Katarzyna Grodzka

Bohaterowie wiary biblijnego Izraela nauczyciele narodu

wybranego. Abraham i Mojesz.

Dzieje staroytnego Izraela po dzi dzie stanowi przedmiot zainteresowania

dla badaczy historii i kultury narodu wybranego. W ujciu rde biblijnych, Izrael jako
nard, bierze pocztek od Abrahama i Sary. Okres patriarchalny (ok. XIX- po. XVII w. przed
Chr.) oraz okres pobytu w Egipcie (po. XVII- po. XIII w. przed Chr.) zostay przedstawione
w Biblii jako prehistoria narodu. Wyprowadzenie z Egiptu przez Mojesza oraz osiedlenie
si w Kanaanie, uznaje si natomiast za pocztek formowania wiadomoci narodowej
plemion izraelskich1. Judaizm opiera si na dwch konstytutywnych zasadach, mianowicie
zasadzie plemienia oraz zasadzie narodu przymierza. Izraelici s wybranym potomstwem
Abrahama i Izraela, stanowicym naturalny lud plemienny. Dopiero przymierze zawarte
z Bogiem na grze Synaj uczynio Izrael narodem Boym, konstytuujcym siebie wedug
objawionych przykaza2. wiadcz o tym sowa Boga, wypowiedziane Abrahamowi:
Przymierze moje, ktre zawieram pomidzy Mn a tob oraz twoim potomstwem bdzie
trwao z pokolenia na pokolenie jako przymierze wieczne, abym by Bogiem twoim, a potem
twego potomstwa. I oddaj tobie i twym przyszym pokoleniom kraj, w ktrym przebywasz,
cay kraj Kanaan, jako wasno na wieki i bd ich Bogiem(Rdz. 17,7-8)3.
Pocztki wiary izraelskiej, wedug tradycji biblijnej, opieraj si na dwch filarach,
tj. yciu patriarchw Abrahama i Mojesza. Postacie te jawi si jako bohaterowie wiary
biblijnego Izraela oraz nauczyciele narodu wybranego. Abraham uznawany jest za praojca
plemion izraelskich. Wedug Ksigi Rodzaju, Abraham pochodzi z Ur, miasta w poudniowej
Mezopotamii. Z miejsca tego, wraz z ca rodzin, ktrej przewodzi jego ojciec Terach,
pody ku grnemu Eufratowi, do Charanu, gdzie czasowo osiad. Charan, miasto pooone
na terenach dzisiejszej Syrii, stanowi istotny wze komunikacyjny dla karawan
z Mezopotamii do Syrii, Kanaanu i Egiptu. Gdy zmar Terach, Abraham obj przewodnictwo
1

Ks. R. Krawczyk, Historia staroytnego Izraela. Wybrane zagadnienia, Siedlce 2008, s. 9.

A. M. Goldberg, Judaizm [w:] E. Brunner- Traut (red.), Pi wielkich religii wiata. Hinduizm, buddyzm,
islam, judaizm, chrzecijastwo, Warszawa 2002, s. 119.
3
Pismo wite Starego i Nowego Testamentu. Biblia Tysiclecia, wyd. IV, Pozna 1991.
2

