CO TO JEST KULTURA?

1. Wprowadzenie wok pojcia

rdo pojcia ju w staroytnoci funkcjonowao pojcie cultura agri. Oznaczao ono
upraw ziemi oraz hodowl zwierzt. Cyceron po raz pierwszy uy terminu cultura animi
(kultura ducha) w rozumieniu duchowej i intelektualnej czowieka
pierwsza naukowa definicja zostaa sformuowana w roku 1871 przez Edwarda B. Tylora.
Gosia ona, e kultura, czyli cywilizacja, jest to zoona cao, ktra obejmuje wiedz,
wierzenia, sztuk, moralno, prawa, obyczaje oraz inne zdolnoci i nawyki nabyte przez ludzi
jako czonkw spoeczestwa
rozwj kultury zwizany z rozwojem duchowym
rozwj cywilizacji zwizany z zapewnieniem atwiejszego bytu
wieloznaczno kultura jest terminem wieloznacznym i rnorodnie interpretowanym przez
przedstawicieli rnych dyscyplin naukowych
oglnie kultur mona najoglniej okreli jako og wytworw czowieka, jako czonka
spoeczestwa. Caoksztat ten tworzony jest zarwno przez paszczyzn materialn (wytwory,
technika, umiejtnoci praktyczne) jak i duchow, symboliczn
2. Rozumienie kultury
Co mieci si w obrbie kultury?
Boks, Shakespeare, zmywanie naczy po obiedzie, superman, debata publiczna, nakrycie
stou, Mickiewicz, sposb sprawowania wadzy, krzy (jako symbol religijny), robienie
zakupw, graffiti
sztuka i dziaalno artystyczna kultura rozumiana jako domena ludzi kulturalnych twrcw i odbiorcw kultury o wyrobionym gucie (kultura to literatura, muzyka, rzeba,
malarstwo, teatr, film)
pewien sposb rozwojowy takie rozumienie kultury ma rda w pojciu cultra agri. Umys
ludzki, podobnie jak roliny czy zwierzta, wymaga kultywacji. W tym ujciu fakty kultury
traktuje si jako pewne fazy (etapy) w rozwoju, ktre wynikaj z tego, co byo przed nimi, a
jednoczenie wpywaj na to co bdzie pniej
wysublimowane, najczciej symboliczne, cechy okrelonego sposobu ycia
czowiek dziki posugiwaniu si symbolami, jest w stanie tworzy i przekazywa kultur.
Zdolno symbolizowania jest podstaw istnienia kulturowego ludzi. Kultura i ycie
spoeczne* przenikaj si i to wanie spoeczne wspycie ludzi rodzi kultur. W tym
ujciu do kultury zalicza si wszystko i do czynieni z ni mamy wszdzie

*spoeczestwo rozumiane jest jako ukad oddziaywa i relacji pomidzy jednostkami i

grupami, zajmuje okrelone terytorium i ma wspln kultur, a w przypadku wikszych
spoeczestw mona mwi wrcz o rnorodnoci kultury
Czy w kulturze wszystko ma tak sam warto?
W pewnych kontekstach tylko niektre elementy zaliczane s do kultury. Najczciej
wwczas kultura wysza traktowana jest jako kultura w ogle.
Wartociujce rozumienia kultury
takie podejcie do kultury charakterystyczne byo dla wieku XIX, obecnie rzadko spotykane
(jeli w ogle!)
cecha zamienna: badacz ocenia kultur z perspektywy swojej, ktr traktuje za najlepsz,
najdoskonalsz itp.
Charakterystyczny uywany przymiotnik kulturalny
Niewartociujce (opisowe) rozumienie kultury
charakterystyczne jest zaoenie, e naley opisywa kultur, a nie ocenia
pojawia si przymiotnik kulturowy
Sposoby rozumienia kultury
Atrybutywne
kultura rozumiana jako cecha staa, znami ludzkoci, jako przedstawicie wsplnoty
oglnoludzkiej (nie ma czowieka bez kultury)
kultura tylko w liczbie pojedynczej
Dystrybutywne
kultura rozumiana jako cecha danej zbiorowoci
2 sposoby rozrnienia
konkretne wany wymiar czasoprzestrzenny, np. kultura polska
typologiczne wany typ spoecznoci z jak zwizana jest dana kultura np. kultura
pasterska
3. Definiowanie kultury rodzaje (typy) definicji kultury ~ popularny temat na kolokwium!

Opisowo wyliczajce (nominalistyczne)

kultura w takich definicjach traktowana jest jako pewien okrelony zbir przedmiotw,
a samo jej definiowanie sprowadza si od wyliczania elementw skadowych
mankament nigdy nie wymienimy wszystkich elementw ktre zaliczamy do kultury

 historyczne
nacisk na mechanizm przekazywania dziedzictwa z pokolenia na pokolenie
charakterystyczne okrelenie dla takich definicji: tradycja, dziedzictwo, dorobek, spucizna
w pastwach, ktre w swojej historii miay problem z cigoci z rozwojem kultury
(np. Polska, przez rozbiory)
genetyczne
koncentracja na problemie genezy kultury
dwa rodzaje:
wewntrzny rozwj kultury wyanianie si form wyszych z niszych
stosunek do natury wyanianie si kultury z natury. Moment przejcia z natury do
kultury, co musiao si wydarzy i jakie okolicznoci musiay temu towarzyszy. Bd to
np. koncepcje ktre mwi e funkcjonowanie w grupie uatwiao ycie (a kultura nie
przetrwa tylko przy jednej osobie, konieczne powstanie grupy, spoecznoci)
Normatywne
kultura pojmowana jako zbir norm obowizujcych czonkw danej spoecznoci i
warunkujcych jej trwanie
charakterystyczne okrelenie: wzr, norma, model, zasady
Psychologiczne
koncentracja na psychicznych mechanizmach ksztatowania si kultury
nacisk na takie sposoby przekazywania (przyswajania) kultury jak uczenie si, naladowanie
problem wpywu psychiki na kultur i kultury na psychik czowieka (ksztatowanie si
osobowoci)
Strukturalne
kultura pojmowana jako struktura
koncentracja na zasadniczych, konstytutywnych elementach kultury oraz ich strukturze
4. Cechy kultury (zjawisk kulturowych)
Jakie cechy ma kultura i jej zjawiska?
Systemowo (kultura jest systemem)
dynamiczno
wieloaspektowo
zmienno
przekazywanie w czasie i przestrzeni

 cigo
narzdzie do zdobywania rodkw do ycia
symboliczno
funkcjonalno
zwizek z czowiekiem
kumulatywno
aparat adaptacji czowieka
wzgldna autonomiczno w stosunku do procesw spoecznych cywilizacji, historii, potrzeb
biologicznych, funkcji spoecznych itp.
wymiar czasowy i przestrzenny
ponadjednostkowo (spoeczno)
regularno
wyuczalno
narzdzie ekspresji

RELATYWIZM KULTUROWY I ETNOCENTRYZM

1. Wprowadzenie spotkanie z Innym
1. Kim jest Inny? Gdzie jest problem?
Innych czy Obcych spotykamy na kadym etapie rozwoju historycznego. Innym moe by
czonek ssiedniego plemienia, osoba o innym kolorze skry, przybysz z dalekich krain, kto
z niepenosprawnoci lub chorob ujawniajc si w wygldanie lub w nietypowym
zachowaniu, czy wreszcie znany od dziecka ssiad, ale wyznajcy inn ni my religi. W
zalenoci od momentu dziejowego, uwarunkowa spoeczno politycznych, poczucie
innoci czy wiadomo odmiennoci swojej lub innych ludzi moe by rna (np. ydzi,
muzumanie, ludno romska)
2. Jak traktujemy Innych?
W wielu przypadkach wyranie widoczne jest, e inno traktowana jest jako oznaka bycia
gorszym. Stopie odmiennego traktowania moe by rny i uwarunkowany jest
historycznie.
Wspczenie pokojowa koegzystencja przedstawicieli rnych ras, wyzna i narodowoci
staje si wyzwaniem dla polityki pastw narodowych (polityka wielokulturowoci, polityka
wobec mniejszoci narodowych i etnicznych itd.)
3. Oglnie

