CZESCPIERWSZA

\ryOJAKOPRZEDMIOTNAUKPRAWNYCH

ROZDZIAL T

KONCEPCJEPRAWA
PODSTAWOWE
i ' P r' N i P rFl aaj ' ' l l 2'
n e l i L p o /.r)u i J )!/n c j l ' o r(p
li re ra rur a: 8 lt ' . \ \ . o
[ ( r d l r,r.\o . r \ : edr r s u5.\ 4i q d /]((n s " " r3 a b e /D rc c /e i l r$ e nl rr$nrrr' l $^rrhl an^gi
L a Bi o td ' rr d$d pos?/ri L W ' r' /Jtr l
r
a
L
)
o
'
r
o"
"
r
t
t.
i
,'
,'
.
a "-. ,",',"'i ,,: " ' , . , . . ' r
"
Praro rarurarre i upfa!ilert rn .l", I'op".iu'" p.r*n, Wa$zawa2006,rozdz l, Iili 1 F'fltr'

;niail;il.
i;;;;i-p;,

r oo\ t.)zdzrttL I' titte \ An'tonn prdw''Lubrinlee3;/du?'

dvskursu
reo,ria
i obowiq'zvwanie
"*,;"""
w;"^*^, aai;.tHuhetnts.Faktvcztro{t

p ri J $ J p r ri n e g n uJr ?d\J ' 001:l ! l I H r" t

qolecz.q rd rc n r ' " ua i dem n krl y c /
'( J g ^
//u H ru rrJ/a c h o d n r c'l !o rr prd{ ' K rJ{ ou " vu'
por e ce
n " ',, \ r ' ' r . *o lalb. J v
prawniczaRoztrmienieiinrdpreracjatekstupnwneso' wafsawa
il"^**tt*
iili,".i"-,
prcblem) wspojBlk" I ;'cdv Pralva,wa6zawa 2000il' Mord'rf;' Gt6wne
risr?*,;-i;
t F' - A ' r' o ) e'
l
l
:
l
'
ro'
d/
l
a
o
q
\a
r'
l
d
q
r
. t i' " P m " . " ro .u p w rn " r'
"- . * , "r"r"n
opr
r\'
)(/n\m/"
' Lo' ' q31u
\'
rr'
l
'
1
'
u
0
/
r\d
r
pr a -a .t'e .0 1' : . . , e I nor ' ' l_ .\"
' /' s
prara'
proklvka
wvkladli
i
redid
P
Wn'zorek
ied
p.
llw^,lwl
),
*yr,r"a"r
i,'r.,"",i:ti'i

J 'lkr
Krak6w200'1;
dlaprdwnik6\x
rii,,,""*"ioos,.r"sri,,.r,, Ko,i;ksargumentacvinv
prawa
reorie
,-i,, r. s.r.ir,. tii"'.i;prawa xix I xx w, riaios' leee:M szrs:/'ohiia'te^
i i ";"".

P ol- r . t t " sz ,u r' o c

: \' r' l ' n a r' v ' l J / t' aL' i n' kt 7rt'

r' \a

i i . " l , " l r " ":',.J,.r r ,'r r .v.\,.xrr: r'//,{ 'J/o"'/ \pro \ d d lc n re d o f i' o /rto JF*i d
rozdzV Vlll
2000,
Knk6w
"'', "

oraz
prawamoznapatrzeaz dw6chprtnkt6wwidzenia:historycznego
NaislotQ
przljrt'on';non'dno'ci
srend
w pien.'zjmprzypadl'rckupidm)
wsDolc/erni;o
rvanrchr,irtiprau,r,ate,lrto'ze.nrceksnonuiemleuolu'j<poglqdonrlaJ
In duostalec/Uri*u o rrtn*. in* .'e iak"udzralu 'rdl)rn i rd(/einicrro;li\\)
przypddktl
W
drugrm
roln)nlr'ldno$iskami
nr,ed,/)
'neqoro,s,rrrenie.'..n.'rc
*
/e
pr
5/)'rkrm
/cde
r u'polcze'n4 do'rIzegrrn)
iar p'tl j"ij"'"1 pcnpekryu
plzez
nas
formulowana
atutoi*i" t go, czymjestprawo,a w konsekwencji
na_tr"
prrtra,ma lsl"ln) \\ plv\\ nd -/c'legolo$erol$ ialania ndl'r\lrd) l$o
honceD(ia
jcgu inteffrctd'ji or/ekanieu '4dachi5ro'o\ranrc$ ro''n)cn
rzeni"p,rwo.
'posobl
przez organyadministracji publiczneJ'
zyciaspolecznego
dziedzinach

Ro,dzial L Podstatlov)e Loncepcjepraw

Ninicj.,,yslrJpr kor,?y\ra
pfzede$s,/)nkimz pefspckrywJ
wspdtc/e"nei.
ta_
,
kic iestbouiemzasadnicze
/adanre
\
p,r;or;u*.i",
do
..
,i."J
.,,ia,0r^
"rFpu
prledmiorrenma przedsrau
iac srudenrom
podsrauowe
rermin).
llil
ll:l):i
KonsrruKcJe
leoretyc,/ne
i pfobleml.
,, krdr)mi <ie5purykamJ
zaimuiac
steDrawem_
R<l7poc,,)
namyjedndl,od przed.rau
ieniagro" n1.h li.*ntro*'rrl, <riirr*".i
isformulo\anych
prTcrnie kon.epcjipra*a.gdyzpetnerr"r".;l
.rJr;r"l;l
wycn//agadnren
wymagd,,najomoicrs,/efszcgo
Lonlek5ru.
u krorymone$1,tqpu14
Poslugujqcsip prostzlprzenoSni4
mozemypowi"Ori"l, z" p*rriti"_
ir"il l[
"
ma lakJak2 kierou(q osobapro$.ldlaca
samochod
o.obo*) bedzicspraunym
Krero\\cLgd)porrahprec)zljniekiefouaiula.n)mpojazdem.alegdyjednoc
znamrejsca,miQdzykt6rymisigporusza.
lormulouanJch
koncepcji
prrwa.,naiduJe
co najmnrej
d$ojakie
^^ 191Tl90":.:
ogranrc/enre.
ZJedneJ
slron).granicere uyTnaczane
_apfle,/obouiazuiace
na
oan).mlefJto Um,/Jsad)usrrojo$e
itstnrejac.in\t)lUcjepraune.1l.rpo.16O,u
przykladuoczekiwaiw polscc,ze s4dybgdqwyau*uly
oir""r"niu urnu*un" ,u
sclstewr4zAce
prccedensy,
tak jak w WielkiejBrytanii i StanachZjednoczouyclt,
gd)i.konst)lucjdna\/egolraju i ustau
a o u.rrojurqdo*pouszcchnycit
oru,f,oa"ir',
regulujace
portepowanie
.qdowc$l,,n c,/aJa
rqan,n;nnef.a",np"i.".i".
f""",i"'"
/asad)prawnci inst)rucjenre.iliedn.kru,,$ja,,aniarnr
osl.,ecz;lmi, poaf"euii
i"i

