Dariusz Baran

PODMIOTOWO-SYSTEMOWY MODEL PRACY Z DZIECKIEM I RODZIN

Wstp
Intencj wszystkich osb, instytucji i organizacji pracujcych z dziemi i rodzicami
jest dobro dziecka i zdrowie rodziny. Dzieci potrzebuj rodowiska rodzinnego i
wychowawczego zapewniajcego atmosfer szczcia, mioci i zrozumienia, trosk o
harmonijny rozwj i przysz samodzielno yciow, ochron przysugujcych im praw i
wolnoci. Rodzice potrzebuj uznania swojej podmiotowoci, respektowania autonomii
rodziny, docenienia stara i mocnych stron rodzicielskich, wsparcia w rozwijaniu
umiejtnoci wychowawczych i pomocy w przezwycianiu rozmaitych trudnoci yciowych.
Osoby pracujce z dziemi i rodzicami w rnych instytucjach i organizacjach potrzebuj
wsppracy. Wszyscy staj przed wyzwaniem, jak uszanowa podmiotowo dziecka,
rodzicw i wasn samych profesjonalistw, jak skutecznie rozwizywa problemy w sytuacji
kryzysowej w obliczu rnorodnoci profesji, podej, paradygmatw, wartoci i jzykw
opisu rzeczywistoci. Podmiotowo-systemowy model pracy z dzieckiem i rodzin jest
odpowiedzi na te potrzeby. Procedura konferencji instytucjonalno-rodzinnej (KIR) jest
praktyczn wskazwk, jak osign te cele i realizowa zadania wsplnie w obszarze
wychowania, pomocy i interwencji.
Podmiotowo
Czowiek jest istot yw, wiadom istnienia swojej wiadomoci. W naukach
przyrodniczych uznaje si, e zwierzta s obdarzone wiadomoci w rozumieniu stanu
czuwania i orientacji w tym, co si dzieje z nimi i wok nich. Jedynie czowiek wyrnia si
wiadomoci samego siebie i wiadomy jest swojej wiadomoci. (por. Farouki, 2000)
Czowiek jest wiadomy siebie zarazem, jako podmiot poznania i dziaania /dowiadczam,
poznaj, myl, wtpi, czuj, przeywam, wybieram, decyduj, dziaam itp./ oraz przedmiot
tego poznania i dziaania /jestem poznawany, co dziaa na mnie itp./. Do istoty
dowiadczenia ludzkiego naley jego przedmiotowo, jest ono zawsze dowiadczeniem
czego lub kogo i std czowiek-podmiot dany jest w dowiadczeniu rwnie w sposb
przedmiotowy. Dowiadczenie wypiera niejako w ludzkim poznaniu koncepcj czystej
1

podmiotowoci (czystej wiadomoci), a raczej przywouje to wszystko, co na gruncie tej

koncepcji pogbio nasz wiedz o czowieku do wymiarw obiektywnej rzeczywistoci
(Wojtya, 1976, s.7). Dowiadczenie swojej podmiotowoci u czowieka daje poczucie
realnoci istnienia wadzy rozumu, czyli zdolnoci do pojciowego poznawania
rzeczywistoci oraz wolnej woli, czyli zdolnoci do dokonywania wolnych wyborw, jako
osoby ludzkiej. Mylenie o czowieku, jako osobie, opiera si na realizmie poznawczym, czyli
istnieniu realnego wiata poza wiadomoci czowieka oraz moliwoci poznania
obiektywnej prawdy. Osoba jest odczytana jako warto cakiem swoista i elementarna, a
wic niezalenie od jej takich czy innych kwalifikacji fizycznych czy psychicznych, od jej
zewntrznego czy wewntrznego stanu posiadania. Osoba w tym znaczeniu stanowi
podmiot ewentualnych inicjatyw i zaangaowa konstytucjonalnie swj wasny,
pojedynczy i niepodzielny tak, e ani troch nie moe on by czym lub kim innym
Akty stanowienia o sobie po dojciu danej osoby do wadania swoj natur to nie tylko
czynnoci, ale i postawy poznawcze i podawcze, poprzez ktre kontaktuje si ona ze
wiatem osb i ze wiatem rzeczy (Wojtya, 1986, s. 109).
Kontakt osoby ze wiatem, z rzeczywistoci, zaczyna si wprawdzie na gruncie
przyrodniczym i zmysowym, ale ksztatuje si w sposb czowiekowi waciwy dopiero w
orbicie ycia wewntrznego. Czowiek nie tylko przyjmuje treci docierajce do z
zewntrznego wiata i reaguje na nie w sposb spontaniczny czy nawet wrcz mechaniczny,
ale w caym swoim stosunku do tego wiata, do rzeczywistoci, usiuje zaznaczy siebie,
swoje ja (por. tame Wojtya, 1986, s.25). Zaoenie o podmiotowoci prowadzi do
stwierdzenia, e czowiek sam nadaje sens i znaczenie swojemu dowiadczeniu i
przeywaniu. W wymiarze aksjologicznym czowiek, jako osoba, musi by zawsze celem, a
nie rodkiem do celu. Nic o osobie nie moe by stanowione bez tej osoby. Zaoenie o
realnym istnieniu wiata poza wiadomoci czowieka i obiektywnym poznaniu jego natury
implikuje to, e czowiek yje w relacjach midzy-osobowych z innymi ludmi.
Nauki przyrodnicze i wiedza naukowa o zjawiskach spoecznych take opieraj si na
realizmie poznawczym o obiektywnym poznaniu istniejcej rzeczywistoci. Podmiotowo
czowieka, jako osoby, nie mona wywie z nauk przyrodniczych, ktre opisuj rzeczy i
wyjaniaj zjawiska w oparciu o logik dwuwartociow i zalenoci przyczynowo-skutkowe.
Wszelkie prby opisu czowieka w kategoriach zdrowia i choroby, prawidowego i
zaburzonego rozwoju, dojrzaoci i niedojrzaoci, uspoecznienia i demoralizacji opieraj si
na aktach poznania obserwatora zewntrznego. Indywidualne poczucie zdrowia i choroby,
wasna ocena swojego rozwoju i dojrzaoci jest subiektywne i nie moe mie statusu wiedzy
2

naukowej i obiektywnej. Postulat o podmiotowym traktowaniu czowieka, jako osoby,

zobowizuje obserwatora zewntrznego do postawy wtpienia w pewno swojej wiedzy o
drugiej osobie i w suszno dziaa podejmowanych bez jej zgody i udziau.
Pomoc
W swojej publikacji Piotr Szczukiewicz (2005) dokona przegldu stanowisk na temat
definicji i natury pomocy, czym jest udzielanie pomocy, jakie s aspekty sytuacji pomocowej.
Potocznie pomoc rozumie si, jako dziaanie podjte dla dobra innej osoby (por. Sownik
jzyka polskiego PWN). Kiedy intencj osoby nioscej pomoc jest dobro drugiej osoby i
skutki podjtych dziaa s rzeczywici dobre w odczuciu osoby dowiadczajcej pomocy, to
powysza definicja wydaje si wystarczajca. Jednake do bada naukowych definicja
pomocy musi by ucilona, aby wykluczy sytuacje, w ktrych z jednej strony kto oceniby
niesion mu pomoc, jako szkodzenie, a z drugiej strony kto inny uznaby, e niesienie przez
niego pomocy stao si wyzyskiwaniem. W zwizku z powyszym w literaturze przedmiotu
formuowane s definicje pomocy, ktre oprcz dziaania na rzecz dobra drugiej osoby
uwzgldniaj aspekt przeywania sytuacji pomocowej przez kadego z uczestnikw. Autor
przytacza definicj Lenrowa, e pomoc jest niewymuszon interakcj, zorientowan na
przyniesienie korzyci jednej ze stron, przy czym obie strony zgadzaj si co do tego, ktra z
nich ma odnie korzyci ( por. Lenrow 1978) (za Szczukiewicz 2005). O pomaganiu nie
mona mwi, kiedy wykorzystywana jest niewiadomo osoby, ktra udziela pomocy, a
take kiedy uszczliwia si na si wspomaganego. (por. Szczukiewicz 2005, s.13)
Autor odwouje si do pracy Otrbskiej-Popioek (1991), ktra stwierdza, e pomoc
nie jest tosama z wystpujcymi w relacji midzyludzkiej faktami, lecz z ich znaczeniem,
ktre nadaje im uczestniczcy w relacji czowiek. Bez uzyskania informacji o tym wanie
nadanym znaczeniu nie wiemy, czy to, co zaistniao w sytuacji midzy dwoma osobami, byo
pomoc, czy nie. Dlatego jedynym kryterium, na podstawie ktrego moemy wyrni
sytuacj pomocy spord innych, jest fakt nadania jej takiego znaczenia przez czowieka
uczestniczcego w niej. (por. Otrbska-Popioek 1991,s.17) Otrbska-Popioek proponuje
zachowa termin relacja pomocy dla tych sytuacji pomocy, w ktrych obie uczestniczce w
niej osoby czuj si zwizane tak relacj. Zwizanie to obejmuje sprzony ukad rl, w
ktrym jedna osoba peni rol pomagajcego, a druga wspomaganego (role pozostaj
wzgldnie trwae w okrelonym odcinku czasu). Tak okrelona relacja pomocy jest relacj
niesymetryczn, tzn. zakada nierwno wkadw i zyskw obu partnerw oraz statusu ich
3

