dbuksik@salezjanie.

pl
Wykad 1
Intelektualny bekot refleksja nad tym czy istniej jakiekolwiek wartoci?
Jeli udaje si powiza harmonijnie mio macierzysk albo bratersko-siostrzan z
mioci erotyczn, to osiga si nowa wysz jako mioci i zwizku
Stoi to w sprzecznoci z odkryciami antropologii kulturowej. Wynika z nich bowiem ze
rozmaite kultury i spoecznoci cz cztery wsplne cechy:
-zakaz bezpodstawnego mordu
-zakaz zaboru mienia
-zakaz kazirodztwa
-wiara w jak form absolutu
Wyklad 1
Wielki acuch istnienia przedmodernistyczna wizja wiatopogldu
Materia->ycie->umys->dusza->duch (rewolucja francuska skrela dusze i ducha)
Fizyka->biologia->psychologia->teologia->mistycyzm
Modernizm
Postmodernizm
Rozwj jako wzrost
zrwnowaony rozwj
Procesy odgrne
procesy oddolne
Normy
wybr
Rzd, rzdzenie
zarzadzanie sprawami (wiata)
Demokracja reprezentacyjna Demokracja uczestniczca
Podejcie sektorowe
Holizm
Konfrontacja
dialog
Gosowanie wikszociowe konsensus
Wartosci uniwersalne
wartoci globalne
Kontrola ludnoci
prawa seksualne i reprodukcji
Krtkoterminowy
dugoterminowy
Potrzeby obiektywne
indywidualne prawo wyboru
Midzynarodowy
globalny
Miedzyrzadowy
wielo
Suwerenno narodowa
zarzadznie sprawami swiata
Wiedza obiektywna
umiejetnoscizyciowe
Autorytet
autonomia
Hierarchia
rownosc
Centralizacja
decentralizacja
Przywdztwo oparte na przywdztwo oparte na integracji
podporzadkowaniu si
Bezpieczestwo
bezpieczestwo ludzkie
midzynarodowe
Czowiek jest interpretowany w rny sposb. Zalezy to od nauk, ktre si nim
zajmuja Jest przedmiotem wielu podejsc i propzycji od biochemiczno-fizjologicznych

ujec (tj. czym jest czowiek, jak funkcjonuje) do humanistyczno-filozoficzno

teologicznych rozumie (tj. kim jest czowiek kim moe si stac i kim powinien by).
Gdybysmyprzyjei, ze psychologia jest nauk rodka (metodologicznie i poznawczo)
to zdaje si by oddaniem jej wyranej sprawiedliwoci. Psychologiczna analiza
pytania kim jest czowiek, kim jestem ja, skania w kierunku poszukiwa, w
ktrym w sposb naturalny bardziej s obecne propozycje nauk humanistycznych. W
odpowiedzi na pytanie czym jest czowiek, bardziej dominujapodejscia i rozwiazania
charakterystyczne dla nauk przyrodniczych. Jeeli przyjmiemy, ze czowiek jest
rwnoczenie przyrodniczy i humanistyczny to ujcie antropologicznoegzystencjalno-kognitywne staje si dopenieniem myli psychologicznej o czowieku i
jego egzystencji.
Trzeba zaznaczy, e w badaniach psychologicznych czowiek jawi si jako
rzeczywisto wielowymiarowa, a w procesie swego rozwoju wielokierunkowo
stajca si. Pojcie czowieka moemy rozpatrywa w trzech podstawowych
wymiarach egzystencji:
Wymiar biologiczno-fizjologiczny: obejmuje i wyraa cao strukturalnofunkcjonaln organizmu. Akcentuje si tu rol instynktw i dynamiki pepdowej oraz
znaczenie automatyzmw warunkowania, nawyki i procesy uczenia si. Dynamika i
zmienno zwizana jest z baz aktywacji i regulacji fizjologicznej.
Wymiar psychologiczno-spoeczny: obejmuje i opisuje psychiczno-emocjonalny i
spoecznyobszar ludzkiej egzystencji. Tworz go narwno pozytywne jak i negatywne
stany psychologiczne, dowiadczenie i doznania emocjonalne, takie jak: potrzeby,
denia, natroje, emocje, uczucia, agresja, stresy, frustracje, zahamowania,
uzalenienia, oraz aktywnoci spoeczne jak: komunikacja, relacje, sympatie,
preferencje, role yciowe, powizanie grupowe, odniesienia rodowiskowe, zwizki
ekologiczne itp. Na ksztat tego wymiaru maj wpyw zarwno bodce zewntrzne,
doznania wewntrznego dowiadczenia samego siebie, jak potrzeba spoecznego
wspbycia i odniesienia.
Wymiar noetyczno-duchowy: wymiar okrelajcy specyficzn waciwo czowieka
konstytuowania si ja podmiotowo-osobowego, wiadomego, decydujcego,
otwartego, egzystencjalnie angaujcego si, bdcego podmiotem i wspautorem
wasnej biografii, tworzcego i uczestniczcego w yciu spoecznym kulturowym,
zdolnym do aktw moralnego uszlachetniania siebie. Jest to wymiar umoliwiajcy
podmiotowe realizowanie planw yciowych, zdrowego sposobu ycia, nastawie na
cel i wolitywnych decyzji, intuicji twrczej i de intelektualno-poznawczych,
moralno-etycznych i odniesie i funkcji sumienia. Jest to rwnie wymiar aktw
mioci, przekraczajcych biopsychiczne uwarunowania, dziki czemu mio moe
osiga optimum swego skutkowania, rozwoju i zaistnienia. Wymiar, w ktrym
uczucia, cierpienia, marzenia, tsknoty, moralne decyzje itp. przeycia zyskuj
waciwe dla siebie zpodmiotowienie. Moliwo aktywizowania jest wymiarem
moliwoci ukierunkowania i odniesie intencjonalnych ku komu, lub ku czemu,
krtko mwic ku wartociom. Jest to wymiar wyraajcy specyficzn antropo-

psychoduchow waciwo egzystencji. Jak zauwaamy ten wymiar egzystencji

mieci si w perspektywie psychologiczno-moralnej.

