Egzamin Fizyka

OPRACOWANIA TEMATÓW Z
PRZEDMIOTU „FIZYKA I”
AUTOR:
TOMASZ STACHLEWSKI
(sonicool)
斗恵
Uwaga!
PoniŜsze rozwiązana mają jedynie pomóc w przygotowaniu się do egzaminu
po przedmiocie „Fizyka I”. Przygotowałem ten skrypt aby w jednym miejscu
kaŜdy mógł znaleźć poszukiwane przez niego informację i z nich się mógł
NAUCZYĆ. Nauka nie boli.
Zadanie 1
Iloczyn wektorowy w prawoskrętnym układzie współrzędnych kartezjańskich.
, ,
Niech dane będą dwa wektory:

,
,

̂ ̂

, ,

,

,

Jeśli wektory
i
są równoległe to wartość wektora wypadkowego jest równa zero, w
przeciwnym razie wektor wypadkowy jest prostopadły do tych dwóch wektorów a jego
zwrot moŜna wyznaczyć na podstawie zasady prawej ręki.
Wartość wektora wypadkowego moŜna obliczyć z wzoru:

! " ,

̂ ̂ 0
̂ ̂ 0
0
̂ ̂
̂ ̂
̂ ̂
Zadanie 2
Zdefiniuj połoŜenie punktu w przestrzeni stosując układ współrzędnych
sferycznych i cylindrycznych.
Autor: Tomasz Stachlewski

sonicool@interia.pl
http://sonicool.w.interia.pl Strona 2
Zadanie 3
Sformułuj związki wektorowe przyśpieszenia całkowitego punktu w ruchu
jednostajnym po okręgi (w układzie kartezjańskim).
$ % &

($ ( (% (&
' % & & * %
() () () ()
(%
+
()
(%
& + & ',
()
+ · & ',
(&
.
()
(&
% % . '/
()
'/ % . % % &
' 0 1 0 · '°1 1 · '°0
'/ % %
°& · % °%
· & %3 · &
', + &
'/ % .
' ', * '/ + & * %

.

sonicool@interia.pl
Zadanie 4
Sformułuj transformację Galieusza dla połoŜenia, prędkości i przyśpieszenia
pomiędzy inercjalnymi kartezjańskimi układami odniesienia.
56 5 7 8 9
:6 :8 <
4
;6 ;8
96 9
76 56 75 785
76 :6 7: <
4
7=;6 7;
96 9
A5 A=56
@
A: A=:6 <
? A; A=;6
> 96 9
Zadanie 5
Omów zagadnienie transformacji przyśpieszenia w obrotowym ruchu względem
układów
F =;=
6 Ĉ6 56 * D̂6 : * E
B
GB
GB = G5= G:= G;= GĈ6 GD̂6 F=
GE

7 Ĉ6 * D̂6 F=
*E * 56 * := * ;=
G9 G9 G9 G9 G9 G9 G9 G9
GĈ6
H Ĉ6
G96
GD̂
H D̂6
G9
GEF=
HE F=
G9
G5= G:=
F 6 G9 7
G;I
Ĉ6 * D̂6 *E =
G9 G9
7
7 6 * H
B
=
G7
G7 = GH 6
GB

A * 6 * H
B
G9 G9 G9 G9
=
G7
6 * H
A 7
6
G9
6
GB

H 7
H 6 * H
H
B
6
G9

GH
A 6 *
A 6 * JH
B 7
6 * H
H
B
6
G9

sonicool@interia.pl
Zadanie 6
Wyjaśnij pojęcia przyśpieszenie Coriolisa i efekty z nim związane.
kątową H względem układu inercjalnego. Przyśpieszenie Coriolisa działa na obiekty

Przyśpieszenie Coriolisa powstaje w układzie odniesienia obracającym się z prędkością
jest do niej prostopadła. Przyśpieszenie Coriolisa wyraŜa się wzorem 'K 2% . , gdzie
poruszające się w nieinercjalnym (obracającym się) układzie odniesienia z prędkością v i
% . jest iloczynem wektorowym prędkości kątowej i prędkości ciała w układzie

nieinercjalnym. Z przyśpieszeniem Coriolisa wiąŜe się siła Coriolisa, odpowiedzialna za
takie zjawiska na powierzchni Ziemi jak: podmywania na półkuli północnej prawych, a na
półkuli południowej lewych brzegów rzek (prawo Baera), kierunki wirowania wiatrów w
cyklonach.
Zadanie 7
Sformułuj ogólną metodę wyznaczania równania ruchu w przypadku stałej siły
wypadkowej.
(. M

() N
M
P ,
O (. O ()
N
PQ R
M
. .R * )
N
(&
.
()
M
S , ,
O (& O .() O T.R * )U ()

N
SQ R R
M 3
&) &R * .R ) * )
2N
Zadanie 8
Sformułuj ogólną metodę wyznaczania równania ruchu w przypadku siły
wypadkowej zaleŜnej od czasu.
(. M )

() N
,V
M )
P
O (. O ()
N
PQ R

sonicool@interia.pl
,V
1
. .R * O M )()
N
R
(&
.
()
S ,X ,X ,X ,V ,V ,X
1 1
O (& O .() O .() O .R * O M )()() .R )3 * O O M )()
N N
SQ R R R R R R
,V ,X
1
&) &R * .R )3 * O O M )()
N
R R
Zadanie 9
Opisz siły bezwładności we względnym zmiennym ruchu obrotowym.
Na ciało poruszające się we względnym zmiennym ruchu obrotowym działa siła