pozycji. Relacja pomocy ma cel wsplny dla obu stron: poprawienie sytuacji (stanu) osoby
wspomaganej. Przy czym cel ten powinien by akceptowany przez obie strony relacji (w
przeciwnym razie bdzie to manipulowanie). Tego typu ujcie relacji pomocy pozwala
analizowa pomoc w kategoriach sytuacji zadaniowej. (por. Szczukiewicz, 2005 s.15)
Piotr Szczukiewicz (2005) odwoujc si do wielu autorw (por. np. Torrey 1981,
Brammer 1984, Otrbska-Popioek 1991, Rogers 1991, Johnson 1992) stwierdza, e
fundamentalnym czynnikiem udzielania pomocy jest zaufanie. Zaufanie rodzi si w relacji,
w ktrej wspomagany ma poczucie zrozumienia i zaangaowania w rozwizywanie jego
problemu, cho jednoczenie czuje si osob autonomicznie decydujc o sobie w relacji.
Zasadniczo ryzyko zwrcenia si po pomoc do profesjonalisty jest ju przejawem wstpnej
gotowoci do obdarzania zaufaniem (Szczukiewicz 2005, s.20).
Uwzgldnienie podmiotowoci czowieka w relacji pomocy jest warunkiem
koniecznym uznania okrelonych dziaa i interakcji midzyosobowych za pomaganie. Marek
Adamiec (1994) dokonuje krytycznej analizy instytucjonalnych dziaa w obszarze pomocy
spoecznej, ktre czsto przynosz nieoczekiwane efekty w postaci zwizania biorcw z
dawcami pomocy, odebrania poczucia wartoci, osabienia zaradnoci i samowystarczalnoci
biorcy. ()Ten, kto pomaga, ma zazwyczaj wadz nad biorc pomocy, ktry moe tej
wadzy i pomocy nienawidzi, a jednak przyjmuje j z poczucia bezsilnoci. Zorganizowane,
instytucjonalne i rytualne formy pomagania mog suy utrwalaniu wadzy i
ubezwasnowolniania ludzi wspomaganych. Pomoc udzielana instytucjonalnie, pod
wpywem abstrakcyjnych zasad lub rozporzdze prawnych, bez ustalenia i zbadania jej
zasadnoci i sensu, moe by przemoc (Adamiec 1994, s.23). To stanowisko dobitnie
ukazuje konieczno udzielania pomocy ukierunkowanej na dobro czowieka, jako podmiotu
osobowego. Osoba nie moe by traktowana przedmiotowo, jako rodek do osigania celw
poza ni i bez jej wiadomoci. Pomoc ma umacnia w samodzielnoci i samowiadomoci, a
nie uzalenia wspomaganego od udzielajcego pomocy. Sposb przeywania niesionej i
przyjmowanej pomocy staje si wtedy gwn kategori okrelajc istot pomocy. Czowiek
jest rdem sensu sytuacji, ale ten sens nie trafia w pustk, elementy sytuacji s
propozycjami pewnych znacze, propozycje te pyn z ich wasnej historii, od innych ludzi,
od kultury (por. Popielski 1994, s.167 nn.) (za Szczukiewicz 2005 s.14). Z drugiej strony
osoba udzielajca pomocy jest take podmiotem w sytuacji pomagania. Okrela ona czy i na
jakich warunkach udziela pomocy, o ktr zwraca si potrzebujcy.

W nawizaniu do teorii kompetencji relacyjnych Luciano LAbate (2010) mona

wyodrbni trzy wymiary rzeczywistoci w relacjach midzyosobowych. Pierwszy to wymiar
obecnoci, na ktry skada si wano i intymno przeywane emocjonalnie. Drugi
wymiar to dziaanie, ktry polega na wymianie informacji i usug. Trzeci wymiar to
posiadanie, ktry odnosi si do dysponowania dobrami materialnymi: pienidze i majtek.
W zalenoci od tego, czego dotyczy zamwienie pomocy przez osob potrzebujc, oraz co
ma do zaoferowania w ramach swoich moliwoci i kompetencji osoba pomagajca, to
sytuacj pomocy mona scharakteryzowa na trzy sposoby. Pomoc psychologiczna
ukierunkowana na wewntrzn zmian przeywania, pomoc yciowa polegajca na
doradzaniu w efektywnym dziaaniu, oraz pomoc socjalna dotyczca sprawy bytowych
poprzez zasiki pienine, dary rzeczowe, schronienie. Kada forma pomocy odbywa si na
specyficznie okrelonych warunkach, ale zawsze relacja pomocy definiowana jest
zachowaniem zasady podmiotowoci. Kada osoba dobrowolnie wchodzi w relacj pomocy z
jednej strony przez zoenie zamwienia a z drugiej przez zgod na jej udzielenie. W relacji
pomocy kada osoba w niej uczestniczca jest podmiotem, a wic przeywa j
autonomicznie, dokonujc wasnych ocen i nadajc jej wasny sens rwnowany z
przeywaniem i sensem innej osoby. Osoby mog si rni, ale adna nie ma wadzy nad
drug. Tym samym relacja pomagania ma cech wielopodmiotowoci. Pomoc dokonuje si w
dialogu midzy osob pomagajc i wspomagan. Co wicej w sytuacji pomagania rodzinie
liczba uczestnikw tego dialogu zwiksza si i wielopodmiotowo komplikuje ten dialog
jeszcze bardziej. Czy przeywanie i mylenie jednej osoby mona uzna za waniejsze,
suszniejsze lub prawdziwsze ni pozostaych? Wedug jakiego kryterium mona dokona
takiej oceny bez umniejszania podmiotowoci innych? Obserwator zewntrzny nie moe tego
rozstrzygn. Osoba pomagajca nie rozstrzyga o racjach, susznoci i prawdzie w relacjach
rodzinnych, a wic zachowuje neutralno i stara si tworzy warunki do otwartego dialogu
midzy czonkami rodziny. Poznawanie drugiej osoby i rodziny w kontekcie pomagania nie
suy badaniom naukowym i odkrywaniu praw oglnych, lecz jest zaciekawieniem
wyjtkowoci sytuacji problemowej i indywidualnym jej przeywaniem przy osob
potrzebujc pomocy. Zaciekawienie ma na celu lepsze zrozumienie i wspodczuwanie.
Uznanie podmiotowoci osoby lub osb wspomaganych wie si nierozerwalnie z
myleniem pozytywnym o nich, jako osobach poczytalnych, samowiadomych, zdolnych do
kierowania swoim yciem, chocia w potrzebie pomocy. Cokolwiek si dzieje jest
konotowane pozytywnie w kontekcie rozwoju osobistego i spjnoci rodziny (por. Cecchin,
1995).
5

W sferze materialnej i usugowej pomaganie jest rodzajem wymiany co za co.

Kto paci podatki i skadki ubezpieczeniowe moe liczy na wiadczenia zdrowotne,
socjalne, usugi opiekucze itp. Pomoc w sferze psychologicznej odbywa si w sferze
przeywania obecnoci i polega na pomaganiu sowem. Pomoc psychologiczna przybiera
rne formy. Pokierowanie poszerzanie moliwoci o now wiedz, porada wskazanie
sposobu wykorzystania istniejcych moliwoci, towarzyszenie wsparcie w znoszeniu
trudnej sytuacji, terapia rozmowa usuwajca cierpienie. Pomaganie i terapia powinny
opiera si na komunikacji, odznacza si specyficzn struktur rl, mie okrelony cel i
ograniczony czas trwania (por. Ludewig, 1995 s.127-131)
Interwencja
Sytuacj pomagania naley odrni od interwencji., ktra w sownikowej definicji
jest wczeniem si, wtrceniem si w jak spraw, wywieraniem na kogo wpywu w celu
uzyskania okrelonego efektu (Nowy Leksykon PWN, 1998). Tak wic potoczne rozumienie
interwencji zawiera w sobie zaoenie, e strona podejmujca dziaania interwencyjne czyni
to jednostronnie bez zgody tej drugiej, czyli bez uwzgldnienia zasady podmiotowoci. Z
definicji osoba interweniujca podejmuje dziaania z wasnej inicjatywy, ze swojego punktu
widzenia diagnozuje sytuacj, znajduje uzasadnienie i upowanienie do podejmowanych
dziaa, sama wyznacza cele, zadania i dobiera rodki do ich realizacji, oraz ocenia powstae
efekty wedug swoich kryterium. W kontekcie stosunkw midzynarodowych interwencja,
jako mieszanie si jednego pastwa w ycie polityczne innego pastwa (Sownik PWN),
ma czsto konotacj negatywn. Z drugiej strony o interwencji humanitarnej mwi si w
przypadku dziaa podejmowanych dla obrony praw czowieka.
Dziaanie ratownicze podejmowane s w kontekcie sytuacji kryzysowej, szczeglnie
w zagroeniu zdrowia i ycia. Kryzys jest odczuwaniem lub dowiadczeniem wydarzenia
bd sytuacji jako trudnoci nie do zniesienia, wyczerpujcej zasoby wytrzymaoci i
naruszajcej mechanizmy radzenia sobie z trudnociami (James, Gilliand, 2005 s.53). W
sytuacji kryzysowej czowiek dowiadcza ekstremalnych uczu lku, gniewu, alu, wrogoci,
bezradnoci, beznadziejnoci oraz poczucia wyobcowania wobec siebie, rodziny oraz
spoeczestwa.