Wykad 2. Natura Czowieka

rda wiedzy o naturze ludzkiej:
Czowiek dysponuje tyloma rdami wiedzy o naturze ludzkiej, ile istnieje powodw,
by je zgbi i pozna. Wymienia si oglnie rzecz ujmujc cztery rda informacji:
*przysowia, mity i uoglnienia
*literatura i sztuka
*osobiste dowiadczenie
*nauka
Metoda naukowa zawiera zatem wiele etapw:
*Okrelenie i pomiar wszystkich czynnikw wpywajcych na sytuacj
*Okrelenie korelacji tych czynnikw
*Kolejne zmiany czynnikw w celu sprawdzenia, jakie rezultaty wywouje kada
zmiana.
Nauki o naturze ludzkiej:
Zastosowanie naukowej metody do bada nad zachowaniem i dowiadczeniem
ludzkim czy w zalenoci od orientacji zainteresowa badacza wiele rozmaitych
dziedzin. Jeli interesuje nas kwestia ras w obrbie gatunku ludzkiego, ich
pochodzenie, rozmieszczenie i charakterystyka, wwczas dziedzin bada staaby si
entologia. Kiedy jednak skupimy si na aspektach kulturowych, sztuce i obyczajach
to bdie to antropologia. Socjolog natomiast skoncentruje si wycznie na rdach
i formach rozwoju instytucji i funkcjonowaniu grup ludzkich. Inni jeszcze zajmuj si
wycinkowo jednostk ludzk. Tak wic jeli ich badania koncentruj si na budowie
Czowiek jako osoba
Klasyczny nurt filozofii bytu (trzeba wiedzie, e sam byt jest rozmaicie
interpretowany) o tyle gruje nad skrajnymi ujciami, e podkrela dwustronno
ludzkiego bytu: jego struktur matrialn, a zarazem jego oblicze duchowe. Znalazo to
dobitny wyraz w koncepcji osoby, jak zasygnalizowa Boecjusz, gdy majc
niewtpliwie
na
wzgldzie
czowieka
okreli
j
jako
rationalisnaturaeindividuasubstantia (jednostkow substancj natury rozumnej).
Cao koncepcji czowieka zostaje ujta poznawczo.
W historii filozofii pojawiaj si dwa nurty, podkrelajce dwie strony ludzkiego bytu:
nurt orficki-platoski, akcentujcy ja ludzk jako bstwo samodzielnie bytujce,
ktre czy si raczej z materi ludzkiego ciaa bdcego dla bstwa wicej geobem
ni
pomoc
w
wewntrznym
doskonaleniu
si
ducha.
Nurt
za
drugiprzyrodniczypodkrela rol natury, rol ciaa, czno jego z ca natur i

kosmosem. I chocia czowiek obdarzony jest myleniem to trudno byo odpowiedzie,

czy jest to spowodowane psyche czowieka, czy jest dziaaniem jakiej czystej
inteligencji lub samej natury.
Z filozoficznego punktu widzenia moemy powiedzie, e ludzka osoba jest
osobowoci potencjaln, a wic tak, ktra przez swoje akty doskonali si, buduje i
spenia, czyli dochodzi do peni. We wszystkich tych aktach potrzebna jest materia; ale
cele s pozamaterialne, a wyznaczone charakterem i prawami materii. Cele bowiem
osoby s wewntrzne, osobowe: wzbogacenie poznania, wzbogacenie mioci,
uzyskanie wyszego stanu wolnoci w stosunku do eszlkichdeterminatw czy to
wewntrznych czy zewntrznych. Przez taki typ wewntrzego ubogacenia si czowiek
transcendentuje przyrod, chocia jest w niej obecny przez swe yciowe akty,
zwaszcza akty psychiczne. Dokonuje autoafirmacji i rozwoju gwnie poprzez
wyksztacenie w sobie sposobu bytowania dla osoby drugiej.
Osoba czowiek znaczy tyle co posta jest czym uformowanym; jest
indywidualnoci czym ywym, a jako co ywego potrzebuje wiata, by w nim
istnie i jednoczenie odcina si by nie by przez niego wchonitym; ostatecznie
osoba to osobowo to posta ywej indywidualnoci, o ile okrelona jest przez
ducha.
Czowiek jest poniekd faktem mistycznym czyli pewnego rodzaju tajemnic.
Tajemnica ta staje si gbsza o co, co decyduje w sensie czowieka, wwczas gdy
zdanie brzmi nie: co jest lecz ja jestem. Jego analizy nie mona przeprowadzi do
koca opierajc si jedynie na czystych korzeniach filozoficznych: prowadzi ona
bowiem do korzeni religii. Osobowo istniejcy czowiek tkwi w jednoci z wszelkimi
strukturami i procesami, ktre stanowi naturalny wiat rzeczy, ale jednoczenie
przekracza to co transcendentalne.
Rozwj czowieka w paszczynie fizycznej i psychicznej
Jednym z naistotniejszym faktw w yciu czowieka jest ten, e si rozwija, e si
staje, e jest nieustannie w drodze, e mona go pojmowa jedynie dynamicznie.
Aczkolwiek rozwj czowieka ma dwa aspekty (fizyczny i psychiczny), ktre nawzajem
si warunkuj, to jednak nie id rwnoregle ze sob.
Rozwj psychiczny jest te trudniejszy do przeledzenia, bo nie rzuca si tak w oczy
jak rozwj fizyczny przez zmiany w wygldzie zewntrzym czowieka. Dlatego te
nauki o czowieku, nie wyczajc psychologii, traktuj go raczej statycznie, nie
uwzgldniajc jego dynamicznego stawania si. Rwnie rozwj psychiczny nie ma
ustalonych granic tak jak to jest przy rozwoju fizycznym.
Czowiek posiada jedynie dary natury w formie specyficznie ludzkich uzdolnie i
dynamizmw, ktre su nie tylko do indywidualnego rozwoju psychicznego, ale i
rozwoju caej ludzkoci. S to inteligencja i twrczo, dziki czemu czowiek
odzwierciedla w swym umyle sposobw (schematw) zachowa, czowiek nie jest
zmuszony, tak jak zwierz, do jednego wrodzonego zachowania w okrelonej sytuacji.