wypadkowa, którą moŜna rozłoŜyć na siły skłądowe:
MY6 MY * MZ * M[ * M\]
(%
Gdzie:
MZ N
&6 N+ & 6
()
^ ł' 0ę(ą1' &bcde)')bN cN '!f g&ę(hś1 ą)hjbk hg dką1bk &d1l jck'Nb!f h0d ł'(ój
M\] N%
%
&6 N%3 &n =
^ ł' !'('ką1' g&cfśg bcb! b (hś&h(hjb b&hj'!b d h h0&h)d
M[ 2N%
& 6
^ ł' !'('ką1b g&cfśg bcb! b, k' b N' 1 'łh gh&dc'ką1b ę j dł'(c b h0&'1'ką1fN
Zadanie 10
Omów siły tarcia statycznego
Siły tarcia działające między powierzchniami nieruchomymi względem siebie nazywamy

siłami tarcia statycznego. Maksymalna siłą tarcia statycznego jest równa najmniejszej sile,
jaką naleŜy przyłoŜyć do ciała, aby je ruszyć z miejsca. Siła tarcia statycznego jest tej
samej wartości co siła zewnętrzna działająca na ciało, o tym samym kierunku lecz
opqrs tp u
przeciwnym zwrocie. Maksymalną wartość siły tarcia statycznego wyznaczamy ze wzoru:
Aby ciało ruszyć z miejsca, trzeba przyłoŜyć siłę przekraczającą opqrs

sonicool@interia.pl
Zadanie 11
WykaŜ, Ŝe w układzie odosobnionym całkowity pęd układu jest zachowany
Jeśli wypadkowy moment sił zewnętrznych działających na układ wynosi zero, całkowity
moment pędu układu pozostaje stały.
(
N
. M
v3 * Mvw * Mvx * y * Mv/

() v v
(
N
. M
/v * M/w * M/x * y * M//qv

() / /
/
(
z N{
.} M
v3 * M3v * y * M/qv/ * M//qv
()
{|v

M }~ M~}

/
(
z N{ .} 0
()
{|v
(
g 0
/
()
g zN{
.} 1h!)
{|v
Zadanie 12
Wyjaśnij pojęcie środka masy układu.
Punkt charakteryzujący rozmieszczenie masy w danym ciele lub układzie ciał albo
N/ kaŜdy współrzędne środka masy wyraŜają się wzorami:

punktów materialnych. W przypadku układu złoŜonego z n punktów materialnych o masie
∑ N/ /
p
∑ N/
∑ N/ f/
fp
∑ N/
∑ N/ c/
cp
∑ N/
Gdzie / f/ c/ to współrzędne punktu n. Podczas ruchu układu mechanicznego jego środek

masy porusza się tak, jak poruszałby się punkt materialny o masie równej całkowitej
masie układu, będący pod działaniem wszystkich sił zewnętrznych przyłoŜonych do
układu.

sonicool@interia.pl
Zadanie 13
WykaŜ, Ŝe siła centralna jest siłą zachowawczą.
Siła centralna: M & M& |S|

S
Siła nazywamy zachowawczą, jeŜeli praca wykonana przez tę siłę nad punktem
materialnym po dowolnej drodze zamkniętej jest równa zero.

M&
O M &°(& O &°(& | &°(& &(& | O M&(& & &
&
Praca nie jest zaleŜna od drogi całkowania, zatem jeśli B=A to:
& & 0
PoniewaŜ praca na drodze zamkniętej wyszła zero, zatem siła centralna jest
zachowawcza.
Zadanie 14
WykaŜ, Ŝe pole grawitacyjne jest polem zachowawczym
Siła w polu grawitacyjnym: M & M& |S|

S
Pole nazywamy zachowawczym, jeŜeli praca wykonana przez siłę w tym polu nad
punktem materialnym po dowolnej drodze zamkniętej jest równa zero.

M&
O M &°(& O &°(& | &°(& &(& | O M&(& & &
&
Praca nie jest zaleŜna od drogi całkowania, zatem jeśli B=A to:
& & 0
PoniewaŜ praca na drodze zamkniętej wyszła zero, zatem pole grawitacyjne jest polem
zachowawczym.
Zadanie 15
Zdefiniuj pojęcie energii potencjalnej.
spełniają dla siły zachowawczej: M (& ( . Energia potencjalna to część energii
Energia potencjalna jest to ciągła, niezaleŜna od czasu, skalarna funkcja połoŜenia,
układu związana ze wzajemnym połoŜeniem poszczególnych jego części, jeśli pomiędzy

nimi istnieją siły oddziaływania lub jeśli znajdują się one w polu sil zewnętrznych. Miarą
energii potencjalnej jest praca, jaką naleŜy wykonać aby zmienić jego konfiguracją.
NaleŜy jednakŜe w sposób arbitralny stwierdzić, jakiej konfiguracji układu odpowiada
zero energii potencjalnej.

sonicool@interia.pl
Zadanie 16
W jaki sposób z rozkłady energii potencjalnej w polu moŜna określić rozkład
wektora siły zachowawczej.
Za pomocą funkcji gradient:
M & &'( &

W układzie kartezjańskim:
M ; M ; M
f c

M &'( ̂ * ̂ *
f c
Gradient funkcji skalarnej (a taką jest energia potencjalna) jest co do wartości równy
maksymalnej wartości pochodnej kierunkowej tej funkcji i wskazuje kierunek
największych jej zmian.
Zadanie 17
Korzystając z pojęcia energii potencjalnej wyjaśnij i zilustruj pojęcia: stan
równowagi trwałej, stan równowagi nietrwałej i równowagi obojętnej układu.
t
JeŜeli funkcja f w danym punkcie posiada minimum (tzn. istnieje takie otoczenie na
prawo i lewo punktu x, w którym energia potencjalna jest większa niŜ w tym punkcie) to
układ jest w tym punkcie w stanie równowagi trwałej. Jeśli funkcja ta przyjmuje
maksimum w pewnym punkcie x (tzn. istnieje takie otoczenie na lewo i prawo punktu x,
w którym energia potencjalna jest mniejsza niŜ w tym punkcie) to układ pozostaje w
stanie równowagi nietrwałej. Natomiast jeśli funkcja jest w danym punkcie i jego
otoczeniu stała (tzn. energia potencjalna w tym punkcie i w pewnym jego otoczeniu jest
taka sama) to układ pozostaje w równowadze obojętnej.

