Professional Documents
Culture Documents
Andrzej Klimczuk
Szkoa Gwna Handlowa w Warszawie
Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa
Streszczenie:
Celem artykuu jest przyblienie koncepcji solidarnoci pokole w kontekcie
wyzwa procesu starzenia si ludnoci na pocztku XXI wieku. Utrzymanie pozbawionych
konfliktw relacji pokoleniowych jest kwesti wymagajc wsplnych interwencji
podmiotw publicznych, komercyjnych i pozarzdowych. Dlatego te w opracowaniu, po
omwieniu znacze pojcia pokolenie i typw relacji midzypokoleniowych, zostan
wskazane modele polityki relacji midzypokoleniowych. Opis uwzgldnia dziaania na
poziomie midzynarodowym, krajowym oraz regionalnym i lokalnym. W dalszej czci
analizie poddane zostan gwne zaoenia dziaa na rzecz solidarnoci pokoleniowej z
wybranych
dokumentw
projektu
cywilizacyjnego
Polska
2030.
Trzecia
fala
1. Wprowadzenie
Obserwacja dugookresowych tendencji demograficznych stanowi przesank do
bliszego zainteresowania demografi relacji midzypokoleniowych. W artykule zwrcono
uwag na koncepcj solidarnoci pokole (dalej: SP). Zostanie omwiona zwaszcza w
odniesieniu do wyaniajcych si na pocztku XXI wieku wyzwa dla rodzin i rynku pracy
zwizanych z procesem starzenia si ludnoci. W tym kontekcie SP jest stanem
wymagajcym dziaa ukierunkowanych na utrzymanie pozytywnych relacji midzy
generacjami. Zapobieganie konfliktom pokole, dyskryminacji ze wzgldu na wiek i
innym przejawom dezintegracji mona uzna za kwesti socjaln, ktrej rozwizaniu
sprzyja wsppraca podmiotw publicznych, komercyjnych i pozarzdowych. Podjta
zostanie
prba
konceptualizacji
poj
dotyczcych
pokolenia
relacji
dokumentach
projektu
cywilizacyjnego
Polska
2030. Trzecia
fala
M. Ossowska, Koncepcja pokolenia, Studia Socjologiczne 1963, nr 2, s. 47-51 (cyt. za: B. SzaturJaworska, Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, ASPRA-JR, Warszawa 2000, s. 62).
2
Por. P. Szukalski, Solidarno pokole. Dylematy relacji midzypokoleniowych, Wyd. Uniwersytetu
dzkiego, d 2012, s. 12-14.
celw
koordynacji,
ukierunkowania
na
zmian
spoeczn
oraz
Wystpowanie
sprzecznoci
prowadzi
do
ambiwalencji
Zob. A. Klimczuk, Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok, Wiedza i
Edukacja, Lublin 2012, s. 19-23.
4
P. Sztompka, Socjologia. Analiza spoeczestwa, Znak, Krakw 2002, s. 175, 154, 173.
5
P. Szukalski, Czym jest solidarno midzypokoleniowa?, [w:] D. Kaua, P. Szukalski (red.), Jako ycia
seniorw w XXI wieku z perspektywy polityki spoecznej, Wyd. Biblioteka, d 2010, s. 74-91; P. Szukalski,
Solidarno pokole, s. 47-80.
6
P. Szukalski, Solidarno pokole, s. 49-50.
bowiem
analiza
interwencji
ograniczajcych
dezintegracj
konflikty
Zob. P. Szukalski, Czym jest solidarno, s. 78-84; P. Szukalski, Solidarno pokole , s. 53-58.
Zob. J. Auleytner, K. Gbicka, Polskie kwestie socjalne na przeomie wiekw, Elipsa, Warszawa 2001, s.
12-13.