,. /mian .,achod.,Ecych
u ;1ciu.porec,,ni,n.
z a,,g;cj".rro_

:1".1]:::lll11l1*j
nJ.ro./norudno:ckon(epcjipra!\ajesrogranjczanapf/ezutfsaloneudancjLuIur
sposob)folumrcnraglou n) ch rdeiu yznaczajqcych
naj./Eroi.amojci,/csadyposrg_
pouania.RoT.umicnie
cpf.ruiedltr\o-ci.$olno:ci i dobrr usprilnego
orrz .zacunek
oraSocnoscrdrugregoczlo$ieka$1,/nac,,ajqram)dlar$orTeniaistosouaniapr
W szczeg6lnodcirozwazanianad istoqpmwa oa najaawnielszycl,
czasOwzwiq_
Tanesq I prlekonrntemo i.rn,eniu lubu polrlebieulr,,) r\
ml ania ladu spoleczneso.
w rraoycjrntolohr ,raro7)lncj mocno,/xkorTenionc
bylau idrr. Ze por)4det<
,pri*
lud,,kichma chamktcrnaruraln).t,,n.jesl c,/lscialaduinniejqcego
w calym* Jech_
rwrecte.takJdkprlvrodadoi$ iadc,/Jkolejn)chp{if
rokuc,/} .ralegona"rgpowsp;6
po.ubie noc) | dnia. lak i luJ,/iepouinni podpof,,Edkouai.roj"
po.,"po*"n,"
I s /.ajem
nc \rosunki rrq alr rn regulorn.
(rdresanaruralne
dla spolecznoici
iudzlich-

a wiernoSd
kt6rymnazywasiesprawiedliwosciq
(dil.e).R6wniez;i;d;". ft;;;

mnca5$egoaulor)terui ril) narzucajq

poddan5
m swe rozkczy.powinni or nrtr_
mrneregutl r{c,elacu i)cie i nie mogqprzeciwnim u).repouai
"
v $ p.n.e.(a q iecJes,/c,,e
pved Platonemi ANt'otcte.cnt w, jainiati
. - ,roedty
)i*' w i
re
[alegofiachrozumulud,,kiego.
ruierd,,ac.,,euslfojespolec/n;sa uy_
r4cznrewytworem czlowieka. podkreslali, ze prawo
twozone przez wladc6w nle

ider.prauiedtruo{cr.
jednak;enie .ranowirei ono ,. .* o;.;
T:l"T"."1irr.*
rsror)odr,rcra
ndturalnego
ladu.W.krajn)n p,/yprdku.iak choibytrm. kroreso
rtu\rracJEJesl_..Anl)gona
lrugedia
\o/o,{/\a.
mo/ena\ et doleido t<onflifru
o6u
porzaoroq.
tdeajadu,/najduje
uiqc uyral u ro2n)chtormach:
,/drowno
$ dw6ch
porzldkach pra\ynych naturslnym i pafstwowyrn,jak
i w obyczajach,
retigii,

Rozdzial L Potlstaho\re kancepcJeptuwa

przezwladc6wod innych
ptawaiworzonego
wyodr9bnienie
etyceitp. W tenspos6b,
charakter:prawopafstwowe
nadalomu szczeg6lny
postaciporz4dkuspolecznego
osl4ganlaprzyi
instrumentem
ludzi
na zachowania
.jestircdkiem oddzialywania
ietvchcel6w.
pogl4duo samodzielnoumocnienia
alodalszego
stuleciadoprowadzily
NastQpre
i chronionego
rrznauanegd
lub
chocbl
nr/e/
ianego
iuslanau
iciprrwatwof/oncgo
teraz
tu
i
tj'
obowi{zuiQcym
flqizqcych.Nazywanoje prawempozytywnym,
lub uznaniaprzezlgaln4wladz9publiczneZwieiczeniem
z mocyustanowinia
byly dwazjawiska:przeLonanie
p(awastanowionego
znaczenia
proce;uumacniania
praw
podstawowych
zasadustrojupailstwai podstawowych
spisywania
o potrzebie
a
takze
zwykle konstytucj:rmi'
nazywanych
oiywateliw ustawachzasadniczych,
I gospodnrczego
spolecznego
Zycia
dziedzin
szerokich
wybranych
regulowanie
byly konstytupierwszego
zjawiska
w;sawach zwanychkodeksami.Przykladami
polska
Konstylucja
naprzelomieXVIII iXlX w' w iym
cjewiclupafsiq uchwalane
od Lan3 maja(1791r). Kodeksyzasbyly iworzoneprzezcalyXIX w, poczqwszy
NaPokona'
z
czas6w
francuskich
kodyfikacji
drechtuPruskiegoz 1794r' i wielkich
prawapozytywnegowzroslow XIX w wrazz dominacj4doktryTy
Znaczenie
politycznej
libemlizmu.Wladzapaistwowastawalasi9w6wczascorazmnlejreprc_
jej granicbylo przedmiotem
spor6rvwsr6d
syjnawobecobywateli,a wyznaczenie
przez
siQ
zar6wno
pisarzy i polilyk6w. Ogmniczeniewladzy dokonywalo
fi1ozof6w,
palistwajestniedopuszw kt6rychingerencja
sferzyciaspolecznego,
wskazywa;ie
instrumenprzez
okredlenie
i
Scisle
znikoma,jak
czalnawog6leb4dZpowinnabyi
na
obywateli'
paistwowej
wladzy
t6\,,metodi prcceduroddzialywania
corazbardziejprecyzyjnJm
Prawopoiytywne stawalosiQwic samodzielnym,
a przynajmniejza taki bylo uwa2aneJednoczesnie
regulpostepowania,
zespolem
na czele,poglgbiajqcysiQpluralizmrez racjonalizmem
rvpiywicleiOSwiecenia
siQwiQzinarcdowych(a w konskweni Dmacnianie
Iigijny,rozw6jgospodarczy
atory zachowailudzi
a putirt* nuioaoty"ttl odsuwalyna drugi plan inne regr
podsurnowywal
kt6iy
Kierunek'
lradycj9)
(religiQ,obyczaje,
w spoleczeistwach
jegotwozenia
prawapozytywnegooraznad sposobami
nad znaczeniem
rcfleksje
nal$an)/oslalpozyl) wizmempranniczym
I slo.owania
Procesa tonomizacjiprawapozytywnegooslabialtakzc ideqpowszechnego,
ni unicestwialPsez pokolenia
leczjej ostatecznie
laduspoioznego,
naturalnego
bowiemfilozolowieprawaposzukiwaliregul,wytycznychb4d2warunk6w,kt6rc
prawopozytywnepowinno spelniai, aby nie sprzeciwiaisi idealomwolnosci
myslicieler6wniezposzukuj4takich
Nowozytnii wsp6lczesni
i sprawiediiwo6ci.
stalych,nienaruszalnychnorm i standard6w.Formulowanoje w postacikatalogow
przezkonstylucjealbotez,jnk siQ
prawi wolnosci,gwarantowanych
obywatelskich
i pakt6wpraw czlowieka
konwencji
deklaracji,
to czynidzi3,migdzynarodowych
i oby{,ateia.
'fOZniq,luz
koncepcji
pozytywistycznej
slabosci
w XX w, u.lawnilysigrozmaite
podkre(laprawnej,
zwlaszcza
mysli
kierunki
prarva.
Dlategotezrozwinqlysiginne