sonicool@interia.pl
Zadanie 18
Sformułuj i uzasadnij II zasadę dynamiki ruchu obrotowego dla bryły.
Przyśpieszenie kątowe ruchu obrotowego bryły sztywnej wokół ustalonej osi obrotu jest
wprost proporcjonalne do wypadkowego momentu sił względem tej osi działającej na
bryłę a odwrotnie proporcjonalne do momentu bezwładności bryły
z z B
z B
7
z B
H
B

G

G9

G

z
z B z B
G9

7 8
G GB
G
G
z B z
* B
z B
G9 G9 G9 G9

G G G
z
z B z B
z
G9 G9 G9
G

G9
H

G

H

G9

Zadanie 19
Sformułuj i uzasadnij zasadę zachowania momenty pędu
Jeśli wypadkowy moment sił zewnętrznych działający na ciało jest równy zero, to
całkowity kręt układu pozostaje stały.
z z B

z B
7
z B
H
B

G

G9

G

z
z B z B
G9

7 8
G GB
G
G
z B z
* B
z B
G9 G9 G9 G9

G G G

z
z B z B
z
G9 G9 G9

sonicool@interia.pl
G

G9
G5
5
G9
G:
:
G9
G;
;
G9

G

8 8 9

G9
Zadanie 20
Omów zjawisko precesji.
Precesja lub ruch precesyjny - zjawisko występujące wówczas, gdy ciało obracające się
dookoła osi zostanie poddane momentowi siły posiadającemu składową prostopadłą do
momentu pędu. Wtedy to oś obrotu ciała zaczyna wykonywać ruch kreśląc sobą
powierzchnię w kształcie bocznej powierzchni stoŜka (wcześniej tworzyła ona nieruchomą
prostą). Zjawisko to moŜe być zaobserwowane na przykładzie wirującego bąka, którego
spróbujemy wytrącić z równowagi. Zacznie się on wtedy charakterystycznie zataczać, co
jest spowodowane właśnie przez precesję. Precesja powoduje takŜe stabilność wirujących
obiektów. Dzięki precesji działają równieŜ Ŝyrokompasy.
Prędkość precesji:
∆
%
∆)
∆¡
∆ sin∆
¡ !
∆¡ ¢ N£ ! N£
%
∆)¡ ! ¡ ! ¡ ! ¡
Zadanie 21
Omów zagadnienie poślizgu w toczeniu ciał.
W Toczeniu bez poślizgu, punkt kontaktu ciała z podłoŜem przebywa w czasie t taką
samą drogę co środek masy. Warunkiem toczenia bez poślizgu jest
( (
.¤¥ £ £%
(N ()
(.¤¥ (£%
'¤¥ £+
(N ()
Jeśli te warunki nie zachodzą, wówczas mamy do czyniania z toczeniem z poślizgiem.

sonicool@interia.pl
Zadanie 22
RozwaŜ przypadki równowagi trwałej, nietrwałej i obojętnej w przypadku bryły
sztywnej w polu sił grawitacji.
• równowaga trwała - ma miejsce wtedy, gdy środek cięŜkości jest połoŜony w

najniŜszym moŜliwym punkcie (wówczas energia potencjalna jest najmniejsza);
przy odchyleniu ciała od połoŜenia równowagi trwałej powstający moment
cięŜkości względem punktu podparcia lub zawieszenia powoduje jego powrót do
połoŜenia pierwotnego
• równowaga nietrwała - ma miejsce wtedy, gdy środek cięŜkości zajmuje
najwyŜsze z moŜliwych połoŜeń (energia potencjalna jest wówczas największa);
przy odchyleniu od równowagi chwiejnej powstaje układ sił, który powoduje
zmianę połoŜenia do takiego, gdzie środek cięŜkości zajmuje najniŜsze moŜliwe
połoŜenie i energia potencjalna jest najmniejsza
• równowaga obojętna - ma miejsce wtedy, gdy linia działania siły cięŜkości
przechodzi niezaleŜnie od połoŜenia ciała przez punkt podparcia lub zawieszenia
(energia potencjalna ma taką samą wartość we wszystkich połoŜeniach); przy
odchyleniu ciała względem połoŜenia równowagi ciało pozostaje w miejscu, do
którego zostało wychylone
Zadanie 23
Ustal postać grawitacyjnej energii potencjalnej w polu wytworzonym przez
B B
§ § B §
masę punktową.
B ¦B O BGB O GB |

BJ B ¦ B
¦ ¦
Zadanie 24
Ustal postać potencjału grawitacyjnego w polu wytworzonym przez masę
punktową.
B B
B © © § © § B § §
¨B O BGB O ª J « GB |¦
B B B B
¦ ¦
Zadanie 25
Sformułuj i omów równanie ruchu harmonicznego prostego.
* HJ 5 8 %3
GJ 5 r
G9J ~
gdzie
„drgającej” wielkości fizycznej od czasu t moŜna opisać funkcją harmoniczną )

Ruch drgający prosty (drgania harmoniczne) – drgania podczas których zaleŜność
!%) * , gdzie - amplituda, % - częstość drgań, - faza początkowa. Przykładem

takich drgań jest ruch wahadła matematycznego. Ruch harmoniczny powstaje, gdy
odwrotnie skierowanej i proporcjonalnej do wychylenia: M . Współczynnik

wychyleniu ciała z połoŜenia równowagi na odległość x towarzyszy powstawanie siły
proporcjonalności charakteryzuje spręŜystość układu i ma wpływ na okres drgań. JeŜeli

masa ciała drgającego wynosi N, to okres drgań o 2¬
r
~
. Okres drgań nie zaleŜy od
amplitudy (izochronizm drgań).
sonicool@interia.pl
Zadanie 26
Omów zagadnienie energii w ruchu harmonicznym prostym
W ruchu harmonicznym prostym, w którym nie występują Ŝadne siły

rozpraszające, całkowita energia mechaniczna pozostaje stała.
Całkowita energia mechaniczna jest sumą energii kinetycznej i
1 1
potencjalnej. Energia potencjalna wyraŜa się wzorem
3 3 1h 3 %) *
2 2
Podczas ruchu energia ta zmienia się od zera (w połoŜeniu

równowagi) do wartości maksymalnej. Energia kinetyczna wyraŜa się
1 1
wzorem
~ N. 3 3 !3 %) *
2 2
Podczas ruchu energia ta zmienia się od zera (w najdalszym punkcie wychylenia) do
(i zarazem energia całkowita) wyraŜa się wzorem 3 .

