A.

Klimczuk, Wiekizm jako przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci (Ageism as an

Obstacle in Construction of Wisdom Society), [in:] A. Kobylarek (ed.), Wsplnota i rnica.
Interdyscyplinarne studia, analizy i rozprawy, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2009,
pp. 344-360.
Andrzej Klimczuk aklimczuk@gazeta.pl
Uniwersytet w Biaymstoku
Wiekizm jako przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci
"Starzec zawsze z atwoci znajdzie modziecw mdrych mdroci wieku. []
Staro nie jest gorsza od modoci, Laozi nie jest gorszy od Buddy.
Bkit nie jest gorszy od czerwieni.
Staro staje si aosna dopiero wtedy, gdy chce odgrywa modo.
- Hermann Hesse1
Okrelenie staroci wywoywao, i wci wywouje, zoone konsekwencje dla
funkcjonowania

poszczeglnych

spoeczestw.

Wspczenie

wraz

rozwojem

gospodarczym i technologicznym obserwujemy upowszechnianie si dyskryminacji ze

wzgldu na wiek. cieka, ktr wielu okrela mianem drogi do dobrobytu sprawia, e
spychamy ludzi starych na boczny tor. Takie przekonania waciwie ograniczaj nas do
jednego toru rozwoju, zwanego spoeczestwem informacyjnym, bd spoeczestwem
wiedzy. Zapominamy o skutkach jakie nios za sob te idee. Alternatywn propozycj
budowy przyszej rzeczywistoci powinien stanowi projekt spoeczestwa mdroci.
Staro mona za B. Szatur-Jaworsk okreli jako kocowy etap w yciu czowieka
rozpoczynajcy si wraz z osigniciem okrelanego konwencjonalnie progu staroci. Jest
[on przyp. A. K.] dynamicznym i synergicznym zwizkiem procesw biologicznych i
psychicznych oraz zmian w sferze spoecznej aktywnoci jednostki2. Staro jako faza ycia
cechuje si waciwymi sobie zdarzeniami yciowymi, zadaniami rozwojowymi, rolami
spoecznymi, dominujcymi przeyciami i postawami oraz zmianami w nateniu potrzeb.
Zasadniczo wyrnia si sze progw staroci, po przekroczeniu ktrych jednostka
wkracza w now faz ycia zarwno na poziomie osobistym, jak i zbiorowym3. S to: wiek
biologiczny, demograficzny (kalendarzowy, chronologiczny), psychiczny (psychologiczny),
spoeczny, ekonomiczny i socjalny. Kryterium demograficzne, odnoszce si do liczby
przeytych lat, jest powszechnie uznawane za najatwiejsze do zoperacjonalizowania. Jego
1

H. Hermann, Im dojrzalsi, tym modsi, KR, Warszawa 2000, s. 41.

B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa
2000, s. 33-34.
3
Na podstawie: Tame, s. 34-37; B. Szatur-Jaworska, Spoeczna kwestia ludzi starszych, [w:] B. RyszKowalczyk (red.), Spoeczne kwestie staroci, IPS UW, Warszawa 1991, s. 7-9.
2

A. Klimczuk, Wiekizm jako przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci (Ageism as an

Obstacle in Construction of Wisdom Society), [in:] A. Kobylarek (ed.), Wsplnota i rnica.
Interdyscyplinarne studia, analizy i rozprawy, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2009,
pp. 344-360.
przykadem jest obecna w polskiej statystyce miara wieku poprodukcyjnego wynoszca 60
lat dla kobiet i 65 lat dla mczyzn. Ta sama regua obowizuje w polskim systemie prawnym
w odniesieniu do wiadcze emerytalnych, ktre maj suy

zagwarantowaniu

zabezpieczenia spoecznego przed ryzykiem staroci i zwizanych z ni ogranicze

samodzielnego zapewnienia sobie rodkw utrzymania.
Jako ludzi starych moemy za okreli grup wieku4, czyli zbir ludzi w jednakowym
lub zblionym wieku, ktrzy osignli lub przekroczyli prg staroci,- og ludnoci w wieku
poprodukcyjnym, emerytw. Nie jest to jednak definicja wystarczajca gdy jednoczenie
ludzie starzy stanowi pokolenie osb znajdujcych si w fazie ycia zwanej staroci,
pokolenie ktre znajduje si w okrelonych relacjach z osobami w innych fazach ycia
(dziemi, modzie, dorosymi)5; s te wyrniajc si ze wzgldu na wiek zbiorowoci
spoeczn6, niejednorodnym skupieniem ludzi, gdzie istnieje poczucie wsplnoty i odrbnoci
w stosunku do innych gwnie modszych. W kadym spoeczestwie istniej normy
zachowa ludzi starych i wobec ludzi starych oraz zwizane z nimi instytucje.
Sposoby traktowania ludzi starych i staroci zawsze byy zrnicowane pod wzgldem
czasu i przestrzeni, zarwno w wymiarze geograficznym, jak spoecznym. Na szczegln
uwag zasuguje przede wszystkim kwestia dwoistoci staroci7. Oznacza ona, i ludzie
yjcy w poszczeglnych epokach przypisywali staroci zmienne, czsto sprzeczne,
wartoci8. Z jednej strony sdziwy wiek by postrzegany jako: oznaka dowiadczenia, wiedzy,
mdroci, kontaktu z siami nadprzyrodzonymi, bogosawiestwa, autorytetu, wadzy,
prestiu a zarazem jako czas na zebranie owocw ycia, odpoczynek, wolno od pokus i
obowizkw. Z drugiej za staro unaoczniaa negatywne aspekty ycia ludzkiego:
osabienie fizyczne i umysowe, choroby, nieufno, maoduszno, trwoliwo, bied,
otpienie, cierpienie, osamotnienie, lk przed mierci i utrat bliskich. Nie trzeba wikszych
dywagacji, aby dowie e taki mieszany stosunek do staroci i ludzi starych jest obecny
take w czasach wspczesnych. Przewaga okrelonych stanowisk w gwnej mierze zaley
od dominujcego w poszczeglnych spoecznociach, i okresach ich rozwoju, charakteru
4

B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, s. 63.