rodu i podj dalsz wdrwk, a dotar z ca rodzin do poudniowego Kanaanu,

nazywanego pniej Palestyn4. Pan rzek do Abrama: Wyjd z twojej ziemi rodzinnej
i z domu twego ojca do kraju, ktry ci uka. Uczyni bowiem z ciebie wielki nard,
bd ci bogosawi i twoje imi rozsawi: staniesz si bogosawiestwem. Bd bogosawi
tym, ktrzy ciebie bogosawi bd, a tym, ktrzy tobie bd zorzeczyli, i ja bd zorzeczy.
Przez ciebie bd otrzymyway bogosawiestwo ludy caej ziemi. Abram uda si w drog,
jak mu Pan rozkaza, a z nim poszed i Lot. Abram mia siedemdziesit pi lat, gdy wyszed
z Charanu. I zabra Abram z sob swoj on Saraj, swego bratanka Lota i cay dobytek, jaki
obaj posiadali, oraz sub, ktr nabyli w Charanie, i wyruszyli, aby si uda do Kanaanu.
(Rodz. 12, 1-5)5.
Podczas wdrwki z mezopotamskiego Ur do Kanaanu, w Abrahamie dokonaa
si swoista transformacja religijna. Objawio si to porzuceniem swych pierwotnych bstw
plemiennych i podporzdkowaniu si El- Szaddajowi- bogowi gr, nazywanego pniej
Bogiem Wszechmocnym. Abraham, jako pierwszy patriarcha, stworzy podwaliny
dla hebrajskiego monoteizmu, odrzucajc bawochwalstwo w imi wiary w jedynego Boga.
Na dowd przymierza z Bogiem, podeszy w latach Abraham, uczyni zgodnie z boskim
nakazem aktu obrzezania si. W nastpstwie zawarcia przymierza z Bogiem, jego wiekowa
ona Sara, uznawana dotychczas za niepodn, cudownie urodzia mu syna Izaaka. Bg
dziesiciokrotnie poddawa Abrahama prbom. Najcisz z nich byo danie zoenia
Izaaka w ofierze6.
Ze wzgldu na wiar i posuszestwo wobec Boga, na Abrahama spywaa aska
we wszelkich aspektach jego ycia. Do skutku dochodziy jego zamiary i plany, jego dobytek
powiksza si, a nieprzychylni mu, dowiadczali surowej rki jego Boga. Obok
bezwarunkowej wiary i posuszestwa, Abraham charakteryzowa si sprawiedliwoci,
miosierdziem,

wspczuciem

wobec

cudzego

nieszczcia,

bezinteresownoci,

dobrodusznoci, a take gbok pokor. Abraham odznacza si szczegln mioci

do blinich, o czym wiadcz jego starania w odwodzeniu Boga od zamiaru zniszczenia
Sodomy za naduycia jej mieszkacw. Abraham poprzez wiadectwo swego ducha i ycia,
sta si prawdziwym ojcem ludu wybranego7. Abraham wtedy i w nowym przymierzu
4

W. Tyloch, Judaizm, Warszawa 1987, s. 18-19.

Pismo wite, op. cit.
6
B. R. Zagrski (red.), Staroytne cywilizacje. Izrael I, Warszawa 1998, s. 18.
7
Encyklopedia Kocielna Podug teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego z licznemi jej dopenieniami przy
wspudziale wielu duchownych i wieckich osb wydana przez Ks. Michaa Nowodworskiego pod redakcj Ks.
D-ra Stefana Biskupskiego, t. 1, Warszawa 1873, s. 21.
5