 Inny charakteryzuje si odmiennoci od tego, ktry patrzy. Podzia wiata/ludzi na swoich

i obcych, nas i was odbywa si naturalnie i spontanicznie (np. dzieci w piaskownicy,
przedszkolu). Odmienno zachowa, wygldu, wyznania itp. jest dla wielu osb
niepokojca i kojarzy si z sytuacj zagroenia. Inno czsto oznacza moe rwnie
przekonanie, e kto kto zachowuje si inaczej ni my jest gorszy, sabszy lub e stanowi
zagroenie dla spokoju i stabilnoci w naszym spoeczestwie.
4. Rola wielkich odkry geograficznych
spotkanie z Innym w wyniku wielkich odkry geograficznych zetknito si ze
spoeczestwami pierwotnymi, ktrych okrzyknito mianem dzikich. Dziko jest
okreleniem pejoratywnym.
Reakcja gwny spr zwizany z dzikimi toczy si wok tego czy mona ich (plemiona

afrykaskie, indiaskie itd.) uzna za ludzi, czy naley ich chrzci itp. Pierwsze reakcje byy
skrajne: od fascynacji a do strachu przez nieznanymi ludami
5. Inny jako przedmiot dyskusji
wrogo pierwsze reakcje wobec ludnoci charakteryzowaa wrogo. Dzicy postrzegani
byli jako nieludzie, zwierzta i odmawiano im wszelkich praw, a take np. posiadania
rozumu. Efektem tego podejcia w dalszej perspektywie byy choby czasy budowania
imperiw kolonialnych i wykorzystywania tubylczej lub przywoonej ludnoci o innym
kolorze skry jako niewolnikw.
Pokojowe odkrywanie - Bartolome de Las Casas sprzeciw wobec niewolnictwa, postulat
odkrywania innoci i prb jej zrozumienia.
Wspistnienie i rado z rnorodnoci - Michel de Montaigne inny nie oznacza gorszego,
przyznanie prawa do rnorodnoci kulturowej.
2. Pojcie etnocentryzmu
1. Etnocentryzm wok pojcia
etnocentryzm to punkt widzenia wedug ktrego naley przekada wasny sposb ycia
ponad wszystkie inne
termin ten zosta wypracowany w 1906 roku przez W. G. Somnera. Powysza definicja to
tylko skrt, gdy etnocentryzm moe przejawia si na wiele sposobw.
Najbardziej znanym przykadem postawy etnocentrycznej jest EUROPOCENTRYZM.
tylko postulaty inno uwaana jest za przejaw bycie gorszym, nienormalnym, godnym
pogardy. Postawa przejawiajca si w przekonaniach, wypowiedziach itp.
Moje jest lepsze standardy wasne lub wasnej kultury traktowane s jako lepsze a co za
tym idzie skutkuj potpianiem tego co omiela si by inne

 Budujemy mur we wasnej grupie, w stopniu jej integracji dostrzega si si skd

postulowana jest wsppraca. Innym askawie zezwala si na ycie, bycie obok. Przekonanie
o tym e swoi i obcy nie powinny si brata. Widoczne np. w miscegenation law
( zakaz mieszania si ras)
Mj bg jest lepszy ni twj - spr lepszy gorszy toczy si wok autorytetw. Nasi
bogowie, wodzowie, starszyzna itd. s lepsi ni obcy. Wobec autorytetw obcych zachowuje
si nieposuszestwo.
Bg, Honor, Ojczyzna - w imi wasnych wartoci, ideaw, grupy mona zabija innych,
Tylko wasna grupa jest warta powice i obrony.
Kozio ofiarny nieufno, strach przed obcym, a w sytuacjach zagroenia lub grdy dziej
si niepokojce i niewytumaczalne rzeczy obcy staje si gwnym podejrzanym. Np. historie
procesw o czary, czy relacji polsko - ydowskich
2. Rodzaje etnocentryzmu
yczliwy moje najlepsze, innych gorsze, ale pozawalam y obok
Wojujcy moje najlepsze, inni powinni si podporzdkowa, jeeli nie to zmusimy lub
bdziemy walczy
3. Z czego wynika rdo etnocentryzmu
siy enkulturacji i niemoliwoci oderwania si od wzorw nabytych poprzez jej
oddziaywanie
z usztywnienia zachowa nabytych podczas socjalizacji, ktre pniej trudno poddawa
rewizji
z zaburze rwnowagi w osobowoci wskutek represyjnego wychowania
z denia do pozytywnej samooceny
z trwaej odrbnoci midzy naszymi a innymi
z trwaego biologicznego antagonizmu grup wobec siebie
z rywalizacji o moliwoci ekspansji systemw kulturowych
ze sprzecznoci interesw i rywalizacji o zasoby oraz zwizanej z tym walki o dostp i
panowanie nad nimi
3. Pojcie relatywizmu kulturowego
1. Czym jest relatywizm kulturowy
jest stanowiskiem przeciwnym w stosunku do etnocentryzmu
w myl tego przekonania ludzkie s kulturowo i historycznie wzgldne. Ludzie yjcy w
rnych kulturach, yj w rnych wiatach. Nasze przekonania dotyczce kadego aspektu

rzeczywistoci s wzgldne wobec kultury.

Relatywizm zmierza do pokazania e wszystkie kultury s rwne, a w wiecie mamy do
czynienia z wieloci kultur, symboli, znacze itp.
wszystkie kultury s rne, ale w taj rnorodnoci powinny by rwne
2. Rodzaje relatywizmu kulturowego (moe by na kolokwium)
1. Perceptualno konceptualny
dotyczy zmysowego postrzegania wiata;
nasze zmysowe odbieranie wiata jest kulturowo relatywne;
dowodem na to jest kulturowa historia zmysw: odczuwanie rzeczywistoci zaley od
epoki, wspczenie najwaniejszy jest zmys wzroku, w staroytnej Grecji za such,
wch, dotyk
2. Prawdy
nie ma uniwersalnych kryteriw, z punktu widzenia ktrych mona ustali, e dana wizja
wiata, typ mylenia lub systemy s prawdziwe lub faszywe
3. Jzykowy
nasze widzenie wiata zaley od jzyka, jakim si posugujemy,
np. hipoteza Sapira Whorfa (np. rdzenni amerykanie, nie uywaj form czasowych
ktre wskazywayby na przeszo, wynika to z tego e dla nich czas jest cykliczny
(zwizane z systemem wierzeniowym), np. Eskimosi nie maj okrelenia na nieg (nie
ma tak oglnego okrelenia), maj wiele okrele na rne rodzaje niegu (stany
skupienia); plemiona poudniowej Ameryki nie maj stwierdzenia ptak, plemi dzieli
ptaki na 2 rodzaje jadalne i niejadalne (przez tabu)
4. Ontologiczny
nie jestemy w stanie udowodni w niepodwaalny sposb istnienia bd nieistnienia si
tajemnych
5. Etyczny
to co dobre lub ze w jednej kulturze nie musi by za takie uznawane w innej
6. Estetyczny
standardy pikna i innych wartoci estetycznych s wzgldne kulturowo
7. Racjonalnoci
nie ma uniwersalnej logiki, systemu wnioskowania, nawet samo pojcia racjonalnoci jest
kulturowo wzgldne, a ponadto jest uywane tylko w kulturze zachodniej
3. Wersje relatywizmu kulturowego