Tame, s. 62.
6
Tame, s. 64.
7
Tame, s. 31-32.
8
Wartoci s tu rozumiane jako idee, zjawiska, materialne i niematerialne przedmioty, stany, rzeczy, osoby
grupy itp., ktre s przez jednostk, warstw, grup, klas spoeczn itp. dodatnio lub ujemnie oceniane lub
aprobowane czy odrzucane. Patrz: K. Olechnicki, P. Zacki, Sownik socjologiczny, Graffiti BC, Toru 2002, s.
63.
5

A. Klimczuk, Wiekizm jako przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci (Ageism as an

Obstacle in Construction of Wisdom Society), [in:] A. Kobylarek (ed.), Wsplnota i rnica.
Interdyscyplinarne studia, analizy i rozprawy, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2009,
pp. 344-360.
czynnikw takich jak: struktura rodziny, normy estetyczne, typ kultury, oprawa obyczajowa
staroci, spoeczny zasb wiedzy, podzia pracy, uwarstwienie spoeczne, sytuacja materialna
i zamono, sytuacja demograficzna oraz polityka i rozwj funkcji pastwa9. Mona pokusi
si o pobien prb zarysowania specyfiki aktualnie zachodzcych zmian na poziomie
globalnym, ktrych efektem jest m.in. zjawisko wiekizmu10.
Wiekizm, wedug R. Butlera, twrcy tego okrelenia, odnosi si do procesu
systematycznego tworzenia stereotypw i dyskryminowania ludzi z powodu tego, i s
starzy11. Definicja ta jest zawona tylko do ludzi starych i pomija moliwo wystpowania
tego zjawiska w odniesieniu do innych grup wiekowych. Szersza definicja P. Szukalskiego
zakada, i wiekizm to zestaw przekona, uprzedze i stereotypw majcych swe podstawy
w biologicznym zrnicowaniu ludzi, zwizanym z procesem starzenia si, ktre dotycz
kompetencji i potrzeb osb w zalenoci od ich chronologicznego wieku12. W myl tej
definicji wiek kalendarzowy z przypisanymi mu cechami (stanem zdrowia, stanem
emocjonalno-intelektualnym, poziomem ycia) moe stanowi podstaw do wyodrbniania
grup, ktre s dyskryminowane na skutek kontroli dostpu do rnorodnych zasobw
spoecznych. Na inne aspekty wiekizmu zwraca uwag szeroka definicja zaproponowana
przez E. Thorpea: Dyskryminacja ze wzgldu na wiek jest dowiadczeniem odmiennego
traktowania i nieposzanowania osobistych praw i moliwoci. Opiera si na stereotypowych
przewiadczeniach o naturze jednostki, jej moliwociach i umiejtnociach formuowanych
w odniesieniu do wieku. Dochodzi do niej wtedy, gdy uprzedzenia zwizane z wiekiem
zostaj zinstytucjonalizowane, czy to wprost poprzez przepisy i uregulowania prawne, czy te
w sposb mniej czytelny, przejawiajcy si w zwyczajach i praktyce ycia spoecznego.
Dyskryminacja ze wzgldu na wiek dotyka ludzi w rnym wieku, cho w sposb szczeglny
dowiadczana jest przez osoby starsze, przez co przyczynia si do wykluczania ich ze
spoeczestwa13.

B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, s. 22-33.

Z ang. agism i ageism. W polskiej literaturze spotykane take jako ageizm. Tumaczenie wiekizm podaje za G.
Marshall (red.), Sownik socjologii i nauk spoecznych, PWN, Warszawa 2005, s. 421.
11
E. B. Palmore, Ageism: negative and positve, Springer Publishing Company, New York 1990, s. 4; cyt. za: P.
Szukalski, Uprzedzenia i dyskryminacja ze wzgldu na wiek (ageism) - przyczyny, przejawy, konsekwencje,
"Polityka Spoeczna" 2/2004, s. 11.
12
P. Szukalski, Uprzedzenia i dyskryminacja ze wzgldu na wiek...., s. 11.
13
E. Thorpe, Dyskryminacja ze wzgldu na wiek w Unii Europejskiej, [w:] B. Tokarz (red.), My te! Seniorzy w
Unii Europejskiej, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, Warszawa 2004, s. 51.
10

A. Klimczuk, Wiekizm jako przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci (Ageism as an

Obstacle in Construction of Wisdom Society), [in:] A. Kobylarek (ed.), Wsplnota i rnica.
Interdyscyplinarne studia, analizy i rozprawy, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2009,
pp. 344-360.
Zasadniczo wiekizm wystpuje w trzech formach: bezporedniej, poredniej i
zwielokrotnionej14. W pierwszym przypadku wiek wpywa na mniej przychylne traktowanie
osoby w okrelonej sytuacji ni pozostaych w porwnywalnych warunkach. W drugim
wobec wszystkich stosowane s pozornie neutralne warunki, kryteria lub praktyki, lecz
konkretn grup wiekow dotykaj w sposb szczeglny i nie mog zosta obiektywnie
uzasadnione. Wreszcie dyskryminacja zwielokrotniona zachodzi, gdy jednoczenie nakadaj
si na siebie rne przyczyny dyskryminacji np. wiek, pe, orientacja seksualna,
niepenosprawno, rasa, pochodzenie etniczne. Do dyskryminacji ludzi starych dochodzi
gwnie w takich obszarach15 jak: zatrudnienie i praca (np. odmowa przyjcia do pracy z
powodu wieku), opieka zdrowotna (np. umieszczanie seniorw na oddziaach oferujcych
niewystarczajce wiadczenia), usugi finansowe (np. tumaczenie wiekiem odmowy
udzielenia kredytu), ubezpieczenia spoeczne (np. odmawianie przyznania niektrych
zasikw) oraz dostp do dbr (np. niedostpne dla ludzi starych oferty i promocje dbr i
usug). Wiekizm moe wystpowa te w ramach m.in. poziomu dochodw, edukacji, udziau
w procesie decyzyjnym i dialogu spoecznym oraz przy podkrelaniu negatywnych
konsekwencji procesu starzenia si spoeczestw. Dyskryminacja ze wzgldu na wiek tym si
rni od innych typw uprzedze, i ma zwrotny charakter - z upywem lat, w mniejszym
lub wikszym stopniu, dotknie tych ktrzy posiadaj takie uprzedzenia.
Poza prawnym zakazem dyskryminacji ze wzgldu na wiek przeciwdziaaniu tego
rodzaju uprzedzeniom i stereotypom mog sprzyja m.in. zmiany jzykowe, kryteriw
ustalania wieku emerytalnego, rozpatrywania relacji midzypokoleniowych, jak te zmiany w
budownictwie mieszkaniowym, podejmowanie bada nad staroci, organizowanie kampanii
wiadomociowych, zwalczanie przemocy wobec ludzi starszych oraz wprowadzanie
uatwie w dostpie do opieki zdrowotnej, edukacji przez cae ycie, rodkw transportu i
aktywnego udziau w procesie podejmowania decyzji16. Wszystkie te dziaania mog okaza
si niewystarczajce jeli uwiadomimy sobie charakter wspczesnych przemian
gospodarczych i technologicznych.
Wiele ludzi, organizacji i pastw wciela w ycie trwajc wci rewolucj
informatyczn. Dziki komputeryzacji poszczeglnych dziedzin naszego ycia zdoamy
14