wystpuje jako ojciec prawdziwego po duchu Izraela, t. j. wszystkich przez wiar

usprawiedliwionych i do ycia doszych8.
Wedug Encyklopedii tradycji i legend ydowskich, Abraham zgbi Tor
wraz z licznymi dodatkami rabinicznymi, zanim Bg j jeszcze objawi. Prorok
ten wprowadzi take tradycj odmawiania porannych modlitw9. Wedle tradycji ydowskiej
Abraham zosta pochowany w Grocie Makpela, gdzie zasiada u bram geninom i pilnuje,
by obrzezani nie ginli w jej ogniu. Abraham zosta wtajemniczony rwnie przez anioa
w arkana jzyka hebrajskiego, przypisuje mu si take autorstwo wczesnego dziea
mistycznego Sefer Jecira. Abraham jest uznawany wrd ydw, za ojca duchowego
wszystkich nawrconych na judaizm. Prozelici pci mskiej zazwyczaj otrzymuj imi
Abraham. Zgodnie z tradycj judaistyczn w kadym pokoleniu yje trzydziestu ludzi,
tak samo sprawiedliwych jak Abraham, ktrym wiat zawdzicza swoje istnienie10.
Abraham, jako bohater wiary biblijnego pokolenia, doszed za porednictwem
osobistych dowiadcze religijnych, do przewiadczenia o koniecznoci podporzdkowania
si jednemu Bogu, ktrego wybra, albo ktry jego sobie wybra11. Bg objawiajc
Abrahamowi swoje postanowienia, da mu misj przekazania ich swoim dzieciom i swojej
rodzinie12. Nie bez powodu, wzorem dla kadego uczcego si yda jest Abraham. Prorok
ten jest wszake bohaterem wiary oraz wzorem szlachetnoci i ufnoci w Boga13. Bg
zoywszy Abrahamowi obietnice niezmiernie licznego potomstwa, uczyni go ojcem
narodw, wyznajcych trzy wielkie religie monoteistyczne: judaizm, chrzecijastwo i islam.
Kilkaset lat pniej Mojesz otrzyma od Boga misj wyprowadzenia potomkw
Abrahama z Egiptu, gdzie wczeniej bdc ludmi wolnymi- stali si niewolnikami
i zaprowadzenia ich do Ziemi Obiecanej. Mojesz pocztkowo ogarnity wtpliwociami,
wypeni polecenie. Po wyjciu z Egiptu, Izraelici rozpoczli trudn, kilkudziesicioletni
tuaczk po pustynnych i sabo zaludnionych obszarach Synaju i Zajordanii, aby wej
do ziemi Kanaan. Wdrwka ta, stanowia istotne znaczenie dla przyszego narodu,
gdy w jej nastpstwie dokonao si zespolenie i cise zjednoczenie narodu izraelskiego.
Izraelici gboko dowiadczyli obecnoci Boga, poprzez zawarcie z nim przymierza na Grze

Tame.
A. Unterman, Encyklopedia tradycji i legend ydowskich, Warszawa 1994, s. 11.
10
Tame, s.12.
11
W. Tyloch, Judaizm, op.cit., s. 20.
12
E. Sakowicz, Wychowanie modego pokolenia w religii biblijnego Izraela, Paedagogia Christiana 1/27 (2011),
Warszawa 2011, s. 7.
13
Tame, s. 20.
9

Synaj, ktrego warunkiem byo przestrzeganie danego przez Boga Dekalogu14. Mojesz,
zgodnie z tradycj ydowsk, odebra nie tylko tablice z Dziesiciorgiem Przykaza,
ale i Tor bdc wyznacznikiem yciowego postpowania, a w zasadzie dwie Tory- pisemn
i ustn15. A teraz, Izraelu, suchaj praw i nakazw, ktre ucz was wypenia, abycie yli
i doszli do posiadania ziemi, ktr wam daje Jahwe, Bg waszych ojcw. Nic nie dodacie
do tego, co ja wam nakazuj, i nic z tego nie odejmiecie, zachowujc nakazy waszego Boga,
Jahwe, ktre na was nakada. (Pwt 4, 12)16.
Prorok ten, by niewtpliwie osob wybitn. Jego posta czya si charakteru
z gorliwoci, zapaem i niestrudzonoci17. Mojesz, jako bohater wiary biblijnego Izraela,
a przede wszystkim nauczyciel narody wybranego, kierowa w sposb zdecydowany
potomkami Jzefa, wdraajc wol Bo. Trzeba zaznaczy, i przewodnictwo i misja
Mojesza pochodziy od Boga, a szacunek, jaki odbiera od swoich wspbraci, wynika
ze zbawczej dziaalnoci Boga. Podstaw autorytetu wychowawczego Mojesza byo rwnie
penienie roli porednika miedzy Bogiem a Izraelem18. Mojesz, jako prorok, przekazywa
narodowi wybranemu Sowo Boe oraz Jego prawo. Prorok jest bowiem posannikiem Boga
do spenienia szczeglnej misji. Prorok ma za zadanie mwi przed Bogiem, a zatem w jego
imieniu19. Wydaje si, i Mojesz, jako prorok pozostaje niedocignionym wzorcem.
Mojesz

by

take

nauczycielem-mdrcem

zajmujcym

si

nauczaniem

i wyjanianiem Prawa Boego. Umiejtno wyjanienia i analizy tego prawa, bezsprzecznie

ugruntowyway jego pozycj wrd Izraelitw jako prawodawcy i nauczyciela20. wiadcz
o tym, nastpujce fragmenty Pisma witego: Takie s polecenia, prawa i nakazy, ktrych
nauczy was poleci mi Pan, Bg wasz, abycie je penili (...) (Pwt 6,1)21, A teraz, Izraelu,
suchaj praw i nakazw, ktre ucz was wypenia (...) Patrzcie, nauczaem was praw
i nakazw, jak mi rozkaza czyni Pan, Bg mj (Pwt 4,1.5)22.