1. umiarkowany kultur nie naley ocenia ze wzgldu na bezsprzecznie stwierdzone fakty

potwierdzajce ich wzgldno
2. radykalny inaczej relatywizm konsekwentny. Moemy odnosi si do wielu paszczyzn
(etyka, moralno, aspekt poznawczy). Zakada powstrzymanie is od wszelkiego
wartociowania i oceniania a take zakada np. niemono poznania innej kultury (np.
nieprzekadalno jzyka).
4. Konsekwentny relatywizm kulturowy puapki
Nie taki znowu konsekwentny?
Te same zjawiska budz w nas skrajnie rne odczucia, np. krwawe rytuay, obrzdy
inicjacyjne, praktyki zdobienia ciaa itp. z jednej strony mog nas fascynowa, z drugiej
budzi wspczucie, odraz
To jak pozna innego?
Skoro kada kultura tworzy zamknity wiat, to niemoliwe jest poznanie innych kultur, a
co za tym idzie porozumienie, wsppraca. Gdyby zaoy nieprzekadalno kultur, to
niemoliwe byoby, np. porwnywanie czy mwienie o innych sposobach organizacji
ycia spoecznego
hipotezy radykalnego relatywizmu kulturowego naley zrelatywizowa
4. Uniwersalizm
oznacza stanowisko mwice o tym, e istniej taki przekonania, ktre s powszechnie
przyjmowane (ywione) przez wszystkich bez wzgldu na moment historyczny i przynaleno
kulturow. Jak dotd za jedyny powszechnik uwaa si tabu kazirodztwa, cho i on bywa
kwestionowany

KULTUROZNAWSTWO NA TLE NAUK O KULTURZE

1. Tradycja bada nad kultur
1. Zmiana znaczeniowa
o Cultura agri cultura animi
o Od tego momentu, kultura utosamiana jest z tym, co zwizane z byciem cnotliwym,
prawym, dobrym, umiejcym si zachowa itd.
o W wyniku wielkich odkry geograficznych zetknito si ze spoeczestwami pierwotnymi,
ktrych okrzyknito mianem dzikich.
o Gwny spr toczy si o to czy mona dzikich (z plemion afrykaskich, indiaskich)

uzna za ludzi, czy naley ich chrzci itp. Pierwsze skrajne postawy fascynacja i strach
przed nieznanymi ludami.
2. Refleksja przednaukowa i pocztki nauki o kulturze
pocztek refleksji nie tyle nad kultur, ile nad relacj czowiek spoeczestwo, czowiek a
natura. Wane nazwiska: Samuel Pufendorf, Thomas Hobbes (jeszcze wiek XVII), John
Locke, Jean Jacques Rousseau. Pojawia si take pojcie jak umowa spoeczna,
nierwno naturalna, nierwno sztuczna czy koncepcja szlachetnego dzikiego
inspiracj do refleksji s kolejne odkrycia: Orang-Outang (dyskusja nad problemem: kiedy
zaczyna si czowiek?), dzikie dzieci, dzieci wilki itp. Zwolennicy szerokiej definicji
czowieczestwa (np. James Burnett lord Monboddo) uznawali, e Orang-Outangi mog by
zaliczone do ludzi, za ich przeciwnicy twierdzili e praktycznie kad z ras, kultur
naleaoby rozpatrywa jako osobny gatunek (np. Henry Home lord Kennes)
pocztek XIX wieku to wybuch sporu midzy zwolennikami monogenezy (ludzko miaa
jeden pocztek) i poligenezy (pocztkw ludzkoci byo wiele, dlatego ludzkie rasy naley
rozpatrywa jak gatunki zwierzt
okoo drugiej poowy XIX wieku rodzi si pierwsze dyscyplina naukowa zajmujca si
kultur antropologia kultury (kulturowa). Prowadzone s badania spekulatywne
(antropologia gabinetowa) oraz terenowe, w szczeglnoci nad spoecznociami
egzotycznymi
2. Kultura dla przedstawicieli rnych dyscyplin
Archeologia
kultura to wszystko to, co mona wykopa z ziemi, a co zostao wykonane przez dawniej
yjcych ludzi
kultura sprowadzona do materialnych przedmiotw wykonanych z rnych tworzyw:
kamienie, drzewa, metali, koci itd.
Etnografia (nauka zajmujca si kultur ludow)
przedmioty wykonane przez przedstawicieli wspczenie istniejcych regionw kultury
ludowej
zachowanie ludzkie obserwowane na takim obszarze: obrzdy, rytuay, wierzenia, gwara,
piosenki, tace itd.
Antropologia kultury (kulturowa)
bardzo szerokie rozumienie pojcia kulturach
badania dotyczy mog rnych typw spoecznoci (egzotyczne, wspczesne subkultury

itd.)
wytwory kultury materialnej i duchowej, ale te sfera dziaalnoci gospodarczej, instytucje
jest to uwarunkowane specyfik badanych spoecznoci (np. w spoecznociach pierwotnych
zwizki midzy barier wierze, magii a pozyskiwaniem poywienia s bardzo silne i nie
mona ich rozdziela)
antropologia zalicza bdzie do kultury rwnie zjawiska budzce opr/ sprzeciw moralny,
np. ludoerstwo
nie dokonuje si tutaj wartociowania i oceny kultury czy jej poszczeglnych zjawisk
Socjologia
kultura jako pewien wydzielony obszar ycia i dziaalnoci grup ludzkich
Psychologia
kultura traktowana jako pewien zbir, do ktrego wchodz zachowanie jednostki, jej myli,
uczucia, reakcje.
Kultura sprowadza do zbioru regu i motyww postpowanie, formy ekspresji, zakazy,
nakazy, oceny i sdy
wszystkie te czynniki pozwalaj wyznaczy struktur osobowoci
3. Tradycja bada kulturoznawczych
Wprowadzenie
Wspczenie obowizujcy podzia dyscyplin naukowych uksztatowany zosta na
przeomie XIX i XX wieku. Obecnie wiele praktyk badawczych w znaczniej mierze
wykracza poza cile okrelone ramy. Zarwno metody, jak i przedmiot bada moe by
wsplny dla wielu dyscyplin, za rnica jaka midzy nimi zachodzi jest rnic jakociow
to kwestia perspektywy.
Tradycyjny podzia nauk nie wytrzymuje rwnie zderzenia z nowymi trendami, zjawiskami,
ale rwnie z inter- i transdyscyplinarnoci bada. Relacje midzy wieloma dyscyplinami,
np. starymi naukami o kulturze a kulturoznawstwem pozostaje nierozstrzygnity
problem -znawstwa (tradycja niemiecka)
Tradycja zwizana z badaniami prowadzonymi na obszarze niemieckojzycznym
Kluturwissenschaften
Wyranie widoczna tutaj silna, filozoficzna oraz teoretyczna podstawa. W zwizku z tym
badania prowadzone charakteryzuje koncentracja na analizie zjawisk zwizanych z kultur
wysok oraz filozoficzny, teoretyczny charakter rozwaa
pojcie pojawia si w Niemczech na przeomie XIX i XX wieku i jest rozumiane bardzo

szeroko (z naszej perspektywy odpowiada moe okreleniu nauki humanistyczne)

