STALE ODPORNE NA KOROZJ

Publikacja wspfinansowana
ze rodkw Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

STALE ODPORNE NA KOROZJ

stale zawierajce co najmniej 10,5% chromu i max. 1,20% wgla
(EN 10088-1:2007)

Podzia ze wzgldu waciwoci uytkowych

stale nierdzewne

stale aroodporne

stale arowytrzymae

Podzia ze wzgldu na mikrostruktur

ferrytyczne

martenzytyczne i umacniane wydzieleniowo

austenityczne

ferrytyczno-austenityczne

Podzia ze wzgldu na gwne pierwiastki stopowe

Gwne pierwiastki stopowe to chrom i nikiel. Stal Cr tradycyjna
nazwa gatunkw ferrytycznych, Stal CrNi nazwa gatunkw
austenitycznych.
Molibden poprawia odporno na korozj, zwaszcza werow
pod dziaaniem chlorkw.
Mangan

substytut
austenitotwrczego.

niklu

charakterze

pierwiastka

Niski wgiel ( 0,030%) nowoczesny sposb uniknicia korozji

midzykrystalicznej.
Azot

substytut
austenitotwrczego.

niklu

charakterze

pierwiastka

Tytan, niob, cyrkon stabilizuj stal, tzn. zapobiegaj wydzielaniu

si wglikw chromu po obrbce cieplnej lub spawaniu, a tym samym
zapobiegaj korozji midzykrystalicznej.
3

Stale nierdzewne
Stal nierdzewna to stal o dobrej odpornoci na jednorodny lub lokalny
atak rodowiska.
Przy zawartoci chromu zblionej do 10,5% i przy wikszych
zawartociach, na powierzchni stali tworzy si cienka warstwa tlenkw
chromu i elaza o gruboci rzdu , tzw. warstwa pasywna, o zwartej
budowie i spjna z podoem, powodujca skokowy wzrost potencjau
chemicznego, tj. odpornoci korozyjnej. Warstwa chroni stal przed
korozj, tak jak np. powoka malarska. Warstwa pasywna musi mie
zdolno do odtwarzania si w wypadku mechanicznego uszkodzenia
powierzchni. Przy mniejszych zawartociach chromu, tworzca si
warstwa tlenkw jest porowata i mao spjna z podoem, co powoduje
dostp korodenta do powierzchni stali i rozwj korozji.

Zmiana potencjau elektrochemicznego stali w zalenoci od

zawartoci chromu

Klasyfikacja stali nierdzewnych ze wzgldu na

mikrostruktur:
a) ferrytyczne

b) martenzytyczne i umacniane wydzieleniowo

c) austenityczne
d) ferrytyczno-austenityczne

Stale nierdzewne ferrytyczne uzyskuj struktur ferrytyczn w caym

zakresie temperatur dziki duej zawartoci chromu, pierwiastka
rozszerzajcego zakres ferrytu () i niskiej zawartoci wgla.
Przy wikszej zawartoci wgla, moliwe jest uzyskanie struktury
austenitu () i martenzytu po ochodzeniu do temperatury pokojowej
stale martenzytyczne.

Przekroje steniowe
wykresu ukadu rwnowagi
fazowej Fe-Cr-C od strony
elaza przy staej
zawartoci chromu, rwnej:
a) 13%
b) 17%

c) 25 %
K1 M23C6, K2 M7C3
% masy C
7

Przykady oznacze i uproszczone dane o skadzie chemicznym

niektrych gatunkw stali nierdzewnych ferrytycznych

Znak

% masy
C
max.

Cr

Mo

Ni

Ti

X2CrTi12

0,030

10,5-12,5

[6x(C+N)]0,65

X6CrNiTi12

0,08

10,5-12,5

0,50-1,50

X6CrMo17-1

0,025

16,0-18,0

0,90-1,40

X2CrMoTi29-4

0,025

28,0-30,0

3,50-4,50

[4x(C+N) +
0,15]0,80

Obrbka cieplna stali nierdzewnych ferrytycznych: wyarzanie w

temperaturach
750C950C.
Obrbka
cieplna
w
wyszych
temperaturach moe powodowa tworzenie si austenitu, ktry przy
chodzeniu przemienia si w martenzyt, co powoduje krucho stali.
Przykady waciwoci mechanicznych stali w stanie wyarzonym,
temperatura otoczenia

Znak

Rp0,2 [N/mm2]

Rm [N/mm2]

A [%]

X2CrTi12

210 min.