Rozdziat L po^tawotre

t@ncepcjeptuwa

jace .,nac,,enre
prr$ idJo$osci/ycia spolec,

;,,;:i:J:;fi
^u,f
'"xiJlif
ill;l*:"."1;;;i"
otonajwazniejsze
1...1*:.;:,ifl
j'*?fi;;i#H
zalor."i"
r,,i,",?.""
ffi:t"rff;_
$ 1. Koncepcjeprawnonaturalne

m#tr:+ffiffif
-{,$**il$g-$
ffx*g*P**E

,*r**fi$u**W
#*$*ff#**fiwffi

r4l . Koncepcjeptuwno aturalne

posfzegal,zyj4cyw XIII w ' ilt ?b/ttatz

Inaczejpowotanieprawanaturalnego
przez
niego
hienrchicznej koncepcji,porz4dck
z tkv,inu. Wedl:ttgprzedsiawionej
czlowiek
Swiatuprzezbozyplan,prawowiecz\\e(.Ieraelet'nci),kt6re
nadawanyjest
(lex
poznajecz9sciowodrog4rozumowqjakoprawollat]0lalrLe naluralis) i kt6re obo_
wi4zlrjew sumieniu.Dopieropoznaniewskazaitegoprawapozwalana stworzenle
w postaciprawapozytywnego,ludzkieEo(lex humaprzezczlowiekajegopochodne.j
wzorca,gdyby
od prawnonaturalnego
rd).Jeslijednakpra\t''oludzkieodchodziloby
z prawemnaturalnym,moznabyuznai, Ztraci swoj4
pozostawalo
w sprzecznodci
nie zasluguje
obowi4zywatPrawoniesprawiedliwe
prawoi przestaje
wartoSdjako
namlr'1opra$r t/.'r iriu\ta estnon lcx\'
prawanaturalnego
koncepcja
Jestrczwlanam'm'
tak pojmowana
Wsp6lczednie
(m
Pawla
it
Jano
,ks Mec4)stawa
przezmyilicielikatolickiejnaukispolecznej
A. Krqtica).
w6wSzkolaprawanatury XVII wieku.W jej ramach,nabaziedominuj4cego
od
oderwaoa
prawa
naturalnego
koncepcja
zostala
rvypracowana
czasracionalirmu,
nowego
tego
ludzldej
Ojcem
prawemnatury
rcligii.Prawoboskiezostalozastqpione
nuriu mysteniabyl ho)enderskiprawnik, ,ry go Grocjusz Wychodz4cz z tozenia
twierdzil,Zep{awoz niejwynikaj4cematak nienaturyczlowieka,
o niozmiennosci
zmiennycharaktetze,,nawetsam86g niemozegozmienia"Prawonaturt "prawo
u l) m co
a role/nanie
I quieckle.
mcjonalne
prr$egoroTumuje\l le7pows,,e.hne
rlobrei zle rnacharakterobiektywnyG/o.i.tzbyldwnieztw6rcqkoncepcjiprawa
albojako wladzaw stosunkudo siebie
rozumianego
(upmwnienia.)
podmiotowego
(wolnosi),albojako wladzaw stosunkudo innychbqdi jako wladztwonadrzeczaumow)
Iej szkolybyli lak,'eauror/)nosoilln)chkoncepcii
mi. Repre/entantdmi
Rousseaul'
Jean
Jacques
Locke.
Hobbes,John
(m.in.Trott?ds
spolecznej
wy2ejkoncepcjizakladaniezniennosi treici wskawiekszosdz przedstawionych
nazywaije wartosciami'ideod tego,czy bQdziemy
zairprawanatory(niezaleznie
alami,czy wskazaniamispiawiedliwodci)i dlategomoznazaliczyi je do grupy tzw
koncepcjistatycz[ych. NatomiastnaprzelomieXIX i XX w. uksztaltowalasiQszkola
prawanatuy o zmiennei tresci. Zwi4zanaz myllqfrlozollcznqlmmanuela Kantd,
iozwinigtazostalajako i dealpt^wapnez RudolpfraStazrrlera, a w ujgciuopisowym
leoretykapmwaLeonaPeludziemydl4op{awie)przezpolskiego
(pokazuj4cymjak
fej koncepcji,prawonaturalnenie ma 1rcSciraz na
tra2yckiego.Wedlttgzwolennik6w
wytworem
zawszei z g6ry danej,leczjestzespolemzmiennychhistorycznie'bQd4cych
wyobrazeil
epoki,
noralnej
danej
wrazliwosci
ludzkiegointelektu,odpowiadaj4cych
o naleirytymladziespolecznymi sprawiedliwoscilnaczejm6wi4c,formapmwa,czyli
nakazurozumu,nie zmieniasiQ- zmieniasigtylko spos6b
ideaprawaslusznego.jako
jaki
rv
rozumiemyi interpretujemyskladajqcesiQnaf wartogci Tak rczumianeidealy
u pmsie r$of'onylni sankcjonopraoapowinny/nale/i od/wicrciedlenie
dobrego
wanyn pzez pa6stwo,a zatemw pmwie pozytywnym.
przynioslaz koliodrcdzeniesiQprawanaturyw ujQctu,
DrugawojnaSwiatowa
nie
/asadnic/n
m \orm) prd$analtlr)po/oslaiE
naz\acdynamicznl
krorcmo2na

Rozd2ialt. Pn.j\t^rarc kokcepqeprara

2mtenne.
ate\\ TrteTnojci
od uarunlou hrslorlczno_mateflalnlch
dokonuie
.ie ich
odmrennej
rd)namiclnej
r Inrefpreracji.
Do ujTc; ,"g"
,ii;i;. d;';;.",i'
Il SoboruWatykafskieeo.
"a" "r,,tq
Htstof)c/nrenr.r pru*, nurrryodegralbardtoi.rolnQ
role:slanowil2rodlo
p':l\
ofa./d"l podNcJin)
ider
kon.ryrucjonatiTmu.
Be./po(red_
ll:pl:1.{,:11
",r"$ naruralnych
nrc
o0\{otant.do..prau
i pr,,yrod,,onJch..znaJdujeml
u amerlkan_
skiej Dekla.racjiNiepodlegloSciz 1i76 i i francusiiei oektaracli p."*
c;;;-ieka
I 78qf. odsot) t\at .iq dojeeonofln rownre/| fl bunat\of)
mbersk
i.
l::l:i11",
wspotc/esnte,/nac/nx
czgii po.tulatouo pra\nonaturaln)tn
chorckterze
zostala
ujqra\.\ rorm) pra$apisanego.
,trnouionego.
w r)m - rmkrato\ego.Do5zlodo
st\orsleJ
po7)l) q izacjrlychposlulato$.W rl m kontekscie
$ spomn
iei{r/ebdD,zede
$ s7)slkimo PowsTechnei
prawC,,louiekaO\Z / t,r+X pakrach
De\ldracJt
p;
r..
C_zlowieka
ONZ z 1966r. i Europ;jskiejKonwencjio O"h.oni. pr"*
;k;
i Podstawowych
Wolnodciz 1950i wraiz szeregiem
protokol6wdod"tk";"t;;;.
Ob\/ernelatalogi uolno.ci i pra\ czlouieli r ob) warela,
l,"ru.f,-;rrr'0rv;
,i.
czeslo.
7c posiddaja
pra$nondruraln)
" bl i przez* lad;i
charakrer.
a u iEcniemoga
teczjed)nie{:iektafowane.
,4 * taczone
do *.potcze,n1cil
i::,"T:.t.:i:
I ."rorl".
KonrrllucJr
pan-t$
demoLrat)czn)ch.
\ l)rn pol\Ai.Konstytucjd
np ):.+.tqqi r.
nasrepujqcE
de(tdraejs:
..przyfod./ona
jjr,lo-.lrll:*
rr1.
naturalna
p,,yli,,i
:
ror"o'
godnoiiezlowieka
| | nrrztrysatnc
slanoui lrodlouolno_cir pra* czlourcka
I obyudreid.
Je\tonanienaru.zalrrr.
a jel posu
anouanie r ochrona
JesrobosiElkiem
wladznublicznvch'
tnaczqnrzw starozytnodci
czywiekachSrednich,
wsp6lczesne
koncepcje
prawa
nalurulnego
niepr,/y,,naiq
d\
iu7 ymu,/ofcommocyuchylanirprasdpori,i*n.no.
rrauo naturatnc
nrepelniju,, $ ilc roli $alida(ljnej *obecnormsrano*iontih
przez czlowieka.Zdaniemwielu auror6wdajejednak
iitotne podstawya" t*""ii"_
pra$apo.,)r) \{ ncgoiato po,J.rauo,rego.
mal4cego
::"-:ll"_':11,1"r'"-nosci
cnardI t(f pubttc,/ny.
rcgulxrora
.,acho\rai.