Po naznaczeniu dyscypliny w latach 1933 1945 charakterem narodowo socjalistycznym
nastpi odwrt od dyscypliny oraz starania o jej przemian: na nowo okrelono obszar
zainteresowa (poszerzenie zasigu), wprowadzono nowe metody badawcze.
Prowadzone badania skoncentrowane na przeszoci i wspczesnoci
Cultural studies tradycja brytyjska
o Tradycja zwizana silnie z badaniami socjologicznymi i antropologicznymi i
skoncentrowanych na kulturowych aspektach ycia codziennego. Narodziny i rozwj
cultural studiem to okres przypadajcy na lata 50 i 60 XX wieku (E. P. Thompson, R.
Williams), a jej pena krystalizacja nastpuje wraz z powstaniem Centrer for
Contemporary Cultral Studies (tzw. Szkoa z Birmingham) i wie si m.in. z takimi
nazwiskami jak Stuart Hall i Richard Hoggart. Zainteresowania oscyluj wok
problemw zwizanych ze wspczesnoci, codziennoci, badana (i krytykowana) jest
kultura popularna, wadza (badania nas oporem w kulturze). Nastpuje otwarcie na
zupenie nowe obszary, szczeglnie te zwizane z dotd wykluczonymi grupami oraz
mniejszociami. Wyranie widoczne jest lewicowe nastawnie badaczy.
Tradycja amerykaska
o Kulturoznawstwo amerykaskie wyrasta z pragmatyzmu oraz pluralistyczno liberalnej
tradycji. Prowadzone s tu badania nad podmiotowoci oraz kultur masow. Pocztki
akademickich bada na terenie USA to lata 30 XX wieku (szkoa chicagowska)
o Wspczenie rozrnienie midzy szko brytyjsk a amerykask zaniko
4. Interdyscyplinarno
Pojcie stopniowo upowszechnia si poczwszy od lat 70 XX wieku. Badania
interdyscyplinarne wynikaj z zamknitej formuy bada w obrbie tradycyjnych dyscyplin.
Badacze sigaj po metody i techniki badawcze innych dyscyplin i stosuj je do bada w
obszarze wasnej. Interdyscyplinarno zawsze zakada powrt do dyscypliny waciwej. W
praktyce oznacza czsto po prostu midzydyscyplinarno, np. organizacja interdyscyplinarnych
konferencji
5. Transdyscyplinarno
Podobnie jak interdyscyplinarno, trans dyscyplinarno wyrasta z buntu przeciwko skostnieniu
tradycji akademickiej i tradycyjnemu podziaowi dyscyplin. Jednoczenie badacze postuluj
nowe badania, sprzeciwiaj si rwnie praktykom interdyscyplinarnym nierealizujcym wprost
tej idei. Transdyscyplinarne badania to nie podkradanie metod i wchodzenie na nowe obszary

badawcze, ale przede wszystkim wypracowanie nowych, zintegrowanych metod badawczych, a

nawet powstanie nowych dyscyplin naukowych w wyniku mariau dyscyplin czy wypchniciu
poza zakres tradycyjnych bada jakiego specyficznego obszaru.
6. Kulturoznawstwo w Polsce
Uniwersytet Wrocawski
o Najstarszy polski orodek kulturoznawczy wyrs z poczenia bada prowadzonych w
obrbie etnologii, filologii polskiej oraz historii. Problematyk s wartoci w kulturze.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
o Wyrasta z filozoficzno metodologicznych tradycji z czasem wsparta przez rodowiska
zwizane z filologi polsk. Mwi si czasem o szkole poznaskiej. Kulturoznawcy
skupieni byli wok profesora Jerzego Kmity i jego spoeczno regulacyjnej koncepcji
kultury.
Uniwersytet dzki
o Tutaj zostaj wyodrbnione badania nad filmem i teatrem. Do odzi trafia wielu badaczy,
ktrzy nie odnaleli si metodologicznie oraz tematycznie w Poznaniu.
7. Specyfika kulturoznawstwa
Co wyrnia kulturoznawstwo spord innych dyscyplin?
o Programowa inter- lub trans dyscyplinarno
o Anektowanie terenw niczyich, tj. obszarw badawczych niezagospodarowanych przez
inne dyscypliny naukowe
o Zrnicowanie i wszechstronno prowadzonych bada oraz ich zakresu
kulturoznawstwo w rnych pastwach, ale i w rnych orodkach w obrbie tego
samego pastwa moe si znacznie od siebie rni
o Wci aktualne pozostaje pytanie o tosamo dyscypliny
o Otwarto

KULTURA SYMBOLICZNA
1. Co skada si na kultur?
Definicja kultury Jerzego Kmity
o Kultura danej spoecznoci jest to zesp wszystkich form wiadomoci spoecznej,
funkcjonujcych w praktyce tej spoecznoci.
Co to oznacza?
o Kultura wywodzona od aciskiego culture odnosi si do tego, co nazywamy praktyk

spoeczn. Kultura wg Kmity odnosi si tylko do pewnego aspektu tej pojmowanej

kultury, tj. do wyabstrahowanego z niej ukadu zasad mylowych, regulujcych j norm i
dyrektyw
Kultura dzieli si na wiele dziedzin, z ktrych kada jest odrbn form wiadomoci
spoecznej. Np:
o Kultura techniczno uytkowa (wszystko, to co zorientowane jest na wytwarzanie i
wymian dbr i usug niezbdnych nam do ycia)
o Religia
o Jzyk
o Obyczaj
o Sztuka
o Nauka
o Magia itd.
2. Podzia
Pierwszy dzia (sfera) kultury to kultura techniczno uytkowa, ktra odpowiedzialna jest za
materialn podstaw kultury, to co i jak wytwarzamy itd.; czsto okrelana mianem cywilizacji
Druga sfera kultury okrelana jest przez Kmit jako sfera kultury symbolicznej mieszcz si w
niej praktyki spoeczno kulturowe inne ni w pierwszej sferze; tutaj istotne staje si ludzka
wiadomo, to pewna rzeczywisto mylowa
Kultura symboliczna sfera form wiadomoci spoecznej (dziedzin kultury),
charakteryzujcych si tym, e pojawianie si efektw nalecych do zakresu obiektywnego
funkcjonowania typw praktyki spoecznej, regulowanych subiektywnie przez owe formy
uzalenione jest niezbdne od powszechnego respektowania przekona nalecych do tyche
form
Kultura symboliczna rwnie ulega podziaowi
o Sfera wartoci praktycznie uchwytnych, czyli kultura w wszym sensie
Jzyk, obyczaj, sztuka, nauka, spoeczna wiadomo polityczno prawna
Niektre elementy tutaj su komunikacji, czyli tworz komunikacyjn sfer
kultury
o Sfera wartoci ostatecznych czyli wiatopogldowa sfera kultury symbolicznej
Magia, religia, spoeczna wiadomo wiecko wiatopogldowo twrcza
(wiecka filozofia metafizyczna)

