Warszawa, 22 czerwca 2014 r.

Opinia Doradczego Komitetu Prawnego przy Ministrze Spraw Zagranicznych RP w sprawie

przyczenia Pwyspu Krymskiego do Federacji Rosyjskiej w wietle prawa
midzynarodowego

Streszczenie: W wietle prawa midzynarodowego przyczenie wchodzcego w skad terytorium

Ukrainy Pwyspu Krymskiego (Krymu) do Federacji Rosyjskiej naley kwalifikowa jako aneksj, tj.
nielegalne nabycie terytorium innego pastwa w drodze uycia i/lub groby uycia siy zbrojnej. Z tego
wzgldu Krym z punktu widzenia prawa midzynarodowego pozostaje terytorium okupowanym.
Dokonujc aneksji Krymu Federacja Rosyjska dopucia si naruszenia wielu traktatw oraz
podstawowych zasad prawa midzynarodowego, tj. zasady integralnoci terytorialnej pastw, zakazu
ingerencji w sprawy wewntrzne innego pastwa i zakazu uycia/groby uycia siy zbrojnej przeciwko
innemu pastwu. W konsekwencji Federacja Rosyjska naruszya podlegajce midzynarodowej
ochronie prawa Ukrainy. Rwnoczenie jednak ze wzgldu na szczeglny status prawny naruszonych
zasad prawa midzynarodowego, Federacja Rosyjska naruszya swoje zobowizania prawne wobec
caej spoecznoci midzynarodowej. Po stronie tej spoecznoci istnieje midzynarodowoprawny
obowizek nieuznawania powstaej w wyniku bezprawnego uycia siy w formie agresji zbrojnej
sytuacji nielegalnej i jej skutkw.

I. PRZYCZENIE KRYMU DO FEDERACJI ROSYJSKIEJ JAKO ANEKSJA

1. Na skutek rozpadu Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich, Pwysep Krymski
(Krym), ktry od 1954 r. wchodzi w skad Ukraiskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, w
1991 r. sta si czci nowopowstaego Pastwa Ukraiskiego - Ukrainy. W ramach Ukrainy
Krymowi nadano status prawny Autonomicznej Republiki Krymu. Odrbny status prawny
zachowao miasto Sewastopol.
Integralno terytorialna Ukrainy zostaa wprost potwierdzona w przyjtym w zwizku z
przystpieniem Ukrainy do Ukadu o nierozprzestrzenianiu broni jdrowej z 1968 r.,
budapeszteskim Memorandum w sprawie gwarancji bezpieczestwa z 1994 r., w ktrym
Stany Zjednoczone Ameryki, Zjednoczone Krlestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Pnocnej oraz
Federacja Rosyjska potwierdziy ich zobowizanie do powstrzymania si od groby lub uycia
siy przeciwko integralnoci terytorialnej lub niepodlegoci Ukrainy, a take, e adna z
bdcych w ich posiadaniu broni nie bdzie nigdy uyta przeciwko Ukrainie, chyba e w
przypadku samoobrony lub w inny sposb zgodny z Kart Narodw Zjednoczonych (punkt 2.
Memorandum).
1

