K. Sztop-Rutkowska, A.

Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

dr Katarzyna Sztop-Rutkowska, sztop@yahoo.com

Adiunkt, Instytut Socjologii, Uniwersytet w Biaymstoku
Prezes, Fundacja Laboratorium Bada i Dziaa Spoecznych SocLab
mgr Andrzej Klimczuk, aklimczuk@gazeta.pl
Doktorant, Szkoa Gwna Handlowa w Warszawie
Wiceprezes, Fundacja Laboratorium Bada i Dziaa Spoecznych SocLab
Regionalne Obserwatorium Kultury w wojewdztwie podlaskim - uwarunkowania i
planowane kierunki rozwoju

1. Wprowadzenie
O roli kultury w rozwoju spoecznym i gospodarczym pisze si coraz czciej. Kultura
przestaje by postrzegana jako obciajcy lokalne budety dodatek. Staje si wanym
elementem rozwoju lokalnego i regionalnego, ktry pomnaa kapita ludzki, spoeczny i
ekonomiczny w regionie. Rozwj spoeczno-gospodarczy nie jest postrzegany wic tylko
przez pryzmat twardych inwestycji w infrastruktur (co dziki unijnym dotacjom jest
zauwaalne na masow skal), ale rwnie przez dugookresowy proces inwestycji
spoecznych, w mieszkacw i obywateli w ich indywidualny rozwj, wzrastajce
upodmiotowienie i tosamo, poczucie wizi z najbliszym otoczeniem. To szerokie
zainteresowanie kultur widoczne jest rwnie w idei Regionalnego Obserwatorium Kultury.
Instytucje dziaajce w formule obserwatoriw kultury, widoczne od wielu lat w innych
krajach, powstaj rwnie w Polsce. Model Regionalnego Obserwatorium Kultury
wprowadzany w wojewdztwie podlaskim charakteryzuje si kilkoma podstawowymi
cechami: publicznym udostpnianiem rzetelnej i aktualnej wiedzy na temat kultury w
wojewdztwie,

wykorzystaniem

cyfrowych

technologii

informatycznych

telekomunikacyjnych, udostpnianiem danych i raportw o stanie kultury w celu uatwienia

podejmowania mdrych i przemylanych decyzji w obrbie polityk publicznych.
Kultura jest tu definiowana szeroko: nie ograniczamy jej do dziaania formalnych,
publicznych, komercyjnych czy pozarzdowych instytucji zwizanych z kultur wysz.
Rozumienie kultury jest powizane raczej z pojciem ywej kultury autorstwa Barbary
Fatygi. Jest to wielowymiarowe rodowisko ycia jednostek i grup spoecznych oraz
funkcjonowania instytucji spoecznych, w ktrym zachodz dynamiczne procesy, rozwijaj
si

praktyki

kulturowe

zrnicowanych

charakterystykach

aksjologicznych

i
1

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

zrnicowanych, najczciej polisemicznych, znaczeniach1. Wspczenie obserwuje si

zacieranie podziau pomidzy sztuk i rzemiosem, pomidzy kultur wysok i popularn.
Drug wan teoretyczn inspiracj jest koncepcja kultury szerokiej. Jak pisze o niej
Marcin Skrzypek: Kultura szeroka jest dopenieniem, przeciwwag i kontrapunktem dla
kultury znanej i uznanej, performatywno-komercyjnej, nazywanej wysok, mainstreamow,
oficjaln, masow, popularn lub narodow, ktr tworz profesjonalici szanowani
za wyjtkowe osignicia. O ile kultura mainstreamowa szuka doskonaoci w wskiej
specjalizacji i tworzy podzia na artystw i publiczno, o tyle kultura szeroka rozwija si
horyzontalnie. Jest bliska, dostpna, wcza, uczy, zachca do aktywnoci2.
Celem artykuu jest prezentacja koncepcji Regionalnego Obserwatorium Kultury w
wojewdztwie podlaskim w kontekcie zarwno wczeniej wspomnianych teoretycznych
przesanek, jak rwnie charakterystyki i specyfiki regionu. Opracowanie zwraca uwag na
rnorodno form dziaajcych ju obserwatoriw kultury, na obecne i potencjalne obszary
dziaalnoci obserwatorium i wynikajce z niego korzyci.
2. Przemiany spoeczno-gospodarcze. Miejsce kultury w koncepcjach rozwoju
Wspczenie nie istnieje jedna powszechnie uznawana typologia spoeczestw i
gospodarek. Wykorzystywanych jest wiele okrele pozwalajcych na analiz relacji midzy
ludmi, organizacjami i instytucjami3. Skupiajc uwag na najnowszych opisach procesu
morfogenezy spoeczestw i gospodarek zamierzamy omwi zmiany spoeczne zwizane z
zastosowaniem technologii cyfrowych i opartych na nich nowych mediw, w szczeglnoci
Internetu oraz now percepcj roli kultury w gospodarce zwanej kreatywn.
Poprzez morfogenez w ujciu socjologicznym za P. Sztompk rozumie si analizy w
zakresie: ekspansji struktur interakcji (sieci stycznoci, kontaktw, wizi midzy
jednostkami), krystalizacji struktur interesw (hierarchii nierwnoci i przywilejw),
artykulacji struktur idealnych (przekona, idei, mitw i stereotypw) oraz instytucjonalizacji
struktur normatywnych (regu wzorw, norm i wartoci)4. Wyjanienia wymaga take
przyjte rozumienie technologii cyfrowych s to np. komputery, telefony komrkowe,
odtwarzacze multimedialne, konsole, skanery, kamery, aparaty, dyktafony cyfrowe,
1

Obserwatorium ywej Kultury - Podstawa teoretyczna,

www.obserwatoriumkultury.pl/kategorie/Podstawa%20teoretyczna.html, [dostp: 02.12.2012].
2
M. Skrzypek, Coming-out kultury szerokiej, Kultura Enter nr (7)36, 2011, http://kulturaenter.pl/coming-outkultury-szerokiej/2011/07/, [dostp: 02.12.2012].
3
L.W. Zacher, Transformacje spoeczestw: od informacji do wiedzy, Warszawa 2007, s. 216-217.
4
P. Sztompka, Socjologia. Analiza spoeczestwa, Krakw 2002, s. 419-420.

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

przenone karty pamici i drukarki przestrzenne. Bazujcymi na nich nowymi mediami s

m.in. Internet, ebooki i telewizja cyfrowa. Internet dodatkowo obejmuje takie formy
komunikacji jak: poczta elektroniczna, komunikatory, grupy i fora dyskusyjne, chaty, serwery
i systemy wymiany plikw, telefonia internetowa, telekonferencje, faks, radio, telewizja,
sklepy i aukcje internetowe oraz gry sieciowe.
Spoeczestwo informacyjne cechuje produkcja, przetwarzanie, magazynowanie,
przekaz i aplikacja informacji5. Jest to wic forma ycia zbiorowego, w ktrym aktualna,
rzetelna informacja jest bardzo podanym dobrem i stanowi podstaw do podejmowania
adekwatnych do rzeczywistoci decyzji. Informacja jest zaporedniczona przez technologi
cyfrow, ktrej cechy oddziayway na wytworzenie specyficznego typu komunikacji.
W odrnieniu od tradycyjnych mediw drukowanych, filmu, muzyki oraz radia i telewizji
nowoczesne rodki komunikacji s bowiem ze sob powizane, dostpne dla indywidualnych
uytkownikw, ktrzy mog by nie tylko odbiorcami, ale te nadawcami przekazw.
S wic interaktywne, otwarte, a do tego wielofunkcyjne, wszechobecne oraz niedookrelone
przestrzennie6. Pozwala na to digitalizacja - przeksztacanie przekazw symbolicznych w kod
binarny, ktry moe podlega dalszej produkcji, dystrybucji i przechowywaniu.
W konsekwencji zachodzi konwergencja mediw, czyli proces upodobniania si zasad ich
funkcjonowania, ich czenia, korporacyjnego lub oddolnego przepywu treci midzy
platformami medialnymi oraz migracji publicznoci za podanymi typami przekazw7.
Moliwe jest np. korzystanie z tych samych treci i stron internetowych na rnych
urzdzeniach; edytowanie danych w ograniczonych wersjach programw biurowych na
telefonach komrkowych; wspdzielenie poprzez technologie jak Bluetooth i ZigBee danych midzy wieloma urzdzeniami np. komputerami, owietleniem pomieszczenia,
ogrzewaniem i zamkami elektrycznymi. Ponadto Internet staje si platform kolejnych typw
mediw za spraw Web 2.0 - nurtu tworzenia aplikacji internetowych, tak by wspieray
wymian informacji, interoperacyjno, wspprac oraz byy dostosowane do potrzeb
uytkownika8. S to m.in. serwisy spoecznociowe, blogi, strony Wiki, serwisy wymiany
treci, strony mashup agregujce dane z innych witryn oraz folksonomie zbiory linkw do
ulubionych stron, ksiek, zdj, plikw i innych danych.

E. Chmielecka, Informacja, wiedza, mdro - co spoeczestwo wiedzy ceni powinno?, [w:] Dobre obyczaje
w ksztaceniu akademickim, K. Kloc, E. Chmielecka (red.), Warszawa 2004, s. 60.
6
D. McQuail, Teoria komunikowania masowego, Warszawa 2007, s. 57-59, 150-153.
7
H. Jenkins, Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediw, Warszawa 2007.
8
Web 2.0, http://en.wikipedia.org/wiki/Web_2.0, [dostp: 02.12.2012].

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

Zmianom spoecznym zwizanym z pojawieniem si nowych rodkw komunikacji

towarzysz zmiany w sferze gospodarczej. Nastpuje bowiem przejcie w kierunku
gospodarki

okrelanej

jako

informacyjna,

elektroniczna

lub

cyfrowa,

ktrej

przedsiwzicia, relacje midzy pracownikami oraz kontakty z klientami s realizowane za

porednictwem Internetu. Szczeglnego znaczenia nabieraj tu wic sektory informatyczny,
medialny, finansowy i nauki, ktre wytwarzaj produkty i usugi oferowane drog
elektroniczn. Wiedza staje si za podstaw dziaalnoci gospodarczej, budowania przewagi
konkurencyjnej oraz innowacyjnoci, bowiem w spoeczestwie wiedzy dziaania opieraj si
na czeniu informacji, wypracowanych hipotezach, wyjanieniach i teoriach kluczowe jest
ich tworzenie, upowszechnienie i stosowanie9. W koordynacji zada zaczynaj dominowa
sieci, zamiast nastawionych na konkurencj rynkw i ukierunkowanych na reguy
organizacyjne hierarchii10. Wane s wielowymiarowe relacje, wsppraca z rnymi
podmiotami, rozwizywanie konfliktw i rwnowaenie ryzyka poprzez zaufanie i reputacj.
Liderzy projektw gwnie integruj efekty pracy zrzeszonych podmiotw co przypiesza
innowacje i zwiksza elastyczno dziaa. Jest to widoczne w kadym aspekcie
funkcjonowania wspczesnych organizacji czy dziaania instytucji - take w budowie sieci
dialogu, kooperacji, koprodukcji, wymiany i wzajemnych ewaluacji w obszarze kultury11.
Istotn w tym kontekcie implikacj dla zarzdzania instytucjami kulturalnymi
(odbioru dbr i usug kulturalnych12) i artystycznymi (tworzenia, obiegu, obecnoci i odbioru
dzie sztuki13) s innowacje w zakresie programowania i analizowania polityk publicznych
zgodnie z nurtem polityki opartej na dowodach (ang. evidence based policy) a wic ich
dziaaniem w oparciu nie o domysy i szacunki, co do np. potrzeb i moliwoci publicznoci i
spoecznoci lokalnych, lecz o wykorzystanie diagnoz, bada opinii, ewaluacji czy analiz

A. Zorska, Korporacje transnarodowe. Przemiany, oddziaywania, wyzwania, Warszawa 2007, s. 62; E.

Chmielecka, Informacja, wiedza, mdro - co spoeczestwo wiedzy ceni powinno?, op. cit., s. 60.
10
J. van Dijk, Spoeczne aspekty nowych mediw. Analiza spoeczestwa sieci, Warszawa 2010, s. 106-117.
11
Zob. D. Klai, Mobilno wyobrani. Midzynarodowa wsppraca kulturalna. Przewodnik, Warszawa 2011.
12
Za instytucje kulturalne uznaje si tu oglnie zesp dziaa ludzkich zwizanych z utrzymywaniem i
rozwijaniem dziedzictwa w takich placwkach jak muzea, domy kultury, teatry i biblioteki. Jest to ukad odbioru
dbr i usug kulturalnych, ktry cechuje formalizacja kontaktw twrcw i odbiorcw, nieprzechodnio tych
rl, stao i profesjonalizacja roli twrcy oraz incydentalno roli odbiorcy. Zob. M. Golka, Socjologia kultury,
Warszawa 2008, s. 128-130.
13
Instytucje artystyczne to zespoy ludzkich dziaa zwizanych z dzieami sztuki, szerzej: wytworami
artystycznymi. Za M. Golk przyjmuje si istnienie czterech powizanych ze sob ukadw tych instytucji: (1)
tworzenia - szkoy, twrcy, pracownie, salony, zwizki, grupy, kawiarnie; (2) obiegu - galerie, pisma, rodki
masowego przekazu, biblioteki, mecenat; (3) obecnoci - muzea, kolekcje, ekspozycje; i (4) odbioru - audytoria,
kluby, stowarzyszenia, grupy towarzyskie. O powizaniach wiadcz m.in. wsplna wiedza, kontakty, interesy
ekonomiczne i polityczne obecnych w nich aktorw spoecznych, wsplne czy zblione normy oraz cele lub
przekonania co do penionych rl. Zob. M. Golka, Socjologia kultury, op. cit., s. 273-274.

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

predykcyjnych14. Inne wane przejcie dotyczy zmian logiki zarzdzania regionami i

miastami. Coraz powszechniejsze jest wdraanie zasad rozwijanego od lat 1980. sieciowego
paradygmatu rozwoju, zgodnie z ktrym wadze centralne pastwa peni gwnie funkcje
koordynacyjne, korzystajc ze wsparcia wadz terytorialnych i instytucji otoczenia sektora
produkcyjnego. Ide przewodni tego modelu jest zaoenie o wspieraniu wszystkich, a nie
jedynie najwyej rozwinitych, lub najbardziej peryferyjnych, regionw na wielu moliwych
polach dziaania, takich jak: inwestycje w infrastruktur ekonomiczn i spoeczn, badania i
rozwj, zasoby ludzkie oraz biznes i jego otoczenie15. Nurt ten obejmuje takie koncepcje jak
nowe zarzdzanie publiczne i wspzarzdzanie (ang. governance)16 oraz zintegrowane
polityki

zrwnowaonego

rozwoju17.

Tym

samym

odchodzi

si

od

rozwoju

jednowymiarowego (np. gospodarczego, ktrego celem moe by miasto zieleni,

ekorozwoju miasto ograniczania zanieczyszcze) i dwuwymiarowego (np. rozwj
gospodarczy przyjazny dla rodowiska prowadzcy do miasta zmodernizowanego
ekologicznie,

czy sprawiedliwego

rozwoju

gospodarczego

miasto

spoecznie

odpowiedzialne) do trjwymiarowego - godzcego korzyci gospodarcze, spoeczne i

rodowiskowe.
W spoeczestwie i gospodarce wiedzy dostrzega si wag kapitau ludzkiego, czyli
wszystkich cech jednostek i grup m.in. wiedzy, umiejtnoci, stanu zdrowia, ktre mog by
istotne na rynku pracy i w innych obszarach ycia spoecznego 18. Jego budowie su
inwestycje zewntrzne np. z wykorzystaniem sieci i partnerstw midzysektorowych
formowanych przez administracj publiczn z podmiotami komercyjnymi i pozarzdowymi,
ktre pozwalaj na wczanie mieszkacw i przedsibiorcw w zarzdzanie i realizacj
skierowanych do nich usug publicznych. Jednoczenie s to inwestycje odpowiedzialnego
biznesu i gospodarki spoecznej, jak np. programy zwolnie monitorowanych pracownikw
(ang. outplacement), ktre maj obrci sytuacje w ktrych jednostki i organizacje s
wystawione na szczeglne ryzyka socjalne i gospodarcze w nowe szanse rozwojowe, take

14

Por. M. Lewandowski, Innowacje w zarzdzaniu instytucjami kultury, Katowice 2011.

Zob. Z. Strzelecki, Polityka regionalna, [w:] Z. Strzelecki (red.), Gospodarka regionalna i lokalna, Warszawa
2008, s. 93-94; Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie.
Zaczniki, Warszawa 2010, s. 3-42.
16
J.J. Wygnaski, W kierunku bardziej partycypacyjnego modelu rzdzenia, ngo.pl, 07.07.2011,
http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/664434.html, [dostp: 02.12.2012].
17
Zob. Y. Rydin, Sustainable cities and local sustainability, [w:] Handbook of Sustainable Development, G.
Atkinson, S. Dietz, E. Neumayer (eds.), Cheltenham, Northampton 2007, s. 361-347.
18
B. Hamm, Kapita spoeczny z punktu widzenia socjologicznego, [w:] Kapita spoeczny, L. Frckiewicz, A.
Rczaszka (red.), Katowice 2004, s. 52-53.
15

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

poprzez zaangaowanie w prac zarobkow i wolontariat w sferze kultury19. Rozwizania te

s stosowanie i promowane te w rozwoju przemysw kultury i kreatywnych do ktrych
naley sektor nowych mediw20. Na etapie rozwoju opartego na wiedzy, powszechny jest
nacisk na odbudow zaufania spoecznego i wzmocnienie kapitau spoecznego poprzez
wspdziaanie rnych organizacji, grup i osb.
W naukach spoecznych zauwaa si obecnie, e paradygmat spoeczestwa i
gospodarki wiedzy wyczerpuje si na rzecz koncepcji opartych na kreatywnoci lub
mdroci21. Idea ta stanowi te jedn z podstaw rozwoju Polski w projekcie Dugookresowej
Strategii Rozwoju Kraju 203022. Zdaniem E. Chmieleckiej spoeczestwo ma tu czy:
umiejtnoci praktyczne bazujce na informacjach, rozumienie wiata oparte na wiedzy oraz
zdolnoci wykorzystania wiedzy w oparciu o wartoci osadzone w tradycji i refleksji
humanistycznej23. Gospodarka kreatywna za to system wytwarzania i dystrybucji dbr, usug
i technologii obejmujcy dwa procesy24. Mianowicie:
ekonomizacji kultury - wykorzystania ekonomicznego potencjau twrczoci
artystycznej;
kulturyzacji gospodarki - zastosowania twrczoci artystycznej w przemyle i
usugach celem uzyskania innowacji, wzrostu wartoci dodanej i obrotw
przedsibiorstw.
Kultura zajmuje wic w tej koncepcji miejsce kluczowe, jednak widoczne jest tutaj przejcie
od kultury rozumianej jako odrbny sektor gospodarki (produkcja i dystrybucja dbr i usug
kulturalnych dla zysku firm i osb prywatnych) w kierunku kultury jako czynnika
generujcego kreatywno gospodarki jako takiej. Przemysy kreatywne obejmuj m.in.
sztuki wizualne, performatywne i audiowizualne, mod, media, wzornictwo, usugi

19

Zob. M. Klimczuk-Kochaska, A. Klimczuk, Outplacement dla firm - bariery, potrzeby, czynniki rozwoju,
Biaystok, Krakw 2012; M. Klimczuk-Kochaska, A. Klimczuk, Outplacement dla pracownikw - bariery,
potrzeby, czynniki rozwoju, Biaystok, Krakw 2012.
20
A. Klasik, Od sektora kultury do przemysw kreatywnych, [w:] Od przemysw kultury do kreatywnej
gospodarki, A. Gwd (red.), Warszawa 2010, s. 55-59.
21
Zob. L.W. Zacher, Transformacje spoeczestw: od informacji do wiedzy, op. cit.; A. Klimczuk, Wiekizm jako
przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci, [w:] Wsplnota i rnica. Interdyscyplinarne studia, analizy i
rozprawy, A. Kobylarek (red.), Toru 2009, s. 344-360; Kreatywna i innowacyjna Europa wobec wyzwa XXI
wieku, A. Kukliski, K. Pawowski, J. Woniak (red.), Krakw 2009; A. Kukliski, Od gospodarki opartej na
wiedzy do gospodarki opartej na mdroci. Na spotkanie z enigm XXI wieku, [w:] Polska myl strategiczna. Na
spotkanie z enigm XXI wieku, A. Kukliski, E. Mczyska (red.), Biuletyn Polskiego Towarzystwa
Ekonomicznego 2011, nr 2(52), s. 65-68.
22
Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Projekt. Cz I, M. Boni (red.), MAiC, Warszawa 09.05.2012;
Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Projekt. Cz II, M. Boni (red.), MAiC, Warszawa 09.05.2012.
23
E. Chmielecka, Informacja, wiedza, mdro - co spoeczestwo wiedzy ceni powinno?, op. cit., s. 61.
24
A. Klasik, Od sektora kultury do przemysw kreatywnych, op. cit., s. 48-49, 62.

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

architektoniczne, reklam i turystyk. S to gwne obszary wzrostu we wspczesnej

globalnej gospodarce, ktre sprzyjaj zatrudnieniu w przemysach zalenych, rewitalizacji
przestrzeni, innowacjom, jakoci ycia i wzrostowi dochodw, bowiem wykraczaj poza
instytucje kultury czc je z edukacj, nauk, pomoc publiczn i zaangaowaniem
kapitaowym sektora prywatnego25.
Przejcie od sektorw kultury do sektorw kreatywnych oznacza dynamiczne
ksztatowanie si nowych formalnych i nieformalnych instytucji kulturalnych i artystycznych,
zmiany konfiguracji w strukturach organizacyjnych ju istniejcych instytucji oraz
przekraczanie, pynno granic midzy nimi, w tym odchodzenie od podziaw na kultur
wysok i masow. Innowacje w instytucjach dotycz przynajmniej piciu obszarw:
1. Usugi kulturalne maj oddziaywa na intelektualno-kulturaln kondycj jednostek i
zbiorowoci, wzbogaca ich kapita ludzki26. Wydarzenia i dobra kulturalne staj si
rodkami do osigania innych wartoci lub celw np. edukacji, aktywizacji spoecznej,
podnoszenia konkurencyjnoci na rynku pracy, czy budowy wizerunku miast i regionw.
Czas wolny od pracy staje si obszarem produktywnego lenistwa - mniej lub bardziej
jawnego wytwarzania rozmaitych zasobw dla jednostek i zbiorowoci np. zdrowego stylu
ycia ograniczajcego koszty opieki nad chorymi, niepenosprawnymi i niedonymi (w
tym opieki dugoterminowej nad ludmi starymi)27, czy zapisw w bazach danych
stanowicych podstaw nowych programw dziaa publicznych i komercyjnych (ang. big
data i data mining)28;
2. Promowanie

kreatywnoci

jako

narodowego

lub

regionalnego

potencjau

ekonomicznego29 staje si obszarem dziaalnoci wadz publicznych. Kadzie si nacisk

na nowo dbr i usug, indywidualne talenty, innowacje i produktywno - cechy
wykraczajce poza granice kultur narodowych30;
3. Zakada si zwikszenie elastycznoci struktur poprzez czenie dziaa podmiotw
publicznych, komercyjnych i pozarzdowych, ktre cechuj si odmiennymi zasadami i

25

Ibidem, s. 52, 55-58.

H. Sochacka-Krysiak, R. Makowska, Usugi spoeczne w jednostkach samorzdu terytorialnego, [w:] Nowe
zarzdzanie publiczne w polskim samorzdzie terytorialnym, A. Zalewski (red.), Warszawa 2005, s. 339.
27
A. Giddens, Europa w epoce globalnej, Warszawa 2009, s. 177-186.
28
T. Szlendak, Co si dzieje z czasem wolnym? Od codziennego znoju i odpoczynku do codziennoci, w ktrej
czas eksplodowa, [w:] Barwy codziennoci. Analiza socjologiczna, M. Bogunia-Borowska (red.), Warszawa
2009, s. 210-214.
29
C. Bilton, Polityka kreatywnoci, [w:] Od przemysw kultury do kreatywnej gospodarki, A. Gwd (red.),
Warszawa 2010, s. 65.
30
Ibidem, s. 69-73.
26

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

celami31. W ten sposb konceptualizacja, finansowanie i ewaluacja nowych inicjatyw,

projektw i strategii zachodzi zarwno odgrnie, jak i oddolnie, w ramach platform
wspdziaania, klastrw, aliansw, partnerstw lokalnych i paktw;
4. Struktury musz by dostosowane do Internetu, ktry staje si nowym ukadem
uczestnictwa w kulturze32. Uatwia gromadzenie i dostp do zasobw niematerialnych
sucych generowaniu propozycji rozwizania problemw, ktre mog stanowi
podstaw innowacji. Nowe struktury wymagaj usieciowienia instytucji kulturalnych i
artystycznych,

ich

otwarcia

si

na

wspzarzdzanie

odbiorcami,

bowiem

nieprzechodnio roli twrcy i odbiorcy odchodzi ju do lamusa. Przykadem s tu

medialaby - interdyscyplinarne instytucje kultury czce w sobie zadania instytucji
naukowych, edukacyjnych, kulturalnych (odbioru treci) i artystycznych (ich tworzenia), w
ktrych wykorzystywane i projektowane s technologie i media cyfrowe oraz dziaania
agodzce konfliktogenne przemiany wizi midzypokoleniowych33;
5. Sektory kreatywne wymagaj zmiany struktury nakadw na prace badawczo-rozwojowe.
Odmienno prowadzonej w nich dziaalnoci w stosunku do przemysu wydobywczego,
przetwrczego czy usug materialnych uzasadnia wprowadzanie nowych polityk
innowacyjnoci oraz systemw transferu technologii i komercjalizacji wiedzy34.
Gwnym wyzwaniem staje si w tych nowych warunkach tworzenie i wzrost kapitau
kreatywnego. Wedug R. Floridy kapita kreatywny skada si z trzech czynnikw rozwoju
miast, regionw i krajw (tzw. 3T): technologii (ilo zgaszanych wnioskw patentowych),
talentw (odsetek zatrudnionych na stanowiskach twrczych) i tolerancji (wypadkowa miar
otwartoci spoecznoci na rnorodno spoeczn: wskanika liczby gejw, tygla narodw i
bohemy)35. Ich koncentracja w jednym miejscu i czasie przyciga przedstawicieli klasy
kreatywnej, buduje przewag konkurencyjn przedsibiorstw oraz sprzyja wytwarzaniu i
wymianie handlowej innowacji. Coraz czciej pojawia si wic zapotrzebowanie na
31

M. Dragievi-eic, B., Stojkovi, Kultura. Zarzdzanie, animacja, marketing, Warszawa 2010, s. 34-36; H.
Sochacka-Krysiak, R. Makowska, Usugi spoeczne w jednostkach samorzdu terytorialnego, op. cit, s. 355359, 365-369, 395-397; P. Kieliszewski, Publiczne i prywatne. O nowym modelu relacji midzysektorowych,
[w:] Od przemysw kultury do kreatywnej gospodarki, A. Gwd (red.), Warszawa 2010, s. 34-46; A. Klasik,
Od sektora kultury do przemysw kreatywnych, op. cit., 50, 61.
32
Por. M. Filiciak, A. Tarkowski, Niebezpieczne zwizki - rynkowa i spoeczna produkcja kultury, [w:] Od
przemysw kultury do kreatywnej gospodarki, A. Gwd (red.), Warszawa 2010, s. 80, 91-93.
33
A. Klimczuk, Korzyci, szanse i zagroenia w realizacji idei MediaLabu, [w:] A. Orlik (red.), Digitalizacja
dziedzictwa, Warszawa 2010, s. 15-18.
34
S. Cunningham, Knowledge and cultural capital, [w:] Handbook on the Knowledge Economy, D. Rooney, G.
Hearn, A. Ninan (eds.), Cheltenham, Northampton 2005, s. 93-101; Rekomendacje zmian w polskim systemie
transferu technologii i komercjalizacji wiedzy, K.B. Matusiak, J. Guliski (red.), Warszawa 2010.
35
R. Florida, Narodziny klasy kreatywnej oraz jej wpyw na przeobraenia w charakterze pracy, wypoczynku,
spoeczestwa i ycia codziennego, Warszawa 2010, s. 256-275.

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

tworzenie polityki kreatywnoci. Naley przy tym zaznaczy, i utrzymane w tym nurcie
koncepcje wzbudzaj powane spory teoretyczne i metodologiczne m.in. z uwagi na: (1)
wielo alternatywnych

koncepcji

kluczowych

czynnikw rozwoju36;

(2) zoone

oddziaywanie na zmiany w stratyfikacji spoecznej (w tym na zakres nierwnoci)37; (3)

ideologiczne przesanki i przewartociowania38; oraz (4) hipotez wzmacniania negatywnych
aspektw takich zjawisk jak rzdomylno (ang. governmentality), biowadza i mikka
wadza (ang. soft power) prowadzcych do dezintegracji wizi spoecznych poprzez promocj
narcyzmu oraz rozwj samorzdnych zdolnoci (ang. self-governing capabilities)
prowadzcych do zwikszonej samokontroli i osobistej odpowiedzialnoci39.
Zwolennicy wspierania kreatywnoci zwracaj szczegln uwag na tworzenie
warunkw sprzyjajcych procesom twrczym w organizacjach rnego typu oraz na
konieczno systemowego wspierania rozwoju kompetencji kulturowych. Wany staje si
rozwj umiejtnoci nie rutynowych, poprzez wspieranie twrczoci dzieci, systemu edukacji
szkolnej, organizacji, grup, rodowisk pracy, orodkw badawczo-rozwojowych i
administracji publicznej40. Technologie cyfrowe s tu zarwno przedmiotem, jak i rodkiem
edukacji41. Procesy te s inicjowane we wszystkich grupach wiekowych, np. w dziaaniach
wobec osb starszych wyania si paradygmat kreatywnego starzenia si, ktry w centrum
stawia zaangaowanie seniorw i seniorek w aktywno twrcz prowadzc do

36

Zob. P. Drewe, Koncepcje rozwoju miast i regionw miejskich w Europie, [w:] Problematyka przyszoci
regionw. W poszukiwaniu nowego paradygmatu, P. Jakubowska, A. Kukliski, P. uber (red.), Warszawa
2008, s. 312-328.
37
Zob. M. Marody, M. Lewicki, Przemiany ideologii pracy, [w:] Kultura i gospodarka, J. Kochanowicz, M.
Marody (red.), Warszawa 2010, s. 85-128; A. Klimczuk, Experts and Cultural Narcissism. Relations in the Early
21th Century, Saarbrcken 2012.
38
Zob. Ekonomia kultury. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 2010; Wieczna rado. Ekonomia
polityczna spoecznej kreatywnoci, J. Sowa (red.), Warszawa 2011; C. Bilton, Polityka kreatywnoci, op. cit., s.
64-78.
39
A. Klimczuk, Experts and Cultural Narcissism. Relations in the Early 21th Century, Saarbrcken 2012.
40
R. Drozdowski (i wsp.), Wspieranie postaw proinnowacyjnych przez wzmacnianie kreatywnoci jednostki,
Warszawa 2010; Rekomendacje zmian w polskim systemie transferu technologii i komercjalizacji wiedzy, K.B.
Matusiak, J. Guliski (red.), Warszawa 2010; D. Ilczuk, K. Krzysztofek, Znaczenie kompetencji kulturowych dla
budowania kreatywnoci i kapitau intelektualnego Europy, Warszawa 2011.
41
W kontekcie polityki kreatywnoci wskaza mona m.in. na edukacj informatyczn wykorzystania
komputerw i Internetu, nauczanie przez Internet czyli e-learning, edukacj medialn nauk krytycznej
interpretacji przekazw i wykorzystywania mediw do kreatywnoci, we-learning uczenie si w
spoecznociach internetowych i serwisach spoecznociowych, m-learning nauczanie z wykorzystaniem
telefonw komrkowych i urzdze mobilnych, powane gry (ang. serious games) wykorzystanie
symulatorw treningowych i interaktywnych programw edukacyjnych. Zob. M. Filiciak, Kultura konwergencji
i luka uczestnictwa - w stron edukacji medialnej, [w:] Kultura 2.0 - Wyzwania cyfrowej przyszoci, E. Bendyk
(red.), Warszawa 2007, s. 49-50; Elektroniczna gospodarka w Polsce. Raport 2010, M. Kraska (red.), Pozna
2010; A. Klimczuk, Rozrywkowe skrzywienie - kiedy dokuczliwo spoeczna gier komputerowych przekroczy
dopuszczalny poziom?, Homo communicativus 2008, nr 2(4), s. 107-108.

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

pozytywnych efektw m.in. w utrzymaniu zdrowia, zwalczaniu samotnoci i budowie relacji

midzypokoleniowych.
W kontekcie interwencji i wspdziaania podmiotw publicznych, komercyjnych i
pozarzdowych ciekaw propozycj okrelenia kapitau kreatywnego jest koncepcja A.
Klasika, ktry okrela kapita kreatywny i przedsibiorczy jako trzy zdolnoci: (1)
prospektywnego i strategicznego mylenia oraz przeprowadzania miaych, flagowych
projektw przez lokalne przywdztwo; (2) do generowania pomysw i ich materializacji w
formie innowacji przez kierownictwo i profesjonalny personel firm i instytucji; oraz (3)
mieszkacw i spoecznoci lokalnych do kreatywnego uczestnictwa w podejmowaniu
wyzwa i twrczym rozwizywaniu problemw miasta42. Ten sam autor zwraca szczegln
uwag na zwikszon rol edukacji: artystycznej i kulturalnej. Pierwsza formuje talenty
artystyczne i kapita kreatywny rodowisk kulturotwrczych, ktre przekadaj si na
produkcj i dystrybucj produktw kulturowych. Edukacja kulturalna za ksztatuje kapita
kulturowy spoecznoci lokalnych i w ten sposb okrela ich skonno do konsumpcji oraz
decyzje w zakresie stylw ycia.
W obu koncepcjach spoeczestwa i gospodarki kreatywnej lokujcych rozwj w
nowych technologiach i powszechnej twrczoci kultura staje si kluczowym czynnikiem
pozytywnych zmian. Zdajemy sobie spraw, e w tych teoriach nie ma zawartych
doskonaych i uniwersalnych recept na dobrobyt, wysoki poziom i postrzegan przez
mieszkacw jako ich ycia. Z pewnoci jednak, koncepcje te wskazuj wanie na kultur
jako na obszar unikalnych i wartych pobudzenia zasobw rozwoju regionalnego i lokalnego.
3. Wybrane czynniki ksztatujce kultur w wojewdztwie podlaskim
Wojewdztwo podlaskie ze stolic w miecie Biaystok utworzono poprzez poczenie
obowizujcych w poprzednim podziale w latach 1975-1998 wojewdztw biaostockiego (w
caoci), omyskiego (w wikszej czci) i suwalskiego (w mniejszej czci). Zajmuje ono
powierzchni 20 180 km, czyli 6,4% obszaru kraju.
W tym miejscu naley wspomnie o wybranych rodowiskowych i spoecznogospodarczych uwarunkowaniach rozwoju tego obszaru pnocno-wschodniego pogranicza
Polski. W woj. podlaskim istotne znaczenie maj tereny objte ochron przyrody: w 2011

42

A. Klasik, Kreatywne i atrakcyjne miasta. Koncepcje i mechanizmy restrukturyzacji aglomeracji miejskich,

[w:] Kreatywna aglomeracja - potencjay, mechanizmy, aktywnoci. Podejcia metodologiczne, A. Klasik (red.),
Katowice 2008, s. 59.

10

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

roku stanowiy 31,9% powierzchni wojewdztwa43. W podlaskim znajduj si 4 parki

narodowe, 3 parki krajobrazowe, 85 rezerwatw przyrody i ponad 2 tysice pomnikw
przyrody. W latach 1988-2011 doszo do nieznacznego wzrostu liczby mieszkacw: ze 1188
tysicy osb w 1988 roku do 1200 tysicy osb w 2011 roku44. Jednoczenie odnotowano
spadek liczby ludnoci w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej) z 361 tysicy osb
(30,3% caej populacji wojewdztwa) do 233 tysicy osb (18,5%) i wzrost populacji w
wieku poprodukcyjnym z 165 tysicy osb (13,8%) do 212 tysicy osb (17,7%). Pod
wzgldem udziau ludnoci w wieku poprodukcyjnym w Polsce woj. podlaskie miao jeden z
najwyszych wynikw w kraju obok opolskiego (17,8%), lubelskiego (17,9%), lskiego
(18,1%), mazowieckiego (18,1%), witokrzyskiego (18,7%) i dzkiego (19,4%). Przyrost
naturalny w podlaskim wynosi -0,4 na 1000 ludnoci, przy redniej dla kraju 0,3.
W prognozie demograficznej Gwnego Urzdu Statystycznego z 2008 roku
przewiduje si zmniejszenie liczby ludnoci woj. podlaskiego45. Do 2035 roku w podlaskim
ma ono wynosi 120 tysicy osb, jednoczenie postpowa bdzie zmniejszanie si liczby
ludnoci w wieku przedprodukcyjnym46 z 242 tysicy osb (20,3% caej populacji
wojewdztwa) w 2007 roku do 165 tysicy (15,3%) w 2035. W prognozowanym okresie
nastpi wzrost iloci osb w wieku poprodukcyjnym z 202 tysicy osb (17,1%) do 303
tysicy osb (28,3%). Niekorzystne trendy demograficzne naley zestawi z danymi o
gstoci zaludnienia i migracjach47. Woj. podlaskie cechuje si najnisz redni gstoci
zaludnienia, ktra w 2011 roku wynosia 59 osb na km i bya znacznie nisza ni rednia
krajowa 123 osb na km. Charakterystyczne jest rwnie ujemne saldo migracji
wewntrznych i zagranicznych na pobyt stay, ktre w podlaskim w 2011 roku wynosio -1,6
na 1000 ludnoci i byo wysze ni rednia krajowa rwna -0,1.
Region cechuje si sabym uprzemysowieniem - istotne s tu dwa kierunki rozwoju:
rolnictwo i turystyka. W woj. podlaskim jest 40 miast, z czego 3 na prawach powiatu.
Infrastruktura transportowa jest najsabiej rozwinita w kraju48. Gsto drg o nawierzchni
twardej w woj. podlaskim w 2011 roku wynosia 61 km na 100 km2, co znacznie odbiega od

43

Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl, [dostp: 02.12.2012].

NPR i PSR 2002. Raport z wynikw spisw powszechnych - Wojewdztwo Podlaskie, Biaystok 2003, s. 32;
Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl, [dostp: 02.12.2012].
45
Prognoza ludnoci na lata 2008-2035, Warszawa 2009, s. 173.
46
Prognoza ludnoci na lata 2008-2035 - Wojewdztwo Podlaskie, Komunikat GUS z 01.07.2008,
www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_prognoza_ludnosci_na_lata_2008_2035_20_podlaskie.xls, [dostp:
02.12.2012].
47
Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl, [dostp: 02.12.2012].
48
Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl, [dostp: 02.12.2012].
44

11

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

redniej krajowej wynoszcej 89,7 na 100 km2. Podobnie wystpuje nisza rednia gsto
linii kolejowych w woj. podlaskim wynosia 4,1 km na 100 km2, przy redniej krajowej 7,1
km na 100 km2. Jednoczenie dostrzegalne s znaczne rnice jeli chodzi o transport wodny i
lotniczy. Pierwszy w woj. podlaskim ogranicza si do ruchu turystycznego na kanale
augustowskim, drugi nie istnieje, cho obecne s dwa lotniska sportowe w Biaymstoku i
Suwakach. W strukturze zatrudnienia wedug sektorw gospodarki w 2011 roku podminowa
udzia usug pracowao tu 261 tysicy osb oraz rolnictwa, owiectwa, lenictwa i rybactwa
116 tysicy osb. Najmniej osb pracowao w przemyle i budownictwie - 115 tysicy osb.
Stopa bezrobocia rejestrowanego w 2011 roku wynosia 14,1% w woj. podlaskim i
przekraczaa redni krajow 12,5%. Warto PKB na 1 mieszkaca w 2010 roku wynosia
26985z, przy czym bya nisza wobec redniej krajowej 37096z.
Nie bez znaczenia jest fakt, i pnocno-wschodnie pogranicze Polski jest najbardziej
zrnicowan pod wzgldem narodowym i etnicznym czci kraju 49. O zrnicowaniu
kulturowym woj. podlaskiego wiadczy obecno Biaorusinw (46 tysicy), Litwinw (5
tysicy), Ukraicw (okoo 1,4 tysica), Rosjan (okoo 0,6 tysica) oraz Tatarw i Romw
(po okoo 0,3 tysica). Niemniej mona przypuszcza, i dane te s zanione - wielu
przedstawicieli mniejszoci moe obawia si negatywnych konsekwencji publicznego
przyznawania si do swojego pochodzenia. Zrnicowanie to jest dostrzegane przez wadze i
zostao uznane za jeden z kluczowych atutw wojewdztwa w strategii rozwoju50.
Jeli chodzi o podmioty sektora kultury to s one w znacznej mierze skoncentrowane
w stolicy wojewdztwa i pozostaych miastach na prawach powiatu. W woj. podlaskim poza
Biaymstokiem s to jeszcze oma i Suwaki. Ludno miasta Biaystok wynosi 294 tysicy
mieszkacw i stanowi niemal 24,5% mieszkacw wojewdztwa. Suwaki maj ponad 69
tysicy mieszkacw, oma 63 tysice.
Tabela 1. Instytucje kultury w Biaymstoku i wojewdztwie podlaskim w 2011 roku
Instytucja
Placwki biblioteczne
Biblioteki naukowe, fachowe
Kina stae
Muzea cznie z oddziaami
Teatr dramatyczny
Teatr lalkowy
Filharmonia

Biaystok
17
27
3
5
1
2
1

Region
247
57
14
27
2
3
2

Region/Biaystok
6,88%
47,37%
21,43%
18,52%
50,00%
66,67%
50,00%

49

Ludno wedug deklarowanej narodowoci oraz wojewdztw w 2002 r., Komunikat GUS z 15.07.2008,
www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_nsp2002_tabl3.xls, [dostp: 02.12.2012].
50
Strategia rozwoju wojewdztwa podlaskiego do 2020 roku, op. cit., s. 5.

12

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.
3
15

Galerie i salony sztuki

Domy i orodki kultury, kluby i wietlice

8
158

37,50%
9,49%

rdo: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl, [dostp: 02.12.2012].

Wedug bazy organizacji pozarzdowych Stowarzyszenia Klon/Jawor w obszarze
kultury w wojewdztwie dziaa 246 organizacji pozarzdowych, z czego 176 ma swoje
siedziby w Biaymstoku51. Z bada Gwnego Urzdu Statystycznego z 2009 roku wynika, e
w Polsce na jedno wojewdztwo przypadao przecitnie 12 teatrw, 48 muzew, 525
bibliotek publicznych, 22 galerie, 252 domy kultury (z pokrewnymi instytucjami) oraz 28 kin
staych52. Woj. podlaskie pod wzgldem wszystkich rodzajw instytucji kultury znajduje si
poniej redniej krajowej. Region charakteryzuje si najmniejsz liczb bibliotek publicznych
(2,9% z wszystkich jednostek krajowych), jedn z najsabiej rozwinitych infrastruktur
domw kultury oraz podobnych instytucji (4,2%) a take kin staych (3,3%). Dysproporcje te
przekadaj si na rozmieszczenie instytucji kultury w miastach oraz na wsi. Dominacja
miejskich instytucji wystpuje w wojewdztwach o najwikszej ich liczbie, s zatem mniej
dostpne dla ogu mieszkacw. Najbardziej osigalne s do rwnomiernie rozmieszczone
domy kultury i biblioteki publiczne.
Tabela 2. Instytucje kultury wedug wojewdztw w 2009 roku
Wyszczeglnienie

Teatry* Muzea Biblioteki publiczne Galerie** Domy kultury*** Kina stae

Polska

186

774

8392

346

4027

448

Dolnolskie

18

58

643

19

262

44

Kujawsko-pomorskie

29

450

13

199

16

Lubelskie

46

601

10

188

28

Lubuskie

15

260

90

13

dzkie

12

46

561

40

238

28

Maopolskie

22

111

762

69

480

43

Mazowieckie

40

113

991

56

256

53

Opolskie

13

320

232

11

Podkarpackie

40

690

324

30

Podlaskie

24

246

169

15

Pomorskie

13

59

336

20

226

19

lskie

20

60

816

36

387

52

witokrzyskie

24

296

11

130

11

51

Katalog Urzdu Miejskiego w Biaymstoku wraz organizacjami komercyjnymi i publicznymi obejmuje 156
podmiotw sektora kultury. Wykaz organizacji pozarzdowych Urzdu Miejskiego w Biaymstoku zawiera 107
podmiotw dziaajcych w obszarze kultury. Zob. Oficjalna strona Urzdu Miejskiego w Biaymstoku,
www.bialystok.pl, [dostp: 02.12.2012].
52
Instytucje kultury w Polsce w 2009 roku, Warszawa 2010, s. 38-39.

13

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.
Warmisko-mazurskie

25

319

14

146

23

Wielkopolskie

12

86

718

19

379

41

12
25
383
18
321
21
Zachodniopomorskie
* Tylko sceny gwne, posiadajce wasny zesp; ** Instytucje zajmujce si gwnie lub wycznie
dziaalnoci wystawiennicz; *** Domy kultury, orodki kultury, kluby i wietlice.

rdo: Instytucje kultury w Polsce w 2009 roku, GUS, Warszawa 2010, s. 37.
Udzia w wykorzystaniu instytucji kultury woj. podlaskiego ksztatuje si na poziomie
przecitnym w przypadku domw kultury i teatrw, niskim w przypadku muzew i kin oraz
bardzo niskim w przypadku bibliotek publicznych i galerii 53. Moe wynika to nie tylko z
mniejszej dostpnoci instytucji poszczeglnych typw, ale te z odmiennych zainteresowa i
aspiracji mieszkacw bardziej rolniczych i mniej zurbanizowanych ni pozostaych w
czciach kraju miejscowoci. Jeli chodzi o uczestnictwo mieszkacw w ofercie instytucji
kultury to specyfik woj. podlaskiego s gwnie imprezy domw kultury i podobnych
instytucji54. Na jedn instytucj typu dom kultury przypada tu 55 imprez rocznie, nieco mniej
ni rednia krajowa wynoszca 60 imprez. Jednoczenie w miastach zorganizowano niemal
dwukrotnie wicej imprez ni na wsi. W przeliczeniu na jedn instytucj byo to trzykrotnie
wicej imprez zorganizowanych przez miejskie domy kultury. W odniesieniu do krajowych
domw kultury i podobnych instytucji zaobserwowano take, e zachodzi zwizek midzy
liczb imprez w danym wojewdztwie, a liczb ich uczestnikw55. Im wicej jest wydarze
kulturalnych, tym wicej jest te ich uczestnikw. Udzia w wydarzeniach organizowanych
przez placwki miejskie i wiejskie w woj. podlaskim wynosi nieco powyej redniej
krajowej. Niemniej w miastach regionu w wydarzeniach kulturalnych uczestniczyo niemal
piciokrotnie wicej osb.
Na podstawie bada przeprowadzonych w ramach projektu Diagnoza partycypacji w
kulturze w wojewdztwie podlaskim, ktrych prezentacja wykracza poza ramy niniejszego
opracowania, wnioskowa mona, e na pocztku XXI wieku w regionie obserwuje si
negatywne i pozytywne procesy w zakresie dostpu do instytucji kultury i uczestnictwa w
kulturze56. Maleje liczba bibliotek publicznych i ich czytelnikw oraz kin staych. Spada
liczba imprez owiatowych w muzeach. Mimo wzrostu liczby teatrw i instytucji
muzycznych zauwaa si spadek liczby widzw i suchaczy. Pogarsza si te ilo imprez

53

Ibidem, s. 41.
Ibidem, s. 43-45.
55
Ibidem, s. 72-73.
56
J. Poleszczuk, K. Sztop-Rutkowska, . Kiszkiel, A. Klimczuk, R.J. Mejsak, K. Winiecka, Diagnoza
partycypacji w kulturze w wojewdztwie podlaskim, Biaystok 2012.
54

14

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

domw kultury i podobnych instytucji oraz zakres uczestnictwa w zespoach artystycznych.

Poprawie ulega wyposaenie instytucji w usprawnienia dla osb poruszajcych si na
wzkach inwalidzkich. Wzrasta ogldalno filmw w kinach staych, w tym filmw
produkcji polskiej. Ronie liczba muzew i zwiedzajcych je osb. Wzrasta liczba wystaw i
ekspozycji w galeriach i klubach sztuki oraz ich odbiorcw. Ronie udzia w koach i klubach
w domach kultury i podobnych instytucjach. Zauwaa si jednak sab znajomo
spontaniczn instytucji kulturalnych. Poziom kapitau kulturowego mierzonego stopniem
korzystania mieszkacw woj. podlaskiego z oferty instytucji kultury wysokiej jest niski.
Blisko poowa mieszkacw wojewdztwa w ostatnim roku nie odwiedzia adnej instytucji
kultury wysokiej: opery, filharmonii, teatru, galerii sztuki, muzeum. Typowy nieuytkownik kultury wysokiej to osoba po 60. roku ycia, spoza Biaegostoku, z przecitn
bd sab sytuacj gospodarstwa domowego, emerytowana, z wyksztaceniem podstawowym
bd zawodowym. Okoo 40% respondentw nie jest w stanie spontanicznie poda ani
jednego wydarzenia kulturalnego, imprezy kulturalnej odbywajcej si w wojewdztwie.
Gwnym rdem informacji o wydarzeniach kulturalnych jest Internet, w dalszej kolejnoci
prasa lokalna i znajomi.
4. Przesanki do powstania Regionalnego Obserwatorium Kultury w wojewdztwie
podlaskim
Biorc pod uwag zarwno teoretyczne ujmowanie obserwowanych zmian
spoecznych, jak i specyfik wojewdztwa podlaskiego, przedstawiamy koncepcj
Regionalnego Obserwatorium Kultury (ROK).
W 2012 roku Fundacja Laboratorium Bada i Dziaa Spoecznych SocLab
zainicjowaa tworzenie ROK w wojewdztwie podlaskim57. W ramach ROK Fundacja wraz z
kluczowymi partnerami58 prowadzi systematyczne badania nad podmiotami sektora kultury i
ich rol w realizacji strategii aktywnych polityk rozwoju regionalnego, w tym polityk
kulturalnej, spoecznej i innowacji. W Polsce obserwatoria kultury powstaj od 2010 roku

57

Oficjalna strona internetowa Fundacja Laboratorium Bada i Dziaa Spoecznych SocLab,

www.soclab.org.pl, [dostp: 02.12.2012]; A. Klimczuk, Obserwatorium kultury - propozycja modelu w
wojewdztwie podlaskim, Biaystok 22.09.2012 (w dostpie Fundacji SocLab).
58
Badania w ramach Regionalnego Obserwatorium Kultury stanowi przedmiot wsppracy pomidzy Fundacj
SocLab, Instytutem Socjologii UwB oraz firm Sonda Podlaski. Obserwatorium wchodzi w skad
oglnopolskiej sieci Obserwatoriw ywej Kultury wraz z: Fundacja Obserwatorium ywej Kultury - Sie
Badawcza (Warszawa), Instytut Kultury Miejskiej (Gdask), Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych
(Olsztyn). Dane dostpne s za porednictwem systemu MojaPolis.pl zarzdzanym przez Stowarzyszenie
Klon/Jawor.

15

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

gwnie z inicjatywy Narodowego Centrum Kultury. Do tej pory powstay m.in. w Krakowie,
Bydgoszczy, Poznaniu i Katowicach. Sama nazwa obserwatorium wskazuje na stopie
zaangaowania tego typu instytucji w procesy zarzdzania kultur 59. Obserwatorium
zazwyczaj jest ciaem doradczym bd opiniotwrczym, orodkiem badawczym, sieci
badawcz, platform wsppracy pomidzy rodowiskiem uniwersyteckim a kulturalnym, w
mniejszym stopniu bezporednio jest zaangaowane w zarzdzanie kultur.
Przesanki do podjcia takiego dziaania byy nastpujce:
niedostatek lokalnych odpowiedzi na wyzwania rozwoju kreatywnoci wskazywane
przez Komisj Europejsk w strategii Europa 2020 powizania kultury z
inicjatywami przewodnimi, w tym z ograniczaniem ubstwa60, polityk innowacyjn,
przemysow i cyfryzacji61, rozwojem przedsibiorstw spoecznych62.
brak w wojewdztwie podlaskim systematycznych bada nad sektorem kultury oraz
przemysami kultury i kreatywnymi63;
niewystarczajce uwzgldnienie trendw technologicznych i innowacji w kulturze w
regionalnej polityce kulturalnej64; jednoczesne zwracanie uwagi w dokumentach
strategicznych na: niedostateczn wspprac midzy organizatorami przedsiwzi,
konieczno profesjonalizacji kadr kultury i ich adaptacji do nowych wyzwa,
trudnoci w promocji i oferowaniu kultury, postrzeganie wojewdztwa jako Polski
B, niewykorzystanie kultury jako czynnika mogcego ogranicza skal emigracji;
saboci programowania strategicznego w zakresie polityki kulturalnej wojewdztwa i
jego stolicy, miasta Biaystok65; brak spjnoci proponowanych i realizowanych
dziaa w zakresie rozwoju infrastruktury i stymulowania aktywnoci w sferze
kultury, turystyki, sportu i rekreacji; w ochronie zabytkw, dbr kultury i dbr kultur
wspczesnej; oraz wsppracy z organizacjami pozarzdowymi i grupami
nieformalnymi;
59

Zob. M. Kisilowska, Obserwatorium kultury jako orodek zarzadzania wiedz, Warszawa 2005, s. 5-6.
Europejska platforma wsppracy w zakresie walki z ubstwem i wykluczeniem spoecznym: europejskie ramy
na rzecz spjnoci spoecznej i terytorialnej, KOM(2010) 758, Bruksela 16.12.2010.
61
Europejska agenda cyfrowa, KOM(2010)245, Bruksela 19.5.2010; Projekt przewodni strategii Europa 2020.
Unia innowacji, KOM(2010) 546, Bruksela 6.10.2010; Zintegrowana polityka przemysowa w erze globalizacji.
Konkurencyjno i zrwnowaony rozwj na pierwszym planie, KOM(2010) 614, Bruksela 28.10.2010.
62
Inicjatywa na rzecz przedsibiorczoci spoecznej. Budowanie ekosystemu sprzyjajcego przedsibiorstwom
spoecznym w centrum spoecznej gospodarki i spoecznych innowacji, KOM(2011) 682, Bruksela 25.10.2011.
63
Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarw wzrostu i innowacji wojewdztwa
podlaskiego: sektor produkcji oprogramowania komputerowego, Biaystok 2011.
64
Strategia Rozwoju Wojewdztwa Podlaskiego do 2020 roku, Biaystok 2008; Wojewdzka Strategia Polityki
Spoecznej na lata 2010-2018, Biaystok 2010.
65
Strategia Rozwoju Miasta Biaegostoku na lata 2011-2020 plus, Biaystok 2010.
60

16

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

niedostatek wyranego zaangaowania lokalnych podmiotw sektora kultury w

realizacj programw na rzecz budowy kapitau ludzkiego, spoecznego i
kulturowego; brak lokalnych partnerstw i klastrw kreatywnych;
zapotrzebowanie na rozwj ksztacenia przez cae ycie, jak te na rozwj przestrzeni i
infrastruktury kulturalnej i rekreacyjnej promujcych aktywny i zdrowy styl ycia oraz
partycypacj spoeczn w podejmowaniu decyzji;
niski poziom rozwoju partycypacji obywatelskiej, w tym rwnie w zakresie
funkcjonowania kultury i okrelania jej miejsca w koncepcjach rozwojowych
wojewdztwa66.
Biorc pod uwag charakterystyk wojewdztwa podlaskiego w naszej koncepcji
Regionalnego Obserwatorium Kultury podkrelamy specyfik terytorialn, ktra wie si ze:
zrnicowaniem kulturowym (wiksza, ni w innych wojewdztwach, ilo grup etnicznych,
mniejszoci narodowych i religijnych); specyfik pogranicza - usytuowaniem przy granicy
polsko-biaoruskiej oraz polsko-litewskiej i zwizanym z tym wyzwaniem wsppracy
transgranicznej; ochron rodowiska naturalnego znaczna powierzchnia wojewdztwa
zajmowana jest przez obszary Natura 2000 co sprzyja rozwojowi turystyki; oraz niskim
poziomem urbanizacji, dominujc kultur rolnicz i wiejsk. Istotn cech, okrelajc
specyfik wojewdztwa jest zajmowana pozycja regionu peryferyjnego o wysokiej skali
migracji oraz prognozowanym szybkim starzeniu si i wyludnianiu obszarw wiejskich, co
jednoczenie sprzyja budowie srebrnej gospodarki ukierunkowanej na zaspokajanie
potrzeb starzejcego si spoeczestwa, szczeglnie w wymiarze rehabilitacji geriatrycznej i
zwizanej z ni animacji kulturalnej.
Gwnym celem dziaania Regionalnego Obserwatorium Kultury jest zarzdzanie
wiedz o kulturze w wojewdztwie podlaskim. Cel ten jest realizowany poprzez:
inicjowanie i koordynowanie dziaalnoci naukowo-badawczej w obszarze kultury;
diagnoz i monitoring procesw kulturowych dominujcych trendw, nowych inicjatyw,
innowacji itp.;
wczanie si w kreowanie lokalnej i regionalnej polityki kulturalnej;
gromadzenie, przechowywanie i udostpnianie informacji na temat kultury;
szkolenie menederw, uatwianie zarzdzania placwkami kultury (publicznymi,
prywatnymi, pozarzdowymi);
66

Raport z badania DNA Miasta: Diagnoza. Uspoecznianie procesu przygotowa aplikacji konkursowych w
konkursie o tytu Europejskiej Stolicy Kultury 2016, Warszawa 2011.

17

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

organizowanie spotka, konferencji, warsztatw, debat, okrgych stow skupiajcych

m.in. pracownikw sektora kultury, decydentw, politykw, naukowcw;
tworzenie

warunkw

inicjowanie

wsppracy

rodowiskowej,

krajowej,

midzynarodowej;
dziaalno wydawnicz ksiki, katalogi, informatory, bibliografie, czasopisma,
biuletyny, materiay konferencyjne.
W tworzeniu koncepcji Regionalnego Obserwatorium Kultury szczegln uwag
zwracamy na rol przedsibiorczoci i ekonomii spoecznej w sektorze kultury. Jest to
zwizane z faktem, i gospodarka (ekonomia) spoeczna i trzeci sektor odgrywaj szczegln
rol w dostarczaniu produktw i usug w obszarze kultury, prowadz do budowy zaufania,
kapitau

spoecznego

oraz

kreatywnego

otoczenia

dla

podmiotw

komercyjnych.

Wspczenie mog stanowi przeciwwag dla procesw restrukturyzacji gospodarczej,

automatyzacji i informatyzacji tradycyjnego przemysu i usug, ktre w rzeczywistoci
prowadz do wzrostu skali bezrobocia67. Podmioty ekonomii spoecznej umoliwiaj nie
tylko reintegracj spoeczn i zawodow osb zagroonych wykluczeniem spoecznym, ale
te skuteczne przekwalifikowanie i przygotowanie do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej
dla osb objtych zwolnieniami i zagroonych bezrobociem, a w powizaniu z kultur i
kreatywnoci generowanie innowacji spoecznych - nowych pomysw na rozwj i
nieszablonowe rozwizywanie problemw zbiorowoci.
W krajowych dokumentach strategicznych zwraca si uwag na zasadno inwestycji
w edukacj i kreatywno poprzez rozwj infrastruktury miejskiej, tj. przestrzeni sucych
do promocji aktywnego ycia publicznego poprzez udzia w kulturze. Istotn rol w budowie
tych przestrzeni oraz w zwikszeniu aktywnoci i partycypacji spoecznej mog odegra
podmioty ekonomii spoecznej szczeglnie nastawione na wzmocnienie integracji i
solidarnoci spoecznej68. Istotne z perspektywy ekonomii spoecznej zapisy obejmuje
rwnie zawarty w 2011 roku Pakt dla Kultury, ktry ma prowadzi nie tylko do zwikszenia
rodkw publicznych ukierunkowanych na rozwj kultury, ale te m.in. do zwikszenia
rwnego dostpu do nich dla instytucji kultury, owiaty i szkolnictwa wyszego, organizacji
spoecznych i podmiotw prywatnych prowadzcych dziaalno kulturaln; tworzenia
67

Zob. J. Rifkin, Koniec pracy. Schyek siy roboczej na wiecie i pocztek ery postrynkowej, Wrocaw 2001; J.
Rifkin, Wiek dostpu. Nowa kultura hiperkapitalizmu, w ktrej paci si za kad chwil ycia, Wrocaw 2003;
A. Toffler, H. Toffler, Rewolucyjne bogactwo, Przemierowo 2007.
68
Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Projekt. Cz I, M. Boni (red.), MAiC, Warszawa 09.05.2012;
Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Projekt. Cz II, M. Boni (red.), MAiC, Warszawa 09.05.2012;
Strategia Rozwoju Kapitau Spoecznego. Projekt, MKiDN, 01.06.2012.

18

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

budetw partycypacyjnych przez jednostki samorzdu terytorialnego; oraz obligatoryjnej

sprawozdawczoci merytorycznej i finansowej instytucji dziaajcych w obszarze kultury, w
tym mediw publicznych oraz organizacji pozarzdowych i komercyjnych69.
Podczas realizacji w 2012 roku przez Fundacj SocLab projektu Diagnoza
partycypacji w kulturze w wojewdztwie podlaskim zwrcono uwag na fakt, i regionalna
polityka kulturalna w niewystarczajcym stopniu diagnozuje i uwzgldnia potencja inicjatyw
organizacji pozarzdowych, parafii, grup nieformalnych oraz podmiotw komercyjnych70.
W regionie dostrzega si te niewielkie zainteresowanie inicjatywami kulturalnymi w
obszarze przedsibiorczoci i gospodarki spoecznej oraz wspierania rozwoju przemysw
kulturowych i kreatywnych. Tym samym w programowaniu strategicznym i biecym
dziaaniu organizacji w niewystarczajcym stopniu uwzgldnia si dugoterminowe trendy i
uwarunkowania rozwojowe dotyczce przeksztace w kierunku spoeczestw i gospodarek
kreatywnych.

Przygotowany

raport

zawiera

szereg

szczegowych

rekomendacji

praktycznych oraz potencjalnych kierunkw dalszych bada.

5. Podsumowanie
W opracowaniu przybliono dynamik przemian spoeczno-gospodarczych, ktre
prowadz do wzrostu zainteresowania sektorem kultury oraz koncepcjami przemysw
kultury i kreatywnych, wraz z ich powizaniami z sektorami zalenymi jak np. turystyka,
architektura i wzornictwo przemysowe. Nastpnie omwiono praktyczne implikacje tych
koncepcji oraz wybrane czynniki ksztatujce stan kultury w wojewdztwie podlaskim.
Przedstawiono take przesanki powoania Regionalnego Obserwatorium Kultury.
Podsumowujc warto zwrci uwag na korzyci z zarzdzania wiedz na temat
kultury na poziomie regionalnym. Z jednej strony, jak opisywalimy to w pierwszej czci
artykuu, kultura staje si coraz waniejszym czynnikiem rozwoju, warto wic skupi swoje
wysiki w kierunku kreowania nowych koncepcji teoretycznych i metodologicznych oraz ich
przeoenia na praktyk spoeczn dotyczc powiza kultury i innych sfer ycia
publicznego gospodarki, polityki, ochrony rodowiska, stosunkw midzynarodowych.
Z perspektywy programowania polityki kulturalnej, czy te kreatywnej, Regionalne
Obserwatorium Kultury w zaproponowanym przez nas ksztacie daje moliwo
69

P. Frczak, Jak nie pakt na rzecz ekonomii spoecznej to Pakt dla kultury, Ekonomiaspoleczna.pl, 01.06.2011,
www.ekonomiaspoleczna.pl/wiadomosc/661797.html, [dostp: 02.12.2012].
70
Zob. J. Poleszczuk, K. Sztop-Rutkowska, . Kiszkiel, A. Klimczuk, R.J. Mejsak, K. Winiecka, Diagnoza
partycypacji w kulturze w wojewdztwie podlaskim, Biaystok 2012.

19

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

rozpoznawania mikkich potencjaw rozwoju wojewdztwa, stymulowania budowy

klastrw i partnerstw kreatywnych, wspierania warunkw rozwoju dla przemysw zalenych
od kultury. Ponadto sama baza danych na temat kultury w regionie dostarcza rzetelnych i
aktualnych informacji na potrzeby rnych podmiotw: od instytucji samorzdowych do
instytucji

kulturalnych,

organizacji

pozarzdowych

czy

nieformalnych

inicjatyw

obywatelskich zwizanych z dziaalnoci artystyczn, edukacyjn itp. W naszym podejciu,

takie mylenie o zarzdzaniu wiedz na temat kultury i publiczne udostpnianie danych na jej
temat moe sta si rwnie istotnym wsparciem dla nowego mylenia o rzdzeniu w oparciu
o partycypacj obywatelsk i praktyki zwizane z dobrym rzdzeniem (ang. good
governance).

Literatura:
Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl, [dostp: 02.12.2012].
Bilton C., Polityka kreatywnoci, [w:] Od przemysw kultury do kreatywnej gospodarki, A.
Gwd (red.), Warszawa 2010.
Chmielecka E., Informacja, wiedza, mdro - co spoeczestwo wiedzy ceni powinno?, [w:]
Dobre obyczaje w ksztaceniu akademickim, K. Kloc, E. Chmielecka (red.), Warszawa
2004.
Cunningham S., Knowledge and cultural capital, [w:] Handbook on the Knowledge Economy,
D. Rooney, G. Hearn, A. Ninan (eds.), Cheltenham, Northampton 2000.
Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Projekt. Cz I, Boni M. (red.), MAiC, Warszawa
09.05.2012.
Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Projekt. Cz II, Boni M. (red.), MAiC, Warszawa
09.05.2012.
Dragievi-eic M., Stojkovi B., Kultura. Zarzdzanie, animacja, marketing, Warszawa
2010.
Drewe P., Koncepcje rozwoju miast i regionw miejskich w Europie, [w:] Problematyka
przyszoci regionw. W poszukiwaniu nowego paradygmatu, P. Jakubowska, A.
Kukliski, P. uber (red.), Warszawa 2008.
Drozdowski R. (i wsp.), Wspieranie postaw proinnowacyjnych przez wzmacnianie
kreatywnoci jednostki, Warszawa 2010.
Ekonomia kultury. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 2010.
Elektroniczna gospodarka w Polsce. Raport 2010, Kraska M. (red.), Pozna 2010.
20

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

Europejska agenda cyfrowa, KOM(2010)245, Bruksela 19.5.2010.

Europejska platforma wsppracy w zakresie walki z ubstwem i wykluczeniem spoecznym:
europejskie ramy na rzecz spjnoci spoecznej i terytorialnej, KOM(2010) 758,
Bruksela 16.12.2010.
Filiciak M., Kultura konwergencji i luka uczestnictwa - w stron edukacji medialnej, [w:]
Kultura 2.0 - Wyzwania cyfrowej przyszoci, E. Bendyk (red.), Warszawa 2007.
Filiciak M., Tarkowski A., Niebezpieczne zwizki - rynkowa i spoeczna produkcja kultury,
[w:] Od przemysw kultury do kreatywnej gospodarki, A. Gwd (red.), Warszawa
2010.
Florida R., Narodziny klasy kreatywnej oraz jej wpyw na przeobraenia w charakterze pracy,
wypoczynku, spoeczestwa i ycia codziennego, Warszawa 2010.
Frczak P., Jak nie pakt na rzecz ekonomii spoecznej to Pakt dla kultury,
Ekonomiaspoleczna.pl, 01.06.2011, www.ekonomiaspoleczna.pl/
wiadomosc/661797.html, [dostp: 02.12.2012].
Giddens A., Europa w epoce globalnej, Warszawa 2009.
Golka M., Socjologia kultury, Warszawa 2008.
Hamm B., Kapita spoeczny z punktu widzenia socjologicznego, [w:] Kapita spoeczny, L.
Frckiewicz, A. Rczaszka (red.), Katowice 2004.
Ilczuk D., Krzysztofek K., Znaczenie kompetencji kulturowych dla budowania kreatywnoci i
kapitau intelektualnego Europy, Warszawa 2011.
Inicjatywa na rzecz przedsibiorczoci spoecznej. Budowanie ekosystemu sprzyjajcego
przedsibiorstwom spoecznym w centrum spoecznej gospodarki i spoecznych
innowacji, KOM(2011) 682, Bruksela 25.10.2011.
Instytucje kultury w Polsce w 2009 roku, Warszawa 2010.
Jenkins H., Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediw, Warszawa 2007.
Kieliszewski P., Publiczne i prywatne. O nowym modelu relacji midzysektorowych, [w:] Od
przemysw kultury do kreatywnej gospodarki, A. Gwd (red.), Warszawa 2010.
Kisilowska M., Obserwatorium kultury jako orodek zarzadzania wiedz, Warszawa 2005.
Klai D., Mobilno wyobrani. Midzynarodowa wsppraca kulturalna. Przewodnik,
Warszawa 2011.
Klasik A., Kreatywne i atrakcyjne miasta. Koncepcje i mechanizmy restrukturyzacji
aglomeracji miejskich, [w:] Kreatywna aglomeracja - potencjay, mechanizmy,
aktywnoci. Podejcia metodologiczne, Klasik A. (red.), Katowice 2008.
21

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

Klasik A., Od sektora kultury do przemysw kreatywnych, [w:] Od przemysw kultury do

kreatywnej gospodarki, A. Gwd (red.), Warszawa 2010.
Klimczuk A., Experts and Cultural Narcissism. Relations in the Early 21th Century,
Saarbrcken 2012.
Klimczuk A., Korzyci, szanse i zagroenia w realizacji idei MediaLabu, [w:] A. Orlik (red.),
Digitalizacja dziedzictwa, Warszawa 2010.
Klimczuk A., Obserwatorium kultury - propozycja modelu w wojewdztwie podlaskim,
Biaystok 22.09.2012 (w dostpie Fundacji SocLab).
Klimczuk A., Rozrywkowe skrzywienie - kiedy dokuczliwo spoeczna gier komputerowych
przekroczy dopuszczalny poziom?, Homo communicativus 2008, nr 2(4).
Klimczuk A., Wiekizm jako przeszkoda w budowie spoeczestwa mdroci, [w:] Wsplnota i
rnica. Interdyscyplinarne studia, analizy i rozprawy, A. Kobylarek (red.), Toru
2009.
Klimczuk-Kochaska M., Klimczuk A., Outplacement dla firm - bariery, potrzeby, czynniki
rozwoju, Biaystok, Krakw 2012.
Klimczuk-Kochaska M., Klimczuk A., Outplacement dla pracownikw - bariery, potrzeby,
czynniki rozwoju, Biaystok, Krakw 2012.
Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie.
Zaczniki, Warszawa 2010.
Kreatywna i innowacyjna Europa wobec wyzwa XXI wieku, Kukliski A., Pawowski K.,
Woniak J. (red.), Krakw 2009.
Kukliski A., Od gospodarki opartej na wiedzy do gospodarki opartej na mdroci. Na
spotkanie z enigm XXI wieku, [w:] Polska myl strategiczna. Na spotkanie z enigm
XXI wieku, A. Kukliski, E. Mczyska (red.), Biuletyn Polskiego Towarzystwa
Ekonomicznego 2011, nr 2(52).
Kultura w 2010 r., Warszawa 2011.
Lewandowski M., Innowacje w zarzdzaniu instytucjami kultury, Katowice 2011.
Ludno wedug deklarowanej narodowoci oraz wojewdztw w 2002 r., Komunikat GUS z
15.07.2008, www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_nsp2002_tabl3.xls, [dostp:
02.12.2012].
Marody M., Lewicki M., Przemiany ideologii pracy, [w:] Kultura i gospodarka, J.
Kochanowicz, M. Marody (red.), Warszawa 2010.
McQuail D., Teoria komunikowania masowego, Warszawa 2007.
22

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

NPR i PSR 2002. Raport z wynikw spisw powszechnych - Wojewdztwo Podlaskie,

Biaystok 2003.
Obserwatorium ywej Kultury - Podstawa teoretyczna,
www.obserwatoriumkultury.pl/kategorie/Podstawa%20teoretyczna.html, [dostp:
02.12.2012].
Oficjalna strona internetowa Fundacja Laboratorium Bada i Dziaa Spoecznych
SocLab, www.soclab.org.pl, [dostp: 02.12.2012].
Oficjalna strona Urzdu Miejskiego w Biaymstoku, www.bialystok.pl, [dostp: 02.12.2012].
Poleszczuk J., Sztop-Rutkowska K., Kiszkiel ., Klimczuk A., Mejsak R.J., Winiecka K.,
Diagnoza partycypacji w kulturze w wojewdztwie podlaskim, Biaystok 2012.
Prognoza ludnoci na lata 2008-2035 - Wojewdztwo Podlaskie, Komunikat GUS z
01.07.2008, www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_prognoza_ludnosci_
na_lata_2008_2035_20_podlaskie.xls, [dostp: 02.12.2012].
Prognoza ludnoci na lata 2008-2035, Warszawa 2009.
Projekt przewodni strategii Europa 2020. Unia innowacji, KOM(2010) 546, Bruksela
6.10.2010.
Raport z badania DNA Miasta: Diagnoza. Uspoecznianie procesu przygotowa aplikacji
konkursowych w konkursie o tytu Europejskiej Stolicy Kultury 2016, Warszawa 2011.
Rekomendacje zmian w polskim systemie transferu technologii i komercjalizacji wiedzy,
Matusiak K.B, Guliski J. (red.), Warszawa 2010.
Rifkin J., Koniec pracy. Schyek siy roboczej na wiecie i pocztek ery postrynkowej,
Wrocaw 2001.
Rifkin J., Wiek dostpu. Nowa kultura hiperkapitalizmu, w ktrej paci si za kad chwil
ycia, Wrocaw 2003.
Rydin Y., Sustainable cities and local sustainability, [w:] Handbook of Sustainable
Development, G. Atkinson, S. Dietz, E. Neumayer (eds.), Cheltenham, Northampton
2007.
Skrzypek M., Coming-out kultury szerokiej, Kultura Enter nr (7)36, 2011,
http://kulturaenter.pl/coming-out-kultury-szerokiej/2011/07/, [dostp: 02.12.2012].
Sochacka-Krysiak H., Makowska R., Usugi spoeczne w jednostkach samorzdu
terytorialnego, [w:] Nowe zarzdzanie publiczne w polskim samorzdzie
terytorialnym, A. Zalewski (red.), Warszawa 2005.

23

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarw wzrostu i innowacji

wojewdztwa podlaskiego: sektor produkcji oprogramowania komputerowego,
Biaystok 2011.
Strategia Rozwoju Kapitau Spoecznego. Projekt, MKiDN, 01.06.2012.
Strategia Rozwoju Miasta Biaegostoku na lata 2011-2020 plus, Biaystok 2010.
Strategia Rozwoju Wojewdztwa Podlaskiego do 2020 roku, Biaystok 2008.
Strzelecki Z., Polityka regionalna, [w:] Z. Strzelecki (red.), Gospodarka regionalna i lokalna,
Warszawa 2008.
Szlendak T., Co si dzieje z czasem wolnym? Od codziennego znoju i odpoczynku do
codziennoci, w ktrej czas eksplodowa, [w:] Barwy codziennoci. Analiza
socjologiczna, M. Bogunia-Borowska (red.), Warszawa 2009.
Sztompka P., Socjologia. Analiza spoeczestwa, Krakw 2002.
Toffler A., Toffler H., Rewolucyjne bogactwo, Przemierowo 2007.
van Dijk J., Spoeczne aspekty nowych mediw. Analiza spoeczestwa sieci, Warszawa 2010.
Web 2.0, http://en.wikipedia.org/wiki/Web_2.0, [dostp: 02.12.2012].
Wieczna rado. Ekonomia polityczna spoecznej kreatywnoci, J. Sowa (red.), Warszawa
2011.
Wojewdzka Strategia Polityki Spoecznej na lata 2010-2018, Biaystok 2010.
Wygnaski J.J., W kierunku bardziej partycypacyjnego modelu rzdzenia, ngo.pl,
07.07.2011, http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/664434.html, [dostp: 02.12.2012].
Zacher L.W., Transformacje spoeczestw: od informacji do wiedzy, Warszawa 2007.
Zintegrowana polityka przemysowa w erze globalizacji. Konkurencyjno i zrwnowaony
rozwj na pierwszym planie, KOM(2010) 614, Bruksela 28.10.2010.
Zorska A., Korporacje transnarodowe. Przemiany, oddziaywania, wyzwania, Warszawa
2007.

Abstrakt:
Na pocztku XXI wieku zachodz istotne przemiany w relacjach pracy i czasu
wolnego. Dostrzega si te rozwj gospodarki kreatywnej wraz z wyanianiem si nowej
stratyfikacji spoecznej i zmian czynnikw rozwojowych. Coraz wiksze znaczenie w
przemianach spoeczno-gospodarczych ma sektor kultury oraz dziaania na rzecz
ksztatowania przemysw kultury i kreatywnych, wraz z ich powizaniami z sektorami
zalenymi jak np. turystyka, architektura i wzornictwo przemysowe. Celem artykuu jest
24

K. Sztop-Rutkowska, A. Klimczuk, Regionalne obserwatorium kultury w wojewdztwie podlaskim uwarunkowania i planowane kierunki rozwoju (Regional Cultural Observatory in the Podlaskie Voivodeship Conditions and Development Trends), "Kultura i Edukacja", 2(95)/2013, pp. 222-246.

odniesienie tych procesw i zjawisk do warunkw wojewdztwa podlaskiego oraz

przyblienie gwnych przesanek powoania Regionalnego Obserwatorium Kultury. Artyku
wskazuje na potrzeb i potencjalne korzyci z zarzdzania wiedz na temat kultury na
poziomie regionalnym poprzez prowadzenie prac teoretycznych i metodologicznych w
ramach obserwatorium. Opracowanie na podstawie analizy danych zastanych i wynikw
bada wasnych zwraca uwag na gwne cechy regionu, potrzeby informacyjne instytucji
kulturalnych i artystycznych, moliwe modele obserwatorium kultury, potencjalne obszary
dziaalnoci obserwatorium i korzyci z niej wynikajce.
Sowa kluczowe:
obserwatorium kultury, sektor kultury, gospodarka kreatywna, spoeczestwo kreatywne,
innowacje spoeczne.

Regional Cultural Observatory in Podlaskie Voivodship - Conditions and Planned

Directions of Development

Summary:
At the beginning of the XXI century, there are significant changes in relations of work
and leisure time. The development of creative economy is also recognized along with
emergence of a new social stratification and changes in developmental factors. Increasingly
important in the socio-economic transformation is cultural sector as well as promotion of
culture and creative industries development including their linkages with dependent sectors
such as tourism, architecture and industrial design. The aim of this article is to refer these
processes and phenomena to the conditions of Podlaskie Voivodship and to discuss the main
reasons of Regional Observatory of Culture establishment. Article indicates the need for and
potential benefits of knowledge management on culture at the regional level by conducting
theoretical and methodological work within the observatory. Essay based on an analysis of
existing data and own research results highlights the main features of the region, information
needs of cultural and art institutions, culture observatory possible models, potential activity
areas of the regional observatory and the arising benefits from its activities.

Key words:
cultural observatory, cultural sector, creative economy, creative society, social innovation.
25