Ma wolno wyborw ktrego z posiadanych schematw lub stworzenia dziki

inteligencji nowego. Ponadtwo trzeba mocno sobie uwiadomi, e rozwj psychiczny
czowieka nie da si pomyle poza spoeczestwem, e rozwija si on w grupie, w
zwizku i zalenoci od niej.
Czym jest rozwj?
Rozwija si to znaczy przekracza obecny stan psychiczny, przechodzi od niej
zorganizowanych struktur psychicznych do wyszych. Odbywa si to jakby na dwch
etapach: rozwijania, przeksztacania niej zorganizowanych struktur i wczenia ich w
cao psychiki, ktra dziki temu modyfikuje si i rozwija. Pierwszy etap zwizany jest
z naruszeniem pewnej rwnowagi psychicznej, czemu towarzysz negatywne
przeycia, jak niepok, lk, utrata bezpieczestwa, przykro utp. Drugi etap
charakteryzuje si powrotem do rwnowagi psychicznej ju na wyszym poziomie,
towarzysz temu przeycia pozytywne, jak uspokojenie, harmonia, zadowolenie,
rado, poczucie szczcia. Pierwszy etap mona nazwa dezintegracj rozbiciem
psychicznym, drugi integracj scaleniem. Pierwszy etap jest pozytywny a drugi
interpretowany jako negatywny.
eby zrozumie trudnoci rozwoju psychicznego czowieka, zobaczymy waniejsze
procesy dezintegracyjne, ktre przy prawidowym przeywaniu uatwiaj rozwj
psychiczny albo te przy niewaciwym przeywaniu prowadz do degradacji
psychicznej.
-Frustracja.
-Mechanizmy obronne (racjonalizacja, projekcja, fantazjowanie-marzenia,
izolacja-odosobnienie, negatywizm, regresja, rezygnacja, represja).
-Cierpienie.
Czowiek wsptwrc swojej osobowoci
Coraz czciej przyjmuje si w psychologii a zwasza w jej kierunkach
humanistycznych przekonanie, e czowiek uczestniczy w swoim rozwoju
psychicznym, e ta najwaniejsza sprawa dokonuje si z jego udziaem. W znacznym
stopniu zaley od niego. Przyjmowane do tej pory czynniki decydujce o rozwoju
czowieka: wrodzono i wpywy rodowiska spoecznego zsostay wzbogacone o trzeci
czynnik, jakim jest rozwijajce si ja czowieka.
Dramatyczne jest wspdziaanie tych trzech czynnikw.
W miar wzrastanie coraz wyraniej ujmuje w swoje rce kierowanie wasnym
rozwojem.
Ju od najwczeniejszych chwil ycia osoba czowiek okazuje tendencje do rozwoju
jako denie do cigego przekraczania swego obecnego stanu.

Ta tendencja do rozwoju przejawia si w formie rnych dynamizmw, ktre

przeywamy jako chci, pragnienia, denia, aspiracje, cele yciowe.
-Potrzeby
-Potrzeba
-Potrzeba
-Potrzeba
-Potrzeba

biologiczne i rozwojowe
doznawania opieki i czuoci
podziwiania
uznania i szacunku
poznawania, badania, dociekania.

Rozwj ludzkich zdolnoci i ludzkich dynamizmw rozwojowych, pobudzajcych i

ukierunowujcych aktywno prowadzi do uksztatowania takiej czy innej
osobowoi. Jako tego uksztatowania warunkuj trzy czynniki:
-wyposaenie wrodzone
-odziaywanie rodowiska
-udzia wasny czwoeik w swoim rozwoju
1.Prawidowy rozwj polega na ujawnieniu si i ksztatowaniu potrzeb rozwojowych i
podporzdkowaniu si im potrzeb biologicznych, czyli na uczowieczeniu istoty
ludzkiej, gdy inaczej czowiek moe zosta na poziomie wiata zwierzcego.
2. Do najbardziej skutecznych sposobw odziaywania otoczenia spoecznego na
jednostk zaliczamy:
-syntoni
-naladownictwo
-identyfikacj
-sugesti
3.Udzia wasny zaczyna si z chwil, gdy jednostka zaczyna dziaa wybirczo w
stosunku do rnych wpyww otoczenia, to znaczy jednym podporzdkowuje si
dobrowolnie, innym przeciwstawi si.
Hierarchia wartoci(wyznacznik rozwoju osobowci)
Praca, kariera
Wikszo osobwybierajacychwartosci z tej kategorii nie traktuje pracy jako
zrodapieniedzy. Raczej samorealizacja, rozwoj, satysfakcja, pragnienie wspoldzialania
w zespole dominacja, uznanie.
Twrcze wyraanie siebie
Kategoria wybierana przez osoby swiadome wasnych emojci i potrzeb, a swoim
sposobem odbierania wiata chce dzieli si z innymi. Zadowolenie przynosi amanie
schematw, odkrywanie nowych obszarw, czenie rnych dowiadcze w jedno
niepowtarzalne przeycie. Bierny wypoczynek nie kojarzy si z relaksem jeli nie jest
okazj do snucia koncepcji i rozwijania nowych pomysw.
Czas wolny