$ 2. Pozytywizmprawniczyi jego ewolucja

Kierunekpol)t)wisr1czn1.obejmul4cy.
podobniejakpra$o nalufalne,uiele
_
rozn)-ch
nLrrro$.u/najc.2e.pra$emje\l /espdl norm
twzorowpo$ innego,/acho_

unant ch i chronionych
r.an(ciono*an)
ih) przcz
::1.':.1.l|:11L""'1").h.tub
\i irodkamiprzymusu.
[at
re
sranowisko
nazyu
anejesr
l1l.:,.Y:.T:t"C"jA*
nreKreo]
tezi \poleczn4
pozltl u

izmupraunrczego,
r"
./uia,,any
b)I r! peunymsropnru
z rtominujacl
m w dru
^, ::j:'l\^ iT.f w "icz)
pr4demm)sloulm: pol)r)wi/mem fitozoficznym.
Mozna
,g-':lf,:l"t'..n.'.1
,,i"",'1 b)l ro licrunekmajxc)pf./edewszl_rkimprru
niczl
rodowrid.
l.lili
roszurtwat.ldkrego
pfdwr.ktoreje.r do.rlpnebadrniu.mpiiycznernu,
ro znaczr
przeja\rasreprledews.?)srkitn
$ praklyce.
kt{ifaInoznaopisl$ai ianalrzo$ac.

! 2. PazytMizn pruwnicz),ijeso ev,olucja

Pozytywizm
prawniczyodzucalwszelk4metalizykQ
i staralsiQwypracowaiwlasne
metodyinterpretacji prawa obowiqzujqcego.Jegorzecznicyprzyjmowali wiEc, Ze
prawoistriej tylko w postaciteks16w,w krajachEuropykontynentalnejdodawano:
przedewszystkimustaw.Prawoustanowione
przezczlowiekaobowiqzujeniezaleznieod jakiegospmwa naturalnegoczy szerokorozumianejmomlnosci.Znika
zwiqzek
walidacyjnymipdzytymi porzqdkami.
Idealemprawasta_je
siEprawowolne
odwartosciowania.
Tenz koleipogl4dnazywasjzwykletezQo rozdzialeprtwa
i moralnosci.
pozytywizmprawniczyjest najbardziejrozpoWartododai, ze wsp6lcze6nie
wszechnionym
typem poglqd6wna prawo,cho6konfrontacjaz rozbudowanymi
syslemami
spolecznymi
opartymina pluralizmiepoglqd6wi demokracjiwykazuje
corazdobitnijjegoniedostalki.
Kierunekten Diepotrafilbowiemznalezidobrego
rozrviqzania
dla prawnik6q d1arz4dz4cych
i dla zwyklychobywateliw systemach
(m.in.
totalitarnych
nazistowskim
i komunistycznynr).
Przezdlugi czasniem6gltez
przekonywaj4co
rozwi4zaiproblemustosowania
naterytoriumokreslonego
pafstwa
publicznego(prawatwozonego w postacitraktat6w
normprawamigdzynarodowego
miEdzynarodowych
przezprzedstawicieli
wielu paristw),ani wrcszciewyjainii,
wjaki spos6bludzkieprzekonanja
moralnemog4przenikaido pmktyki stosowania
pmwastanowionego.
Jakopqd mysli prawniczej,pozytywizmksztaltowalsiQw obrebiedw6chodmiennych
kultur prawnych anglosaskiej
i kontynentalnej.
Tapierwszanajbardziej
znanaj estpod nazwqjurysprudencj
i analitycznej.
Najbardziqjrozwinietqpostai
tej naukiw pocz4tkach
mydlipozytywistycznej
wypmcowalw pierwszrijpolowie
XIX wiekuangielskiprawrik JohnAustin.Definiowelon absirakcyjnq
i generalnq
norm9prawnqjakorozkaz suweren{,czyli istoty wyposazonejwe wladzgnad
prawa-rozkazu
innymi.Zrealizowanie
zabezpieczone
bylo w Swietletej koncepcji
(sankcjE).
zagrozeniem
uzyciaprzymusu
Normytwozqcesystemprawnyprzyjmowalyu l s/trapostaiprostychzakaz6wi nakaz6w,
a suwerenjeustanawiaiecy
mial
posluchuu poddanych.
zdolnodiwymuszania
W drugiejpolowie XX w w zdecydowanie
krytyczny spos6bdo koncepcji
I lrr1i,?d odni6slsiQw swoichpracachinny wielki przedstawiciel
brytyjskiego
pozytywizmu
prawniczegoHerbertL. A. Har1.Wykazalon przedewszystkim,Ze
prawonie skladesiewyl4czniez obowiqzk6w(nakaz6wi zaknz6w),
ajego obowi4zywanienic polegajedyniena nawykuzachowaniasiQw okreslolryspos6b.Tak moze
myjleaktos,kto obserwujerolQprawaw zycin spolecznyrnz zewnqtrz.Tymczasem
obywatel
musiodczuwa6
r6znicamipdzynadajqcqpmwo
wol4suwerena,
a bandytq
gro24cym
niebezpiecznym
narzgdziem
i z4daj4cympjenidzy(tzw.paradoksbandyty).Tejr6znicy,zdanienH. L. A. Harta, ntedajesieuchwyciiw pozytywizmie
pierwotnym.
prawojako podmiotyzobowi4zane
Jezelipostrzegamy
do podporz{Ldjego
je
kouaniasiQ
normom,musimy w pewnymstopniuakceptowaa,
musimyczui
sii zobowiqzani
wewnQtrznie
dojegoprzestrzegania.
Dodatkowymwzmocnieniem
stajesiQtowarzyszqca
normomprawnymsilnapresjaspoleczna.
Fl Z. A. Hart po-