Tame.
Tame, s. 51-52.
16
Na podstawie: P. Szukalski, Uprzedzenia i dyskryminacja ze wzgldu na wiek, s. 13-14; E. Thorpe,
Dyskryminacja ze wzgldu na wiek w Unii Europejskiej, s. 53-54.
15

A. Klimczuk, Wiekizm jako przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci (Ageism as an

Obstacle in Construction of Wisdom Society), [in:] A. Kobylarek (ed.), Wsplnota i rnica.
Interdyscyplinarne studia, analizy i rozprawy, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2009,
pp. 344-360.
sprosta wszystkim naprzykrzajcym si przeszkodom gosz optymici. Dostp do
zwikszonych mocy obliczeniowych sprzyja m.in. prowadzeniu zoonych bada, lepszemu
zarzdzaniu, automatyzacji produkcji i byskawicznej komunikacji z caym wiatem.
Jednake zmiany te pocigaj za sob rozmaite skutki17: maleje znaczenie pracy fizycznej;
wzrasta dziaalno w sferze usug i symboli; bezrobocie dotyka gwnie tych ktrzy
dysponuj sabszym kapitaem ludzkim18; ronie eksploatacja rodowiska naturalnego,
wykluczenie spoeczne, konsumpcjonizm i masowa rozrywka. Wszystkie te zagadnienia
czsto s rozpatrywane wycznie w kategoriach ilociowych, mimo i nabieraj charakteru
jakociowego miar rozwoju nie moe by ju tylko np. statystyka wiadczca o iloci
konsumowanych dbr, czy o spadku bezrobocia, gdy niezbdne jest uwzgldnienie danych o
jakoci ludzkiego ycia19. Wartoci podzielane w zbiorowociach ludzkich, nie tylko nie s
mniej wane ni dotyczce ich wskaniki ekonomiczne, ale te trudniejsze do zmierzenia,
poddania analizie i zastosowania w praktyce. Dostp do dbr i pracy ani nie jest
rwnoznaczny z zaspokajaniem wielu potrzeb spoecznych, ani z uwalnianiem pokadw
ludzkiej aktywnoci w rnych obszarach ycia spoecznego. Mona wykonywa nielubian
prac, y z niekochan on, biernie odpoczywa karmic si medialnym show i popadajc
w alkoholizm, a jednoczenie tumi w sobie niespenione marzenia i pragnienia. Mona te
pasjonowa si swoj prac i zosta zastpionym przez modszych wiekiem, bardziej
wydajnych i kreatywnych, i ostatecznie straci wszystkie ambicje. Informatyzacja sprzyja
podkrelaniu sprawnoci, a o t z wiekiem coraz trudniej.
Dotychczasowe badania dowodz, i w spoeczestwach w ktrych wzrasta dugo
ycia maleje tempo zmian politycznych, spoecznych i intelektualnych - fakt ten stoi w
sprzecznoci z dziaaniami na rzecz zmniejszania wiekizmu i moe sprzyja wprowadzaniu
kontrowersyjnych, wyjtkw od reguy, instytucjonalnych form dyskryminacji ze wzgldu
na wiek (np. nakazujcych stae zwikszanie kwalifikacji zawodowych i stopniowe
17

Na podstawie: A. Toffler, H. Toffler, Budowa nowej cywilizacji: polityka trzeciej fali, Zysk, Pozna 1996; E.
Bendyk, Przyszo pracy. Polska, Czechy, Sowacja., Fundacja im. Heinricha Bolla, raport z 29 maja 2006,
http://www.boell.pl/download_pl/przyszlosc_pracy_bendyk.pdf, stan z 28.10.2007.
18
Kapita ludzki rozumiany jest tutaj jako wszystkie cechy i zdolnoci, ktre mona przypisa pojedynczemu
czowiekowi (np. wyksztacenie, stan zdrowia, wiek, pe, znajomo jzykw obcych i obsugi komputera).
Patrz: B. Hamm, Kapita spoeczny z punktu widzenia socjologicznego, [w:] L. Frckiewicz, A. Rczaszek (red.),
Kapita spoeczny, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice 2004, s. 52.
19
Por. A. Toffler, H. Toffler, Budowa nowej cywilizacji, s. 51-52; E. Chmielecka, Informacja, wiedza,
mdro - co spoeczestwo wiedzy ceni powinno?, [w:] K. Kloc, E. Chmielecka (red.), Dobre obyczaje w
ksztaceniu akademickim, Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunkw Ekonomicznych, Warszawa 2004, s. 5960.

A. Klimczuk, Wiekizm jako przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci (Ageism as an

Obstacle in Construction of Wisdom Society), [in:] A. Kobylarek (ed.), Wsplnota i rnica.
Interdyscyplinarne studia, analizy i rozprawy, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2009,
pp. 344-360.
ustpowanie z zajmowanych stanowisk)20. Z drugiej strony - obecno ludzi starych w
spoeczestwie wydua okres pobierania nauki przez dzieci i modzie, co sprzyja
kontynuacji tradycji i rozwojowi spoecznemu21. Podtrzymywanie cigoci kulturowej jest
szczeglnie wane gdy wartociowanie zmienia si w zalenoci od przemian ycia
spoecznego, ale jeeli kade pokolenie bdzie tworzyo wasny system wartoci konflikt
pokole bdzie trwa wiecznie, a prby tworzenia adu spoecznego satysfakcjonujcego
wszystkich zostan zawieszone w prni22. Niezbdne zatem staje si poszukiwanie takich
koncepcji ycia zbiorowego, ktre pozwoliyby na osignicie nie tylko kompromisu
spoecznego, ale te integracji spoecznej23, przy uwzgldnieniu zrnicowania czonkw
spoeczestwa ze wzgldu na wiek oraz biecych zmian gospodarczych i technologicznych
wraz z ich skutkami. Nie jest to zadanie atwe, gdy jak twierdzi W. Pdich: W tej
komputerowej, a moe nawet wirtualnej rzeczywistoci trudno bdzie zachowa
nauczycielsk rol starego czowieka jako rda mdroci, dowiadczenia i szacunku.
Dotyczy to bdzie nie tylko sfery wytwrczej, sfery nauczania, ale take - jak sdz - sfery
stosunkw rodzinnych i wzorcw obyczajowych24. Inn trudnoci jest wymg elastycznoci
w dziaaniach jednostkowych i zbiorowych wynikajcy z rozchwiania relacji midzy fazami
nauki, pracy i emerytury25. Etapy te nie s ju zalene od wieku; nie zawsze wystpuj w
podanej kolejnoci; dodatkowo nauka i emerytura trwaj duej bdc czsto wartociami
autotelicznymi, a nie instrumentalnymi i zalenymi od pracy. Zaamanie cyklu ycia sprawia,
i wiele otaczajcych nas wydarze tumaczymy przypadkiem - zauwaamy niedostatek
wzorw i regu.
Optymizm zwizany z myleniem w kategoriach rewolucji informatycznej spoeczestwa informacyjnego i spoeczestwa wiedzy nie jest do koca uzasadniony gdy
koncepcje te w sposb niewiadomy mog sprzyja dyskryminacji ze wzgldu na wiek. W
dalszej czci artykuu dowiedziemy czemu zasadne jest wspieranie projektu spoeczestwa
20