Warto preferowana przez ludzi oddzielajcych obszar aktywnoci zawodowej od

innych jej rodzajw. Osoby te s wiadome w jaki sposb chc spdza czas wolny od
obowizkw. Sport, rozrywka, kontakt z przyrod, rozwijanie zainteresowa, spotkania
z ludmi, dobra ksika, czy bierny wypoczynek s czasem ktry ktrydecyduja si
spedzic sami lub w towarzystwie innych ludzi.
Rozwj osobisty
Wartoc preferowana prez ludzi majcych wiadomo ze s istotami spolecznymi,
niezwykle cenia sobie wasn indywidualno. Wane jest rozpoznawanie swoich
potrzeb i preferencji, czuj si odpowiedzialni za ich zaspokajanie.
Styl ycia
Osoby te stawiaj wysoko wiadome wybory majce wpyw na jako ich ycia.
Zajmuj si nie tylko tym po co yj, ale te jak yj. Zdrowie, aktywno, wiadomy
bierny wypoczynek, estetyka, pikno, przywizanie znaczenia do wygldu wasnego i
otoczenia, zdrowie, rozwijanie pasji, praca, wyzwania to wartoci majce dla nich
znaczenie.
Relacje midzyludzkie
Osoby wskazujce na t kategori wysoko ceni sobie kontakt z innymi. Jest on dla
nich rdem satysfakcji, radoci i motywacji. le si czujarobiac cos wylacznie dla
siebie, sens swego dzialaniapostrzegaja przez pryzmat przydatnoci dla innych, maj
poczucie przynalenoci do grupy, postrzegajc siebie w kontekcie spoecznym.
Pienidze
Wybr tej grupy wartoci charakterystyczny jest dla osob majcych dobry kontakt z
rzeczywistoci, realistycznie patrzc na wiat. Ludzie Ci wiedza, e jak powiedzia
kiedy jeden ze wspoczesnych bogaczy pieniadzeszczescia nie daja pod
warunkiem ze si je ma. Osoby te traktuja prace rzetelnie i chca by za nia dobrze
wynagradzane.
Bezpieczestwo
Kategioria wartoci wybierana przez osoby wysoko cenice sobie stabilizacje, pewno
siebie, spokj, przwidywalno. Ludzie ci daza do harmonii, lubi planowa swoje
dziaania i ze spokojem jes realizuj. Dom, rodzina, dzieci, przyja, mio to wazne
dla nich obszary. Unikaj ludzi zmieniajcych zdanie.
Problematyka wartoci na gruncie pogldw filzozoficznych
1. Cho na co dzie czowiek nie mysli o wartosciach to jednak kady z nas w jakis
sposb doswiadcza ich obecnosci w swoim zyciu. Co wiecej, jak pisal Ingarden (1998)

czowiek w ogole doznaje potrzeby, a nawet odczuwa konieczno, posiadania i

poznawania wartoci tudzie ich realizowania, o ile jest to moliwe w ogole i
szczegolnosci w otaczajacym go swiecie. Bez bezposredniego i intuicyjnego
obcowania z wartosciami, bez radosci, jak mu daje to obcowanie, czowiek jest
glebokonieszczesliwy. Uszczesliwia go natomiast urzeczywistnanie wartoci
2. Warto dla K. Popielskiego (1996) s potrzeba oraz przedmiotem denie jak i
odniesienia do ludzkiego ycia. Realizuj si w powizaniu z aktywnoci i stylem
ycia poszczegolnych jednostek. Ich realizowanie wie si z wolnocia,
odpowiedzialnoci, zaangaowaniem, wyborem, decyzj. S one rzeczywistoci, w
ktrej czowiek uczestniczy, do ktrej wiadomie odnosi si i do ktrej dy. S jakby
tworzywem wewntrznego ycia ludzi, ich najgbszych potrzeb, odniesie, de i
pragnie.
3. Std te wartoci, stajc si rzeczywistoci tworzc czowieka bo nieustannie
jako podmiot osobowy czowiek odkrywa, wartociami yje i w nich uczestniczy
domagaj si nieustannie refleksji. Zagadnienie to jest tym bardziej wane, ze we
wspczesnym wiecie dokonuje si nieustanna fluktuacja wartoci. Co jak nam si
wydaje wcale nie musi by korzystne dla rozwoju i stawania si osobowoci czy
funkcjonowania jednostki w wiecie.
4. Wyniki dotychczasowych analiz dotyczcych pojcia warto nie stwarzaj
podstaw do jednoznacznych wnioskw. Nadal bowiem trudno jest precyzyjnie okreli
czym jest warto, jaka jest najtrafniejsza definicja tego pojcia, jakie funkcje peni
warto i w jakiej relacji pozostaj wartoci do jednostek i grup spoecznych.
5. Problematyk wartoci zajmowaa si przede wszystkim filozofia i etyka ju w
staroytnoci. Filozofowie staroytni posugiwali si terminami agathon,
redniowieczni bonum, a take w pewnych znaczeniach cnota oraz terminami
takimi jak prawda, dobro. Pod koniec XIXw. Dziki Nietzschemu, ktry gosi haso
przewartociowania wszystkich wartoci, pojcie to weszo do terminologii
filozoficznej. Tradycyjny filozoficzny podzia wyrnia wartoci normatywne i
nienormatywne.
Teorie normatywne: okrelaj co jest wartoci, a co ni nie jest. Proponuj
hierarchi wartoci, definiuj warto naczeln, wskazuj co powinno stanowi cel
de lub kryterium oceny, czyli zawieraj sdy wartociujce. W ramach wartoci
normatywnych wyrnia si wartoci religijne, morlane, poznawcze, ekonomiczne i
estetyczne. Oglnie nazywa si je wartociami materialnymi i duchowymi.
Teorie nienormatywne: unikaj sdw wartociujcych, koncentrujc si na
zagadnieniach epistemologicznych i lingwistycznych. Oglnie rzecz biorc rozwaania
nad wartociami mog mie charakter ontologiczny, epistemologiczny, smeiotyczny i
humanistyczny. Te ostatnie mog koncentrowa si na paszczynie psychologicznej,
socjologicznej i kulturoznawczej.

