"To jedna z najbardziej spektakularnych wizji

urbanistycznych Trzeciej Rzeszy"

Ewelina Karpiska-Morek[1]
Czwartek, 13 listopada 2014 (05:58)
O Krakowie, jego wojennych dowiadczeniach, monoetnicznym charakterze,
wymuszonym przez Holokaust, spektakularnej wizji urbanistycznej nazistw i
tym, co miao powsta w miejscu obecnych Dbnik - opowiada podczas wykadu
zorganizowanego w ramach midzynarodowej konferencji "Zrabowane odzyskane" prof. Jacek Purchla.

Uroczystoci zwizane z pierwsz rocznic wybuchu wojny i przemianowaniem Rynku

Gwnego w Krakowie na plac Adolfa Hitlera. Widoczny fragment Sukiennic,
zgromadzone na placu kompanie honorowe oraz ludno cywilna

/Z archiwum Narodowego Archiwum Cyfrowego

- Krakw wszed wXX wiek jako miasto stosunkowo niewielkie. By znacznie mniejszy
nie tylko od Wiednia iPragi, ale takich miast jak choby Triest czy Brno - podkreli
prof. Purchla.
Zaznaczy, e fenomen Krakowa XIX iXX wieku - wany wkontekcie rabunkw - to
przede wszystkim fenomen austriackiej twierdzy igalicyjskiej autonomii. - Ten
niewielki Krakw na przeomie wiekw peni rol duchowej stolicy Polski - mwi.
Pniej, wokresie midzywojennym, rola matecznika Polski bya kontynuowana,
awida j byo dokadnie wtakich wydarzeniach jak manifestacyjny pogrzeb Juliusza
Sowackiego, wielkie obchody patriotyczne, narodziny nowej legendy Oleandrw,
ostatnia wielka rewia kawalerii wzwizku zrocznic odsieczy wiedeskiej iostatnie
publiczne pojawienie si marszaka Pisudskiego.
Koniec la belle epoque
Jednoczenie, co moe si wydawa paradoksalne wkontekcie nakrelonego wyej
portretu miasta-matecznika, Krakw intensywnie myla oprzyszoci. - To mylenie
szo wkierunku jakociowego przeksztacania go wmiasto luksusowe. wiadectwem
tej tendencji stay si monumentalne Aleje Trzech Wieszczw, gmach Muzeum
Narodowego, Biblioteki Jagielloskiej, czy AGH - mwi.
Podkreli jednak, e wybuch II wojny wiatowej oznacza dla tego miasta koniec la
belle epoque. Na Krakw spady bomby , adawna stolica zostaa poddana bez walki.
Miasto zostao zajte przez Wehrmacht ju rankiem 6 wrzenia. Ale - co naley
zauway - zabytki Krakowa unikny losu zabytkw Warszawy.
- Wrzesie 1939 przynis nie tylko ponowny upadek Polski, ale 13 padziernika
Hitler podpisa dekret outworzeniu Generalnego Gubernatorstwa, aHans Frank
rozpocz oficjalne urzdowanie na Wawelu.
Hitler mia wizj GG jako obszaru tak samo niemieckiego jak Nadrenia, aKrakw mia
si sta wzorowym niemieckim miastem na Wschodzie, co dla ludnoci zamieszkujcej
te tereny oznaczao straszliwy terror. Miasto stao si wwczas szczeglnym celem
likwidacji polskoci.
Sonderaktion Krakau ipropaganda
Prof. Purchla wspomina rwnie dzie 6 listopada 1939 r., gdy wiatem wstrzsna
wiadomo owywiezieniu 183 wykadowcw do obozu Sachsenhausen wramach

Sonderaktion Krakau.
- Eksterminacji naukowcw towarzyszya akcja propagandowa, e cay dorobek
cywilizacyjny Krakw zawdzicza Niemcom. Wjednym zprzewodnikw napisano
wwczas, e zaoycielem Krakowa by wiking.
Rozpocz si wwczas planowy rabunek dzie sztuki, agermanizacji Krakowa
towarzyszyo nasilenie terroru. Liczca 65 tys. krakowska ludno ydowska zostaa
wymordowana, amiasto stao si monoetniczne. Wmiejscu zabytkowego ydowskiego
Kazimierza chciano wybudowa wzorow szko dla modziey NSDAP.

Przybycie Josepha Goebbelsa do Krakowa z okazji pierwszej rocznicy wybuchu wojny.