W miar narastania sytuacji stresowej mechanizmy radzenia sobie nie

przynosz ju ulgi. Wwczas osoba staje si niezdolna do pokierowania swoim yciem i

zmiany swojego pooenia. Interwencja kryzysowa jest umiejtnym wkroczeniem we
6

waciwym momencie w sytuacj osobist ofiary kryzysu, by rozwiza problem, ktry grozi
jej destrukcj emocjonaln lub fizyczn. ( Greenstone, Leviton, 2005, s.13).
Szczeglnym przykadem interwencji kryzysowej jest ratowanie ycia. Kiedy osoba
doznaa urazw i jest nieprzytomna dziaania ratownicze podejmowane s bez jej zgody.
Zakada si, e owa osoba chciaaby zachowa ycie i odzyska zdrowie. Powinno moralna
i prawna zobowizuje do interwencji. Zasad podmiotowoci nie ma uzasadnienia w takim
przypadku. Powinno ratowania ycia dotyczy take sytuacji prby samobjczej, kiedy
osoba sama odbiera sobie ycie. Zakada si, e decyzja o samobjstwie to wynik zaburze
psychicznych w reakcji na stres sytuacyjny. Nie zawsze to jest oczywiste z punktu widzenia
zasady podmiotowoci. Zenomena Puek (1991) stwierdzia w swoich badaniach, e jest
jednak do dua grupa suicydentw /okoo 30%/, ktra uwaa, e samobjstwu nie da si
zapobiec. Zdecydowanie odpowiadaj: NIE DA SI. U niektrych suicydentw obserwuje si
jak bierno w sposobie przeywania trudnoci i oni nie oczekuj i nie chc adnej pomocy
od innych. Twierdz w odpowiedzi na podstawione pytanie ja nie chc y; nie chc zatem
by ratowani i wykazuj adnej inicjatywy w ratowaniu innych ( por. Puek, 1991, s.142).
Obserwator zewntrzny moe uwaa to stanowisko za przejaw zaburze psychicznych.
Jednak szczeglnie trudno znale argumenty przeciwko tej postawie, kiedy wypowiada je
osoba starsza wiekiem po dokonaniu bilansu yciowego. Tak, czy inaczej interwencja ratujca
ycie podejmowana jest wbrew woli tej osoby.
Tak wic owo mieszanie si lub wkraczanie w interwencji kryzysowej jest
uzasadnione moralnie, umocowane prawnie i ukierunkowane na ochron dbr i wartoci.
Interwencja kryzysowa jest prb szybkiego poradzenia sobie z aktualnym problemem.
Wymaga to czsto zapewnienia ofiarom warunkw, jakich same nie s w stanie sobie
stworzy. Moe to by wsparcie fizyczne lub emocjonalne, a nawet ukierunkowanie dalszego
postpowania ofiary w czasie, kiedy sama nie potrafi wykona adnego ruchu (por.
Greenstone, Leviton, 2005s.16-17). Okrelenie osoby znajdujcej si w sytuacji kryzysowej,
jako ofiary, zakada istnienie przeladowcy (sprawcy przemocy, oprawcy, przemocnika itp.),
ktr moe by inna osoba lub siy przyrody. Osoba interweniujca jest ratownikiem, ktry
przeciwstawia si przeladowcy i zapewnia ofierze warunki bezpieczestwa i powrotu do
normalnoci.
Jacek Filek (2010) definiuje przemoc, jako wystpienie przeciw wolnoci drugiego
czowieka. W przemocy przemagana jest wola drugiej osoby, to czynienie wbrew jej woli.
W samej strukturze przemocy pojtej jako przemaganie cudzej woli nie jest jeszcze
7

rozstrzygnite

jej

etyczne

wartociowanie

(Filek,

2010,

s.6).

Ocena

przemocy

instrumentalnej zalena bdzie od celu i od dobranych do jego realizacji rodkw. Jeeli

bdzie nim waciwie pojte dobro przemaganego, a dobrane rodki bd adekwatne, przemoc
moe nie tylko by usprawiedliwiona, ale moe nawet by podana (Filek 2010 s.8).
Interwencja jest przemaganiem cudzej woli, nawet podejmowana dla czyjego dobra, wic nie
powinna by utosamiana z pomaganiem. W obu przypadkach celem moe by dobro drugiej
osoby i ocena moralna kadego z dziaa bdzie pozytywna. Jednake w interwencji nie ma
zamwienia pomocy i wiadomej zgody ze strony potrzebujcego i dlatego konieczne s
dodatkowe warunki do spenienia. W jakich warunkach tedy usprawiedliwiona moe by
interwencja, jako przemoc instrumentalna? W pierwszym rzdzie rozstrzyga o tym cel, do
ktrego osignicia ma by ona rodkiem, w drugim brak innych skutecznych rodkw ni
interwencja, w trzecim charakter podmiotu, ktry interwencj miaby zastosowa. Jeli tym
celem ma by wasna korzy przemagajcego, przemocy tej nie da si usprawiedliwi (por.
Filek, 2010 s.12). W interwencji kryzysowej powinno by zawarte denie do przywrcenia
podmiotowoci, zdolnoci do samowiadomoci i samookrelenia siebie, przez osob
poddanej tym dziaaniom. Interweniujcy wie lepiej co jest dobre. Hipotetycznie zakada,
e gdyby osoba poddana interwencji w peni rozumiaa sw sytuacj, mylaaby podobnie jak
interwent. Domniema zatem jej przyzwolenie. Dopiero w przyszoci ta osoba moe nada
sens pomocy. Interwencja kryzysowa ukierunkowana jest na powstrzymanie zachowania
zagraajcemu zdrowiu i yciu swojemu lub innej osoby w granicach prawa. Osoba pozostaje
wolna w wewntrznym przeywaniu i nadawaniu temu dowiadczeniu wasnego znaczenia,
sensu. W kontekcie interwencji instytucjonalnej, interwent ma umocowanie prawne do
swoich dziaa, ma pozycj eksperta, ktry wie lepiej co jest dobre i suszne oraz dysponuje
wadz, ktra moe ograniczy wolno drugiego.

To zobowizuje do tego, aby

uzasadnienie, cele i procedury interwencji byy zawsze jasno okrelone, jej czas ograniczony i
niezalena kontrola zewntrzna wdroona post factum.
Wychowanie
Pedagogika jest nauk o wychowaniu, ktra formuje teoretyczne i metodyczne
podstawy planowej dziaalnoci wychowawczej. Pocztkowo zakres pedagogiki ogranicza
si do problemw zwizanych z przygotowaniem dzieci i modziey do dorosego ycia.
Jednake pedagogika spoeczna poszerzya ten zakres o prac socjaln, ktrej przedmiotem
jest osoba nieradzca sobie w yciu z rozwizywaniem codziennych problemw. Dziaajcym
8

podmiotem jest pracownik socjalny, ktry do realizacji swoich zada wykorzystuje

rodowisko spoeczne i tkwice w nim siy (por. Stasiak, 2009, s.45). R. Wroczyski, jako
jeden z twrcw pedagogiki spoecznej, koncentrowa swoj uwag na wychowaniu, ktre
definiowa w sposb nastpujcy. Dziaanie wychowawcze to wiadome, planowe i celowe
organizowanie sytuacji wychowawczych, ktre umoliwiaj realizacj celu wychowawczego.
Oczekiwane cele wychowawcze to pozytywne zmiany w postawie klienta pomocy spoecznej.
Jego oddziaywanie jest wwczas skuteczne, gdy uwzgldnia on indywidualne cechy
jednostki i jej relacje ze rodowiskiem (Stasiak, 2009, s.49).
Stanisaw Gakowski (1998) odwoujc si do myli wychowawczej Jacka
Woronieckiego stwierdza, e czowiek jest odpowiedzialny za rozwijanie swojego
czowieczestwa, czyli za samowychowanie. W tym ujciu przedmiotem wychowania jest
rozwj i doskonalenie osobowoci, a podmiotem wychowania jest kady sam dla siebie przy
pomocy innych ludzi. Wychowanie jest pomoc w samowychowaniu i polega ono na
wsppracy z wychowankiem oraz na wspkierowaniem jego rozwojem (por. Gakowski,
1998, s.35). Uzgodnienie celu wychowania nastrcza trudnoci w obliczu zrnicowanych
pogldw filozoficznych na natur czowieka, wcznie z pogldem, e projektowanie ideau
czowieka i okrelanie celu wychowania nie ma uzasadnienia. S. Gakowski wyranie
formuuje swoje stanowisko, e pedagogika jest nauk praktyczn, ktra zapoycza cele z
nauk normatywnych, czyli z etyki. Twierdzenia etyczne zawieraj w sobie wczeniejsze
rozstrzygnicia antropologiczne i metafizyczne (por. Gakowski, 1998, s.119). Zasada
podmiotowoci

wychowaniu

jest

zobowizaniem

dla

osoby

wychowujcej

wychowywanej do samowiadomoci i odpowiedzialnoci kim si jest, co si czyni i po co si

to robi.
Zgodnie z teori przywizania Bowlbiego dziecko rodzi si wyposaone w
instynktowne zachowania podtrzymujce blisko fizyczn i emocjonaln z osob doros,
najczciej z matk w pierwszych dniach i miesicach ycia. Pozostawanie w bliskoci
fizycznej z postaci przywizania: karmienie, przytulanie, umiechanie si, mwienie do
dziecka przekada si na poczucie emocjonalnego bezpieczestwa. Dziecko lka si utraty
bliskoci i szczeglnie intensywnie szuka jej w sytuacji zagroenia. Wczesnodziecicy
wzorzec przywizania staje si podstaw wchodzenia w zwizki z innymi osobami w rodzinie
i spoza krgu rodzinnego (por. Jzefik, 2008). Wyrnia si cztery podstawowe rodzaje
przywizania. Wi ufna charakteryzuje si pozytywnym myleniem o sobie i o innych, co
wyraa si zaufaniem. Wi lkowo-unikajca powstaje wskutek opuszczenia i separacji od
rodzica. Dziecko bardziej zajmuje si sob, boi si ponownie przywiza i unika kontaktu,
9

aby nie cierpie ponownie. Wi lkowo-ambiwalentna take charakteryzuje si lkiem

wskutek niedostpnoci emocjonalnej opiekuna, ale dziecko otwarcie okazuje gniew i stara
si kontrolowa zachowanie dorosego dla utrzymania bliskoci fizycznej. Jednake sama
fizyczna obecno opiekuna bez dostpnoci emocjonalnej nie zaspokaja potrzeby
emocjonalnego bezpieczestwa i lk utrzymuje si. Wi zdezorganizowana powstaje w
sytuacji gdy zachowanie rodzica jest nieprzewidywalne i emocjonalne od okazywania
czuoci do zadawania blu ( por. Krl-Kuczkowska, 2008). Osoby dorose z ufnym wzorcem
przywizania z dziecistwa charakteryzuj si wiksz odpornoci psychiczn, ufnoci i
brakiem zaburze psychicznych (por. Pilecki, Schier 2008), przez co ich strategie radzenia
sobie ze stresem i sposoby emocjonalnego zaangaowania sprzyjaj zdrowym relacjom w
maestwie i rodzinie (por. Vetere, 2008).
Rodzic jest dla dziecka przewodnikiem, ktry czy w sobie rol opiekuna i
kierownika. Z jednej strony rodzic karmi, opiekuje si, przytula, pociesza, chwali, wspiera
reagujc na rnego typu woanie o obecno i wsparcie. Z drugiej strony rodzic zabrania lub
odmawia czego stawiajc granice i wymaga rnych zachowa i speniania obowizkw w
zalenoci od etapu rozwojowego dziecka.