2. Pod naciskiem Rosji przeprowadzono na Krymie w dniu 16 marca 2014 r., nieuznane przez
wadze Ukrainy, referendum, w ktrym wikszo gosujcych rzekomo opowiedziaa si za
secesj i przyczeniem Krymu do Federacji Rosyjskiej. W dniu 17 marca 2014 r. nieuznawane
przez Ukrain wadze Krymu (Parlament Autonomicznej Republiki Krymu zosta rozwizany
przez Rad Najwysz Ukrainy w dniu 15 marca 2014 r.), w nawizaniu do ogoszonej w dniu
11 marca 2014 r. deklaracji niepodlegoci, ogosiy powstanie pastwa o nazwie Republika
Krym. Rwnoczenie zwrciy si do wadz Federacji Rosyjskiej o jego przyczenie do
Federacji Rosyjskiej. W dniu 18 marca 2014 r. podpisano porozumienie pomidzy Federacj
Rosyjsk i Krymem (Umowa o akcesji Republiki Krymu do Federacji Rosyjskiej), ktre
stanowio o wejciu Krymu i miasta Sewastopol w skad Federacji Rosyjskiej.
3. W wyniku powyszego biegu wydarze doszo do przyczenia terytorium Krymu przez
Federacj Rosyjsk. Przyczenie to naley kwalifikowa jako aneksj, czyli nielegalne nabycie
terytorium innego pastwa przy uyciu siy i/lub groby uycia siy zbrojnej. Przesdza o tym
naruszenie przez Federacj Rosyjsk szeregu norm prawa midzynarodowego, w tym zasad
prawa midzynarodowego, czyli norm o powszechnym zakresie stosowania lecych u
podstaw porzdku midzynarodowoprawnego.
Dokonujc aneksji Krymu Federacja Rosyjska naruszya zakaz ingerencji w sprawy
wewntrzne innego pastwa, zakaz groby i uycia siy zbrojnej oraz zakaz naruszania
integralnoci terytorialnej pastw. Zasady te s zawarte w Karcie Narodw Zjednoczonych z
1945 r. i stanowi rwnoczenie cz zwyczajowego prawa midzynarodowego. Dokonujc
aneksji przy pogwaceniu zakazu uycia siy zbrojnej, Rosja dopucia si agresji, naruszajc
norm prawa
midzynarodowego o charakterze bezwzgldnie wicym (norma
peremptoryjna; ius cogens).
4. W wietle powyszego, rozstrzygajce znaczenie dla kwalifikacji prawnej przyczenia
Krymu do Federacji Rosyjskiej jako aneksji ma uznanie dziaa Federacji Rosyjskiej za
bezprawne uycie siy zbrojnej przeciwko Ukrainie, tj. za akt agresji. Ponadto, niektre
dziaania wadz Federacji Rosyjskiej sprzed 18 marca 2014 r., jak rwnie pniejsze i trwajce
do dnia dzisiejszego zachowania tego pastwa, polegajce na formuowaniu da
dotyczcych okrelonego uregulowania statusu Krymu, innych regionw Ukrainy, czy szerzej
przyjcie okrelonych rozwiza ustrojowych, samoistnie stanowi naruszenie zasady
nieingerencji w sprawy wewntrzne suwerennego podmiotu prawa midzynarodowego, a
wic naruszaj chroniony prawem midzynarodowym status Ukrainy, jako suwerennego
pastwa.

II. DZIAANIA FEDERACJI ROSYJSKIEJ WOBEC UKRAINY JAKO AKT AGRESJI

5. Dziaania Federacji Rosyjskiej w kocu lutego i w pierwszej poowie marca 2014 r. przy
uyciu si zbrojnych stacjonujcych na terytorium Ukrainy kwalifikuj si jako akty
bezporedniej agresji przeciwko Ukrainie w myl Rezolucji Zgromadzenia Oglnego ONZ nr
2