KULTURA I SYMBOLE
1. Klucz do natury czowieka ~ Koncepcje Ernsta Cassirera
Czowiek jest czci natury tak jak pozostae gatunki jest przystosowany do rodowiska, w
ktrym yje. Biologiczne koncepcje ujmuj rzeczywisto jako niejednorodn, a kade istnienie
jako doskonae i dostosowane do rodowiska, w ktrym przyszo mu y. Krg funkcjonalny
(system receptorw i efektorw)
Czowiek ma szerszy krg funkcjonalny ni np. zwierzta. Ponadto ulega on zmianie
jakociowej. Form dostosowania czowieka do rzeczywistoci staje si proces mylowy, a
midzy receptorami i efektorami powstaje ogniwo w postaci systemu symbolicznego
2. Animal symbolicum
Posugiwanie si symbolami sprawia e czowiek yje w nowym wymiarze rzeczywistoci tj. z
jednej strony yje w wiecie fizycznym (jest czci natury, reaguje na sygnay ze rodowiska,
ma potrzeby biologiczne) oraz w wiecie symbolicznym. Zdolno (i skonno) do wytwarzania
symboli i posugiwania si nimi sprawia, e nie jest ju w stanie odnie si bezporednio do
rzeczywistoci.
wiat symboli to wiat jzyka, sztuki, mitu, magii, religii. To wiat, w ktrym yjemy na co
dzie
Czowiek nie potrafi bezporednio ustosunkowa si do rzeczywistoci (musi sign po
symbole)
Wraz ze zwikszeniem efektywnoci (dziaalnoci) symbolicznej, fizycznie si cofa
Sztuczne formy symboliczne (jzyk, obrzdy religijne, mitologiczne symbole i fabuy, obrazy
artystyczne) s rodkiem poprzez ktre poznaje wiat
Wraz z rozwojem jzyka pojciowego (dominujca forma symboliczna) rozwija si jzyk
emocjonalny jzyk suy do wyraania nie tylko myli, ale rwnie uczu i emocji.
Rozum wydaje si niewystarczajcym nie mona rozumowo obj wszelkich form
kulturowych w caym ich bogactwie
3. Form symboliczna
Animal rationale animal symbolicum
Czowiek to nie tylko istota mylca racjonalnie, ale przede wszystkim istota mylca i
wyraajca siebie poprzez symbole. Takie ujcie pozwala uchwyci w peni odrbno
gatunkow czowieka
Czym jest forma symboliczna?
o Jest apriorycznym sposobem uporzdkowania dowiadczenia tak, aby stao si ono czym

zrozumiaym
4. Co daje nam posugiwanie si symbolami
Myl symboliczna i symboliczne zachowanie s najbardziej charakterystycznymi cechami
ludzkiego ycia. To wanie nimi uwarunkowany jest postp kultury
Podzia na sygnay i symbole
o Sygnay cz fizykalnego wiata bytu, mog by rozumiane jako takie, ale zawsze
maj w sobie co w rodzaju materialnego czy fizycznego bytu, silny zwizek z rzecz, do
ktrej odnosi si w sposb ustalony i jedyny
o Symbole cz ludzkiego wiata treci, uniwersalny, zmienny, pozwala na rozumienie

zwizkw midzy rzeczami/zjawiskami (bez symbolicznoci nie byoby relacjonalnoci).

5. Symbol warunkuje refleksje
Dziki posugiwaniu si symbolami, myleniu symbolicznemu i zdolnoci do tworzenia nowych
symboli czowiek jest w stanie np. wyodrbnia zwizki midzy rzeczami/zjawiskami i
rozpatrywa je w znaczeniu arbitralnym.
Refleksja, myl refleksyjna to zdolno czowieka do wyodrbniania z caej zrnicowanej masy
zjawisk zmysowych pewnych elementw staych, po to, aby po oddzieleniu skoncentrowa na
nich uwag.
6. Podzia form symbolicznych
Ernst Cassirer dokonuje podziau form symbolicznych ze wzgldu a ich jako oraz modalno
o Ze wzgldu na jako wyrnione zostaj
Czas
Przestrze
Przyczynowo (czenie zdarze acuchem przyczynowo skutkowym)
Rzecz i jej wasnoci
Czas i przestrze zamykaj w sobie ca rzeczywisto. Bez odniesienia do tych
dwch kategorii, czowiek nie jest w stanie poj dnej rzeczy realnej. Czas i
przestrze s organiczne i postrzeeniowe (tak w wiecie ludzi jak i zwierzt).
Czowiek doszed do mylenia o czasie i przestrzeni jako kategoriach abstrakcyjnych.
Pozwala to m.in. na mylenie o przyszoci czy na rekonstruowanie dawnych zdarze.
o Ze wzgldu na modalno wyrnione zostay
Jzyk
Mit

 Religie
Sztuka
Historia
Nauka

JZYK
1. Czym jest jzyk?
Jzyk jest zoonym, dynamicznym systemem, ktry jest wtopiony w szerokie konteksty
psychiczne, spoeczne i kulturowe
W najprostszym ujciu na jzyk skadaj si sowa (czyli sownik) oraz gramatyka (zasady
pozwalajce czy sowa w wypowiedzi)
Jzyk jako system (za de Saussurem) dzieli si na langue (trway, spoeczny, abstrakcyjny) oraz
parole (czyli mwienie, ulotne, konkretne, indywidualne)
Jzyk to system znakw pytanie o to jak oznaczaj znaki jzykowe?
o Signife / signifiant (znaczone / znaczce) pojcie ktre chcemy wyrazi / pojcia
ktrym oznaczmy. Nie rozdzielimy tego
2. Pojcie znaku jzykowego trjkt Ogdena i Richardsa
Pojcie (typ myli, znaczenie)

Przedmiot

Znak (wyraz)

(referent)
To my jako spoeczestwo ustalamy znaczenie, jedna osoba nie moe przepracowa zmiany
3. Po co nam jzyk?
Narzdzie mylenia (poznanie)
Forma reprezentacji wiata
Narzdzie porozumiewania si
Peni funkcj reprezentatywn (opisow), referencyjn (zwizek z tym, do czego si odnosi),
symboliczn, ideacyjn (wyraanie dowiadczenia, treci, odnosi si do idei, sdw itd.) tzn.
przedstawia pewn rzeczywisto pozajzykow; przedstawienie to nie charakter

konwencjonalny
Peni funkcj komunikacyjn (podfunkcje: emocjonalna, poznawcza, instrumentalna /
pragmatyczna, metajzykowa, faktyczna, estetyczna (poetycka)
4. Znaki, symptomy i sygnay
Znakiem jest kady przedmiot postrzegany zmysowo, ktry komunikuje nie tylko sam siebie ale
zastpuje jaki inny element rzeczywistoci w tym momencie niedostrzegalny zmysowo.
Zastpowanie to nie musi wynika tylko z umowy, lecz moe rwnie opiera si na relacji
naturalnej, relacji wspwystpowania w czasie i/lub przestrzeni.
Sygna ma nadawc, zwrotny:
Symptom nie ma nadawcy, niezwrotny, biologiczny
5. Koncepcja jzyka Johna Austina
Pojcie aktu mowy wypowiedzenie skierowane od nadawcy do odbiorcy, ktrego celem jest
przekazanie pewnego komunikatu za pomoc rodkw (znakw) jzykowych. Wg Austina akty
mowy maj pewn specyficzn waciwo nie tylko mog przekazywa informacje, ale
rwnie tworzy pewne fakty spoeczne.
Podzia aktw mowy na performatywy (poprzez wypowied co si zmienia w rzeczywistoci)
oraz konstatacje (pewne oznajmienia, stwierdzenia faktu itd.; przysuguje im kategoria prawdy
bd faszu). Performatywy oddaj dziaaniowy charakter jzyka i dziki nim odczuwamy
pewne konwencjonalne skutki.
Peformatywy i konstatacje czy to, e wszystkie s aktami lokucji, perlokucji oraz illokucji.
Akt lokucji to, jak tworzymy i artykuujemy wypowiedzi (akt fonetyczny, fatyczny,
rematyczny zgodno z reguami, pewne brzmienie, nadanie sensu).
Akt illokucji oznacza dziaaniowy charakter jzyka (informowanie, powiadamianie, proba,
zawiadamianie, ostrzeganie itp.).
Akt perlokucji zakada, e poprzez akt illokucji mona osign pewien skutek.
6. Udany i nieudany performatyw
Aby performatyw by udany:
o 1a musi istnie uznana konwencja posiadajca konwencjonalne skutki. Musi ona
obejmowa wypowiadanie pewnych sw przez pewnych ludzi w pewnych
okolicznociach;
o 1b ludzie i sowa oraz okolicznoci musz by odpowiednie do zrealizowania danego
przypadku konwencji;
o 1c konwencja musi by wykonana w caoci i przez wszystkie osoby.

o 2a Jeli konwencja dotyczy osb chccych wyrazi pewne uczucia lub chccych podj
pewne dziaania, ludzie ci rzeczywicie musz posiada pewne uczucia lub chcie podj
pewne dziaania.
Jeli warunek 2a nie jest speniony to performatyw jest niewypaem.
Jeli ktry z warunkw 1a-1c lub wszystkie nie jest speniony, to performatyw jest naduyciem
lub czynnoci pust.

