Historia inflacji

Natalia Piekowska
Zarzdzanie i inynieria produkcji, grupa 3

Cz.I
"Podczas wgierskiej inflacji ceny biletw tramwajowych
dostosowywano codziennie, podczas gdy ceny biletw kolejowych
byy zmieniane tylko co cztery dni. W konsekwencji, kiedy pewnego
dnia jechaem do Rumunii, tramwaj na dworzec w Budapeszcie by
wielokrotnie droszy ni podr pocigiem do granicy rumuskiej" tak w swoich wspomnieniach wgierski kompozytor Gyorgy Ligeti
opisa skutki hiperinflacji w swoim kraju po II wojnie wiatowej.
Inflacja jest tak stara jak pienidz. Jej historia zaciekawi nawet tych,
ktrzy szerokim ukiem omijaj wszystko, co ma jakikolwiek zwizek
z ekonomi. A jak to wszystko si zaczo?
Inflacja jest niemal tak stara jak pienidz. Do czasu wynalezienia
pienidzy papierowych nie przyjmowaa jednak tak apokaliptycznych
rozmiarw jak ta opisana przez Ligetiego. W czasach, kiedy
pienidzem byy monety ze szlachetnych kruszcw, inflacja, czyli
powszechny wzrost cen moga by spowodowana dwoma
wydarzeniami: przez zwikszenie iloci kruszcw (zota lub srebra)
albo przez zmniejszenie iloci kruszcu w istniejcych monetach bez
zmiany ich nominau.
Kiedy Aleksander Wielki podbi Persj, w jego rce, oprcz haremu
krla Dariusza, dostay si ogromne zasoby zota, ktre za czasw
perskich wadcw spoczyway bezuytecznie w skarbcach. Aleksander
kaza wybi z nich monety, ktrymi wypaci od swoim wojskom. W
efekcie uwolnienia ogromnych iloci zota (a tym samym i popytu)
ceny w Azji wzrosy dwukrotnie. Podobne zjawisko zaobserwowano,
kiedy Juliusz Cezar zupi Galw i wyegzekwowa kontrybucj z
Egiptu - w Imperium Rzymskim pojawia si inflacja.

Bliszym wspczesnoci przypadkiem bya szesnastowieczna

rewolucja cen, ktra nastpia po odkryciu Ameryki. Hiszpascy
konkwistadorzy najpierw zupili zote skarby indiaskich krlestw
Aztekw i Inkw (podobnie jak Aleksander Wielki zupi Persw).
2

Same upy nie wystarczyyby aby wywoa inflacj, gdyby Hiszpanie

nie uruchomili potem wasnych kopal srebra w Ameryce Pd.
Napywajce do Europy srebro i jednoczenie - szereg nieurodzajnych
lat - spowodoway wzrost cen i zarobkw nie tylko w Hiszpanii, ale i w
caej Europie. W efekcie zyskali robotnicy utrzymujcy si z pac
(ktre, jak wspomnielimy, wzrosy) oraz kupcy i waciciele
manufaktur. Stracili chopi i waciciele ziemscy, gdy ceny ywnoci
rosy wolniej ni ceny dbr przemysowych. Wielka rewolucja cen w
XVI wieku przyspieszya pniejszy koniec feudalizmu i nadejcie
kapitalizmu.
Podobne, cho o mniejszej skali, zjawiska wystpiy w konsekwencji
dziewitnastowiecznych gorczek zota w Kalifornii, na Alasce, w
Australii i Poudniowej Afryce. Niemniej jednak inflacja spowodowana
odkryciem nowych z zdarzaa si rzadko. Metale szlachetne s
bardzo trwae i jednoczenie gromadzone przez ludzi od wiekw, tote
zazwyczaj wzrost wydobycia spowodowany odkryciem nowych z
by niewielki w porwnaniu z ju istniejcymi zasobami zota i srebra.
Jak si okazao, wadcy potrafili jednak wywoa inflacj i bez upienia
obcych skarbcw, i bez odkry geologicznych. Czsto, aby
sfinansowa nowe pilne wydatki, pastwa emitoway monety
zawierajce mniej szlachetnego kruszcu ni identyczne z wygldu
monety bite wczeniej. Ludzie oczywicie nie pozwalali si zbyt dugo
nabiera i za sprzedawane przez siebie towary dali wicej takich
niepenowartociowych monet, tym bardziej, e - zgodnie z prawem
Kopernika-Greshama - bite wczeniej monety z odpowiedni iloci
kruszcu znikay z obiegu.
Owe pilne i nage wydatki wizay si zwykle z wojn. W IV wieku
przed nasz er uwikane w wojn ze Spart Ateny "rozcieczyy"
swoje srebrne monety, by zapaci nimi onierzom. Podczas wojen
Rzymu z Kartagin praktyk takich dopuszczay si obie strony. Jednak
nawet w czasie pokoju rzdzcy Rzymem mieli wiksze wydatki ni
dochody i rnic pokrywali biciem niepenowartociowej monety.
Walut imperium by srebrny denar. Dla oszczdnoci cesarskie
mennice biy go z niewielk pocztkowo domieszk miedzi. Kolejny
3