3314 z 1974 r., ktr traktuje si obecnie za odzwierciedlajc wice prawo zwyczajowe.
Definiuje ona akt agresji, jako uycie siy zbrojnej przez pastwo przeciwko suwerennoci,
integralnoci terytorialnej lub niepodlegoci politycznej innego pastwa, albo w inny sposb
niezgodny z Kart Narodw Zjednoczonych (art. 1 Aneksu).
Za bezsporne przykady aktw stanowicych agresj, Rezolucja uznaje w art. 3 Aneksu
blokad portw lub wybrzey danego pastwa przez siy zbrojne innego pastwa (punkt c)
oraz uycie si zbrojnych danego pastwa, znajdujcych si na terytorium innego pastwa za
zgod pastwa przyjmujcego, naruszajce warunki ustanowione w odpowiedniej umowie
lub wszelkie przeduenie ich obecnoci na takim terytorium po wyganiciu umowy (punkt
e). Podane definicje dokadnie odpowiadaj dziaaniom Rosji wobec Ukrainy. Jest rwnie
bezsporne, e dziaania Federacji Rosyjskiej stanowiy naruszenie ukraisko-rosyjskiej umowy
o statusie i warunkach stacjonowania Floty Czarnomorskiej Federacji.
6. Federacja Rosyjska ponosi take odpowiedzialno za akt tzw. agresji poredniej. Zgodnie z
punktem g) art. 3 aneksu do Rezolucji nr 3314 aktem agresji jest wysyanie przez dane
pastwo lub w jego imieniu uzbrojonych band, grup, si nieregularnych lub najemnych, ktre
dopuszczaj si aktw siy zbrojnej przeciwko innemu pastwu o takim ciarze, e s
rwnoznaczne z aktami wyej wymienionymi lub z jego istotnym w nie zaangaowaniem. W
konsekwencji Federacja Rosyjska ponosi odpowiedzialno za dziaania podejmowane na
Krymie w okresie od koca lutego 2014 r. przez uzbrojone siy nieregularne, okrelane
mianem oddziaw samoobrony Krymu lub tzw. zielonych ludzikw.
Dziaania zbrojne wymienionych si nieregularnych, kwalifikowanych prawnie jako aktorzy
niepastwowi, mog by przypisane Federacji Rosyjskiej zgodnie z zasadami przypisywania
odpowiedzialnoci pastwu za dziaania aktorw niepastwowych okrelonych w Artykuach
o odpowiedzialnoci midzynarodowej pastw za akty midzynarodowo bezprawne, ktre
zostay przyjte w 2001 r. przez Komisj Prawa Midzynarodowego ONZ, i ktre w tym
wzgldzie uznawane s powszechnie za odzwierciedlajce wice prawo zwyczajowe.
Zgodnie z art. 8 Artykuw dziaanie danej osoby lub grupy osb uwaa si za akt pastwa w
wietle prawa midzynarodowego, jeeli ta osoba, lub grupa osb, dziaa w rzeczywistoci na
podstawie instrukcji, pod kierownictwem lub pod kontrol tego pastwa. Odpowiedzialno
Federacji Rosyjskiej za dziaalno grup nieregularnych staa si bezsporna w wietle
publicznego owiadczenia Prezydenta Federacji Rosyjskiej Wadimira Putina podczas
telekonferencji w Moskwie w dniu 17 marca 2014 r., w ktrym przyzna, e w skad tych grup
wchodzili onierze si zbrojnych Federacji Rosyjskiej, co pozwala kwalifikowa je jako
dziaania Federacji Rosyjskiej. Ponadto, zgodnie z art. 11 Artykuw pastwo ponosi
odpowiedzialno midzynarodow za dziaanie, ktre potwierdza i uznaje za wasne.

