Czowiek w Kulturze 23

Andrzej Maryniarczyk SDB

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawa II

Homo Viator

1. Dzieje wyraenia homo viator

Zadany mi przez organizatorw temat: Homo viator troch odbiega od problematyki, ktrej powicone jest sympozjum. Aby wykad nawizywa do problemu poruszanego na sympozjum, powinien
brzmie homo emigrator lub homo imigrator. Rnica pomidzy
tymi wyraeniami byaby taka, e okrelenie homo viator wskazuje
na bytow iegzystencjaln kondycj czowieka, na czowieka, ktry
jest wdrodze do spenienia si, aktualizuje si, za homo emigrator czy imigrator wskazuje na spoeczno-kulturow sytuacj
czowieka, ktry pozostawia wasny kraj, przemieszcza si iosiedla
gdzie indziej1. Ponadto, to pierwsze wyraenie jest zgruntu pozytywne, to drugie za negatywne. Co wicej, kady czowiek znatury jest
viatorem, nie kady za jest emigratorem czy imigratorem.
Sprbuj jednak oba te aspekty ycia ludzkiego jako obj. Posu si tu wypowiedziami dwch wspczesnych filozofw, amianowicie Gabriela Marcela, chrzecijaskiego egzystencjalisty, oraz
Mieczysawa A. Krpca chrzecijaskiego metafizyka irealisty.
Wyraenie Homo viator zostao upowszechnione przez Gabriela
Marcela, ktry taki wanie tytu nada swojej ksice, powiconej
rozwaaniom na temat ludzkiej egzystencji, oczym wiadczy podtytu
1
Sowo emigrator wskazuje na przemieszczanie si poza wasny kraj, za sowo imigrator wskazuje na przemieszczanie si wewntrz wasnego kraju.

30

Andrzej Maryniarczyk SDB

goszcy, e jest to Wstp do metafizyki nadziei. Okrelenie czowieka jako homo viator, pojawia si wkontekcie funkcjonujcych
wtym czasie take innych okrele, choby takich jak: homo faber,
homo ridens, homo ludens, homo symbolicus itp., iwskazuje
na jakie wane dziaania zwizane zyciem czowieka, ktre go wyrniaj, aniekiedy prbuj uj jego istot.
Jeli chodzi osam metafor drogi (via) czy bycia wdrodze
(viator) to bya ona podstawowym instrumentarium jzykowym redniowiecznych filozofw iteologw, ktrzy wyraenie essere in via
czy [homo] viator odnosili na oznaczenie stanu czowieka, ktry
pielgrzymuje, wdruje do niebieskiej Ojczyzny, aobecnie znajduje si jeszcze wstanie oczekiwania, przed-zbawienia, awic wdrodze do zbawienia, lub po prostu yje wwiecie przemijajcym.
Sowo emigro, emigrare, czy emigratio, emigrationis cho
take oznacza wdrowanie, podrowanie, to jednak zatraca ju ten
wymiar eschatologiczny i egzystencjalny, a zostaje zdominowane
bardziej znaczeniem socjologiczno-kulturowym i wskazuje na przemieszczanie si, przesiedlanie itp.
Wyraenie homo viator moe by traktowane dosownie, na
okrelenie czowieka jako podrnika, atake przenonie na okrelenie stanu ludzkiego bytowania. Te dwa aspekty bd si wtej wypowiedzi przewija, cho postaram si je rozrni.
Wmoim artykule zatrzymam si wpierwszej czci przy znaczeniu egzystencjalnym i eschatologicznym wyraenia homo viator
przywoujc charakterystyki tego stanu dokonane przez G. Marcela
iM. A. Krapca, wdrugiej za sprbuj odpowiedzie na pytanie, skd
rodz si iwyaniaj si te dwie egzystencjalne postawy.

2. Czowiek wdrodze (viator) jako wyraz

egzystencjalnej sytuacji czowieka
Postawmy na pocztku pytanie: jak prawd oyciu ludzkim odsania
nam metafora drogi ibycia wdrodze, czyli metafora pielgrzyma?