Na podstawie: J. Gimpel, U kresu przyszoci. Technologia i schyek zachodu, Wydawnictwo Dolnolskie,

Wrocaw 1999, s. 112-113; F. Fukuyama, Koniec czowieka: konsekwencje rewolucji biotechnologicznej, Znak,
Krakw 2004, s. 96-97.
21
Na podstawie: B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, s. 22-23.
22
E. Trafiaek, Starzenie si i staro: wybr tekstw z gerontologii spoecznej, Wszechnica witokrzyska,
Kielce 2006, s. 89.
23
Przez integracj spoeczn rozumiem tu procesy jednoczenia elementw i czci skadowych w jedn cao,
ktre obejmuj te wszystkie interakcje midzy skadowymi czciami czy grupami, ktre prowadz do ich
powizania, kooperacji, koegzystencji, dostosowania si czy do rozwizywania konfliktw. Patrz: J. Turowski,
Socjologia. Mae struktury spoeczne, KUL, Lublin 1993, s. 129.
24
W. Pdich, Ludzie starzy w perspektywie XXI wieku, "Ethos" 3/1999, s. 134.
25
B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, s. 27.

A. Klimczuk, Wiekizm jako przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci (Ageism as an

Obstacle in Construction of Wisdom Society), [in:] A. Kobylarek (ed.), Wsplnota i rnica.
Interdyscyplinarne studia, analizy i rozprawy, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2009,
pp. 344-360.
mdroci. Nie chodzi tu bynajmniej o odrzucenie wczeniejszych propozycji, lecz ich
modyfikacj. Wpierw wskaemy na rnice midzy podstawami tych koncepcji, nastpnie
midzy ich treci.
Z punktu widzenia naszych dalszych rozwaa podstawowe pojcia to: informacja,
wiedza i mdro. Informacje stanowi stwierdzenia o wydarzeniach zachodzcych w
wiecie26. Fakty takie otrzymujemy odpowiadajc na pytania takie jak np. co?, gdzie?,
jakie?, co zrobi, aby...?27. Tworzc zbiory informacji lub informacje o takich zbiorach
nie tworzymy sensownej wizji wiata. Dopiero porzdkujc i czc stwierdzenia o wiecie
budujemy wiedz. Wiedz s uporzdkowane informacje [], ktre s osadzone w jakim
kontekcie, takie, ktre maj jakie przeznaczenie, skaniaj do poszukiwania dalszych
informacji w celu peniejszego zrozumienia wiata28. Wiedza odpowiadajc na pytanie
dlaczego? powinna na podstawie informacji o stanach przeszych pozwala nam mwi o
stanach przyszych innymi sowy: dostarcza wyjanienia wydarze29. Dostp do rosncej
iloci informacji w zasadzie utrudnia ich ustrukturyzowanie, zasadne jest wic stwierdzenie,
e wzrasta te ilo bdnych hipotez, twierdze i teorii naukowych. Powszechnym
przekonaniem jest uznanie, i wiedza wie si z deniem do osigania prawdy, jednake
poza t wartoci autoteliczn (uznaniem e obiektywne poznanie wiata jest dla nas wane
samo w sobie) wiedza ma te warto instrumentaln pozwala na realizacj zewntrznych
wobec niej celw praktycznych30. Przykadowo znajc naukowe wyjanienia pozwalajce na
skuteczne zarzdzanie firm moemy dy do zmniejszania zatrudnienia starszych
pracownikw i skaniania ich by przechodzili na wczeniejsze emerytury, wprowadzajc na
ich miejsce wydajniejszych ludzi modych. Pozytywnym skutkiem moe by zmniejszenie
bezrobocia i wypracowanie wikszych zyskw. Negatywnym za rosnce podatki i skadki
odprowadzane do systemu finansw publicznych wypacajcego emerytury, klimat
powszechnego zniechcenia

niezaspokojenia potrzeb spoecznych oraz

upienie

wartociowego kapitau ludzkiego. Wreszcie ostatnim wanym dla dalszych rozwaa

pojciem jest mdro - zdolno rozrniania, ktre dziedziny wiedzy s przydatne do

26

N. Postman, W stron XVIII stulecia: jak przeszo moe doskonali nasz przyszo, PIW, Warszawa 2001,
s. 101.
27
E. Chmielecka, Informacja, wiedza, mdro - co spoeczestwo wiedzy ceni powinno?, s. 56.
28
N. Postman, W stron XVIII stulecia: jak przeszo moe doskonali nasz przyszo, s. 101.
29
E. Chmielecka, Informacja, wiedza, mdro - co spoeczestwo wiedzy ceni powinno?, s. 56-57.
30
Tame, s. 58.