III. OCHRONA PRAW OBYWATELI NIE UZASADNIA PRAWNIE DZIAA FEDERACJI

ROSYJSKIEJ WOBEC UKRAINY
7. Na Krymie doszo do nielegalnego uycia siy zbrojnej przez Rosj przeciwko Ukrainie.
Dziaania te nie mog by uznane, jak prbuje uzasadnia je Rosja, za dziaania zbrojne w
celu obrony wasnych obywateli.
Istota uycia siy zbrojnej w celu obrony wasnych obywateli sprowadza si do uprawnienia
pastwa do podejmowania dziaa zbrojnych na terytorium innego pastwa w obronie
obywateli wasnych. Nie jest to prawo powszechnie uznawane. Pewne poparcie w doktrynie i
w praktyce pastw znajduje stanowisko, e uycie siy zbrojnej w celu obrony wasnych
obywateli stanowi na gruncie prawa zwyczajowego bd rodzaj samoobrony, bd dodatkowy
wyjtek od zakazu uycia siy zbrojnej. Niezalenie jednak od powyszego, w kadej takiej
sytuacji konieczne jest wykazanie rzeczywistego i powanego naraenia ycia obywateli, a
pastwo, w ktrym dochodzi do interwencji musi by odpowiedzialne za te szkodliwe
dziaania, albo nie chcie lub nie by w stanie zapewni odpowiedniej ochrony. Rwnoczenie
naley wykaza, e rodki o charakterze pokojowym okazay si niewystarczajce lub
niewykonalne.
W sposb oczywisty adna z tych przesanek nie zostaa speniona odnonie do sytuacji
obywateli Federacji Rosyjskiej tak na Krymie, jak i w pozostaych czciach Ukrainy. Trzeba te
mie na uwadze, e rosyjskie wewntrzne regulacje prawne, dotyczce obowizku ochrony
obywateli Rosji za granic, s bez znaczenia z midzynarodowoprawnego punktu widzenia.
Uycie siy zbrojnej w celu obrony wasnych obywateli nie znajduje zastosowania do osb,
ktre nie s obywatelami danego pastwa a czy je z nim jedynie pochodzenie etniczne,
jzykowe, czy kulturowe. Tym samym podnoszona przez Federacj Rosyjsk koncepcja tzw.
ochrony przy uyciu siy zbrojnej ludnoci rosyjskojzycznej poza jej granicami, w tym
mniejszoci rosyjskiej na Ukrainie, nie ma adnych podstaw prawnych we wspczesnym
prawie midzynarodowym.
Rwnie ksztatujca si we wspczesnym prawie midzynarodowym doktryna tzw.
odpowiedzialnoci za ochron (responsibility to protect) w oczywisty sposb nie ma
zastosowania do sytuacji na Ukrainie. Doktryna ta nakada na spoeczno midzynarodow
odpowiedzialno za powstrzymanie sytuacji, w ktrej dane pastwo nie wypenia na swoim
terytorium obowizku ochrony zamieszkujcej je ludnoci przed najpowaniejszymi
zbrodniami midzynarodowymi (zbrodniami wojennymi, zbrodniami przeciwko ludzkoci,
zbrodniami ludobjstwa).
Ukraina, trzeba to jeszcze raz dobitnie podkreli nie dopucia si adnych powanych
narusze wobec ludnoci na swoim terytorium, w tym w szczeglnoci na Krymie.

IV. INTERWENCJA NA ZAPROSZENIE NIE UZASADNIA PRAWNIE DZIAA FEDERACJI

ROSYJSKIEJ WOBEC UKRAINY
8. Rosja nie moe uzasadnia legalnoci swych dziaa powoujc si na tzw. interwencj na
zaproszenie. Interwencj tak uznaje si za zgodne z prawem uycie siy zbrojnej, pod
warunkiem, e jest to uycie siy zbrojnej za zgod wadz pastwa, na terytorium ktrego
inne pastwo podejmuje dziaania zbrojne. Interwencja na zaproszenie nie prowadzi do
naruszenia zakazu uycia siy zbrojnej, gdy dziaania zbrojne jednego pastwa s
podejmowane za zgod drugiego i jako takie nie naruszaj jego suwerennoci.
Dopuszczalno interwencji na zaproszenie warunkowana jest jednak wyraeniem w sposb
swobodny i jednoznacznie sformuowany zaproszenia przez legalne i korzystajce z uznania
midzynarodowego, najwysze wadze pastwa, w ktrym ma nastpi interwencja. Wadze
te musz te sprawowa efektywn kontrol nad danym pastwem. Niedopuszczalne jest
powoywanie si przez pastwo interweniujce na zaproszenie ze strony wadz lokalnych,
autonomicznych i innych wadz niszego szczebla.
9. W wietle powyszego, wystosowany w dniu 1 marca 2014 r. przez premiera
Autonomicznej Republiki Krymu wniosek do wadz Federacji Rosyjskiej o zapewnienie adu i
pokoju na Krymie pozostaje bezskuteczny w wietle prawa midzynarodowego i jako taki nie
jest wystarczajc podstaw prawn do dziaa zbrojnych Federacji Rosyjskiej na Krymie.
Konstrukcja interwencji na zaproszenie nie znajduje take zastosowania odnonie do
rzekomego wniosku ze strony byego prezydenta Ukrainy Wiktora Janukowycza. Po pierwsze,
jest niejasne, w jakiej formie, i w jakim zakresie taki wniosek zosta zoony. Cho powoa si
na rosyjski przedstawiciel przy Organizacji Narodw Zjednoczonych na nadzwyczajnym
posiedzeniu Rady Bezpieczestwa ONZ w dniu 3 marca 2014 r. , wniosek taki nie zosta nigdy
upubliczniony. Po drugie abstrahujc w tym miejscu od oceny prawnej zmian najwyszych
wadz Ukrainy na podstawie prawa konstytucyjnego tego pastwa, ktra dokonaa si w
drugiej poowie marca 2014 r. Wiktor Janukowycz nie by uprawniony do prawnie
skutecznego wystosowania zaproszenia do wadz Federacji Rosyjskiej do uycia siy zbrojnej,
gdy nie wykonywa ju wwczas efektywnego wadztwa na Ukrainie i pozostawa poza jej
granicami, przebywajc w Rosji. Po trzecie, w adnych okolicznociach uycie siy zbrojnej na
zaproszenie wadz danego pastwa nie moe prowadzi do przejcia kontroli przez
interweniujce pastwo nad czci terytorium pastwa, w ktrym interweniuje i nabycia
jego terytorium.
10. Federacja Rosyjska dopucia si na Krymie agresji przeciwko Ukrainie i tym samym
pogwacia fundamentalne zasady prawa midzynarodowego, w tym normy o charakterze
bezwzgldnie wicym. Kwalifikacja prawna dziaa Federacji Rosyjskiej na Krymie jako
agresji, i w konsekwencji uznanie przyczenia Krymu do Federacji Rosyjskiej za aneksj,
znalazy potwierdzenie w stanowisku wielu pastw i organizacji midzynarodowych, w tym w
rezolucjach Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy nr 1990 (2014) z dnia 10 kwietnia
2014 r., czy Parlamentu Europejskiego nr 2014/2627 z 13 kwietnia 2014 r.
5

