Biologia Komrki materiay na egzamin

Wykad II: Bona komrkowa: funkcje, budowa i wplatanie biaek

oraz poczenia midzy komrkami (poprawiony schemat
kotranslacji)---------------------------------------------------------------2
Wykad III: Transport przez bony-------------------------------------9
Wykad IV: Hormony - transdukcja sygnau i jego losy w
komrce.-----------------------------------------------------------------12
Wykad V: Budowa jdra komrkowego----------------------------19
Wykad VII: Losy biaek w cytoplazmie----------------------------27
Wykad VIII: Losy komrek w organizmie-------------------------31
Wykad IX: Chloroplasty----------------------------------------------35
Wykad X: Mitochondria----------------------------------------------41
Program wykadw z biologii komrki:
1. Komrkowa budowa organizmw: organelle (przedziay) komrkowe: budowa i
funkcja
2. Metody badania komrek
3. Macierz zewntrzkomrkowa i rola jej skadnikw, bona podstawna
4. Zewntrzna bona komrkowa - budowa, synteza jej skadnikw oraz funkcje (izolacja
od rodowiska kontakt ze rodowiskiem, kontakty midzykomrkowe i kontakt z bon
podstawn)
5. Transport do komrki: bierny i czynny
6. Transdukcja sygnau przez bon oraz przekaniki drugiego rzdu
7. Przedzia jdrowy - informacja genetyczna i synteza biaek
8. Cykl komrkowy i jego regulacja.Aktywacja mejozy
9. Bony wewntrzne: transport masowy, endo- i egzocytoza
10. Rnicowanie komrek, onkogeneza i apoptoza
11. Cytoszkielet: cytokineza i ruch
12. Chloroplasty, mitochondria i peroksysomy - system energetyczny komrki
13. Pozajdrowa informacja genetyczna
14. Porwnanie Prokariontw i Eukariontw, a take komrki zwierzcej i rolinnej

Wykad II: Bona komrkowa: funkcje, budowa i wplatanie

biaek oraz poczenia midzy komrkami (poprawiony
schemat kotranslacji)
Bona komrkowa
Bona komrkowa ma grubo okoo 5 nm,
co odpowiada 50 atomom. Jej
najwaniejsz funkcj jest ochrona przed
rozproszeniem si zawartoci komrki lub
mieszaniem si jej z otaczajcym
rodowiskiem.
U organizmw eukariotycznych istnieje
wiele bon wewntrznych tworzcych
przedziay komrkowe o rnej zawartoci
biaek, pH itp.
Hydrofobowe wntrze dwuwarstwy stanowi
barier dla wikszoci czstek hydrofilowych:
o mae czsteczki niepolarne, np. tlen i dwutlenek wgla, dyfunduj atwo
o nie naadowane czsteczki polarne dyfunduj two pod warunkiem, e s mae (woda, etanol),
wiksze, np. glukoza, nie dyfunduj prawie wcale
o bona jest wysoce nieprzepuszczalna dla jonw i czstek naadowanych.

Struktury bonowe w komrce:

o

otoczka jdrowa, retikulum endoplazmatyczne, aparat Golgiego, endosomy i lizosomy powstay przez wpuklenie bony komrkowej. Tworz one system bon wewntrznych. Wntrze
tych organelli komunikuje si z wntrzem innych organelli i z otoczeniem komrki przy pomocy
pcherzykw (z wyjtkiem otoczki jdrowej).
mitochondria i plastydy - powstay z wchonitych bakterii

Budowa bony:
Bony dobrze bada si na przykadzie erytrocytw - sa to
komrki posiadajce w rodku w zasadzie tylko
hemoglobin; w hipotonicznym roztworze bona pka i
zawarto wylewa si (wtedy mona odwirowa sam
bon - "ducha" - ktra w rodowisku wodnym sama
zamknie si tworzc pcherzyk). Bona zamyka si
"normalnie", jeli w rodowisku znajduj si jony
magnezu. Jeli ich nie ma, zamyka si "na lew stron".

Bona to dwuwarstwa lipidowa, zbudowana z listka

zewntrznego i wewntrznego.
Jej gwnym skadnikiem s fosfolipidy - czsteczki majce
hydrofilowe gowy i hydrofobowe ogony, dziki czemu posiadaj

waciwoci amfipatyczne. Powoduje to, e w wodzie tworz dwuwarstwy, ktre eliminuj otwarte
krawdzie (s to pcherzyki = liposomy lub paskie dwuwarstwy rozdzielajce przedziay wodne).
Takie pcherzyki mona stworzy w laboratorium: bona pod wpywem detergentw lub ultradwikw
dezintegruje i tworzy mae pcherzyki, a nastpnie rozpada si na fosfolipidy i biaka. Po usuniciu biaek
bona przyjmuje ksztat pcherzyka.

Fosfolipidy:
Fosfolipidy to czsteczki zbudowane z 2 kwasw tuszczowych (dugie, hydrofobowe acuchy, nasycone
- proste lub nienasycone - majce sztywne "kolanka"), glicerolu (ktry wraz z kwasami z resztami
kwasw tuszczowych tworzy fosfatydyl) oraz rnych hydrofilowych czsteczek. Wyrniamy:

fosfatydyloseryn
fosfatydylocholin
fosfatydyloinozytol
fosfatydyloetanoloamin
W skad bony wchodzi take np. sfingozyna (z cholin), ktra atwo czy si z wglowodanami tworzc
glikolipidy (grupy cukrowe uzyskuje wewntrz aparatu Golgiego, a wic znajduj si one na powierzchni
pozacytozolowej; po przeniesieniu do bony komrkowej trafiaj na zewntrz komrki tworzc
glikokaliks, ktry chroni komrki i bierze udzia w ich rozpoznawaniu). Glikolipidy s czynnikiem
okrelajcym grupy krwi! A i B rni si ostatnim cukrowcem, 0 - brak ostatniego cukrowca.
Pynno bony zaley midzy innymi od stopnia nasycenia jej kwasw tuszczowych. Im wicej jest
nienasyconych, tym jest bardziej pynna, gdy wizanie podwjne jest sztywne - acuch zagina si i
zajmuje wicej miejsca. U zwierzt wystpuje te cholesterol - krtkie, sztywne czsteczki, ktre
wypeniaj wolne miejsca pomidzy acuchami i usztywniaj bony. Bona jest sztywniejsza w niskich
temperaturach.
Bona ma struktur pynnej mozaiki - jej elementy przemieszczaj si swobodnie w obrbie jednej
warstwy. Np. po fuzji dwch komrek, ktrych biaka zostay wyznakowane znacznikami
fluorescencyjnymi, na pocztku atwo rozrni powki, ale ju p 30 minutach bona stanowi jednorodna
mieszanin.

o
o
o
o

Bony s asymetryczne - maj listek cytozolowy i

pozacytozolowy, ktre zachowuj orientacj
wobec cytoplazmy. Fosfolipidy bardzo rzadko
samoistnie przeskakuj z jednego listka na drugi
(tzw. ruchy flip-flop). Istnieje jednak enzym
flipaza, ktra "wsysa" fosfolipidy i wypuszcza je
po drugiej stronie bony. Pomimo tego skad
listkw bardzo si rni - w pozacytozolowym
przewaa sfingomielina i fosfatydylocholina, w
cytozolowym fosfatydyloseryna i
fosfatydyloetanoloamina

Synteza fosfolipidw:
W bonie znajduj si kwasy tuszczowe. Zaktywowany przez koenzym A kw. tuszczowy (acylo-CoA)
moe poczy si z 3-fosfoglicerolem (reakcj t katalizuje acylotransferaza - CoA odpada, powstaje
kwas fosfatydylowy, tkwicy acuchem w bonie). Reakcja powtarza si (do tego potrzebna druga
czsteczka zaktywowanego kwasu tuszczowego).

Powstaje 1,2-diacylo-3-fosfoglicerol, enzym fosfataza odcza fosforan. 1,2-diacyloglicerol reaguje z CDPcholin (lub CDP-inozytolem itp.), powstaje fosfatydylocholina, odcza si CMP.

Biaka bonowe:
W bonie komrkowej znajduje si wiele biaek o rnych funkcjach. Mog by one receptorami,
enzymami, suy do transportu substancji przez bony lub wiza komrk z innymi komrkami lub
macierz zewntrzkomrkow (integryny).
Biaka mog przechodzi przez bon pozostawiajc po
jednej lub obu jej stronach cz czsteczki (b.
transbonowe), lub by zwizane z ni poprzez
oddziaywania z innymi biakami (np. kinaza biakowa C).
Do bony mog przyczepia si take fragmentami
niebiakowymi (np. grup mirystylow (CH2)12CH3 lub
farnezylow - lipid z du iloci wiza nienasyconych).
Kade biako bonowe ma okrelon orientacj!!!
Biaka integralne zakotwiczone s w bonie alfa-helisami,
na zewntrz ktrych znajduj si hydrofobowe acuchy
boczne, lub beta-harmonijkami (struktura
przypominajca cylinder, tworzy due, wypenione woda
pory, np. poryny w zewntrznych bonach mitochondriw.
Mog przenika przez bon raz lub wiele razy.
W czci zewntrznokomrkowej czsto znajduj si fragmenty poczone z cukrowcami (uatwiaja
przyczepianie si do rnych substancji), cz wewntrzna suy do przekazywania informacji lub
wizania si z czym. Do b. integralnych na zewntrz przyczepione s biaka okadzinowe.

Synteza biaek bonowych:

Biaka bonowe syntetyzowane s przez
rybosomy przyczepione do szorstkiej siateczki
endoplazmatycznej. Translacja rozpoczyna
si, gdy pocz si obie podjednostki
rybosomu oraz mRNA. Zwykle pierwsza
powstaje sekwencja sygnaowa o dugoci
21 aminokwasw. Do niej docza si peptyd
sygnaowy SRP (czsteczka rozpoznajca
sekwencj; po przyczeniu hamuje
translacj). Potrzebne jest te 7s RNA.
W bonie znajduje si receptor SRP, ktry
wie SRP i rybosom (wtedy otwiera si w
nim kana translokacyjny). Sekwencja
sygnaowa dostaje si do kanau
translokacyjnego, wznowienie translacji,
SRP wraca do cytoplazmy.
Syntetyzowany polipeptyd dostaje si do
rodka tworzc ptl (bo sekwencja sygnaowa pozostaje w kanale). W pewnym momencie peptydaza
sygnaowa (ze wiata ER) odcina sekwencj sygnaow (wypada ona wtedy do cytoplazmy i ulega
degradacji). Biako zostaje w ten sposb w wietle ER.
Biako moe by przeplecione przez bon raz lub kilka razy: wtedy w pewnym momencie pojawia si
sekwencja stop-transfer. Zostaje ona uwolniona z kanau poprzez jego boczne otwarcie i zakotwiczona
w bonie (rwnoczenie odcinana jest sekwencja sygnaowa). Translokacja zostaje rozpoczta ponownie
przez sekwencj start-transfer itp. Po odciciu peptydu sygnaowego biako pozostaje w bonie.
Gotowe biako chronione jest przez chaperony, ktre faduj je i modyfikuj (np. bip, ktry przycza do
biaka cukrowce); mog te by chronione przez polisacharydy (glikozylacja prowadzona jest przez lipid
dolichol - czy si on z wielocukrami i przenosi je na asparagin).

Transport biaek bonowych:

Biaka (i lipidy) transportowane s do innych organelli

bonowych z ER przy pomocy pcherzykw. Wdruj one
do aparatu Golgiego ("wchodz" po stronie cis,
"wychodz" po stronie trans), a stamtd do bony
komrkowej lub poprzez endosomy do lizosomw.
Zachowana przy tym zostaje orientacja bony wobec
cytoplazmy (wntrz siateczki staje si np. warstw
zewntrzn bony komrkowej).

rodowisko komrek:
o

Jednokomrkowce kontaktuj si bezporednio ze

rodowiskiem zewntrznym. Np. bakterie dziki swojej
cianie komrkowej s bardzo odporne na zmienne
czynniki rodowiska, mog nawet y w powietrzu, cho
komrka wymaga w zasadzie rodowiska wodnego.
Dla komrki rolinnej substancja zewntrzkomrkow
jest ciana komrkowa. Powstaje ona pocztkowo jako
przegroda pierwotna, pniej odkadane s kolejne
warstwy - moe by take wzmacniana takimi
substancjami jak lignina czy suberyna.
Kontakt z innymi komrkami zachodzi przez
plazmodesmy - poczenia cytoplazmy komrek wysane bon. Moe przez nie take
przechodzi ER.

ciana zbudowana jest z fibryli

celulozowych (polimer glukozy) cienkie mikrofibryle ukadaj si w
makrofibryle uoone wzgldem siebie w
sposb uporzdkowany. Na nich znajduje
si hemiceluloza (glukoza, ksyloza,
fukoza, galaktoza), ktra czy si z
falistymi czsteczkami pektyn (kwas
bdcy pochodna celulozy i ramnoza
powodujca "falowanie" czsteczki).

Monomery cukrowcw transportowane s po mikrotubulach

do kompleksw enzymatycznych, i przez nie
transportowane na zewntrz, a nastpnie wbudowywane do
pczka acuchw tworzcych mikrofibryl. Powstajca
fibryla "wysuwa si" z kanalika, w ktrym odbywa si
czenie. Na pocztku ukadaj si chaotycznie, kolejne
tworz pczki (spowodowane jest to prawdopodobnie
przesuwaniem si enzymw wzdu mikrotubul...)