A. Klimczuk, Wiekizm jako przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci (Ageism as an

Obstacle in Construction of Wisdom Society), [in:] A. Kobylarek (ed.), Wsplnota i rnica.
Interdyscyplinarne studia, analizy i rozprawy, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2009,
pp. 344-360.
rozwizywania istotnych problemw31, czyli umiejtno wyboru pyta, jakie naley zada
wiedzy32, przy czym mdro nie oznacza umiejtnoci udzielania waciwych
odpowiedzi33. Mdro oznacza zatem poczenie wiedzy z empati34 lub poczenie
wiedzy i wartoci35. Krtki przepis na osignicie mdroci podaje E. Chmielecka: Do
pyta co?, jak? charakterystycznych dla informacji, do pytania dlaczego? waciwego
dla wiedzy, dodajemy teraz pytania po co?, w jakim celu?, czy to cel dobry i suszny?
waciwe dla refleksji aksjologicznej. Szukamy i ustanawiamy hierarchi wartoci, ktrych
realizacji ma suy wiedza. Wiedza bez tego zasobu wartoci moe by lepa, gucha i
szkodliwa36. Bez wikszych wtpliwoci mona przyj, e wiat rewolucji informatycznej
nie sprzyja rozwijaniu rozwagi i skonnoci do wspczucia innym.
Rezultatem dziaa ludzkich zorientowanych na wytwarzanie informacji, wiedzy i
mdroci s okrelone typy spoeczestw. Spoeczestwo informacyjne charakteryzuje
produkcja, przetwarzanie, magazynowanie, przekaz i aplikacja informacji 37, przy czym
problemem podstawowym staje si dostp do informacji i ich posiadanie, co z kolei tworzy
nowe nierwnoci spoeczne. Spoeczestwo wiedzy natomiast to takie w ktrym podstaw
dziaa staj si wypracowane hipotezy, wyjanienia i teorie ich tworzenie,
upowszechnienie i zastosowanie powinno zosta otoczone szczegln trosk zarwno w yciu
spoecznym, jak i gospodarczym38. W takim systemie spoecznym dziaania poszczeglnych
aktorw, grup i organizacji mog by wic nastawione np. na poszukiwanie sposobu
niwelowania nierwnoci w dostpie do informacji i prowadzenie nauki jzykw obcych lub
obsugi komputerw przez ludzi starszych. Jeli jednak wemiemy pod uwag opinie z jakimi
spotykaj si takie dziaania wkroczymy na grunt refleksji zwizanej ze spoeczestwem
mdroci. Wszak mona mie wtpliwoci po co waciwie prowadzi takie szkolenia skoro
nie spotykaj si z zainteresowaniem samych adresatw - nawet przy pominiciu kosztw
finansowych Polacy w wieku 60-80 lat nie s chtni do: nauki jzykw obcych (75%
odpowiedzi negatywnych), obsugi komputera (71%) i obsugi telefonu komrkowego (58%);

31

N. Postman, W stron XVIII stulecia: jak przeszo moe doskonali nasz przyszo, s. 105.
Tame, s. 106.
33
Tame.
34
A. Siciski, Spoeczestwo informacyjne: prba nazwania naszych czasw, [w:] J. Lubacz (red.), W drodze do
spoeczestwa informacyjnego, IPWC, Warszawa 1999, s. 21
35
E. Chmielecka, Informacja, wiedza, mdro - co spoeczestwo wiedzy ceni powinno?, s. 59.
36
Tame.
37
Tame, s. 60.
38
Tame.
32

A. Klimczuk, Wiekizm jako przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci (Ageism as an

Obstacle in Construction of Wisdom Society), [in:] A. Kobylarek (ed.), Wsplnota i rnica.
Interdyscyplinarne studia, analizy i rozprawy, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2009,
pp. 344-360.
z chci za pojechaliby na wycieczk (75% odpowiedzi pozytywnych)39. Nie bdziemy tu
jednak toczy dyskusji nad tym czy susznym jest zmusza kogokolwiek do czego czego nie
chce, bd nad tym kto waciwie poza producentami sprztu i podrcznikw korzysta z
takich szkole, bd te nad tym jak infrastruktur turystyczn stworzy by opacaa nam si
obarczona ryzykiem mobilno ludzi starych. Takie spory z pewnoci wykazayby, e nie
liczby s tu wane lecz nowa jako, ktr mog ustanowi jeli uwiadomimy sobie cele do
ktrych dymy.
Ocena jakoci ycia jako podstawowe kryterium dziaa znajdzie aprobat dopiero w
spoeczestwie mdroci. Zdaniem E. Chmieleckiej spoeczestwo takie powinno czy w
sobie: po pierwsze - umiejtnoci praktyczne bazujce na informacjach; po drugie rozumienie wiata oparte na wiedzy; po trzecie - zdolno waciwego wykorzystania wiedzy
bazujc na wartociach umocowanych w tradycji i refleksji humanistycznej 40. Trzem
elementom skadowym maj odpowiada nastpujce, powizane ze sob, dziaania41:
formowanie umiejtnoci praktycznych (np. znajomoci jzykw obcych, obsugi komputera,
umiejtnoci samoksztacenia i przywdztwa), przekazywanie wiedzy teoretycznej (np. opisu
i analizy zwizkw przyczynowo-skutkowych, zasad logiki przy formuowaniu hipotez i
twierdze, sposobw interpretacji i uzasadniania dziaa) oraz ksztatowanie postaw. Aspekt
ksztatowania postaw42 jest tu najwaniejszy i z nim mona wiza szczeglne role spoeczne
ludzi starych w przyszoci. Ksztatowanie postaw to zazwyczaj ich zmienianie, gdy ludzie
ju jakie postawy posiadaj. Proces ten odbywa si poprzez zmian dowiadcze
emocjonalnych pod wpywem oddziaywa informacyjnych lub dyrektywnych (np.
podawanie wzorw, udzielanie rad). Waciwa edukacja powinna zastpowa motywacje
emocjonalne racjonalnymi, opartymi o refleksj wartociujc, a jej efektem powinien by
czowiek owiecony, dojrzay, samowiadomy, dziaajcy racjonalnie i kierujcy si przy
podejmowaniu decyzji wartociami jego umiejtnoci i wiedza powinny by narzdziami do
realizacji przyjtych systemw wartoci43. Trzy gwne drogi zmiany postaw to:

39

Dziadkowie i wnuki o sobie, wzajemnych relacjach i ludziach starszych, Komunikat z bada, TNS OBOP dla
zwizku organizacji Forum 50+ Seniorzy XXI, Warszawa 2007.
40
E. Chmielecka, Informacja, wiedza, mdro - co spoeczestwo wiedzy ceni powinno?, s. 61.
41
Tame, s. 61-64.
42
Postaw rozumiem tu jako og wzgldnie trwaych dyspozycji do oceniania i zachowania si wobec
przedmiotu oraz emocjonalnego na reagowania. Jest to np. stosunek do ycia, skonno do okrelonych
zachowa, stanowisko, nastawienie, pogldy na dany temat. Patrz: E. Chmielecka, Informacja, wiedza, mdro
- co spoeczestwo wiedzy ceni powinno?, s. 62.
43
Tame, s. 62.