Kluczowym problemem dla wartoci, czyli aksjologii, jest zagadnienie czy wartoci
istniej obiektywnie, a wic niezalenie od rnych operacji podmiotowych, czy te
istniej dziki odpowiednim zachowaniom podmiotu (poznawczym, emocjonalnym,
wolitywnym).
Stanowisko subiektywizmu aksjologicznego uwaa e wartoci s uzalenione od
wiadomego przeycia podmiotu i e s zrelatywizowane wzgldem subiektywnych
przey wartociujcych. Czowiek wedug tego stanowiska jest twrc wartoci. W
nim bowiem znajduje si rdo wartoci, ktre nie s ostatecznie niczym innym ja
tylko cech wzgldn rzeczy, przysugujc jej ze wzgldu na przydatno i cel
jakiemu ma suy, z racji uczucia jakie czowiek wobec niej ywi, oraz z powodu
podania, ktre to cechy towarzysz mylom o niej, a ktre wywouje pragnienie jej
posiadania. Za kadym razem warto nie naley do do przedmiotu jako cecha
obiektywna, ale jest emanacj rodzcych si w podmiocie uczu, pragnie i poda.
Tak rozumiana jest funkcja stanw psychicznych i odpowiednio jest tym wysza (tym
bardziej dodatnia), im bardziej stany te s intensywne i tym nisza (bardziej
negatywna) im intensywno tych stanow jest nisza. Takie ujcie podmiotowe,
wiadomociowo-przeyciowe jest typowe dla filozofii nowoytnej, co ma okrelone
konsekwencje w naukach szczegowych, ktre przyjy termin warto, w tym i w
psychologii.
Stanowisko subektywizmu krytykowane bywa z wielu powodw. Midzy innymi
zarzuca mu si mtno i wieloznaczno. Poddaje si krytyce wewntrzn
niespjno tego stanowiska, ktre stosuje wymiennie tak rne pojcia jak: sama
warto, nonik wartoci, postawa wobec wartoci, myli oceny z wartociami, nasze
widzenie wartoci i nasz na nie reakcj z samymi wartociami.
Najpowaniejszy wydaje si zarzut dotyczcy tego, e stanowisko to jeli utosamia
wartoci z rnego rodzaju podmiotowymi stanami, w konsekwencji prowadzi do
lepoty na wartoci tzn. do ich faktycznego zanegowania.
Obiektywici twierdz e wartoci istnieja jako szeroko rozumiana jako rzeczy bd
idei. W swym istnieniu s niezalene od podmiotu, ktry moe i powienien je poznawa
oraz odkrywa.
Wedug tej koncepcji co jest wartoci i dlatego powinno by, lub jest cenione i
podane. Dlatego, e co jest wartociowe, wywouje zainteresowanie, upodobanie,
podanie. Niedopuszczalne s wartoci negatywne, moliwe s natomiast
antywartoci lub brak wartoci.
Korzenie stanowiska obiektywistycznego sigaj Platona, ktry umieszcza wartoci w
wiecie idei i Arystotelesa, ktry zwiza warto z rzecz. redniowieczni filozofowie
chrzecijascy wiele przejli z twierdze Arystotelesa. Wedug Tomasza z Akwinu rzecz
jest dobra, jeli dziaa zgodnie z natura, a dziaanie moliwe jest pod warunkiem
istnienia rzeczy.