v
wartości maksymalnej w połoŜeniu równowagi. Maksymalna wartość kaŜdej z tych energii
3
Zadanie 27
Porównaj przedstawienia ruchów drgających: prostego, tłumionego i
wymuszonego w przestrzeni fazowej.
Dla ruchu drgającego prostego:
3 * N 3 3
v v ® v
3 3 ®, 3
równanie elipsy
- krzywa zakreślana jest częstością drgań

- jest zamknięta
Dla ruchu drgającego tłumionego:
Dla ruchu drgającego wymuszanego:
- wykres jest otwarty

sonicool@interia.pl
Zadanie 28
Sformułuj opis drgań oscylatora prostego w postaci zespolonej
Liczba c w postaci trygonometryczne: c &1h * & !
Postać wykładnicza (na podstawie wzory Eulera):
&1h * ! &b {¯
cos%) * £b b {²,³¯
Sprawdzenie:
(3
* %3 0
() 3
(
%b {²,³¯
()
(3
3 %3 b {²,³¯ %3 b {²,³¯ %3
() 3
Zadanie 29
Określ postać drgania wypadkowego w rezultacie superpozycji dwóch drgań
jednowymiarowych. Omów przypadki wzmocnienia i wygaszenia drgań.
Drganie wypadkowe dwóch prostych ruchów harmonicznych odbywających się pod

kątami prostymi i mającymi tę samą częstość, odpowiada torze eliptycznemu. Kształt
elipsy zaleŜy tylko od stosunku amplitud i róŜnicy faz pomiędzy tymi dwoma drganiami.
Rzeczywisty ruch moŜe być zgodny z ruchem wskazówek zegara albo przeciwny do ruchu
wskazówek zegara, zaleŜnie od róŜnicy faz ruchów składowych. Gdy fazy początkowe są

takie same, tor powstałego ruchu jest linią prostą, o nachyleniu określonym przez
stosunek ´ . Jeśli fazy początkowe są róŜne, tor powstałego ruchu nie jest linią prostą. Na
µ
przykład, jeŜeli róŜnią się one o ¬, to maksymalne wychylenie x następuje wtedy, gdy
v
3
wychylenie y równa się zeru i na odwrót. Gdy amplitudy są równe, wtedy tor powstałego
ruchu jest okręgiem, gdy amplitudy są róŜne, wtedy tor powstałego ruchu jest elipsą.
Zadanie 30
Co to jest dudnienie? Jaka jest ich częstość?
Efekt nakładania się dwóch drgań harmonicznych o nieznacznie róŜniących się

częstościach polegający na modulacji amplitudy drgań. Częstość modulacji równa jest
róŜnicy częstości poszczególnych drgań. W Ŝyciu codziennym najczęściej spotykamy się z
dudnieniem fal akustycznych. Zjawisko to wykorzystywane jest w instrumentach
muzycznych dla uzyskania dźwięków wibrujących.

sonicool@interia.pl
Zadanie 31
Kiedy w wyniku superpozycji powstają drgania liniowo spolaryzowane
róŜnica ich początkowych faz 0 bądź ¬ to tor powstałego ruchu jest

Jeśli dwa wzajemnie prostopadłe ruchy harmoniczne mają taką samą częstość drgań a
linią prostą, nachyloną do osi 0 stosunkiem

´
µ
cos%)
f cos%)
A· cos%)
1h!)
f A¸ cos%)

f

cos%) * ¬
f cos%)
A· cos%) * ¬
1h!)
f A¸ cos%)

f

Zadanie 32
Kiedy w wyniku superpozycji powstają drgania kołowo spolaryzowane
Jeśli dwa wzajemnie prostopadłe ruchy harmoniczne mają

taką samą częstość drgań, taką samą amplitudę ale ich
początkowe fazy są róŜne. Wówczas tor drgania
wypadkowego jest okręgiem.
Zadanie 33
Sformułuj równanie ruchu drgającego tłumionego. Podaj i objaśnij parametry
rozwiązania.
dynamiki, M N'. W tym równaniu F jest sumą siły – sprowadzającej drgające ciało do
Równanie ruchu dla prostego tłumionego oscylatora harmonicznego daje nam zasada
połoŜenia równowagi oraz siły tłumiącej 0 . Zatem:

®
®,
M N'
( (3
0 N 3
() ()
( 3 0 (
* * 0
() 3 N () N

sonicool@interia.pl
Rozwiązaniem tego równania w przypadku gdy współczynnik oporu ośrodka (b) jest
mały:
b qº, cos%′ ) *
» - współczynnik tłumienia
]
3r
b qº, - amplituda, zaleŜna od czasu

– amplituda początkowa
¼
v
3º
- okres czasu w ciągu którego amplituda drgań tłumionych zmniejsza się e razy,
%′ ½%R3 » 3 - częstość zaleŜna od czasu

nazywany czasem relaksacji.
%R - częstość początkowa
Zadanie 34
Wyjaśnij terminy: tłumienie krytyczne drgań, drgania przytłumione.
Ze wzoru na częstość kołową drgań tłumionych
0 3
% ½%\ 2» 3 % ¾1 ª « – (c b 0 )h jgół1cf!! hgh&d hś&h('
2N%R
Tłumienie krytyczne zachodzi gdy:
0¿
%0 1 0¿ 2N%R » %R
2N%R
Z układem przetłumionym mamy do czynienia gdy:
0 À 0¿
Wychylenie wówczas jest równe: v bvqs, * 3 b qsX,

sonicool@interia.pl
Zadanie 35
Wyjaśnij termin: czas relaksacji układu tłumionego
Czas ¼ charakteryzujący szybkość powrotu układu do stanu równowagi.