8
Pojciem
zblionym,
lecz
wszym
zakresie,
jest
integracja
Polityczna
powszechno instytucji
zdolnych do tumienia,
regulowania i centralizacji
konfliktw politycznych
drog konstytucyjnych
regulacji prawnych
koncentracja partii i
organizacji na pewnych
zasadach oraz
instytucjach adu
prawnego i
konstytucyjnego
zdolno obywateli do
zapewnienia sobie
ochrony swych praw w
dziaaniu rozumnym i
regulowanym przez
instytucje
Por. P. Szukalski, Czym jest solidarno, s. 87; P. Szukalski, Solidarno pokole, s. 49.
C. Offe, Drogi transformacji, PWN, Krakw 1999, s. 183-184.
18
Por. A. Klimczuk, Bariery i perspektywy, s. 94-95, 103.
17
ludzi starych19. Model zakada poczenie czterech strategii, ktre powinny obejmowa
oglne i szczegowe zadania (rys. 1). S to: (1) dodawa lat do ycia krtkoterminowa,
interwencyjno-asekuracyjna,
likwidowanie
niedoborw,
uzupenianie
deficytw,
ratownictwo; (2) dodawa zdrowia do lat rednioterminowa (5-10 lat), asekuracyjnokompensacyjna, programy profilaktyczno-promocyjne, wyprzedzanie zjawisk, zdarze i
procesw niekorzystnych, gwnie w zakresie zdrowia; (3) dodawa ycia do lat
wieloletnia, kompensacyjno-partycypacyjna, programy profilaktyczne, przygotowanie do
staroci, zdolnoci do samoopieki, poprawa jakoci ycia najstarszych seniorw; (4) ku
midzypokoleniowej
solidarnoci
dugoterminowa,
partycypacyjno-integracyjna,
ASEKURACJA
KOMPENSACJA
Dodawa
lat
do ycia
Dodawa
zdrowia
do lat
Dodawa
ycia
do lat
RATOWNICTWO
LIKWIDACJA LUK
I NIEDOBORW
ANTYCYPACJA
WYPRZEDZANIE
ZDARZE
DYSTRYBUCYJNY
SOLIDARYZM
PARTYCYPACJA
Ku
midzypokoleniowej
solidarnoci
INTEGRACJA
SPOECZNA
GOSPODARKA
RYNEK PRACY, DBR, USUG I WIADCZE
Polityka spoeczna
zwizana z miejscem
ycia
(przestrze
midzypokoleniowego
poczucia przynalenoci
do miejsca/rodowiska)
Polityka
ochrony
rodowiska
Polityka
architektoniczna/urbanistyczna
Polityka spoeczna
zwizana z cyklem ycia
(czas relacji midzypokoleniowych jako
kontinuum)
Polityka
(midzy)
kulturowa
Polityka
edukacyjna
Polityka
gospodarcza
Polityka spoeczna
zwizana z projektem
ycia
(projekt zabezpieczenia
praw ludzi, zwaszcza
tych, ktrzy je trac)
Polityka
rynku
pracy
Polityka
zdrowotna
20
22
S.E. Jarrott, A.P.C. Weintraub, Intergenerational shared sites: A practical model, [w:] M. Snchez (eds.),
Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, la Caixa Foundation, Barcelona 2007, s.
139.
23
Zob. S. Pinazo, M. Kaplan, The benefits of intergenerational programmes, [w:] M. Snchez (ed.),
Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, la Caixa Foundation, Barcelona 2007,
s. 72, 75, 84.
24
Active Ageing. A Policy Framework, WHO, Geneva 2002.
Osoby
starsze
Cykl ycia
Instytucje i
struktury
makrospoeczne
Rodziny,
spoecznoci
REINWESTYCJA
Generowanie
KAPITAU
LUDZKI
SPOECZNY
I KULTUROWY
RODOWISKOWY
EKONOMICZY
poziomie
globalnym
polityce
aktywnego
starzenia
PRM
suy
Report of the Second World Assembly on Ageing Madrid. Madrid International Plan of Action on Ageing,
United Nations, New York 2002.
26
Highlights of an expert consultation on developing a policy framework for a society for all ages, United
Nations, www.un.org/esa/socdev/ageing/policyframework.html [dostp: 04.01.2011].