V. PRAWO DO SAMOSTANOWIENIA I SECESJA NIE UZASADNIAJ PRAWNIE

ODCZENIA KRYMU OD UKRAINY
11. Przedstawiciele wadz Federacji Rosyjskiej, w tym prezydent i minister spraw
zagranicznych, usiuj uzasadnia bezprawne przyczenie Krymu do Federacji Rosyjskiej jako
secesj dokonan na podstawie prawa narodw do samostanowienia. Uzasadnienie to nie
ma adnego oparcia we wspczesnym prawie midzynarodowym.
W procesie dekolonizacji treci zasady samostanowienia narodw byo uprawnienie narodu
zamieszkujcego terytorium kolonialne do swobodnego okrelenia statusu politycznego
wcznie z utworzeniem wasnego pastwa. Poza kontekstem kolonialnym tre zasady
samostanowienia jest inna, poniewa znajduje ona zastosowanie do zdarze majcych
miejsce w obrbie pastw, ktrych status jako suwerennych podmiotw terytorialnych chroni
inna zasada zasada integralnoci terytorialnej. aden akt prawa midzynarodowego nie
uzasadnia poza kontekstem kolonialnym jednostronnej secesji jako elementu zasady
samostanowienia narodw. Secesja spoecznoci narodowej zamieszkujcej pastwo
wielonarodowe jest obecnie prawnie dopuszczalna jedynie za zgod wadz pastwa
(przykadowo - secesje Czarnogry i Sudanu Poudniowego). Pastwa powstae w wyniku
pokojowych procesw secesyjnych, korzystaj z powszechnego uznania ze strony czonkw
spoecznoci midzynarodowej i s czonkami ONZ.
12. Brak zgody pastwa macierzystego na secesj czci terytorium zamieszkiwanego przez
nard powoujcy si na prawo do samostanowienia budzi kontrowersje prawne. Skala tych
kontrowersji w znacznym stopniu zaley od tego, czy w ruch secesjonistyczny w obrbie
pastwa wielonarodowego zaangaowane jest pastwo trzecie. Zaangaowanie pastwa
trzeciego podwaa legalno dziaa secesjonistycznych, poniewa narusza zasady
nieingerencji i integralnoci terytorialnej. Daje temu bezporedni wyraz Deklaracja zasad
prawa midzynarodowego dotyczcych przyjaznych stosunkw i wspdziaania pastw
zgodnie z Kart Narodw Zjednoczonych z 24 padziernika 1970 r., ktra w ostatnim akapicie
odnoszcym si do zasady rwnouprawnienia i samostanowienia ludw potwierdza
obowizek kadego pastwa powstrzymania si od jakiejkolwiek dziaalnoci zmierzajcej do
czciowego lub cakowitego rozbicia jednoci narodowej oraz integralnoci terytorialnej
jakiegokolwiek innego pastwa. Z punktu widzenia prawa midzynarodowego jednostki
terytorialne powstae dziki wsparciu pastw trzecich nie s pastwami, lecz tzw. reimami
de facto. Jeli w procesie ich ksztatowania si doszo do uycia lub groby uycia siy zbrojnej
przeciwko pastwu-suwerenowi terytorialnemu, pozostaj one z punktu widzenia prawa
midzynarodowego terytoriami okupowanymi (np. tzw. Republika Cypru Pnocnego, Osetia
Poudniowa, Abchazja oraz Krym).
13. Wymuszonego si przyczenia Krymu do Rosji nie mona uzasadnia w oparciu o prawo
narodw do samostanowienia wobec braku zgody Ukrainy na odczenie Krymu oraz
6