¼ - okres czasu w ciągu którego amplituda drgań tłumionych zmniejsza się e razy,
v r
3º ]
nazywany czasem relaksacji.
Zadanie 36
Wyjaśnij termin: dobroć rezonatora
Dobroć rezonatora jest miarą dostrojenia się rezonansu. Im większa dobroć tym mniejsze
tłumienie.
%R
Á %R ¼
2∆%
Zadanie 37
Sformułuj równanie ruchu drgającego wymuszonego. Podaj i objaśnij
parametry rozwiązania.
Mv - siła sprowadzająca ciało do połoŜenia równowagi

M3 0 - siła tłumienia
®
®,
Mw Mr cos%) - okresowa siła zewnętrzna
Mv * M3 * Mw 'N
( 3 » ( Mr
* * cos%) 0
() 3 N () N N
Rozwiązaniem tego równania jest:
R cos%) *
- przesunięcie fazowe pomiędzy siłą a przesunięciem
Amplituda: R // gdzie Å ½N3 % 3 %R3 * 0 3 % 3

ÂÃ
Ä
Faza: sin
q²]
Ä

sonicool@interia.pl
Zadanie 38
Omów warunku rezonansu drgań
Dla rzeczywistych oscylatorów tłumionych (zatem 0 Æ 0) przy pewnej charakterystycznej

wartości częstości wymuszającej %, amplituda oscylacji osiąga maksimum. Dzieje się tak
gdy częstotliwość zewnętrznych drgań wymuszających zbliŜa się do częstotliwości drgań
własnych układu.
Zadanie 39
Przedstaw i omów w przestrzeni fazowej drgania harmoniczne, tłumione i
wymuszone.
Dla ruchu drgającego prostego:
3 * N 3 3
v v ® v
3 3 ®, 3
równanie elipsy
- krzywa zakreślana jest częstością drgań

- jest zamknięta
Dla ruchu drgającego tłumionego:
Dla ruchu drgającego wymuszanego:
- wykres jest otwarty
Zadanie 40
Wyjaśnij terminy: fala podłuŜna, poprzeczna, powierzchnia falowa.
Fale poprzeczne powstają gdy ruch cząsteczek materii przenoszącej falę jest prostopadły
do kierunku rozchodzenia się tej fali. Fale podłuŜne powstają jeŜeli cząsteczki
przenoszące falę mechaniczną poruszają się do przodu i do tyłu wzdłuŜ kierunku
rozchodzenia się fali. Falami podłuŜnymi są np. fale dźwiękowe w ośrodku gazowym.
Powierzchnia falowa (czoło fali) to zbiór punktów w których w danej chwili faza fali
przyjmuje tę samą wartość.

sonicool@interia.pl
Zadanie 41
Wyjaśnij pojęcia: funkcja falowa, liczba falowa, faza fali.
Falowa liczba – liczba k związana z długością fali Ç zaleŜnością

3È
É
. Niekiedy nazywana
odwrotnością fali.
Funkcja falowa – Funkcja w której zmienne oraz ) występują jedynie w kombinacji

.). Tzn. Ê, ) Ê .). Funkcja taka opisuje zmiany stanu róŜnych punktów
ośrodka w czasie.
Fala rozchodząc się w ośrodku wywołuje drgania kaŜdego punktu ośrodka. Za fazę fali w
danym punkcie określa się fazę drgań w tym punkcie przestrzeni.
Zadanie 42
Wyprowadź równanie jednowymiarowej biegnącej fali harmonicznej.
Drgania źródła: f !%)

Obserwator odległy od źródła o dobiera zaburzenie po czasie ) 6 6 .)
Drgania w tym punkcie: f !%) ) 6
6 2¬ 6
f !%) %) 6 ! T% %)U Asin %)
. .o
Częstość kołowa fali: %

3È
Ë
Długość fali: .o Ç
Liczba falowa:
3È
É
2¬
f ! ª %)« ! %) ! .) t .)
Ç
Dla fali biegnącej w prawo: f ! %)

Dla fali biegnącej w lewo: f ! * %)
f ! %) * Ì
Zadanie 43
Wyprowadź jednowymiarowe równanie falowe.
f ! %) * Ì - równanie jednowymiarowej biegnącej fali harmonicznej
f
1h %)

Ì 3f
3 ! %) 3 f
Ì 3
1 Ì 3f
f
3 Ì 3

sonicool@interia.pl
f
%1h %)
)
Ì 3f
%3 ! %) %3 f
Ì) 3
1 Ì 3f
3 3 f
% Ì)
1 Ì 3f 1 Ì 3f

3 Ì 3 % 3 Ì) 3
Ì 3f 3 Ì 3f

Ì 3 % 3 Ì) 3
%
.