W organizmach zwierzcych komrki otoczone s substancja (matriks) zewntrzkomrkow

i znajduj si na bonie podstawnej (we wszystkich tkankach, ale najbardziej widoczna w
tkance nabonkowej).

Skad substancji zewntrzkomrkowej:

o
o
o
o
o

glikozaminoglikany (GAG) - due polimery dwucukrw.

Doczaj si do rdzeni biakowych tworzc "szczoteczki".
S silnie hydrofilowe, tworz ele, przestrzenie midzy
komrkami. Proteoglikany! (kwane mukoplisacharydy?).
Do nich przyczepione np. siarczan keratanu i siarczan
chondroidyny. maj powinowactwo np. do czynnikw
wzrostu.
fibronektyny (glikoproteiny) - cz kolagen lub
proteoglikany z integrynami
laminina (glikoproteina) - integryny + kolagen, entaktyny,
proteoglikany
entaktyna - maa czsteczka, te czy ze sob inne
perlakan - glikoproteina
kolagen - tworzy dugie, sztywne wkna. Syntetyzowany w formie acuchw, do ktrych
doczane s grupy cukrowe. 3 takie acuchy owijaj si wok siebie tworzc prokolagen (z
telopeptydami na kocu). W takiej formie transportowany na zewntrz komrki, tam odcinane
telopeptydy. "Gotowy" kolagen (tropokolagen) agreguje si we wkienka. Wkienka te uoone
s regularne - ich budowa (gwka + ogon) sprawia, e widoczne jest to jako prki.
na powierzchni komrek np. jelita znajduje si glikokaliks - paszcz cukrowcowy.

Istnieje okoo 20 typw kolagenu. Najwaniejsze to:

I - w skrze, kociach, cignach, dentynie zbw
II - chrzstka, ttnice, ciako szkliste oka
III - skra, macica, naczynia krwionone
IV - w bonie podstawnej nabonka
V - bona podstawna mini i innych komrek
mezenchymy

Biaka transbonowe biorce udzia w czeniu komrek z macierz

zewntrzkomrkow i innymi komrkami:
o selektyny - wi glikoproteiny i mucyny bonowe; tworz
przejciowe poczenia
o integryny - zbudowane z 2 podjednostek - alfa i beta. tworz
trwae poczenia z macierz lub bon podstawn. cz si z
kolagenem, laminin, fibronektyn lub IgCAM, a po stronie
cytoplazmatycznej z winkulin, ktra ma powinowactwo do aktyny.

kadheryny - tworzy homofilowe poczenia midzy komrkami

(tzn. kadheryny jednej komrki cz si z takimi samymi
kadherynami innej komrki). Ich domeny cytoplazmatyczne
cz si z kateninami, a one z cytoszkieletem.
immunoglobuliny IgCAM - tworz poczenia homofilowe lub
z integrynami.

integryna

o
o

o
o

Biaka wewntrzkomrkowe wchodzce w skad pocze:

z kadherynami cz si: kateniny majce powinowactwo do filamentw aktynowych, mog
wsppracowa z kinazami tyrozynowymi i receptorem dla EGF (naskrkowego czynnika
wzrostu); oraz plaktoglobina, desmoplakiny i plektyna czce si z filamentami porednimi
Z integrynami cz si: winkulina, talina, tensyna, paksylina, dystrofina (w miniach),
alfa-aktynina, FAK (kinaza pytek przylegania, bierze udzia w przekazie informacji).
Poczenia komrek z macierz zewntrzkomrkow:
hemidesmosomy - w bonie znajduj si integryny. Po zewntrznej stronie komrki cz si z
laminin, po wewntrznej z dystroglikanami (w miniach), a dalej z filamentami porednimi.
przyczep ogniskowy - integryny po zewntrznej stronie cz si z fibronektyn, po
wewntrznej z talin, winkulin, paksylin, alfa-aktynin i filamentami aktynowymi.
Poczenia midzy komrkami:
Umoliwiaj istnienie tkanek, zwaszcza nabonkowej, w ktrej
komrki musz by cile ze sob poczone.
Wiele komrek, np. nabonek jelita, jest spolaryzowana, maj
cz apikaln kontaktujc si ze rodowiskiem i cz bazaln
(styka si z bona podstawn, stabilizuje komrk.
o cise (barierowe, styk zwarty) - w bonie znajduj
si biaka integralne przechodzce z jednej komrki do
drugiej (okludyna i klaudyna). Jest to poczenie
mechaniczne, stanowi barier dla przemieszczania si
np. biaek bonowych i "mieszania si" rodowisk
znajdujcych si po 2 stronach komrki.

o
o

desmosomy - po zewntrznej stronie bony znajduj si biaka (kadheryny), z

ktrymi cz si odpowiednie biaka (plektyna, plaktoglobina) majce
powinowactwo do filamentw porednich
komunikatywne - 6 biaek (koneksonw) tworzy w bonie kana, w komrce obok
taki sam kana kontaktuje si z nim (poczenie midzy cytoplazm komrek!)

adhezja komrkowa (poczenia czasowe)

z kadheryny (w obecnoci jonw wapnia) - obwdki zwierajce - kadheryny

+ filamenty aktynowe
przez biaka adhezji komrkowej IgCAM
przez integryny (integryna - integryna)
przez selektyny poczone z kadheryn lub CAM

Kora komrki w erytrocytach:

W bonie znajduj si biaka 3 i 4 linii, cz si z
ankiryn, ktra ma powinowactwo do spektryn
tworzcych sie. Do spektryn doczone s filamenty
aktynowe.

Kora komrki w miniach:

W bonie znajduj sie dystroglikany i stabilizujce je
sarkoglikany. Zewntrzna domena dystroglikanu ma powinowactwo do lamininy, a integralna - do
dystrofiny. Dystrofiny cz si z filamentami aktynowymi.(czy w bonie nie ma przypadkiem integryn?!)
Dystrofie - choroby polegajce na stopniowym zaniku dystrofiny (od 4-5 roku ycia), powoduja zanik
mini.

Wykad III: Transport przez bony

Hydrofobowe wntrze bony komrkowej stanowi barier dla

wikszoci czstek hydrofilowych:
o mae czsteczki niepolarne, np. tlen, azot i dwutlenek
wgla, dyfunduj atwo
o nie naadowane czsteczki polarne dyfunduj two pod
warunkiem, e s mae (etanol, mocznik, woda - ale dla
niej istnieja specjalne kanay), wiksze, np. glukoza, nie
dyfunduj prawie wcale
o bona jest wysoce nieprzepuszczalna dla jonw i czstek
naadowanych.

eby odby sie transport, w zasadzie powinna istnie rnica

ste danej substancji pomidzy przedziaami oddzielanymi
bon. Istniej jednak specjalne "urzdzenia" mogce
transportowa przez bon wbrew gradientowi ste (i radzce sobie z czsteczkami, ktre normalnie
przez bon przenika nie mog).
Wyrniamy 3 podstawowe typy przenonikw:
o pompy jonowe - zalene od ATP(wymagaj
nakadw energii
o kanay jonowe - "otwory" w bonie
otoczone biakami, mog by bramkowane
(tzn. otwierane / zamykane) przez
czsteczk (ligand) lub rnic potencjaw.
o transportery - nie potrzebuj energii ATP,
zmieniaja konformacj dziki doczeniu
jakiego jonu i wtedy "odkrcaj si" na
drug stron przenoszc czasteczk z
jednej strony bony na drug.

o
o

Przenoniki mona podzieli te na:

uniportery - przenoszone 1 typ czsteczek w
1 stron
symportery - przenoszce w t sam stron 2
rne jony (jeden zgodnie z gradientem
ste, drugi wbrew temu gradientowi,
korzystajc z energii transportu pierwszego
jonu
antyportery - przenoszce 1 czsteczke w 1 stron, a drug (inn) w druga stron.

Pompy moemy podzieli w zalenoci od ich budowy

na:
o klasy P - proste pompy z podjednostek alfa i
beta. Przenosz H, Na, Ca, K.
o klasy F - zbudowane z minimum 8
podjednostek, przenosz H zgodnie z
gradientem ste, jednoczenie
syntetyzujc ATP (w mitochondrium)
o klasy V - minimum 7 podjednostek;
przenosz H hydrolizujc ATP (w bonie wakuoli)

Wewntrzny skad jonowy komrki bardzo rni si od

rodowiska zewntrznego. Na zewntrz znacznie wicej jest
jonw Na, Ca, Cl, H, w komrce duo jonw potasu i ujemnie
naadowanych czsteczek organicznych.
Dziki rnicy ste kationw Na wytwarza si rnica
potencjaw, niezbdna dla np. przekanictwa nerwowego.
Pompa sodowo-potasowa zbudowana jest z 2 podjednostek
(alfa i beta). Ma ona wysokie powinowactwo do Na w 3
miejscach i 2 o niskim powinowactwie do potasu. Na bardzo
chtnie czy si z podjednostk alfa, wtedy nastpuje
hydroliza ATP do ADP i jony Na wyrzucane s po drugiej stronie
(na zewntrz komrki), gdy miejsca wizania trac do nich
powinowactwo. Rwnoczenie miejsca wizania K uzyskuj
wysokie powinowactwo do tych jonw, cz si z K, pompa
zmienia swoj konformacj i obraca si przy jednoczesnej
defosforylacji.
Pompa wapniowa - wypompowuje wap z
cytozolu (do niego dostaje si on przez kanay
wapniowe) - 2 kationy doczaj si do pompy
dziki fosforylacji, przenoszone s na zewntrz
komrki lub do wntrza ER, pompa po
defosforylacji wraca do poprzedniego
pooenia. Do aktywacji pompy potrzebny jest
magnez.

Bona wakuoli rolinnej:

W wakuoli rodowisko kwane (niewielka rnica
potencjaw, ale za to dua pH. W bonie znajduj si:
o pompa wodorowa (utrzymuje kwane pH, H do
rodka, hydroliza ATP)
o pompy protonowe (Ppi -> 2Pi)
o kanay transportujce do rodka aniony (Cl,
NO3...)
o antyporty (dziki transportowi protonw zgodnie
z gradientem ste, a wic na zewntrz wakuoli,
do rodka dostaj si jony Na, Ca i sacharoza).

Transport glukozy:
Przenonik ma 2 moliwe konformacje, pomidzy ktrymi
przypadkowo oscyluje. Przepyw zgodny z gradientem ste czy si z czsteczk, tworzy si kana, glukoza przenoszona
na drug stron.
Transport w komrkach nabonka jelita:
Glukoza przenoszona jest ze wiata jelita wraz z
dwoma kationami Na (ich gradient zapewnia
odpowiedni kierunek transportu). Symportery
znajduj si tylko na bonie kontaktujcej si ze
wiatem jelita dzieli poczeniom barierowym
uniemoliwiajcym swobodne przemieszczanie si
biaek. Glukoza przenika do naczy krwiononych
dziki uniporterom (zgodnie z gradientem ste), a
Na wypompowywany jest do krwi przez pomp
sodowo-potasow.

10

Transport tlenu i dwutlenku wgla:

W pucach tlen dostaje si do erytrocytw zgodnie z gradientem
ste (due cinienie tlenu, mae - dwutlenku wgla). Wie si
tam z hemoglobin. Jony HCO3 (ktre dostaj si do komrki
przez antyport przenoszcy te anion Cl) zostaj przez anhydraz
wglanow (?) rozoone na wod i dwutlenek wgla, ktry
zgodnie z gradientem "ucieka" na zewntrz.

Odwrotny proces zachodzi w

znajduje si duo dwutlenku wgla, a
wgla dostaje si do erytrocytu i
jony wglanowe przez anhydraz
nastpnie wydostaje si z komrki
linii).Tlen natomiast odcza si od
na zewntrz.

kapilarach: w rodowisku
mao tlenu. Dwutlenek
zostaje zamieniony na
wglanow (?), a
przez symport (biako 3
hemoglobiny i dyfunduje

Utrzymywanie odpowiedniego cinienia

osmotycznego w komrce zwierzcej: (czy kto
si przypadkiem nie orientuje, czy to jest
pcherzyk pucny, czy cos innego???)
Woda rozszczepiana jest na H+ i OH-. Jony OH
cz si z dwutlenkiem wgla tworzc HCO3 i
usuwane s z komrki jako jony wglanowe
antyportem przenoszcym je wraz z jonami Cl
(ktrych jest duo w rodowisku). Aniony te s z
komrki usuwane przez kana. Protony wydalane
s z komrki dziki antyportowi H+/K+ ATPazie
(wyrzuca protony, a do rodka wpuszcza potas,
ktry moe zosta usunity przez kana.

Odzyskiwanie turgoru przez komrk rolinn:

W rodowisku izotonicznym (ok. 0,15 M NaCl) komrka nie traci
wody. W rodowisku hipertonicznym (np. 0,25 M NaCl) woda
dy do wyrwnania ste i "ucieka" z komrki.
Turgor komrka odzyskuje przez intensywne wypompowywanie
protonw przez antyport (Na dostaje si wtedy do komrki).
Aniony Cl wpompowywane s przez antyporty, ktre usuwaj z
wody Hco3. Dziki temu w komrce znajduje si wicej NaCl i
woda wyrwnuje rnic ste wpywajc do komrki.