380-560

25 min.

X2CrMoTi29-4

430 min.

550-700

20 min.

Zastosowanie: naczynia kuchenne, elementy aparatury chemicznej,

elementy karoserii samochodowej

Przykady oznacze i uproszczone dane o skadzie chemicznym

niektrych gatunkw stali nierdzewnych martenzytycznych

Znak

% masy
C

Cr

Mo

Ni

Inne

X20Cr13

0,16-0,25

12,0-14,0

X38CrMo14

0,36-0,42

13,0-14,5

0,60-1,00

0,50-1,50

X39CrMo17-1

0,33-0,45

15,5-17,5

0,80-1,30

max. 1,00

X90CrMoV18

0,85-0,95

17,0-19,0

0,90-1,30

V: 0,07-1,12

10

Obrbka cieplna stali nierdzewnych martenzytycznych:

wyarzanie w temperaturach 900C1000C, chodzenie w powietrzu
(hartowanie) lub dla zwikszenia wytrzymaoci w oleju lub w wodzie,
zalenie od gatunku. Plastyczno przed zastosowaniem powiksza si
przez odpuszczanie.

Przykady waciwoci mechanicznych stali w stanie obrobionym

cieplnie, temperatura otoczenia.

Znak

Rp0,2 [N/mm2]

Rm [N/mm2]

A [%]

X20Cr13

550 min.

750-950

10 min.

X39CrMo17-1

max. 900

12 min.

Zastosowanie: silnie obcione czci maszyn, ktre musz by odporne

na korozj, np. opatki turbin parowych, way, ruby, spryny, narzdzia
skrawajce i pomiarowe, narzdzia chirurgiczne oraz przedmioty
gospodarstwa domowego.
11

Stale nierdzewne austenityczne uzyskuj struktur austenitu w caym

zakresie temperatur dziki duej zawartoci niklu, pierwiastka
rozszerzajcego zakres austenitu () i niskiej zawartoci wgla.

% masy C

Fragment wykresu ukadu rwnowagi Fe-Cr-Ni-C przy staej zawartoci

Cr i Ni (18% i 10%)

12

Przykady oznacze i uproszczone dane o skadzie chemicznym niektrych

gatunkw stali nierdzewnych austenitycznych

Znak

% masy
C

Cr

Mo

Ni

Inne

X5CrNi18-10

0,07

17,5-19,5

8,5-10,5

N: 0,11

X2CrNiN18-10

0,030

17,5-19,5

8,5-11,5

N: 0,12-0,22

X6CrNiTi18-10

0,08

17,0-19,0

9,0-12,0

Ti: 5xC-0,70

X6CrNiMoNb1
7-12-2

0,08

16,5-18,5

2,00-2,50

10,5-13,5

Ti: 5xC-0,70

13

Obrbka cieplna stali nierdzewnych austenitycznych: przesycanie

polegajce na wygrzaniu w temperaturach 1000C1200C i chodzeniu w
wodzie. Stal uzyskuje struktur austenityczn bez wydziele wglikw
rozmieszczajcych si gwnie na granicach ziaren. Zapobiega to
zuboeniu w chrom stref przy granicach ziaren, a tym samym korozji
midzykrystalicznej.
Przykady waciwoci mechanicznych stali w stanie obrobionym
cieplnie, temperatura otoczenia

Znak

Rp0,2 [N/mm2]

Rm [N/mm2]

A [%]

X5CrNi18-10

210 min.

520-720

45 min.

X2CrNiN18-10

270 min.

550-750

40 min.

Zastosowanie: przedmioty gospodarstwa domowego, aparatura w

przemyle spoywczym, instalacje w przemyle chemicznym, rafineryjnym,
petrochemicznym z uwagi na najwysze wskaniki odpornoci na korozj
atmosferyczn, w wodzie morskiej, roztworach alkalicznych, w produktach
ywnociowych, w rodowisku wielu kwasw.
14

Stale nierdzewne ferrytyczno-austenityczne (duplex) o zrwnowaonej

strukturze ferrytu () w zakresie 30% do 50% i austenitu (), uzyskuj tak
struktur dziki odpowiedniemu skadowi chemicznemu i obrbce cieplnej.

