Skrypt WSP PDF

Wspczesne systemy polityczne
1. Pojcie systemu politycznego

System polityczny na system polityczny skadaj si 3 nastpujce kwestie:
- idee, wartoci polityczne
- organizacje, instytucje polityczne
- normy polityczne
Idee, wartoci polityczne - s to idee i wartoci, ktre maj charakter polityczny, ktre s
uznawane w yciu politycznym, na ktrych ycie polityczne si opiera. ycie polityczne
kadego spoeczestwa opiera si na uznanych pewnych wartociach np. idea demokracji,
idea pastwa, idea praworzdnoci, idea spoeczestwa obywatelskiego, idea rozdziau
kocioa od pastwa, wiecki charakter pastwa, idea suwerennoci narodu, idea podziau
wadz itp.
Organizacje, instytucje polityczne ktre maj charakter polityczny, ktre funkcjonuj w
politycznej sferze ycia spoecznego, ktre organizuj spoeczestwo do udziau w takim
yciu np. partie polityczne (zdominoway dzisiejsze ycie polityczne), pastwo (organizacja
powszechna i przymusowa), samorzdy, zwizki zawodowe, s to nie tylko organizacje
formalne, moemy zaliczy do nich take organizacje nieformalne np. mafia, grupa
zorganizowana
Normy polityczne normy, ktre maj charakter polityczny, ktre reguluj ycie polityczne,
ktre s uznawane w yciu politycznym.
Do norm politycznych zaliczamy:
Cz norm ustanowionych przez pastwo (norma, ktra nie dotyczy ycia
politycznego np. jest to prawo o ruchu drogowym, ale norm polityczn jest ju prawo
wyborcze bo reguluje wany fragment ycia politycznego), zaliczamy take normy,
ktrymi kieruj si organizacje i instytucje polityczne, jest take partyjny regulamin
obrad parlamentu reguluje zasady funkcjonowania instytucji politycznych, do norm
politycznych zaliczamy nie tylko prawa pisane ale take prawa zwyczajowe jeeli
dotycz ycia politycznego .
2. Istota, rodzaje i tre konstytucji.
Ponad 20 pastw wiata nie ma konstytucji, dzielimy je na 2 grupy:
- monarchia absolutna ( wadza panujcego nie moe by ograniczona) np. Pw. Arabskim
Arabia Saudyjska, Omau, Katar, REA
- pastwa rzdzone przez reimy, ktre doszy do wadzy poprzez przewroty, zamachy stanu np.
Libia
Konstytucja - ustawa zasadnicza, ustawa podstawowa, akt prawny najwyszego rzdu

(konstytucja z ac. Constitutio-ustanowi, urzdza), a zatem konstytucja to akt prawny, ktry
traktuje o ustanowieniu i urzdzeniu pastwa. Sowo konstytucja jest niejako zarezerwowane .
Konstytucja jest aktem prawnym szczeglnego rodzaju.
Copyright 2 0 0 4 / 2 0 0 5 b y J A C E K L E W A N D O W S K I
Czym Konstytucja rni si od innych aktw prawnych:

1) Szczeglnym trybem stanowienia
2) Szczeglna systematyk
3) Szczegln treci
4) Szczeglna moc
5) Podlega szczegowej ochronie
Ad 1)
Konstytucj uchwala si przy szczeglnym forum i szczeglna wikszoci.
W Polsce sejm moe zmieni konstytucj 2/3 gosw, w USA stanw, w Portugalii 4/5
posw w Parlamencie.
Ad2)
Konstytucje pisze si wg pewnego porzdku, wszystkie konstytucje rozpoczynaj si od
preambuy, ale nie jest ona norm prawn, ma ona charakter deklaracji ustawodawcy.
W I rozdziale konstytucja okrela ustrj polityczny, w II rozdziale ustrj gospodarczy ,
III rozdzia traktuje o prawach, wolnociach i obowizkach obywatelskich, IV rozdzia
traktuje o najwaniejszych organach, koczy si przepisami o zmianie konstytucji. Wg takiej
systematyki napisana jest wikszo konstytucji wiata.
Ad3)
Szczeglna tre sprowadz si do tego, e konstytucja jest pisana w sposb oglnikowy
(nie pisze si o detalach) jest oglnikowa dlatego aby moga obowizywa przez dugi okres
czasu (gdyby traktowaa o szczegach czsto trzeba byoby j zmienia), ale take po to aby
mona byoby j uchwali.
Ad4)
Konstytucja jest aktem prawnym najwyszego rzdu, wszystkie pozostae akty prawne musz
by zgodne z konstytucj, musz z niej wynika.
Ad 5)
W krajach demokratycznych do ochrony konstytucji powouje si wyspecjalizowany w tym
organ pastwowy, powouje si sd szczeglnego rodzaju
- w Polsce Trybuna Konstytucyjny
- w Niemczech Federalny Trybuna Konstytucyjny
- w USA Sd Najwyszy
- we Francji Rada Konstytucyjna
Orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego zawsze maj moc ustawy.
Rodzaje konstytucji:
1) czas obowizywania, tre i zawarto:
a) konstytucja pena:
- przyjmowana jest na czas nieokrelony (ustawodawca, ktry j napisa nie
okreli czasu w jakim konstytucja ma obowizywa)
- wyrnia si treci (musi obowizywa co najmniej 5 spraw):
ustrj polityczny
ustrj spoeczno gospodarczy
prawa, wolnoci i obowizki obywatelskie
organizacje i zasady funkcjonowania przynajmniej najwyszych
wadz pastwowych
przepisy o zmianie konstytucji
kada konstytucja pena w I rozdziale okrela ustrj polityczny poprzez

wyliczenie zasad ustroju politycznego
rozdzia II powicony jest ustrojowi spoeczno gospodarczemu ( wyliczenie
zasad ustroju spoeczno gospodarczego). Rozpoczyna si od stwierdzenia
ze wasno w danym pastwie jest nienaruszona...
w dalszej czci okrela prawa, wolnoci i obowizki obywatelskie
Prawa obywatelskie:
- wynikaj one zawsze z prawa stanowionego
- w przypadku prawa mamy moliwo wyboru sposobu postpowania, z prawa obywatelskiego
mona korzysta, ale nie musi si.
- W sytuacji konfliktowej to obywatel musi powoa si na norm prawn na mocy ktrej to
prawo mu przysuguje
Wolnoci obywatelskie:
- wolnoci nie wynikaj z prawa stanowionego ale mog by przez to prawo ograniczone
- obywatele maj take moliwo wyboru sposobu postpowania , z wolnoci korzystamy kiedy
chcemy
- w sytuacji konfliktowej to organ pastwowy musi wykaza norm prawn na mocy ktrej dan
wolno ograniczono
Obowizki obywatelskie:
- obowizki obywatelskie wynikaj zawsze z prawa stanowionego, w krajach demokratycznych
dba si o to aby obowizki byy o randze ustawy zwykej
- w przypadku obowizkw obywatelskich nie ma moliwoci wyboru sposobu postpowania,
obywatel musi wypeni obowizek bez wzgldu co o nim sdzi
- w sytuacji konfliktowej to organ pastwowy musi wykaza norm prawn z ktrej dany
obowizek wynika
okrela do kogo naley wadza ustawodawcza , wykonawcza i sdownicza, jak

te wadze si wykonuje, okrela ich kompetencje, okrela relacje midzy nimi
konstytucja koczy si przepisami o zmianie konstytucji, ustawodawca musi
okreli tryb zmiany konstytucji
b) Konstytucja maa wyrnia si po pierwsze tym, e przyjmuje si j na czas

okrelony, z reguy jest to na czas do uchwalenia konstytucji penej, konstytucja
maa ma charakter tymczasowy ( w XX w. Mielimy 3 mae konstytucje:
I 1919-1921, II 1947-1952, III 1991-1997), po drugie treci konstytucja maa
jest uboga pod wzgldem treci, z reguy okrela organizacje i zasady
postpowania najwyszych wadz pastwowych
2) Sposb zmiany konstytucji
a) Konstytucja sztywna - to taka, ktrej tryb zmiany jest bardzo czasochonny
i trudny do przeprowadzenia np. Dania, Irlandia, Szwajcaria, Japonia (najbardziej
sztywny od 1947r.)
b) Konstytucja gitka (elastyczna) to taka, ktrej tryb zmiany nie rni si od trybu
zmiany ustaw zwykych np. Wielka Brytania, Izrael.
Bardzo rozbudowana jest konstytucja Szwajcarii, kade uprawnienie wadz zwizkowych musi wynika
z konstytucji. Jest to bardzo szczegowa konstytucja, dlatego czsto si j poprawia.
3. Formy demokracji bezporedniej

Demokracja wadza ludu (z gr. Demos- lud i kratos- wadza)
W ustroju demokratycznym spoeczestwo ma wpyw na skad pastwowy, ten wpyw
nastpuje przez wybory, ale take przez moliwo krytyki rzdzcych partii. Ma take
wpyw na tre podejmowanych decyzji. Ten wpyw moe by bezporedni np. referendum
lub poredni za porednictwem posw, senatorw, radnych, wpyw rwnie poprzez krytyk
lub dyskusj.
Obywatele mog kontrolowa dziaalno wadz pastwowych, ta kontrola jest moliwa
poprzez dostp do sdw lub trybunaw , poprzez krytyk upowszechnion przez media.
Jednak demokracja funkcjonuje w sposb naleyty, gdy w spoeczestwie wystpuje
surrealizm mediw.
Demokracja bezporednia polega na tym, e kady przecitny obywatel ma jednakow
moliwo udziau w podejmowaniu decyzji pastwowych
W demokracji przedstawicielskiej posowie, senatorowie, radni maj wicej do powiedzenia
ni normalny obywatel.
Instytucje demokracji bezporedniej:
- referendum
- inicjatywa ludowo ustawodawcza (obywatelska)
- zgromadzenie ludowe
Referendum najczciej spotykana inicjatywa demokracji bezporedniej. Od pocztku lat
90-tych obserwujemy mod na demokracj bezporedni i rezultatem tej mody jest to, e w
prawie wszystkich pastwach europejskich mona to referendum przeprowadzi (dopki nie
ma referendum w RFN)
Referendum (z ac. Referendare- odwoanie si) jest to forma odwoania si organu
pastwowego do opinii, do woli obywateli. Przez referendum organ pastwowy, ktry je
rozpisa chce pozna opini obywateli w danej sprawie lub chce aby podjli decyzj w danej
sprawie.
REFERENDUM
OPINIODAWCZE
PRAWODAWCZE
USTROJODAWCZE
OBLIGATORYJNE
FAKULTATYWNE
USTAWODAWCZE
OBLIGATORYJNE
FAKULTATYWNE
Referendum opiniodawcze w takim referendum obywatele nie podejmuj decyzji, co

najwyej wyraaj opini w jakiej sprawie (odbyy si 4 referenda opiniodawcze: I czerwiec
1946r. 3xTAK, II 1987r. Dotyczyo kierunku reform gospodarczych, prof. Sadowski
przygotowa projekt referendum gospodarczego-nie dao wyniku, mniej ni 50% frekwencji,
III 1996 Lech Wasa, dotyczyo powszechnego uwaszczenia, IV 2003 przystpienie do UE)
Referendum prawodawcze to takie w ktrym obywatele gosuj nad projektem aktu
prawnego, obywatele podejmuj decyzje decyduj o przyszoci danego aktu prawnego,
decyduj czy ten projekt ma wej w ycie czy nie.
- referendum ustrojodawcze dotyczy zmiany konstytucji
- referendum ustawodawcze dotyczy zmiany jakiej ustawy
Referendum obligatoryjne obowizkowe, musi si odby aby jaki akt prawny mg wej
w ycie np. maj 1996 r. W Danii, Japonii, Szwajcarii
Referendum fakultatywne nieobowizkowe, moe si odby ale nie musi aby ustawa wesza
w ycie , poprzez gosowanie w parlamencie np. Francja dochodzi wtedy gdy legislacja
zawiedzie, gdy parlament nie podejmuje decyzji lub prezydent nie zgadza si z decyzj
parlamentu prezydent rozpisuje wtedy referendum, wzywa obywateli do podejmowania
decyzji wikszoci gosw.
Szwajcaria ma 90 dni od chwili ustalenia ustawy, jeeli 50 ty. osb nie bdzie zgadza si z
decyzj parlamentu pisz sprzeciw i podejmowane jest wtedy referendum fakultatywne.
Inicjatywa ludowo ustawodawcza polega ona na tym, e liczba obywateli ma prawo
zgosi pod obrady parlamentu projekt zmiany ustawy zwykej lub projekt zmiany
konstytucji. (W Polsce grupa co najmniej 100 ty. osb, we Woszech 500 ty, w Szwajcarii
100 ty.)
Zgromadzenie ludowe to zebranie ogu penoprawnych obywateli, ktrego celem jest
stanowienie prawa i wybr egzekutywy (wybr urzdnikw, ktrzy to prawo wprowadz w
ycie)
Klasyczne zgromadzenie ludowe wystpuje w Szwajcarii w 5 kantonach na terenie lokalnym, take w maych
gminach w Niemczech, W Anglii na szczeblu parafii, parafia-najnisza jednostka podziau administracyjnego w
Anglii)
Demokracja porednia = przedstawicielska polega ona na tym, e spoeczestwo sprawuje

wadze za porednictwem wybranych przez siebie przedstawicieli. Demokracja porednia
wymaga przeprowadzenia wyborw rywalizacyjnych i systematycznych (kadencyjno
organw pastwowych)
4.
Systemy wyborcze
Dwa systemy wyborcze:

- System czteroprzymiotnikowy
- System picioprzymiotnikowy
Przy wyborze Bundestagu w Niemczech mamy system mieszany
80% mandatw system czteroprzymiotnikowy
20% mandatw system picioprzymiotnikowy
Kady system wyborczy opiera si na zasadach systemu wyborczego. Kada z zasad okrela
co innego, co skada si na wybory, na organizacj wyborw.
System czteroprzymiotnikowy:
- zasada powszechnoci
- zasada rwnoci
- zasada bezporednioci lub porednioci
- zasada tajnoci
- zasada wikszoci
System picioprzymiotnikowy:
- zasada powszechnoci
- zasada rwnoci
- zasada bezporednioci lub porednioci
- zasada tajnoci
- zasada wikszoci
- zasada proporcjonalnoci
Zasada powszechnoci okrela krg osb uprawnionych do udziau w wyborach. Wybory s

cakowicie powszechne jeeli jedynym warunkiem uzyskania prawa wyborczego jest
ukoczenie okrelonego wieku ( w Europie 18 lat).
Cenzusy ograniczenia powszechnoci wyborw spowodowane wzgldami politycznymi,
ekonomicznymi lub spoecznymi np. wyksztacenie, pe, zawd, wiek, zamieszkanie.
Moemy wyrni 2 grupy ludzi, ktre naley wyczy od gosowania a gosowanie to i tak
bdzie powszechne:
- ludzie uznani prawomocnym orzeczeniem sdu o cakowitym lub czciowym
ubezwasnowolnieniu
- skazani prawomocnym orzeczeniem sdu pozbawienia praw publicznych w
okresie odbywania kary. Uwaa si, e pastwo ma prawo ukara w ten sposb
obywatela
Prawo wyborcze dzielimy na:
- czynne
- bierne
Prawo czynne to prawo do wybierania, do udziau w gosowaniach
Prawo bierne to prawo do kandydowania, do ubiegania si o wybr
Zasada rwnoci zasada ta ma dwa znaczenia:
- rwno w znaczeniu formalnym
- rwno w znaczeniu materialnym
Wybory s rwne w znaczeniu formalnym jeeli wszyscy wyborcy maj tak sam liczb
gosw.
Wybory s rwne w znaczeniu materialnym jeeli sia gosu kadego wyborcy jest taka
sama, jeeli kady mandat przypada na podobn liczb gosw
Zasada bezporednioci lub porednioci wybory s bezporednie jeeli kady wyborca
oddaje swj gos bezporednio na kandydata ubiegajcego si o wybr, natomiast wybory
porednie polegaj na tym, e wyborcy wybieraj elektorw na kandydatw ubiegajcych si
o wybr.
Wybory porednie rzadko s przeprowadzane. Wybr prezydenta i wiceprezydenta w USA przeprowadza si w
ten sposb. We Francji w wyborach porednich wybiera si senat elektorami s radni samorzdowi.
Zasada tajnoci zasada tajnoci oznacza, e gosowanie powinno by tajne. Wybory s tajne
jeeli nie ma prawa i moliwoci sprawdzenia w jaki sposb wyborca gosowa.
W Polsce mamy prawo do tajnoci a w Anglii tajno jest obowizkowa.
Zasada wikszoci zasada ta okrela sposb rozdziau mandatw, sposb ustalenia kto
wybory wygra. W wietle zasady wikszoci zwycizc zostaje kandydat, ktry uzyska
wikszo gosw.
Moemy wyrni 3 rodzaje wikszoci:
- wikszo wzgldna - to najwicej gosw, chocia mniej ni poowa
- wikszo bezwzgldna to co najmniej 50% + 1 gos
- wikszo kwalifikowana 50% + 1 gos + n
Wybory powszechne oparte s na wikszoci wzgldnej lub bezwzgldnej. ( Anglia
wikszo wzgldna, Francja- wikszo bezwzgldna)
Wielko wzgldna plusem takiej wielkoci jest to, e wybory na niej oparte kocz si
zawsze wynikiem i nie trzeba ich powtarza, minusem za jest to, e wybory na takiej
wikszoci oparte najczciej wygrywa kandydat na ktrego gosowaa mniej ni poowa
wyborcw.
Dyskusyjna w takiej sytuacji jest sprawa reprezentatywnoci kandydata.
Wielko bezwzgldna plusem jest to, e wybory na niej oparte wygrywa zawsze kandydat
na ktrego gosowaa ponad poowa wyborcw, minusem jest to, e takie wybory trzena
powtarza bo aden z kandydatw nie uzyska wymaganej iloci gosw. Wybory oparte na
wikszoci bezwzgldnej duej trwaj i wicej kosztuj.
Wybory prezydenckie wikszo bezwzgldna
Wybory do senatu wikszo wzgldna
Wybory rad gmin wielko wzgldna
Wybory wjta, sotysa, prezydenta miasta wielko bezwzgldna
Rwne okrgi wyborcze.

1 mandat
Rozpatrujc zasad wikszoci naley pamita, e takie wybory mog znieksztaca wol wyborcw, moe doj
do tego e w wyborach maa rnica gosw moe doprowadzi do rozdania wikszej iloci mandatw,
a take to e czasami partia na ktr w skali kraju oddano wikszo gosw wybory przegrywa.
A
60
40
II
60
40
III
60
40
IV
10
90
10
200
90
300
A-3 mandaty
B-2 mandaty
Wybory wikszociowe sprzyjaj tworzeniu si partii politycznych, zniechcaj do tworzenia

nowych partii, zabezpieczaj due partie przed rozamami, prowadz do wyksztacenia si
systemu dwupartyjnego, dwublokowego lub systemu partii dominujcej.
Np. Anglia system dwupartyjny Partia Pracy i Partia Konserwatywna
USA system dwupartyjny Partia Demokratyczna i Partia Republikaska
Zasada proporcjonalnoci zasada ta okrela sposb ustalenia wynikw wyborczych w

wyborach picioprzymiotnikowych. Dziaanie zasady proporcjonalnoci: mandaty dzieli si
midzy partie, zgoszone przez nie listy kandydatw proporcjonalnie do liczby uzyskanych
gosw. Przy wyborach proporcjonalnych musz by okrgi wielomandatowe.
Metoda dzielenia mandatw. Znanych jest wiele takich metod. Dwie najczciej uywane
metody:
- metoda D`Hondta sprzyja duym partiom politycznym, zabezpiecza przed
partiami skrajnymi; liczb osb jak oddano na poszczeglne partie naley
podzieli przez kolejne liczby naturalne(1,2,3,4...), otrzymane ilorazy
porzdkuje si od najmniejszego do najwikszego, kolejne mandaty
przydzielimy partiom przy ktrych wystpuj kolejno najmniejsze ilorazy.
Przykad:
Zakadamy, e mamy 8 mandatw w 1 okrgu wyborczym,
zarejestrowao si 5 partii politycznych.
II
III
(4)
IV
(1)
V
(2)
22 9
44 32
11 4,5 22 (3)(7) 16 (5)
7,3 3 13,3 10,6
5,5 2,2 11 (8) 8
8,5
1 0
4
2
(6)
16 1
8 2
5,3 3
4 4
5
1
metoda Sainte League` - uywana powszechnie w Skandynawii, sprzyja

drobniejszym partiom politycznym, od metody D`Hondta rni si tym, e
dzielnikami s kolejne liczby nieparzyste (1,3,5,7,...)
I
22
7,3
4,4
3,1
1
II
III
9
44
3 14,6
1,8 8,8
1,2 6,2
1
3
IV
32 16 1
10,6 5,3 3
6,4 3,2 5
4,5 2,2 7
2
1
1,4!
3
5
Za pomoc zmodyfikowanej metody Sainte Legue` rozdzielono mandaty w wyborach parlamentarnych w zeszej
kadencji. AWS i Unia Wolnoci ............, e znajd si w rodku sceny politycznej poniewa metoda ta miaa
sprzyja partiom rodka, zmiana metody zaszkodzia przede wszystkim SLD a AWS i UW znalazy si poza
parlamentem.
Wybory parlamentarne sprzyjaj drobniejszym partiom politycznym i prowadz do

uksztatowania si systemu wielopartyjnego.
Wybory kocz si rozdaniem mandatw.
Mamy 2 rodzaje mandatw :
- mandat wolny
- mandat imperatywny
Mandat wolny polega na tym, e pose w trakcie kadencji nie jest prawnie zobowizany z
wol wyborcw i nie moe by przez nich odwoany.
Mandat imperatywny pose jest prawnie zwizany z wol wyborcw i moe by przez nich
odwoany w trakcie kadencji ( np. Bundesrad w Niemczech, w Polsce w okresie Polski
Ludowej konstytucja 1952r.)
Wybory mog by prawem lub obowizkiem obywatelskim. W wikszoci krajw udzia w
wyborach jest prawem m.in. Polska, ale s take kraje w ktrych wybory s obowizkowe,
jeeli obywatel nie wemie udziau moe by ukarany (w Europie: Szwecja, Belgia, Holandia,
Wochy, Grecja, Turcja) Uzasadnia si to tym, e pastwo ma prawo oczekiwa chocia
minimalnego zaangaowania w sprawy pastwa.
W Belgii frekwencja 92-93%. Jeeli Belg nie wemie udziau w wyborach i nie jest w stanie si usprawiedliwi
zostaje umieszczony na tzw. Czarnej licie ktra jest wywieszona w miejscach publicznych, traci wtedy
pierszestwo. Jeeli Belg drugi raz nie przystpi do wyborw otrzymuje domiar do podatku ktry bdzie paci
do kolejnych wyborw pod warunkiem, e bdzie gosowa.
Powanym problemem wspczesnych pastw jest finansowanie wyborw. Partie polityczne,

kandydaci rywalizuj ze sob poprzez kampanie wyborcze, ktre s coraz drosze. Partie
polityczne poszukuj pienidzy na finansowanie kampanii, szukaj sponsorw lub zacigaj
dugi wyborcze ktre spacaj po zakoczeniu kampanii. W ten sposb partie polityczne
uzaleniaj si od tych ktrzy maja pienidze.
Np. w USA Kampania prezydencka kosztowaa ok. 1,2 mld $, cztery lata temu ok. 1 mld $.
Wspczesne pastwa broni si przed tym problemem stanowic ustawy w ktrych okrelaj
np. limity finansowe jakie osoba fizyczna moe wyda na kampanie a take to kto moe by
sponsorem takiej kampanii. Coraz wicej pastw decyduje si na zwrot kosztw kampanii ale
takie postanowienie nie podoba si wyborcom.
Najszybciej wprowadzia to Republika Federalna Niemiec bo od 1993r.
Czym powinien wyrnia si dobry kandydat na ktrego gosujemy:

powinien mie dobr prezencj
powinien by osob medialn
powinien mie dowiadczenie w organizowaniu i kierowaniu
powinien mie uregulowan sytuacj rodzinn
powinien mie okrelony statut materialny - nie powinien by biedny
ale i niebogaty
powinien raczej deklarowa, e jest osob wierzc
powinien by wyksztacony
powinien by czowiekiem sukcesu np. w USA za czowieka sukcesu uwaa si
Lecha Was
5.
Istota, funkcje i typy partii politycznych
Partia polityczna kada organizacja spoeczna bez wzgldu na nazw ktra jednoczenie
spenia 3 nastpujce kryteria:
jest organizacj dobrowoln nie moe by przymusu przy wstpowaniu do partii
politycznych, dobrowolno ta wyrnia partie polityczne od innych organizacji
do ktrych przynaleno jest obowizkowa np. w Polsce aby wykonywa
niektre zawody trzeba nalee do pewnej organizacji zawodowej np. pielgniarki.
Posiada program ktry integruje jej czonkw program jest czynnikiem
integrujcym poszczeglne zgrupowania
Dy do zdobycia wadzy pastwowej partie polityczne oficjalnie przyznaj si
do tego, e s zainteresowane zdobyciem wadzy (inne organizacje ciesz si jeeli
maj wpyw na wadz np. zwizki zawodowe)
Partia z ac. Pars cz
Kada partia ma dokument ktry moe by uznany jako deklaracja ideowa wymienia
wartoci i idee ktre podpisuje i do ktrych urzeczywistnienia stara si dy. Rzeczywiste
oblicze danego zgrupowania mona pozna po programie.
Spogldajc na dzisiejsze programy partii mona stwierdzi, e programy te swoj

perspektyw nie wybiegaj w przyszo (wczeniej zajmoway si wizjonerstwem, nie
tylko partie komunistyczne), poniewa jest ona coraz mniej przewidywalna a takie wybory
pamitaj o obietnicach. Kada partia polityczna ma program wyborczy pisany pod ktem
oczekiwa wyborcw.
Funkcje partii politycznych:
organizuj one spoeczestwo do udziau w yciu politycznym
wyraaj opinie i denia poszczeglnych grup spoecznych, w pewnym sensie
porednicz midzy obywatelami a pastwem
ksztatuj opinie i postawy obywateli (docieraj do nas w rny sposb,
sposoby te cigle si zmieniaj, kiedy organizowali wiece, akademie,
pochody, manifesty; dzisiaj docieraj gwnie poprzez media, dlatego tak
zawzicie walcz o wpywy w mediach
funkcja wyborcza:
opracowuj programy a w nich wizje rozwoju pastwa
wypeniaj funkcj wyborcz poprzez selekcj kandydatw
zgoszonych do wyborw
funkcja rzdzenia:
opracowanie programu rozwoju pastwa
selekcja kandydatw na stanowiska pastwowe
Typy
partii
a)
-
politycznych:
zaoenia ideowo programowe:

lewicowe
centrowe
prawicowe
LEWICOWE
SKRAJNA LEWICA
trockistowskie
maoistowskie
partie anarchistyczne
cz partii komunistycznych
Wyrniaj je:
akceptacja dla skrajnych metod dziaania, odwouje si do rewolucji i
przemocy, terroryzmu, gosi potrzeb wywoania rewolucji cel uwica
rodki
szczeglnego rodzaju mesjanizm, kada partia ma jak misje do spenienia
oczyszczenie spoeczestwa od rnego rodzaju wyzyskiwaczy, chce
uszczliwia na si, jeeli spoeczestwo nie chce przyj programu skrajnej
lewicy np. Partia Czerwonych Kmerw
wojowniczy antyklerykalizm, wrogo do religii, Religia to opium dla ludu
uwaa, e wasno uspoeczniona jest bardziej efektywna ni wasno
prywatna, dlatego staym postulatem jest nacjonalizacja czyli denie do
upastwowienia caej gospodarki
kolektywizm, przekonanie, e dobro jednostki mona powici w imi
wsplnej sprawy, wane jest spoeczestwo, klasa, grupa spoeczna
10
UMIARKOWANA LEWICA
socjalistyczne
socjaldemokratyczne
Partie tego typu w Europie maj wielu wyborcw, powstay w I poowie XIX w. partie z
duymi tradycjami
w programach partii tego typu pewne hasa s stae np. wolno (traktuje
bardzo szeroko wolno polityczn i ekonomiczn nie mona korzysta z
wolnoci politycznych jeeli nie ma si wolnoci ekonomicznej), rwno
troska o tzw. minima
najwaniejsza warto to jednostka i jej wolnoci
rwno traktuj jako rwno szans
edukacja narodowa sprawa priorytetowa
kada forma wasnoci moe by efektywna
akceptuj umiarkowany interwencjonalizm pastwowy, rozbudowa
programw spoecznych, socjalnych
spraw pomijan s podatki (regu jest, e gdy socjalici i socjaldemokraci
rzdz podatki id w gr)
s za rozdziaem kocioa od pastwa, opowiadaj si za wieckim
charakterem pastwa
niech do surowego traktowania przestpcw, agodne kary, uwaaj, e
trzeba ich wychowywa a nie kara
Partie pacyfistyczne
Partie ekologiczne Partie Zielonych
ciesz si one popularnoci gwnie wrd lepiej wyksztaconej czci
modego pokolenia
s to partie bardzo elitarne, nie d do nadmiernego umasowienia, wol mie
mniej czonkw ale bardziej przekonanych do sprawy
specyficzne metody dziaania, chtnie organizuj pikiety, blokady drg
najwaniejsz wartoci jest wolno jednostki, zagroenia tej wolnoci partie
te spostrzegaj inaczej:
zbyt silnie rozbudowane pastwo, zbyt rozbudowanie suby
mundurowe pastwa wystpuj zawsze przeciwko zwikszenia
nakadw militarnych itp. (poprzez wzrost zatrudnienia w policji
nie mona zmniejszy przestpczoci)
Partie Zielonych najwikszym zagroeniem dla naszej wolnoci
jest degradacja rodowiska naturalnego oraz niekontrolowany
postp technologiczny ktry czyni nas czsto niepotrzebnymi,
bezrobotnymi; wystpuj przeciwko korporacjom poniewa
upowszechniaj one technologi na cay wiat ; powouj si na
rnego rodzaju prognozy wiata przyszego
CENTROWE
-
Maj one mieszane programy, w programach tych odnajdujemy hasa