Ì 3f 1 Ì 3f
3 3
Ì 3 . Ì)
Zadanie 44
Wyjaśnij pojęcia dyspersji prędkości fali.
Dyspersja fal to zaleŜność prędkości fazowej fal harmonicznych od ich częstotliwości.
JeŜeli prędkość fazowa i grupowa fali nie zaleŜy od częstotliwości fali (. Æ t%; . Æ tÇ),
Dyspersję fali obserwuje się w ośrodu, którego właściwości zaleŜą od częstotliwości fali.
wówczas o takiej fali mówi się, Ŝe nie ulega dyspersji, a ośrodek nazywa się
częstotliwości rozchodzą się z roŜną prędkością (. t%; . tÇ.

niedyspersyjnym. W wyniku rozchodzenia się fal w ośrodku dyspersyjnym fale o róŜnej
%
. cj ącb (fgb&fk!f

Zadanie 45
Wyprowadź wyraŜenie na prędkość jednowymiarowej fali poprzecznej w
napręŜonej strunie
Na rysunku przedstawiony pojedynczy imuls fali przesuwający się z prawej strony w lewo
z prędkością v. Zmieńmy teraz układ odniesienia: niech lina porusza się w prawo z tą
samą prędkością v. Wówczas umuls spoczywa w przestrzeni, cząstki tworzące line
przechodzą wówczas kolejno przez obszar impulsu.
Mały fragment odkształconej liny ma kształt łuku koła o promieniu R o długość ∆ . Masa
tego elementu wynosi Í∆ (Í - gęstość liniowa). NapręŜenie F na obu końcach tego
małego elementu ma kierunek styczny do liny.

sonicool@interia.pl
1
MS 2M !
2
Dzięki temu, Ŝe jest małe, moŜemy przyjąć, Ŝe !

v v
3 3
1
MS 2M
2
∆ 1 ∆
Î
2¬£ 2¬ 2 2£
∆
MS 2M
2£
Pozatym, MS jest siła dośrodkową, zatem:

.3
MS N
£
Zatem:
∆ .3
2M N
2£ £
N
M .3
∆
M .3Í
M
.¾ – g&ę(hść t'e j )&d! b
Í
. Æ t% c')bN 0&' (fgb&k
Zadanie 46
Określ pojęcie natęŜenia fali i jego zaleŜności od amplitudy i odległości od
źródła.
NatęŜenie fali to średnia moc transmitowana przez jednostkę powierzchni prostopadłą do

kierunku propagacji.
" Ð À )&'!N )hj'!' Nh1 ś&b(! '

^ ghj b&c1l! ' h(ebł' h( ź&ó(ł' h &

sonicool@interia.pl
"ÐÀ
Ò
^
Ë
1 1
" Ð À O Ð() Í%3 3 . Í2¬ 3 t 3 3 .
o 2
R
Í2¬ 3 t 3 3 .
Ò
^
Ò Ó 3
Zatem
^ 4¬& 3
I tak np. dla fali kulistej:
Í2¬ 3 t 3 3 .
Ò
4¬& 3
1
ÒÓ
&3
Zadanie 47
Określ falę powstającą w wyniku superpozycji fal o jednakowych częstościach i
amplitudach
Êv ! %)
Niech dane będą dwie fale o równaniach:
Ê3 ! %)
Po wykorzystaniu wzoru na sume sinusów: !α * sinβ 2 ! cos

×³Ø ×³Ø
3 3
Ê Êv * Ê3 ! %) * ! %)

Ê 21h ! %)
2 2

Y 21h 'Nge )d('
2
Fala wypadkowa ma tą samą częstość co składowe, inną amplitudę oraz jest przesunięta
w fazie.
Jeśli 2!¬ ! Ù Ú
Y 2 jcNh1! b! b
Jeśli 2! * 1¬ !ÙÚ

Y 0 jf'cb! b
Jeśli Æ ¬ ! Ù Ú t'e' jfg'(hj' g&cbd! ę)' j t'c b
Fala wypadkowa sinusoidalnych fal składowych jest falą sinusoidalną.

sonicool@interia.pl
Zadanie 48
Omów zjawisko interferencji fal
Interferencja fal – nakładanie się dwu lub większej ilości fal, o tej samej częstotliwości
oraz stałej, niezaleŜnej od czasu, róŜnicy faz (spójność fal), prowadzące do wzmocnienia
lub osłabienia natęŜenia fali wypadkowej. Dotyczy to fal rozchodzących się w tym samym
Dla fal mechanicznych (np. na wodzie) rozchodzących się z dwóch źródeł Ûv Û3 i

ośrodku. Interferencja fal zachodzi dla wszystkich rodzajów fal niezaleŜnie od ich natury.
geometryczna dróg ∆ obu fal jest równa zeru lub całkowitej wielokrotności długości fali
spotykających się w punkcie A mamy: maksymalne wzmocnienie, jeśli róŜnica
(∆ v 3 !Ç, gdzie v 3 - odległości punktu spotkania się fal od źródeł fal, n=0,1,2…,
Ç - długość fali), maksymalne osłabienie, jeśli róŜnica dróg jest równa nieparzystej
wielokrotności połowy długości fali (∆ 2! * 1 )
É
3
Zadanie 49
Opisz zjawisko powstawania fali stojącej
Fala stojąca to zaburzenie powstające w ograniczonej przestrzeni w wyniku nakładania

się fal o tych samych amplitudach i częstościach biegnących w kierunkach przeciwnych
(np. fali biegnącej z odbitą). Powstanie fali stojącej uwarunkowane jest warunkami
brzegowymi. W przestrzeni fali stojącej istnieją punkty zwane węzłami (odległość między
nimi wynosi pół długości fali), w których amplituda jest równa zeru, oraz punkty a
których amplituda przyjmuje wartości maksymalne – strzałki (odstępo równieŜ poł
długości fali). Fala stojąca nie przenosi energii przez płaszczyzny, w których leŜą węzły.
Cechą charakterystyczją fali stojącej jest to, Ŝe amplituda dla róŜnych cząstek nie jest
taka sama, lecz zmienia się z połoŜeniem cząstki. Fala stojące powstają m.in. w drgającej
strunie, w zamkniętych słupach powietrza (rura Kundta)
Zadanie 50
Określ częstość drgań własnych (podstawową i alikwoty) słupa powietrza o
długości L zamkniętego jednostronnie.
Ü