11

Wykad IV: Hormony - transdukcja sygnau i jego losy w

komrce.

o
o
o
o
o

Sygnalizacja w organizmie:
endokrynowa (hormonalna)- hormony wydzielane sa do krwiobiegu i rozprowadzane po
caym ciele.
parakrynowa - mediatory lokalne wydzialane s do rodowiska zewntrzkomrkowego, dziaaj
miejscowo.
autokrynowa - komrka wydziela czsteczki sygnalizacyjne i ma dla nich receptory
nerwowa
przez bezporedni kontakt komrek - czsteczki sygnaowe zawarte s w bonach
komrkowych, a receptory na bonach innych komrek (wane np. podczas determinowania
losw komrek w rozwoju zarodkowym)

Mae hydrofobowe czsteczki sygnaowe (np. hormony sterydowe i hormony tarczycy) przechodza
przez bone komrki docelowej i wi si z receptorami w cytozolu lub jdrze. Receptory te s zwykle
regulatorowymi biakami genw - po zaktywowaniu cz si z sekwencjami regulatorowymi DNA, ktre
inicjuja lub hamuj transkrypcj danego zestawu genw. Zdarza si te, e receptorem jest enzym (w
ten sposb dziaa np. NO powodujacy rozszerzanie sie naczy krwiononych).
Wikszo czsteczek sygnalizacyjnych to hydrofilowe
biaka, ktre musza poczy si z receptorami
znajdujcymi si na bonie komrkowej komrki.
Kompleks ligand-receptor uruchamia okrelony proces.
Receptory bonowe moemy podzieli na:
o jonotropowe (czyli kanay jonowe
bramkowane przekanikami nerwowymi) znajduj si w synapsach ukadu nerwowego
oraz w komrkach miniowych, przeksztacaj
sygna chemiczny w elektryczny (zmieniaja
potencja transbonowy)
o metabotropowe - wsppracujce z biakami
G
o katalityczne - zwizane z enzymami

12

Uaktywnione receptory metabotropowe i katalityczne przekazuj sygna dalej dziki przekanikom II

rzdu - s nimi 3'5'-cykliczne AMP, 3'5' - cykliczne GMP, 1,2-diacyloglicerol, 1,4,5-trjfosforan
inozytolu oraz jon wapnia.

o
o
o
o

Receptory katalityczne:
receptor bdcy kinaz tyrozynow: po doczeniu liganda 2 receptory cz si ze sob i
dziki fosforyluj si nawzajem - staj sie aktywne i moga fosforylowa grupy tyrozynowe innych
biaek. Receptory takie cz si m.in. z czynnikami wzrostu i insulin!!!
receptor bdcy cyklaz guanylow: powoduje powstawanie cGMP
receptor bdcy fosfataz tyrozynow: odcina grup fosforanow od tyrozyny
receptor bdcy kinaz serynowo-treoninow - zbudowany z 2 poczonych na stae
podjednostek, ktre po poczeniu z ligandem fosforyluj si nawzajem: fosforyluje grupy
serynowe i treoninowe innych biaek.

13

Mechanizm aktywacji biaka G:

Receptory wsppracujce z biakiem G

zbudowane s z biaka 7-krotnie
przeplecionego przez bon komrkow
(podobn budow ma np. rodopsyna i
receptory zapachu). Samo biako G
zbudowane jest z 3 podjednostek: alfa, beta
i gamma. W stanie niewzbudzonym
podjednostka alfa zwizana jest z GDP.
Receptor po poczeniu z ligandem zmienia
konformacj tak, e zmusza biako G do
odrzucenia GDP i przyczenia GTP. Wtedy
rozpada si ono na 2 czci: podjednostk
alfa i kompleks podjednostek beta-gamma mog one swobodnie dyfundowa wzdu
bony i oddziaywa z
celami w bonie komrkowej (np. cyklaz
adenylow, fosfolipaz C,
kanaami jonowymi...). Podjednostka alfa ma charakter GTPazy i po pewnym czasie hydrolizuje GTP do
GDP, wtedy podjednostki znowu cz si (sygna sam si wycza - ale np. toksyna cholery sprawia, e
GTP nie hydrolizuje!).

W organizmie znajduj sie receptory

zwizane z biakiem G aktywne w zasadzie
przez cay czas (takie, jak receptory
glukagonu, ACTH i epinefryny). Do
zatrzymania dziaania cyklazy adenylowej
potrzebne jest wtedy dziaanie
odpowiedniego inhibitora (np.
prostaglandyny i adenozyny). Odpowiednie
biako G czy sie wtedy z efektorem i
hamuje jego dziaanie.

Mechanizm dziaania cAMP:

cAMP (przekanik II rzdu) czy si z kinaz biakow zalen od
cAMP ktra ma 2 podjednostki regulatorowe i 2 podjednostki
katalityczne. kiedy cAMP przycza si do podjednostek

14

regulatorowych, kompleks rozpada si i podjednostki katalityczne staj si aktywne. Kinaza jest

enzymem doczajcym grupy fosforanowe pochodzce z hydrolizy ATP do AMP.
Jedno z biaek G bierze te udzia w procesie
widzenia. W komrkach siatkwki znajduje si
biako rodopsyna zbudowane z opsyny oraz
retinalu (lipid, pochodna witaminy A). Pod
wpywem niewielkich nawet iloci wiata retinal
zmienia swoj konfiguracj i powoduje
wymian czsteczki GDP na GTP w
transdukcynie (jedno z biaek G). Jej
podjednostka alfa aktywuje fosfodiestraz
cyklicznego GMP (cGMP -> GMP), i dalej
kaskad sygnalizacyjn. Powoduje ona
zamknicie kanaw jonowych, zmian
potencjau i impuls nerwowy do mzgu. Sygna
jest bardzo mocno wzmacniany
(amplifikowany) - dziki temu oczy moga przystosowywa sie do ciemnoci.

Dziaanie receptora insulinowego:

Receptor insulinowy zbudowany
jest z 2 podjednostek alfa i 2
transbonowych podjednostek beta
(poczone s wizaniami
dwusiarkowymi dziki cysteinie).
Podjednostka alfa czy si z
insulin, za po
wewntrzkomrkowej stronie
podjednostki beta znajduje sie
motyw kinazy tyrozynowej.

Poczenie si receptora z insulin

powoduje wzajemn fosforylacje jej kinaz
tyrozynowych. Kinazy te fosforyluj
nastpnie biako IRS1, ktre przycza sie
do biaka GRB2, ono przycza si do biaka
Sos, a biako Sos czy si z biakiem Ras
itp. (patrz dziaanie czynnikw wzrostu).
Insulina reguluje intensywno transportu
glukozy do komrki. W bonie znajduj sie
transportery glukozy, jednak znacznie
wicej jest ich w pcherzykach wewntrz
komrki. Gdy nie ma insuliny, pcherzyki
znajduj si w cytoplazmie i transportery w
nich sa nieaktywne. Poczenie insuliny z
receptorem powoduje
wczanie pcherzykw do bony i
uaktywnianie znajdujcych
si w nich transportery glukozy (wicej transporterw - wicej glukozy dostaje sie do komrki). Po
usuniciu insuliny ze rodowiska bona z receptorami wpukla sie tworzc pcherzyki.

15

Motyw kinazy tyrozynowej maj te biaka FAK i SRC zwizane z pytk

przylegania (m.in. z integrynami), oraz cytokiny (odbierajce informacje
prowadzce do podziau komrki). Ligandem jest tu interferon (IFN).
Receptor przycza i fosforyluje 2 biaka JAK, ktre fosforyluj biaka STAT
(czynniki transkrypcyjne). 2 poczone biaka STAT dostaj si przez pory do
jdra i uruchamiaja transkrypcj.

Dziaanie czynnikw wzrostu:

Receptory czynnikw wzrostu (np. EGF = naskrkowy czynnik wzrostu, PDGF = pytkowy czynnik
wzrostu) posiadaj w czci zewntrzkomrkowej domeny bogate w cystein, a wewntrz komrki
motyw kinazy tyrozynowej (RTK). Po poczeniu sie z ligandem 2 identyczne podjednostki cz si ze
sob i nastpuje autofosforylacja kinaz, ktre staj si aktywne.
Grupy fosforanowe RTK cz si z grupami SH2 biaka GRB2, ktre po drugiej stronie ma 2 grupy SH3
czce sie z biakiem Sos (jedno z biaek GEF - albo odwrotnie...). Biako to powoduje aktywacje biaka
Ras. Aktywny Ras czy si z kinaz serynowo-treoninow Raf. Raf fosforyluje kinaz MEK, ktra z kolei
fosforyluje kinaz MAP. Dalej - kaskada kinaz, uaktywnianie czynnikw transkrypcyjnych itp...

16

Aktywacja i dezaktywacja biaka Ras

Biako Ras jest jednym z biaek G, ale zbudowanym z tylko 1 podjednostki (wg
Albertsa, bo zdaniem prof. M. z podjednostek alfa, B i G). Ras w formie nieaktywnej
poczone jest z GDP. GEF (guaninbe nucleotide-exchange factor) wymienia GDP
na GTP i aktywuje biako. Dezaktywacja nastpuje poprzez defosforylacj przez
GAP.

Dziaanie fosfolipazy C:
Biako G aktywowa moe take fosfolipaz C produkujc
inne przekaniki II rzdu. Rozkada ona fosfatydyloinozytol

17

znajdujcy si w cytoplazmatycznym listku bony, na diacetyloglicerol DAG (pozostajcy w bonie) i

1,4,5-trjfosforan inozytolu IP3 odczajcy si do cytoplazmy. DAG czy si z kinaz C (w bonie),
za IP3 wie si z kanaami wapniowymi w ER i otwiera je. Jony Ca take oddziauja na kinaz C (jest
ona wic aktywowana przez 2 przekaniki). Istnieje 12 rnych kinaz C - moga by specyficzne
tkankowo.
Rola jonw wapniowych:
Jony wapniowe gromadzone s w ER. Uwalniane
s do cytozolu przez:
o kanay reagujce na IP3
o receptor dihydropirydynowy
aktywowany przez napicie w miniach
szkieletowych, przekazuje on sygna
receptorowi ryanodinowemu w siateczce
sarkoplazmatycznej, a on wypuszcza
jony na zewntrz
o W miniach gadkich otwiera si kana
wapniowy, wap dostaje si do rodka i
aktywuje receptor ryanodinowy.
Jony Ca zwizane s z kalmodulin!

18

Wykad V: Budowa jdra komrkowego

cieki przekazywania informacji w komrce:

cieka Ras (rodowisko-komrka-jdro) - patrz wykad IV. Kade jej zakcenia moe
spowodowa nowotwr, gdy wpywa ona na regulacje podziaw i rnicowania komrki.
Prawidowe komrki maj wyczon ciek Ras (chyba, e w rodowisku znajduje si czynnik
wzrostu).
cieka Ran (cytoplazma-jdro) - zasada dziaania podobna do cieki Ras
uwarunkowania historyczne - zalene od historii komrki, np. jej rnicowania (np. w
kolejnych stadiach rozwojowych erytrocytw zawa si program rozwoju linii komrkowej).

Budowa DNA:
Genom - zestaw caej informacji genetycznej. Zesp czsteczek
DNA (1 czsteczka = 1 chromosom). Kada komrka diploidalna
(wikszo organizmw zaawansowanych ewolucyjnie) ma 2
kopie kadego chromosomu: od ojca i od matki (chromosomy
homologiczne).
Czsteczka skada si z 2 komplementarnych acuchw
polipeptydowych. S one spolimeryzowane - maj koniec 3' i 5',
co umoliwia kierunkowo odczytu informacji. Polimeraza DNA
odczytuje ni w kierunku od 5' do 3'. Podwjna helisa jest
stabilna dziki wizaniom wodorowym midzy komplementarnymi
zasadami (A-T i C-G). Nukleotydy poczone s przez cukry
(dezoksyryboz w DNA lub ryboz w RNA) i fosforany - cukry i
fosrorany tworz rdze czsteczki, a zasady "stercz" do rodka i
tworza wizania midzy nimi.
Wyspecjalizowane sekwencje DNA:
miejsce inicjacji replikacji OR (origin of replication) miejsca rozpoznawane przez t-antygen (wraliwe na
kinazy zwizane z regulacj cyklu wzrostu), przycza szereg biaek (fosfataz biakowych)
zapobiegajcych niekontrolowanej replikacji. W genomie bakterii jest tylko 1 OR, u eukariotw wiele (czowiek - 10000).
centromer - zawiera sekwencje majce powinowactwo do biaek akceptorowych czcych si z
biakmi kinetochoru (umoliwia przyczanie mikrotubul podczas podziau komrki).
telomer - koce chromosomw zawieraj powtarzajce si sekwencje - umoliwiaj prawidowe
funcjonowanie komrki po kilku cyklach replikacyjnych (w ktrych kocwki s "niedorabiane") i
chroni przed strawieniem.
Na kocu nici nie ma miejsca na OR, kawaek nie zostaje zreplikowany. Enzym telomeraza ma
cz informacyjn o charakterze RNA, podcza si do niedoreplikowanego koca i przepisuje
informacje z RNA na DNA (wiele kopii tej samej sekwencji). Na tak przeduonej nici moe
powsta starter i niedoreplikowany zostaje tylko kawaek sekwecji powtarzalnej. telomeraza ma
ograniczona aktywno - np. u ssakw dziaa tylko podaczas rozwoju zarodkowego, potem
replikacje skracaja telomery (przyczyna starzenia si komrek) - wyjtek stanowi nowotwory, w
ktrych telomeraza ulega wtrnej aktywacji). Jedyny przypadek, gdzie RNA stanowi matryc dla
DNA (telomeraza jest odwrotn transkryptaz)!
miejsca przyczepu do lamin jadrowych
organizatory jderkowe (rDNA) - miejsca kodujce rRNA. Widoczne, bo wok nich gromadzi sie
wyprodukowane rRNA. Podjednostki rybosomw "skadane" sa w jdrze (do rRNA doczane s
biaka) i dopiero wtedy transportowane do cytoplazmy przez pory jdrowe. W jderku znajduje
sie fosfataza cdc14 potrzebna do funkcjonowania wrzeciona podziaowego (podczas mitozy
przechodzi do kinetochorw, a zawarto jderka rozprasza si w cytoplazmie - cznik pomidzy
rozpuszczaniem otoczki jdrowej a tworzeniem wrzeciona).
rozrzucone sekwencje kodujce tRNA
Tylko prawidowa, stabilna helisa moe reagowa z biakami i podlega replikacji. Uszkodzona ni moze
podlega wycinaniu i replikowaniu na podstawie nici komplementarnej. Moliwa te jest wymiana
pojedynczego nukleotydu, ale to moe powodowa mutacje w przypadku bdu). Sprawdzanie i korekta
prawidowoci DNA jest konieczne dla funkcjonowania organizmu!