A. Klimczuk, Wiekizm jako przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci (Ageism as an

Obstacle in Construction of Wisdom Society), [in:] A. Kobylarek (ed.), Wsplnota i rnica.
Interdyscyplinarne studia, analizy i rozprawy, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2009,
pp. 344-360.
naladownictwo (np. wzorce osobowe, relacje mistrz-ucze), zachcanie do dziaa
podanych wychowawczo (np. zachowa prospoecznych, dziaa nieprzynoszcych zysku,
akcji na rzecz spoecznoci lokalnych) i rozwaanie o wartociach (np. wpajanie przekonania
o odpowiedzialnoci,

mylenie

w kategoriach

grupowych i

globalnych,

uczenie

wraliwoci)44. Przykadowo nasz dziadek wprawdzie moe ani nie zna obsugi komputera,
ani nie dysponowa wiedz dziki ktrej zosta skonstruowany, ale moe zwrci nasz
uwag na negatywne dla ycia osobistego i spoecznego skutki korzystania z tego wynalazku.
Budowa spoeczestwa informacyjnego i spoeczestwa wiedzy nie pociga za sob
refleksji nad celami dziaa podejmowanych w ich ramach, zdaje si by procesem
odgrnym, zgodnym z ideologi rzdw technokratycznych. W takim wiecie wzorcem jest
ekspert uzasadniajcy i tumaczcy okrelone dziaania, a nie czowiek mdry, ktry potrafi
podway ich sensowno. Istnieje przynajmniej kilka powodw dla ktrych warto podkreli
mdro ludzi starych: podwiadomie syntetyzuj zdobyt wczeniej wiedz, najwyej ceni
wartoci gboko humanistyczne (np. sumienno, tolerancj, odpowiedzialno, prawd,
uczciwo, szacunek, yczliwo), w przekazie pokoleniowym dokonuj bilansu swojego
ycia (np. dziel si dowiadczeniem i niespenionymi marzeniami) oraz s ordownikami
mylenia prospoecznego i pojmowania pastwa w kategoriach wartoci nadrzdnej45.
Ponadto obecno ludzi starych w spoeczestwie moe by korzystna na czterech
poziomach: jednostkowym (jeli maj czas by rozwija swoje pasje), rodzinnym i
przyjacielskim (gdy udzielaj pomocy finansowej, praktycznej i emocjonalnej), spoecznym
(popeniaj mniej przestpstw, podejmuj dziaania woluntarystyczne) oraz instytucji
publicznych (gdy mog pracowa, pac podatki, s konsumentami, s zdyscyplinowanym
elektoratem)46. Cho podniesienie prestiu ludzi starych jest wane, to nie naley popada w
skrajno - spoeczestwo mdroci nie moe oznacza rzdw gerontokracji. Koncepcja
spoeczestwa mdroci zakada stae ksztacenie caych pokole aby ich przedstawiciele byli
ludmi samowiadomymi, zdolnymi do zachowania cigoci kultury z ktrej si wywodz, a
zarazem do zmiany wsplnym wysikiem jakoci ycia spoecznego. Zadania te wymagaj
integracji midzypokoleniowej.

44

Tame, s. 63-64.
E. Trafiaek, Starzenie si i staro: wybr tekstw z gerontologii spoecznej, s. 86-94.
46
J. Healy, The benefits of an ageing population, The Australia Institute 2004, s. 35,
http://www.tai.org.au/documents/dp_fulltext/DP63.pdf, stan z 28.10.2007.
45

10

A. Klimczuk, Wiekizm jako przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci (Ageism as an

Obstacle in Construction of Wisdom Society), [in:] A. Kobylarek (ed.), Wsplnota i rnica.
Interdyscyplinarne studia, analizy i rozprawy, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2009,
pp. 344-360.
Aby ukaza trudnoci zwizane z prbami opracowania systemu spoecznego
optymalnego dla wszystkich grup wiekowych, ktry podkrelaby mdro ludzi starych, a
jednoczenie nie nadawaby im pozycji dominujcych, zamierzam przytoczy dwa
kontrastowe, bazujce na archetypach47, scenariusze rozwoju miast przyszoci przygotowane
przez australijskiego urbanist P. Daffara48. Zakada on, e z jednej strony czynnikiem zmian
w miastach s zyski ekonomiczne, z drugiej za o przeobraeniach decyduj wartoci
podzielane przez ludzi. Nastpnie autor porwnuje te modele ze wzgldu na wskaniki
optymalnego starzenia si czowieka: bezpieczestwo, zaangaowanie w ycie spoeczne,
niezaleno jednostki, charakter integracji spoecznej, poziom satysfakcji z ycia i osobist
ocen kreatywnoci.
W miecie cenicym sobie zysk podstaw bezpieczestwa jest posugiwanie si zasad
cel uwica rodki; wikszo ludzi starych yje w odizolowanych i monitorowanych
osiedlach zamknitych; liczy si zaspokajanie indywidualnych potrzeb; troska o zdrowie
pojawia si po jego utracie; zaangaowanie spoeczne jest skoncentrowane na interesach
partykularnych; ludzie starzy trac swoj niezaleno, odmawia si im moliwoci
podejmowania pracy, a ich gwne przekonanie brzmi jestemy wasnoci spoeczestwa;
integracja spoeczna polega tu na planowej segregacji poszczeglnych grup; midzy
pokoleniami zachodz napite relacje; w miejscu satysfakcji z ycia pojawia si syndrom lku
przed innymi i odrzucenia przez wiat, co prowadzi do samobjstw i upowszechniania
eutanazji; wreszcie gwne haso osobistej oceny kreatywnoci przez ludzi starych brzmi
wpierw emerytura potem mier.
Miasto w ktrym o przemianach decyduj podzielane przez ludzi wartoci - za
warunek bezpieczestwa przyjmuje wizi midzyludzkie; wikszo ludzi starych yje tu w
przystosowanych do ich wymaga ssiadujcych ze sob domach; wane jest dzielenie si z
innymi; stale zapobiega si utracie zdrowia; zaangaowanie spoeczne zakada realizacj
interesw zbiorowych; podtrzymuje si niezaleno ludzi starych, pozwala si im na
kontynuowanie pracy, natomiast ich gwne przekonanie brzmi jestemy czci
spoeczestwa; integracja spoeczna jest podporzdkowana hasu ludzie starzy s
wszdzie; istnieje harmonia midzy generacjami; satysfakcja ludzi starych z ycia jest
47

Archetypy to najoglniej tkwice w podwiadomoci ludzi pradawne wyobraenia i przeycia ludzkoci, silnie
oddziaujce na zachowania ludzi, objawiajce si w postaci snw, bani, mitw i symboli wsplnych dla
przedstawicieli rnych kultur. Patrz: K. Olechnicki, P. Zacki, Sownik socjologiczny, Graffiti BC, Toru 2002,
s. 22-23.
48
P. Daffara, City of the aged versus City of all ages, "foresight" 5/2003, s. 44-47.