10

Rozdzial I. Pohtah,oNe kancepcje prur/a

czynil tez wielki wklad w koncepcjQ

budowysystmuprawnego powlocimydo
niej w rozdzialepoiwi9conymtym zagadnlenlomZwolennicy pozytywizmu prawniczegow wersji rozwijanej w Europie kontynentalnej,(np.niemiecki frlozof GeorgJellinek)podkreslaj4,Zenoimy prawnemaj4
trzy podsta\vowecchy,dzieki kt6rym prawopozytywnejako ,,zbi6rpzepis6w
ludzkiegopostpowania"
r6zni siQod norm rcligii, moralno(cii obyczaj6w,
k16re
takiegocharakterunieposiadaj4:
l) dolycz4tylko zewnetrznego
zachowania
ludzi wzgl9dcmsiebie,pEez co kontroli wladzypublicznejniesqpoddanesumieniaanimy{li ob}.wateli,
alejedynie
ich cz),ny.Jednoczesnie,
tak dlugojak cz),nyczlowiekanie godzqw wolno66
i dobrainnegoczlowieka,prawopozwalaobywatelowicieszyisiejego wlasnq
wolnodci4;
2) maj4szczeg6ln4
genezQ
pneztrznanyprzezlndziizewngtuz- squstanawian
ny wobecnich autorytet.Autorj,tettenjest suwerenem
- posiadazwierzchniq
i najwyzszq
wladzQwobecpoddanych
mu os6b.W Europiekonq/nentalnej
ide9
suwernnosci
lqczonowyrazniez paistwem;
jest pzez przymus,kt6rym moZeposlu3) przestrzeganieprawazagwarantowane
giwadsigwladzapubliczna.
Najdalejw wypracowywaniu
idei pmwaoderwanego
nie tylko od moralnosci,
alewr9czod wszelkiejrzeczywistosci
empirycznej
poszliprzedsiawiciele
kierunku
zwanegonormatywizmem(przedewszystkimausl acki pmwnik i fiIozolHans
Kelser).Nazwakierunkuwiqzesi z uznaniem,iz prawoto wyl{cznie formalna
powinno6iujQtaw postai norm postQpowania
buduj4cychhierarchicznysystem
prawny.
O ile wsp6lnewszelkimodmianompozytywizmubylo uznanieniezaleznodci
normpmwnychi moralnychorazujmowanieprawajatouporz4dkowanej,
wzglgdnie sp6jneji kompletnejcalo6ci,nazywanejsystememprawnym,o tyle w krajach
Europykontynentalnejdodawanojeszcze,ze porzqdekprawnyprzyjmuje wylqcznie
posta6prawastanowionego
(odrQbnego
od pmwazwyczajowego,
prawatworzonego przezsQdzi6w
itp). Jdynyrn2r6dlemprawaw takim uj9ciuma by6ustawalub
powstajqce
najej podstawietzw prawodawstwo
delegowane.
W ujQciupozytywistycznymdo twierdzenjabQd4cego
podsumowaniem
tezy
prawo
spolecznej,
2e,,lylko
pozytywnejestprawem",w pocz4tkach
XX w. niekt6rzy teoretycydodawalijeszcze
twierdzenie
nawiqzuj4ce
do tezyo rozdziale:,,kazde
prawopozytywnej estplawem",nawettymliskie i niesprawiedliwe.Przypominanotu
star4rzymskq paremiQ&tta lex, se.Ilex (tw deprawo,aleplawo). Takiemuprawu
i zapadaj4cym
najego podstawiedecyzjom,np. wyrokoms4d6w,kazdyobywatel
winienjestbezwzglgdny
posluch.Uzasadnieniem
dla takiegopodejScia
bylo odwolywaniesigdo stanubezpieczeistwa
pmwnego.Uwolnioneod niejasnych
i niesp6jnych rozwazai metafizycznychprawo pozytywne gwaranlowai mialo stabilno6i
i przewidywalnosi
decyzjiw{adzypublicznej.

S 3. Pnwo jaka fakt spotecznyReatbmpratrnt

tl

pmwa w taki wlaSniespos6b,bardzotbrmalny

postrzeganie
Rygorystyczne
podsiawowymi
wartodciamiludzkimi,doprowadzilojedz
zwiqzku
i odmawiaj4cy
prawniczegona skutek burzliwych
pozytywizmu
nak do kompromitacji doktryny
XX w. Wywolalo to zmiany,kt6rych pzykladem sapoglqdyniemiecdodwiadczefi
wlasne,
kiegopmwnikai filozolaGuslawaRadbruchaJegotrudnedoswiadczenie
go
w.,
zmusily
lat
30
XX
od
w
Niemczech
pzemian zachodz4cych
a i obserwacja
wykoEystypozytywizmu W obliczu
dorezygnacjize stanowjskakonsekwentnego
jako instrumentudo dokonywania
zbrodni,
waniaprawai przymusupailstwowego
moralminimalne
wymogi
prawu
choiby
nalezy
stawiad
iz
G.Radbtltchstwrerc'zit,
niehumanitame'
prawa")
Normy
raz4co
ne(okresliljemianem,,ponadustawowego
i \ 5pafleprz]musempan5lwani<
u5lanowione
na!\etieilrbyb)ly odpowiednio
bezpmwie"
mianoprawai moznaokrcSljdje jedyniejako ,'Dstawowe
zasluguj4na
(Iz.r,'.lormula Radbrucha).
jestjuz w znaczniezmopozytywizmprawniczyuksztaltowany
Wsp6lczesny
dyfikowanejpostaci:
nadaluwazaneza gl6wnegotw6rcaprawa,co niepozbawiajednak
l) pairstwojest
rangi pmwa nolm pochodz4cychod innych autorytet6wlwsp6lnoty miQdzynajak Unia Europejska,
wsp6lnot
rodowej,takichwsp6lnotmiQdzynarodowych,
itp.;
zawodowych
koryomcji
autonomii,
o
szerokiej
i
lokalnych
regionalnych
ale tez
rozkaz6q
z
nolm
o
charaklerze
2) syslemprawa nie skladasi9 wylqcznie
np. z zasad,k16rcmoznazreali
z innychwzorc6wi wytycznychpostQpowania,
zowaiw wiQkszymlub mniejszymstopniu,tzw.regulsensu,dlrektyw celowodciowych,standard6welycznych,norm technicznychitp.;
$ewnqtraie
lomplelny(/,rpelnf i niesprzecznl
J) ,).remprar\anrezar5,/ejesl
prawanie polegawiQcwyl4czniena prcstymodnoszeniuog6lnej
stosowanie
regulydo konkeingo przypadl:u;
jak wydawalosi9 to
prawai moralnoscinie jest tak bezwzglQdna,
4) separacja
prekunorompozytywizmuprawliczego. Prawotwozone I stosowane
JestpEez
faktyczniedzialajqceinstytucie,a te uzeczlnvislniajq rozmaitelvartoscii idealy,
ilp
o!\an4prTel$ lglEdnawdno\ct.polec./ne
k eruiq peun4poli$tq moly.v\
'i
Sp6j_
alsjologicznie
nies4neutralne
stosowania
Ani tresdpmwa,aniprocesjego
nosi (koherencja)systemupmwa wymaga,aby uwzglgdniaar6wniez standardy
poliryczneiQ.
moralne,

Realizmprawny
$ 3. Prawojako fakt spoleczny.
pomimozasadniczych
prawanaturyi pozytywizmuprawniczego,
Koncepcje
jako
prawo
zesp6l
norm postQpowania
6znic,majqjedn4wsp6lnqcechg- ujmuj4
przedewszyst_
do nich,zwi4zanez prawemnaukiempiryczne,
W przeciwieistwie
kim socjologia,ujmujq pmwo jako fakt spoleczny osadzonyw szerszymkontek(cie kulturowym. Wedlug definicji zaproponowanejw koicu XIX w. przez Emila