19

"Zawarto" DNA:

sekwencje zasad kodujcych (ORF

= open reading frame) - ok. 10%
informacji genetycznej. Na ich bazie
powstaje RNA. Poprzedzone
promotorami. W obrbie promotora
znajduje si TATA box - miejsce
rozpoznawane przez czynniki transkrypcyjne, oraz sekwencje wice polimeraz RNA.

2 systemy sekwencji kontrolnych enhansery i silansjery - do nich

przyczaj si biaka regulatorowe.
Mog znajdowa si w znacznej
odlegoci od genu, eby mogy
dziaa, DNA musi utworzy ptl
umoliwiajc kontakt aktywatorw z
czynnikami transkrypcyjnymi i
polimeraz.
sekwencje niekodujace:
o repetytywne - potrzebne, eby promotor i czci
regulatorowe mogy si spotka <LI>wstawkowe
(transpozony)- podatne na wycinane przez DNAz,
mog by potem wstawiane w inne miejsca genomu moliwo manipulacji genetycznych!
o "mieciowe" (junk DNA) - nie zostay wyrzucone w
trakcie ewolucji, gdy nie byy uszkodzone, a tylko przestay by potrzebne (albo nie
odkrylimy, e do czego su...).

Budowa chromosomu interfazowego:

U eukariotw DNA w interfazie ma charakter chromatyny: kompleksu DNA i biaek. Sekwencje

kodujce s rozsupane na tyle, e moe zachodzi transkrypja.
Upakowanie DNA:
o ni nawinita jest na rdzenie z histonw - maych biaek z dodatnio naadowanymi
aminokwasami wicymi si ze szkieletem cukrowcowo-fosforanowym (oktamer tworz
po 2 histony H2A, H2B, H3 i H4). Na kadym nukleosomie znajduje si 146 par zasad
(ni nawinita 1,75 razy), w DNA cznikowym okoo 50 par zasad. Nukleosomy sa
fazowane, tzn. poszczeglne sekwencje genu musza by nawinite w okrelonym
miejscu nukleosomu (regulowane jest to przez system biaek przesuwajcych ISWI).
o soleniod (coiled coil) - wkna o rednicy ok. 30 nm, DNA zwinite jest w spiral, w
ktrej wntrzu znajduj si histony H1 linkery).
o solenoid uporzdkowany jest w ptle (supercoil) - skadniki wkien chromatydowych. U
podstawy znajduje sie rdze biakowy (scaffold), do ktrego DNA przyczone jest
sekwencjami SAR. W skad wkien chromatynowych wchodza te enzymy, np.
topoizomeraza II rozplatajca zbyt zwinit ni DNA
o Euchromatyna: rednica ok. 300 nm, sabiej zespiralizowana. Sekwencje czsto
odczytywane. Heterochromatyna: sekwencje nie odczytywane (np. centromerowe i
telomerowe).
Nawijanie i skrcanie DNA ma charakter pasywny (chromosom przyczepiony do lamin jdrowych
i rdzenia biakowego -> miejsca SAR), lub dynamiczny - niektre biaka wice maj
powinowactwo do biaek motorycznych mogcych zwija / rozwijac DNA.
Biaka strukturalne chromatyny: topoizomeraza II,
biaka SMC (struktual maintenance of
chromosome)... Modyfikatorem splecenia
chromatyny jest HAT (histon acetylate transferaze?)
- ma on zdolnoc do acetylacji histonu H3 - uatwia

20

to dostpno dla transkrypcji. HAT przesuwa sie z nukleosomu na nukleosom, acetyluje cae
regiony, a trafi na czynnik transkrypcyjny, ktry go stabilizuje. Dostp dla biaek
towarzyszcych transkrypcji umoliwia biako SWI i ISWI.
Pomidzy molekuami DNA moga tworzy sie wizania (charakterystyczne dla euchromatyny
ciaka PCG = Polycomb granuls).
2 zreplikowane nici utrzymywane s razem przez kohezyny - biaka wychwytywane w czasie
replikasji z soku jdrowego. W chromosom inkrustowana s te kondensyny.
W jdrze znajduj si plamki jdrowe (nuclear specles) - miejsca do procesowania pierwotnego
transkryptu (np. wycinania intronw).

Budowa jdra:

Jdro to przedzia komrkowy, w ktrym znajduje si ogramna wikszo informacji genetycznej

(troch jest te w mitochondriach i plastydach). Otoczone jest podwjn otoczk jdrow (2
wsprodkowe bony): jej bona zewntrzna ma tak sam budow jak ER i pozostaje w
cigoci z nim, a wewntrznaj znajduj si miejsca przyczepu dla chromosomw i lamin.
Jdro komunikuje si z cytoplazm przy pomocy porw jdrowych. Zbudowane s one z
tworzcych piercie biaek zwanych nukleoporynami. Na zewntrz znajduj si woski majce
charakter sensorw, a wewntrz koszyk mogcy wpuci lub nie dan czsteczk. W porach
znajduj si kanay, przez ktre mog swobodnie przemieszcza si mae, hydrofilowe
czsteczki.
Due czsteczki, takie jak biaka, wymagaj specjalnego mechanizmu przechodzenia przez por.
Biaka majce dosta si do jdra musz mie sygna lokalizacji jdrowej NLS (nuclear
localization signal). Do takiej sekwencji aminokwasw przyczepia sie biako zwane receptorem
importu jdrowego (karioferyna). Kompleks rozpoznawany jest przez sensory poru
jdrowego i wcigany do srodka (na koszt GTPazy Ran). W jdrze receptor importu jdrowego
odcza si i przez por wraca do cytoplazmy (poczony z czsteczkami majcymi sygna
eksportu jdrowego NES).
Do jadra dostaja si w peni sfadowane (!) biaka z odsonit sekwencj NLS (inaczej nie cz
si z karioferynami - sposb na regulacj!). W ten sposb nastpuje przekazanie sygnau przez
np. ciek Ras (odpowiednia kinaza moe dosta sie do jdra i uruchomi transkrypcj danego
genu). cieka moe byc wyczana przez agodn proteoliz biaek (usunicie NLS powoduje
inaktywacj procesw jdrowych).
Z jdra przez pory wydostaj si karioferyny, tRNA, mRNA oraz cae podjednostki rybosomw
(rRNA z biakami).

W jdrze oprcz DNA znajduje si macierz jdrowa zbudowana z nukleoplazmy oraz wielu
rnych biaek, m.in. enzymw regulujacych replikacj, transkrypcj i syntez pre-rybosomw,
czynnikw trankrypcji, biaek modelujcych DNA (SWI, ISWI). W jdrze znajduja sie te miejsca
do modyfikowania pierwotnago transkryptu (spliceosomy).

Funkcje jdra: (z kserwki; moim zdaniem mocno pokrcone...)

semikonserwatywne odtwarzanie struktury i zawartoci informacyjnej chromatyny
(replikacja).
Regulowanie biosyntezy w innych przedziaach komrki:
o enzymy i czynniki regulujce powstawanie rRNA na terenie jderka
o enzymy i czynniki transkrypcyjne TF regulujce transkrypcje mRNA
o enzymy i czynniki regulujce powstawanie tRNA
o enzymy i TF innych typw RNA
wytworzenie i podtrzymanie funkcji otoczki jdrowej,
regulacja lokalizacji jdra w komrce
regulacja przebiegu mitozy i pooenia wrzeciona kariokinetycznego

21

Wykad VI: Replikacja, transkrypcja, translacja

Replikacja:
Warunki inicjacji replikacji i kontrola przejcia G1/S:

destabilizacja nukleosomu (czciowa proteoliza)

aktywacja T antygenu w OR (origin of replication), interakcja z SWI, ISWI (biaka
modyfikujce struktur DNA) i helikazami (biaka rozplatajce helikaln struktur DNA).
aktywacja CDK2 (jednej z cyklinozalenych kinaz, z cyklina A tworzy SPF = Sinthesis
Promoting Factor) i inaktywacja inhibitora p21 (blokuje T antygen, czyli biako reagujce z
OR) stymulowanego aktywnoci biaka p53 (antyonkogen, nie pozwala na aktywacj biaek
doprowadzajcych do podziau komrki wtedy, gdy zachodz bdy w strukturze DNA - gdy jest
ich za duo, komrka ulega apoptozie, czyli "programowej" mierci). Inhibitorami SPF s rwnie
biaka p16 / p18 zalene od cieki Ras!
Mutacja p53, retinoblastomy, MDM -> onkogeneza!

Dziaanie biaka p53:

powoduje syntez biaka p21, ktrew blokuje replikacj

hamuje dziaanie biaka MDM (inhibitor aktywnoci p53)
aktywacja BAX (czynnika apoptozy, ktry wraz z MYO powoduje aktywacj kaspaz)

rum 1 - kontrola przejscia G1/sDNA: bez tego genu komrka wchodzi w mitoz bez replikacji;
jego nadekspresja powoduje kolejne replikacje bez mitoz (a wic prowadzi do poliploidii)
cdc 18 - brak powoduje przedwczesne wchodzenie w replikacj, nadekspresja - poliploidyzacj
cdc 13 (produkcja cykliny B) - mutacja powoduje brak MPF (brak mitoz) i poliploidyzacj
cdc 20 - prtokinaza, powoduje aktywacj cdc25 (a on aktywuje MPF)
pds 1 - kontroler przejcia met/ana (precocios dissociation of sister chromatids)
APC - kontroler rwnowagi napi w pytce metafazowej, regulowany przez MPF (fosforylacja
przez cdc27), inhibicja przez rum 1, degraduje pds 1 i cykliny. skada si z cdc34, cdc27, cut 4p,
kuliny cdc 4 i cdc 53 oraz z proteasomw.

Geny kontrolujce przemienno faz sDNA i M:

Mechanizm kontrolny zapobiegajcy pulweryzacji reguluje:

22

wejscie w faz sDNA (rozpoczcie replikacji) - s-phase checkpoint

niezakcony przebieg caej jednorazowej replikacji genomu (dziki ORC = origin replication
complex, czyli licencji do replikacji DNA, doczonej przed replikacj do wszystkich replikonw) demage checkpoint i topo II checkpoint
w trakcie replikacji do chromatyny przyczane s kondensyny (smc1 / smc3) i kohezyny
(scc1 / scc3) - zapewniaja one czno chromatyd po replikacji
w przypadku pojawienia sie wolnych kocw nici DNA (powstaj przejciowo w wyniku aktywacji
topoizomeraz rozcinajcych nici i czcych je tak, eby byy mniej skrcone w trakcie syntezy
DNA; generalnie jest to sygna nieukoczonej replikacji) aktywowana jest kinaza alarmowa
ATM wstrzymujca przejcie metafaza / anafaza
przejcie met / ana wie si z aktywacj agodnej proteolizy proteasomowej przez aktywacj
APC cdc20 (anaphase promoting complex).

Aktywacja replikacji DNA:

aktywacja kopleksu CDK 4/6 + cyklina D

fosforylacja biaka retinoblastoma (Rb; te antyonkogen), powoduje unieczynnienie biaka p53

i uwolnienie p21 z T antygenu oraz aktywacj transkrypcji biaek, syntez cykjliny E i jej
aktywacj.
SPF fosforyluje T antygenu na kluczowej treoninie
PP2A defosforyluje T antygen na kluczowej serynie
Rozpoczcie replikacji (ssaki): podczenie helikazy TOP1, polimerazy PCNA, polimerazy
gamma, prymazy RNA, biaka destabilizacji, wyciszacza primera RNA, ligazy...
Podczane s kohezyny CSS 1/3 i kondensyny SMC 1/3 (biaka majce za zadanie czy 2 nici
DNA), nastpuje remodelowanie chromatyny.
podczenie CDK + cdc45 - inicjacja replikacji!