cesarze bili denary coraz mniej srebrne, a coraz bardziej miedziane.

Jaki to miao wpyw na ceny? Najwicej informacji o cenach w
Imperium Romanum zachowao si w Egipcie - papirus, na ktrym
pisano zestawienia cen dla celw urzdowych dobrze zachowa si w
tamtejszym klimacie. Std wiemy, e pomidzy panowaniem
imperatora Klaudiusza (41-54) a czasami Konstantyna Wielkiego (337
- 351) ceny, liczone w rzymskich denarach, wzrosy a ... milion razy.
Na szczcie dla Rzymu, w takim dugim okresie oznacza to inflacj
roczn w - z pozoru skromnej - wysokoci 4,4 proc. W niektrych
okresach jednak, na przykad na przeomie III i IV wieku inflacja
sigaa, jak si szacuje, ponad 20 proc. rocznie. To zdecydowany
rekord przed wynalezieniem pienidzy papierowych.
W 301 roku cesarz Dioklecjan ustanowi ceny maksymalne na ywno
w celu ochrony ubogiej ludnoci. Nie przesta jednak zmniejsza
wartoci denara (ju wtedy i tak cakowicie miedzianego). Nikt nie
chcia sprzedawa zboa za ceny wyznaczone przez Dioklecjana,
pojawiy si wic niedobory ywnoci i rozkwit, pomimo surowych
kar, czarny rynek. Aby zaradzi sytuacji, Dioklecjan wprowadzi
cakowicie now, zot walut nazwan solidus. Niestety, nastpni
cesarze kontynuowali proceder psucia pienidza, choby po to, aby
zapaci od legionistom z coraz wikszym trudem bronicych
pastwa przed barbarzycami. Pomidzy 305 a 380 rokiem solidus
traci rednio14,4 proc. wartoci rocznie. Do naszych czasw
przetrwaa tylko jego nazwa - Rzymianie pacili solidusami wojsku,
std we wspczesnych jzykach europejskich takie sowa jak
niemiecki Soldat czy polski onierz (vide: od).
Inflacja bya jedn z przyczyn schyku Imperium. Z czasem doszo do
tego, e ludzie pacili na targach nie monetami, ale woreczkami lichych
monet miedzianych, a z czasem w ogle zaprzestali uywania monet i
wymieniali si bezporednio towarami. Po upadku Rzymu w ruin
popad take i handel, wymiana odbywaa si co najwyej na lokalnych
targach, std i pienidz nie by potrzebny. Do nielicznych
ponadlokalnych transakcji uywano wtedy w Europie najchtniej
monet bizantyjskich i arabskich. Szansa na przywrcenie
pozycji pienidza pojawia si redniowieczu...
4