Homo Viator

31

a) ycie jest czowiekowi zadane

Przywoany ju wczeniej Gabriel Marcel, jako motto do caej
ksiki noszcej tytu Homo viator, stawia takie pytanie: Kto wie, czy
trway porzdek ziemski nie moe by wprowadzony tylko pod tym
warunkiem, e czowiek zachowa wyran wiadomo tego, co mona by nazwa jego kondycj pielgrzyma?2. Wten sposb chce da
do zrozumienia, e podstaw wszelkiego adu spoecznego jest jasna
samowiadomo wasnej egzystencji czowieka. wiadomo, e jestemy wdrodze, e jestemy pielgrzymami kae nam odpowiednio
przeywa cae nasze ycie indywidualne ispoeczne wwietle ostatecznego celu, na ktry cae nasze ycie jest orientowane.
Jednak sam autor nie by zadowolony ztej metafory, std wyjania, e Gdybym musia posuy si dla okrelenia swych poszukiwa metafor, uciekbym si raczej do obrazu <karczowania pola> ni
do obrazu drogi, bo droga zakada punkty wyjcia, aprzede wszystkim punkt dojcia [...], natomiast pole, ktre cigle zarasta i ktre
trzeba wci karczowa iprzeorywa na nowo, wymaga nieustannej
czujnoci, staego pogotowia3. Wkadym bd razie wobu przypadkach Gabriel Marcel wyraeniem viator opisuje egzystencjalno-eschatologiczn sytuacj czowieka. Wskazuje przy tym, e ycie czowieka nie jest czym zastanym, lecz jest czym zadanym. Rozciga si
pomidzy narodzinami amierci, wyjciem adojciem, sadzeniem
adojrzewaniem.
b) ycie jest nieustann drog
Wroku 2008 zostaa opublikowana rozmowa Jana Marii Jackowskiego zMieczysawem A. Krpcem wmagazynie PKP noszcym tytu W podry4. Wrd pyta na temat Powszechnej encyklopedii
filozofii pojawio si pytanie: Czym jest dla filozofa motyw drogi?.
2
G. Macel, Homo viator. Wstp do metafizyki nadziei, prze. P. Lublicz, Warszawa
1959, s. 1.
3
Tame, s. VI-VII.
4
J.M. Jackowski, Encyklopedia, jakiej nie byo, w: Wpodry. Magazyn pokadowy PKP Intercity, Stycze 2008(8), s. 18-21.

32

Andrzej Maryniarczyk SDB

Chciabym przytoczy na pocztek fragment odpowiedzi na to pytanie, ktrej udzieli wwczas M. A. Krpiec. Motyw drogi mwi
Krpiec odnosi si do ycia. Ludzkie ycie jest nieustann drog.
Czowiek spenia si powoli od dziecistwa po mier. Owo spenianie dokonuje si na drodze ycia. Wcigu ycia mamy rne drogi, mamy drog kolejow, samochodow, drki icieki. Wszystkie
one prowadza dokd; <droga, ktra nie prowadzi do celu, prowadzi
donikd>. Rne s drogi wyciu, ale dla czowieka podstawowa jest
droga jego ycia. Dokd ona prowadzi? My wiemy musi prowadzi
do mierci. Tu pojawia si pytanie jak poj ten ostatni przystanek.
Czy to jest koniec ycia, czy to jest przesiadka? Filozofia iwszystkie
religie wskazuj na to, e mier jest przesiadk do czego lepszego.
Awic jest wludzkoci iwkadym czowieku zaszczepione wewntrzne przekonanie (ktre wielu ludzi chce odrzuci), e mier to
nie koniec jazdy pocigu, koniec wszystkiego, katastrofa, ale przesiadka przesiadka na lepszy ekspres. Ito jest chyba bardzo wane
e czowiek jest wdrodze ibdc wdrodze, czeka na cel ostateczny,
gdzie dopiero spotka go rado, zrozumienia imioci5.
Zzacytowanych wypowiedzi wybija si to podstawowe rozumienie metafory drogi jako czasu dojrzewania czowieka do peni swego czowieczestwa iprzeznaczenia.
c) ycie ubogacone spotkaniem wdrodze innych ludzi
Podre to rwnie spotkania zinnymi ludmi. Wiemy rwnie,
jak wiele moe zmieni spotkanie zinnym czowiekiem. Wielu ludzi
mwi, e spotkanie z Janem Pawem II zmienio ich drog ycia
odzyskali nadziej, e zupadku mona powsta, i dalej iwyraniej
widzie cel.
Meandry yciowe pokazuj, e gwnym zainteresowaniem ycia
czowieka jest rozumienie rzeczywistoci, rozumienie siebie samego
isensu ycia. Pniej wychodzimy ztych rnych zawirowa imeandrw yciowych iratujemy siebie. Wyjcie zmeandrw jest celem,
Tame, s. 19.

Homo Viator

33

ale ten cel musi by pozytywny: meandry yciowe nas zatrzymuj po

to, by gbiej zastanowi si nad naszym wasnym yciem, nad stosunkiem do innych osb, nad naszym postpowaniem. S potrzebne,
by czowiek mg zrozumie, e nie miao sensu tracenie czasu na
bahostki, gdy czekaj go rzeczy wiksze ipikniejsze6.
Okazuje si wic, e przy rozpoznawaniu celu wasnego ycia
i jego realizowaniu niezbdny jest drugi czowiek. To czsto dziki
innym ludziom odnajdujemy drog wasnego ycia iodkrywamy jego
ostateczny cel.