W filozofii tomistycznej warto uwaana jest za waciwo (jako) bytu, o ile jest on
przedmiotem intencyjnych aktw poznawczo-wolitywnych. W ramach tego kierunku
dokonuje si rozrnie na wartoci transcendentalne i kategorialne: wartoci
absolutne (terminalne) lub aksologiczne (same w sobie godne poznania).
Gowna teza obiektywizmu aksjologicznego wedug M. Schelera sprowadza si do
stwierdzenia, e wartoci i ich hierarchia s transcendentne wobec podmiotu,
tzn. istnieja obiektywnie i niezaleznieodniego. S pierwotne wobec naszego
poznania, uczu i de. Stanowi wartoci wczeniej i niezalenie od tego, czy
staowi obiekt naszego zaintereowania, poadania, czy wzbudzaj w nas uczucia. S
stae i niezmienne tak samo jak stay i niezmienny jest porzdek jaki tworz.
Obserwowana i powrzechnie uznana ich zmienno w czasie i w kulturze jest
zmiennoci nie samych wartoci, ale zmiennoci naszych ocen i postaw wobec
nich, wynikajc z rnego stopnia ich poznania. Czym innym jest bowiem sama
warto, ktra z istoty swej jest niezmienna, czym innym jest jej nonik tzn. podoe
przejawiania si danej wartoci, czym innym wreszcie s postawy wobec wartoci.
Std te wyrasta hierarchicznie zbudowany porzdek na szczycie ktrego znajduj si
wartoci Sacrum (tego co wite), nisze s wartoci duchowe (to co dobre,
sprawiedliwe, suszne i pikne) jeszcze nisze s wartoci witalne (tego co zdrowe
silne i utylitarne), najnisze s wartoci hedonistyczne.
Zwolennicy stanowiska obiektywizmu aksjologicznego, znacznie rni si midzy
sob, gdy pyta ich o to, jak istniej wartoci obiektywnie, jaka jest ich hierarchia i
jakie kryteria j uzasadniaj, jakie zwizki cz wartoci ze wiatem rzeczy, jak
moliwe jest poznanie wartoci i dieki czemu ono zachodzi i co z wartoci jest
urzeczywistniane, gdy mwi si o ich realizacji. Jednak wszycy zgadzaj si w tym, e
czowiek nie jest tworcawartosci i ich pordku, lecz e jest dzieki swemu
szczeglnemu uzdolnienu ich odkrywc.
Na paszczyznie etycznego (personalistycznego) zainteresowania wartociami warto
zaakcentowa pogldy K. Wojtyy (1986), ktry uwaa ze dziki koniecznoci staego
aktualizowania osobowego istnienia poprzez zwrcenie si ku prawdzie i dobru, osoba
ksztatuje swoj warto (akcentowa warto moraln). W polu moralnego stawania
si czowiek realizuje swoj warto. Poprzez realizacj w czynie zintegrowane zostaj
wielowymiarowe aspekty wartoci moralnych. Warto na linii czyn-osoba wyznacza
hierarchi wartoci (dla kadego z poszczeglnych jej czonkw) a zarazem zawiera j
scalon w sobie.

Zagadnienie wartoci w psychologii. Klasyfikacje i kategorie rozumienia pojcia

warto.

Problematyka wartoci jest problematyka interdyscyplinarn. Zajmuj si ni

filozofowie, teolodzy, socjologowie, pedagodzy, ekonomici, oraz psycholodzy. Fakt ten
sprawia, ze wielo rozstrzygni dotyczcych zasadniczych dla rozwaa
aksjologicznych kwestii jest trudna, panuje w nich duy chaos i niejednoznaczno. Co
wicej nawet na gruncie jednej nauki jak jest psychologia, panuje kilkanacie
pogldw dotyczcych wartoci. Kady bowiem inaczej interpretuje nie tylko samo
pojcie warto, ale rwnie jego rozumienie przez jednostk.
Klasyfikacja pojcia na gruncie psychologii
1. Jedn z wielu klasyfikacji, stwarzajcych moliwo zorientowania si z jakimi
znaczeniami pojcia warto najczciej spotykamy si w naukach spoecznych, a
szczeglnie w psychologii przedstawi G. Kloska (1982). Wyrni on pojcie kategorii
rozumienia warto i uporzdkowa je wedug kryterium: jak wartoci usytuowane sa
wobec ludzi i ich ocen.
2. Definicje subiektywistyczne: wartoci s cechami subiektywnymi, tzn. przysuguj
wycznie podmiotowi. Na podstawie tych definicji same cechy s wartociami.
3. Definicje relacjonalistyczne: tutaj wartoci identyfikuje si z pewnymi relacjami
zachodzcymi midzy jednostkami (ich cechami) bd grupami a przedmiotami.
4. Definicje instrumentalne: z wartociami identyfikuj si kryteria, standardy, wzory
czy zasady. Kadzie si tutaj nacisk na to czemu wartoci su
5. Definicje kulturowe: wartoci lokowane s w rzeczywistoci kulturowej, s one
elementami kultury, elementami ponadosobowymi.
Powysze zestawienie sposobb definiowania nie daje penej orientacji w zakresie
samych treci definiowania pojcia warto.
Ciekawe zestawienie w ktrym warto traktuje si jako zjawisko o charakterze
psychologicznym prezentuje, M. Misztal (1980), ktry bierze pod uwagetresc definicji
pojecia warto. Wedug niego definicje o charakterze psychologicznym
okreslajawartosc jako:
- element systemu przekonan jednostki o nienormatywnym charakterze
- element systemu przekonan o charakterze normatywnym
- przekonania innych ludzi na temat stanu psychicznego, fizycznego, lub dziaan
jednostki uwazanych za godne poadania
- przedmiot, ktry zaspokaja potrzeby jednostki
- obserwowalne zachowanie jednostki

Troch o normie!