Wyznaczanie granic, stawianie wymaga i

wyznaczanie konsekwencji jest przemaganiem woli dziecka przez wol rodzica. To wzajemne
przemaganie w relacji rodzic dziecko zmienia swj charakter z czasem. W pierwszych latach
ycia dziecka aspekt opiekuczy przewaa nad wymaganiami. Z upywem lat i postpem
rozwoju dziecka oba aspekty rwnowa si. Troska i wyraanie mioci coraz bardziej
przybiera posta dialogu samowiadomych osb,

a wymagania staj si bardziej

zaproszeniem do samowychowania. Okres dorastania to czsto moment szczeglnie nasilonej

konfrontacji midzypokoleniowej. To prba okrelenia relacji na nowych zasadach
uwzgldniajcych z jednej strony dowiadczenie yciowe rodzicw i potrzeb autonomii
nastolatka. W kontekcie relacji opartej ufnej wizi granice i wymagania s przeywane przez
nastolatka, jako bardziej lub mniej uzasadniona, ale troska rodzicielska. W kontekcie
dowiadczenia przez dziecko sytuacji niezrozumienia, niedocenienia, krytyki, bicia,
maltretowania, naduycia emocjonalnego i fizycznego, porzucenia itp. granice i wymagania
to opresja, ktrej trzeba si przeciwstawi dla obrony wasnych wartoci i autonomii.
Wwczas agresja jest obron przed spodziewanym kolejnym zranieniem. Rodzaj wizi w
rodzinie moe przenosi si na relacje dorosego z osobami reprezentujcymi instytucje, a
wic dysponujcymi wadz i autorytetem.
Dziecko nie ma zdolnoci do czynnoci prawnych przed osigniciem penoletnoci.
Dzieci same nie szukaj pomocy w instytucjach, bo po pomoc zwracaj si do rodzicw,
10

postaci przywizania, osb znaczcych, ktrym ufaj i od ktrych s zalene. To raczej

doroli zgaszaj si do rnych instytucji po pomoc dla dziecka, w jego imieniu, dla jego
dobra. Pomaganie dziecku z pominiciem rodzicw i opiekunw jest nieadekwatne do jego
potrzeb rozwojowych. Nawet pomoc medyczna w rodzaju operacji chirurgicznej, przy ktrej
rodzice nie uczestnicz bezporednio, nie zmienia faktu, e wszyscy w rodzinie wsplnie
przeywaj chorob dziecka i jego zdrowienie co wywiera wpyw na wszystkie relacje
rodzinne, przed i po zabiegu. Dziecko nie yje w prni, jego rozwj odbywa si w
rodowisku wychowawczym. Naturalne rodowisko wychowawcze tworz rodzice i wszyscy
domownicy, z ktrymi dziecko na co dzie yje. Dalej jest szersza rodzina i otoczenie
ssiedzkie, w ktrym s doroli i inne dzieci. Do naturalnego rodowiska wychowawczego
nale opiekunowie i nauczyciele ze obka, przedszkola, szkoy i innych placwek, ktrym
sami rodzice powierzaj tymczasow opiek nad swoim dzieckiem. Obowizek prawny nauki
szkolnej wymusza na rodzicach posyanie dziecka do szkoy lub zorganizowania innych
warunkw do nauki. Tak, czy inaczej wszyscy doroli, z ktrymi dziecko styka si na co dzie
w swoim miejscu zamieszkania i okolicznociach ycia wsptworz naturalne rodowisko
wychowawcze. Zakres wpywu i odpowiedzialnoci poszczeglnych osb dorosych jest
zrnicowany. Prawo sankcjonuje prawo rodzicw lub opiekunw prawnych do wychowania
swoich dzieci. Inni doroli maj rol wspomagajc proces wychowawczy. Jednake kodeks
rodzinny traktuje wychowanie, jako obowizek rodzicielski i dopuszcza nadzr nad
sprawowaniem wadzy rodzicielskiej z moliwoci ograniczenia lub pozbawienia praw
rodzicielskich dla dobra dziecka. Tym samym istnieje domniemanie, e rodzice mog
krzywdzi dziecko. Ochrona dobra dziecka jest podstaw do dziaa interwencyjnych i
nadzorczych w rodzinie.
Systemowo zjawisk spoecznych
Chocia dziecko od urodzenia jest osob i podmiotem wyraajcym swoj woli na
przykad w pragnieniu czego, to jednoczenie pozostaje w zalenoci i wizi z rodzicami i
innymi w trakcie rozwoju ku dorosoci. Fenomen wizi emocjonalnej i wszechobecno
kontekstu spoecznego w yciu czowieka wymusi refleksj filozoficzn nad zjawiskami
spoecznymi.
Zdolno czowieka do identyfikowania stanu wasnej wiadomoci i tworzenia
samowiedzy o sobie i wiecie wymaga symbolicznego mylenia, przedstawienia rzeczy i
relacje midzy rzeczami za pomoc znakw, symboli i jzyka. Jednym z narzdzi budowania
11

poj i komunikowania si ze wiatem zewntrznym, z drugim czowiekiem, jest jzyk

ludzki. W rozwoju osobniczym czowiek zapoznaje si z jzykiem zastanym w rodzinie i
szerszej spoecznoci, w ktrej si urodzi i wychowuje. Wraz z umiejtnoci posugiwania
si jzykiem czowiek rozwija wiadomo siebie i wiata wedug wiedzy i kategorii
poznawczych zewntrznych zawartych w jzyku ludzkim. Jednoczenie wewntrznie
czowiek przypisuje symbolom, pojciom i jzykowi swoj konotacj emocjonaln i
specyficzne rozumienie intelektualne w indywidualnym dowiadczeniu yciowym. W wyniku
codziennej interakcji midzy ludmi dochodzi do nieustajcego procesu uzgadniania
wsplnego, kulturowego znaczenia poj wyraanych w danym jzyku i jednoczesnego
kreowania nowych znacze wynikajcych z osobistych dowiadcze uczestnikw
komunikacji midzyosobowej. Istota ludzka, ktra rodzi si i wychowuje w otoczeniu
wilkw, nie bdzie czowiekiem w penym tego znaczeniu. Bez jzyka, bez funkcji
symbolicznych niezdolna jest do refleksji skierowanej ku wasnej wiadomoci. Sam jzyk,
ktry stanowi warunek wizi z drugim czowiekiem, nie ma racji bytu bez obecnoci innych
(Farouki 2000, s.25). Co wicej, czowiek nie moe istnie, jako osoba bez wizi z innymi
osobami. Ta cisa zaleno samowiadomoci czowieka od komunikacji jzykowej
sprawia, e wsplnota ludzka, grupa spoeczna nie jest wycznie zbiorowiskiem jednostek,
lecz rwnie organizmem wyszego rzdu bytem, w ktrym kady czowiek
rozpatrywany osobno moe zosta jednoczenie uznany za byt autonomiczny i zarazem cz
caoci, niezdoln do istnienia poza macierzyst struktur (por. Farouki 2000, s.26).
W dziejach myli ludzkiej od pocztku nauk filozoficznych i przyrodniczych
prbowano opisa czowieka w kontekcie zoonej rzeczywistoci spoecznej. Z jednej
strony by czowiek, jako odrbny byt osobowy, a z drugiej strony spoeczestwo, jako byt
wyszego rzdu. Spoeczestwo nie mogo istnie bez czowieka, czowiek bez spoecznoci
ludzkiej. Jednake prby opisu i wyjaniania zjawisk spoecznych przy uwzgldnieniu
autonomicznej podmiotowoci czowieka, jego

samookrelajcej si wiadomoci,

prowadziy do abstrakcyjnych konstrukcji pojciowych typu rozum, wolna wola, wi.