Cz.II
Inaczej jednak ni dolary, floreny zawdziczay swoj pozycj nie sile
gospodarczej emitujcego je pastwa (Florencja, cho bogata, bya
przecie bardzo maa) ale stabilnej wartoci. Floren, w odrnieniu od
innych walut nie podlega zauwaalnej deprecjacji (utraty wartoci).
Pomimo licznych zamachw stanu, buntw i rewolucji nikt spord
rzdzcych Florencj nie zmieni wartoci zota we Florenie przez trzy
wieki!
Pomimo rzymskich "osigni", dopiero wynalazek pienidza
papierowego pozwoli inflacji rozwin skrzyda. Dokonano go w
ojczynie papieru, czyli w Chinach. Okoo 1000 roku w prowincji
Syczuan miejscowi kupcy emitowali papierowe banknoty nazywane
chia-tzu, czyli "rodek wymiany". Nie byy one jeszcze pienidzem
narodowym, gdy nie akceptowano ich poza Syczuanem. Wkrtce
zreszt, po kilku skandalach zwizanych z niewypacalnoci ich
emitentw, chia-tsu zostay zakazane.
Ju jednak w 1024 pojawiy si banknoty emitowane przez skarb
cesarski. Byy one w peni wymienialne na kruszce i pocztkowo
emitowano ich tylko tyle, na ile pozwalay pastwowe rezerwy metali.
Jak si jednak okazao, chiscy cesarze mieli podobne pomysy na
kopoty budetowe jak rzymscy. Tyle tylko, e nie musieli bi monety
ze zuboonego metalu - wystarczyo, e je drukowali. Nastpne dwa
stulecia to w Chinach naprzemiennie zdarzajce si okresy inflacji i
reformy pieninej - ile razy jaki rzd cesarski ustabilizowa warto
pienidza, tyle razy jego nastpcy nie mogli si powstrzyma od
finansowania wydatkw pastwa przy pomocy prasy drukarskiej.
W XII wieku Chiny zostay podbite przez Mongow. Nowi cesarze z
mongolskiej dynastii Juan bez skrpowania drukowali pienidze bez
pokrycia. Oczywicie, nie byo mowy o wymienianiu cesarskich
banknotw na srebro, ktrych byy rzekomo odpowiednikiem. Nic
dziwnego, e Chiczycy znienawidzili banknoty. Po obaleniu
Mongow cesarze z nowej, wywodzcej si z ludu dynastii Ming do
5

dugo nie odwayli wprowadza banknotw. Oficjaln walut stay si

miedziane monety.
Mied jest jednak niezbyt wiele warta, dlatego przy wikszych
transakcjach staje si kopotliwa jako rodek patniczy. Z czasem w
Chinach przywrcono wic pienidz papierowy. Drukowano banknoty
odpowiadajce 1000, 500, 200 i 100 miedziakom. Na pocztku byy
one oczywicie wymienialne na kruszec i zabezpieczone rezerwami.
Cesarscy ministrowie skarbu nie wycignli jednak, jak si okazao,
nauk z przeszoci i znowu emitowali wicej papierkw ni mieli
miedzi w skarbcach. Skutki nie day na siebie dugo czeka - ceny
wzrosy.
W edykcie z 1403 grozi si wysokimi grzywnami wszystkim, ktrzy
omieliliby si uywa zota i srebra w celach handlowych. Edykt z
1428 roku idzie dalej - nakazuje wszystkim przyjmowa w
rozliczeniach emitowane przez Skarb Cesarski banknoty, w
przeciwnym wypadku groc mierci. Tak drakoskie kary wiadcz o
tym, e ludzie prbujc unika traccych na wartoci pienidzy
zwracali si do tradycyjnych rodkw wymiany. Naley tutaj
przypomnie, e po drugiej wojnie wiatowej take w Polsce byy
okresy, kiedy uywanie zota i zachodnich walut zamiast zotwek byo
karalne.
W staroytnoci i redniowieczu inflacja, cho zdarzaa si do czsto,
rzadko osigaa wysok warto. Przyczyniay si do tego ograniczenia
techniczne - duo trudniej bi monety z metalu ni drukowa
pienidze. A do XVII wieku nigdzie poza Chinami nie uywano
papierowych pienidzy.