3. Homo viator ahomo emigrator iimigrator

Zatrzymajmy si wtej czci artykuu nad prb odpowiedzi na
pytanie: czego s wiadectwem te dwa odrbne stany bytowania czowieka: homo viator ihomo emigrator czy imigrator?
Czego wiadectwem jest homo viator? Od strony egzystencjalnej
czyli bytowej jest wiadectwem (1) przygodnoci, gdy czowiek viator odkrywa krucho swojego ycia, ktre to ycie chce wczym
lub kim ugruntowa. Std poszukuje ostatecznego kresu icelu drogi
wasnego ycia. Ponadto (2) jest te wiadectwem transcendencji bytu
ludzkiego wstosunku do wiata przyrody, co przejawia si wtym, e
czowiek poszukuje ostatecznego celu swego przeznaczenia ibytowania. Jest te ukazaniem (3) potencjalnoci bytu ludzkiego, ktry aktualizuje si przez dziaanie. Wsposb za szczeglny tego typu dziaaniach, jak: akty poznania, wolne akty decyzji, akty mioci i akty
religijne.
Zapytajmy zkolei: czego wiadectwem jest homo emigrator czy
imigrator? Od strony spoeczno-kulturowej jest (1) wiadectwem
uomnoci pastwa, ktre nie spenia funkcji autarkicznoci (samowystarczalnoci) wobec obywatela, atake (2) znakiem alienacji ludzkiej
pracy, ktra zostaa oderwana od okrelonego miejsca, spoecznoci
M. Jackowski, Encyklopedia, jakiej nie byo, s. 19.

34

Andrzej Maryniarczyk SDB

ikultury oraz jest (3) znakiem zaniku wizi narodowo-pastwowych

wrd obywateli. Emigracja jest wic wielkim oskareniem pastw
ispoeczestw, ktre zdradziy swoich obywateli.

4. Wskazania dla wspczesnego homo viatora

ihomo emigratora
Co moe pomc czowiekowi XXI wieku, eby nie zgubi si
w drodze? Gabriel Marcel odpowiedziaby, e wane jest aby czowiek nie utraci nadziei, czyli wiary wosignicie dobra, ktre speni
go jako istot indywidualn ispoeczn.
Mieczysaw Krpiec natomiast wodpowiedzi wskazuje, e wtakich przypadkach czowiekowi pomaga przede wszystkim drugi czowiek ipoznanie siebie. Czowiek nie powinien zanadto ufa sobie,
bo znatury jest niedoskonay isaby. Wane, aby mie przyjaci, do
ktrych ma si zaufanie. Przyjaciele pomagaj, czsto nawet o tym
nie wiedzc. Potrzebna jest take instytucja, ktra by jako czowiekowi pomoga. Wkulturze chrzecijaskiej podstaw adu spoecznego
by zesp ludzi wierzcych zwanych Kocioem, czyli religia, ktra
liczy si zczowiekiem, jego potrzebami, azarazem gwarantuje mu,
e to nie s osobiste wymysy, e t religi wyznaway miliony ludzi,
najwybitniejszych umysw ludzkoci, staroytnoci, redniowiecza,
czasw nowoytnych itak jest idzisiaj.
Kiedy Pasteura spytano: co jest najwaniejsze wyciu czowieka? Religia odpowiedzia. Czowiek jest bytem rozumnym, wolnym
podejmuje decyzje, ale i rozumno, i wolno realizuj si spoecznie [...]. Czowiek jest tworem spoecznym, ucieczka od drugiego
czowieka jest ucieczk wnico7.
Odnowa ycia religijnego, ktre daje nadziej izachowanie szacunku dla drugiego czowieka, ktry jest tak jak imy osob wdro-

Tame, s. 20.

Homo Viator

35

dze to wskazwki jakich udzielaj Gabriel Marcel i Mieczysaw

A. Krpiec dla wspczesnego homo viatora i homo emigratora.
Homo Viator
Summary
In the article man is considered as homo viator and homo emigrator/
imigrator. The difference between these two terms is that homo viator
indicates the ontic and existential condition of aman, who is on his way
to fulfillment and realizes himself, while homo emigrator/imigrator
refers to the social and cultural situation of aman, who leaves his country,
moves out, and settles elsewhere. Moreover, the former expression is thoroughly positive, while the latter is utterly negative. By his nature men are
always viatores, but only some of them happen to be emigratores or
imigratores. Considering these two aspects of the human life the author
discusses philosophical approaches of two recent thinkers: aChristian existentialist Gabriel Marcel, and a Christian metaphysician and realist
Mieczysaw A. Krpiec.
Keywords: homo viator, homo emigrator, homo imigrator, migration.