12

Ro,dzial L Pndsttuowe kohcerje pru\a

jesl wszelki,powszechny
Durl(heimafaktemspolecznym
w danymspoleczefstwie
przymusu.
spos6bpostpowaDia,
zdolnydowywieranianajednostkg
zewngtrznego
prawa,
Opr6cz
faktamispolecznymiw tym rczumienius4r6wnie2moralnosa,
repmwastawiasobiew stosunkudo prawaszczeg6lne
ligia czy obyczaje.
Socjologia
zadanie jest nim poszukiwanie
odpowiedzina pytaniadotyczqce
wplywu norm
jaki
prawnychnalunkcjonowanie
zyciazbiomwego,
nato, w
spos6bspoleczeistwo
ksztaltujesiQpod wplywemprawai jak samonaniewplywa.Zalozenieto znajdue
zastosowaniew wielu szczeg6lowychprcblemachzwi4zanychz funkcjonowaniem
pmwa i z reakcjaminanie. W dalszychrozwazaniachprzyjrzymy siQ,jak obserwacje
pmwa
socjologiczne
znajdujqzastosowanie
i pzetozenienaproblemobowi4zywania
(rozdz.X), jego przestzegania
i funkcji (rczdz.Xl). IstniejetakzewartapodkreSleniazaleznosimigdzyracjonalnymtworzeniempmwaa zakladanqgotowosciq
spoleczristwa
do pzestzeganiaprcjektowanych
zmian(rozdz-XII). Prawo,kt6re
pmwemskutecznym.
znajdzieposluchw spoleczeistwie,
bQdziew konsekwencji
Na gruncienurt6wteorii i filozofiiprawaopisanypowyzejspos6bpatrzeniana
jest przeztzw realizmprawniczy.Odnajdujemylutaj popraworeprezentowany
dejicieanalizuj4ce
,,prawow dziahniu" (/alr in action).Prawojako zesp6lnorm
zasfQpujemy
zespolemTjawisk(fakt6w)z zakresusocjologiiczy psychologii,
powiqzanychz normamiprawnymi.
podkreslar6wniemocnosw6jspzeciwwobeckoncepcji
Kierunekrealistyczny
jak i prawnonaturalnych.
pozytywisiycznych,
PierwszymrealiScizarzucaj4przede
wszystkimnieuzasadnionqwiarQ
prawnych(lo,,rin hooks
w moc sprawcz4lekst6w
krytykuj4
,,prawow ksi4zkactr",
,,prawooficjalne").Koncepcjepmwnonatumlne
Datomiast
zaposzukiwanie
wzorc6wprawaprzezspekulatywne
rozwa2ar\ia,
zastepuj4cerzetelnebadnniepraktykiZyciaspolecznego.
Koncepcjerealisiycznewymzaj4sie w r6znychteoriachi doktrynach.Jedne
znajdDjainspirncjew naukacho psychiceczlowiehai wskazujfuze istot4prai{as4
pobudkaminaszego
ludzkieprzezycia,emocje,k16res4rzeczywistymj
postppowania.W rzeczywistoSci
to nimi bowiemsigkierujemy,a nietekstamiustawuchwalonychprzezwladzgpaistwow+Stanowisko
to prezentowal
w pocz4tkuXX w- m.in.
polskiuczonyZeo, Petr"dzlcki.
Analizapsychologicznapozwoliia
mu nastworzeni
podslawpsychologiiemocjonalnej.
prawne
Normy
i normymo.alneujawniaj4siQ
w naszejpsychice,
sqwyobrazeniami
sposob6w
zachowania.
Emocjeetycznemog4
miei chamkterimperatywny(iednostronne
poczuciepowinnoscizachowania
si9
w okreslony
spos6b),
tatjakmato miejscew przypadkuemocjimomlnych,
albocharakterimperatywno-atrybutywny.
Taki charal{ter
maj4emocjeprawne,kt6re zdanremL. Petraayckiego nie tylko nakazuj4nam zachowadsi w okreilony spos6b
wobeoinnegopodmiotu,alepozwalaj4
r6wnieZoczekiwaiokredlonego
zachowania
podmiolu
siQtego
w stosunkudo nas-Pisalon,Zedzialanienormprawnych,,polega
na dw6chftrnkcjach:z jednej strcnyzobowi4zuj4
one do pewnegopostQpowania,
z drnglej zn! Vzydzielaj4one to, czegosiq wymagaod zobowiqzanego,
komus
jako
jemu
prawa:
innemu,
naletne".Petrazyckiwyr62niadwa rodzaje
intuicyjne

$ 3. Pnwa iako fakt spore.znYRedti,n prawq)

l3

i pozytywne,charakteryzowaneze wzglQduna 6zne klasy zjawisk psychicznych

jednostcelub grupie
Piawoinluicyjnejestprawemindywidualnym'przynaleznym
Jestto posta6
Zr6dla,np.woli ustawodawcy
z zwnQtrznego
ludzi,a niewynikaj4cym
gdyzto wlawszystkich,
dotyczy
prawo
pozyiywne
plawnego.
Natomiast
poczucia
f^ktyczn4podstaw4
inie onoregnlujestosunkispoleczneZdaniemZ Petruiyckiego
prawnegoi rzeczywistymmotoremZyciaspolecznoprawnegome lest
porzQdku
prawopozytywne,leczwlasnieintuicyjneW zyciucodziennymludzienie kieruj4
aletym, co wiedz4o obowi4zkach
.i9 prr""i"z iy-, co p.reczytajqw kodeksach,
te obowi4zki
przezwladzepublicznei jak przezywaj4
nalozonych
przezamerykaiski
przede
wszystkim
reprezentowany
Natomiastdrugi nurt,
lstotyprawaw zai
upatrDje
realizmprawnicznodwolujesigdo dorobkusocjologii
si9nadzialaniupmwa,
i koncentrujq
tej koncepcj
i|ch ludzi. Przedstawiciele
chowan
za
ich ldlt i, actior.lstotapmwajesl tu lozmaicieujmowanaNajczQsciej
interesuje
powtatzalnych
w
masowych,
siQ
ujawniaj4ce
pnwouwazasiQwzorypostpowania
ludzi lub w decyzjachokeslonychos6b,kt6reuznajesiQza maJqce
zachowaniach
uzoawanyza prckursoratego
znaczenieprawne.Dla przykladn Oliver W Holtr'?es,
jako
dokonywan4z perspektywy
s4d6w
prognozq
decyzji
nudu, pojmowalprawo
prawdopodobieistwemwymierzeniamu sank,,zlegoczlowieka",zainteresowanego
lub adwokacirobi4ze
s9dziowie
co urzQdnicy,
cjiijej wysokosci4,,Prawojesttym,
Ka
Llewelb)n'
teoretyk
swoimisprawami"pisal inny amerykaiski
takzepodstawdla szerokororeffeksjanad prawemdostarczyla
Realistyczna
zumianejpolityki prawa. KoncepcjQtakiej polityki stwozyl wsponnrary L Petdzlcli - wedlug niego zadaniempolilyki pmwa bylo uizeczywistnienie milo-6ci
sloF
powszechnej.
Szczeg6lnajejodmianazwana,'inzynieri4spolecznq'zostala
prawx
n1e
wyjasnla
mulowanaprzezAmerykar\in , RoscoePounda Polityka
empirycznie
zjawiskprawnych,alema prowadzi6przedewszystkimdo znalezienia
lub
etycznych
cel6w
zamieuotych
i skutecznychSrodk6wosi4gania
sprawdzonych
pomoc4prawa'
za
moznasterowac
politycznych.
WedlugR. Porrdd spoleczel'$twem
ujawniaj4ce
intercsyspoleczne
rczmait
promowad
i
chronii
siE
uclaje
Wtenspos6b
rze_
Wlasciciele
uwzglgdnienia
naleznego
siQ
i domagajqce
siQw spoleczeistwie
mogq
wypadk6w
ofiary
ich wlasnoSci,
czymogqbyi chronieniprzednaruszaniem
a kierowcybQd4znairegulypoluszannsl9
odszkodowania,
liczvinaodDowiednie
m 'kutkrem
gro/ac)koliTjcO'laleczn)
nlch $ 'posobnajmnlej
poirogachpubricu
konflikt6w
ograniczenie
pracysqaziO-i innychurzqdnik6wpublicznychbgdzie
obywateli
i wikszebezpieczeiistwo
spolecznych
lakze w ll polowieXX w w zwi4zku
prawa
wracano
polityki
Do koncepcji
z doktrynamitechnokracjii merytokracji,wierz4c,ze wiedzaekspertowzaangadecyzjipolitycznychmozepfzyniedikorzystne
w procespodejmowania
zorvanych
czn)s)(temsprauoqantau ladzv
nr,/demokral)
ete(t). morendserpom);lniejszc
z takichprojekdekadyXX w. negatywniezweryfikowalynajambitniejsze
Ostatnie
t6wpolitycznych,choi nie podwazylycalkowiciewiary w naukqjakoir6dlo wiedzy
XXI w podkre6laj4przed
teoriepmwapoczqtk6w
socjologiczne
pewnej.
Naromiast