Widoczna kolumna samochodw na pl. Adolfa Hitlera przed Paacem pod Baranami
/Z archiwum Narodowego Archiwum Cyfrowego
Znakomita scenografia dla nazistw
Rwnolegle kontynuowano prby przeksztacenia Krakowa wprastare miasto
niemieckie. Przybierao to rne formy, m.in. ostentacyjne niszczenie pomnikw
(1939-40), atake caego programu narodowej symboliki.

- Nie ma ju "Feniksa" jako symbolu moderny lat 30. Zosta uznany za entartete Kunst
(sztuk zdegenerowan - red.). Zmieni si krajobraz miasta - mwi prof. Purchla,
podkrelajc, e miasto stanowio idealn scenografi dla licznych manifestacji, parad
iwiecw. Tam, gdzie dzi jest Midzynarodowe Centrum Kultury, kiedy bya siedziba
NSDAP. Ju sam dziedziniec wawelski by dla Hansa Franka znakomit scenografi.
Tam odbya si m.in. uroczysto przekazania kopii chorgwi krzyackich.
Miasto stao si siedzib rozbudowanych niemieckich urzdw centralnych, aKrakw
zapeni si niemieckimi mundurami.
Krakowskie "nur fur Deutsche"
- Wczerwcu 1941 r. dokonao si najwiksze whistorii rozszerzenie granic. Krakw
podzielono na trzy strefy: czysto niemieck, mieszan ipolsk. Niemcy zajmowali
najbardziej nowoczesne dzielnice mieszkaniowe - tzw. "nur fur Deutsche" , gwnie
wokolicach Alei Trzech Wieszczw - mwi prof. Purchla.
Muzeum Narodowe przeksztacono wwczas na kasyno SS, gmach AGH sta si
siedzib rzdu GG, aBiblioteka Jagielloska - Akademi Administracji.
Zdrugiej jednak strony - jak doda - w czasie II wojny wiatowej Krakw by miastem,
wktre inwestowano. Wswoim wymiarze urbanistycznym zmieci si wspecjalnym
hitlerowskim programie, zakadajcym przebudow 40 najwikszych miast Trzeciej
Rzeszy.
Norymberga Wschodu
- Latem 1939 r. dopiero co zdobyty przez Niemcw Krakw znalaz si na licie tych
miast Rzeszy, ktre miay otrzyma zupenie nowy szlif urbanistyczny wwielkim
stylu. Miasto to miao si sta Norymberg Wschodu - tumaczy ekspert,
podkrelajc, e urbanistyk chciano przede wszystkim wykorzysta jako narzdzie
odpolszczania Krakowa.
Wlipcu 1940 r. Hubert Ritter, lipski architekt, otrzyma zadanie przygotowania
Generalbebauungsplan von Krakau. Ritter by wybitnym urbanist. Zasyn zbudowy
niezwykych hal Targw Lipskich.
Odwana wizja Rittera
Plan Rittera - jak podkrela dyrektor MCK - mona dzi odczyta wrnych
aspektach. Nawiza przede wszystkim do przedwojennych koncepcji, ale wwielu

punktach opiera si na oryginalnych analizach iciekawych rozwizaniach.

Najbardziej oryginaln czci by pomys wybudowania reprezentacyjnej niemieckiej
dzielnicy rzdowej na Dbnikach, naprzeciwko Wawelu. To miaa by alternatywa dla
wczeniejszych koncepcji zabudowy Bo ijednoczenie wizytwka nowych Niemiec
na Wschodzie. Taka, ktra peniaby jednoczenie funkcje reprezentacyjne, jak
iadministracyjne.
Wcentralnym miejscu tzw. Regierungsviertel mia si znajdowa okazay Festhaus miejsce zebra. Powstaa rwnie makieta niemieckiej dzielnicy rzdowej, swoim
monumentalnym charakterem, ale iporzdkiem, przypominajca antyczne miasta.
- Jednak wraz zupadkiem hitlerowskich Niemiec pene megalomanii plany
przebudowy Generalnego Gubernatorstwa straciy swoj aktualno. Model
nazistowskiego forum romanum pozostanie jednak jedn znajbardziej
spektakularnych wizji urbanistycznych Trzeciej Rzeszy - oceni prof. Purchla,
podsumowujc swj wykad stwierdzeniem, e "Krakw nie zosta Norymberg
Wschodu inie podzieli losu Norymbergi". Jako matecznik Polski, kolebka polskiej
niepodlegoci 1918 roku, poddany zosta jednak tragicznej prbie.

Links
1. http://fakty.interia.pl/autor/ewelina-karpinska-morek