zaangaowania zbrojnego Federacji Rosyjskiej w terytorialn dezintegracj Ukrainy. Ruch

secesjonistyczny na Krymie by otwarcie wspierany przez Federacj Rosyjsk, ktra naruszya
podstawowe zasady powszechnego prawa midzynarodowego: zakaz uycia lub groby uycia
siy zbrojnej, zakaz ingerencji w sprawy wewntrzne innego pastwa, oraz zakaz naruszania
integralnoci terytorialnej innego pastwa. Federacja Rosyjska zaangaowana bya rwnie
bezporednio w referendum dotyczce przynalenoci Krymu. Jednoznacznej oceny prawnej
tego referendum dokonuje rezolucja Zgromadzenia Oglnego ONZ z 27 marca 2014 r. o
integralnoci terytorialnej Ukrainy, ktra w punkcie 5 stwierdza, e referendum
przeprowadzone 16 marca 2014 r. w Autonomicznej Republice Krymskiej i w miecie
Sewastopol nie jest wane i jako takie nie moe stanowi podstawy do zmiany statusu
Autonomicznej Republiki Krymskiej i miasta Sewastopol.
14. Dziaania Federacji Rosyjskiej naruszajce utrwalone zasady powszechnego prawa
midzynarodowego nie pozwalaj w adnym razie na kwalifikacj przymusowego odczenia
Krymu od Ukrainy jako realizacji prawa narodw do samostanowienia. Z punktu widzenia
prawa midzynarodowego na Krymie doszo do aneksji, czyli nielegalnego przyczenia czci
terytorium, do ktrego tytu prawny naley do innego pastwa. Taka kwalifikacja okrela
obecny status midzynarodowoprawny Krymu.