14

R. Zagrski (red.), Staroytne cywilizacje..., op. cit., s. 18.

P. Piekarski, Upa, by by wyniesionym- kilka myli o etyce chasydzkie, [w:] M. Kudelska (red.), Wartoci
etyczne w rnych tradycjach religijnych, Krakw 2005, s. 31.
16
Pismo wite, op. cit.
17
W. Tyloch, Judaizm, op. cit., s. 24.
18
K. Grzemski, Mojesz jako autorytet w tekstach Picioksigu, [w:] A. wierzyski (red.), Studia gdaskie.
Tom XXIII, Gdask Oliwa 2008, s. 118.
19
F. Rienecker, G. Maier, Prorok, [w:] Leksykon biblijny, red. nauk. wyd. pol. W. Chrostowski, Warszawa
2001, s. 663.
20
K. Grzemski, Mojesz, op. cit., s.123.
21
Pismo wite, op. cit.
22
Tame.
15

Mojesz poprzez swoje ordownictwo, daje wyraz swojej mioci do powierzonego

mu ludu. Prorok, pomimo nielojalnoci, porywczoci, wzburzenia narodu izraelskiego, stawa
wielokrotnie jako ich przedstawiciel i ordowa za nimi u Boga. Jako dobry wychowawca
czu, e jest w peni odpowiedzialny za ludzi, ktrych prowadzi. Jego rozwane
postpowanie, skutkowao zaufaniem oraz budowaniem autorytetu wrd wsprodakw.
Nard wybrany szanowa Mojesza jako przywdc, ale i jako porednika w zawizaniu
cisej relacji midzy Izraelitami a Bogiem ich ojcw, Bogiem Abrahama, Izaaka i Jakuba23.
Potomni obdarzyli Mojesza czci, traktujc go jako wybawc i wodza, ktry
uformowa podstawy narodu. Mojesz okaza si dawc nowej formy religijnej i wraz z ni
boga, z ktrym zawar przymierze oraz dawc jego prawa24. Przez niego bowiem Bg
objawi swemu ludowi na Synaju przykazania, ktre daway mu moliwo ycia przed Jego
obliczem.

Bibliografia:
Brunner - Traut E. (red.), Pi wielkich religii wiata. Hinduizm, buddyzm, islam, judaizm,
chrzecijastwo, Warszawa 2002.
23
24

K. Grzemski, Mojesz, op. cit., s.125-126.

W. Tyloch, Judaizm, op. cit., s. 24.

Encyklopedia Kocielna Podug teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego z licznemi jej

dopenieniami przy wspudziale wielu duchownych i wieckich osb wydana przez Ks.
Michaa Nowodworskiego pod redakcj Ks. D-ra Stefana Biskupskiego, t. 1, Warszawa 1873.
Krawczyk R., Historia staroytnego Izraela. Wybrane zagadnienia, Siedlce 2008.
Kudelska M. (red.), Wartoci etyczne w rnych tradycjach religijnych, Krakw 2005.
Pismo wite Starego i Nowego Testamentu. Biblia Tysiclecia, wyd. IV, Pozna 1991.
Rienecker F., Maier G., Leksykon biblijny, red. nauk. wyd. pol. W. Chrostowski, Warszawa
2001.
Sakowicz E., Wychowanie modego pokolenia w religii biblijnego Izraela, Paedagogia
Christiana 1/27 (2011), Warszawa 2011.
wierzyski A. (red.), Studia gdaskie. Tom XXIII, Gdask Oliwa 2008.
Tyloch W., Judaizm, Warszawa 1987.
Unterman A., Encyklopedia tradycji i legend ydowskich, Warszawa 1994.
Zagrski B. R. (red.), Staroytne cywilizacje. Izrael I, Warszawa 1998.