I4

Rozdzial L Podstawowe koncepcje puq

wszystkimwieloii i r62norodnodi
(pluralizm)norm i porzqdk6wprawnych,nawet
w ramachjednegopaistwa.Zwracaj4tez uwag,Zewsp6lczesnie
pmwo nie musi
byi tak Scislezwi4zanez wladzqpaistwowq,jak to zakladano
w XIX i XX wieku.

argumentacyjnei komunikacyjne
$ 4. Koncepcjehermeneutyczne,

Wsp6lczesnie
corazszerszezainteresowanie
skupiajeszcze
inna grupaniepozytywistycznychteorii prawa,kt6rc nie nawiqzuj4ani do koncepcjiprawnonaturalnych, ani do tradycyjnychujQi psychologicznoprawnych
i socjologicznoprawnych.
Twozy siQw ten spos6bodrgbnynurt w refleksjinadprawem,jego istot4i funkcjami
spolecznymi.
Nurt ten,r6wniezzr6znicowany
wewngtrznie,
obejmujem.in.:
1) hemeneutykprawnicz4
2) teorie argumentacji,
3) teo e komunikacjispolecznej.
Punktemwyjdciadlawymienionych
koncepcjiprawajestprocesustalaniaznaczenia tekst6w. Znaczenietekstu (w tym r6wnie2 na przyklad tekstu ustawy lub
iekstuwyroku s4dowego)
niejestczyms,cojestukrytepodwarstw4sl6w,leczjest
nadawanedopierow procesieinterpretacjidanegotekstu przez interpretatora.Rozumienietkstujestwigczale2neod ludzkichsposob6w
mysleniao prawiei o otaczaj4cymnasdwiecie.Dlategoprawanie dajesigsprcwadziido pozytywistycznego
idealu,jako hierarchicznie
uporz4dkowanego
systemunorm,kt6re podlegajqmechanicznemustosowaniuprzez s4dy.Ustalanieprawa w procesieinterprctacjj nie
moZetakze byi ograniczonedo poszukiwaniaprawanatumlnego,prawaslusznego
lub idealu sprawiedliwoici,jak w koncepcjachprawnonaturalnych,ani wreszciedo
obserwacjiludzkich zachowaf b4di przezyi, jak w koncepcjachrealistyczDych.
Hermeneutycznekoncepcjeprawa za kluczoweuznaj4pojQcierozumienia
i ustaleniewarunk6wmozliwoscirozumienia.Najwazniejsze
jest 1{),co adresaci
norm prawnych,a takzesedziowieczy urzdnicyintuicyjnierozumiejqpoprzez
plawo. Uwag9trzebazwr6cii przedewszystkim na cztery kwestiezwi4zanez hermeneutycznymikoncepcjamiprawa:
1),,przedwykladniqniemaprawa"pisalniemieckifilozofpmwa,l/,/?urKau.fma
co znaczylo,ie prawonabieraostatecmego
sensudopierow6wczas,gdy sgdzia
czytaprzepisyprawne,zastanawiasig,j ak nalezyj e rozuniei i jaki wyrok nalezy
j est,,urzeczFvistnienie
wydai na ich podstawie.
Rol4sgdziego
prawa",polegaj4ce na szczeg6lnymzestawieniunolmy pmwnej i konkrtnychwanrnk6wiycia;
2) dany tekst nalezy interpretowai w kontekicie r62nychistotnychdla niego okolicznosci,alenie powinnosiQogmniczad
do tego,,,coautorchcialpowiedzied,'.
W tlan sensieinterpretowany
tekst,,nienalezyjuzdojegoantora',;
3) procesrozumienianie ma charaktemliniowego (biortekstdo rQki+ czytam+
rozumiemtekst),ale bardzoczgstopzebiega jakby po linii kola: biorQjednostk tekstu (zdanie,przepisprawny) + analizujjej tresd+ odnoszgdo calosci,

