Biuletyn Instytutu Zachodniego

Specyfika polskich inwestycji bezporednich

w Europie Zachodniej
Bezporednie inwestycje zagraniczne (BIZ) pochodzce z
Polski s rozpoznane w bardzo niewielkim stopniu, a analizy im
dedykowane podejmuj w zasadzie jedynie polskie rodowiska
naukowe. Saba do tej pory penetracja badawcza polskich BIZ
jest

pewnoci

zwizana

Prezentowane

badania

odwrotnych

BIZ,

ze

skal

koncentruj

tj.

tego

zjawiska.

na

kategorii

si

przedsiwzi

inwestycyjnych

kierowanych z Polski do Europy Zachodniej, a wic inaczej ni

zakada to ujcie klasyczne, z kraju mniej rozwinitego do
zamoniejszego, czyli w przeciwnym kierunku. Wykorzystano w
nich

mao

ekonomii

naukach

zarzdzaniu

rozpowszechnion metod teorii ugruntowanej Grounded

Theory Method (GTM), zakadajc stopniowe, iteracyjne

Nr 178/2015
030215
INSTYTUT ZACHODNI
im. Zygmunta
Wojciechowskiego
Pozna

wyanianie si teorii z danych empirycznych. W efekcie

prowadzonych prac (m.in. kodowania, zbierania prbek, pisania
not) w danych empirycznych ugruntowaa si pewna hipoteza
stanowica przyblienia teorii rzeczowej w ramach GTM i
bdca jednoczenie propozycj badawcz dla dalszych analiz
w obszarze ekspansji polskich firm w formie BIZ na rynkach
zachodniej Europy. Zakada ona, dla objtych badaniem

Autor:
Marta Gtz

przedsibiorstw, e:

Redakcja:
Marta Gtz
Radosaw Grodzki
Krzysztof Malinowski

zagraniczn;

Korekta:
Hanna Ranek

1.
2.

Dalsza egzystencja firm warunkowana jest ekspansj

Prowadzona

internacjonalizacja

wykazuje

pewne

wewntrzne sprzecznoci (stanowice o jej specyfice);

3.

Ekspansja

podlega

modulacji

ze

strony

rnych

czynnikw;
4.

Umidzynarodowieniu towarzysz

uboczne.

okrelone efekty

Specyfik polskich BIZ odzwierciedlaj w pewnym stopniu zdiagnozowane

paradoksy, sprzecznoci i sprzenia zwrotne. S to m.in.: konieczno posiadania
odpowiednio bogatej palety produktw, by mc w ogle rozpocz dziaalno na
zagranicznych rynkach, przy jednoczesnym wymogu obecnoci na wielu rynkach,
uzasadniajcym w pierwszej kolejnoci opacalno rozwoju tak szerokiej oferty;
wymg dysponowania okrelonymi kompetencjami i wiedz technologiczn przy
jednoczesnym deniu do pozyskania jej za granic; rozmiary przedsibiorstwa z
jednej strony sprzyjajce ekspansji w myl zasady duy moe wicej, z drugiej
ograniczajce znacznie elastyczno dziaania czy w kocu dylemat midzy
homogenizacj potrzeb zacierajc granic midzy produkcj na rynek krajowy i
zagraniczny a koniecznoci wyjtkowo specjalistycznej, dostosowanej do oczekiwa i
potrzeb klienta oferty.

Model poszukiwania prawidowoci dla internacjonalizacji objtych badaniem

przedsibiorstw w formie BIZ na rynkach Europy Zachodniej

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

Zidentyfikowany w toku bada pewien synkretyzm polskich inwestycji

dokonywanych na rynkach zachodniej Europy moe odzwierciedla specyfik
odwrotnych BIZ i stanowi niejako praktyczny wymiar tej odmiennoci. Kwestia ta
(obok pewnej przymusowoci gwarantujcej egzystencj) wydaje si ciekawym,
wartym podjcia wtkiem w dalszych badaniach nad ekspansj polskich podmiotw na
bardziej rozwinitych rynkach. Prace te mogyby si zaj zdiagnozowanymi
napiciami wewntrznymi stanowicymi o dialektycznym charakterze polskich
inwestycji w zachodniej Europie i niewykluczone, e zaakceptowa taki ich rys. By
moe paradoksy te s jedynie odzwierciedleniem szerszych warunkw, w jakich
przychodzi polskim firmom dokonywa internacjonalizacji, oddaj wic sprzecznoci
globalizacji z jednej strony sprzyjajcej procesom ekspansji za granic dziki
postpowi technologicznemu i rozmaitym uatwieniom, z drugiej czynicym j poprzez
wzmoon konkurencj niezwykle trudn. Heterogeniczno grupy i jej mae rozmiary
uniemoliwiaj uoglnienie i generalizowanie uzyskanych rezultatw. Formy ekspansji
s rne w zalenoci od firmy, a i w ramach pojedynczych podmiotw brak
jednolitego