Te za nie byy uyteczne do bada w paradygmacie nauk przyrodniczych, w ktrych warto
poznawcz ma powtarzalny eksperyment, a nie subiektywne dowiadczenie i przeywanie
osoby badanej.
Mylenie systemowe o zjawiskach spoecznych zrodzio si na gruncie nauk
przyrodniczych. Ludwig von Bertalanffy, ktry w latach trzydziestych dwudziestego wieku
sformuowa ogln teori systemw by biologiem. W ramach tej teorii organizm ywy jest
caoci skadajc si z elementw powizanych ze sob i pozostajc w zwizku z
12

otoczeniem. Ta cao, jako system, to co wicej ni prosta suma elementw. System

istnieje, jako odrbna cao dziki wewntrznej organizacji elementw i relacji midzy nimi.
Cele, funkcje, elementy i powizania s trwale podporzdkowane caoci nadrzdnej (por.
Ludewig, 1995, s. 43). Paradygmat systemowy sta si przeomem w naukach przyrodniczych
w tym sensie, e przeciwstawi tradycji bada naukowych polegajcej na rozkadaniu
analizowania rzeczywistoci przez rozkadanie jej na elementy, zalenoci i mechanizmy
prostsze w oparciu o przyczynowo linearn (akcja reakcja, przyczyna-skutek), a w zamian
za to postulowa wyjanianie rzeczywistoci przez odwoanie si do nadrzdnych caoci
opartej na przyczynowoci cyrkularnej. W podejciu systemowym i myleniu cyrkularnym
pojcie przyczyny w tradycyjnym znaczeniu traci sens. Wyjanianie nie ma pocztku i
koca. Uznanie co za przyczyn czego, e A powoduje B jest arbitralnym uproszczeniem.
Z punktu widzenia dwuelementowej caoci, jako systemu, element A dziaa na B i element B
dziaa na A. W bardziej zoonych systemach tworzy si dynamiczna organizacja
oddziaywujcych na siebie elementw. Znaczenie czego wynika z kontekstu, a nie z natury
rzeczy samej w sobie. wiat istot ywych tworzy hierarchi systemw poczwszy od
komrki, poprzez organizmy zoone, roliny, zwierzta, czowieka, grupy spoeczne np.
rodzina, szersze spoecznoci, po ca cywilizacj ludzk.
Humberto Maturana, rwnie biolog uzupeni teori ogln systemw o zasad
autopoiesy, czyli samotworzenia si i samopodtrzymywania swojego istnienia przez
organizmy ywe. Organizacja autopeietyczna w sposb dynamiczny wytwarza w procesie
przemiany materii powizane ze sob komponenty oraz krawd bdc granic midzy istot
yw i otoczeniem. Organizm moe zmienia si strukturalnie, o ile zachowa swoist
organizacj autopoietyczn, bez ktrej nastpuje mier. rodowisko jest dla istoty ywej
wane tylko wtedy, kiedy wchodzi z ni w strukturalny zwizek. Na przykad przy
oddychaniu organizm przyswaja tlen z powietrza. Jednake obecno powietrza z tlenem nie
jest przyczyn oddychania. Organizm prbuje oddycha nawet w prni. Autopeietyczny
mechanizm podtrzymywania ycia jest celem samym w sobie istot ywych (por. Ludewig,
1995).
Niklas Luhmann zastosowa zaoenia teorii systemw autopeietycznych do opisu
zjawisk spoecznych w socjologii. Tradycyjnie definiowano grup spoeczn, jako zbir
skadajcy si z przynajmniej dwch osb, ktre oddziaywaj na siebie. Poniewa L. von
Bertalanffiego definiowa systemy, jako struktury, ktre skadaj si z powizanych
elementw (Ludewig 1995, s.91) to co sugerowao, e system spoeczny to zbir ludzi
powizanych ze sob. Elementami tak rozumianych systemw spoecznych s poszczeglni
13

ludzie. Tymczasem Nikolas Luhmann, zainspirowany koncepcj Maturany przyj, e

elementami skadowym systemw spoecznych s interakcje komunikujcych si ze sob
osb. System spoeczny to byt interakcyjny powstay w przestrzeni komunikacji jzykowej,
czyli wszystkich zachowa ludzkich majcych znaczenie w wzajemnych interakcjach.
Komunikacja wytwarza i podtrzymuje sam siebie zgodnie z zasad autopeiesis. Kade
zachowanie w interakcjach midzy ludmi jest komunikatem zawierajcym informacj.
Znaczenie tego komunikatu wynika z kontekstu zachowa wszystkich uczestnikw interakcji.
Elementami systemw spoecznych s interakcje, a nie osoby. W procesie komunikacji
midzyludzkiej zoona sie znacze czy si w jedno, okrelan jako sens. Sens tworzy
system spoeczny. Tak wic rodzina nie jest ju zbiorem spokrewnionych ze sob osb
mieszkajcych pod jednym dachem, lecz sieci interakcji, ktrych tematami s zadania
yciowe. Sens tworzy system spoeczny. System spoeczny organizuje si we wzorzec
interakcji, ktry tworzy sens, W dugofalowym procesie komunikacji sens staje si narracj,
czyli opowieci. W tym ujciu sam czowiek i jego podmiotowo jest zjawiskiem
komunikacyjnym, tematem wok, ktrego rozwija si narracja. Sens nie ma znaczenia sam w
sobie. Poza komunikacj nie ma rzeczywistoci. Kiedy obserwator zewntrzny wchodzi w
interakcj z obserwowanym bytem spoecznym, to ta interakcja nabiera nowego znaczenia i
tworzy si nowy system spoeczny, ktrego sens wcza tego obserwatora. Ten traci status
obserwatora zewntrznego i staje si obserwatorem uczestniczcym. Tak si dzieje, kiedy
niektre zadania yciowe s przeywane, jako problem trudno nie do przezwycienia i
przynoszca cierpienie. Osoby uczestniczce w interakcjach wok tematu problemu
zmuszone s poszukiwa pomocy profesjonalnej. Osoba profesjonalnie udzielajca pomocy
przyjmujc zamwienie pomocy konstruuje jednoczenie z osobami zamawiajcymi pomoc
kontrakt terapeutyczny ukierunkowany na rozwizanie problemu. Powstaje system
pomocowy, ktry organizuje si wok tematu odzyskania sprawczoci, poszerzenia
moliwoci i nabycia nowych umiejtnoci znoszenia lub usunicia cierpienia. Kiedy
pomaganie nie przynosi zmiany i rozwizania system terapeutyczny staje si nowym
systemem problemowym, tyle e teraz uczestnicz w nim rodzina i terapeut, ktrzy
potrzebuj wsplnie innego terapeuty, z ktrym tworz nowy system terapeutyczny.
Czysta systemowo w kontekcie pomagania oznacza, e kady temat zgaszany
przez poszczeglnych czonkw rodziny jest rwnowany. Terapeuta systemowy nie ma
jakiejkolwiek kryterium oceny. To byoby zaprzeczeniem systemowoci. System spoeczny
sam dokonuje redukcji swoich tematw, wok ktrych si organizuje i podtrzymuje swoje
istnienie. Co wicej, kady z uczestnikw systemu terapeutycznego ma swoj prawd i kada
14

z nich jest rwnowana. Terapeuta systemowy nie moe nawet swojej prawdy uzna za
prawdziwszej, bo byoby to utrat neutralnoci i pomaganie zamienioby si w interwencj.
Wielopodmiotowo, wieloobrazowo, cyrkularno bez pocztku i koca, wieloznaczno,
niepewno wiedzy, chwiejno rwnowagi, ekwipotencjalno (nieustanna moliwo
nowych zmian), konstrukcjonizm spoeczny to cechy

sytuacji pomocowej w ujciu

systemowym.
Kiedy powodem zgoszenia si po pomoc psychologiczn jest zmartwienie rodzicw
stanem zdrowia, trudnociami emocjonalnymi dziecka lub jego problemowym zachowaniem
w domu, to system problemowy istnieje w obrbie rodziny bliszej lub dalszej. Jednake,
kiedy tematem organizujcym wzorzec interakcji jest zaburzone zachowanie dziecka w
szkole, to w system problemowy zaangaowani s oprcz czonkw rodziny take
pracownicy szkoy, a nawet rodzice innych dzieci z tymi dziemi. Co wicej, kiedy zostaje
wdroony nadzr sdu rodzinnego nad sprawowaniem wadzy rodzicielskiej lub
zachowaniem nieletniego, to powstaje nowy system instytucjonalno-rodzinny ze swoimi
tematami uzasadniajcymi interwencj typu dobro dziecka przemoc, krzywda
demoralizacja zaniedbanie niewywizywanie si z obowizku szkolnego, ktre go
konstytuuj. Kada interwencja powinna mie swj uzasadniony normatywnie i jasno
okrelony cel oraz ograniczony czas dziaania. Jeeli czas interwencji si przedua, a cele nie
zostaj osignite system interwencyjny staje si systemem problemowym obejmujcym
czonkw rodziny i inne osoby reprezentujce instytucje. Wwczas potrzebna jest zewntrzna
pomoc profesjonalna do skonstruowania nowego systemu pomocowego na poziomie
instytucjonalno-rodzinnym.
Podmiotowo-systemowy model pracy z dzieckiem i rodzin
Czysta podmiotowo i czysta systemowo s punktami odniesienia do
okrelania roli kadej osoby reprezentujcej instytucje oraz sposobu dziaania w pracy z
dzieckiem i rodzin. Pomoc, czy interwencja? Spotkania razem, czy osobno? Dziaania z
mocy prawa, czy na postawie uzgodnionego wsplnie kontraktu?

15

Podmiotowo-systemowy model pracy z dzieckiem i rodzin obejmuje cztery obszary

dziaania, kada ze specyficznym rodzajem zada: system wychowania, system pomocy,
system interwencji, pozycja koordynatora systemowego.
System wychowania to naturalne rodowisko wychowawcze, ktre obejmuje
wszystkie osoby w rodzinie, szkole, placwkach i organizacjach zajmujcych si opiek,
organizacj czasu wolnego i rozwijaniem zainteresowa dziecka. Rodzina to osoby yjce do
wsplnym dachem, osoby spokrewnione blisze i dalsze, oraz osoby zaprzyjanione lub w
inny sposb znaczce dla czonkw rodziny. Szkoa to miejsce, gdzie dziecko realizuje
obowizek nauki od 6 do 18 roku ycia. Organizacje i placwki wychowawcze, to miejsce
gdzie zapewniona jest opieka i zorganizowany czas wolny dziecka oraz rozwijane jego
zainteresowania. Naley do nich obek, przedszkole, wietlica rodowiskowa, organizacja
16

modzieowa, klub sportowy, dom kultury itp. Z mocy prawa kluczow rol w systemie
wychowania odgrywaj rodzice lub inni opiekunowie prawni dziecka, poniewa maj prawnie
przyznan wadz rodzicielsk.