Ý
7
Þ
Ü
7
Þ ;ę9ść G9AßßA
Ý
Alikwoty – dla słupa powietrza zamkniętego jednostronnie – to te częstotliwości które

dają węzeł przemieszczeń na zamkniętym końcu, a strzałkę na otwartym końcu.
àÜ

Ý

sonicool@interia.pl
7
Þ
Ü
7
Þ à àÞ
Ý
Þá áÞ á ©, à, â …
Zadanie 51
Określ częstość drgań własnych (podstawową i alikwoty) pręta o długości L
zamocowanego w połowie długości.
W punkcie zawieszenia utrzymuje się węzeł, zaś na obu końcach pręta strzałki.
Ü

J
7
Þ
Ü
7
Þ
J
àÜ

J
7
Þ
Ü
7
Þ à àÞ
J
7
Þ¨ â âÞ
J
Þá áÞ á ©, à, â …
Zadanie 52
Wyjaśnij pojęcia: paczka falowa, prędkość grupowa.
Paczka falowa – zbiór fal sinusoidalnych o nieznacznie róŜnych częstościach.
Przypadek złoŜenia fal jednowymiarowych:
v 3 ; äv ä3 ; %v %3

sonicool@interia.pl
%v %3
.v ; .3 0&' (fgb&k
v 3
fv 1h%v ) v
f3 1h%3 ) 3
fY fv * f3 1h%v ) v * 1h%3 ) 3
%v %3 v 3 %v * %3 v * 3
fY 21h ) cos )
2 2 2 2
g'1c' zawartość g'1c
Fala biegnąca o częstości i liczbie falowej bliskiej fali wyjściowej.
Amplituda: f 21h ê ) ë - zaleŜy od współrzędnej i czasu – jest modulowana

∆² ∆~
3 3
∆%
% – 1cę)hść g'1c
2
∆
e 1c0' t'ehj' g'1c
2
∆% ∆
) t'c' g'1c
2 2
Prędkość grupowa – prędkość rozchodzenia się maksimum grupy fal, powstałej z

nałoŜenia się fal harmonicznych o zbliŜonych częstotliwościach.
Zadanie 53
Określ częstość fali rejestrowanej przez nieruchomego obserwatora w
przypadku gdy źródło fali porusza się w kierunku do obserwatora (przypadek
ruchu współliniowego).
W tym przypadku skraca się odstęp pomiędzy odbieranymi czołami fali, zatem:
Ç6 Æ Ç
∆Ç . t
. . 1
Ç6 Ç ∆Ç . .
t t t
.
Ç
6
t=
. 1
. .
t= t
.
t6 t Àt
. .
(wzrost częstości odbieranej fali)
Zadanie 54
sonicool@interia.pl
Określ częstość fali rejestrowanej przez nieruchomego obserwatora w
przypadku gdy źródło fali porusza się w kierunku od obserwatora (przypadek
ruchu współliniowego).
W tym przypadku wydłuŜa się odstęp pomiędzy odbieranymi czołami fali, zatem:
Ç6 Æ Ç
∆Ç . t
. . 1
Ç6 Ç * ∆Ç * . * .
t t t
.
Ç
6
t=
. 1

t 6 t. * .
.
t6 t "t
. * .
(spadek częstości odbieranej fali)
Zadanie 55
Określ częstość fali rejestrowanej przez ruchomego obserwatora w przypadku
jego ruchu w kierunku nieruchomego źródła (przypadek ruchu współliniowego).
u=
W tym przypadku następuje wzrost liczby fal napotykanych w jednostce czasu
t6
)
u 6 u * ∆u
.)
u
Ç
.R )
∆u
Ç
.) .R )
u= *
t6 Ç Ç . * .R . * .R
) ) Ç Ç Ç
.
Ç
t
. * .R
t6 t Àt
.
(wzrost częstości odbieranej fali)

sonicool@interia.pl
Zadanie 56
Określ częstość fali rejestrowanej przez ruchomego obserwatora w przypadku
jego oddalania się od nieruchomego źródła (przypadek ruchu współliniowego).
u=
W tym przypadku następuje wzrost liczby fal napotykanych w jednostce czasu
t6
)
u 6 u ∆u
.)
u
Ç
.R )
∆u
Ç
.) .R )
u=
t6 Ç Ç . .R . .R
) ) Ç Ç Ç
.
Ç
t
. .R
t6 t Àt
.
(spadek częstości odbieranej fali)
Zadanie 57
Wyjaśnij terminy: stoŜek Macha, fala uderzeniowa.
Fala uderzeniowa (fala spiętrzeniowa) - zaburzenie układające się na pewnej powierzchni,

na której następują duŜe skoki takich parametrów, jak: ciśnienie, gęstość, temperatura,
rozchodzące się w danej substancji szybciej niŜ dźwięk – na czole fali kumuluje się
wówczas energia. Fala uderzeniowa powstaje podczas wybuchów, detonacji oraz przy
przekraczaniu prędkości dźwięku przez samoloty, rakiety, pociski. Fala uderzeniowa w
kształcie stoŜka (stoŜek Macha) wytwarzana jest przez obiekty poruszające się z
prędkością naddźwiękową. Kat rozwarcia stoŜka moŜna wyznaczyć poprzez:
.) . .
! (c b )hd!b cj'!f kb) e 1c0ą ¢'1l'
. ) . .

sonicool@interia.pl

Egzamin Fizyka

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Egzamin Fizyka

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

OPRACOWANIA TEMATÓW Z

Wartość wektora wypadkowego moŜna obliczyć z wzoru:

Autor: Tomasz Stachlewski

' 0 1 0 · '°1  1 · '°0 

' ', * '/ + & * %

Autor: Tomasz Stachlewski

Autor: Tomasz Stachlewski

kątową H względem układu inercjalnego. Przyśpieszenie Coriolisa działa na obiekty

% . jest iloczynem wektorowym prędkości kątowej i prędkości ciała w układzie

O (& O .() O T.R * )U ()