waciwe dla lewicy i prawicy, z reguy partie centrowe maj:
Lewicowe programy gospodarcze
Prawicowe programy polityczne
akceptuj interwencjonalizm pastwowy np. w yciu gospodarczym
11
kada forma wasnoci moe by efektywna, nie d do sprywatyzowania

wszystkiego
akceptuj podwyszenie podatkw
najwaniejsz wartoci jest rodzina podstawowa komrka spoeczna
akceptuj obecno kocioa w yciu politycznym, opowiadaj si za religi w
szkoach
mog tworzy koalicje zarwno z partiami umiarkowanej lewicy i
umiarkowanej prawicy, s z reguy cennym partnerem przy tworzeniu koalicji,
czsto mog decydowa kto rzdzi
Typowymi partiami centrowymi s partie ludowe, partie chrzecijasko demokratyczne

W Europie obserwujemy spadek wpyww partii ludowych dlatego, e skurczya si baza
spoeczna tych partii, partiom ludowym nie udaje si przeksztaci w partie oglnokrajowe.
Partie demokratyczno chrzecijaskie w Europie ciesz si du popularnoci, czsto
wchodz do koalicji rzdzcych, a take w Ameryce aciskiej.
Wspczesne partie chadeckie skupiaj katolikw i protestantw np. w Niemczech CDU
Unia Chrzecijasko demokratyczna ok. 700 ty. czonkw.
PRAWICOWE
PARTIE LIBERALNE
PARTIE NIELIBERALNE
-
partie tego typu s na og partiami elitarnymi, maj niewiele czonkw, nie

d do rozbudowy swoich szeregw
uwaaj, e tylko wasno prywatna jest efektywna std te staym postulatem
jest prywatyzacja, niech do interwencjonalizmu pastwowego, sprzeciwiaj
si obecnoci pastwa zwaszcza w yciu gospodarczym
partie te wyrnia wiara w obiektywne prawa rynku pastwo ingerujc moe
psu gospodark
s niechtne rozbudowie programw socjalnych, spoecznych
opowiadaj si za obnieniem podatkw
Neoliberaowie widz pewne zadania dla pastwa

Liberaowie pastwo nocnym strem
PARTIE KONSERWATYWNE
-
przywizanie do tradycji narodowej, pastwowej w krajach w ktrych

dominujcy jest protestantyzm
najwaniejsz wartoci jest rodzina, wasno prywatna a przede wszystkim
wasno rodzinna.
Partie tego typu s niechtne gwatownym reformom i przemianom
Konserwatyzm moe si kojarzy z zakonserwowaniem tego co jest teraz, ale
prawdziwi konserwatyci nie sprzeciwiaj si przemianom, chc tylko aby te
zmiany miay charakter umiarkowany, gdy bd one gwatowne spoeczestwo
nie bdzie ich rozumie i akceptowa
12
Podchodz bez entuzjazmu do integracji europejskiej poniewa wtedy zostan

zapomniane tradycje
PARTIE NARODOWE
-
Ciesz si one du popularnoci w specyficznych sytuacjach z reguy w

okresie walki o odzyskanie pastwowoci tu po odzyskaniu niepodlegoci
Najwiksz wartoci jest rodzina
Partie tego typu unikaj rozwiza ideologicznych po to aby nie dzieli
spoeczestwa
Gosz solidaryzm spoeczny spoeczestwo dzieli si na klasy, grupy,
musz wsppracowa aby odzyska np. niepodlego
Przywizuj du wag do wartoci prywatnej
SKRAJNA PRAWICA
-
akceptacja dla skrajnych metod dziaania

powouje si na swoj dziejow misj - mesjanizm oczyszczenie
spoeczestwa z rnego rodzaju obcych
klerykalizm denie do zwikszenia roli kocioa w yciu publicznym
do partii skrajnej prawicy zaliczamy: partie nacjonalistyczne,
neofaszystowskie, klerykalne
W Europie tego typu partie osigaj widoczne sukcesy polityczne np. we Woszech partii
neofaszystowska - Sojusz Narodowy, przedstawiciel tej partii jest ministrem spraw
zagranicznych.
b)
struktura organizacyjna
- partie masowe
- partie kadrowe
PARTIE MASOWE opieraj si na masie zarejestrowanych czonkw, kady z nich jest

zobowizany opaca skadk czonkowsk, podporzdkowa dyscyplinie partyjnej oraz
dziaa w jednej z podstawowych komrek partyjnych. W partii tego typu stale dziaa nie
tylko centrala ale take struktura terenowa. Partie masowe d do rozbudowanej struktury
terenowej np. Komunistyczna Partia Chin (67 min czonkw)
PARTIE KADROWE nie maj czonkw, jej aktywno opiera si na sympatiach ktrych
si nie rejestruje, w partii tego typu stale dziaa tylko centrala, brak jej komrek terenowych,
jeli takie ju si tworzy to tylko na potrzeby i czas wyborw, kampanii wyborczych;
utrzymywanie si wycznie z dotacji i zbirek.
c)
typ, rodzaj czonkostwa

partie o czonkostwie indywidualnym
partie o czonkostwie zbiorowym
PARTIE O CZONKOSTWIE INDYWIDUALNYM to takie ktre dokonuj naboru
czonkw w oparciu o indywidualn deklaracj kadego wstpujcego, obecnie czciej
spotykana
13
PARTIE O CZONKOSTWIE ZBIOROWYM s zrzeszeniami rnych organizacji

spoecznych ktre zbiorowo na mocy decyzji swych wadz przystpiy do danego
ugrupowania. Przy takim czonkostwie moliwe jest, e wyborca przystpujc do zwizku
zawodowego nie zawsze moe wiedzie, e przystpi do partii pracy. Najlepszym
przykadem jest dziaajca w W. Brytanii Partia Pracy czonkami zbiorowymi s w
wikszoci zwizki narodowe, organizacje spoeczne kobiet i modziey ok. 3800 000
czonkw.
6.
Istota i typy systemw partyjnych
System partyjny - to forum rywalizacji lub wsppracy ogu legalnie dziaajcych partii
politycznych w danym pastwie.
Typy systemw partyjnych:
a) liczba partii zdolnych do udziau w rzdzeniu:
- system wielopartyjny
- system dwupartyjny
- system partii dominujcej
- system jednopartyjny = monopartyjny
System wielopartyjny
W systemie tym legalnie dziaa wiele partii, ale adna z nich nie moe zdoby w wyborach
ponad poowy mandatw w parlamencie, ktrych trzeba do utworzenia samodzielnego rzdu.
W zwizku z tym system ten prowadzi do tworzenia si rzdw koalicyjnych.
W systemie wielopartyjnym legalnie dziaa opozycja i legalna jest rotacja u wadzy.
Kada koalicja dziaa w oparciu o umow - z reguy ma ona charakter pisemny. W umowie tej
okrela si:
- podzia stanowisk pastwowych
- program wsplnego rzdu
- podzia strefy wpyww
- sposb wspdziaania partii koalicyjnych na forum parlamentu
Rodzaje systemw wielopartyjnych
- system rozbicia wielopartyjnego - polega na tym, e na scenie politycznej dziaa wiele
partii o niewielkich wpywach, a co za tym idzie, do utworzenia rzdu potrzeba wielu
partii
od II wojny wiatowej we Woszech do utworzenia caociowego rzdu potrzeba co najmniej 5 partii
politycznych, do dnia dzisiejszego, jeeli partia uzyskuje 15-20% gosw, znajduje si w centrum areny
politycznej, w Indiach istniaa koalicja 14 partii, ktra przetrwaa a 3 lata
system wielopartyjny dwublokowy - Francja do 1958r. system ten wyrnia si

podziaem sceny politycznej na 2 przeciwstawne bloki, obozy polityczne:
blok partii lewicowych
blok partii prawicowych
Partie tworz bloki przed wyborami, jeeli dany blok wygra to staje si koalicj
14
rzdzc
Do 1958r we Francji istnia klasyczny system rozbicia wielopartyjnego, byy to wybory proporcjonalne
wprowadzono wybory wikszociowe, szanse na mandaty maj due partie dlatego partie lewicowe i
prawicowe tworzyy koalicje i znikn wtedy blok centralny, ktry musia opowiedzie si za lewic lub
prawic
system kooperacji partii - gwne partie rywalizuj ze sob na etapie wyborw, za po

wyborach powracaj do wsppracy
np. w Szwajcarii od ponad 60lat cztery najwiksze partie uzyskuj w wyborach ponad 80% co daje im
podobn liczb mandatw w parlamencie
system "dwch i p partii" - polega na tym e scena polityczna jest zdominowana

przez dwie due partie, rywalizujce ze sob, kadej z nich do utworzenia
caociowego rzdu brakuje z reguy kilkunastu, kilkudziesiciu mandatw, zatem dua
partia musi uzyska do wsppracy ma parti, ktra akurat tak liczb mandatw ma
w parlamencie np. w Niemczech
System dwupartyjny
Wiele partii dziaa legalnie, ale tylko dwie spord nich s na tyle due, e kada
samodzielnie moe wygra wybory i utworzy samodzielny rzd. Dziaa legalna opozycja,
tworzy j druga dua partia, ktra wybory przegraa, no i dua grupa drobnych, skconych
ze sob partii np. Anglia, Grecja, Portugalia, Hiszpania.
W Anglii dziaa ok. 70 partii politycznych legalnie, ale w walce o wadze licz si dwie partie: Partia
konserwatywna i Partia pracy. W USA - Partia Republikaska i partia Demokratyczna, bardzo
konserwatywny system dwu partyjny, jest tylko dwch przedstawicieli partii trzecich
System partii dominujcej

Legalnie dziaa take wiele partii, ale tylko jedna spord nich jest na tyle wpywowa e od
duszego czasu wygrywa kolejne wybory i pozostaje u steru wadzy. W systemie tym dziaa
legalna opozycja, stanowi j z reguy drobne, liczne, skcone ze sob partie.
W Szwecji od 1920r z maymi przerwami rzdzi Partia Socjaldemokratyczna, jeeli tracia wadze to rzadko i na
krtko.
W Meksyku od 1919 - Partia Indriustralno-Rewolucyjna, dopiero w 2000r. partia ta przegraa wybory
prezydenckie, ale nie przestaa dominowa, poniewa wygraa wybory parlamentarne.
w Japonii od 1953r. - Partia Liberalno Demokratyczna.
System partii dominujcej nie jest najlepszym rozwizaniem, poniewa w mniejszych

krajach demokratycznych prowadzi do patologii politycznej. Dziaacze tej
dominujcej partii, ktrzy sprawuj te same wadze zaczynaj si korumpowa,
poniewa s pewni, e wygraj nastpne wybory. O tym, e system ten prowadzi do
patologii politycznej mog wiadczy dowiadczenia z Meksyku, Japonii, Korei Pd.
System jedno partyjny = monopartyjny
Legalnie dziaa tylko jedna partia, nie ma legalnej opozycji, a co za tym idzie, nie ma te
legalnej rotacji u wadzy.
Nie ma takiego systemu w Europie. Na wiecie istnieje jeszcze kilka pastw opartych na systemie jednopartyjnym
(kraje komunistyczne) Kuba, Korea Pn, Chiny, Wietnam, Laos, Syria, Brunea.
Do adnego z tych czterech systemw partyjnych nie pasuje system partyjny w okresie Polski
Ludowej
15
Trzy partie polityczne:

- Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
- ZSR
- Stronnictwo Demokratyczne
Taki system nazwano systemem partii hegemonicznej (take w Niemczech, Bugarii
i Czechosowacji).
Polega on na tym, e legalnie dziaa kilka partii, wrd nich rol hegemona odgrywa
partia komunistyczna, a pozostae t parti uznaway. Nie byo legalnej opozycji, bo
wszystkie partie miay swoich przedstawicieli w rzdzie.
7. Modele ustrojw wspczesnego pastwa.

1) Ustrj terytorialny - biorc pod uwag takie kryterium moemy wyrni:
a) pastwa unitarne
b) pastwa zoone (zwizkowe) np. Niemcy
Pastwo unitarne - jednolite pod wzgldem ustroju administracji lokalnej (na caym obszarze
pastwa taki sam ustrj administracyjny) np. Polska.
Wszyscy obywatele maj taki sam zakres praw, wolnoci i obowizkw.
Pastwo unitarne jest bardziej scentralizowane, oczywicie nie wszystkie pastwa s takie
same, mona podzieli je na dwie grupy:
-pastwa cakowicie jednolite np. Polska
-pastwa na terytorium ktrych pewne jednostki administracyjne korzystaj z
autonomii, czyli z szczeglnie rozwinitego samorzdu w dziedzinie ycia spoecznego
W okresie II RP - woj. lskie korzystao z autonomii, teraz woj. opolskie ubiega si o autonomi
W Hiszpanii a 18 jednostek podziau administracyjnego ma autonomie np. Baskonia, Galicja, Madryt, Murcja,
Nawarra
Dania - jednostk autonomiczn jest Grenlandia
Ukraina - Krym
Rosja - 1 obwd autonomiczny i 10 okrgw autonomicznych
Finlandia - Wyspy Alandzkie
Pastwo zoone - jest zwizkiem pastw, ktre zrzeky si tylko czci swych praw na rzecz
wadz zwizkowych. Pastwa zoone s najczciej dobrowolnymi zwizkami pastw,
podmioty pastwa zoonego posiadaj prawo secesji - moliwo wystpienia ze zwizku.
Niemcy s pastwem zwizkowym, ale ujednoliconym, skadaj si z 16 landw:
13 landw ma 3 - stopniowy podzia administracyjny
3 landw - 2 - stopniowy podzia administracyjny
W pastwie zoonym obywatele mog mie rne prawa, wolnoci i obowizki, zaley to od
tego, na jakim terenie podmiotu zoonego obywatel mieszka.
Np. w USA - jest rny, system podatkowy, bardzo wysokie podatki s np. w Kalifornii, niskie - na Alasce - w
zasadzie nie pac podatku dochodowego.
Kady stan ma take wasny kodeks prawny np. s stany, w ktrych kara mierci jest orzekana i wykonywana,
w innych jest tylko orzekana, a jeszcze w innych nie orzeka si takiej kary
Rozpad pastwa zoonego prowadzi do wojny domowej.