Przekrj potrjnego wykresu ukadu rwnowagi fazowej Fe-Cr-Ni dla 68% Fe

15

Przykady oznacze i uproszczone dane o skadzie chemicznym

niektrych gatunkw stali nierdzewnych ferrytyczno-austenitycznych

Znak

% masy
C
max.

Cr

Mo

Ni

inne

X2CrNiN23-4

0,030

22,0-24,0

0,10-0,60

3,5-5,5

N: 0,05-0,20

X2CrNiMoN297-2

0,030

28,0-30,0

1,50-2,6-

5,5-7,5

N: 0,30-0,40
Cu 0,80

X2CrNiMoN257-4

0,030

24,0-26,0

3,0-4,0

6,0-8,0

N: 0,20-0,30
Cu: 0,50-1,00

16

Obrbka cieplna stali nierdzewnych ferrytyczno-austenitycznych:

przesycanie polegajce na wygrzaniu, zalenie od gatunku, w
temperaturach 800C1300C i chodzeniu w wodzie.
Przykady orientacyjnych waciwoci mechanicznych stali w stanie
obrobionym cieplnie, temperatura otoczenia:

Znak

Rp0,2 [N/mm2]

Rm [N/mm2]

A [%]

X2CrNiN23-4

400 min.

630-800

25 min.

X2CrNiMoN29-7-2

550 min.

750-1000

20 min.

Zastosowanie: elementy urzdze w przemyle rafineryjnym,

chemicznym, wydobywczym, stoczniowym. Maj lepsz odporno ni
stale
austenityczne
na
korozj
werow,
napreniow
i
midzykrystaliczn. Wad jest spadek plastycznoci przy eksploatacji w
podwyszonych temperaturach.
17

Korozja werowa ma miejsce w przypadku, gdy nastpi lokalne

uszkodzenie warstwy pasywnej i warstwa nie odnowi si. Powstaje ogniwo
galwaniczne miedzy powierzchni pasywn (katoda) i maym uszkodzonym
obszarem (anoda). Korozja postpuje w gb stali.

a)

b)

100 m

Korozja werowa blachy ze stali austenitycznej:

a) powierzchnia, b) przekrj (zgad bez trawienia, mikroskop wietlny)
18

Korozja miedzykrystaliczna
Wystpuje w przypadku nieprawidowej
obrbki cieplnej, procesu spawania lub
dugotrwaej
eksploatacji
w
podwyszonej
temperaturze
500
700C.
Korozja
jest
wynikiem
wydzielenia si wglikw chromu z
austenitu, ktre lokujc si przy
granicach ziaren stali powoduj
zuboenie obszarw przygranicznych
w chrom. W wyniku spadku zawartoci
chromu
poniej
13%,
obszary
przygraniczne staj si nieodporne na
korozj. Korozja postpuje przez
miejsca lokalnie zuboone w chrom
midzy ziarnami (krysztaami). Std
pochodzi
nazwa
korozja
midzykrystaliczna.
Prawdopodobiestwo korozji mona
zmniejszy, stosujc stale o obnionej
zawartoci wgla ( 0,030%) lub stale z
dodatkiem tytanu, niobu lub cyrkonu,
pierwiastkami
o
wikszym
powinowactwie do wgla ni chrom.

19

Przykad korozji midzykrystalicznej w stali austenitycznej. Zgad trawiony.

Mikroskop wietlny.

100 m

20

Korozja napreniowa ma miejsce w przypadku, gdy nastpi lokalne

uszkodzenie warstwy pasywnej i warstwa nie odnowi si oraz przy
rwnoczesnym dziaaniu napre rozcigajcych.