Przebieg replikacji:

W miejscach OR rozplatanie nici przez

topoizomeraz II i helikaz. Ni rozpleciona
stabilizowana jest przez biaka SBB.
Powstaj wideki replikacyjne. Prymaza
syntetyzuje krtki fragment RNA sucy jako
starter.
Aparat replikacyjny:
1. helikaza przesuwa si wzdu DNA i rozplata
helikaln struktur (ATP -> ADP). Oddziela
od siebie nici.
2. biaka SBB wi jednoniciowy DNA i
zapobiegaj ponownemu czeniu si nici.

3.

Przed polimeraz DNA znajduje si ruchoma

obrcz, ktra tworzy piercie wok DNA i
wie polimeraz, umoliwiajc jej ruch
wzdu matrycy. Na nici opnionej uwalnia
DNA po kadym zakoczeniu fragmentu
Okazaki.
Polimeraza DNA katalizuje przyczanie nukleotydw do acucha (dobudowuje od 5' do 3'!!!).
acuch na nici wiodcej biegncej od 3' do 5' dobudowywany jest w sposb cigy, za na
drugiej nici (opnionej) - w sposb niecigy (powstaj tzw. fragmenty Okazaki).
Do rozpoczcia dobudowywania (w OR i na pocztku kadego fragmentu Okazaki) potrzebna jest
prymaza, ktra buduje krtki fragment RNA (tzw. starter). Budowa fragmentw Okazaki
rozpoczyna si od startera i koczy na poprzednim).
Startery usuwane s przez nukleaz.
Naprawcza polimeraza DNA uzupenia te miejsca.
Ligaza DNA czy ssiadujce ze sob fragmenty.
Ni opniona zwinita jest w ten sposb, e polimeraza tworzy jeden kompleks z helikaz i
prymaz.
Polimeraza DNA ma zdolnoc do autokorekty (redagowania) - po kadym wbudowaniu
nukleotydu sprawdza, czy jest on prawidowy. Jeli nastpi bd, usuwa go (aktywno nukleazy)
i na jego miejsce wstawia nastpny.

Transkrypcja:
Rodzaje RNA:

mRNA - stanowi "matryc" do produkcji biaek

tRNA - W procesie biosyntezy biaka poredniczy midzy mRNA a aminokwasami w
odczytywaniu kodonw (trjek kodujcych okrelony aminokwas)
rRNA - wraz z biakami tworzy rybosom, uczestniczy w syntezie biaka
snRNA (small nuclear RNA) - uczestnicz w splicingu pre-mRNA, transporcie biaek do ER i
innych procesach.

23

 tRNA, rRNA i snRNA nie podlegaj translacji! (ale w niej uczestnicz).

Gen - zesp lub kombinacja odcinkw DNA, ktre tworz
jednostk ekspresji (jednostk umoliwiajc utworzenie
specyficznego, funkcjonalnego produktu ostatecznego w postaci
czsteczki RNA lub polipeptydu).
W obrbie genu znajduj si: promotor, jednostka
transkrypcyjna, terminator i sekwencje regulatorowe. U
Procaryota w obrbia genu znajduj si wycznie sekwencje
kodujce, u Eucaryota powstajce mRNA musi zosta odpowiednio
zmodyfikowane przed "uyciem".
Transkrypcja przebiega zawsze od 5' do 3'. Promotory s
asymetryczne, wic zawsze brana jest pod uwag cile okrelona ni.

Przebieg transkrypcji u bakterii:

Czsteczka polimerazy RNA asocjuje si z czsteczk DNA i

przesuwa si po nim, a napotka miejsce promotorowe
(zawiera sekwencje stanowice informacj o miejscu startu
transkrypcji), z ktrym tworzy silny kompleks.
Po utworzeniu kompleksu polimeraza RNA rozplata DNA,
jedna z nici staje sie matryc, rozpoczyna si synteza
komplementarnego RNA.
Wyduanie nastpuje a do sekwencji terminacji (stop) wtedy polimeraza uwalnia DNA i RNA.

Przebieg transkrypcji u Eucaryota:

Rozplecenie krtkiego odcinka dwuniciowej helisy DNA konieczne jest remodelowanie jej struktury. Histony H3 musz
zosta zacetylowane przez HAT (enzym ten przesuwa si po
DNA, acetyluje histony a do chwili, gdy trafi na kompleks
towarzyszcy promotorowi).
.W obrbie promotora znajduje si TATA box (miejsce
bogate w adeniny i tyminy), ktre rozpoznawane jest przez
czynnik transkrypcyjny TF II D. Obok przyczaj si
pozostae czynniki transkrypcyjne i polimeraza RNA.
Czynniki transkrypcyjne maj za zadanie prawidowo
"ustawi" polimeraz RNA, pomagaja w rozdzieleniu 2 nici i
uwalniaja j z promotora w momencie rozpoczcia
transkrypcji.
Istniej sekwencje, ktre wi si z biakami regulatorowymi (represorami hamujcymi
transkrypcj lub aktywatorami powodujcymi j). Wi si one ze specyficznymi sekwencjami
DNA (silansjerami i enhanserami), ktre mog znajdowa si daleko od promotora - DNA
tworzy ptl, dziki ktrej oddziaywuj one z kompleksem czynnikw transkrypcyjnych i
polimerazy RNA. Biaka regulatorowe dziaaj w zespoach (kontrola kombinatoryczna) - np.
brak jednego z wielu powoduje brak transkrypcji, a 1 inhibitor moe hamowa wiele procesw.
W obecnoci wszystkich potrzebnych biaek jeden z czynnikw transkrypcyjnych fosforyluje
polimeraz. Wtedy enzym uwalnia si z kompleksu i rozpoczyna trankrypcj.
Powstaje fragment RNA poczonego z DNA (ale szybko si odcza). W efekcie trankrybowany
DNA wyglda jak choinka (bo proces zachodzi w wielu miejscach).

Dojrzewanie pre-mRNA:

24

W wyniku transkrypcji powstaje RNA zawierajce zarwno sekwencje kodujce (eksony), jak i
niekodujce (introny) - transkrypt pierwotny.
Modyfikacja koca 5' - powstawanie tzw. czapeczki (7-metyloguanozyna na pocztku
transkryptu).
Modyfikacja koca 3' - powstawanie ogona poliA (poliadenylacja, osania to ostatnie
sekwencje). Za kodonem stop znajduj si sekwencje informacyjne (3' UTR = untraslated
region), mog mie powinowactwo np. do biaek motorycznych (dziki temu mRNA moe byc
transportowany do okrelonych miejsc w komrce i dopiero tam powstaja biaka).

Splicing - usuwanie intronw odbywa si w specles. Introny zawieraj krtkie sekwencje

bdce sygnaami do ich usuwania. Docza si kompleks biaek i snRNA (snRNP = small nuclear
ribonucleoprotein). Fizycznie zbliaj one do siebie koce intronw, tworz z niego "lasso", ktre
odpada i ulega degradacji. Koce eksonw cz si. RNA dziaa jak enzym!!! Eksony mog le
si zoy - to jeden z mechanizmw ewolucji! Z tego samego genu w zalenoci od warunkw
(np. typu komrki) mog powstawa rne biaka (alternatywny splicing).
Inne modyfikacje (delecje, przegrupowania...)
Gotowe, dojrzae mRNA moe ulec translacji.
Dziki istnieniu odwrotnej transkryptazy mozna "przepisa" mRNA na DNA. Jest to bardzo
przydatne w warunkach labolatoryjnych, gdy otrzymujemy DNA zawierajce wycznie regiony
kodujce (cDNA).

Splicing rRNA:

Sekwencje kodujce poszczeglne rodzaje rRNA stanowi zawsze

fragmenty tego samego genu i uoone s zawsze w tej samej
kolejnoci: 18s rRNA, 5,8s rRNA i 25s rRNA. W wyniku transkrypcji
powstaje pierwotny transkrypt 35s, z ktrego kolejno wycinane s
sekwencje niekodujce.

Polimerazy RNA:
polimeraza I - bierze udzia w transkrypcji rRNA w jderku.
polimeraza II - transkrypcja mRNA podlegajcego translacji i
bogatego w uracyl U-RNA (to samo, co snRNA) biorcego udzia w wycinaniu intronw
polimeraza III - tRNA, U6-RNA, 5sRNA - mae RNA uczestniczce
w transporcie i translacji.

Translacja:
Przebieg tranlacji:

mRna transportowane jest do cytoplazmy przy pomocy biaek motorycznych doczonych do

sekwencji 3' UTR
Na terenie cytoplazmy cz si 2 podjednostki rybosomalne (maa i dua), 5sRNA i mRNA
(przyczepione sekwencj starterow - kodonem inicjujcym AUG kodujcym metionin). U
Eucaryota potrzebne s do tego czynniki inicjujce.

25

26

Do tego kompleksu przycza si tRNA z odpowiednim aminokwasem. tRNA ma ksztat

koniczynki, ktra na grze ma antykodon, czyli miejsce majce powinowactwo do trjki
nukleotydw mRNA kodujcych okrelony aminokwas oraz miejsce akceptorowe na kocu 3'
przyczajce aminokwas odpowiadajcy sekwencji nukleotydw.
Rybosom zawiera 4 miejsca wizania RNA: jedno dla mRNA i 3 dla tRNA (A = aminoacylotRNA, P = peptydylo-tRNA, E = exit). Pierwszy tRNA przycza si w miejscu A i przesuwa si
na miejsce P.
Do zwolnionego miejsca A przycza si kolejny tRNA. Wtedy karboksylowy koniec cucha
peptydowego / aminokwasu przenoszony jest z tRNA w miejscu P na tRNA w miejscu A (dziki
peptydylotransferazie tworzy z aminokwasem wizanie peptydowe).
Jest to sprzone z przesuniciem si podjednostek wzgldem siebie - wtedy wolne tRNA
przesuwa si z P na E, a tRNA z peptydem - na miejsce P.
Maa podjednostka przesuwa si o 3 nukleotydy (wraca do pozycji wyjciowej), tRNA z miejsca E
opuszcza rybosom. Cykl rozpoczyna si na nowo.
Powtarza si to do chwili, a w miejscu A znajdzie si kodon stop (UAA, UAG, UGA). Z
sekwencj t wi si czynniki uwalniajce (biaka), ktre zmieniaj aktywno
peptydylotransferazy (uwalnia biako do cytoplazmy). Wtedy rybosom uwalnia mRNA i rozpada
si na podjednostki.

Wykad VII: Losy biaek w cytoplazmie

Losy biaek w cytoplazmie:

Biaka cytoplazmatyczne:

Biaka, ktrych miejscem przeznaczenia jest cytoplazma, produkowane s wprost do niej. Ju

podczas syntezy wchodza w kontakt z chaperonami (tworzcymi "beczuk chaperoninow"),
ktre chroni je przed strawieniem i wymuszaj odpowiednie sfadowanie (konformacj).
Fadowanie moe te nastpi samoistnie lub przy udziale innych biaek (np. biaka linearne
mog formowa si w biakach o ksztacie rynienki, mog dopasowywa si jak puzzle lub
skrca naokoo siebie). Kompleksy biakowe mog tworzy si przy pomocy biaka scaffold o
ksztacie grzebienia, w ktrym w odpowiedniej kolejnoci zlokalizowane s odpowiednie enzymy
(moe te suy po prostu jako cznik przestrzenny).
Biaka zlokalizowane w cytoplazmie, np. rne enzymy, zawieraj tylko niewielk cz
katalityczn - reszta to sekwencje regulacyjne, zabezpieczajce przed strawieniem,
determinujce powinowactwo do innych struktur itp.
Niektre biaka zawieraj sekwencj NLS (nuclear localization signal) i transportowane s
do jdra przez pory w otoczce.
Biaka mog by te kierowane do mitochondriw i plastydw.

Przyczyny niszczenia biaek:

Biaka nieudane, np. le sfadowane, podlegaj poliubikwitynacji - do okrelonych aminokwasw

(lizyn) doczana jest ubikwityna, ktra "kieruje" biako do proteasomw.
"Nieudane" biako:
o jest niewaciwie sfadowane
o ma zgrupowanie lizyn "na wierzchu"
o pierwszym aminokwasem jest metionina, seryna, treonina, alanina, walina, cysteina,
glicyna.
Proteosomy to cylindry z proteaz rozkadajcych biaka. Zamykany jest kompleksem biakowym
("wieczkiem"). Biaka przeznaczone do degradacji wcigane s do wntrza cylindra (ale musz
mie "sygna" w postaci ubikwityny!).