11

A. Klimczuk, Wiekizm jako przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci (Ageism as an

Obstacle in Construction of Wisdom Society), [in:] A. Kobylarek (ed.), Wsplnota i rnica.
Interdyscyplinarne studia, analizy i rozprawy, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2009,
pp. 344-360.
moliwa dziki podkrelaniu ich wkadu w ycie pozarodzinne i zawodowe; osobista ocena
kreatywnoci jest zgodna z hasem owiecenie i suba spoeczestwu.
Nastpnie

P.

Daffara

przedstawia

rnice

midzy

tymi

dychotomicznymi

scenariuszami reprezentowane w ramach polityki spoecznej wobec staroci i ludzi starych.

Miasto nastawione na zysk ekonomiczny cechuje mylenie o zagroeniu w postaci
demograficznej bomby z opnionym zaponem, zbdnego ciaru i oszustwa
midzypokoleniowego; system reguluje problemy przez rzdy wolnej rki, rynek i
przyzwolenie na wykluczenie spoeczne; w wiatopogldzie przecitnego obywatela centralne
miejsce znajduje dyskryminacja ze wzgldu na wiek; o staroci mwi si, e jest to drugie
dziecistwo i niepami, a o miastach jak o rozsypujcych si umieralniach.
Polityka spoeczna wobec staroci i ludzi starych w miecie zmienianym przez
wartoci jest zupenie inna: myli si o pomylnej staroci, spoecznym wkadzie,
dojrzewaniu

wiekiem

wiadomoci

niebezpieczestw;

system

dy

do

zrwnowaonego rozwoju ekologicznego, tworzenia zrzesze rozwizujcych problemy

prywatne, spoeczne i publiczne oraz inkluzji spoecznej; wiatopogld cechuje si
znajomoci cykli ycia i ceni sobie wyduajce si ycie; ze staroci kojarzy si mdro
starcw, a miasta postrzega si jako miejsca dla ludzi w kadym wieku.
P. Daffara zakada, e najwiksz przeszkod w przemianach wartoci spoecznoci
miejskiej, tak aby zmierzaa do zapobiegania wiekizmowi i podkrelania mdroci ludzi
starych, jest brak przestrzeni w ktrych dochodzioby do integracji spoecznej pokole49.
Wobec tego przypomina o koncepcji, ktr Ch. Alexander przedstawi w latach 70. ubiegego
stulecia w pracy A Pattern Language. Udowodni on, i moliwe jest wyszczeglnienie
miejsc wanych i dla rytuaw przejcia midzy fazami ycia, i dla podkrelenia interakcji
midzy poszczeglnymi grupami wiekowymi. Takie lokacje stanowi: miejsca narodzin
dzieci, mieszkania, ogrody, przydomowe warsztaty, szkoy, parki, ulice, place miejskie,
centra handlowe, biblioteki, urzdy, stacje benzynowe, obiekty sakralne i cmentarze. Daffara
przyjmuje, e obecnie mona tu dopisa jeszcze sale gimnastyczne, kompleksy rekreacyjne i
cyberprzestrze internetu. Miejsca te powinny by zaprojektowane tak, aby sprzyjay
zaspokojeniu potrzeb wszystkich grup wiekowych. Szczeglnie wane jest tu wzicie pod
uwag obecnoci ludzi starych okazuje si bowiem, e ju same domy i osiedla
zaprojektowane pod ich ktem s praktyczne dla wszystkich, s ekologiczne, zmniejszaj
49

Tame, s. 47-51.

12

A. Klimczuk, Wiekizm jako przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci (Ageism as an

Obstacle in Construction of Wisdom Society), [in:] A. Kobylarek (ed.), Wsplnota i rnica.
Interdyscyplinarne studia, analizy i rozprawy, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2009,
pp. 344-360.
zapotrzebowanie na transport samochodowy, sprzyjaj tworzeniu wizi ssiedzkich,
podkrelaj warto kontaktw i kapitau spoecznego50.
Naley jednak wspomnie, i opisany idea miasta w ktrym o zmianach decyduj
wartoci podzielane przez ludzi ma cztery zastrzeenia: dwa dotyczce cyklu ycia i dwa
dotyczce spoecznoci miejskiej51. Po pierwsze - cykl ludzkiego ycia odzwierciedla tu
pewn rzeczywisto psychologiczn (np. proces starzenia moe dodawa czowiekowi
powagi, ale nie musi jej towarzyszy osiganie mdroci; rwnie dobrze mdroci moe
cechowa si osoba moda); po drugie - przejcia midzy fazami cyklu ycia nie s czym
konsekwentnym i nieuniknionym dopki cykl ycia czonkw spoeczestwa nie bdzie
cechowa si przebiegiem zrwnowaonym (mona zakada, e szybki rozwj gospodarczy i
technologiczny prowadzi raczej do odbiegania od takiej rwnowagi, nieli jej sprzyja).
Warunki dotyczce spoecznoci miejskiej to: po pierwsze - wymg posiadania przez
spoeczno zrwnowaonej iloci osb na kadym etapie ycia (tymczasem ronie ilo
krajw zmierzajcych w kierunku odwrconej piramidy demograficznej); po drugie - wymg
posiadania przez spoeczno penego zrnicowania miejsc w ktrych mog zachodzi
interakcje

midzy

poszczeglnymi

grupami

wiekowymi

(w

rzeczywistoci

brak

przedstawicieli poszczeglnych grup sprzyja zanikaniu miejsc zwizanych z ich rozwojem np.
dochodzi do zamykania przedszkoli). Dwie ostatnie przesanki zwizane z charakterem i
dziaalnoci spoecznoci miejskiej stanowi zasadnicze bariery na drodze do projektowania
miast szczeglnie cenicych sobie wszystkie grupy wieku i mdro starcw.
Projekt spoeczestwa mdroci stanowi interesujc alternatyw wobec aktualnych
zmian gospodarczych i technologicznych. Okazuje si, e moemy zaradzi dyskryminacji ze
wzgldu na wiek i rozchwianiu relacji midzy fazami cyklu ycia, jak te zadba o cigo
kultury i ukierunkowanie rozwoju spoecznego. Niemniej idea ta wymaga konkretnych
dugofalowych dziaa na rnych poziomach. Poszukiwania skutecznych wzorw
podporzdkowanych tej koncepcji wymagaj czasu. Mona jednak zaoy, e rozwizaniem
sprzyjajcym takim zmianom byaby transformacja poprzez wartoci, a wic przez edukacj uwiadamiajc ludzi, i razem s w stanie zmienia wiat, poprawia jako ludzkiego ycia
i nie musz przy tym podwaa obecnego stanu rzeczy prowadzc do konfliktu pokole.
Musimy jednak pamita, e edukacja nie musi odbywa si tylko w szkoach i nie musi
50
51

Tame, s. 51.
Tame, s. 47 i 49.