USA - dobrowolny zwizek 50 stanw
16
Dobrowolnym zwizkiem 7 republik bya kiedy Jugosawia, zacza si rozpada na przeomie lat 80. i 90.
Szwajcaria - 26 kantonw.
Czechosowacja - w 1993 r. rozpada si, Czesi i Sowacy "rozstali si", ale nie doszo do wojny domowej
(niewile jest takich przypadkw)
Niemcy - zwizek obligatoryjny, ustawa zasadnicza RFN z 1949r. odebraa kraj niemieckim prawo do secesji
Moemy wyrni 4 formy pastwa zoonego:

1. Konfederacja
2. Federacja
3. Unia personalna
4. Unia realna
Ad 1. Konfederacja jest to luny zwizek pastw, ktre realizuj z reguy jasno okrelone
zadanie i ktrego organy nie s rozbudowane. Zwizek suwerennych niepodlegych pastw.
Z dowiadczenia okazuje si, e konfederacja zajmie si z reguy organizacj obrony.
Np. dzisiaj wiele organizacji midzynarodowych ma charakter konfederacji
Zwizek Serbii i Czarnogry - w 2002r. podpisay now umow zwizkow Szwajcaria do 1848r. bya
konfederacj
USA - w pierwszych latach swego istnienia byy konfederacj zwizek 13 pastw do 1788r.
Ad 2.Federacja - pastwa zwizkowe, ktrego organy s rozbudowane i ktre realizuje wiele

zada wsplnych dla podmiotw zwizku.
Federacja zajmuje si prowadzeniem:
- wsplnej polityki obronnej.
- wsplnej polityki zagranicznej.
- wsplnej polityki monetarnej.
- ochrony handlowej
- ochrony granic zewntrznych
Pozostae dziedziny ycia spoecznego nale do podmiotw zwizku.
W Europie: RFN, Szwajcaria, Austria, Belgia, Rosja
Ad 3. Unia personalna - zwizek pastw poczonych wspln gow pastwa.
W historii Polski i Litwy po Unii w Krewie do Unii Lubelskiej stanowiy unie personaln, w 1569r. Zwizek
Polski i Litwy przeksztacony w unie realn
Zwizek Wlk Brytanii z kilkunastoma suwerennymi krajami - Kanada, Jamajka, Grenlandia, Papua i Nowa
Gwinea, Australia, Nowa Zelandia
W 2000r referendum w sprawie przeksztacania Australii w monarchie - nie powiodo si
Ad 4. Unia realna - zwizek pastw poczonych wspln gow pastwa i innymi wsplnymi
organami - parlament, rzd, armia, budet pastwa.
Unie realn jest Wlk Brytania - Anglia i Walia, poczone z Szkocj i Irlandi.
Ta unia realna midzy Angli i Wali wynika z ustawy z 1701r. ze Szkocj, i z ustawy z 1800r. z Irlandi.
2) Jeeli wemiemy pod uwag ustrj terytorialny, to moemy podzieli

wspczesne pastwa, ktre maj
a) 2-stopniowy podzia administracyjny - Szwecja, Dania, Norwegia,
Szwajcaria, 3 landy w Niemczech, w Polsce do koca 1999r.
b) 3- stopniowy podzia administracyjny - Polska, Francja, 13 landw w
Niemczech, Anglia w Wlk. Brytanii
3) Charakter pastwa (kto jest gow pastwa)
a) monarchia
b) republika
17
Monarchia - jest to pastwo, na czele ktrego stoi doywotni wadca.

Monarchie moemy podzieli ze wzgldy na:
- sposb powoywania wadcy:
monarchia elekcyjna - na caym wiecie istniej tylko 2 monarchie
elekcyjne - Watykan i Malezja
monarchia dziedziczna - obowizuje ustawa lub prawo zwyczajowe,
ktre reguluje tzw. prawa dynastyczne np. Wlk Brytania - Ustawa o
Koronie z 1708r.
Obecny rzd Anglii zaproponowa zmian ustawy, poniewa nie jest ona zgodna z duchem wspczesnoci dyskryminuje kobiety, poniewa kobieta moe obj wadz tylko wtedy, gdy nie ma mskiego potomka.
Dyskryminuje take katolikw - katolik nie moe zosta krlem Rzd apeluje o rozdzielenie kocioa i pastwa.
Krlowa Elbieta jest gow kocioa i pastwa.
np Wlk. Brytania, Szwecja, Dania, Norwegia, Hiszpania, Belgia,

Holandia, Luksemburg, Lichtenstein, Maroko.
zakres wadzy panujcego:
monarchia absolutna
monarchia konstytucyjna
monarchia parlamentarna
MONARCHIA ABSOLUTNA -wadza panujcego niczym nie jest ograniczona, wadca skupia
w swoim rku ca i niepodzieln wadz pastwow. W monarchii absolutnej nie ma
konstytucji, zakazane s te z reguy, partie polityczne, zatem obywatele nie mog korzysta z
praw wyborczych. Wiele monarchii absolutnych ju si rozpado.
Pierwsza monarchia absolutna rozpada si w wyniku rewolucji angielskiej, take w Iranie,
Etiopii, ZEA, Omanie, Katarze, Suazi, Watykanie.
MONARCHIA KONSTYTUCYJNA - wadza panujcego jest ograniczona konstytucj, ktr
najczciej on sam stanowi np. Brunei (istnieje parlament, ale jest organem doradczym),
Jordanii, Maroko.
MONARCHIA PARLAMENTARNA - wadza panujcego jest ograniczona konstytucj i
uprawnieniami parlamentu, rzdu i sdw, np. w dzisiejszych monarchiach parlamentarnych
wadza panujcego zostaa ograniczona, nie ma on realnej wadzy. PANUJE, ALE NIE RZDZI
Np. krl Szwecji - w 1970r ustalono now konstytucj i pozbawiono go nawet wadz, ktre przysuguje z reguy
gowie pastwa (prawo aski, powoywanie ministrw, przyznawanie orderw itp.)
Kada monarchia konstytucyjna jest monarchi parlamentarn, ale monarchia parlamentarna

nie jest monarchi konstytucyjn.
Republika - pastwo na czele, ktrego stoi jedno lub wieloosobowa gowa pastwa
sprawujca swj rzd przez kadencje.
Organ jednoosobowy - prezydent.
W Europie dwa pastwa, ktre s republikami
Szwajcaria - Rada Zwizkowa - organ 7 - osobowy, ma prezydenta, ale nie jest on gow pastwa, ale
przewodniczcym Rady Zwizkowej.
San Marino.
W Polsce w czasach obowizywania konstytucji z 1952r. - Rada Pastwa - 17 osb, kierowa ni
przewodniczcy, ale nie by on prezydentem.
Gowa pastwa nie jest organem doywotnim.

W XII 1999r. w Turkmenii uznano wadc jako doywotniego prezydenta.
18
4) Wzajemne relacje midzy najwyszymi organami pastwa:

a) kraje, ktrych ustrj opiera si na zasadzie podziau wadzy
b) kraje, ktrych ustrj opiera si na zasadzie jednoci wadzy
Ad a)
S to kraje, ktrych ustrj zosta zbudowany wg teorii podziau wadz stworzonej przez
Monteskiusza "O duchu praw". Pierwszy w dziejach by John Locke, ktry zaproponowa
podzia wadzy. Najlepszym sposobem zabezpieczenia pastwa przed wadz absolutn jest
podzia wadz.
Zaoenia tej koncepcji - "O duchu praw"
- wadza pastwowa powinna by podzielona na wadz wykonawcz,
ustawodawcz i sdownicz.
- wadze te powinny by wyranie od siebie oddzielone, niedopuszczalne jest to, aby
dwie wadze znalazy si w rkach jednego organu, jednej osoby - koczy si
demokracja, a zaczyna si dyktatura tej osoby, (w krajach demokratycznych nie
mona rzdzi przy pomocy dekretu, poniewa instytucja dekretu nie zgadza si z
podziaem wadz)
- wymienione wadze powinny by rwnowane, kompetentne powinny by tak
rozdzielone, eby kada z nich bya rwn wadz, eby ktra z wadz nie
zgromadzia nadmiaru kompetencji, jeeli np. parlament uzyska przewag nad
wadz sdownicz i wykonawcz bdziemy mieli do czynienia z dyktatur
parlamentu.
- wymienione wadze powinny nawzajem si kontrolowa, uzupenia, hamowa Monteskiusz uwaa, e kada wadza musi by kontrolowana przez dwie pozostae
wadze - wadza niekontrolowana szybko si korumpuje.
Ustrj Polski oparty jest na monteskiuszowskiej teorii podziau wadz.
Na monteskiuszowskiej koncepcji podziau wadz opieraj si 4 modele wspczesnego

pastwa demokratycznego:
- ustrj parlamentarno-gabinetowy
- ustrj prezydencki
- ustrj pprezydencki
- ustrj parlamentarno-kanclerski
Ustrj parlamentarno gabinetowy wyksztaci si w Anglii w efekcie rewolucji w II

po. XVII w. Dzi w czystej postaci w Wlk. Brytanii, w wikszoci pastw europejskich:
Belgia, Szwecja, Dania, Holandia, Luksemburg, Sowacja, Wgry, Norwegia.
- wadza ustawodawcza naley z reguy do dwu izbowego parlamentu (parlament
jednoizbowy w Szwecji, Danii, Norwegii)
- wadza wykonawcza jest dwuczonowa naley ona do gowy pastwa oraz do rzdu
- gow pastwa jest dziedziczny lub elekcyjny wadca albo prezydent wybierany
przez parlament lub specjalnie powoane do tego zgromadzenie. Gowa pastwa nie
jest wybierana w wyborach powszechnych.
np. Wochy - specjalnie powoywane zgromadzenie
Czechy parlament
19
rzd jest powoywany przez gow pastwa w skadzie, ktry zostanie

zaakceptowany przez wikszo w parlamencie
prawo inicjatywy ustawodawczej naley do posw, gowy pastwa i do rzdu
gowa pastwa moe rozwiza parlament w trakcie kadencji
gowie pastwa na og nie przysuguje prawo veta wyjtek Wlk. Brytania
w tym ustroju nie ma zakazu czenia funkcji pomidzy rzdem a parlamentem
osoby zajmujce najwaniejsze stanowiska w pastwie ponosz odpowiedzialno
konstytucyjn i polityczn
odpowiedzialno konstytucyjn ponosi gowa pastwa, rzd i kady z
ministrw jest to odpowiedzialno z tytuu naruszenia prawa, ale takiego
naruszenia, ktre nie jest przestpstwem czy wykroczeniem w wiecie
obowizujcych kodeksw np. gdy zostan wydane pienidze niezgodnie z
ustaw naruszenie ustawy budetowej
odpowiedzialno polityczn ponosi rzd i kady z ministrw,
odpowiedzialno za kierunek za kierunek polityki, do tej odpowiedzialnoci
pociga ministrw wycznie parlament, podstawow instytucja za pomoc
ktrej parlament moe dziaa jest wotum nieufnoci jest to wniosek z
daniem zniesienia ministra z powodu prowadzenia polityki niezgodnej z
oczekiwaniami wnioskodawcw. Uchwalenia takiego wniosku zmusza rzd do
ustpienia.
W ustroju parlamentarno gabinetowym nie moe dziaa rzd ani minister,
ktry nie ma zaufania w wikszoci parlamentu. Dymisja rzdu rozpoczyna
okres ktry nazywamy przesileniem gabinetowym, trwa on do czasu powoania
nastpnego rzdu. Czste przesilenia gabinetowe s niekorzystne dla pastwa.
Zmodyfikowana instytucja wotum nieufnoci wystpuje w Polsce- wniosek o
wotum moe zgosi grupa co najmniej 46 posw, a nie 1 pose tak jak kiedy.
Konstytucja mwi, e wotum rozpatruje si po 7 dniach aby posowie mieli czas
na przemylenia, w ten sposb wotum zostaje oddalone posowie s
przekonywani. Rzd moe odrzuci wotum jeeli ma czas na przygotowanie si.
Wotum zaufania - druga instytucja zwizana z odpowiedzialnoci polityczn.
jest to przeciwiestwo wotum nieufnoci, dlatego e wniosek o wotum zaufania
wystpuje do parlamentu sam rzd, chce sprawdzi czy dysponuje poparciem
posw. Jeeli parlament nie uchwali wotum zaufania to rzd musi poda si do
dymisji, jeeli uchwali to znaczy, e parlament wy zgod na dalsz dziaalno
rzdu.
Sytuacje wystpienia z wnioskiem o wotum zaufania do parlamentu:
wystpuje kady nowo powoany rzd. Czonkowie rzdu powstaego po
odebraniu tek od krla lub prezydenta pisz wniosek o wotum zaufania do
parlamentu. W parlamencie wyznacza si debat, ktra rozpoczyna si od
expoze premiera, ktry informuje o programie swego rzdu. Nastpuje
gosowanie - jeeli zostanie rozpatrzone negatywnie rzd musi wrci do
gowy pastwa i tam poda si do dymisji, gowa pastwa musi przyj t
dymisj i zacz prac nad powoywaniem nowego rzdu
W okresie konfliktu midzy rzdem a parlamentem np. gdy parlament nie
chce uchwali ustawy rzdu, rzd za pomoc wotum zaufania moe
zmusi posw do uchwalenia ustawy proponowanej przez rzd
zgasza rzd w parlamencie ,w ktrym jest sporo posw nie zrzeszonych
Gowa pastwa nie musi ubiega si o wotum zaufania i parlament nie moe
wysun wniosku o wotum nieufnoci. W ustroju parlamentarno-gabinetowym
gowa pastwa podlega instytucjom kontrasygnacie.
20
Kontrasygnata - polega na tym, e pod kad decyzj gowy pastwa dla jej
wanoci musi podpisa si premier lub ktry z ministrw. Poprzez zoenie
podpisu premier lub minister bierze na siebie odpowiedzialno polityczn za
dziaania gowy pastwa.
W Wlk. Brytanii - krlowa brytyjska ma tylko jedno uprawnienie z ktrego moe korzysta bez
kontrasygnaty premiera - jest to powoanie nowego premiera, krlow ogranicza prawo
zwyczajowe
W ustroju parlamentarno gabinetowym dziaaj 3 rodzaje rzdu:

- rzd wikszoci parlamentarnej
- rzd mniejszoci parlamentarnej
- rzd pozaparlamentarny = rzd fachowcw
Rzd wikszoci parlamentarnej rzd ktry dysponuje w parlamencie ponad poow posw
(50% + 1)
Rzd mniejszoci parlamentarnej rzd ktry dysponuje poparciem mniej ni poowy
posw, jest to rzd ktry ma do czynienia z du opozycj.
Sytuacje istnienia rzdu mniejszociowego:
- moe dziaa w okresie w ktrym opozycja nie chce przedterminowych wyborw
- powstaje i dziaa w sytuacji kiedy trzeba podj trudne i niepopularne decyzje
- w okresie klsk ywioowych, niepokojw wewntrznych, zagroenia zewntrznego,
zaamania gospodarki
np. rzd Jerzego Buzka w okresie poprzednim, gabinet L. Millera trwa stosunkowo dugo
Rzd pozaparlamentarny tworzy si w momencie gdy partie obecne w parlamencie nie chc
tworzy rzdu, nie chc przej wadzy. Gdy liderzy partii owiadcz gowie pastwa, e nie
chc tworzy rzdu. Gowa pastwa tworzy wtedy rzd nie z posw ale z wybranych przez
siebie fachowcw. Jest to moliwe w okresie gbokiego kryzysu gospodarczego. Taki rzd
bdzie mg dziaa do momentu podjcia wszystkich trudnych i niepopularnych decyzji.
W historii Polski w okresie midzywojennym powoano rzd pozaparlamentarny, na jego czele sta Wadysaw
Grabski, dziaa w latach 1924 25, wyprowadzi Polsk z kryzysu gospodarczego, przeprowadzi m.in. reform
walutow wprowadzi zotego do obiegu.
Ustrj prezydencki - opera si take na monteskiuszowskiej koncepcji podziau

wadz.
Wyksztaci si w USA, w tej chwili jest to bardzo popularna forma pastwa
w Ameryce Pn. i P., wikszo pastw na tych kontynentach ma ustrj prezydencki, take
wikszo pastw afrykaskich
Od ustroju parlamentarno gabinetowego rni go:
- w ustroju prezydenckim mamy jednoczonow egzekutyw -caa wadza wykonawcza
naley do prezydenta. Prezydent jest jednoczenie gow pastwa, szefem rzdu i
naczelnym dowdc si zbrojnych.
- Prezydent ponosi wycznie odpowiedzialno konstytucyjn, nie ponosi
odpowiedzialnoci politycznej (nie wystpuje wotum nieufnoci, wotum zaufania bd
kontrasygnata) parlament nie moe skrci kadencji, z urzdu mona odwoa
prezydenta jeli zamie prawo
21
prezydent pochodzi z wyborw powszechnych parlament nie ma wpywu na to kto

bdzie prezydentem
prezydent nie ma prawa do rozwizania parlamentu ale za to ma prawo veta.
Prawo inicjatywy ustawodawczej przysuguje wycznie posom egzekutywa nie ma
inicjatywy ustawodawczej
ministrowie s doradcami i wykonawcami woli prezydenta, on te okrela zakres ich
samodzielnoci, ministrowie nie s w aden sposb uzalenieni od posw
prezydent komunikuje si z parlamentem poprzez ordzia
Zalety ustroju prezydenckiego:

- znaczenie uzalenienie prezydenta od liderw partyjnych i od grupy partyjnej w
parlamencie
- jasno okrelona odpowiedzialno za stan pastwa
Ustrj pprezydencki = sejmik prezydencki = ustrj rzdw mieszanych
- ustrj ten powsta poprzez poczenie pewnych rozwiza waciwych dla ustroju
parlamentarno gabinetowego z pewnymi rozwizaniami waciwymi dla ustroju
prezydenckiego
- taki ustrj mamy w kilku krajach Europy: Francja, Finlandia, Ukraina, Rosja,
Biaoru, Polska
Cech ustroju pprezydenckiego:
I grupa cechy ktre przypominaj ustrj parlamentarno gabinetowy

- dwuczonowa egzekutywa wadza wykonawcza naley do prezydenta i do rzdu
na czele z premierem
- prezydent ma prawo do rozwizywania parlamentu w trakcie kadencji
- rzd ma prawo inicjatywy ustawodawczej
- rzd ponosi odpowiedzialno polityczn przed parlamentem istnieje wotum
nieufnoci, wotum zaufania i kontrasygnata
II grupa cechy ktre przypominaj ustrj prezydencki:

prezydent pochodzi z wyborw powszechnych
prezydent ma prawo veta
prezydent ma szereg uprawnie z ktrych korzysta samodzielnie, bez
kontrasygnaty premiera np. w Polsce w 30 punktach konstytucji wymienione s
uprawnienia prezydenta
- w ustroju tym wystpuje zakaz czenia funkcji midzy rzdem a parlamentem
czonkowie rzdu nie mog by posami (w Polsce nie ma takiego zakazu ale
obowizuje we Francji i Finlandii)
np. we Francji cznie z kadym posem wybiera si jego zastpc, jeeli pose
otrzymuje propozycj wstpienia do rzdu na ten czas mandat zostaje przypisany
zastpcy.
-
Ustrj parlamentarno kanclerski

- opiera si na monteskiuszowskiej koncepcji podziau wadz
- ustrj taki mamy w Niemczech i Austrii
- ustrj ten jest bardzo podobny do ustroju parlamentarno gabinetowego
- od ustroju parlamentarno gabinetowego rni si szczegln pozycj ustrojow
szefa rzdu kanclerza
kanclerz wybierany jest przez parlament
22
program rzdu jest programem kanclerza

ministrowie ponosz odpowiedzialno wycznie przed kanclerzem, przed
parlamentem ponosi odpowiedzialno wycznie kanclerz
kanclerz okrela te zakres samodzielnoci ministrw
parlament nie moe pocign ministrw do odpowiedzialnoci politycznej
kanclerz moe by jednoczenie szefem dowolnego resortu, kiedy w
Niemczech i Austrii praktykowano to, e kanclerz zostawia sobie pozycj
ministra teraz tego si nie stosuje permanentny kryzys gabinetowy
pozycja ustrojowa gowy pastwa jest jeszcze mniejsza ni pozycja w ustroju
parlamentarno gabinetowym wycznie funkcje ceremonialne
ad b) Ustroje oparte na zasadzie jednoci wadzy (przeciwiestwo podziau wadz)

Koncepcja jednoci wadzy opiera si na przekonaniu, e pena i niepodzielna wadza
pastwowa powinna by skupiona w rkach parlamentu bo tylko ona pochodzi z wyborw
powszechnych, tylko ona ma naleyt legitymacje do sprawowania wadzy. Pozostae organy
pastwowe nie mog by parlamentowi rwne, tylko jemu podporzdkowane. Zwolennicy
uwaaj, e organy wyaniane z wyborw powszechnych maj wiksze znaczenie od
pozostaych organw ktre s wybierane.
Parlament okrela dla pozostaych organw pastwowych zadania, ich skad osobowy, moe
je kontrolowa.
Ustrj zbudowany na zasadzie jednoci wadzy nazywany jest ustrojem rzdw
zgromadzenia, ustrojem parlamentarno komitetowym bd ustrojem rzdw konwentw.
W Europie taki ustrj mamy w 2 pastwach: Szwajcaria, San Marino.
Gwnym teoretykiem tej koncepcji by Jan Jakub Rosseau (jedno wadzy) Na zasadzie
jednoci wadz byy oparte ustroje byych krajw socjalistycznych w tym Polski Ludowej,
byo to konsekwencj pobytu Lenina w Szwajcarii (uchodca polityczny)
Wadza sdownicza we wszystkich pastwach nale do Sdu Najwyszego, do Sdu
Orzecznictwa Powszechnego ( rozpatruje sprawy cywilne i karne), oraz do Sdw
szczeglnych (specjalizuje si w rozpatrywaniu spraw szczeglnego rodzaju sdy wojskowe
i administracyjne)
Zasady ustroju sdw:
- zasada doywotnoci sdziego na urzdzie - sdziw powouje si na okres
doywotni a nie na kadencje (przechodzi w czas spoczynku, jest nadal sdzi ale nie
zajmuje si praktyk, sdzia nigdy nie bdzie emerytem, w USA 60, w Europie 65 lat)
- zasada nieusuwalnoci sdziego z urzdu mona go pozbawi urzdu w
szczeglnych sytuacjach np. gdy zostanie przestpc, zostaje mu udowodniona wina.
W USA sdziw federalnych pozbawia si urzdu tak samo jak prezydenta. Dopiero 7 sdziw
federalnych odwoano z urzdu, ostatni raz w 1999r. zapomnia o paceniu podatku stanowego.
zasada instytucyjnoci sdy na og s trjinstancyjne, wyjtkowo dwuinstancyjne.

Zasada instancyjnoci oznacza to, e orzeczenie, wyrok pierwszej instancji nigdy nie
jest ostateczny, od tej decyzji zawsze mona si odwoa do wyszej instancji- wyrok
drugiej instancji jest zawsze ostateczny. W wyjtkowych sytuacjach od
prawomocnego wyroku moemy odwoa si o kasacj do Sdu Najwyszego (kasacja
nie oznacza uniewanienia) sprawa zostaje jeszcze raz rozpatrzona.
zasada kontradyktaryjnoci obowizek rozpatrywania spraw z udziaem wszystkich
stron procesowych
zasada jawnoci postpowanie przed sdami jest jawne tylko w wyjtkowych
okrelonych w ustawach sytuacjach sd moe wykluczy jawno. W Europie w
trzech sytuacjach sd moe wykluczy jawno:
23
jawno mona wykluczy wwczas gdy podczas procesu mog zosta

wyjawione tajemnice pastwowe
wwczas gdy w trakcie procesu moe ucierpie moralno publiczna
po to oby ochroni dobro jednostki strony pokrzywdzonej lub wiadka
obowizek rozpatrywania spraw z udziaem czynnika spoecznego (przedstawiciele
spoeczestwa) awnicy ( w Polsce, Niemczech) awa przysigych (USA, Austria)
W USA awa przysigych
- wielka awa przysigych 36 sdziw przysigych wybranych w wyborach powszechnych
- ma awa 12 sdziw wybranych spord wielkiej awy podczas przeprowadzania sprawy
obowizek przeprowadzania postpowania dowodowego wina zawsze musi by

udowodniona, nie moe by wyroku na podstawie przyznania si oskaronego do
winy, postpowanie dowodowe jest najdrosz czci procesu
Od 1937-56r. Sdy radzieckie byy zwolnione z tego obowizku, w Polsce od 1949r., ale w 1956
zrezygnowano)
11.
prawo do obrony kady postawiony przed sdem ma prawo od obrony

penomocnik lub obroca z urzdu
prawo powoywania sdziw naley do kompetencji gowy pastwa
Zjednoczone Krlestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Pnocnej
W Wielkie Brytanii wyksztaci si ustrj parlamentarno gabinetowy i funkcjonuje on do

dzi w czystej postaci
Pod wpywem struktury terytorialnej W. Brytania jest uni realn, ktra dosza do skutku
najpierw w drodze porozumienia Anglii ze Szkocj w 1707 r. , a nastpnie unii realnej
midzy tak powsta W. Brytani a Irlandi w 1800r.
Na terenie Anglii podzia administracyjny jest trjstopniowy, na terenie Walii, Szkocji,
Irlandii Pn. podzia administracyjny jest dwustopniowy.
Najwaniejsz jednostk podziau administracyjnego w ktrej dziaaj organy zarzdu
lokalnego to hrabstwa. Hrabstwa dziel si na dystrykty oraz na zrwnane z nimi miasta. Z
kolei dystrykty dziel si na partie wieckie.
Wadza na szczeblu lokalnym naley do samorzdu terytorialnego. Na wszystkich szczeblach
s rady: Rada Hrabstwa, Rada Dystryktu, Rada Partii. Pochodz one w 2/3 z wyborw
powszechnych, natomiast w 1/3 z kooptacji umoliwi ona do wczenie do rady
specjalistw ktrzy nie mieli szans w wyborach powszechnych, suy te lokalnym ideaom
partyjnym, umoliwi wczenie do rady mniejszoci Organem wykonawczym samorzdu jest
Mayor (odpowiednik naszego wjta, burmistrza, prezydenta miasta)
W tej chwili z duej autonomii korzysta Szkocja, Irlandia Pn. i Walia. Autonomia ta
przejawia si tym, e Szkocja, Irlandia Pn. i Walia maj swoje parlamenty i rzdy lokalne
ktre dziaaj w oparciu o statuty
Szkocja przejawem autonomii jest to, e na terenie Szkocji obowizuj dwa jzyki
urzdowe jzyk angielski i celtycki, maj take swj kodeks karny.
24
Konstytucja Wielkiej Brytanii