W koncepcji prawa naturalnego istnieje hierarchia norm moralnych, czyli pewien lad
naturalny w swiecie realnym. Tradycyjna filozofia wyroznia trzy poziomy norm
morlanych.
Pierwszy
poziom,
najogolniejszy
zawiera
jedna
zasade:
bonumestfaciendum (dobro naley czyni).
Drugi poziom zawiera bardziej szczegolowe zasady wtorne. Wymienia si najczesciej
zasady dekalogu. Niektrzy uczeni wymieniaja tu normy moralne wynikajace z
trojakich inklinacji czlowieka. Sa to normy wynikajace z inklinacji do zachowania zycia,
tendencji do zachowania gatunku, do rozwoju czlowieka.
Na trzecim poziomie wystepujaszczegolowe normy konkretyzowane w zyciu, np. nakaz
obrony sabszego, zakaz aborcji, samobojstwa, klamstwa, czy kradziezy.
Normy w psychologii wedlug C. Travis C. Wade (1999) to zasady
spoleczneregulujacezycie ludzkie, obejmujace ustanowione prawa i niepisane wzorce
kulturowe.
W zaleznosci od tego jakie rzeczy i zdarzenia sa szczeglnie wartociowe dla
jednostki, mona wyroznic kilka kategorii ludzi. Kazda z nich posiada specyficzna
hierarchi wartoci. Wielu autorw (Kozielecki, Morris) nadaje wartociom ramy
pochodzenia klasycznego. Szczegolne znaczenie posiada piec nastepujacych
hierarchii:
- Wartoci dionizyjskie np. (komfort, wygoda zycia, pieniadze)
- Wartosci heraklesowe (wladzaslawa)
- Wartosci prometejskie (walka z cierpieniem i zlem, ktre dotyka na co dzien
czowieka)
- Wartoci appollinskie (nauka, kultura, sztuka, literatura)
- Wartosci sokratyczne (poznawanie i zrozumienie samego siebie i swojego
postepowania, doskonalenie wlasnejosobowosci.)
Warto mona rozwaa jako zjawisko wyboru celu, dazen, oraz ustosunkowaniu si
do celu, selekcji alternatywnych dazen w okreslonej sytuacji psychologicznej, selekcji
potreb, rodkw dziaania.
Jeszcze inni autorzy zajmujacy si psychologia okreslaja kilka stanowisk w opisywaniu
wartosci. Meinonglaczylwartosci z emocjami. Jeli strwierdzeniuczegos towarzyszy
uczucie przyjemne, wwczas przezywamy wartosc dodatnia, a jeli nieprzyjemne
ujemn. Wartosc w tym ujeciu bya wyrazem subiektywnych przey uczuciowych.
Z kolej Rinton ze drog analizy rozumowej mona uchwycicwspolny element szeregu
sytuacji pewnych wartosci. Oznacza to ze rzecz jest dobra jeli spenia definicje
wasnego pojcia.
W koncepcji Reykowskiego (1986) stwierdza si ze jedna ze struktur regulujacych w
sieci
poznawczej
jest
sie
wartoscistanowiacauporzadkowanieelementow
poznawczych ze wzgldu na przypisywana im tzn. elementom warto.

Ze wzgldu na geneze sieci wartosci Reykowski i kochanska (1980) wymieniaja trzy

rda procesu wartociowania.
- proces nabywania znaczenia emocjonalnego przez przedmioty (czynnosci, cechy,
sytuacje)
- proces przyswajania wartoci dzieki oddziaywaniu otoczenia spoecznego
- proces tworzenia wartoci dzieki wasnej wartosciotworczej aktywnosci podmiotu,
ktre doprowadza do przeksztacenia sieci poznawczej.
Jakie wartoci sa przedstawione?
Jakie sa przewartociowane, a jakie niedowartociowane?
Jakie budzi emocje?
-Kremacja: 45% urn nieodebranych, pochowki bez ceremonii.
-zamarcie stosunkow rodzinnych (socjalemokraci), chc rozbicrodzine,
- 38 tys. Slubow, 31tys. Rozwodow
- pomieszanie rodzinne
- od 1970 zakaz kar cielesnych (10 lat wiezienia)
- zbyt duza ingerencja pastwa w zycie spoeczestwa
- W 1995r. zwizki homoseksualne (cywilne), mona tylko poblogoslawic, pniej
zaakceptowali
- pastorzy geje i lesbijki
- Wystawa Jezusa i apostolow jako gejw?!
- Przemoc nawet w rodzinach homo
- biblia okrela homoseksualizm jako grzech (skazanie pastora-oskarzyciela)
Egazmin:
-Kwestionariusze!!!
Podzialu wartoci dokonal rwnie E. Spranger. Sposrod wielu wartoci, wywierajcych
wpyw na zachowanie jednostki, wyrozniszesc ktrych wpyw jest najwikszy. Sa to
wartoci:
-religijne
-polityczne
-spoleczne
-estetyczne
-ekonomiczne
-teoretyczne
Podzial ten zachowali rwnie G. Allport i B Vernon
Autorem wszechstronnego opracowania dotyczcego wartoci i wartociowania jest
Cz. Matusewicz. Dokonal on analizy sposobu przezywania wartoci oraz ich
pochodzenia. Ze wzgldu na sposb przezywania wartoci (warunkiem przypisania
wartoci jakiemu obiektowi jest doznanie uczuciowe) odroznia on interpretacje
racjonalistyczna, gdzie wartoci sa wynikiem rozeznania intelektualnego, natomiast ze
wzgldu na pochodzenie wyroznia naturalistyczna, naturalistyczno-humanistyczna
oraz spoleczno-humanistyczn interpretaj wartoci.