Wadza rodzicielska obejmuje w szczeglnoci

obowizek i prawo rodzicw do wykonywania pieczy nad osob i majtkiem dziecka oraz do
wychowania dziecka /Kodeks rodzinny art.95/.
System pomocy tworz instytucje, placwki lub indywidualni specjalici, ktrzy
zgodnie ze swoj kompetencj realizuj wiadczenia pomocowe na zamwienie osb z
rodziny lub szerszego rodowiska wychowawczego. Zakres i sposb udzielania pomocy
okrelony jest w dobrowolnym i dwustronnym kontrakcie midzy zamawiajcym pomoc i j
udzielajcym. W zalenoci od kontekstu instytucjonalnego moe to by kontrakt socjalny,
edukacyjny, doradczy, terapeutyczny itp. Kontrakt nie zawsze jest spisywany, ale musi by
uzgodniony wsplnie przez wszystkich uczestniczcych w sytuacji pomocy. Uzgodnienie
oparte jest o konsensus, czyli zgod wszystkich. W jednych okolicznociach to bdzie
kontrakt indywidualny na przykad midzy pacjentem i lekarzem, klientem i psychoterapeut,
klientem i adwokatem itp. W innych okolicznociach uczestnikami s czonkowie rodziny,
nauczyciele, wychowawcy, oraz zesp osb zajmujcych si pomaganiem. W sprawach
dotyczcych problemw z dziemi standardem jest zaproszenie do udziau w pomagania
wszystkich osb blisko zwizanych z dzieckiem, martwicych si o dziecko i uczestniczcych
w interakcjach wok tematu problemowego. Podejcie systemowe wypracowane w ramach
systemowej terapii rodzin powinno by standardem przy zawieraniu kontraktu na pomaganie.
Strona zamawiajca pomoc moe zrezygnowa z pomocy w kadej chwili.
Ewentualne konsekwencje powinny by wczeniej przewidziane i uzgodnione w kontrakcie,
na przykad opata za nieodwoane odpowiednio wczeniej wizyty w gabinecie prywatnym. W
publicznych placwkach prawem pacjenta lub klienta jest wybr i zmiana specjalisty oraz
rezygnacja w ogle z pomocy. Osoba udzielajca pomocy, pomagacz, take dobrowolnie
udziela pomocy zgodnie ze swoj etyk, kompetencjami i ocen zamwienia pod ktem
moliwoci jego realizacji. Osoba szukajca pomocy formuuje swoje oczekiwania nie zawsze
adekwatnie do misji danej profesji lub instytucji. Profesjonalista w rozmowie kontraktowej
przeformuowuje te oczekiwania adekwatnie do sytuacji pomocowej. Kontrakt zawiera take
cel pomocy, opis zmiany, ktra ma zaistnie w ograniczonym czasie. Nie zawsze mona
precyzyjnie czas zakoczenia pomocy. Jednake z gry musi by wiadome, e udzielanie
pomocy kiedy zakoczy si. Staraniem profesjonalisty jest przyblianie si w procesie
pomagania do precyzyjnego okrelenia kryterium wskazujcym na czas zakoczenia
pomagania np. przywrcenie zdrowia, nabycie umiejtnoci, zdobycie kwalifikacji itp.
17

Profesjonalista dba o zaufanie swojego pacjenta, klienta, podopiecznego poprzez zachowanie

dyskrecji i tajemnicy zawodowej. Pomoc udzielana jest w granicach prawa (por. Child,
2010).
System interwencji obejmuje instytucje i osoby wkraczajce w ycie dziecka i
rodziny z mocy prawa. Stron zamawiajc interwencj jest prawo normatywne. Osoba
interweniujca, interwent, sam dokonuje oceny sytuacji i znajduje uzasadnienie do
dziaania

przepisach

prawa,

normach

etycznych,

estetycznych,

medycznych,

pedagogicznych. Osobie lub rodzinie dowiadczajcej interwencji naley si uzasadnienie jej

powodw i celw, oraz prawo do odwoania si do instancji wyszej. Interwent powinien
wiedzie z jakiego powodu i po co to robi. Z tego ma wynika odpowied na pytanie co i
kiedy ma si sta, aby interwencja zostaa zakoczona. W przypadku naruszenia przepisw
kodeksu karnego np. naruszenie nietykalnoci cielesnej, zncanie, molestowanie seksualne i
inne, jest obowizek zgoszenia przestpstwa, po czym wdraa si ledztwo i przeprowadza
czynnoci procesowe w sdzie karnym. Jeeli do przemocy wyczerpujcej znamiona
przestpstwa dochodzi w rodzinie, to powinna by wdroona interwencja kryzysowa, ktra
uwzgldnia sytuacj zalenoci emocjonalnej lub ekonomicznej czonkw rodziny od
sprawcy przemocy. Dlatego interwencja kryzysowa jest czy wicej, ni ujawnieniem
przestpstwa i osdzeniem sprawcy. Innego typu sprawy rozpatrywane s w obszarze prawa
rodzinnego. Interwent moe uwaa, e zagroone jest dobro dziecka i jego prawidowy
rozwj, chocia nie doszo do zamania prawa karnego. Przekonanie o zagroeniu dobra
dziecka zobowizuje do interwencji majc na celu popraw warunkw ycia i rozwoju. Z
tym wie si pytanie o to, czy dziecko powinno pozosta w rodzinie, czy moliwa jest
poprawa w ramach rodziny, czy lepsze byoby zabranie dziecka i umieszczenie w zastpczej
formie opieki? Rozstrzygnicie tej kwestii ley w kompetencjach sdu rodzinnego.
Zaniedbania i niewydolno wychowawcza rodzicw skaniaj do interwencji i zmiany
sytuacji w rodzinie, tylko powstaje problem jak to osign, kiedy sami rodzice nie s do tego
przekonani lub widz te sprawy inaczej. Sd rodzinny moe ograniczy prawa rodzicielskie,
wprowadzi nadzr nad sprawowaniem wadzy rodzicielskiej lub zobowiza rodzicw do
okrelonych zachowa.
Dopki oba systemy interwencji i pomocy funkcjonuj odrbnie, to wszystko si
upraszcza dla pracownikw sub spoecznych. Sprawy komplikuj si kiedy z pomocy
korzysta rodzina, ktra jednoczenie objta jest nadzorem sdowym lub inn form kontroli
spoecznej. Czy zamwienie pomocy wynika z motywacji i potrzeby samych rodzicw, czy
stanowi wypenienie zalece instytucji zewntrznej? Ustalenie kontraktu jest niewykonalne.
18

Czy rodzice chc pomocy w zmianie, czy tylko mwi, e chc, bo potrzebuj zawiadczenie
o uczszczaniu na terapi? Zalecenie komu terapii jest sprzeczne samo w sobie. Diagnoza
medyczna, psychologiczna, pedagogiczna, wywiad rodowiskowy oraz wszelkie wywieranie
wpywu na zlecenie sdu jest czci interwencji, a nie pomaganiem. Interwencja i dziaania
wychowawcze wobec dorosych mog by skuteczne same w sobie i nie trzeba na si
nazywa ich pomaganiem. Zacieranie rnic midzy interwencj i pomaganiem szczeglnie
niekorzystnie wpywa na poziom zaufania do sytemu pomocy. Lekarz, psycholog, pedagog,
pracownik socjalny dziaajcy w ramach systemu interwencji bez wyranego okrelenia
swojej roli, moe zasugerowa, e to jest zawodowa rola funkcjonujca take w systemie
pomocy. Ewentualne negatywne dowiadczenia z interwencji mog wzmocni nieufno i
utrudni decyzj o zgoszeniu si po pomoc w przyszoci. Osoby uczestniczce w zespoach
interdyscyplinarnych

ds. przeciwdziaania przemocy domowej przy omawianiu sytuacji

rodzinnej i yciowej swoich pacjentw, klientw, podopiecznych bez ich zgody z urzdu
przyjmuj rol interwentw i ami zasady pomagania. Specjalista w trakcie pomagania
moe doj do przekonania, e w rodzinie doszo do naruszenia prawa, komu staa si
krzywda lub wystpuje zagroenie rozwoju dziecka. W tym momencie koczy pomaganie i
zgasza spraw do interwencji, lecz powinien to uczyni w sposb jawny. Z drugiej strony
osoby interweniujce mog znale przesanki do dania szansy rodzicom, rodzinie i
rodowisku wychowawczemu do zachowania dzieci pod opiek i przywrcenia peni praw
rodzicielskich. Wwczas potrzebny jest sposb na stworzenie warunkw do korzystania z
pomocy w zmianie na lepsze przy zachowaniu kontroli instytucjonalnej.
Rol interwenta jest okrelenie celw, wymaga i oczekiwa do spenienia, ktre
stanowi warunek zakoczenia interwencji. To moe by abstynencja u osb uzalenionych
alkoholu i rodkw odurzajcych, albo odprowadzanie dziecka do szkoy, albo uwolnienie
dzieci od konfliktu lojalnoci wobec skconych ze sob rodzicw, albo zdrowe odywianie
dzieci, albo zapewnienie opieki medycznej dziecku, albo gospodarne zarzdzanie budetem
domowym itp. Rodzice zostaj poinformowani o moliwoci skorzystania z pomocy u
specjalistw

i placwkach pomocowych, o ile uznaj to za potrzebne w ich prbach

spenienia oczekiwa i warunkw. Interwent okrela take czas i sposb oceny rezultatw i
zmian. Relacja pomagania nie jest miejscem kontroli, czy kto pije alkohol, zaniedbuje dzieci
itp. Pomaganie suy podtrzymaniu trzewoci, wzmacnianiu pozytywnych stron, rozwijaniu
kompetencji, budowaniu pozytywnych interakcji, poszerzaniu wgldu i samowiadomoci.
Koordynator systemowy organizuje i prowadzi Konferencj InstytucjonalnoRodzinn (KIR), ktra czy wychowanie, pomoc i interwencj w jeden system. Koordynator
19