Na konstytucje W, Brytanii skadaj si 3 rda prawa konstytucyjnego:
- ustawy ktre okrelaj podstawy brytyjskiego ustroju, ustaw jest ok. 200 w
wikszoci s to ustawy bardzo stare
Do najwaniejszych zaliczamy:
ustawa o prawach z 1689r. bardzo wana ustawa cigle obowizujca,
decyduje o tym, e w W. Brytanii obowizuje ustrj parlamentarno
gabinetowy
ustawa o nastpstwie tronu z 1701r. zasady dziedziczenia tronu
ustawa o unii ze Szkocj z 1707r.
ustawa o unii z Irlandi z 1800r.
ustawa o parlamencie z 1911r.
ustawa o ministrach korony z 1937r. okrela kompetencje rzdu
- prawo precedensowe s to orzeczenia sdu, ktre dotycz materii konstytucyjnej.
W tym prawie precedensowym okrelone s kompetencje organw pastwowych oraz
relacje midzy tymi organami a obywatelami
- normy prawa zwyczajowego s to normy niepisane jednak znane i przestrzegane
(Gabinet Brytyjski funkcjonuje wycznie w oparciu o prawa zwyczajowe, norm prawa
zwyczajowego jest to, e krlowa zleca powoanie rzdu czonkom Rady Gmin)
Ustrj Wielkiej Brytanii oparty jest na podziale wadz:
- wadza wykonawcza z formalnego punktu widzenia naley do krla i rzdu
- wadza ustawodawcza z formalnego punktu widzenia naley do krla i parlamentu
- wadza sdownicza z formalnego punktu widzenia naley do krla i sdw
Osoba krla jest spjnikiem czcym te wadze ale tak naprawd spenia on tylko funkcje
wykonawcze
Kompetencje krla
Gowa pastwa wypenia funkcje zwyczajowe:
- mianuje premiera a na jego wniosek pozostaych czonkw rzdu
- udziela dymisji rzdowi
- rozwizuje parlament, wyznacza dat wyborw parlamentarnych
- promuluguje (podpisuje i ogasza) ustawy
- powouje ambasadorw i innych przedstawicieli dyplomatycznych
- przyjmuje listy uwierzytelniajce od przedstawicieli dyplomatycznych innych pastw
- mianuje sdziw
- nadaje wysze stopnie wojskowe
- nadaje ordery, odznaczenia i tytuy honorowe
- otwiera i zamyka sesje parlamentu
- wypenia funkcje reprezentacyjne i integruje spoeczestwo
- gowa kocioa anglikaskiego
- powouje biskupw i arcybiskupw tego kocioa
- przewodniczy synodowi tego kocioa anglikaskiego
- gowa kocioa prezbiteriaskiego (koci narodowy Szkotw)
- gowa dominikanw suwerennych i niepodlegych pastw
- gowa Wsplnoty Narodw
25
Wadza ustawodawcza
Parlament Wlk. Brytanii jest dwuizbowy, tworz go:
- Izba Lordw
- Izba Gmin
Izba Lordw z formalnego punktu widzenia izb wysz jest Izba Lordw. Nie pochodzi z
wyborw powszechnych; skada si z ok. 800 lordw.
Lordowie nie s sobie rwni, mamy rne kategorie lordw:
- I grupa 90 lordw, ktrzy reprezentuj lordw dziedzicznych
- II grupa 20 lordw prawa najwiksze autorytety Wlk. Brytanii
- III grupa 26 lordw duchownych arcybiskupi i biskupi Kocioa Anglikaskiego
- 5 czonkw rodziny krlewskiej i piastujcych tytuy ksit: Walii, Edynburgu,
Yorku, Gloucaster i Kentu
- pozostali lordowie to lordowie doywotni ktrzy nie mog swego czonkostwa
przekaza w spadku
Prawo powoania lordw naley do krla ale zawsze na wniosek premiera
Izba Lordw tylko z formalnego punktu widzenia jest izb wysz ale tak naprawd spenia
tylko dwie funkcje:
- funkcja ustawodawcza Izba Lordw rozpatruje projekty ustaw ale wszystkie
poprawki wprowadzone przez lordw do tych ustaw musz by rozpatrywane przez
Izb Gmin
- funkcja sdownicza z formalnego punktu widzenia ca Izba Lordw jest sdem
najwyszym Wlk. Brytanii ale w rzeczywistoci funkcj t wypenia 20 lordw prawa
Izbie Lordw przewodniczy Lord Kanclerz ktry jest odpowiednikiem kontynentalnego
ministra sprawiedliwoci i czonkiem Gabinetu a wic powoany jest przez krla na wniosek
premiera.
Izba Gmin pochodzi z wyborw powszechnych, 4-przymiotnikowych, posw Izby Gmin
wybiera si w okrgach 1-mandatowych wikszoci wzgldn.
O wybr do Izby Gmin moe ubiega si kady kto spenia 3 kryteria:
- ma co najmniej 21 lat
- jego kandydatura zostaa poparta 10 000 gosw
- zapaci kaucj w wysokoci 500 funtw, ktra przepadnie, jeeli kandydat nie uzyska
5 000 gosw
Kadencja Izby Gmin nie jest precyzyjnie okrelona, ustawa o parlamencie mwi tylko, e
wybory odbywaj si najrzadziej co 5 lat Izb Gmin mona w kadej chwili rozwiza, nie
ma wyborw przedterminowych
O tym kiedy wybory odbd si decyduje premier, moe ogosi wybory, gdy jest pewien, e wybory wygra jego
partia przedua kadencj. Rozwizuje take gdy istniej problemy w partii gdy grozi jej np. rozampozbycie si niepodanych posw ktrzy narazili si premierowi. Take podczas podejmowania trudnych
decyzji.
26
Partie s bardzo scentralizowane premier ma duy wpyw na to, kto wejdzie w skad Izby
Gmin. Izba Gmin aktualnie skada si z 659 deputowanych (posw), z czego na Angli
przypada 528, na Szkocj 72, na Wali 40 i 18 na Pn. Irlandi, wszyscy wybrani s w
okrgach 1-mandatowych (wprowadzony w 1800r.) Liczba czonkw Izby Gmin nie jest
okrelona na stale, zmienia si mniej wicej co 10 lat. Liczba posw jest uzaleniona od
liczby obywateli Wlk. Brytanii, tworzy si1 mandat na ok. 90 000 obywateli.
W latach 60-tych 630 posw
Izbie Gmin przewodniczy Speaker , jest on wybierany przez parti ktra ma w tej izbie
wikszo. Z urzdem Speakera czy si wymg bezstronnoci i neutralnoci politycznej
regulacja na pocztku urzdowania z przynalenoci partyjnej.
Wyjtkowo rwnie bierze udzia w gosowaniu czyni to jedynie wwczas, gdyby gosujcy
deputowani podziali si rwno po poowie.
Pozycja Speakera w funkcjonowaniu Izby Gmin jest bardzo powana. Nie tylko prowadzi on
obrady izby i w tym zakresie podejmuje niekiedy decyzje precedensowe. Decyduje te
jednoosobowo w wielu kwestiach merytorycznych: np. czy projekty ustaw posiadaj
charakter finansowy czy nie, dokonuje selekcji poprawek do projektw ustaw, decyduje o nie
poddawaniu niektrych z nich pod gosowanie, moe rwnie wyrazi zgod na
przegosowanie, od niego zaley program obrad Izby Gmin.
W Izbie Gmin bardzo widoczne s podziay partyjne posowie dziel si na frakcje partii
rzdzcej oraz na opozycj. Frakcj partii rzdzcej kieruje lider Izby Gmin (jest to bliski
wsppracownik premiera), opozycj kieruje lider opozycji J.K.M.
Podziay partyjne widoczne s w kadej sytuacji, przy kadej debacie, przy kadym
gosowaniu. Obowizuje zasada, e partia rzdzca nie popiera tego co postanowia opozycja
i odwrotnie jest to zwyczaj, ktry jest przestrzegany od setek lat. Opozycja dziaa w myl
hasa Wszystko krytykowa, niczego nie proponowa
Funkcje Izby Gmin
-
funkcja ustawodawcza stanowi ustawy, wikszo rozpatrywanych projektw to

projekty rzdowe, projekty ustaw podejmowane s podobnie jak w Polsce
przechodzi przez 3 czytania = 3 etapy procesu legislacyjnego
- funkcja okrelania kierunkw polityki pastwa Izba Gmin te kierunki okrela
poprzez m.in. ustaw budetow
- funkcja kontrolna funkcj t wypenia si poprzez:
krytyka rzdu
prawo do informacji
prawo do powoania komisji ledczych
wotum nieufnoci i wotum zaufania rzd ponosi odpowiedzialno polityczn
przed Izb Gmin
Izby nie s rwnouprawnione, waniejsza jest Izba Gmin bo pochodzi z wyborw
powszechnych, zatem ma naleyt legitymacje do sprawowania wadzy. Bez zgody Izby
Gmin adna ustawa nie moe wej w ycie.
27
RZD
Rzd Wlk. Brytanii to grono ok. 1000 najwaniejszych urzdnikw J.K.M.
Nie jest organem kolegialnym i nie jest jednolity
Skad rzdu:
- tzw. Ministrowie korony s to wszyscy powoani na swoje urzdy przez krla na
wniosek premiera, s to waniejsi ministrowie waniejszych resortw
- osoby piastujce stanowiska synekularne (synekura rzd, ktrego kady z nas
potrzebuje, penienie nie wie si z cile okrelonymi obowizkami) s to
stanowiska utworzone przed wiekami np. rzd Lorda Kanclerza Ksistwa Lancaster
Stranika Tajnej Pieczci penienie tych urzdw pozwala na zaliczenie delikwenta
do rzdu, wzgldy te powierza si najwaniejszym dziaaczom rzdzcej partii bo
opacani s ze skarbu pastwa a nie ze skadek partii; powstay przed stuleciami,
utworzono je poniewa brakowao urzdw w stosunku do liczby posw, by to
pewien rodzaj wyrnienia
- ministrowie modsi szefowie centralnych urzdw oraz wiceministrowie powoani
wycznie przez premiera (bez udziau monarchy)
GABINET
Jedyny kolegialny organ rzdu. Skada si z premiera oraz z ok. 20 czonkw powoanych
przez niego. Czonkami gabinetu mog zosta ministrowie korony i osoby zajmujce
stanowiska synekularne. O tym kto wejdzie w skad gabinetu decyduje wycznie premier.
Zadania gabinetu
- okrela kierunki polityki pastwa kierunki te zapisywane s w dokumencie, ktry
nazywa si now tronow, ten dokument mimo, e jest uchwalony przez gabinet to
czyta go krlowa w padzierniku w parlamencie
- zatwierdza projekty ustaw z ktrymi rzd wystpuje do parlamentu
- wyznacza zadania resortom, ministrom i moe je kontrolowa
Charakterystyczne jest to, e dziaa on w trybie tajnym
PREMIER
Najwaniejsza rola w brytyjskim parlamencie, premierem zostaje lider partii, ktra wygraa
wybory, poniewa partie s scentralizowane ma on bardzo du wadz, bardzo due wpywy
Frakcja partii rzdzcej dziaa zgodnie ze zdaniem premiera. czy si funkcj premiera z
funkcj rzdzca w partii. Korzysta on z uprawnie ktre s formalnie ustalone dla krla,
wanym instrumentem w rkach premiera jest to, e jednoosobowo obsadza kilkaset urzdw
pastwowych (ok. 600)
GABINET CIENI
Tworzy lider opozycji w Izbie Gmin. W skad gabinetu cieni wchodzi ok. 20 najwaniejszych
dziaaczy opozycji. Kady czonek gabinetu cieni specjalizuje si w sprawach , ktre
pozostaj w zainteresowaniu jakiego czonka gabinetu.
Czonkowie gabinetu cieni zajmuj si:
- koordynuj oni krytyk rzdu i poszczeglnych jego czonkw
- przygotowuj si do objcia funkcji ministrw po najbliszych wyborach
28
Organem doradczym krla jest Tajna Rada kiedy istniaa we wszystkich monarchiach, w
Wlk. Brytanii istnieje z formalnego punktu widzenia do dnia dzisiejszego, ok. 300 czonkw,
kiedy miaa wiele uprawnie, ale na przestrzeni wiekw tracia swoje uprawnienia na rzecz
rzdu a raczej gabinetu.
Tajna rada zbiera si w dwch sytuacjach:
- gdy umrze krl
- gdy czonek rodziny krlewskiej chce zmieni stan cywilny
W Wlk. Brytanii istnieje klasyczny system dwupartyjny. Charakteryzuje si tym, e legalnie
dziaa wiele partii (ok. 70-80), ale tylko 2 partie s na tyle due, na tyle wpywowe, e mog
zdoby wadz
Partia konserwatywna
Powstaa w I po. XIX w.; partia ta uwaa siebie za kontynuatork ugrupowania Tygrysw,
ktre powstao w trakcie rewolucji angielskiej w XVII w.
Jest to partia masowa skupia ok. 800 ty czonkw. Jest typow parti konserwatywn. Jest
to partia ktra podkrela przywizanie do tradycji i do tradycyjnych urzdw, przywizanie
do kocioa Anglikaskiego, opowiada si za ograniczeniem programw spoecznych,
opowiada si za utrzymaniem mocarstwowej pozycji Wlk. Brytanii.
Jest parti scentralizowan, jednolit.
Organy jakie decyduj o wyborze przywdcw i programu:
- funkcja w parlamencie wybiera przywdc i okrela program
Partia pracy
Powstaa w 1900r. Po raz pierwszy zdobya wadze w 1924r, od tego momentu zmienia si na
przemian w parti Konserwatywn przy sterze wadzy. Zanim Partia Pracy zdobya wadz
istniaa Partia Liberalna. Jest to partia masowa o czonkostwie indywidualnym i zbiorowym,
liczy ok. 3 800 000 czonkw, 500 ty. Pord nich to czonkowie indywidualni, natomiast
reszta to czonkowie rnych organizacji spoecznych, wikszo dziaajcych zwizkw
zawodowych w Wlk. Brytanii.
Partia pracy jest parti bardzo wewntrznie zrnicowan , niejednolit, jest to konsekwencj
tego, e jest to dua partia (najwiksza w Europie).
W programie Partii Pracy odnajdujemy hasa ktrymi posuguje si socjaldemokracja,
umiarkowana lewica.
Postulaty Partii Pracy:
- akceptuje umiarkowany interwencjonalizm pastwowy
- rozwj socjalnej czci pastwa
- kada forma wadzy jest efektywna
- akceptuje proces integracji europejskiej
Najwysz wadz w Partii Pracy jest Konferencja, ktr zwouje si raz w roku, jesieni.
Konferencja wybiera lidera partii i okrela program partii.
Pozostae partie niekiedy s reprezentowane w parlamencie, ale reprezentacja ta jest
niewielka (ok. 1 mandat) nie licz si w walce o wadze, s w trwaej opozycji
29
Stany Zjednoczone Ameryki

Pastwo zwizkowe, federalne
Skada si z 50 stanw i Dystryktu Kolumbia. Twrcy Konstytucji USA uwaali, e stolica
powinna zosta zbudowana na terenie federalnym, ktry nie naley do adnego stanu.
Kady stan ma wszystkie cechy pastwa ma swoje terytorium, obywateli, stolic, hymn,
konstytucj, system prawny, system organw pastwowych.
Ustrj wszystkich stanw opiera si na monteskiuszowskiej zasadzie podziau wadz.
We wszystkich stanach wadza ustawodawcza naley do Stanowych Kongresw. W 49
stanach Kongresy s dwuizbowe, tylko w Nebrasce kongres jest jednoizbowy. Pochodz one
z wyborw powszechnych, kadencja wynosi 2,4 lub 6 lat w zalenoci od stanu, w zalenoci
od izby. Wadza wykonawcza we wszystkich stanach naley do gubernatora, wybiera si ich
w wyborach powszechnych na kadencj 2 lub 4-letni. cznie z gubernatorami wybiera si
wice-gubernatorw. Kady gubernator wypenia funkcj gowy pastwa, szefa rzdu i jest
dowdc gwardii narodowej (zbrojne ramie wadz stanowych, mniej ni armia ale wicej ni
obrona cywilna). Kady stan ma swoje wasne sdownictwo, ktre jest niezalene od
sdownictwa federalnego - od wyrokw sdw stanowych nie mona si odwoa do sdw
federalnych i odwrotnie.
Najwaniejsz role odgrywa Stanowy Sd Najwyszy s bowiem uprawnione do
interpretowania stanowych konstytucji oraz mog bada konstytucyjno stanowego prawa.
Jest bardzo rozbudowany, najnisz jednostk wadzy sdowniczej jest sdzi pokoju wybierany przez
mieszkacw jakiej czci miasta, nie musi mie wyksztacenia prawnego, tylko zaufanie obywateli. Zajmuje si
sprawami cywilnymi i drobnymi wykroczeniami.
Tzw. Sdy policyjne odpowiednik sdw greckich rozpatruj sprawy o wykroczenia i

mog aresztowa na duszy czas.
Trjinstancyjne sdownictwo:
- obwodowe
- okrgowe
dziaaj awy przysigych
- stanowe
Do kompetencji wadz federalnych nale dziedziny ycia, ktre nie interesuj przecitnego
obywatela np.:
- prowadzenie polityki zagranicznej
- prowadzenie polityki monetarnej
- obrona granic zewntrznych
- obrona praw autorskich itp.
Kady z 50 stanw podkrela swoj niezaleno, suwerenno ale tak naprawd niezaleno
ta maleje bo s one zalene od budetu federalnego.
30
KONSTYTUCJA USA 1787r. wesza w ycie rok pniej, obowizuje do dzi.