Autor: Tomasz Stachlewski

Na ciało poruszające się we względnym zmiennym ruchu obrotowym działa siła

MY6 MY * MZ * M[ * M\]

^ ł' !'('ką1' g&cfśg bcb! b (hś&h(hjb  b&hj'!b d h h0&h)d

Siły tarcia działające między powierzchniami nieruchomymi względem siebie nazywamy

Aby ciało ruszyć z miejsca, trzeba przyłoŜyć siłę przekraczającą opqrs

Autor: Tomasz Stachlewski

N/ kaŜdy współrzędne środka masy wyraŜają się wzorami:

Gdzie / f/ c/ to współrzędne punktu n. Podczas ruchu układu mechanicznego jego środek

Autor: Tomasz Stachlewski

Siła centralna: M & M& |S|

 &   &  0

Siła w polu grawitacyjnym: M & M& |S|

 &   &  0

układu związana ze wzajemnym połoŜeniem poszczególnych jego części, jeśli pomiędzy

Autor: Tomasz Stachlewski

Za pomocą funkcji gradient:

M & &'(  &

  

  

Autor: Tomasz Stachlewski

 z  z B 

Autor: Tomasz Stachlewski

Jeśli te warunki nie zachodzą, wówczas mamy do czyniania z toczeniem z poślizgiem.

Autor: Tomasz Stachlewski

• równowaga trwała - ma miejsce wtedy, gdy środek cięŜkości jest połoŜony w

 B ¦B  O BGB  O GB  | 

„drgającej” wielkości fizycznej od czasu t moŜna opisać funkcją harmoniczną )

 !%) * , gdzie - amplituda, % - częstość drgań,  - faza początkowa. Przykładem

odwrotnie skierowanej i proporcjonalnej do wychylenia: M . Współczynnik

proporcjonalności  charakteryzuje spręŜystość układu i ma wpływ na okres drgań. JeŜeli

W ruchu harmonicznym prostym, w którym nie występują Ŝadne siły

Podczas ruchu energia ta zmienia się od zera (w połoŜeniu

Podczas ruchu energia ta zmienia się od zera (w najdalszym punkcie wychylenia) do

(i zarazem energia całkowita) wyraŜa się wzorem 3 .

Dla ruchu drgającego prostego:

- krzywa zakreślana jest częstością drgań

Dla ruchu drgającego tłumionego:

Dla ruchu drgającego wymuszanego:

- wykres jest otwarty

Autor: Tomasz Stachlewski

Liczba c w postaci trygonometryczne: c &1h * & !

Postać wykładnicza (na podstawie wzory Eulera):

&1h *  ! &b {¯

 cos%) *  £b b {²,³¯ 

Drganie wypadkowe dwóch prostych ruchów harmonicznych odbywających się pod

Efekt nakładania się dwóch drgań harmonicznych o nieznacznie róŜniących się

Autor: Tomasz Stachlewski

róŜnica ich początkowych faz    0 bądź    ¬ to tor powstałego ruchu jest

linią prostą, nachyloną do osi 0 stosunkiem

Jeśli dwa wzajemnie prostopadłe ruchy harmoniczne mają

połoŜenia równowagi oraz siły tłumiącej 0 . Zatem:

Autor: Tomasz Stachlewski

' 0 1 0 · '°1 1 · '°0

^ ł' !'('ką1' g&cfśg bcb! b (hś&h(hjb b&hj'!b d h h0&h)d

Aby ciało ruszyć z miejsca, trzeba przyłoŜyć siłę przekraczającą opqrs

Gdzie / f/ c/ to współrzędne punktu n. Podczas ruchu układu mechanicznego jego środek

Siła centralna: M & M& |S|

& & 0

Siła w polu grawitacyjnym: M & M& |S|

& & 0

M & &'( &

z z B

B ¦B O BGB O GB |

„drgającej” wielkości fizycznej od czasu t moŜna opisać funkcją harmoniczną )

!%) * , gdzie - amplituda, % - częstość drgań, - faza początkowa. Przykładem

odwrotnie skierowanej i proporcjonalnej do wychylenia: M . Współczynnik

proporcjonalności charakteryzuje spręŜystość układu i ma wpływ na okres drgań. JeŜeli

(i zarazem energia całkowita) wyraŜa się wzorem 3 .

Liczba c w postaci trygonometryczne: c &1h * & !

&1h * ! &b {¯

cos%) * £b b {²,³¯

róŜnica ich początkowych faz 0 bądź ¬ to tor powstałego ruchu jest

linią prostą, nachyloną do osi 0 stosunkiem

połoŜenia równowagi oraz siły tłumiącej 0 . Zatem:

%′ ½%R3 » 3 - częstość zaleŜna od czasu

Mv - siła sprowadzająca ciało do połoŜenia równowagi

Amplituda: R // gdzie Å ½N3 % 3 %R3 * 0 3 % 3

Falowa liczba – liczba k związana z długością fali Ç zaleŜnością

Funkcja falowa – Funkcja w której zmienne oraz ) występują jedynie w kombinacji

Drgania źródła: f !%)

Dla fali biegnącej w prawo: f ! %)

f ! %) * Ì - równanie jednowymiarowej biegnącej fali harmonicznej

częstotliwości rozchodzą się z roŜną prędkością (. t%; . tÇ.

Dzięki temu, Ŝe jest małe, moŜemy przyjąć, Ŝe !

. Æ t% c')bN 0&' (fgb&k

" Ð À )&'!N )hj'!' Nh1 ś&b(! '

Po wykorzystaniu wzoru na sume sinusów: !α * sinβ 2 ! cos

Ê Êv * Ê3 ! %) * ! %)

Jeśli 2! * 1¬ !ÙÚ

Jeśli Æ ¬ ! Ù Ú t'e' jfg'(hj' g&cbd! ę)' j t'c b

Amplituda: f 21h ê ) ë - zaleŜy od współrzędnej i czasu – jest modulowana