systemowy peni rol facylitatora, ktry nie zajmuje stanowiska merytorycznego w sprawie,
lecz odpowiada za logistyk przygotowa oraz przeprowadzenie wielodyscyplinarnego i
wieloinstytucjonalnego wsplnie z rodzin w sytuacji kryzysowej.
Konferencja Instytucjonalno-Rodzinna (KIR)
Konferencja Instytucjonalno-Rodzinna (KIR) to spotkanie czonkw rodziny i
przedstawicieli rnych instytucji celem omwienia sytuacji kryzysowej w rodzinie lub
rodowisku wychowawczym oraz ustalenia planu dziaania i rozwizania problemu. Jednym z
przykadw jest Konferencja Grupy Rodzinnej (ang. family group conference), procedura
usankcjonowana prawnie i stosowana w pomocy spoecznej od 1989 roku w Nowej Zelandii,
a pniej take na terenie Wielkiej Brytanii. Wczeniej specjalici diagnozowali potrzeby
dzieci i podejmowali decyzje o opiece zastpczej. Oceniano z reguy wydolno
wychowawcz rodzicw i do nich ograniczano nadzr nad sprawowaniem wadzy
rodzicielskiej. Coraz wicej dzieci byo umieszczanych w placwkach opiekuczowychowawczych lub rodzinach zastpczych. Po osigniciu penoletnoci zostaway same
utraciwszy wczeniej wizi z blisz i dalsz rodzin. W Nowej Zelandii szczeglnie
Maorysowie, rdzenni mieszkacy tego kraju, krytykowali te praktyki i domagali si
poszanowania ich tradycji rodzinnych. W tej spoecznoci zachoway si silne wizi rodzinne
i zwyczaje plemienne. Za wychowanie dzieci odpowiadaa wielopokoleniowa wsplnota
rodzinna. Model rodziny nuklearnej, sami rodzice z dziemi, wynika raczej z przymusu
ekonomicznego migrowania za prac, a nie z wolnego wyboru stylu ycia. Dostrzeono w
tych procesach spoecznych zagroenia dla dzieci i doceniono si tradycyjnych wizi
rodzinnych w wychowaniu. Wprowadzono wic zmiany legislacyjne oraz instytucjonalne.
Odtd pracownik socjalny zajmujcy si ochron dziecka i prowadzcy czynnoci
wyjaniajcej w przypadku ryzyka naduycia i przemocy wobec dziecka, zaniedbania
wychowawczego, niewydolnoci wychowawczej, demoralizacji nieletniego, ma obowizek
zgosi ten przypadek do koordynatora, ktry organizuje Konferencj Grupy Rodzinnej.
Koordynator zaprasza czonkw bliszej i dalszej rodziny, domownikw, innych opiekunw
dziecka (nastolatka). Kadego kto jest zwizany z dzieckiem i chce uczestniczy w spotkaniu.
Moliwie duo osb. Wszyscy zostaj poinformowani o porzdku spotkania oraz ich prawach
i odpowiedzialnoci. W pierwszej fazie pracownik socjalny przedstawia informacj o
zaistniaej sytuacji kryzysowej i zagroeniach dotyczcych dziecka (nastolatka/). W drugiej
fazie czonkowie rodziny naradzaj si w swoim gronie na osobnoci i wymylaj plan
20

dziaa zaradczych lub naprawczych, za ktry gotowi s wzi odpowiedzialno. Pracownik

socjalny akceptuje lub nie t propozycj. Uzgadnia si warunki dodatkowe i czas prby. Po
trzech miesicach, po p roku nastpuje weryfikacja (por. Pakura 2004, Connolly 2006). W
Wielkiej Brytanii imi i nazwisko dziecka umieszczane s na oglnokrajowej licie dzieci
zagroonych, ktra jest dostpna tylko dla sub specjalistycznych w policji, pomocy
spoecznej, subie zdrowia, edukacji itp. Dziecko nie moe pozostawa na licie ryzyka
duej ni dwa lata. Maksymalnie dwa lata maj suby spoeczne i rodzina na cakowite
wyjanienie sprawy i pozytywne rozwizanie problemu. W sytuacji oczywistego naruszenia
prawa, molestowania seksualnego, maltretowania dziecka itp., przypadek jest natychmiast
zgaszany do sdu rodzinnego. Sd rodzinny niezwocznie decyduje o zabraniu dziecka z
rodziny i umieszczeniu w opiece zastpczej.
Marie Connolly (2006) przeprowadzia badania metod ankietow i grupy fokusowej
wrd koordynatorw prowadzcych konferencje grup rodzinnych na temat ich dowiadcze i
wnioskw praktycznych. Na pocztku koordynatorzy zauwaali, e w fazie informowania o
okolicznociach i powodach zatroskania o dziecko z jednej strony ogromny stres przeywali
pracownicy socjalni opisujc i uzasadniajc rozmaite dziaania podejmowane w ramach
dochodzenia czsto bez wiedzy rodziny. Z drugiej strony dla rodzicw stresujce byo
ujawnianie informacji o ich sytuacji i problemach wychowawczych na forum szerszej
rodziny. Dlatego koordynatorzy podkrelali ogromne znaczenie swojego przygotowania
zawodowego do pracy z dynamik rodzinn i grupow oraz umiejtnoci prowadzenia
zebra /facylitacji/. Koordynatorzy odpowiadaj za poczucie bezpieczestwa wszystkich
uczestnikw spotkania. Kolejnym spostrzeeniem koordynatorw byo stwierdzenie, e
konferencja czsto ujawniaa rnic postaw w rodzinie. Naradzanie si rodziny w swoich
gronie sprzyjao ujawnieniu si tych rnic i ich konfrontacji. Zdarzao si, e nawet bez
uzgodnienia wsplnego planu dziaania, czonkowie rodziny pozostawali w poczuciu
wanoci samego spotkania. Innym spostrzeeniem koordynatorw byo zjawisko rnicy
midzy samymi profesjonalistami, w ich podejciu do problemu, wiedz, wartociowaniem,
filozofi dziaania i ocen rezultatw. Autorka stwierdza, e dowiadczenie w wielu krajach
potwierdza, e dziaania skoncentrowane na rodzinie, na przykadzie konferencji grupy
rodzinnej su dobrze nie tylko ochronie dziecka, lecz take wsparciu rodziny. Zgodnie ze
statystykami z lat 2004-2005 okazao si, e tylko 13% przypadkw prowadzonych metod
konferencji grupy rodzinnej skoczyo si w sdzie rodzinnym (por. Connolly 2006, s.335356).
21

Sharon Pakura (2004) dokonaa podsumowania 14 lat dowiadcze prowadzenia

konferencji grupy rodzinnej w Nowej Zelandii. Sformuowaa kilka praktycznych wnioskw,
co zrobiaby inaczej, gdyby jeszcze raz od pocztku wdraano by procedur KGR. Po
pierwsze nie aowaaby rodkw finansowych na same przygotowania konferencji w danym
przypadku i zapewnieniu, aby wszystkie wane osoby z szerokiej rodziny dotary na
spotkanie. Po drugie zapewniaby rodki finansowe na wsparcie realizacji rnorodnych
pomysw wychowawczych wygenerowanych przez same rodziny. Po trzecie zwracaaby
szczegln uwag na szkolenie i rozwijanie umiejtnoci profesjonalistw wobec narastajcej
wiadomoci o zagroeniach i przemocy domowej dla jeszcze bardziej intensywnej pracy z
rodzinami. Po czwarte doceniaby bardziej opiek zastpcz organizowan w rodowisku
osb spokrewnionych lub zaprzyjanionych z dzieckiem, zblionych do siebie wspln religi
i tradycjami. Po pite ustaliaby rwny status zawodowy wszystkich profesjonalistw
uczestniczcych w konferencjach grupy rodzinnej, nie wyrniajc adnej grupy zawodowej
ponad innych, jak to stao si na pocztku z koordynatorami. Po szste wykorzystaaby
dowiadczenie i wiedz koordynatorw z prowadzenia konferencji grup rodzinnych do
publicznej edukacji o potrzebach dzieci i rodzin oraz do usprawniania dziaania sub
spoecznych uwzgldniajcych potrzeby lokalnych spoecznoci. Kady przypadek, to historia
dziecka i jego rodziny w zetkniciu z rnymi instytucjami. Jak w soczewce wida wpyw
tych instytucji albo na zmian i rozwizanie problemu albo na jego podtrzymywanie i
narastanie.
Konferencja Instytucjonalno-Rodzinna oparta na teoretycznym modelu podmiotowosystemowej pracy z dzieckiem i rodzin to metafora szerokiej rodziny instytucjonalnej, ktra
jednoczenie daje wsparcie oraz stawia granice i wymagania z poszanowaniem
podmiotowoci. Tylko spjny, jasny i dobrze zorganizowany system instytucjonalny, w
ktrym kady specjalista mwi swoim gosem i jednoczenie wsuchuje si w inne gosy
wsppracujc wok tego samego tematu, moe da oparcie zdezorganizowanej, uwikanej w
konflikty i ptle zranie rodzinie. Konferencja Instytucjonalno-Rodzinna jest trudna i
wymagajca dla profesjonalistw. W ramach tej samej profesji atwo jest wsppracowa
wedug wsplnie wyuczonego paradygmatu i wypracowanych metod dziaania. Trudniej jest
wsppracowa profesjonalistom o rnych specjalnociach, mylcych i dziaajcych
inaczej. Std potrzebna jest obecno koordynatora systemowego, ktry zadba o
podmiotowo i systemowo w wielo-obrazowym i wielo-narracyjnym wiecie dowiadcze
uczestnikw wychowania, pomagania i interwencji.
22