Cz.III
Opowiadalimy ju, jak odkrycie nowych z metali
szlachetnych lub obrabowanie skarbca pokonanego
nieprzyjaciela moe spowodowa wzrost cen czyli
inflacj. Podobny efekt dawao, chtnie stosowane przez
6

cesarzy rzymskich, obnianie zawartoci kruszcu w

monecie. Jednak dopiero chiski wynalazek papierowych
pienidzy pozwoli niszczcej pienidz i rujnujcej
gospodarki inflacji rozwin skrzyda. Natomiast w
Europie pienidze papierowe pojawiy si w XVIII wieku.
Pierwsza bya Szwecja. W tym skandynawskim kraju
uywano gwnie monet miedzianych, ze wzgldu na
ciar niezbyt wygodny przy wikszych transakcjach.
Std te pomys, zrealizowany najpierw przez banki
komercyjne, potem przez narodowy Riksbank, emisji
papierowych banknotw posiadajcych pokrycie w
miedzi. Pocztkowo, podobnie jak w Chinach, byy one
cakowicie wymienialne na mied. Potrzeby finansowe
rzdu byy jak zwykle wiksze ni dochody z podatkw,
liczba banknotw emitowanych przez szwedzki bank
centralny (najstarszy zreszt na wiecie) stale rosa.
W 1745, pierwszym roku papierowej waluty we Szwecji w obiegu byy
banknoty wartoci 6,5 mln koron. Dziesi lat pniej kryo ju 13,7
milionw. W 1759 zawieszono wymienialno banknotw na mied.
Tymczasem profesor P. N. Christerin, pierwszy dziekan nowopowstaej
katedry ekonomii na Uniwersytecie w Uppsali prawidowo
przewidywa, e doprowadzi to do wzrostu cen, czyli do inflacji.
Szwedzcy politycy zignorowali ostrzeenia Christerina i innych
ekonomistw - skd my to znamy? Wkrtce zlikwidowano zreszt
katedr ekonomii i zastpiono j wydziaem filozofii...
Inflacja bya oczywicie nieunikniona i zrujnowaa wielu Szwedw,
zwaszcza wacicieli ziemi (czyli wikszo tego chopskiego wtedy
narodu) i posiadaczy oszczdnoci. W efekcie odpowiedzialna za
kryzys pieniny partia "Kapeluszy", wyraajca interesy przemysu,
stracia wadz. Nowy rzd stworzya partia "Czapek", popierana
gwnie przez rolnikw. W latach 1761 - 1768 zmniejszyli oni poda
pienidza o 13,5 proc., cho profesor Christerin ostrzega i tym razem,
7

e operacja taka moe spowodowa kryzys gospodarczy. Mia racj,

spowodowaa. Rzd "Czapek" upad i partia "Kapeluszy" wrcia do
wadzy. Nie na dugo - w 1772 roku krl Gustaw III przeprowadzi
zamach stanu, obj peni wadzy i nakaza bicie srebrnej monety.
Inflacja okazaa si rujnujca dla demokracji.
Inaczej byo w przypadku Francji, gdzie inflacja przyczynia si do
koca absolutyzmu i przyspieszya rewolucj francusk. Historia
inflacji w krlestwie Francji wie si z nazwiskiem Johna Law,
najrozrzutniejszego Szkota w historii, playboya i hazardzisty, ktry
wynalaz genialny, jak mu si wydawao, sposb na pobudzenie
gospodarki. Przekona on ksicia Orleanu, wczesnego regenta Francji,
e kopoty gospodarcze jego kraju wi si z niewystarczajc iloci
pienidzy w obiegu. Poda te metod, jak zwielokrotni ich ilo trzeba je po prostu wydrukowa! Genialne, zwaszcza w kraju, w
ktrym uywano do tej pory tylko srebrnych i zotych monet...

Bibliografia:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Inflacja
Grzegorz W. Kodka Inflacja reforma stabilizacja
http://www.fijor.com/mit-inflacji/