uniwersalnego

podejcia,

jako

inwestycje

rnicowane

dostosowywane do poszczeglnych rynkw zagranicznych.

W trakcie bada krystalizacji ulega sama kategoria polskich BIZ. W
przypadku inwestycji podejmowanych przez badane podmioty w Europie Zachodniej
okazao si, e w zasadzie s to dziaania majce charakter obsugi eksportu,
przedstawicielstwa handlowe stanowice udoskonalenie i wzbogacenie oferty
eksportowej lub wpisuj si w wiadczenie usug w ramach swobody prowadzenia
dziaalnoci gospodarczej w UE. S zatem szersz i bardziej ulotn kategori zblion
do koncepcji niekapitaowej metody produkcji midzynarodowej (NEM) sklasyfikowanej
przez World Investment Report w 2011 r. Funkcjonujce w oficjalnych statystykach
jako inwestycje bezporednie kapitaowe, dziaania polskich podmiotw za granic
niewiele rni si od aktywnoci wiadczonej w ramach swobody dziaalnoci
gospodarczej w UE szczeglnie popularnej w Niemczech po otwarciu rynku pracy w
2004 r. i przyjmujcej posta drobnej dziaalnoci gospodarczej.
Nie potwierdziy si przypuszczenia wystpowania dwufazowego modelu
zakadajcego wpierw ekspansj na atwiejsze, mniej rozwinite rynki na Wschodzie,
a nastpnie kierowanie ich na Zachd, na bardziej wymagajce dojrzae rynki EU.
Trudno te zweryfikowa pozytywnie przypuszczenie, e mae podmioty (MSP)
inwestuj jedynie w punkty obsugi klienta, przedstawicielstwa handlowe, a due,
dysponujce kapitaem, tworz wiksze zakady i produkuj. Przeprowadzone

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

rozmowy

uzupeniajce

je

badania

wskazuj

na

znaczenie

umiejtnoci

menederskich niezbdnych w procesach internacjonalizacji. Ich sukces zaley od

personalnych kompetencji osb odpowiedzialnych za ekspansj. Pewn specyfik
mog by zagraniczne korzenie polskich BIZ, a wic fakt, e swoimi pocztkami
sigaj albo firm zagranicznych, albo odwouj si do dowiadcze, wiedzy i kapitau
osignitego przez zaoyciela firmy za granic wanie. Inwestycje za granic maj w
duszej perspektywie zapewni bezpieczestwo istnienia wielu z badanych firm.
Trudno jednak nazwa t wyaniajc si z bada konieczno ekspansji za granic
ucieczk instytucjonaln (institutional escape), o ktrej wspomina si w literaturze w
kontekcie wrogiego rodowiska krajowego gospodarek wschodzcych czynicego
niezbdnym poszukiwanie lepszych warunkw dziaalnoci za granic. Niektrzy z
polskich inwestorw, sdzc po siedzibach i rozmiarach, przypominaj firmy z modelu
niemieckiego niewielkich przedsibiorstw, czsto rodzinnych, nierzadko spoza
gwnych orodkw metropolitarnych, bdcych w zasadzie monopolistami w niszowej
brany.
Reasumujc, obecno naszych firm za granic to raczej przedsibiorczo
midzynarodowa, a nie midzynarodowe przedsibiorstwa, cho rosncy udzia
sprzeday czy zyskw osiganych za granic w caoci zyskw firmy sugeruje postp
w tym zakresie. Wnioski z przeprowadzonych bada sugeruj, e wrd objtych
badaniem przedsibiorstw, co prawda jeszcze bardzo powoli, w miejsce starego
sposobu mylenia skoncentrowanego wok brany, rywali czy tradycyjnych korzyci i
przeszkd pojawia si nowe, charakteryzujce urodzonych globalistw, akcentujce
sieci wsppracy, wsplne projekty czy synkretyczne poszukiwanie renty.
Uzyskane wyniki obalaj mit Polski jako duego rynku zbytu. Wiksze
podmioty maj co prawda na nim dominujca pozycj, ale ekspansja poprzez BIZ jest
dla nich rodkiem do celu, a nie celem samym w sobie. To metoda zapewniania
bezpieczestwa egzystencjalnego. Z racji niszowego charakteru dziaania wielu z firm
bdcych inwestorami za granic popyt na ich ofert gwarantowany przez polskich
nabywcw jest niewystarczajcym. Dlatego poszukiwanie klientw na nowych rynkach
staje si koniecznoci.
Oczekiwania wsparcia ze strony pastwa zgaszane przez niektre z nich, w
tym gwnie przez najwiksze, wydaje si take przeczy tezie zakadajcej istnienie
polskich czempionw silnych podmiotw przeprowadzajcych z atwoci ekspansj
za granic. W duszej perspektywie internacjonalizacja jest niezbdna dla
funkcjonowania. Podejmowanie dziaalnoci na zagranicznych rynkach ma znaczenie
strategiczne. Gwarantuje racj bytu w duszym horyzoncie czasu. Rozmiary rynku