10
zmiany postaw
wobec starszych
27
Communication from the Commission. Towards a Europe for All Ages Promoting Prosperity and
Intergenerational Solidarity, COM(1999) 221, Brussels, 21.05.1999.
28
Przyjte w Polsce tumaczenie nie odpowiada oryginalnemu sformuowaniu koncepcji aktywnego
starzenia si caego spoeczestwa, a nie jedynie osb starszych tym samym moe zawa analizy i
polityk publiczn. Zob. Krajowy Plan Dziaania na rzecz Europejskiego Roku Aktywnoci Osb Starszych i
Solidarnoci Midzypokoleniowej 2012 w Polsce, MPiPS, Warszawa 2012.
29
PRM i aktywnego starzenia si w UE uwzgldniaj: Europejska Strategia Zatrudnienia, Otwarta Metoda
Koordynacji w zakresie ochrony socjalnej i integracji spoecznej, walka z dyskryminacj ze wzgldu na
wiek, polityka rwnych szans dla osb niepenosprawnych i rwnoci pci oraz promocja: innowacji
spoecznych, zdrowia publicznego i aktywnoci fizycznej, dostpnoci i mobilnoci, technologii
telekomunikacyjnych dla osb starszych, ksztacenia przez cae ycie. Zob. The EU contribution to active
ageing and solidarity between generations, European Commission, Luxembourg 2012.
30
A. Walker, Active ageing in employment. Its meaning and potential, Asia-Pacific Review 2006, vol. 13,
no 1, s. 89.
31
Wedug Komisji Europejskiej srebrna gospodarka to koncepcja odnoszca si do kombinacji dobrych
warunkw dostaw (wysoki poziom edukacji, bada i rozwoju, wraliwe i elastyczne rynki) z rosnc si
nabywcz starszych konsumentw, ktra oferuje nowe ogromne moliwoci wzrostu ekonomicznego. Zob.
Europes demographic future. Facts and figures on challenges and opportunities, European Commission,
Luxembourg 2007, s. 96.
11
jest adaptacja dbr i usug do osb o rnym wieku, kondycji fizycznej i moliwociach
poznawczych, co moe prowadzi do poprawy integracji spoecznej32.
4. Solidarno pokole (SP) w wybranych krajowych dokumentach strategicznych
Dalsza cz artykuu obejmuje analiz zaoe dziaa na rzecz SP wskazanych w
wybranych
dokumentach
projektu
cywilizacyjnego
Polska
2030. Trzecia
fala
Na
jego
potrzeby przygotowano
indeks
kapitau
intelektualnego
dla
F. Kohlbacher, C. Herstatt, Preface and Introduction, [w:] F. Kohlbacher, C. Herstatt (eds.), The Silver
Market Phenomenon. Business Opportunities in an Era of Demographic Change, Springer, Heidelberg 2008,
s. xi-xxv.
33
Program Solidarno pokole. Dziaania dla zwikszenia aktywnoci zawodowej osb w wieku 50+,
MPiPS, Warszawa 2008.
34
Tame, s. 6.
35
Tame, s. 7-8.
12
popyt seniorw, do stworzenia nowych usug i produktw oraz wykorzystania ich kapitau
intelektualnego36. Powtrzono rekomendacje z programu Solidarno pokole i zalecono
m.in. stworzenie paktu na rzecz aktywnoci osb 50+, dziaania na rzecz zmiany postaw
wobec seniorw, dostosowanie oferty edukacyjnej, w tym wdraanie programw
przygotowania do emerytury, popularyzacj zarzdzania wiekiem, reform emerytaln37.
W raporcie Polska 2030 stwierdzono, e uwzgldnianie perspektyw SP i cyklu
ycia przynajmniej jednego przyszego pokolenia ma pozwoli na odejcie od rzdw
przypadku obejmujcych horyzont czasu kalendarza wyborczego, na rzecz przywdztwa
strategicznego umoliwiajcego uniknicie dryfu rozwojowego kraju i realizacj projektu
cywilizacyjnego, wykraczajcego poza transformacj systemow realizowan od pocztku
lat dziewidziesitych XX wieku38. Omwiona wczeniej aktywizacja osb 50+ zostaa
poszerzona o promocj budowy srebrnej gospodarki39. SP uznano dodatkowo za element
budowy opiekuczego
spoeczestwa, ktre
M. Boni (red.), Raport o kapitale intelektualnym Polski, KPRM, Warszawa 2008, s. 15.
Tame, s. 137.
38
M. Boni (red.), Raport Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, KPRM, Warszawa 2009, s. 2-6, 275.
39
Tame, s. 17.
40
Tame, s. 10.
41
Tame, s. 153, 347, 363.
42
Tame, s. 256.
43
M. Boni (red.), Dugookresowa strategia rozwoju kraju. Projekt. Cz I, MAiC, Warszawa 09.05.2012, s.
17.
37
13
5. Podsumowanie i wnioski
Utrzymanie SP stanowi istotn kwesti socjaln oraz perspektyw analiz,
konstruowania i oceny polityki publicznej. W opracowaniu przybliono gwne znaczenia,
44
Tame, s. 20, 119; M. Boni (red.), Dugookresowa strategia rozwoju kraju. Projekt. Cz II, MAiC,
Warszawa 09.05.2012, s. 59-61.
45
M. Boni (red.), Dugookresowa strategia rozwoju kraju. Projekt. Cz II, , s. 290.
46
Tame, s. 218.
47
Strategia rozwoju kraju 2020. Projekt, MRR, Warszawa, listopad 2011, s. 66, 73, 85, 93, 130.
48
Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010-2020: Regiony. Miasta. Obszary wiejskie, MRR, Warszawa
2010, s. 25, 43-46
49
Strategia rozwoju kapitau spoecznego. Projekt, MKiDN, Warszawa 01.06.2012, s. 50, 84.
50
Strategia rozwoju kapitau ludzkiego. Projekt, MPiPS, Warszawa 01.08.2012, s. 39.
14
cechy i wymiary pojcia pokolenie oraz typy relacji midzypokoleniowych i zakres ich
obowizywania. Wskazano na cechy SP istotne z perspektywy polityki spoecznej wraz z
odniesieniem do zmian w cyklu ycia. Zarysowano modele PRM i koncepcje przyjmowane
wspczenie przez organizacje midzynarodowe. Wskazano na cechy koncepcji SP w
rzdowych dokumentach strategicznych.
Perspektywa SP pozwala na czenie koncepcji dotyczcych polityki rodzinnej i
rynku pracy poprzez wskazanie wsplnych wymiarw dziaa i ich wspzalenoci.
Umoliwia wiksz spjno proponowanych i realizowanych dziaa w warunkach
starzenia si populacji. Podjta analiza pozwala zaryzykowa twierdzenie, i w
opracowaniach strategicznych pastwa koncepcja ta jest podporzdkowana raczej
zadaniom polityki rynku pracy. Dopiero osignicie jej celw, gwnie poprzez
zwikszenie zatrudnienia osb 50+, ma prowadzi do poprawy szans rozwojowych dzieci i
modziey, ograniczajc ryzyko ich ubstwa, jako wybranego celu polityki rodzinnej.
Dodatkowo stawia si nacisk na zwikszenie moliwoci zatrudnienia kobiet przez rozwj
usug pozwalajcych na godzenie pracy i ycia rodzinnego.
Przeprowadzony przegld pozwala na sformuowanie piciu rekomendacji dla
dziaa praktycznych, ktre powinny by uwzgldniane zwaszcza przy godzeniu
priorytetw polityki rodzinnej i rynku pracy. Mianowicie:
1. Wobec wzrostu wielopokoleniowoci zasadne jest dalsze wspieranie dziaa
integracji i PRM. Podejcie to powinno by uwzgldniane w szczegowych dziedzinach
polityki spoecznej (m.in. ludnociowej, rodzinnej, edukacyjnej, migracyjnej, rynku pracy,
ochrony zdrowia).
2. Niezbdne jest odniesienie perspektywy SP z dokumentw rzdowych do
programowania regionalnego i lokalnego.
3. Istotne jest podjcie dziaa na rzecz budowy krajowego modelu srebrnej
gospodarki uwzgldniajcego w wikszym stopniu dziaania zgodne z polityk innowacji.
4. PRM powinna zmierza do zwikszania korzyci z wsppracy dla osb starych
(dziadkw) i modych (wnukw) oraz ich otoczenia spoecznego.
5. Zasadne jest uwzgldnianie rozwiza na rzecz niwelowania nakadajcych si
podziaw pokoleniowych, dotyczcych take warunkw ycia rodzin, na terytorialne i
dotyczce sytuacji na rynku pracy.
Dalsze badania dotyczce SP na gruncie analiz zarwno polityki rodzinnej, jak i rynku
pracy, mog dotyczy siedmiu kierunkw: (1) skali i przejaww dezintegracji
15
midzypokoleniowej
poszczeglnych
sferach
ycia
spoecznego,
kulturalnego,
Literatura
Active Ageing. A Policy Framework, WHO, Geneva 2002.
Auleytner J., Gbicka K., Polskie kwestie socjalne na przeomie wiekw, Elipsa,
Warszawa 2001.
Boni M. (red.), Dugookresowa strategia rozwoju kraju. Projekt. Cz I, MAiC,
Warszawa 09.05.2012.
Boni M. (red.), Dugookresowa strategia rozwoju kraju. Projekt. Cz II, MAiC,
Warszawa 09.05.2012.
Boni M. (red.), Raport o kapitale intelektualnym Polski, KPRM, Warszawa 2008.
Boni M. (red.), Raport Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, KPRM, Warszawa 2009.
Communication from the Commission. Towards a Europe for All Ages Promoting
Prosperity and Intergenerational Solidarity, COM(1999) 221, Brussels,
21.05.1999.
Europe's demographic future. Facts and figures on challenges and opportunities,
European Commission, Luxembourg 2007.
Highlights of an expert consultation on developing a policy framework for a society for all
ages, United Nations, www.un.org/esa/socdev/ageing/policyframework.html
[dostp: 04.01.2011].
Jarrott S.E., Weintraub A.P.C., Intergenerational shared sites: A practical model, [w:] M.
Snchez (ed.), Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, la
Caixa Foundation, Barcelona 2007.
Klimczuk A., Bariery i perspektywy integracji midzypokoleniowej we wspczesnej
Polsce, [w:] D. Kaua, P. Szukalski (red.), Jako ycia seniorw w XXI wieku z
perspektywy polityki spoecznej, Wyd. Biblioteka, d 2010.
16
Walker A., Active ageing in employment. Its meaning and potential, Asia-Pacific
Review 2006, vol. 13, no 1,
Woniak Z., Priorytety w programach gerontologicznych organizacji midzynarodowych i
struktur europejskich jako przesanka budowy polityki spoecznej wobec staroci i
osb starszych, [w:] M. Szlzak (red.), Starzenie si populacji wyzwaniem dla
polityki spoecznej. Materiay konferencyjne, ROPS, Krakw 2003.
Summary:
The aim of this article is to introduce a concept of solidarity of generations in the
context of challenges of population ageing at the beginning of the XXI century.
Maintaining relationships without generational conflict is a matter requiring joint
intervention of public, market and social sectors entities. After the discussion of generation
meaning and types of relationships between generations, intergenerational policies models
were identified. The description included activities at the international, national, regional
and local levels. Later in the article activities assumptions for the solidarity of generations
included in the selected documents of civilization project Poland 2030. The Third Wave
of Modernity were critically analyzed of the main approaches. Conclusions provided
recommendations for practical action and further research.
Keywords: life-cycle perspective, social policy towards ageing and older people, society
for all ages, silver economy.
18