VI. KRYM TERYTORIUM OKUPOWANE PRZEZ FEDERACJ ROSYJSK

15. Bezprawno dziaa Federacji Rosyjskiej na Krymie, ktrych nastpstwem staa si utrata
przez Ukrain efektywnego zwierzchnictwa terytorialnego nad Pwyspem, prowadz do
wniosku, e Krym pozostaje w wietle prawa midzynarodowego okupowan przez Rosj
integraln czci terytorium Ukrainy.
16. Sytuacja, jaka miaa miejsce w marcu 2014 r. w obrbie Autonomicznej Republiki
Krymskiej i w miecie Sewastopol w peni odpowiada dyspozycji Dziau III (Terytoria
okupowane) Tytuu III IV Konwencji o ochronie osb cywilnych podczas wojny przyjtej w
Genewie 12 sierpnia 1949 r. oraz Dziau III Regulaminu dotyczcego praw i zwyczajw wojny
ldowej zaczonego do IV Konwencji przyjtej w Hadze 18 padziernika 1907 r. W wietle
tych regulacji, terytorium uwaa si za okupowane, jeeli znajduje si ono pod efektywn
wadz obcych si zbrojnych, za jej pocztek wyznacza faktyczne przejcie wadzy z rk
rzdu legalnego do rk okupanta (art. 43 Regulaminu haskiego).
Okupacja wojenna istnieje niezalenie od kwestii legalnoci uycia siy zbrojnej oraz
niezalenie od proklamacji stanu wojny, wystpienia oporu zbrojnego i ogoszenia samej
okupacji. Konstytutywne dla okupacji wojennej jako stanu prawnego s dwa czynniki: 1)
efektywne wadztwo wojskowe i administracyjne na terytorium innego pastwa; 2) brak
zgody zwierzchnika terytorialnego na obecno obcych si zbrojnych na jego terytorium.
Wobec braku przesanek prawnych uzasadniajcych obecno i dziaania si zbrojnych
Federacji Rosyjskiej na Krymie w ramach tzw. interwencji na zaproszenie i obrony wasnych
7

obywateli, Krym znajduje si obecnie w rozumieniu prawa midzynarodowego pod okupacj

Rosji.
17. Powysza kwalifikacja wywouje daleko idce skutki prawne. Po pierwsze, okupacja
Krymu, jak kada okupacja wojenna, to stan przejciowy, ktry sam w sobie nie zmienia
tytuu prawnego do okupowanego terytorium (ex factis ius non oritur). Po drugie, stan
okupacji Krymu prowadzi do jednoznacznej oceny dalszych dziaa Federacji Rosyjskiej.
Prawo midzynarodowe zakazuje okupantowi zmiany, ze wzgldu na przejciowy charakter
okupacji, statusu prawnego okupowanego terytorium, w tym przede wszystkim jego
inkorporacji, oraz wymaga od okupanta przestrzegania obowizujcego prawa na terytorium
okupowanym i zachowania w jego obrbie istniejcego status quo. Regulacje prawne
wydawane przez okupanta suy mog jedynie administrowaniu okupowanym terytorium.
Dziaania Federacji Rosyjskiej wobec Krymu, ktrych stadium finalnym staa si aneksja
Pwyspu, stanowi jednoznacznie powane naruszenie utrwalonych norm prawa
midzynarodowego. Jako cakowicie bezprawne nie zmieniaj statusu Krymu, ktry w wietle
prawa midzynarodowego pozostaje okupowan przez Federacj Rosyjsk integraln czci
Ukrainy.

VII. OBOWIZKI CZONKW SPOECZNOCI MIDZYNARODOWEJ

WOBEC ANEKSJI KRYMU
18. Dziaania Federacji Rosyjskiej wobec Ukrainy na Krymie stanowi naruszenie norm prawa
midzynarodowego o charakterze bezwzgldnie wicym (iuris cogentis), ktre tworz
zobowizania prawne skuteczne erga omnes. Stanowisko czonkw spoecznoci
midzynarodowej wobec tych narusze jest prawnie jasno okrelone. Ci na nich w tym
wzgldzie zarwno obowizki negatywne, jak i pozytywne.
19. Podstawowym obowizkiem negatywnym jest zakaz uznawania sytuacji faktycznych
powstaych w wyniku naruszenia norm bezwzgldnie wicych. Wspczesne zwyczajowe
prawo midzynarodowe nakada na pastwa obowizek nieuznawania sytuacji nielegalnych.
Pocztek tej instytucji wizany jest z tzw. doktryn Stimsona sformuowan przez rzd
Stanw Zjednoczonych Ameryki w zwizku z aneksj Mandurii. Po II wojnie wiatowej
znalaza ona potwierdzenie w praktyce organw gwnych ONZ, w postaci stanowiska Rady
Bezpieczestwa wobec Rodezji Poudniowej, Republiki Cypru Pnocnego czy Republiki
Serbskiej oraz ostatnio w postaci powoanej wyej rezolucji Zgromadzenia Oglnego z 27
marca 2014 r. dotyczcej integralnoci terytorialnej Ukrainy.
20. Zwyczajowy charakter obowizku nieuznawania sytuacji nielegalnych znalaz
potwierdzenie i ucilenie w Artykuach o odpowiedzialnoci midzynarodowej pastw za
akty midzynarodowo bezprawne z 2001 r. Artyku 41 ust. 2 tego aktu potwierdza zakaz
uznawania za zgodn z prawem sytuacji stworzonej przez powane naruszenie przez
8