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

jako bodca dla ekspansji naley jednak rozpatrywa w ujciu wzgldnym, tj. skali w
jakiej odczuwa go konkretna firma. Uzyskane rezultaty pozwalaj przypuszcza, e tak
dugo jak Polska jest postrzegana przez rodzimy podmiot jako stabilny rynek z
perspektyw

wzrostu,

tak

dugo

nie

ma

zasadniczego

motywu

podjcia

internacjonalizacji. Generalnie, szeroko rozumiana polsko (polskie korzenie firm,

siedziba centrali) jest postrzegana gwnie jako ciar, stygmat (liability), w ktrego
neutralizowanie aktywnie wczy powinno si pastwo z odpowiedni polityk
wspierania internacjonalizacji. Jednoczenie naley podkreli znaczn polaryzacj
opinii odnonie do tej kwestii. W badanej grupie, cho niewielkiej, wyrni mona
postawy wyranie postulujce pomoc ze strony polskiej administracji publicznej,
stanowisko obojtne czy te neutralne, ale take negatywne nastawienie uznajce
tak pomoc za mao wartociow, le dopasowan i de facto niepotrzebn.
Za pewn warto dodan przedstawionych bada mona uzna: poczenie
perspektywy ekonomii midzynarodowej i biznesu midzynarodowego; eksploracj do
tej pory nadal niedostatecznie spenetrowanego obszaru polskiej ekspansji za granic,
zwaszcza w formie BIZ na rynkach Europy Zachodniej oraz zastosowanie metody
jakociowej, a wic prowadzenie bada zgodnie z wytycznymi metodologii teorii
ugruntowanej. W przyszoci celowe wydaje si ich kontynuowanie i doskonalenie, tj.
zarwno ilociowe, jak i jakociowe rozszerzanie listy respondentw, tak aby wyniki
miay wiksz reprezentatywno i obejmoway rnorodne przypadki. Ciekawym
wzbogaceniem prowadzonych bada byoby rozszerzenie zakresu geograficznego
ekspansji, tj. uwzgldnienie innych pozaeuropejskich rynkw, na ktrych inwestuj
polskie podmioty. Moliwo uczestnictwa w przyszych badaniach podmiotw z innych
krajw Europy rodkowo-Wschodniej stanowiaby z kolei doskonae laboratorium dla
analiz

porwnawczych

zachowa

strategii

firm

regionu

procesach

internacjonalizacji.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Opracowanie przedstawia fragmenty pracy Polskie bezporednie inwestycje za granic.
Metodologia teorii ugruntowanej wydanej przez Instytut Zachodni w 2014 r. w ramach projektu
finansowanego ze rodkw Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji
numer DEC -2011/03/B/HS4/01629.
Marta Gtz ekonomista, adiunkt w Instytucie Zachodnim, zainteresowania badawcze:
bezporednie inwestycje zagraniczne, gospodarka Niemiec, kryzys w strefie euro.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5