13

A. Klimczuk, Wiekizm jako przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci (Ageism as an

Obstacle in Construction of Wisdom Society), [in:] A. Kobylarek (ed.), Wsplnota i rnica.
Interdyscyplinarne studia, analizy i rozprawy, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2009,
pp. 344-360.
polega wycznie na klepaniu reguek. Ksztatowanie postaw jest moliwe w rnych
kontekstach naszego ycia i na rne sposoby - wiele moemy nauczy si od najbliszych,
czsto usunitych w cie, ludzi starszych wiekiem.

Bibliografia
Bendyk E., Przyszo pracy. Polska, Czechy, Sowacja., Fundacja im. Heinricha Bolla, raport
z 29 maja 2006, http://www.boell.pl/download_pl/przyszlosc_pracy_bendyk.pdf, stan z
28.10.2007.
Chmielecka E., Informacja, wiedza, mdro - co spoeczestwo wiedzy ceni powinno?, [w:]
Kloc K., Chmielecka E. (red.), Dobre obyczaje w ksztaceniu akademickim, Fundacja
Promocji i Akredytacji Kierunkw Ekonomicznych, Warszawa 2004, s. 55-65.
Daffara P., City of the aged versus City of all ages, "foresight" 5/2003.
Dziadkowie i wnuki o sobie, wzajemnych relacjach i ludziach starszych, Komunikat z bada,
TNS OBOP dla zwizku organizacji Forum 50+ Seniorzy XXI, Warszawa 2007.
Fukuyama F., Koniec czowieka: konsekwencje rewolucji biotechnologicznej, Znak, Krakw
2004.
Gimpel J., U kresu przyszoci. Technologia i schyek zachodu, Wydawnictwo Dolnolskie,
Wrocaw 1999.
Hamm B., Kapita spoeczny z punktu widzenia socjologicznego, [w:] Frckiewicz L.,
Rczaszek A. (red.), Kapita spoeczny, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej,
Katowice 2004.
Healy J., The benefits of an ageing population, The Australia Institute 2004, s. 35,
http://www.tai.org.au/documents/dp_fulltext/DP63.pdf, stan z 28.10.2007.
Hermann H., Im dojrzalsi, tym modsi, KR, Warszawa 2000.
Marshall G. (red.), Sownik socjologii i nauk spoecznych, PWN, Warszawa 2005.
Olechnicki K., Zacki P., Sownik socjologiczny, Graffiti BC, Toru 2002.
Pdich W., Ludzie starzy w perspektywie XXI wieku, "Ethos" 3/1999.
Postman N., W stron XVIII stulecia: jak przeszo moe doskonali nasz przyszo, PIW,
Warszawa 2001.
Siciski A., Spoeczestwo informacyjne: prba nazwania naszych czasw, [w:] Lubacz J.
(red.), W drodze do spoeczestwa informacyjnego, IPWC, Warszawa 1999.

14

A. Klimczuk, Wiekizm jako przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci (Ageism as an

Obstacle in Construction of Wisdom Society), [in:] A. Kobylarek (ed.), Wsplnota i rnica.
Interdyscyplinarne studia, analizy i rozprawy, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2009,
pp. 344-360.
Szatur-Jaworska B., Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, Oficyna Wydawnicza
ASPRA-JR, Warszawa 2000.
Szatur-Jaworska B., Spoeczna kwestia ludzi starszych, [w:] Rysz-Kowalczyk B. (red.),
Spoeczne kwestie staroci, IPS UW, Warszawa 1991.
Szukalski P., Uprzedzenia i dyskryminacja ze wzgldu na wiek (ageism) - przyczyny,
przejawy, konsekwencje, "Polityka Spoeczna" 2/2004.
Thorpe E., Dyskryminacja ze wzgldu na wiek w Unii Europejskiej, [w:] B. Tokarz (red.), My
te! Seniorzy w Unii Europejskiej, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, Warszawa
2004.
Toffler A., Toffler H., Budowa nowej cywilizacji: polityka trzeciej fali, Zysk, Pozna 1996.
Trafiaek E., Starzenie si i staro: wybr tekstw z gerontologii spoecznej, Wszechnica
witokrzyska, Kielce 2006.
Turowski J., Socjologia. Mae struktury spoeczne, KUL, Lublin 1993.

Abstrakt
Ocena obecnoci ludzi starych w spoeczestwie zaley od tempa rozwoju
technologicznego i gospodarczego. Szybkie zmiany sprzyjaj dyskryminacji ze wzgldu na
wiek oraz przyczyniaj si do niedostrzegania jednostkowych i zbiorowych korzyci
pyncych ze wzrostu dugoci ycia ludzkiego. Artyku zwraca uwag na niezbdno
poszukiwania pomysw aktywnego uczestnictwa seniorw w yciu spoecznym, jak te
przyblia koncepcj kreowania przestrzeni miejskich sprzyjajcych rozwojowi i integracji
wszystkich grup wiekowych. Praca podkrela znaczenie starszego pokolenia w procesie
utrzymania cigoci kulturowej w spoeczestwach informacyjnych i spoeczestwach
wiedzy poprzez przeciwstawienie tych idei projektowi spoeczestwa mdroci.
Attitudes towards elder people in society depend on the pace of its technological and
economical development. Fast changes not only encourage discrimination on the ground of
age but also blur the perception of both individual and collective benefits from the extension
of life length. This article emphasizes the necessity of finding new ideas of elders active
social participation. Furthermore it points out the conceptions of creating city areas that favor
development and integration of all age groups. It underlines the significance of older
generations in process of sustaining cultural continuity in information and knowledge
societies by contrasting those ideas with the wisdom society project.

15