MITY
1. Czym jest mit?
Rne rozumienia:
o 1) ba, fikcja, iluzja, zmylenie (bliskie rozumieniu i uyciu potocznemu)
o 2) tradycja wita, pierwotne objawienie, pouczajcy model (tak rozumiej mit
przedstawiciele wielu nauk).
Mit moe by ywy w tym sensie, e dostarcza wzorcw zachowa lub nadaje znaczenie i
warto ludzkiej egzystencji.
Wbrew pozorom mit jest niezwykle zoonym zjawiskiem kulturowym, ktre mona analizowa
i interpretowa w wielu uzupeniajcych si perspektywach.
2. O czym opowiadaj mity? Prba definicji

Najszerszy zakres: mit opowiada pewn histori wit, opisuje wydarzenie, ktre miao miejsce
w okresie wyjciowym, legendarnym czasie pocztkw. Inaczej: w jaki sposb, za spraw
Istot Nadnaturalnych, zaistniaa nasza rzeczywisto.
Mit opowiada o Istotach Nadnaturalnych o ich twrczej dziaalnoci oraz poucza o ich
witoci.
Mit przekazuje wiedz o najwaniejszych wydarzeniach z punktu widzenia danej spoecznoci.
Mit w spoecznoci, w ktrej funkcjonuje uznawany jest za histori prawdziw, tzn. opowiada o
wydarzeniu/zjawisku itd., ktre rzeczywicie miao miejsce.
3. Po co nam mity
Funkcja poznawcza mit wyjania fenomeny wiata rzeczywistego, ktre na danym etapie
rozwoju byy niezrozumiae (np. zjawiska przyrodnicze);
Funkcja wiatopogldowa mit stanowi podstaw wierze religijnych;
Funkcja sakralna mit zawiera wskazwki co do przeprowadzania rnych obrzdw i
rytuaw;

 Funkcja motywacyjna opowieci mityczne stanowiy sposb uzasadnienia ludzkiego losu;

Funkcja literacka mity jako opowieci, z waciw fabu itd. stanowi gatunek literacki oraz
mog stanowi inspiracj dla twrcw pniejszych epok.
4. Specyfika mitw
Mity sprawiaj wraenie chaosu;
Mity i religie, w jakich funkcjonuj z punktu widzenia filozofii kultury nie stoj w sprzecznoci
do rozumu, ale uzupeniaj go i udoskonalaj;
Wana jest forma wyobrani mitycznej i religijnej nie mona ich sprowadzi do jednego typu,
ale wyranie wida pewn jednorodno (podstawowe elementy obecne s na caym wiecie);
Mit jest ateoretyczny, tzn. wymyka si naszym podstawowym kategoriom mylenia.
Mit czy w sobie element teoretyczny i element twrczoci artystycznej;
Wyobrania mityczna implikuje zawsze akt wiary bez wiary w rzeczywisto swego
przedmiotu mit traci podstaw, na ktrej si opiera;
wiat mitw ma charakter dramatyczny to wiat dziaa, cierania si si itd.
Aren mitycznego dziania si jest wiat przyrody;
Mit postrzega przede wszystkim atrybuty fizjonomiczne;
Zasada mitu jest ywotna nie da si jej w prosty sposb uchwyci w toku procesu
analitycznego
5. Rodzaje mitw (podzia ze wzgldu na temat)
Kosmogoniczne opowiadaj o stworzeniu wiata i kosmosu;
Teogoniczne opowiadaj o narodzinach i yciu bogw;
Kalendarzowe uzasadniaj podzia na pory roku;
Antropogeniczne opowiadaj o stworzeniu czowieka;
Genealogiczne opowiadaj o rodach i ich losach;
Soteriologiczne opowiadaj o zbawieniu czowieka;
Eschatologiczne opowiadaj o yciu pomiertnym.
6. Czas i przestrze w micie (sacrum i profanum)
W micie i poprzez mit dokonywany jest podzia rzeczywistoci otaczajcej czowieka.
Czas, w jakim si obracamy to czas wiecki i sakralny. Czas wiecki, to ten, w ktrym yjemy
na co dzie i zajmujemy si zwykymi sprawami. Czas sakralny to czas wit, obrzdw,
rytuaw. Czas wiecki jest czasem linearnym, sakralny koowym, cyklicznym.

 Podzia przestrzenie przestrze wita oraz wiecka.

Przemieszczanie si midzy czasami i przestrzeniami wymaga okrelonych zabiegw (obrzdy,
rytuay, gesty itd.).
7. wita
Czas wit jest czasem wyjtkowym wiara w to, e dokonuje si co niezwykego.
Obchody wit religijnych wczoraj i dzi.
wita religijne a wita narodowe rnice i podobiestwa.
8. Mity w wiecie wspczesnym
Befsztyk i frytki element mitologii narodowej Francji
Kreowanie ikon kultury, np. Marylin Monroe
Wino napj ycia
Fotogenika wyborcza
Opowieci o obcych
Kreowania postaci superbohaterw, np. Superman, Batman
Ranga do jakiej urastaj sportowcy

MAGIA
1. Czym jest magia?
A. Przekonanie, wiara w to, e wiatem rzdz/wpywaj na niego nadprzyrodzone siy, ktre
mona opanowa za pomoc sw, gestw itd.
B. Rzeczywisto postrzegana jest jako splot rnych powizanych ze sob elementw. Dziki
ich zwizkowi mona wpywa na jedne elementy poprzez drugie.
C. Niezwykle wana w magii jest rola jzyka to gwnie poprzez sowa prbuje si wpywa
na rzeczywisto.
D. Niepowodzenie konkretnych zabiegw magicznych nie wiadcz o tym, e magia nie dziaa
wiadcz o tym, e czowiek prbujcy wpyn na rzeczywisto jest nieodpowiedni, saby itd.
2. Magiczne prawa i podzia magii
Prawo powinowactwa zakada, e wszystkie elementy s w jaki sposb poczone, e istnieje
midzy nimi pewne powinowactwo.
Prawo podobiestwa zakada, e podobne powoduje podobne, tzn. skutek podobny jest do
przyczyny, czyli mona wywoa pewien skutek poprzez naladowanie go.
Prawo kontaktu (przenonoci) zasada, e rzeczy, ktre byy kiedy w stycznoci ze sob,

nadal mog na siebie oddziaywa, mimo e kontakt fizyczny przesta istnie.