100 m
Przykady korozyjnych pkni napreniowych w stali austenitycznej.
Zgad bez trawienia. Mikroskop wietlny.
21

Stale aroodporne (PN-EN 10095)

aroodporno: cecha materiaw stosowanych powyej 550C,
wynikajca z ich odpornoci na dziaanie gorcych gazw i produktw
spalania, a take odpornoci na dziaanie stopionych soli i metali oraz
dobrych waciwoci mechanicznych podczas krtko- i dugotrwaych
napre cieplnych.
aroodporno jest zwizana ze skonnoci stopu do tworzenia
zgorzeliny warstwy produktw korozji na powierzchni, o zwartej
budowie i cile przylegajcej do podoa. Stop posiada wtedy dobr
aroodporno, gdy dyfuzja jonw ze rodowiska i jonw metalu w
przeciwnym kierunku jest utrudniona, a szybko tworzenia si zgorzeliny
jest maa.
Stal aroodporna to stal, gwnie ferrytyczna lub austenityczna,
charakteryzujca si aroodpornoci (wg definicji jw.).
Zastosowanie mao obcione mechanicznie czci aparatury
chemicznej, kotw, piecw przemysowych, czci palnikw gazowych,
skrzynie do nawglania itp.
22

Pierwiastki korzystnie wpywajce na aroodporno stali:

Chrom podstawowy pierwiastek zwikszajcy aroodporno. W
atmosferach utleniajcych tworzy na powierzchni stali ochronn warstw
tlenkw. Dodatek ok. 5% Cr zapewnia aroodporno w temperaturze do
ok. 650C. Zwikszenie stenia chromu do ok. 30% powoduje wzrost
aroodpornoci do ok. 1100C.
Krzem i aluminium, mimo analogicznego wpywu na aroodporno,
wystpuj w ograniczonej iloci ok. 2%, ze wzgldu na niekorzystny
wpyw na plastyczno stali. Nikiel nie zwiksza aroodpornoci stali.

23

Dwuwarstwowa
zgorzelina
siarczkowa na
przekroju elementu
ze stali
austenitycznej
chromowo-niklowej.
Skaningowy mikroskop
elektronowy

24

Wpyw zawartoci chromu na temperatur aroodpornoci stali

% masy Cr
25

Przykady oznacze i uproszczone dane o skadzie chemicznym,

obrbce cieplnej niektrych gatunkw stali aroodpornych
Znak stali

% masy

Obrbka
cieplna

Struktura

Cr

Si

Ni

Inne

X10CrAlSi7

0,12
max.

6,08,0

0,501,00

Al:
0,50-1,00

Wyarzanie
780-840C

ferryt

X18CrN28

0,150,20

26,029,0

1,00
max.

N:
0,15-0,25

Wyarzanie
800-860C

ferryt

X8CrNiTi1810

0,10

17,019,0

3,04,0

9,012,0

Ti:
5xC-0,80

wyarzanie
1020-1120C +
przesycanie

austenit

X12NiCrSi35
-16

0,15

15,017,0

1,002,00

33,037,0

N: 0,11

wyarzanie
1020-1120C +
przesycanie

austenit

26

Przykady waciwoci mechanicznych stali aroodpornych w stanie

obrobionym cieplnie w temperaturze otoczenia
Znak stali

Rodzaj HB
wyrobu max.

Re0,2 min.
N/mm2

Rm min.
N/mm2

A%

Struktura

X10CrAlSi7

1)

192

220

420-620

~20

ferryt

X18CrN28

2)

212

280

500-700

~15

ferryt

X8CrNiTi18-10

3)

215

190

500-720

~40

austenit

X12NiCrSi35-16

4)

223

230

550-750

~30

austenit

1) Wyroby paskie o gruboci a 12 mm, 2) walcwka i ksztatowniki

o rednicy d <25 mm, 3) Wyroby paskie o gruboci a 75 mm,
4) prty o rednicy d 160 mm
27

Przykady szacunkowej wartoci redniej wytrzymaoci na pezanie

(w N/mm2) stali aroodpornych w stanie obrobionym cieplnie w
temperaturach podwyszonych
Znak stali

Zerwanie po upywie
1 000 h

Zerwanie po upywie
10 000 h

Zerwanie po upywie
100 000 h

500
C

600
C

700
C

800
C

500
C

600
C

700C

800
C

500
C

600C

700
C

800
C

160

55

17

7,5

100

35

9,5

4,5

55

20

2,3

X8CrNiTi18-10

200

88

30

142

48

15

65

22

10

X12NiCrSi35-16

180

75

35

125

45

20

75

25

X10CrAlSi7
X18CrN28

28

Zagroenia zwizane z eksploatacj stali ferrytycznych

Podczas eksploatacji stali ferrytycznych w temperaturze 600-900C, na
granicach ziaren moe wydzieli si midzymetaliczna faza FeCr, co
zmniejsza spjno ziaren stali i obnia udarno. Faza moe pojawi
si w stalach zawierajcych wicej ni okoo 13 % Cr (zawarto Cr w
ferrycie rwnie ~13% Cr).
Podczas eksploatacji stali ferrytycznych w temperaturze 300-500C w
ferrycie moe wydzieli si bogata w chrom faza oraz faza typu M2X,
powodujce krucho stali, tzw. krucho 475C.