Konferencja Instytucjonalno-Rodzinna ma formu szersz i wielowariantow w

porwnaniu do Konferencji Grupy Rodzinnej. Nie zawsze szeroka rodzina tworzy wielki
klan rodzinny o wsplnej tradycji i duym autorytecie osb starszego pokolenia. rodowisko
wychowawcze to rodzina, czasami trzypokoleniowa, ale take szkoa i lokalna spoeczno.
W sytuacji kryzysu wychowawczego trzeba rozpoznawa wszystkie osoby z rodziny bliszej,
dalszej i spoza, ktrzy w znaczcy sposb uczestnicz w wychowaniu dziecka lub nastolatka.
rodowisko wychowawcze bardzo czsto ma charakter rodzinno-instytucjonalny. Rozmowa
wezwanych do szkoy rodzicw z dyrektorem, pedagogiem, wychowawc lub innym
zespoem nauczycieli w praktyce jest konferencj instytucjonalno-rodzinn. Kto na takim
spotkaniu jest koordynatorem, kto wspwychowawc, kto pomagaczem, kto interwentem?
Czy oboje rodzice, czy wszystkie wane osoby z rodziny s obecne na spotkaniu?
Czonkowie zespou interdyscyplinarnego do spraw przemocy domowej bez
odniesienia do modelu podmiotowo-systemowego i praktycznego zastosowania konferencji
instytucjonalno-rodzinnej ograniczeni s wycznie do dziaa interwencyjnych i kontroli
spoecznej opartej metodach ledczych i sdach zaocznych. W pewnych sytuacjach jest
konieczna natychmiastowa i bezdyskusyjna interwencja w rodzinie. W znacznie wikszej
liczbie przypadkw sytuacja nie jest tak jednoznaczna. W rodzinie s zasoby i wizi, ktre
odpowiednio wzmocnione daj si do zmiany na lepsze. W takim przypadku kluczowe jest
zdiagnozowanie zdolnoci do pozytywnych zmian w rodzinie w okrelonym czasie np. trzech
miesicy, p roku, roku, do dwch lat. Diagnoza rodziny, jako chronologii niedobrych faktw
z przeszoci moe by tylko uyteczna w uzasadnieniu rozpadu rodziny. Bez dania
szansy na zmian i wsparcie w tej zmianie, trudno stwierdzi, e koniec rodziny by jedynym
z moliwych i najlepszych rozwiza. Jednoczesna troska o dobro dziecka i wsparcie
mocnych stron w rodzinie, to podstawowa zaleta konferencji instytucjonalno-rodzinnej w
praktycznym dziaaniu.
Podsumowanie
Podmiotowo-systemowy model pracy z dzieckiem i rodzin jest narzdziem
uytecznym dla praktykw z pierwszej linii kontaktu z rodzinami. Specjalista okrela swoj
pozycj w systemie spord czterech moliwych: wychowawcy, pomagacza, interwenta lub
koordynatora. Dalej odbywa si dialog wszystkich zaangaowanych w rozwizywanie
problemu i przeprowadzenie potrzebnej zmiany, wcznie z rodzin blisz, dalsz i szerszym
rodowiskiem wychowawczym. Kady jest podmiotem i decyduje o sposobie realizacji zada
23

okrelonych dla swojej pozycji w systemie. Dla lepszej skutecznoci dziaania nie mona
peni naraz dwch lub wicej rl. Tak wynika z teorii. Wskazane byoby empiryczne
zweryfikowanie efektywnoci funkcjonowania modelu.
W oparciu o podmiotowo-systemowy model pracy z dzieckiem i rodzin mona
dokona krytycznego przegldu aktualnie obowizujcych pod koniec 2011 roku ustaw o
przeciwdziaaniu przemocy domowej oraz wsparciu rodziny i systemie pieczy zastpczej.
Ustawy obliguj samorzd gminny do opracowania i realizacji dwch programw tj.
przeciwdziaania przemocy w rodzinie oraz wsparcia rodziny, chocia te dwa
programy dotycz pracy z rodzin, tylko w rnym aspekcie interwencji i pomocy. Obie
ustawy przewiduj powoanie i funkcjonowanie zespow interdyscyplinarnych z jednej
strony do diagnozowania problemu przemocy w rodzinie, a z drugiej strony okresowej oceny
sytuacji rodzinnej dziecka umieszczonego w placwce opiekuczo-wychowawczej. Skad
zespow i grup roboczych w obu ustawach obejmuje na rwni przedstawicieli instytucji
interwencyjnych (policja, komisja rozwizywania problemw alkoholowych), pomocowych
(pomoc spoeczna, suba zdrowia) oraz rodowiska wychowawczego (owiata). Zespoy i
grupy robocze maj zajmowa si jednoczenie interwencj (ocena) i pomoc w rodzinie.
Ustawa o wsparciu rodziny i systemie pieczy zastpczej przydziela rodzinie
przeywajcej trudnoci w wypenianiu funkcji opiekuczo-wychowawczych asystenta
rodziny. Podstawowym zadaniem asystenta

jest udzielanie pomocy. Jednoczenie

zobowizany jest do wystawiania opinii o rodzinie na wniosek sdu rodzinnego lub oceniania
w zespole z innymi profesjonalistami sytuacj rodzinn dziecka. Wniosek o przydzielenie
asystent skada pracownik socjalny przeprowadzajcy wywiad rodowiskowy, a nie sama
rodzina. Praca asystenta z rodzin, to pomoc, czy interwencja? Czy rodzina ma prawo wyboru
lub zmiany asystenta? Z drugiej strony ustawa okrela, e zadaniem asystenta jest
opracowanie i realizacja planu pracy z rodzin we wsppracy z czonkami rodziny i w
konsultacji z pracownikiem socjalnym.
Ustawy i przepisy prawne nie przesdzaj o sposobie pracy z dzieckiem i rodzin.
Warunki instytucjonalne okrelaj osoby zarzdzajce w samorzdach, a swj model pracy
ksztatuj sami pracownicy socjalni, asystenci, wychowawcy, psychologowie, pedagodzy,
kuratorzy sdowi itd. To dla nich przede wszystkim adresowany jest powyszy artyku
zachcajcy do namysu nad znaczeniem podmiotowoci i systemowoci w pracy z dzieckiem
i rodzin, ktra w kadych okolicznociach polega na dialogu.
Bibliografia
24

Adamiec M., (1996), Pomaganie: problemy i uwagi, [w:] Popioek K. (red), Psychologia
pomocy, s.7-29, Katowice.
Cecchin G., (1995), Mediolaska Szkoa Terapii Rodzin, Krakw.
Child N., (2010), The Potential of Systemic Practice, Context nr 110 s. 18-22.
Connolly M., (2006), Up Front and Personal: Confronting Dynamics in the Family Group
Conference, Family Process Vol. 45, nr 3, 2006, s.345-357.
Farouki N. (2000), Metafizyka, Domino Ksinica, Katowice.
Filek J., (2010), Dopytywanie si o przemoc, Psychoterapia, nr 2 (153)/2010 s.5-14.
Jzefik B., (2008), Anoreksja i bulimia psychiczna z perspektywy teorii przywizania, [w:]
Jzefik B., Iniewicz G. (red) Koncepcja przywizania. Od teorii do praktyki klinicznej, s.209224, Krakw.
Gakowski S., (1998), Ku dobru. Aktualno filozofii wychowania Jacka Woronieckiego,
Rzeszw.
Greenstone J.L., Levitonc S.C. (2005), Interwencja kryzysowa, Gdask.
James R.K., Gilliand B.E. (2005), Strategie interwencji kryzysowej, Warszawa.
Krl-Kuczkowska A. (2008), Teoria przywizania jako sposb rozumienia wewntrznego
wiata pacjenta, [w:] Jzefik B., Iniewicz G. (red) Koncepcja przywizania. Od teorii do
praktyki klinicznej, s.75-89, Krakw.
LAbate L., (2010), Relational Competence Theory, New York.
Ludewig K., (1995), Terapia systemowa, Gdask.
Paruka S., (2005), The Family Group Conference 14-Year Journey: Celebrating the
Successes, Learning the Lessons, Embracing the Challenges, [w:] Building a Global Alliance
for Restorative Practices and Family Empowerment, Part 3, the IIRPs Sixth International
Conference on Conferencing, Circles and other Restorative Practices, March 3-5, 2005,
Penrith, New South Wales, Australia.
Pilecki M., (2008), Teoria wizi zarysowanie kontekstu, [w:] Jzefik B., Iniewicz G. (red)
Koncepcja przywizania. Od teorii do praktyki klinicznej, s.13-24, Krakw.
Puek Z., (1991), Psychologia pastoralna, Krakw.
Schier K., (2008), Johna Bowlbyego teoria przywizania i psychoanaliza, [w:] Jzefik B.,
Iniewicz G. (red) Koncepcja przywizania. Od teorii do praktyki klinicznej, s.35-52, Krakw.
Stasiak M.K., (2009), Podmiotowy Model Pracy Socjalnej, d.
Szczukiewicz P., (2005), O pomaganiu i psychoterapeutach, Lublin.
Winczorek J., (2004), Niklas Luhmann jako socjolog prawa, Rubikon nr 1-4, s.24-27.
25

Wojtya K., (1976), Osoba: podmiot i wsplnota, Roczniki Filozoficzne nr 24: 1976 z.2.
Wojtya K., (1986), Mio i odpowiedzialno, Lublin.
Vetere A., (2008), Terapia systemowa i narracje przywizania. Zastosowanie w terapii par,
[w:] Jzefik B., Iniewicz G. (red) Koncepcja przywizania. Od teorii do praktyki klinicznej, s.
91-111, Krakw.
PERSONALISTIC SYSTEMIC CONCEPT OF WORK WITH CHILD AND FAMILY
This paper outlines the personalistic and systemic concept of work with children and
families in social work context. It combines the respect for persons freedom and selfdetermination with communicative and autopoietic nature of social systems. There is a
contradiction between giving help and undertaking intervention on child protection and family
law premises. The Institution-Family Conference is a method of conjoined child protection
and family work. It is based on a dialog between family and professionals involved in various
areas of responsibility: education, help, and intervention to find the best solution for a child at
risk and family in crisis. A co-ordinator facilitates the multi-personal dialog between family
members and institutional representatives.

Rzeszw, sierpie.2011

26