Jest to druga konstytucja USA. Pierwsza by uchwalona 10 lat wczeniej prze t.
Konstytucja USA skada si z preambuy i 7 artykuw. Preambua nie jest normatywn
czci konstytucji. Artyku I zosta powiecony wadzy ustawodawczej, II wykonawczej,
III sdowniczej, IV i VI powicony jest wzajemnym relacj midzy stanami i federacj,
V sposb zmiany konstytucji, VII sposb wejcia konstytucji w ycie.
Tryb zmiany konstytucji
Z pierwotnego tekstu niczego si nie wykrela, dopisuje si nowe poprawki. Poprawka
ostatnio uchwalona moe uniewani poprzedni tekst.
Poprawek weszo w ycie 27. Poprawki uchwala kongres wikszoci 2/3 gosw w kadej
z izb. Wchodz one w ycie po ratyfikowaniu w nich przez co najmniej stanw. Pierwsze
10 poprawek wydano w pakiecie, dotyczyy poprawek praw, wolnoci, obowizkw
obywatelskich.
Orzeczenie Sdu Najwyszego
Kolejnym rdem prawa konstytucyjnego USA s orzeczenia Sdu Najwyszego, ktry
interpretuje konstytucje. Takich obowizujcych orzecze jest ok. 4 ty. Kolejnym rdem
prawa konstytucyjnego s normy prawa zwyczajowego ktre okrelaj tzw. Materi
konstytucyjn.
TROJPODZIA WADZY
a) wadza ustawodawcza naley do dwuizbowego kongresu: skada si z senatu i Izby
reprezentantw.
Senat jest izb powoan do reprezentowania interesw stanowych. Poniewa wszystkie stany
s sobie rwne kady stan wybiera 2 senatorw. Kadencja senatorw wynosi 6 lat. Co 2 lata
wymienia si 1/3 senatorw. Senatorw wybiera si w wyborach 4-przymiotnikowych. 100
senatorw
Przewodniczcym jest wiceprezydent. Nie bierze on udziau w gosowaniu, wyjtkowo jego
gos bierze si pod uwag gdy gosy senatorw rwno si rozkadaj. Wiceprezydent
przewodniczy senatowi gdy maj podj trudne, decyzje wane dla prezydenta.
Mao widoczne s podziay partyjne, senatorowie przy gosowaniach, debatach kieruj si
interesami stanw a nie interesami partii z ktrej pochodz.
Funkcje senatu:
- ustrojodawcza bierze udzia przy stanowieniu poprawek do konstytucji
- ustawodawcza bierze udzia w stanowieniu ustaw zwykych
- kontrolna czonkowie maj prawo da informacji od administracji federalnej,
moe powoywa komisje ledcze, wzywa na przesuchania
- okrelenie kierunkw polityki pastwa przede wszystkim przez ustaw budetow
- ratyfikuje traktaty midzynarodowe zawierane przez prezydenta z innymi pastwami
- zatwierdza nominacje prezydenta na waniejsze stanowiska w administracji
i sdownictwie
Bez zgody senatu prezydent nie moe powoa sekretarzy departamentu, szefw agencji i
ambasadorw.
31
Izba Reprezentantw
435 kongresmenw wybieranych na 2-letni kadencj w wyborach 4-przymiotnikowych
wikszoci wzgldn. Przewodniczcym jest Spiker, pochodzi z partii ktra ma wikszo w
Izbie Reprezentantw. Wypenia 4 pierwsze funkcje, ktre wypenia senat, przy wypenianiu
tych funkcji moliwoci s takie same jak senatu.
Mao widoczne podziay partyjne jednak posowie czciej kieruj si interesami partii
Powoana do reprezentowania interesw obywateli. Miejsca w niej dzieli si proporcjonalnie
do liczby ludnoci midzy stany.
Np. Alaska 1 pose
Kalifornia 50 posw
Teksas 36 posw
Nevada 2 posw
Co 10 lat dokonuje si nowego rozdziau mandatw poniewa liczba mandatw jest staa
Kada z Izb dzieli si na kilkadziesit Komisji, a Komisje dziel si na wiele podkomisji.
b) wadza wykonawcza naley do prezydenta, jest on wybierany w wyborach
powszechnych, 4-przymiotnikowych, porednich na 4-o letni kadencj.
Tryb powoywania prezydenta i wiceprezydenta trwa bardzo dugo, przeprowadza si w
latach parzystych przestpnych. Procedura wyboru prezydenta i wiceprezydenta przebiega
przez 3 etapy:
I . Wyonienie kandydatw do wyborw prezydenckich
1. Rejestracja kandydatw rejestruj stanowo organizacje partyjne, aby
zarejestrowa si kandydat musi speni 3 warunki : musi mie ukoczone
35 lat, musi by obywatelem USA od urodzenia
i musi mieszka od 14 lat w USA. Rejestruje si kilkuset kandydatw.
Istniej take warunki ktre nie s prawem pisanym a ktre kandydat musi
speni trzeba mie pienidze na kampanie , musi by osoba znan , mie
dowiadczenie w kierowaniu .Z reguy s to byli gubernatorzy duych stanw
Rejestracja rozpoczyna si ok. 1,5 roku przed wyborami
2. Prawybory przeprowadza si w pierwszych tygodniach roku przestpnego
parzystego. Celem jest sprawdzenie popularnoci zarejestrowanych w stanie
kandydatw, ustalenie kto wygraby wybory, kto ma najwiksze szanse. Jest to
przedsiwzicie partyjne, upowszechniy si do tego stopnia, e bardzo duo
obywateli bierze w nich udzia.
3. Krajowe konwencje partyjne odbywaj si z reguy w lipcu, sierpniu roku
parzystego przestpnego i wypeniaj nastpujce zadania:
- wyaniaj one ostatecznego kandydata partii do wyborw prezydenckich
- wyonienie kandydata partii na wiceprezydenta ktrego podaje kandydat
na prezydenta. Kandydat na wiceprezydenta powinien uzupeni
niedostatki kandydata na prezydenta uzupeniaj si nawzajem
- ustalenie programu wyborczego projekt przedstawia kandydat na
prezydenta.
II.
Wybory powszechne (gosowanie powszechne)
Odbywaj si w pierwszy wtorek listopada roku parzystego przestpnego. Tego dnia
obywatele wybieraj elektorw, ich liczba zaley od liczby przedstawicieli w obu izbach
Kongresu. (najwicej Kalifornia 52; najmniej Alaska 3), wybiera si535 elektorw i 3
z Waszyngtonu co razem daje 538 elektorw.
32
III.
1. Gosowanie elektorw odbywa si w pierwszy poniedziaek po drugiej

rodzie grudnia o godz. 12:00 w gabinecie gubernatora
2. liczenie gosw elektorskich w Kongresie, dokonuje si 6.01 roku nastpnego
po roku parzystym przestpnym o godz. 12:00 w Kongresie, trzeba uzyska co
najmniej 270 elektorskich gosw (jeeli gosowanie elektorw nie dao
wyniku to Izba Reprezentantw wybiera prezydenta a Senat wybiera
wiceprezydenta)
3. 20.01. godz12:00 koczy si kadencja dotychczasowego prezydenta i
zaczyna si kadencja nowego prezydenta, ustpujcy prezydent ma 14 db na
opuszczenie Biaego Domu otrzymuje doywotni emerytur i doywotnie
rodki na utrzymanie biura- 20 ty. na namalowanie swojego portretu ktry
zostaje zawieszony w Biaym Domu i 2 mln $ na wybudowanie sobie pomnika
zazwyczaj nie wznosz pomnika ale otwieraj bibliotek nazwan wasnym
imieniem.
Pozycja ustrojowa prezydenta USA

- gowa pastwa wszystkie funkcje mniej wicej tak jak w przypadku krla w Wlk.
Brytanii
- szef rzdu odpowiednik naszego premiera, prezydentowi pomaga gabinet (organ
doradczy i wykonawczy prezydenta, skada si z 15 sekretarzy, ktrzy kieruj
departamentami pewnego rodzaju odpowiednik europejskiego rzdu nie jest
organem decyzyjnym, funkcjonuje wycznie w oparciu o prawo zwyczajowe) oraz
departamenty i agencje.
- Penienie funkcji naczelnego dowdcy si zbrojnych organem ktry suy
prezydentowi rad oraz zajmuje si wykonywaniem decyzji jest Krajowa Rada
Bezpieczestwa Narodowego w skad wchodz sekretarze waniejszych
departamentw, dowdcy wojsk i czonkowie powoani przez prezydenta.
c)
Sdownictwo federalne
Stany maj swoje sdownictwo
Sdy federalne tworz:
- sdy obwodowe (1 instancja) w kadym stanie wystpuje przynajmniej jeden taki
sd
- sdy okrgowe (2 instancja) istnieje 13 takich sdw, jeden sd okrgowy przypada
na kilka stanw
- sd najwyszy (3 instancja) skada si z 9 doywotnich sdziw, powoywanych
przez prezydenta za zgod 2/3 senatu.
Zadania Sdu Najwyszego
- interpretowanie konstytucji i poprawek do konstytucji (jedyny organ powoany do tej
funkcji)
- badanie konstytucyjnoci prawa zgodno prawa federalnego z konstytucj i
zgodno prawa stanowego z prawem federalnym ma bardzo du swobod
poniewa konstytucja jest oglnikowa
- rozstrzyga spory midzy stanami a federacj oraz midzy stanami
- orzeka o prawomocnoci wyborw
- zajmuje si obron praw obywatelskich
- ustala obecnie obowizujc wykadni prawa
- rozpatruje sprawy cywilne i karne ale gwnie w drodze apelacji, orzeczenia sdu
najwyszego maj moc ustawy, czyli s ostateczne i nie mona si od nich odwoywa
33
System partyjny
Klasyczny system dwupartyjny, bardzo konsekwentny, dwupartyjny. W walce o wadze licz
si dwie partie:
- Partia Republikaska
- Partia Demokratyczna
Dziaa wiele partii, ale na og s to partie stanowe, obie s partiami kadrowymi, maj
podobna struktur organizacyjn najwyszym organem w obu partiach jest Konwencja
Federalna zwouje si j raz na 4 lata przed wyborami prezydenckimi, midzy
Konwencjami jedynym szczeblem dziaajcym jest Krajowy Komitet Partyjny skada si z
100 czonkw po 2 osoby z kadego stanu (kobieta i mczyzna)
Na szczeblu stanu Stanowa Konwencja, zwouje si j co 2 lata, midzy Stanami
Konwencjami najwaniejszym organem jest Stanowy Komitet Partyjny.
Partia Demokratyczna na parti t gosuj gwnie biedniejsi obywatele, mieszkacy
duych miast, rnego rodzaju mniejszoci (etniczne, wyznaniowe, seksualne itp.)
Partia Republikaska gosuj bogaci obywatele, mieszkacy mniejszych miejscowoci, biali
obywatele. Obie partie nie s partiami klasowymi.
Programy
Generalnie programy obu partii s bardzo podobne do siebie, rywalizacja sprowadza si w
zasadzie do hasa: My zrobimy to samo, ale lepiej, taniej...
Republikanie bardziej interesuj si polityk zagraniczn, miejscem jakie USA zajmuje w
wiecie. Staj na pozycjach neoliberalnych (niech do interwencjonizmu pastwowego,
programw socjalnych, obnienia podatkw)
Demokraci bardziej interesuj si polityk wewntrzn. Akceptuj interwencjonizm
pastwowy i programy specjalne.
Szwajcaria
Ustrj Szwajcarii opiera si na zasadzie jednoci wadz.
wiadczy o tym to, e:
- konstytucja Szwajcarii uznaje parlament za wadze najwysz
- w ustroju Szwajcarii nie ma instytucji przy pomocy ktrych ogranicza si wadz
parlamentu (aden organ nie jest uprawniony do rozwizania parlamentu w czasie
kadencji, aden organ pastwowy nie ma prawa veta wobec decyzji parlamentu
- wszystkie pozostae organy pastwowe s parlamentowi podporzdkowane, parlament
okrela skad osobowy tych organw, wyznacza zadania i moe je kontrolowa.
Szwajcaria powstaa w 1294r. Od 1818r. Terytorium Szwajcarii nie zmienio si.
W skad wchodzi 26 kantonw, kantony podzielone s na gminy. Kady kanton ma swoj
wadz ustawodawcz (w 21 kantonach naley ona do parlamentw kontrolnych, natomiast
w 5 do Zgromadze Ludowych).
Wadza wykonawcza we wszystkich kantonach naley do rzdw kantonowych, ktre
wyania si w drodze wyborw powszechnych (rzd kadego czonka rzdu obsadza si
podczas oddzielnego gosowania). Czonkowie rzdw kantonowych pochodz z rnych
partii politycznych. Kady kanton ma swoje wasne sdownictwo, natomiast w gminach
34
wadza naley do samorzdu terytorialnego wykonuje zadania zlecone przez rzd