Magia sympatyczna (powinowactwa) dzieli si na:
o magi homeopatyczn oparta o prawo podobiestwa; np. zadawanie blu osobie
poprzez niszczenie jej wizerunku, amulety, talizmany, wpywanie na rozrodczo
(imitowanie porodu, zabiegi sprzyjajce podnoci);
o magia przenona oparta o prawo stycznoci; cokolwiek uczyni si z przedmiotem
materialnym, wpynie to w pewien sposb na osob, z ktr ten przedmiot pozostawa
niegdy w jakim stosunku (nie ma znaczenia czy by czci jej ciaa czy nie); np.
laleczki voodoo, zwizek midzy tym, co zranio a czowiekiem, ktrego zraniono.

RELIGIA
1. Czym jest religia?
A. Systemem uporzdkowanych wierze i praktyk.
B. Okrela relacj midzy bstwem, sfer sacrum a dan spoecznoci.
C. Wok niej koncentruje si ycie wsplnoty religijnej. Zwizane z tym s instytucje.
D. Posiada swoj doktryn, czyli og pogldw zwizanych ze sfer wierze.
E. Posiada okrelone zasady, sposoby itd. oddawania czci bstwu przejawiajce si w kulcie
religijnym.
F. Pojcie rnie definiowane przez przedstawicieli rnych nauk, czsto definiowane w
perspektywie okrelonej ideologii.
2. Warstwy religii
Doktryna aspekt teoretyczny religii; teoria tego, w co si wierzy. Jej zadaniem jest wyjanianie
tego, czym jest wiat, czowiek, bstwo itd. Oprcz kwestii zwizanych ze sfer sacrum
obejmuje take teologi wiata jak powsta, jak funkcjonuje oraz teologi czowieka.
Kult religijny obejmuje aspekt praktyczny religii, religijne dzianie si. W wszym
rozumieniu obejmuje czynnoci skierowane w stosunku do tego, w co si wierzy. W szerokim
rozumieniu kult religijny obejmuje wszystko to, co jest religijnie motywowane.
Organizacja spoeczna wiernych tworzona przez osoby, ktre czy okrelona wiara i ktre
wok tej wiary zrzeszaj si. Czsto wystpuje struktura wodzowska (dotyczy konkretnej
spoecznoci/jednego wyznania).
3. Podziay
Ze wzgldu na przedmiot wiary: animizm, szamanizm, totemizm, manizm, fetyszyzm,

czarownictwo itd.
Ze wzgldu na liczb bogw: monoteizm, politeizm, monolatria (wiara w to, e istnieje wielu
bogw, ale jeden z nich jest najwaniejszy), heloteizm (wiara w to, e istnieje wielu bogw, a
wierny wybiera sobie najwaniejszego, opiekuczego boga, np. hinduizm), panteizm
(bg=wszechwiat).
Ze wzgldu na ywotno: religie martwe i ywe.
Ze wzgldu na zasig: religie uniwersalistyczne oraz etniczne.
Religie synkretyczne cz w sobie elementy kilku religii.
4. Geneza religii
Ujcie religii jako nastpczyni magii.
Religia jako element spajajcy spoeczno (bardziej ni mity, magia itd.)
Religia jako element sankcjonujcy wadz.
Religia jako element uzasadniajcy struktur spoeczno - organizacyjn.
Religia jako bardziej zaawansowany sposb wyjaniania wiata, losw czowieka itd.

KULTURA MASOWA
1. Co to jest kultura masowa?
A. Treci przekazywane za pomoc technicznych rodkw masowego przekazu, ktre cechuj
si duym scentralizowaniem procesu nadawania i duym rozproszeniem bardzo licznych i
rnorodnych odbiorcw.
B. Kultura masowa jest produktem wtrnym rewolucji przemysowej, jaka dokonaa si na
przeomie XVIII i XIX wieku, a daa sobie zna wyranymi skutkami pod koniec XIX wieku i
na pocztku XX wieku.
C. Kultura masowa niemal od pocztku swego istnienia staa si przedmiotem krytycznych
refleksji i niepokoju intelektualnych sfer.
2. Kultura masowa jest skutkiem
Rozwoju techniki bez niej nie byoby moliwe udostpnianie treci na masow skal.
Zmian spoecznych i kulturowych (urbanizacja i zmiany demograficzne, upadek kultury
ludowej, powstanie czasu wolnego od pracy oraz zobowiza spoecznych, upowszechnienie
owiaty na poziomie elementarnym).
3. Kultura masowa i kontrowersje z ni zwizane
Koncepcje kultury masowej czsto z gry przesdzaj jej ocen.

 Kultura masowa bywa identyfikowana z kultur wulgarn, kultura najniszego poziomu.

Problemy z zakresem pojcia: kiedy mamy, a kiedy nie mamy do czynienia z kultur masow?
Zgodnie z najoglniej przyjtym znaczeniem pojcie kultury masowej odnosi si do zjawisk
wspczesnego przekazywania wielkim masom odbiorcw identycznych lub analogicznych
treci pyncych z nielicznych rde oraz do jednolitych form zabawowej, rozrywkowej
dziaalnoci wielkich mas ludzkich.
4. Kultura masowa i jej odbiorcy
Kwalifikacj zjawisk kultury masowej uatwia analiza publicznoci.
Publiczno bywa okrelana jako lune ugrupowanie, charakteryzujce si pewn wsplnoci
zainteresowa, wiedzy, potrzeb i ocen.
Do okrelenia kultury masowej naley zatem nie tylko liczebno odbiorcw, ale te
charakterystyczne waciwoci, ktre pozwalaj na powstawanie publicznoci wtrnych o
okrelonych cechach.
Realizacja okrelajcych kultur masow kryteriw iloci i standaryzacji wymaga spenienia
zasadniczego warunku szybkiej komunikacji o szerokim zasigu.
Kultura masowa charakteryzuje si sformalizowaniem i urzeczowieniem drg przekazywania.
5. Cechy kultury masowej
Stechnicyzowanie przekazu
Ogromna liczba odbiorcw
Standaryzacja treci
Homogenizacja
Brak kulturowej autonomii
Treci i przekazy jako atrakcyjne widowisko
Zmiany w procesie twrczym
System zjawisk projekcji i identyfikacji
Nieokrelony zwizek z rzeczywistoci
6. Krytyka kultury masowej
Krytyka kultury przed progiem umasowienia (wiek XIX): jedynym prawdziwie masowym
rodkiem komunikowania bya prasa i ona te jako narzdzie manipulowania opini bardzo
wczenie staa si przedmiotem krytycznych ocen. Wskazywano na ni jako na przyczyn
zepsucia smaku publicznoci, zarzucano powierzchowno, karmienie czytelnikw nie
przetrawion treci i wywieranie faktycznej dyktatury w stosunku do czytelnikw, odciganie

publicznoci od prawdziwej kultury, pospolito, sprzedajno i demagogi.

Kultura bya krytykowana za mechaniczny sposb wytwarzania, za zwizki z yciem
pogardzanych mas ludzkich.
7. Zarzuty wobec kultury masowej
Jest instrumentem manipulacji politycznej
Jest instrumentem manipulacji ekonomicznej
Wpywa na bierny stosunek wobec ycia
Wpywa na brak wiary odbiorcw w cokolwiek
Stpia wraliwo odbiorcw
Ogranicza ycie wewntrzne
Znieksztaca obraz rzeczywistoci
Zrywa zwizki z przestrzeni i czasem
Wpywa negatywnie na dzieci
Nie troszczy si o dobro publiczne
8. Czy kultura masowa ma pozytywne strony?
Popularno, ktra moe by kryterium pozytywnym
Demokratyzacja odbioru tzw. kultury wyszej
Dziaa edukacyjnie i dydaktycznie
Wypenianie luki po kulturze ludowej
Wspieranie integracji spoecznej
Odpowied na alienacj dnia codziennego
Zaspokajanie ambiwalentnych gustw odbiorcw
Kultura masowa nie musi zakca realizacji innych przejaww twrczoci

HERMENEUTYKA
1. Czym jest hermeneutyka?
A. Najoglniej mwic: objanianiem tradycji, tumaczeniem jej przekazw, tekstw.
B. Pojawia si, gdy tradycja traci niedyskursywn, magiczn niepodzielno, oczywisto i
domaga si interpretacji (zw. w odniesieniu do tradycji religijnej skutek racjonalizacji,
ufilozoficznienia religii).
C. Sztuka i nauka lektury tradycji.
D. Frierdrich Schleiermacher: Doskonae rozumienie mowy lub pisma jest sztuk i wymaga

nauczenia si sztuki lub techniki, ktre oznaczamy wyrazem hermeneutyka.