29

Stale arowytrzymae (EN 10302)

arowytrzymao dobra odporno stopu na odksztacenia pod
dugotrwaym obcieniem mechanicznym w temperaturach wyszych ni
500C.
Stal arowytrzymaa to stal, gwnie martenzytyczna lub austenityczna,
charakteryzujca si arowytrzymaoci (wg definicji jw.). Stal
arowytrzymaa musi rwnie posiada dobr aroodporno.

Pierwiastki korzystnie wpywajce na arowytrzymao stali

Nikiel przy steniu ok. 9%, w obecnoci ok. 18% chromu powoduje
utworzenie struktury austenitycznej, trwaej w caym zakresie temperatur.
Struktura austenityczna decyduje o zwikszeniu arowytrzymaoci stali.
Molibden, wolfram, wanad, kobalt, chrom, tytan i
podwyszaj temperatur topnienia i rekrystalizacji.

krzem, ktre

Zastosowanie elementy podlegajce w czasie pracy w podwyszonej

temperaturze szczeglnie duym napreniom, np. stosowane w budowie
turbin gazowych i silnikw odrzutowych.
30

Przykady oznacze i uproszczone dane o skadzie chemicznym, niektrych

gatunkw stali arowytrzymaych
Znak stali

% masy
C

Si

Cr

Mo

Nb

Ni

Inne
V

X8CrCoNiMo106

0,05
-012

0,100,80

0,035

9,8-11,2

0,501,00

0,20-0,50

0,201,20

0,100,40

B: 0,005-0,015
Co: 5,0-7,0

X22Cr MoV12-1

0,18
0,24

0,50

11,012,5

0,801,20

0,300,80

0,250,35

X7CrNi Nb18-10

0,04
0,10

1,00

16,518,5

10xC1,20

9,0-12,0

X12CrCoNi21-20

0,08
0,16

1,00

0,10-0,20

20,022,5

2,503,50

0,75-1,25

19,021,0

W: 2,0-3,0
Co: 18,5-21,5

X8CrCoNiMo10-6, X22Cr MoV12-1 stale martenzytyczne (obrbka cieplna: hartowanie w

powietrzu, oleju lub szybsze + wysokie odpuszczanie)
X7CrNi Nb18-10, X12CrCoNi21-20 stale austenityczne ((obrbka cieplna: wyarzanie +
przesycanie z chodzeniem w powietrzu lub szybszym)
31

Przykady waciwoci mechanicznych stali arowytrzymaych w stanie

obrobionym cieplnie w temperaturze otoczenia i granicy plastycznoci
w temperaturach podwyszonych
Znak stali

Temperatura otoczenia

Re0,2 min. [N/mm2]

Re0,2
min.
N/mm2

Rm min.
N/mm2

A
%

400C

500C

600C

800C

X8CrCoNi
Mo10-6

850

10001140

10

690

590

340

X22Cr
MoV12-1

600

800-950

14

420

335

X7CrNi
Nb18-10

195

490-680

35

123

113

103

X12CrCoNi
21-20

300

690-900

30

245

230

200

130

32

Przykady szacunkowej wartoci redniej wytrzymaoci na pezanie stali

aroodpornych w stanie obrobionym cieplnie w temperaturach
podwyszonych
Znak stali

Temp.
C

Wytrzymao na pezanie, N/mm2

10 000 h

100 000 h

200 000 h

X8CrCoNiM
o10-6

500

600

500

600

265

195

X22Cr
MoV12-1

500

338

275

600

103

59

X7CrNi
Nb18-10

550

223

170

150

600

156

102

91

X12CrCo
Ni21-20

550

411

307

276

600

303

222

195

33