Wydaje si ze na terenie psychologii dominujcymi pogldami w obszarze aksjologii,

odpowiadajcymi na pytanie czym sa wartoci, sa kierunki skupione wok
subiektywizmu i obiektywizmu aksjologicznego.
Pomimo krytyki z jaka spotyka si stanowisko subiektywizmu aksjologicznego we
wspolczesnej filozofii, stanowi ono dominujaca orientacje, przyjmowana w
psychologicznych studiach nad wartociami i jak niektrzy sadza fakt ten sam przez
si jest zrozumialy gdy pogldy subiektywistyczne sa dla celw psychologicznych sil
rzeczy przydatniejsze.
Wartosci na gruncie psychologii subiektywizmu aksjologicznego rozumiane sa z jenej
strony jako ufundowane przez waciwoci konstytucjonane czowieka i przez nie
uporzdkowane potencjalnoci i ich realizacje, z drugiej zas jako preferowane cele i
sposoby zachowania, znowu innym razem utozsamia si je z preferencjami o naturze
kognitywno-emocjonalnym sadow lub postaw lub postaw stanowicych kryterium
wyboru celu i dazen, czasem wreszcie z relacja lub interakcja, jaka zachodzi pomidzy
osob/osobowoci a sytuacja lub jej elementem.
Stanowisko przeciwne do tak wyrozanego na gruncie psychologii subiektywizmu
aksjologicznego, opowiadajcym si za obiektywnym istnieniem wartoci, naley w
psychologicznych studiach nad czowiekiem do rzadkoci.
Mona je jednak odnale w pracacFrankla i jego szkoy, do ktrej odnosi si przede
wszystkim Popielki, oraz w pracach Dbrowskiego, A. gadowej czy Ostrowskiej
Wydaje si ze proba wykorzystania w psychologii obiektywizmu aksjologicznego jest
interesujaca. Koncepcja ta bowiem nie tylko chroni si przed zarzutami, na jakie
naraza si subiektywizm aksjologiczny, ale ponadto twarza szanse na lepsze ni dotad
poznanie indywidualnego swiata wartoci czowieka i mechanizmowrzadzacych jego
powstawaniem i funkcjonowaniem.
Wartoci:
Allocentryczne- ulokowane na zewntrz JA
Socjocentryczne bezpieczestwo narodowe, ochrona rodowiska
Interpersonalne porozumienie
Egocentryczne ja w centrum uwagi
Religijne pobono, pokora, posluszensto
Intelektualne logiczno
Naukowe prawdziwo, neutralno
Etyczne dobro, prawda
Emocjonalne empatia, sympatia
Estetyczne pikno
Polityczne wolno
Prestiowe autorytet
Perfekcjonistyczne precyzja
Zachowawcze zdrowie

Konsupcyjne zamono
Hedonistyczne przyjemno
Materialne bogactwo, posiadanie

Poglady G.A. Allporta: Najbarziej charakterystyczne jest bliskie powiazanie wartoci z

dziaaniem, oraz podkrelenie reli systemu wartoci w osobowoci dojrzalej.
Wartoci dla Allporta jest przekonaniem, stosowanie do ktrego czowiek dzaial, co
wyraza si przez preferencje. Wartociom podporzadkowanesa postawy, poniewa
traktuje si je jako motyw uierunkoujace dziaania celowe, a cele dziaa sprowadzaj
si do wartoci.
Utrwalone postawy odnoszce si do pewenej klasy obiektow, to zainteresowania. Na
podstawie zainteresowan lub zgeneralizowanych postaw mona wnioskowa o
wartociach uznawanych przez jednostke.

Maslow:
- okrela wartoci ze wzgldu na ich geneze jako wewntrznie wynikajce z natury, a
wiec posiadajce biologiczne podstawy iczesciowo zdeterminowane biologicznie; o ich
istnieniu swiadczaidywidualne potencjalnoci i predyspozycje, ktre mog rozwija si
w kontakcie z kultur
- przejawem tego naturalnego systemu wartoci sa wybory, ktrych dokonuje czowiek
(wolno, odpowiedzialno)
- wybory s uksztatowane przez aktuane potrzeby jednostki. Jeeli podstawowe
potrzeby s niezaspokojone, determinuj motywacje do tego stopnia, ze
wartociowanie ogranicza si do oczekiwanych gratyfikacji, ktre sa bezporednio
zwizane z tymi potrzebami
- Wartoci wyznaczone przez potrzeby podstawowe peni funkcj wartoci-braku;
natomiast u osob zaspokojonych potrzebach podstawowych pojawiaj si potrzeby
samoaktualizacji, poznawcze i estetyczne, ktre sa wyrazem indywidualnych
moliwoci osoby, czyli naturalnego systemu wartoci
- Warto istnienia, czyli warto typu B, mona okreli na podstawie zachowan i
wyborow ludzi rozwijajcych si, n bazie sprawozda z dozna szczytowych.
Izomorficzne (rwnopostaciowe) z tymi samymi wartociami postrzeganymi w
wiecie, a wewntrznymi istnieje dynamiczny zwizek (pikno, dobro, prawda,
prostota, doskonao).
- Wartoci istnienia: najwyszy poziom w hierarchii. Zwizane s z istnieniem
czowieka na najwyszym poziomie dojrzaoci osobowoci. Kady kto chce osign
peni osobowoci, albo doskonaoci, powinien kierowa si w zyciu tymi wartociami.
Zaniechanie tych wartoci, nie uwzgldnianie ich w pracy nad sob, nad wasnym
rozwojem, powoduje powstanie negatywnych cech metapatologii uniemoliwiaj
rozwj, utrudniaj wspycie z ludzmi, powoduj poczucie braku sensu i
bezwartociowoci

Potrzeby

czowieka

uwarunkowane

biologicznie

maj

swoj

hierarchi