! a. Koncepcjehemeneuryczne,arsunentacyjnei konunikacyjne

l5

w ki6rejtajednostka
siQmiescii interyrclujg.jednostke
w kontekgcie
calosci,ale
+ interpretujg
nastQpnie
calodi,wiedz4c,Zezawieraonaanalizowan4jednos&Q.
Tak4metodQ
interpretacji
naz)'wasiQzwykle,,holemhermeneulycznJm,';
4) istohymelementem
procesu
rczumienia
jesttz$,.
tekstu,w tym tekstuprawnego,
przedrozumienie.
Sgdziaotwiemj4c aktasprawypo razpierwszynie znaj eszcze
Zadnych
fakt6wistohychdla wyroku,jaki ma wydai, ale zwyklenajuz jakis
og6lnypoglAdna tegotlpu sprawy,dzinlar6wniezw okeslonejinterpretacyjnel lmdycjiorazw okreslonymkontekScie
historycznym.
Dopierotakaog6lna
pozwala
mu
na zastosowanie
posiadanej
,,podbudowa"
wiedzydo kolkretnego
pzypadkustosowania
prawaKoncepcje
hermeneutyczne
rozwinelysi9 szczeg6lnie
w niemieckiejfllozofii
je takzew Stanach
i teodipnwa, aleistotneuznaniezyskalywsp6lczedn
Zjednoczonych.$ polskich
naLlkdch
prawnlchnawiq,,uja
do nich/\las7./^Jpr-) St,.lndrh
i MarekZirk-Sadowski.
Z koleiprawniczeteorieargumentrcyjneakcentuj4fakt,
Zedo pmwaodwoluprzede
si9
wszystkim
w sytuacjispor6wSprawatocz4casiQprzeds4demcy_
lemy
wilnymto sp6rmiQdzyindywidualnymiosobami(lub ich orga izacjami)o maj4rek
lubpewnedobmosobiste.
Z koleisprawakamato szczeg6lna
postaisporumipdzy
spoleczefstwem
ajednostkq.kt6ra naruszylareguly zachowaniaprzezto spoleczeirstwoustalone.
W takiejsytuacjikluczoweznaczenie
ma zar6wnopodjQcie
decyzji
wladczej
(wydaniewyrcku przezsqd),jaki uzasadnienie
tej dcyzii,pzekonanie
jej adresat6w,
zejest to wladciwei spmwiedliwerczstrzygnipcie.
Argumentacyjne
koncepcje
prawasqszczeg6lnie
zainteresowane
wlasnjeetapemstosowania
Drawa,
Kladq
nacrsk
nanastEpujace
/agcdnrenia:
l) stosowanie
prawato niejest mechadcznyproces,kt6ry moznapowierzyimajest to prezentacja
szynomliczqcym,przeciwnie,
r62nychargumentdw(racji)
zaokrcdlonym
rozslrzygnieciem
i przciwkoodmiennymrozwi4zaniom.
Wyrok
s4dubQdzie
uzasadniony
argumentacyjnie,
gdyjegotresi nie tylko odpowiadad
bdzietresciprzepis6wprawnych,ale takzeprzewazajqcym
argumentom
za
pewn)qnrozwlazanlem;
2) niekt6rcsposobyrozumowania
prawniczego
zostalyw praktyceprawniczejna
tylemocnougiuntowane,
Zeprawnicyprzyjmuj4jejakoargumenty,
kt6rychsie
n1epodwaza,nawetjeslinie zostalywyrazonewprostw tekdcieakt6wnonnatywnych.Sqto swoistezasadykulturyprawnej.Nikt wsp6lczesnie
nie kwestionuie
/a,ad).1e..pra$o
niepowinnod/i,llaiwstec/'dnr7c..chc{cetnu
niedzreje,iq
krzywda"(tzn.zejedliktoszgadzasigna okeslonedzialanieinnejosoby,to nje
mozesiep6zniejskarzyinaaealizowanietegodzialania).
Jedenz najwybitniej
szychpzedstawicielikoncepcji argumentacyjny
ch,Chaimpelelmrrntakie msrdy
nazywa,,topikamiprawniczymi",czyli ,,miejscami
wsp6lnymi,'dlaprawnik6w
(odgr topor- miejsce;zob.rozdz.XIV g 78);
3) decyzjawladcza,np. w).rok s4du,kierowanajest zawszedo okrcdlonego
audytorium.Audytoriummog4hvorzyi osobywystppujqce
w spra*,ies4dowej

l6

R.)zdzial I. Padsta\rowe loncepcje pratra

i pozwanyitp ) Mogqnim byi inni

jako strony(pow6di pozwan, oskarzyciel
adwokacii mdcowiepralvni,ktorzy
(takzeinsiancjiodwolawczych),
sedzio\,r,ie
publicznieaud)'tonum
gloSnych
W sprawach
zajmujqsiQokeilonymi sprawamipuekazu
masowego
kt6rzySiedzqw Srodkach
mogqtworzyi takzeobywatele,
i komentujqzapadleorzeczenie'
informacjeo tocz4cymsigpostepowaniu
ze normy
Wrcszciezwolennicyteorii komunikacyjnychstoj4na stanowisku,
uczestnlcz:l:
w
kt6rym
siQw procesidyskursu,
(reguly,zasady)prawaksztaltujQ
(np parlament),j egolachowi wykonawcy
normatywnego
tekstu
aktu
ofi;jalny autor
osobypmwn),plzedstaprawa(np.obywatele,
(np.sQdziowie,
urzqdnicy),adresaci
poleganaosiqgniQciu
wicielenaukiprarva,publicy(ci,polilycyitp Rozstrzygnicie
zalozenlaplawlw drodzedialogu.Podstawowe
(zgody,konsensusu)
porozumienia
twierdzeniach:
nastepuj4cych
uj46
w
dlowejkomunikacjipozwalajasi9
1) dyskun, ujmowanyjako wymiannargument6wzmierzaj4cado osi4gniQcin
ma charakterprocedury;dyskursmusibyi tak zor_
wsp6lnegoporozumienia,
slebllo /godne,/rzecl)$l5loiciainl(ncjami
grnizo$an1.
by porozumle!\Jnie
normami:
akceplowanymi
uc/ejrnilouorc/ \polec/nie
siq'
ta loczy siQw warunkachtzw. idealnejs)tuacjikomunikowania
2) procedura
1l kt6rejwszyscyuczestnicydysku$upowinnimiei talq samq(6wnq) mo2linikt nie powiniencenzurowaiwy_
wodi psedslawianiaswojegostanowiska;
k o n ' e p c ii
p o u ie d ziin n vchin ikt nreposinienb1cdltL4m rn o * a n yd: u lo rc ln
sytuacjimowy"jestfilozof i socjologn;emiacki,JiirgenHaberm ',.
,,idalnej
3) wynikiemdyskursuma by6takiemzwivanie (decyzja),ki6regokonsekwencJe
dyskursui kt6re
przezwszysildchuczestnik6w
sq mozliwedo zaakceptowania
$ ok-reilon)m
slopniurcalzu;eicltuspolneoraz*la'ne intcre')
ciqgtym Wedlugniekt6Dyskurs,w kt6rymksztaltujesi9prawo,jestprocesem
(np
komunikacjispolecznel
teorji
zasiggu
o szerszym
rychkoncepcjileoretycznych
czytezelemenlem
istnieniaspoleczelistw
J. l labernasa),jeston pewnymsposobem
bardzosilnie
zwi4zanaiest
nichwigzi.Wtym sensieideadyskursu
wystQpujqcychw
z r,ieadcmolrccji.
prawanle s'Loczywrscle
1uw wielkim skr6cie916\lnekoncepcje
Przedstawione
nojeclynymi.W pismiennictwie
dobadaniai opisuprawaa takzedo projektowania
j
gzyLa'
r62ne
kierunki
po
1l1ozoi8
rvychregulacjisiggasiEpo analiz9ekonomicznq,
lilozofii polityki itp. Dzieki takiejdznorodnoSciw naszymmySleniunie popadapog1qd6w"
siQ1l sf'erze'iedynychs}usznych
my w dogmatyzm,nie zasklepiamy
z
bogactwem
sobie
radzi
konlynentahej
w
Europie
Natomiastpraktykaprawnicza
tezypo'yllytztlu
koncepcjjprawaw ten spos6b.zeprzyjmujepewneelemenlarne
j e koncepcja,,prawa
w znaczeniuptalvniczym"'W takim
nazywa.jqc
prawnicz..go,
ujgciuprawoto zbi6rregul ustanowionychbqdi uznanychprzezodpowiednieorgany
dzigki
bywaw ostatecznoSci
wobeckt6rychposluchzapewniony
wtaazypuOticznej,
przymusowi,jaki stoso\taiDozepaistwo.Tak rozfinianemuprawubQd4poswlQskryptu.
concgl6wneczQsci