Biaka bonowe i pozostajce wewntrz pcherzykw:

Nie wszystkie biaka mog swobodnie pywa sobie z cytoplazmie. Niektre (np. enzymy proteolityczne)
musz zajmowa okrelone kompartmenty i by oddzielone od reszty komrki, gdy np. moga trawi
potrzebne czsteczki. Do umieszczania biaek w we wntrzu bony / pcherzyka lub zakotwiczania ich w
bonie suy tzw. kotranslacja.
Biaka bonowe syntetyzowane s przez rybosomy przyczepione
do szorstkiej siateczki endoplazmatycznej. Translacja
rozpoczyna si, gdy pocz si obie podjadnostki rybosomu
oraz mRNA. Zwykle pierwsza powstaje sekwencja sygnaowa
o dugoci 21 aminokwasw. Do niej docza si peptyd
sygnaowy SRP (czsteczka rozpoznajca sekwencj; po
przyczeniu hamuje translacj). Potrzebne jest te 7s RNA.
W bonie znajduje si receptor SRP, ktry wie SRP i
rybosom (wtedy otwiera si w nim kana translokacyjny).
Sekwencja sygnaowa dostaje si do kanau
translokacyjnego, wznowienie translacji, SRP wraca do
cytoplazmy.
Syntetyzowany polipeptyd dostaje si do rodka tworzc ptl
(bo sekwencja sygnaowa pozostaje w kanale). W pewnym
momencie peptydaza sygnaowa (ze wiata ER) odcina
sekwencj sygnaow (wypada ona wtedy do cytoplazmy i ulega
degradacji). Biako zostaje w ten sposb w wietle ER.
Biako moe by przeplecione przez bon raz lub kilka razy:
wtedy w pewnym momencie pojawia sie sekwencja stop-

27

transfer. Zostaje ona uwolniona z kanau poprzez jego boczne otwarcie i zakotwiczona w bonie
(rwnoczenia odcinana jest sekwencja sygnaowa). Translokacja zostaje rozpoczta ponownie przez
sekwencj start-transfer itp. Po odciciu peptydu sygnaowego biako pozostaje w bonie.

Rola aparatu Golgiego:

Aparat Golgiego jest systemem cystern i pcherzykw. Jego gwn rol jest "segregacja" biaek i ich
modyfikacja (dodawanie grup wglowodanowych do przyszych glikoprotein).
Od strony siateczki endoplazmatycznej znajduje si strona cis (CGN = cis Golgi network), wewntrz
cysterny, a od strony bony komrkowej strona trans (TGN = trans Golgi network). Pcherzyki
dostaj si do aparatu Golgiego od strony cis, "przechodz" przez cay aparat Golgiego i s wydzielane
przez TGN. TGN jest fragmentem najbardziej pofadowanym, tu wanie nastpuje
"sortowanie"produktw - np. tworzone s lizosomy z zamnknitymi w nich enzymami proteolitycznymi.
Wszystkie pcherzyki odpczkowujce od bon (nie tylko aparatu Golgiego) s opaszczone (otoczone
paszczem biakowym z klatryny). Klatryna naley do triskelionw, tworzy siateczk o ukadzie
pseudokrystalicznym, ukada si w kul o okrelonej rednicy - nie pozwala na tworzenie duych
pcherzykw.
Pcherzyk powstaje jako doek opaszczony klatryn, uwypukla si, odcinany
dziki dynaminie (GTP -> GDP).
Paszcz z bon wi adaptyny - zawieraj one sygna transportu
rozpoznawany przez receptory cargo w przedziale wyjciowym (umoliwia
wychwytywanie odpowiedniego "adunku" do transportu). Znajduj si te na
nim biaka COP (np. COP II kieruje do aparatu Golgiego).
Na powierzchni pcherzyka znajduj si znaczniki molekularne V-SNARE (np.
biaka Rab?) niosce informacj o tym, z czym ma si poczy dany
pcherzyk (np. z lizosomem lub bon komrkow). Fuzj powoduje
poczenie si go z odpowiednim T-SNARE na powierzchni bony docelowej.

28

Endocytoza:
Pinocytoza (pyn i mae czsteczki):
czsteczki wi si z receptorem
na powierzchni komrki
wnikaj do rodka jako kompleks z
receptorem (tworz si doki i
pcherzyki opaszczone klatryn)
dziki dziaaniu pompy wodorowej
(H+ ATPazy) w rodku rodowisko
kwane, ktre moe spowodowa
odczenie liganda od receptora)
pcherzyki zostaj odpaszczone i
cz si z miejscem przeznaczenia.

Fagocytoza (due czsteczki, szcztki

komrkowe itp):
Komrka wytwarza wypustki, ktrymi otacza czstk, tworzy si fagosom pierwotny.
Fagosom pierwotny czy si z lizosomem -> powstaje endosom = fagosom wtrny (zesp
cewek i pcherzykw, w rodku rodowisko kwane, nastpuje degradacja zawartoci
fagosomu).

Wchanianie i transport przez bon pcherzyka strawionego materiau lub wczenie np. cholesterolu do
cianki pcherzyka i odwodnienie (kurczenie sie pcherzyka) lub mikropinocytoza (odczanie si
wtrnych pcherzykw). powrt pcherzyka do bony komrkowej, fuzja, uwolnienie niestrawionych
resztek, powrt receptorw do stanu wyjciowego (bo zmiana pH).

Endocytoza receptorowa jonw elaza:

Jony Fe3+ (znajdujce si w osoczu krwi) cz si z

apotransferyn, tworzc ferrotransferyn.
Ferrotransferyna poczona jest (trwale!) z receptorem
znajdujcym si w bonie (w jamce pinocytarnej).
W chwili przyczenia jonu tworzy si pcherzyk opaszczony
klatryn.
Dziki pompie wodorowej w rodku rodowisko kwane, pH
okoo 5,. Nastpuje odpaszczenie, a elazo redukuje si do
Fe2+ i trafia do cytozolu.
Oddzielaj si pcherzyki wtrne z
apotransferaz zwizan z
receptorem. Egzocytoza,
apotransferaza wraca do osocza.

Endocytoza
receptorowa
cholesterolu:

LDL (low density lipoprotein) i cholesterolu, zawierajcy

tuszczowymi (zestryfikowany) i
Biako LDL czy si z receptorem
opaszczonej klatryn), wpukla si
Zakwaszenie i odpaszczenie
endosomem.

liposom, pcherzyk z fosfolipidw

cholesterol zwizany z kwasami
biako.
LDL (transbonowy, w jamce
pcherzyk (liposom).
pcherzyka, poczenie z

29

Nastpuje hydroliza estrw cholesterolu i wczenie go do cianki pcherzyka.

Pcherzyk wraca do bony komrkowej, receptor LDL wraca na powierzchni komrki
.

30

Wykad VIII: Losy komrek w organizmie

Kategorie komrek:
Losy komrek w organizmie determinowane s zarwno przez czynniki zewntrzne (np. czynniki
wzrostu), jak i wewntrzne.
Komrki "upione" w fazie G0, zdolne do ponownej proliferacji w okrelonych warunkach
(komrki macierzyste).
Komrki embrionalne - znajdujce si w fazie G1 i dzielce si pod wpywem lokalnych
czynnikw wzrostu (receptory typu RTK = kinazy tyrozynowe)
Komrki rnicujce si - po zrnicowaniu niezdolne do proliferacji (rnicowanie si dziki
czynnikom rnicowania TGF i ich receptorom - kinazom serynowo - treoninowym -> czynniki
transkrypcyjne -> nowe biaka).
komrki eliminowane na drodze apoptozy (samozniszczenia), np. komrki "bon" midzy
palcami w rozwoju zarodkowym, pod wpywem ukadu odpornociowego, pod wpywem szlakw
przewodzenia w ukadzie nerwowym...

Dziaanie czynnikw wzrostu:

Receptory czynnikw wzrostu (np. EGF = naskrkowy czynnik

wzrostu, PDGF = pytkowy czynnik wzrostu) posiadaj w czci
zewntrzkomrkowej domeny bogate w cystein, a wewntrz
komrki motyw kinazy tyrozynowej (RTK). Po poczeniu si z
ligandem 2 identyczne podjednostki cz si ze sob i nastpuje
autofosforylacja kinaz, ktre staj si aktywne.
Grupy fosforanowe RTK (kinazy tyrozynowej) cz si z grupami
SH2 (SRC 2 domain) biaka GRB2, ktre po drugiej stronie ma 2
grupy SH3 (SRC3 domain) czce sie z biakiem Sos (jedno z
biaek GEF - albo odwrotnie...). Biako to powoduje aktywacje
biaka Ras. Aktywny Ras czy si z kinaz serynowo-treoninow
Raf. Raf fosforyluje kinaz MEK, ktra z kolei fosforyluje kinaz
MAP. Dalej - kaskada kinaz (umieszczonych w biakach scaffold synchronizacja dziaania), uaktywnianie czynnikw transkrypcyjnych
itp...

31

Sygnalizacja w komrce:

Na komrk oddziaywuj czynniki zewntrzne powodujce zmiany aktywnoci enzymw

(zwaszcza kinaz i fosfataz), zmiany w cytoszkielecie, zmiany w programie transkrypcji genw i w
szeregu innych funkcji.
Czynniki o charakterze moleku sygnalizacyjnych musz poczy si z odpowiednim receptorem
w bonie lub cytozolu.
Neurotransmitery zwizane s z kanaami jonowymi w bonie, wiele receptorw bonowych z
enzymami, a czynniki wzrostu lub proliferacji z biakami G (cieka Ras).
Receptory dziaajce w cytozolu to m.in.:
o cyklaza guanylowa stymulowana przez NO (powoduje relaksacj skurczu minia)
o hormony sterydowe, hormon tarczycy, kwas retynowy, witamina D - dziaaj na
receptory inhibowane dotd przez biako H sp 90 - powoduj transkrypcj genw
cieka zwizana z biakiem G:
o receptory podwyszajce poziom cAMP - np. receptory beta-adrenalgiczne ( wzrost
stenia cAMP aktywuje kinaz A, ktra powoduje aktywacj cieki glikolitycznej aktywacja syntazy glikogenu); komrki syntetyzujce somatostatyn - pozytywne
sprzenie (somatostatyna ma aktywowany przez cAMP region wicy do DNA - CRE =
cAMP response element; CRE rozpoznawany przez czynnik transkrypcyjny CREB, ktry
ufosforylowany przez kinaz A stymuluje transkrypcj somatostatyny).
o receptory obniajce poziom cAMP - np. receptory hormonalne alfa-2adrenergiczne - blokuj cyklaz adenylow (spadek stenia cAMP) lub otworzenie
kanaw K+ i wygaszenie bodca elektrochemicznego.
cieka zwizana z kinaz tyrozynow.

Regulacja cyklu komrkowego:

32

Kontrola replikacji (checkpoint G1/S):

Inhibitorami kompleksu SPF (cdk 4/6 i cyklina D)
s:
o biaka p16 i p18 zwizane ze ciek
Ras. Kada mutacja w tej ciece moe
prowadzi do nowotworu!!! (geny
kodujce biaka biorce w niej udzia s
protoonkogenami, ktre pod wpywem
mutacji staj si onkogenami).
o biako p53 i zwizane z nim p21 (bior
udzia w "sprawdzaniu" prawidowoci
genomu i ewentualnym wstrzymaniu
replikacji). Antyonkogeny!

o
o
o
o
o

Biako retinoblastoma - wpywa na dziaanie biaka p53 i p21 (fosforylacja

retinoblastomy powoduje unieczynnienie p53 i uwolnienie p21 z T antygenu).
Te 3 cieki musz si zgadza, dopiero wtedy dochodzi do replikacji.
W fazie G1 dziaaja cykliny D i E ("wcza" syntez DNA).
W fazie S dziaa cyklina A (prowadzi do aktywacji cykliny B).
Kinaza alarmowa ATM - kontroluje prawidowo DNA.

Kontrola wejcia w mitoz (checkpoint G2/M):

o MPF (mitosis promoting factor) CDK1 i cyklina B.
o Musi zosta zdefosforylowany przez
fosfataz tyrozynow cdc25
(aktywowana przez polokinaz w
potencjalnych biegunach wrzeciona).
Inhibitorem cdc25 jest biako p53
aktywowane przez kinaz alarmow
ATM (kontroluje, czy nie ma wolnych
kocw nici DNA wskazujcych na
niedokoczon replikacj).
o Nastpuje degradacja cyklin D i E.

Przeczenie z proteolizy SCF (ligaza ubikwitynowa,

niszczy inhibitory cyklu i wczesne cykliny;
powoduje nieodwracalno cyklu), na APC
(anaphase promoting complex, ktry aktywuje
inn ligaz (niszczc MPF).
Kontrola rozchodzenia si chromosomw (checkpoint
ana/met):
o zmiana APC cdc20 na APC cdh1
o degradacja polokinazy i inaktywacja cdc25
o surwiwina - jej wdrwka z kinetochoru jest
warunkiem prawidowej cytokinezy; jest rwnie
inhibitorem kaspaz (zapobiega apoptozie).
Cytokineza / G1:
o tworzenie ORC
o degradacja cykliny B
o Biaka bub reguluj uwalnianie fosfatazy ser/thr defosforylacja CKI (?)

Warunki zaistnienia onkogenezy:

Warunkiem koniecznym jest mutacja cieki Ras (np. receptora dla czynnika wzrostu, biaka
Ras, biaka p16 i p18 -> powoduje cigy sygna do podziau), retinoblastomy i biaka p53 (lub
p21).
mutacja kinazy alarmowej ATM (ma j wikszo komrek nowotworowych).
defekt w biaku myc (zwizanym z czynnikiem apoptozy)
defekt w cyklinie D lub innych cyklinach regulujcych faz S.

33

Apoptoza:
Apoptoza to mier komrki poprzez aktywacj kaskady enzymw proteolitycznych (naczelna kaspaza
ICE aktywuje kolejne) niszczcych biaka. Nie powoduje stanu zapalnego (bo nie zostaje mechanicznie
zniszczona, po prostu "zapada" si i kurczy).
Sygnay powodujce wejcie komrek w apoptoz:
brak czynnikw wzrostowych
uszkodzenie DNA (np. przez nawietlanie promieniowaniem UV, gamma, X)
inhibitory topoizomeraz
zewntrzne antyoksydanty
brak kontaktu komrki z podoem lub jego modyfikacja
pobudzenie receptorw przez cytokiny (cieka Fas) lub TNF
pobudzenie uwalniania Ca2+ do cytozolu i aktywacja PKC
Istniej 3 systemy wykonawcze:

ujawnienie fosfatydyloseryny po zewntrznej stronie bony komrkowej pod wpywem

uwolnienia Ca2+ do cytozolu stanowi sygna, e inne komrki powinny j sfagocytowa (ukad
odpornociowy)
sygnay od innych komrek - szlak uywany w rozwoju zarodkowym do niszczenia
niepotrzebnych komrek i do degradacji inhibitorw TF w komrkach (aktywacja kinazy, ktra
aktywuje proteoliz inhibitorw - powoduje wznowienie transkrypcji)
pod wpywem stresu nastpuje wyczenie proteasomw ("normalnych"), a wczenie systemu
kaspaz, np. w w chorobach neurodegeneracyjnych, udarach mzgu...

Szlaki uruchamiajce appoptoz:

Czynniki mierci: ligandy decydujce o mierci komrki - czynniki martwicy nowotworowej
TNF (tumor necrosis factor), np. interleukiny, cytokiny - umoliwiaj zniszczenie
zmutowanych komrek. Receptory (TNFR):
o trimery - uruchamiaj ciek odpornoci
o sieroce (pojedyncze) - wychwytuj TNF, ale nie przekazuj dalej sygnau. Powoduj,
e komrka nie reaguje na mae iloci czynnikw (musz si najpierw wysyci, zanim
zostan zaktywowane trimery).
Uszkodzenie mitochondriw - przerwanie acucha oddechowego, nadprodukcja nadtlenkw,
brak ATP.
Zmiany w cytoplazmie (np. aktywacja p21), zmiany w jdrze (retinoblastoma, p53, Myc).

Przebieg apoptozy:
proteoliza mitochondriw (chronice biako - BCl-2)
cytoliza i proteoliza - aktywacja ICE
degradacja jdra (nukleololiza i liza chromatyny)
Istniej mechanizmy zabezpieczajce przez zbyt atwym wchodzeniem w apoptoz - surwiwina,
biaka BCL2 (inaktywuj naczelne kaspazy)

34

Wykad IX: Chloroplasty

Chloroplasty znajduj si wycznie w komrkach rolinnych (w
rnego typu mikiszu - nie ma ich w epidermie z wyjtkiem
aparatw szparkowych).

Budowa chloroplastu:
Chloroplast to brya otoczona 2 bonami (zewntrzna zawiera
poryny - kanay wodne przepuszczalne dla wody, jonw, maych
czsteczek; wewntrzna zawiera przenoniki elektronw). rodek
wypenia stroma (zawiera wiele enzymw i skrobi) i stosy
tylakoidw uoonych w grana (ich wntrza s ze sob
poczone). Chloroplast zawiera wic 3 przedziay: przestrze
midzybonow, strom i wiato tylakoidw.
Tylakoidy zespolone w grana i niezespolone (midzygranowe)
rni si skadem bon!
Chloroplasty (i mitochondria) to organella semiautonomiczne posiadaj wasny genom, ale jego pojemno jest zbyt maa (nie
koduje wszystkich wystpujcych w chloroplastach biaek). DNA
chloroplastowe zawiera okoo 130-140 genw, koduje okoo 10%
biaek. Wikszo jest kodowana przez jdro, syntetyzowana w
cytoplazmie i transportowana na teren plastydu.

DNA chloroplastu:

Pena sekwencja DNA znana jest u 8 rolin ldowych (np.

ry, kukurydza, tyto, sosna czarna, Psilotum,
porostnica) i 6 glonw. W chloroplacie znajduje si 20-

30 identycznych nukleoidw.
Czsteczka DNA jest kolista, zbudowana z 2 komplementarnych nici. Replikacja zewntrznej
nastpuje zgodnie z ruchem wskazwek zegara, wewntrznej w drug stron.
W DNA znajduj si 2 sekwencje niepowtarzalne kodujce biaka (LSC = large single copy i
SSC = small single copy) przedzielone dwoma sekwencjami IR = inverted repeat
(sekwencje powtarzalne kodujce tRNA, rRNA i biaka rybosomalne).
Geny rRNA uoone s zawsze w tej samej kolejnoci (16s, 23s, 5s, 4.5s), pomidzy nimi czsto
tRNA.
ekspresja genw czsto nastpuje pod wpywem wiata - uaktywnia ono fotoreceptor, np.
fitochrom (niebieski barwnik fitochromobilina + biako apoproteina, ma aktywnoc kinazy
biakowej), kryptochrom (pochania wiato niebieskie).Fotoreceptor aktywuje biaka
regulatorowe trans (GBF, GT-I). Biaka te uruchamiaj transkrypcj mRNA, na podstawie ktrego
syntetyzowane s biaka chloroplastu (np. pSSU (pre-SSU) - maa podjednostka rubisco; w
chloroplacie czy si z LSU i tworzy enzym, pLHCP transportowany do tylakoidu).

DNA chloroplastowe zawiera:

geny zwizane z aparatem genetycznym - czynniki inicjacji translacji; podjednostki

polimerazy RNA; wszystkie tRNA; 4 rodzaje RNA; okoo 1/3 biaek podjednostek
rybosomalnych... Druga polimeraza jest cakowicie kodowana w jdrze.
geny aparatu fotosyntetycznego:
o rbcL - koduje du podjednostk rubisco (karboksylazy rybulozodifosforanu), mae
podjednostki kodowane s przez genom jdrowy
o polipeptydy fotosystemw bon tylakoidw: psI - >psaA, psaB, psaC, psaI, psaJ;
psII -> psbA-F, psbH, psbI, psbK-N
o 4 geny polipeptydw kompleksu cytb6/f -> cytb6, cytf, podjednostki IV i V. (reszta w
jdrze)
o 6 podjednostek syntazy ATP (F1:alfa, beta, eta, F0: I, III, IV).
o podjednostki dehydrogenazy NADH

35

Cechy struktury genomu i jego ekpresji:

Obecno intronw w wielu genach (cecha typowa dla komrek eukariotycznych!)

Kod genetyczny identyczny z uniwersalnym (w przeciwiestwie do mitochondrialnego)
Replikacja chloroplastowego DNA nie jest skorelowana z replikacj DNA jdrowego, ale zachodzi
pod jego kontrol (wikszoc lub wszystkie enzymy biorce udzia w replikacji kodowane przez
genom jdrowy!)
Wikszo genw chloroplastowych tworzy policistronowe jednostki transkrypcyjne (operony geny uoone s obok siebie i razem transkrybowane) - cecha typowa dla Procaryota!.
Modyfikacja pre-mRNA, splicing.
W miejscu transkrypcji czsto zamiana cytydyny na urydyn.
System translacji przypomina bakteryjny - rybosomy 70S, wraliwoc na te same antybiotyki, w
ukadach in vitro funkjonuj hybrydowe rybosomy (np. z jedn podjednostk z chloroplastu,
druga od bakterii), translacja regulowana przez biaka regulatorowe (zjawisko rzadkie u
bakterii).
Ekspresja genomu bardziej skomplikowana ni u bakterii - wiele klas promotorw, polimeraz
RNA, wieloetapowy proces dojrzewania RNA i inicjacji translacji; do eksprecji genw potrzebnych
jest wieleset czynnikw kodowanych przez jdro.

Rola chaperonw w dojrzewaniu biaka:

Biaka pomocnicze (chaperony):
tworz struktur przestrzenn biaek
cz podjednostki biakowe w funkcjonalny oligomer
pomagaja w transporcie biaek przez bony organelli
zapobiegaj tworzeniu si nieprawidowej, niefunkcjonalnej struktury
Wyrniamy: nukleoplazminy (w jdrze), chaperoniny (cpn 60 i cpn 10), biaka szoku cieplnego
HSP.
Rubisco - karboksylaza rybulozodifosforanu. Zbudowana z 8 duych podjednostek (LSU) i 8 maych
podjednostek (SSU). Mae podjednostki kodowane s przez jdro i syntetyzowane w cytoplazmie, due
syntetyzowane s w chloroplacie.
Do niesfadowanej duej podjednostki przycza si cpn 60 (syntetyzowane w cytoplazmie!). Powoduje
odpowiednie sfadowanie polipeptydu i czenie si w dimery, a potem w tetramery. Prawdopodobnie
wpywaja te na fadowanie maej podjednostki. Cpn 10 powoduj odczanie cpn 60 od polipeptydu. W
chloroplacie do oktameru LSU doczane jest 8 SSU.

36

Transport biaek z cytozolu do

chloroplastu:
Prekursory biaek posiadaj sekwencje
tranzytowe kierujce je do chloroplastw. Biaka
te (np. podjednostka maa rubisco) rozpoznawane
s przez znajdujce si w bonach chloroplastu
kompleksy zoone z receptora i biaka
tworzcego kana translokacyjny (receptor
znajduje si w bonie zewntrznej, po rozpoznaniu
i przyczeniu sekwencji tranzytowej czy si z
biakiem bony wewntrznej tworzc kana). W
procesie transportu przez bone zuywane jest
ATP (przy przyczeniu sekwencji tranzytowej i
przy transklokacji). Chaperoniny ochraniajce
biako w cytoplazmie zostaj w niej (odpadaj w
czasie przechodzenia biaka przez bon).
Podobnie wyglda transport biaek do wiata
tylakoidw (np. prekursor plastocyjaniny). W tym
przypadku biako musi posiada 2 sekwencje
tranzytowe (kierujce do chloroplastu i do
tylakoidu). Po dostaniu si biaka do stromy
przyczaj si do niego biaka szoku cieplnego
hsp 70 (zuywane jest przy tym ATP) i odpada
sekwencja kierujca do choloplastu. "Na
wierzchu" pojawia si sekwencja kierujca do
wiata tylakoidu, czy si z receptorem itp.
Podjednostki syntazy ATP (jdro), biako
preLHCP (jdro), biako pD1 (kodowany przez
chloroplast; skadnik psII) - wbudowywane w
bony tylakoidw, tylko 1 sekwencja sygnaowa
(odcinana dopiero po wbudowaniu).
Transport biaek jest wic procesem
wieloetapowym. Przebiega nieco inaczej w
zalenoci od "miejsca przeznaczenia".
Czynniki zaangaowane w monta biaek w bon
tylakoidu:
biegunowe i elektrostatyczne
oddziaywania poszczeglnych biaek ze
skadnikami bony tylakoidu (w zalenoci
od adunku reszt aminokwasowych biaka
moga zosta wczone do bony w cile
okreslony sposb).
oddziaywania biaka-lipidy
obecnoc molekularnych chaperonw
(potrzebne do wczenia biaka w bon i
do translokacji, np. HSP70 konieczny do
wczenia w bone LHCP).
do transportu przez bon chloroplastu i
prawdopodobnie przez bone tylakoidu
potrzebne jest ATP (ale nie jest potrzebny
potencja bonowy jak w mitochondrium).
obecnoc SPF (stromal protein
factor), np. HSP w przypadku LHCP lub
chaperonina 60 do czenia si
podjednostek Rubisco.

37

Kompleksy w bonach
tylakoidw:

fotosystem I - gwnie w tylakoidach

niezespolonych
fotosystem II - gwnie w tylakoidach
zespolonych (w granach)
CF0CF1 = syntaza ATP - cz
katalityczna po stronie stromy, tylakoidy
niezespolone
cytochrom b - rwnomiernie

Wszystkie biaka transportujce elektrony z wyjtkiem plastocyjaniny s biakami transbonowymi

(plastocyjanina "podczepiona" jest pod bon). Kompleksy przemieszczaja si w zalenoci od natenia
wiata.
Budowa fotosystemu II:
Duy kompleks mieszanego pochodzenia (cz podjednostek
pochodzi z genomu jdrowego, cz z chloroplastowego).
Zbudowany z centrum reakcji, kompleksu antenowego (LHC2
= light harvesting complex, kodowany przez jdro) i
kompleksu fotolizy wody. Znajdujce si w kompleksie
antenowym liczne czsteczki chlorofilu reaguj z fotonami
wiata, energia wzbudzenia elektronowego przeskakuje z
chlorofilu na chlorofil, a trafi do centrum reakcji.
W centrum reackji znajduj si biaka D1 i D2 (kodowane przez
plastyd) i 2 czsteczki chlorofilu. Z jednej z nich elektron
przeskakuje na cile okrelona czsteczk (ruchomy przenonik
elektronw znajdujcy si w bonie - plastochinon), ktry
przenosi go na cytochrom b6/f.
"Ubytek" elektronw rwnowaony jest przez elektrony
pochodzce z fotolizy wody.
Cytochrom b6/f:
Cytochromy b i f
kodowane s przez
DNA chloroplastu,
biako risce przez
genom jdrowy. Rol
kompleksu jest
odebranie elektronu od
plastochinonu i
przeniesienie go na
plastocyjanin.
Energia transportu elektronu wykorzystywana jest do transportu
H+ do wiata tylakoidw, a rnica potencjaw do produkcji ATP przez
CF1CF0.
Fotosystem I:
Podobnie jak fotosystem II zawiera centrum reakcji kodowane przez
genom plastydu i kompleks antenowy syntetyzowany poza
chloroplastem. Ulega wzbudzeniu przez wiato, przenosi elektron na
ferrodoksyn (ruchome biako w bonie), ktra z kolei dostarcza go na
reduktaz NADP+ (powstawanie NADPH).
Syntaza ATP:
Zbudowana z czci transbonowej CF0 i wystajcej do stromy gwki
CF1. Obie czci maj mieszane pochodzenie - podjednostki alfa, beta i
eta CF1 oraz I, III i IV CF0 kodowane s przez genom chloroplastowy,
natomiast gamma, delta, i podjednostka II syntetyzowane s poza
plastydem.

38

Powstawanie
chloroplastw:

Wszystkie typy plastydw

rozwijaj si z proplastydw
(maych, czsto mylonych z
mitochondriami).
Bona wewntrzna wpukla si i
odcina do stromy pcherzyki,
ktrepowikszaj si tworzc
tylakoidy i cz si w grana
(tworzy si ukad rwnolegych bon wewntrznych).
W przypadku niedoboru wiata powstaj etioplasty z regularn,
przypominajc kryszta struktur zwan ciaem prolamellarnym.
Etioplasty mog przeksztaca si w chloroplasty, kiedy znajd si w
miejscu wystarczajco owietlonym.
Z proplastydw mog te powstawa amyloplasty, elaioplasty i chromoplasty (te ostatnie mog
take powstawa z chloroplastw).
U rolin jednoliciennych (w przeciwiestwie do dwuliciennych) w obrbie jednego licia mona
znale rne stadia rozwoju chloroplastw.

Biosynteza chlorofilu:
kwas alfa-aminolewulinowy -> ... -> porfiryna IX -> protochlorofilid. Protochlorofilid jest ostatnim
stadium ciemniiowym syntezy chlorofilu, ma bardzo regularn struktur (buduje ciao prolamellarne).
Protochlorofilid przeksztaca si w chlorofilid pod wpywem reduktazy protochlorofilidu, ktra do
swojego dziaania potrzebuje NADPH (ktry produkowany jest pod wpywem wiata - dlatego w
ciemnoci reakcja ta nie moe zaj). Chlorofilid przeksztacany jest w chlorofil.

Reakcje wizania dwutlenku wgla:

Cykl Calvina (C3) - cig reakcji niezalenych od wiata. Dwutlenek wgla wizany jest przez
rybulozodifosforan (enzym - rubisco). Szeciowglowa czsteczka rozpada si na 2 dwa 3fosfogliceryniany (3-wglowe), przeksztacane w aldehyd 3-fosfoglicerynowy - z jego czsci
odtwarzany jest rybulozodifosforan, reszta wykorzystywana jest do syntezy wielu zwizkw
organicznych. (6 CO2 -> 1 czsteczka glukozy). W procesie zuywane jest ATP i NADPH. Roliny
C3 przystosowane s do warunkw raczej wilgotnych (wtedy ich metabolizm opaca si bardziej
ni C4).
U niektrych rolin (C4) zamiast fosfoglicerynianu na pocztku cyklu powstaje 4-wglowy
szczawiooctan. Roliny takie maj nieco odmienn budow licia (wizki przewodzce otoczone
s fotosyntetyzujcymi komrkami pochwy wokwizkowej - komrki te maj bezgranowe
chloroplasty, s w nich tylko rwnolege tylakoidy). W komrkach mezofilu przebiega szlak C4 (w
pochwach - cykl Calvina). Szczawiooctan moe rozpada si na CO2 i pirogronian,
wykorzystywany do cyklu Calvina przez komrki wokwizkowe. Roliny C4 dobrze znosz
wysokie temperatury i susz (nawet po zamnkniciu aparatw szparkowych maj dostp do CO2
dla fotosyntezy), ale zuywaj wicej energii (np. trzcina cukrowa, kukurydza). Szlaki C3 i C4
przebiegaj w rnych miejscach.
CAM (crassulacean acid metabolism) - wystpuje u wielu sukulentw (np. gruboszowate).
Roliny wi CO2 noc i wbudowuj go w jabczan magazynowany w wakuoli. W cigu dnia
zamykaj szparki, dekarboksyluj jabczan i uwalniaj dwutlenek wgla do tkanki licia. Szlaki
C3 i C4 odbywaj si w rnym czasie.

39

Podzia plastydw:
Plastydy powstaj z ju istniejcych plastydw - nie ma moliwoci wytworzenia przez komrk
chloroplastw de novo. Ilo chloroplastw w okrelonym typie komrek jest staa, regulacja podziaw
jest specyficzna dla danej komrki (i skoordynowana). Podzia plastydw nie jest sprzony z podziaem
komrki.
Podzia nukleoidu odbywa si rnie w zalenoci od gatunku, nie ma synchronizacji podziaw. Tu przed
podziaem chloroplast przyjmuje hantlowaty ksztat, zakada si piercie z filamentw aktynowych,
nastpuje podzia. U Cyanidium cordarium podzia sprzony z podziaem jdra i mitochondrium. Kolejny
podzia w paszczynie prostopadej do poprzedniego.
Organella dziedziczone s wraz z endoplazm komrki rozrodczej eskiej (dziedziczenie
odmateczne). Z gamet mskich s one eliminowane.

40

Wykad X: Mitochondria
Budowa mitochondrium:
Mitochondria to organella otoczone podwjn bon - w
bonie zewntrznej znajduj si poryny (kanay wodne), w
bonie wewntrznej systemy transportu elektronw (bardzo
duo biaek transbonowych). Pomiedzy nimi znajduje si
przestrze perimitochondrialna. Bona wewntrzna jest
silnie pofadowana (tworzy kristy) - dziki temu ma du
powierzchni. rodek wypenia matrix zawierajca enzymy
(np. do utleniania pirogronianw, kwasw tuszczowych,
cyklu Krebsa). Mitochondria rolinne s mniejsze i mniej
regularne ni zwierzce.

DNA mitochondrialne:
Mitochondria posiadaj wasny DNA (kolista czsteczka zbudowana z 2 komplementarnych nici). U
rnych organizmw rnice w nim s bardzo due, moe by np. bardzo "oszczdny" (u ludzi) lub
zawiera bardzo duo sekwencji niekodujcych (drode). Moe byc te bardzo rnej wielkoci - u
ssakw 14-18 tys., u roli 200-250 par zasad...
Geny DNA mitochondrialnego koduj okoo 5% biaek:
Cz aparatu genetycznego:
o rRNA
o tRNA (u niektrych gatunkw, np. pszenicy, kodowane w jdrze)
o biaka podjednostek rybosomalnych (nie zawsze)
Biaka zwizane z fosforylacj oksydacyjn:
o podjednostki 1,2,3 cytochromu c
o cz cytochromu b
o podjednostki 6 i 8 F0ATPazy
o czasami podjednostka alfa F1ATPazy
o podjednostki dehydrogenazy NADH
Przez jdro kodowane s m.in. wikszo podjednostek syntazy ATP, polimeraza DNA i RNA, biaka
rybosomalne, enzymy cyklu Krebsa, antyport ATP / ADP, podjednostki cytochromu c...

41

Kod genetyczny DNA mitochondrialnego NIE JEST identyczny z kodem uniwersalnym - wystpuj take
rnice pomidzy gatunkami!

Transport biaek do mitochondrium:

Podobnie, jak w przypadku chloroplastw,
biaka transportowane s przez bony za
pomoc transportera (kompleks
receptorowy + kana) - przeniesienie biaka
wymaga energii zwizanej z transportem
protonw przez bon. Biako musi posiada
odpowiedni ilo sekwencji
transportowych - jedna do matrix lub bony
wewntrznej, 2 do przestrzeni
midzybonowej (najpierw dostaje si do
matrix, a dopiero stamtd przechodzi przez
bon wewntrzn do przestrzeni
perimitochondrialnej, np. cytochrom b2).
Cytochrom b2 moe te (rzadziej) przedosta
si czciowo przez kana (odcinana
sekwencja I) i przemieci si midzy bonami
(przyczepia si do bony wewntrznej, ktra
odcina sekwencj II).
Biako przed przejciem przez bon zwizane
jest z biakami opiekuczymi
(chaperonami)- oddysocjowuj one w
momencie rozpoczcia translokacji. Po
przedostaniu si biaka do matrix przyczane
s kolejne chaperony (majce chroni biako,
a potem majce je sfadowa i odczy sekwencj tranzytow).

Procesy zachodzce komrce:

CYTOPLAZMA

PREZSTRZE
PERIMITOCHONDRIALNA

Glikoliza (glukoza ->

pirogronian)

MATRIX MITOCHONDRIUM
pirogronian -> acetyloCoA

przeksztacenie kwasu
tuszczowego w acyloCoA

beta-oksydacja (acyloCoA -> acetyloCoA)

cykl Krebsa (jednym z enzymw jest
dehydrogenaza bursztynianowa znajdujca si w
wewntrznej bonie mitochondrium, naleca te
do acucha oddechowego).

Budowa wewntrznej bony mitochondrium:

W wewntrznej bonie mitochondrium znajduj
si kolejne ogniwa acucha oddechowego:
dehydrogenaza NADH (NADH ->
NAD+)
ubichinon (CoQ) - ruchomy przenonik
elektronw
dehydrogenaza bursztynianowa

42

kompleks cytochromw b-c1 (kodowane czciowo przez jdro, czciowo przez

mitochondrium)
oksydaza cytochromowa (3 podjednostki kodowane przez genom mitochondrialny) przekazuje elektrony na czsteczki tlenu (2e + 2H + + O2 -> H2O)

Dehydrogenaza NADH odbiera 2 elektrony od jonu wodorkowego

oddzielonego od NADH i przekazuje je kolejnym kompleksom. Podczas
transportu elektronw wyzwala si energia zuytkowana do transportu
protonw wbrew gradientowi ste (z matrix do przestrzeni
midzybonowej). Wytwarza si duy potencja bonowy (rnica pH
midzy matrix a przestrzeni perimitochondrialn wynosi okoo 1, a wic
midzy bonami jest 10 razy wicej jonw H+).
Rnic potencjaw wykorzystuje syntaza ATP (zbudowana z czci
transbonowej F0 i skierowanej do matrix F1). Tworzy ona drog, ktr
protony wydostaj si zgodnie z gradientem ste do matrix, a energia
tego przepywu zuywana jest do produkcji wysokoenergetycznych wiza
w ATP. Rnica potencjaw wykorzystywana jest take do transportu
pirogronianu i fosforanw (symport) oraz ATP i ADP (antyport).

Porwnanie mitochondriw i chloroplastw:

MITOCHONDRIUM

CHLOROPLAST

Ilo kodowanych
polipeptydw:

20-30

do kilkuset

Liczba kopii genomu w

organellum:

5-50

20-30

KODOWANE
POLIPEPTYDY:

zwykle wszystkie RNA (czasami tRNA w

jdrze)

wszystkie RNA

tylko niektre biaka rybosomalne

1/3 biaek rybosomalnych

niektre podjednostki syntazy ATP,

oksydazy cytochromowej, cytochromu
b/c1.

dua podjednostka rubisco,

podjednostki fotosystemw,
cytochromu b6/f, 6 podjednostek
syntazy ATP...

Transport biaek:

najpierw przez obie bony do matrix,

przez obie bony do stromy, a potem
potem ewentualnie przez wewntrzn
ewentualnie do bony lub wiata
bon do przestrzeni perimitochondrialnej tylakoidu

Lokalizacja syntazy ATP:

podjednostka F1 w matrix, due stenie

H+ w przestrzeni midzybonowej

podjednostka F1 w stromie, due

stenie H+ w wietle tylakoidw

Pochodzenie mitochondriw i chloroplastw:

Mitochondria i chloroplasty powstay na drodze endosymbiozy - pochodz
od jednokomrkowych, prokariotycznych organizmw, ktre zostay
zasymilowane przez eukarionty. Stanowi dla nich rdo energii, zwizkw
organicznych i tlenu.
2,5 miliarda lat temu pojawiy si organizmy fotosyntetyzujce i stenie
tlenu w atmosferze znacznie wzroso. Wtedy pojawiy si pierwsze bakterie
tlenowe. Mitochondria zostay wchonite znacznie wczeniej, ni nastpi
podzia na roliny, grzyby i zwierzta.
Dowody na pochodzenie endosymbiotyczne:
specyficzne DNA i RNA (rRNA ma czciowo takie same sekwencje,
jak bakterie).
podobne rybosomy 70S (w warunkach in vitro mona stworzy
dziaajce hybrydy rybosomw bakteryjnych i chloroplastowych).
wraliwo na te same inhibitory: chloramphenicol, streptomycyna,
erytromycyna, akrydyna, bromek etydyny
moliwo hybrydyzacji DNA i RNA z chloroplastw i sinic

43

44

wiele homologii genw

podobne chaperony (!)

45