kantonalny. Szwajcaria jest pastwem bardzo zdecentralizowanym, kada gmina szwajcarska
ma swj wasny majtek czyli jest swobodna finansowo, wiadczy o tym m.in. to,
e obywatelstwo szwajcarskie nadaje gmina (bardzo trudno uzyska obywatelstwo)
Ustrj Szwajcarii opiera si na konstytucji z 1900r. Wesza w ycie w 200r. I nadal
obowizuje.
Konstytucja ta opiera si na kilku zasadach ustrojowych:
- zasada jednoci wadzy
- zasada suwerennoci narodu wadza w Szwajcarii naley do spoeczestwa i od
spoeczestwa pochodzi, sprawuje w drodze demokracji bezporedniej (na szczeblu
zwizku moe wystpowa w drodze referendum obligatoryjnego przy zmianie
konstytucji lub ratyfikacji umw midzynarodowych na okres duszy ni 15 lat; i
fakultatywne na danie 50 ty. obywateli lub 8 rzdw kantonalnych oraz w
postaci inicjatywy obywatelskiej)
- zasada republikaskiej formy rzdw
- zasada federalizmu 0 jest pastwem federalnym, ale nazywa si konfederacj
Parlament
Zgromadzenie zwizkowe, skada si z dwch izb:
- Rada Narodowa
- Rada Kantonw
Rada Narodowa izba powoana do reprezentowania interesw obywateli. Skada si z 200
posw wybranych na 4-letni kadencj w wyborach powszechnych, rwnych, bezporednich,
obowizkowo tajnych i proporcjonalnych (kady Szwajcar ma tyle gosw ile wybiera si
posw)
Rada Kantonw izba powoana do reprezentowania interesw kantonw. Skada si z 46
posw, 20 wikszych kantonw ma 2 posw, 6 mniejszych jednego posa). Nie ma
okrelonej kadencji, jest to konsekwencj tego, e kadencje i sposb ich wyboru wybieraj
same Kantony.
Obie izby parlamentu s cakowicie rwnouprawnione.
Funkcje parlamentu:
- ustrojodawcza przyjmuje wnioski w sprawie zmiany konstytucji, opiniuje je i
rozpisuje w ich sprawie referendum
- ustawodawcza stanowi ustawy zwyke, wikszo projektw ktrymi parlament si
zajmuje zgaszane s przez Rad Zwizkow, procedura legislacyjna jest bardzo
podobna do polskiej legislacji musi przej przez 3 czytania
- kreacyjna parlament na wsplnych posiedzeniach dokonuje wyboru organw
zwizkowych, wybiera
Rad Zwizkow
Prezydenta i wiceprezydenta
Kanclerza
Generaa dowodzcego armi wystpuje tylko jeden
Trybuna Zwizkowy
- kontrolna maj prawo do informacji od administracji zwizkowej, mog powoywa
komisje ledcze
- sdownicza rozpatruje skargi na decyzje najwyszych wadz oraz rozpatruje spory
Kompetencyjne midzy zwizkiem a kantonami
35
Trybuna Konstytucyjny
Jedyny organ sdowy zwizku, skada si z 26 sdziw, wybranych na 6-letni kadencj.
Zadania Trybunau Zwizkowego:
- ustala powszechnie obowizujc wykadni prawa
- orzeka o prawomocnoci wyborw i referendw
- rozpatruje skargi na decyzje wadz zwizkowych
- bada zgodno prawa kantonalnego z federalnym
- zajmuje si obron praw i wolnoci obywatelskich
- jest sdem karnym dla dyplomatw i w sprawach o zdrad i bunt
System partyjny
System wielopartyjny kooperacji partii
Legalnie dziaa kilkadziesit partii politycznych, kilkanacie z nich ma mandaty w
parlamencie. Najwaniejsze z nich to 4 partie, ktre maj swoje reprezentacje w Radzie
Zwizkowej. Charakterystyczne jest to, e partie maj wzgldnie stay elektorat, w kolejnych
wyborach uzyskaj bardzo podobne wyniki.
Partia Socjaldemokratyczna
Partia Demokratyczna
Partia Liberalna
Partia Ludowa
Republika Federalna Niemiec

Pastwo zwizkowe. Skada si z 16 landw. Ustrj wszystkich krajw jest bardzo podobny
do siebie i opiera si na zasadzie podziau wadz. We wszystkich krajach mamy Krajowe
Parlamenty Lantagi wybierane w wyborach powszechnych, 5-przymiotnikowych na 4letni kadencj. Wadza wykonawcza naley do rzdw krajowych, wybranych przez Lantagi.
Rzdami tymi kieruj premierzy. Kady land ma te wasne sdownictwo. Wszystkie sdy s
3-instancyjne z tym, e 1 i 2 instancja naley do krajw a 3 jest sdem federalnym.
W 13 landach wystpuje trjstopniowy podzia administracyjny:
- rejencje jednostka administracji rzdowej, szefem jest prezydent rejencji ktrego
powouje rzd krajowy
- powiaty
>
- gminy
> samorzdy
W 3 landach wystpuje dwustopniowy podzia administracyjny nie ma rejencji
Ustrj RFN opiera si na ustawie zasadniczej z 1949r.
Fundamenty ustroju pastwa:
- zasada suwerennoci narodu wadza naley i pochodzi od spoeczestwa w postaci
demokracji przedstawicielskiej
- zasada federalizmu skadaj si z 16 krajw ale nie charakterystyczne jest to, e
kraje nie maj prawa do secesji
- zasada republikaskiej formy rzdw
- zasada podziau wadz
36
Wadza ustawodawcza naley do Bundestagu (Rada parlamentarna) i Bundesradu (Rada

Federalna)
Bundestag
Izba powoana do reprezentowania interesw obywateli. Jej czonkw wybiera si w krajach
proporcjonalnie do liczby ich obywateli. Kadencja tej izby wynosi 4 lata. Wybory s
wyborami mieszanymi, polegaj na tym, e 331 posw wybiera si w jednomandatowych
okrgach wielomandatowych w wyborach proporcjonalnych.
Kandydatw do Bundestagu mog zgasza zarzdy krajowe partii lub grupy wyborcw
niezrzeszonych partii. Przy wyborze Bundestagu trzeba zdoby 5% w skali Niemiec lub 3
mandaty w okrgach jednomandatowych.
Wyrane podziay partyjne, posowie s zorganizowani we frakcje. Dyscyplina partyjna jest
wymagana przy podejmowaniu decyzji wanych dla partii.
Funkcje:
- ustrojodawcza
- ustawodawcza
- kontrolna
- okrela kierunki polityki pastwa, m.in. poprzez ustaw budetow
- kreacyjna
- dokonuje wyboru kanclerza
- dokonuje wyboru 8 czonkw Federalnego Trybunau Konstytucyjnego
- czonkowie Bundestagu bior udzia w wyborach prezydenta
Bundesrad
Skada si z 69 czonkw wybieranych przez Lantagi. Reprezentacja krajw w tej izbie jest
uzaleniona od liczby ich mieszkacw i wynosi od 3 do 6. Kadencja nie jest okrelona,
decyduj parlamenty krajowe. W praktyce do Bundesradu wybierani s premierzy i waniejsi
ministrowie rzdw krajowych. Przewodniczcym jest co roku premier innego kraju.
Bundesrad jest mniej wan izb. W zasadzie wypenia on funkcje:
- ustrojodawcz
- ustawodawcz
- kontroln
- kreacyjn wybiera 8 czonkw Trybunau Konstytucyjnego
Prezydent *(patrz Wlk. Brytania)
Wybrany na 5-letni kadencj przez Zgromadzenie Zwizkowe. W skad zgromadzenia
wchodz w poowie czonkowie Bundestagu i przedstawiciele rzdw krajowych. Jedna
osoba moe by prezydentem przez 2 kadencje. Kandydat na prezydenta musi mie co
najmniej 40 lat. Prezydent wypenia funkcje zwyczajowe przypisane gowie pastwa.
Wszystkie decyzje prezydenta wymagaj kontrasygnaty Kanclerza.
Wadza wykonawcza
Naley do rzdu ktrym kieruje kanclerz. Kanclerz wybiera Bundestag a pozostaych
czonkw rzdu powouje prezydent na wniosek kanclerza. O pozycji ustrojowej kanclerza
*(patrz ustrj parlamentarno-kanclerski) wiadczy konstruktywne wotum nieufnoci,
ministrowie odpowiadaj przed kanclerzem.
37
Federalny Trybuna Konstytucyjny

Skada si z 16 sdziw wybranych po poowie przez Bundestag i Bundesrad. Kadencja
wynosi 12 lat.
Zadania:
- orzeka o zgodnoci prawa ustawa zasadnicza
- ustala powszechnie obowizujc wykadnie prawa
- zajmuje si obron praw obywatelskich
- orzeka o powszechnoci wyborw
- sprawuje nadzr nad partiami politycznymi (bada m.in. finanse partii)
- sprawuje nadzr nad Federalnym Urzdem ochrony Konstytucji
System partyjny
System wielopartyjny system dwch i p partii
- Socjaldemokratyczna Partia Niemiec SPD typowa partia socjaldemokratyczna
- Chrzecijaska Demokracja Chadecja:
Unia Chrzecijasko Demokratyczna CDU dziaa w 15 landach z wyjtkiem
Bawarii
Unia Chrzecijasko spoeczna CSU dziaa w Bawarii
-
Partia Zielonych
Partia Wolnych Demokratw FDP p. liberalna
Partia Demokratycznego Socjalizmu PDS dziaa wycznie we wsch. Landach
(tereny byej NRD) nurt postkomunistyczny
JL13@wp.pl
38

Skrypt WSP PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Skrypt WSP PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Wspczesne systemy polityczne

1. Pojcie systemu politycznego

Konstytucja - ustawa zasadnicza, ustawa podstawowa, akt prawny najwyszego rzdu

Czym Konstytucja rni si od innych aktw prawnych:

kada konstytucja pena w I rozdziale okrela ustrj polityczny poprzez

okrela do kogo naley wadza ustawodawcza , wykonawcza i sdownicza, jak

b) Konstytucja maa wyrnia si po pierwsze tym, e przyjmuje si j na czas

3. Formy demokracji bezporedniej

Referendum opiniodawcze w takim referendum obywatele nie podejmuj decyzji, co

Demokracja porednia = przedstawicielska polega ona na tym, e spoeczestwo sprawuje

Dwa systemy wyborcze:

Zasada powszechnoci okrela krg osb uprawnionych do udziau w wyborach. Wybory s

Rwne okrgi wyborcze.

Wybory wikszociowe sprzyjaj tworzeniu si partii politycznych, zniechcaj do tworzenia

Zasada proporcjonalnoci zasada ta okrela sposb ustalenia wynikw wyborczych w

metoda Sainte League` - uywana powszechnie w Skandynawii, sprzyja

Wybory parlamentarne sprzyjaj drobniejszym partiom politycznym i prowadz do

Powanym problemem wspczesnych pastw jest finansowanie wyborw. Partie polityczne,

Czym powinien wyrnia si dobry kandydat na ktrego gosujemy:

Istota, funkcje i typy partii politycznych

Spogldajc na dzisiejsze programy partii mona stwierdzi, e programy te swoj

zaoenia ideowo programowe:

Maj one mieszane programy, w programach tych odnajdujemy hasa

kada forma wasnoci moe by efektywna, nie d do sprywatyzowania

Typowymi partiami centrowymi s partie ludowe, partie chrzecijasko demokratyczne

partie tego typu s na og partiami elitarnymi, maj niewiele czonkw, nie

Neoliberaowie widz pewne zadania dla pastwa

przywizanie do tradycji narodowej, pastwowej w krajach w ktrych

Podchodz bez entuzjazmu do integracji europejskiej poniewa wtedy zostan

Ciesz si one du popularnoci w specyficznych sytuacjach z reguy w

akceptacja dla skrajnych metod dziaania

PARTIE MASOWE opieraj si na masie zarejestrowanych czonkw, kady z nich jest

typ, rodzaj czonkostwa

PARTIE O CZONKOSTWIE ZBIOROWYM s zrzeszeniami rnych organizacji

Istota i typy systemw partyjnych

system wielopartyjny dwublokowy - Francja do 1958r. system ten wyrnia si

system kooperacji partii - gwne partie rywalizuj ze sob na etapie wyborw, za po

system "dwch i p partii" - polega na tym e scena polityczna jest zdominowana

System partii dominujcej

System partii dominujcej nie jest najlepszym rozwizaniem, poniewa w mniejszych

Trzy partie polityczne:

7. Modele ustrojw wspczesnego pastwa.

Rozpad pastwa zoonego prowadzi do wojny domowej.

Moemy wyrni 4 formy pastwa zoonego:

Ad 2.Federacja - pastwa zwizkowe, ktrego organy s rozbudowane i ktre realizuje wiele

2) Jeeli wemiemy pod uwag ustrj terytorialny, to moemy podzieli

Monarchia - jest to pastwo, na czele ktrego stoi doywotni wadca.

np Wlk. Brytania, Szwecja, Dania, Norwegia, Hiszpania, Belgia,

Kada monarchia konstytucyjna jest monarchi parlamentarn, ale monarchia parlamentarna

Gowa pastwa nie jest organem doywotnim.

4) Wzajemne relacje midzy najwyszymi organami pastwa:

Na monteskiuszowskiej koncepcji podziau wadz opieraj si 4 modele wspczesnego

Ustrj parlamentarno gabinetowy wyksztaci si w Anglii w efekcie rewolucji w II

rzd jest powoywany przez gow pastwa w skadzie, ktry zostanie

W ustroju parlamentarno gabinetowym dziaaj 3 rodzaje rzdu:

Ustrj prezydencki - opera si take na monteskiuszowskiej koncepcji podziau

prezydent pochodzi z wyborw powszechnych parlament nie ma wpywu na to kto

Zalety ustroju prezydenckiego:

I grupa cechy ktre przypominaj ustrj parlamentarno gabinetowy

II grupa cechy ktre przypominaj ustrj prezydencki:

Ustrj parlamentarno kanclerski

program rzdu jest programem kanclerza

ad b) Ustroje oparte na zasadzie jednoci wadzy (przeciwiestwo podziau wadz)