2. Czym zajmuje si hermeneutyka?
Przede wszystkim przedmiotem hermeneutyki staj si teksty wite. Pod tym pojciem jednak
kryj si nie tylko wite ksigi poszczeglnych religii, ale rwnie arcydziea literatury. Wrd
badaczy liczna jest grupa tych, ktrzy twierdz, e midzy hermeneutyk wieck i sakraln nie
ma rnicy, gdy decydujcy jest stosunek badacza do tekstu.
Hermeneutyka ustala swoje rozumienie tekstu jako tekstu wane s jzyk, mowa oraz pismo.
Wszelk przesank hermeneutyki jest jzyk (Schleiermacher). Jzyk (rwnie jako mowa i
pismo) stanowi pocztek i koniec hermeneutyki.
Badacz-hermeneuta wystpuje jako porednik (etym. hermeneia; rwnie skojarzenie z
Hermesem; koncepcja poetw jako porednikw midzy bogami a ludmi).
Czynienie myli zrozumiaymi to w tym wypadku objanianie teksw, uczenie innych
rozumienia siebie i innych, a przede wszystkim ujawnianie tego, co ukryte.
Struktura wewntrzna hermeneutyki to struktura rozmowy.
Przykady hermeneutyk: interpretacja Biblii, interpretacja prawa, hermeneutyka filologiczna,
rabinistyczna, mistyczna (np. wykadanie Kabay), protestancka, Ojcw Kocioa,
humanistyczna doby Odrodzenia itd.
3. Zaoenia hermeneutyki
Akt interpretacji zmierza do odkrycia ukrytych znacze, ktrych nie da si uchwyci jedynie w
zewntrznej warstwie tego, co interpretowane.
Podmiot i przedmiot interpretacji warunkuj siebie nawzajem: dzieo lub badany problem z gry
determinuj sposb w jaki bd postrzegane, a odkrycie ich sensu jest te rozpoznaniem wasnej
postawy interpretujcego wobec nich.
Hermeneutyka nie jest jednoznacznie powizana z jak metodologi, t metodologi okrela
konkretna sytuacja interpretacyjna: charakter dziea, moliwoci interpretacyjne, kontekst
historyczno-kulturowy.
4. Wilhelm Dilthey (1833-1911)
W odniesieniu do sztuki zwraca uwag na obiektywny charakter dzie artystycznych, z drugiej
strony podkrela autoteliczno kontaktu estetycznego.
Wprowadza kategori przeycia odtwrczego
Wany kontakt tekst-odbiorca. Wane nie uzewntrznienie pragnie artysty, ale reakcja odbiorcy
na dzieo.
Podstaw odbioru jest podobiestwo procesw psychicznych, ktre skadaj si na przeycie

odtwrcze, ale lektury nie mona ograniczy do procesw psychicznych.

Celem dziea jest wywoanie reakcji estetycznej, ktrej bogactwo wykracza poza kontakt czysto
emocjonalny.
Odbir dziea jest jedn z wersji rozumienia. Fenomen ten polega nie tylko na wsplnocie
uczucia, ale take na partycypacji w wiecie wsplnych idei, w bliskiej kulturze.
Pene zrozumienie dziea to odczucie jego formy, artystycznego zamiaru autora.
W odbiorze nie chodzi tylko o dotarcie do intencji emocjonalnych pisarza, ale o ich ekspresj, o
postrzeganie obiektywnego ksztatu. Wczuwanie si poprzez zanurzenie w strumieniu ycia.
Potrzebna rwnie analiza epoki, w ktrej y autor, uchwycenie ducha obiektywnego epoki.
Sprzeciwiajc si pozytywistycznemu wyjanianiu postulowa rozumienie jako metod naukow
humanistyki
Hermeneutyka, czyli wiedza o rozumieniu tekstw, o doszukiwaniu si w nich wartoci
symbolicznych i atmosfery kulturowej, polega nie tylko na subiektywnym wczuwaniu si.
Rozumienie to take studiowanie znacze sw, zda, czci tekstu, jego budowy, sensw
alegorycznych.
Warsztat filologiczny to faza wstpna. Hermeneutyka nadaje temu wymiar ekspresyjny. Aby
studiowa znaki, trzeba rozumie je jako wyraz przey innych ludzi. Trud intelektualny na nic
si nie zda, jeli nie towarzyszy mu napicie wasnej woli, utosamianie si, sympatia, rado z
odkrywania siebie w pracach duchowych innych.
Wielokrotnie podkrela, e poznajemy siebie nie przez introspekcj, ale przez rozumienie innego
czowieka i przez partycypacj w wiecie ducha, ktry jest wiatem zobiektywizowanych
ekspresji.
Wartociowy jest rwnie emocjonalny kontakt z tekstem. W XX wieku uznano, e
hermeneutyka jest metod uniwersaln badania wszelkich takich zjawisk, w ktrych w gr
wchodz intencje.
5. Hans-Georg Gadamer (1900-2002)
Zrezygnowa z koncepcji odtwrczego przeycia wewntrznego nie ma sposobu na wczucie
si w intencje autora, poniewa zawsze dokonujemy tego z naszego punktu widzenia (miejsca i
czasu historycznego).
W zalenoci od naszego miejsca zadajemy tekstom rnorakie pytania.
Do interpretacji wnosimy wasne przekonania.
Dialog midzy interpretatorem i dzieem fuzja horyzontw.

 Zrezygnowa z koncepcji odtwrczego przeycia wewntrznego nie ma sposobu na wczucie

si w intencje autora, poniewa zawsze dokonujemy tego z naszego punktu widzenia (miejsca i
czasu historycznego).
W zalenoci od naszego miejsca zadajemy tekstom rnorakie pytania.
Do interpretacji wnosimy wasne przekonania.
Wprowadzenie pojcia przesdw (przed-sdw).
Dialog midzy interpretatorem i dzieem fuzja horyzontw.
Rozumienie jako gra prymat gry nad wiadomoci gracza.

Koncepcja koa hermeneutycznego przesdzenie I tekst (interpretacja+zmiana

przesdzenia) przesdzenie I. Koo moe obraca si w nieskoczono. Nie ma waciwej
interpretacji tekstu.

Konstruujc swoj interpretacj, wiadomie lub nie, bierzemy pod uwag wszystkie inne, ktre
byy przed nasz. Graficznie: drabina interpretacji podobnie jak koo hermeneutyczne moe
obraca si w nieskoczono, tak i drabina nie ma koca...

Hermeneutyka wkracza, gdy przestajemy rozumie, dlatego mwimy o nawizywaniu na nowo

zerwanych nici porozumienia.
Moe zosta wykorzystana w rnych prbach zrozumienia Innego: np. my-historia, my-obca
kultura. W takich przypadkach interpretujemy przeszo, inne kultury jak tekst wasnej.