konkretne pastwo zobowizania wynikajcego z normy midzynarodowej o charakterze

bezwzgldnie wicym, jak i zakaz udzielania pomocy lub wsparcia dla utrzymania takiej
sytuacji.
21. Wobec jednoznacznego naruszenia przez Federacj Rosyjsk zobowiza wynikajcych z
bezwzgldnie wicych norm prawa midzynarodowego, pastwa maj obowizek
nieuznawania aneksji Krymu. Uznawanie Krymu za cz Federacji Rosyjskiej samo w sobie
jest naruszeniem prawa midzynarodowego, poniewa stanowi form wsparcia dla pastwa
naruszajcego normy bezwzgldnie obowizujce i prb zalegalizowania bezprawnej
sytuacji faktycznej. Uznawanie sytuacji nielegalnych, do ktrych naley aneksja Krymu rodzi
wic samo w sobie odpowiedzialno midzynarodow pastwa uznajcego. Obowizek
nieuznawania aneksji Krymu potwierdza punkt 2 rezolucji Zgromadzenia Oglnego ONZ z 27
marca 2014 r. o integralnoci terytorialnej Ukrainy, wzywajcy pastwa do powstrzymania si
od dziaa, ktre godziyby w jedno narodow i integralno terytorialn Ukrainy, wczajc
w to korekt jej granic.
22. W zakresie obowizkw pozytywnych, Artyku 41 ust. 1 Artykuw o odpowiedzialnoci
midzynarodowej pastw z 2001 r. ustala obowizek wsppracy w celu doprowadzenia
legalnymi sposobami do zakoczenia wszelkiego powanego naruszenia przez pastwo
zobowizania wynikajcego z normy powszechnego prawa midzynarodowego o charakterze
bezwzgldnie wicym. Pord dziaa pozostajcych do dyspozycji czonkw spoecznoci
midzynarodowej, ktre mog prowadzi do zakoczenia legalnymi sposobami powanych
narusze prawa midzynarodowego, jakim jest aneksja Krymu, mona wskaza na zbiorowe
napitnowanie narusze na forum organizacji midzynarodowych (na przykad rezolucje
Zgromadzenia Oglnego ONZ z 27 marca 2014 r., Zgromadzenia Parlamentarnego Rady
Europy z 10 kwietnia 2014 r., Parlamentu Europejskiego z 13 kwietnia 2014 r.) oraz na
wsparcie dziaa prawnych Ukrainy w organizacjach midzynarodowych i przed instytucjami
rozstrzygania sporw midzynarodowych, prowadzcych do pooenia kresu bezprawiu przez
odzyskanie efektywnego zwierzchnictwa terytorialnego nad Krymem.
Tego rodzaju obowizki negatywne i pozytywne wynika mog rwnie z dwustronnych
umw midzynarodowych, czego przykadem jest Traktat midzy Rzeczpospolit Polsk a
Ukrain o dobrym ssiedztwie, przyjaznych stosunkach i wsppracy z 18 maja 1992 r. Jego
art. 4 ust. 3 stanowi: W razie gdyby pastwo trzecie lub pastwa trzecie dokonay napaci
zbrojnej na jedn ze Stron, druga Strona nie bdzie udzielaa jakiejkolwiek pomocy militarnej
i poparcia politycznego takiemu pastwu lub takim pastwom przez cay czas trwania
konfliktu zbrojnego oraz bdzie dziaa na rzecz uregulowania tego konfliktu zgodnie z
zasadami i procedur Karty Narodw Zjednoczonych i dokumentami Konferencji
Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie.