A.

Klimczuk, Historia ydw na Podlasiu, czyli ylimy razem przez wieki: od zrnicowania
kulturowego do wielokulturowoci. Oddolne techniki budowania kapitau spoecznego
(History of the Jews in the Podlasie Region. We Have Lived Together for Centuries: from
Cultural Diversity to Multiculturalism. Bottom-up Techniques of Social Capital Building),
[in:] I. Wroska, M. Rusiowicz (eds.), Wielokulturowe Podlasie w Unii Europejskiej, Prawo i
Partnerstwo, Biaystok 2012, pp. 152-163.
mgr Andrzej Klimczuk
Historia ydw na Podlasiu, czyli ylimy razem przez wieki: od zrnicowania
kulturowego do wielokulturowoci. Oddolne techniki budowania kapitau spoecznego

Wprowadzenie
Separacja midzy spoecznoci polsk i ydowsk w przedwojennym Biaymstoku
bya jednym z faktw historycznych stanowicych podstaw projektu ylimy razem przez
wieki, czyli ydzi i Polacy w Biaymstoku1. Cho zoono historycznych relacji i prb
wzajemnego zblienia stanowi odrbny temat2, to samo tworzenie i utrwalanie form
pozytywnego wspycia midzy narodami i grupami etnicznymi wci stanowi istotny
problem.
Z dostpnych danych wiemy, i kontakty midzy przedstawicielami obu
dominujcych w miecie grup etnicznych Polakami i ydami - byy ograniczone za spraw
m.in. rnic kulturowych, barier jzykowych, instytucji nastawionych na czonkw swoich
grup, odmiennego rytmu ycia codziennego i obrzdw religijnych oraz rozmieszczenia
przestrzennego. Pierwsze wzmianki o osadnictwie ydowskim na terenie obecnego
wojewdztwa podlaskiego sigaj XV wieku3. Wwczas w Bielsku Podlaskim podjto
pierwsze prby zasiedlenia miasteczka przez ludno wyznania mojeszowego. Oficjalnie
rodziny ydowskie zostay sprowadzone po raz pierwszy do Tykocina decyzj wojewody
trockiego Olbrachta Gasztoda w 1522 roku. Wzmianki o ydach zamieszkujcych
biaostockie woci dotycz za 1658 roku. W kolejnych latach rd Branickich fundujc
budow miasta oferowa liczne przywileje i zwolnienia fiskalne przycigajce mniejszo
ydowsk. Na pocztku XVIII wieku wzniesiono w miecie pierwsz synagog. Diaspora
ydowska dysponowaa tymi sami prawami i obowizkami, co ludno chrzecijaska.
Biaostoccy ydzi pracowali gwnie w rzenictwie, piekarnictwie, rzemiole wkienniczym,
1

Punktem wyjcia do napisania tego artykuu byo opracowanie: A. Klimczuk, yjemy razem, czyli metody
budowania kapitau spoecznego, [w:] A.J. Kloza (red.), ylimy razem przez wieki, czyli ydzi i Polacy w
Biaymstoku, Fundacja Edukacji i Twrczoci w Biaymstoku, Biaystok 2009, s. 5-6.
2
Zob. K. Sztop-Rutkowska, Prba dialogu. Polacy i ydzi w midzywojennym Biaymstoku, Nomos, Krakw
2008.
3
M. Sokoowski, Historia biaostockich ydw 1658-1943, [w:] Szlak Dziedzictwa ydowskiego w Biaymstoku,
Fundacja Uniwersytetu w Biaymstoku, Biaystok 2007, http://szlak.uwb.edu.pl/historia.html#_hist1
[21.11.2012].

A. Klimczuk, Historia ydw na Podlasiu, czyli ylimy razem przez wieki: od zrnicowania
kulturowego do wielokulturowoci. Oddolne techniki budowania kapitau spoecznego
(History of the Jews in the Podlasie Region. We Have Lived Together for Centuries: from
Cultural Diversity to Multiculturalism. Bottom-up Techniques of Social Capital Building),
[in:] I. Wroska, M. Rusiowicz (eds.), Wielokulturowe Podlasie w Unii Europejskiej, Prawo i
Partnerstwo, Biaystok 2012, pp. 152-163.
browarnictwie oraz handlu. Za czasw Jana Klemensa Branickiego w 1788 roku parafi
biaostock zamieszkiwao m.in. 4058 katolikw i 1890 ydw. Wwczas te pojawiy si
pierwsze konflikty religijnie i etniczne m.in. oskarano ydw o wielki poar Biaegostoku w
1753 roku. W XIX wieku przyrost ludnoci ydowskiej na Podlasiu wynika z okrelenia
strefy osiedlenia przez wadze carskie. W kolejnych latach zaborcy prbowali skania
spoeczno ydowsk do asymilacji. Niektrzy przedsibiorcy ydowscy wykorzystali t
sytuacj geopolityczn poredniczc w handlu miedzy Cesarstwem Rosyjskim a Krlestwem
Polskim. Po zmianie ce wielu z nich zdecydowao si te przenie swoje fabryki i zakady
do Biaegostoku i okolic, co spowodowao rozwj produkcji wkienniczej. Jednoczenie w
poowie XIX wieku wielu ydw emigrowao do Ameryki Pnocnej lub Poudniowej.
Na pocztku XX wieku w halach fabrycznych i warsztatach ujawniay si pierwsze
antagonizmy narodowociowe, ktre doprowadziy do mordu ydw 14-16 czerwca 1906
roku. Biaystok zyska po tym opini miasta antysemickiego, ale i tak trwaa imigracja
wyznawcw judaizmu do miasta. W 1913 roku miasto zamieszkiwao 61500 ydw,
stanowili okoo 70% jego mieszkacw. Wwczas te w miecie zamieszkiwali wybitni
przedstawiciele narodu ydowskiego m.in. Ludwik Zamenhof - twrca uniwersalnego jzyka
esperanto, Maksym Litwinow - minister spraw zagranicznych Zwizku Radzieckiego, genera
Yigal Yanin - wiatowej sawy archeolog, dowdca armii izraelskiej, dr Albert Sabin wynalazca doustnej szczepionki polio, lord Fisher of Camden - prezydent rady deputowanych
brytyjskich ydw. W latach 1909-1913 wedug projektu S.J. Rabinowicza wybudowano za
Wielk Synagog. W okresie I wojny wiatowej w miecie uaktywniy si chrzecijaskie i
ydowskie towarzystwa spoeczne i filantropijne tworzce m.in. ochronki dla dzieci i
bezdomnych, punkty noclegowe, stowki. W okresie midzywojennym zmalaa liczba
wyznawcw religii mojeszowej w Biaymstoku - stanowic w 1936 roku 43% populacji.
Wynikao to z polonizacji ydw i emigracji w tym zgodnie z ideami syjonistycznymi do
Izraela. Wwczas te dochodzio do podziaw wiatopogldowych i politycznych oraz
radykalizacji w stosunkach chrzecijasko-ydowskich. Jednoczenie jednak wsppracowano
w zakresie sportu, korzystania z bibliotek i szpitali, dziaa spoeczno-owiatowych i
towarzystw dobroczynnych. Podczas II wojny wiatowej 27 czerwca 1941 roku wojska
niemieckie podczas drugiej okupacji miasta spdziy, co najmniej 700 ydw do Wielkiej
Synagogi, a nastpnie podpaliy wityni. 1 sierpnia 1941 roku okoo 60 tysicy ydw
2

A. Klimczuk, Historia ydw na Podlasiu, czyli ylimy razem przez wieki: od zrnicowania
kulturowego do wielokulturowoci. Oddolne techniki budowania kapitau spoecznego
(History of the Jews in the Podlasie Region. We Have Lived Together for Centuries: from
Cultural Diversity to Multiculturalism. Bottom-up Techniques of Social Capital Building),
[in:] I. Wroska, M. Rusiowicz (eds.), Wielokulturowe Podlasie w Unii Europejskiej, Prawo i
Partnerstwo, Biaystok 2012, pp. 152-163.
przesiedlono do getta i wkrtce poddano planowej eksterminacji. 15-16 sierpnia 1943 roku
Niemcy rozpoczli likwidacj getta, ktra spotkaa si z nieudanym oporem powstacw. Po
20 sierpnia ydzi zostali wywiezieni do obozw zagady i obozw pracy. Po wyzwoleniu w
Biaymstoku zamieszkiwao 56 tysicy osb, przy czym w 1939 roku miasto liczyo 107
tysicy osb. Straty ludnociowe poniosa gwnie ludno ydowska. Nieliczni ocaleni ydzi
powrcili do miasta. W 1948 roku byo do okoo 520 wyznawcw gminy ydowskiej. W
latach 60. XX wieku doszo do gomukowskiej nagonki na ydw i zdewastowania cmentarza
gettowego. W 1971 roku zosta on zlikwidowany. W latach 1967-72 Polsk opucio ponad
30 tysicy wyznawcw judaizmu w tym biaostocka diaspora. Dopiero w 1993 roku w 50.
rocznic zagady getta, uporzdkowano skwer przy ul. abiej i odrestaurowano pomnik
polegych bojownikw. W 1995 za ufundowano pomnik w miejscu zniszczonej Wielkiej
Synagogi. W 2008 roku z inicjatywy Fundacji Uniwersytetu w Biaymstoku utworzono
turystyczno-edukacyjny Szlak Dziedzictwa ydowskiego, za rok pniej na zlecenie wadz
miasta powsta Szlak esperanto i wielu kultur.
Wspczesny Biaystok jest miastem zrnicowanym kulturowo. Jest to orodek w
ktrym: istnieje kilka rnych grup o wasnej kulturze; s warunki by mogy podtrzymywa i
rozwija swoje wartoci; podziay rasowe, narodowe, religijne, jzykowe, bd regionalne nie
odgrywaj dominujcej roli; oraz zrnicowanie to ulega procesom instytucjonalizacji utrwalania form aktywnoci, norm i wartoci4. Struktura zinstytucjonalizowanego
utrwalonego wystpowania form aktywnoci, norm i wartoci zrnicowania kulturowego
mieszkacw Biaegostoku na pocztku XXI wieku obejmuje przedstawicieli5:

mniejszoci narodowych (Biaorusini, Ukraicy, Litwini, Rosjanie, ydzi);

etnicznych (Tatarzy, Romowie);

religijno-wyznaniowych (prawosawni, muzumanie, protestanci, staroobrzdowcy);

zbiorowoci regionalnych (Biaostocczyzny, ziemi omyskiej, Suwalszczyzny);

zbiorowoci wyrnionych wedug kultury pochodzenia, przynalenoci historycznej

(chopska, postszlachecka, maomiasteczkowa);

4
5

migrantw, jako nowej kategorii kulturowej.

A. Sadowski, Biaystok. Kapita spoeczny mieszkacw miasta, WSE, Biaystok 2006, s. 133-140.
Ibidem, s. 170.

A. Klimczuk, Historia ydw na Podlasiu, czyli ylimy razem przez wieki: od zrnicowania
kulturowego do wielokulturowoci. Oddolne techniki budowania kapitau spoecznego
(History of the Jews in the Podlasie Region. We Have Lived Together for Centuries: from
Cultural Diversity to Multiculturalism. Bottom-up Techniques of Social Capital Building),
[in:] I. Wroska, M. Rusiowicz (eds.), Wielokulturowe Podlasie w Unii Europejskiej, Prawo i
Partnerstwo, Biaystok 2012, pp. 152-163.
Jednoczenie zbiorowoci te nie zawsze s wewntrznie zintegrowane i poszczeglne
wymiary przynalenoci religijno-wyznaniowych oraz etniczno-narodowych zazwyczaj si ze
sob nie pokrywaj. Zbiorowoci te s te wewntrznie podzielone, lecz w wyniku procesw
instytucjonalizacji staj si lepiej zorganizowane i mniej rozproszone.
Niemniej z jednej strony cho uwiadamianie sobie rnic moe prowadzi do
konfliktw, nieufnoci, niezrozumienia, uprzedze, dziaania w oparciu o bdne przekonania
oraz utrudnia okrelanie i osiganie wsplnych celw. Z drugiej strony za sterowanie
rnorodnoci moe pozwoli np. na obnienie kosztw funkcjonowania instytucji, uatwi
pozyskiwanie zasobw, uatwi dostosowanie si do otoczenia, zwikszy kreatywno i
innowacyjno oraz zwikszy dostp do informacji uytecznych przy rozwizywaniu
problemw6. Zakada si, e Biaystok dopiero w perspektywie moe sta si miastem
wielokulturowym, czyli takim w ktrym osignito wysoki stopie instytucjonalizacji
zrnicowania kulturowego mieszkacw. Jednoczenie to miejsce, ktre jest przygotowane
do penego spoytkowania pyncych z tego zrnicowania korzyci, nie majc z tego tytuu
jakich specjalnych problemw7. Tworzenie takiego miasta wymaga realizowania okrelonej
polityki regulujcej stosunki midzykulturowe zgodnie z zasadami demokratycznymi, ktrej
istotne elementy to m.in. rwno prawna, troska o szacunek i tolerancj wobec innych kultur
i edukacja midzykulturowa.
Ponadto naley zaznaczy, i zrnicowaniu kulturowemu miasta towarzyszy rozpad
wizi ssiedzkich8. Trudno zatem o akty samopomocy, wzajemnoci i zainteresowanie si
innymi, a atwo o obojtno, nieufno i zakadanie zamknitych wsplnot otoczonych
murami. Podobne procesy nie wystpuj tylko w Biaymstoku. Z systematycznie
prowadzonych bada sondaowych European Social Survey i Diagnoza Spoeczna
wynika, i Polacy powszechnie nie ufaj sobie, nie zrzeszaj si w dobrowolnych
organizacjach oraz s najmniej tolerancyjni i obywatelscy w Europie 9. Brak efektywnej
wsplnoty nie pozwala na lepsze wykorzystanie dostpnych zasobw i podnoszenie jakoci
ycia tym czasem we wspczesnych koncepcjach rozwoju spoeczno-gospodarczego
6

R.W. Griffin, Podstawy zarzdzania organizacjami, PWN, Warszawa 2005, s. 190-193.

A. Sadowski, Biaystok. Kapita spoeczny mieszkacw miasta, op. cit., s. 176-177.
8
Ibidem, s. 78-86, 219.
9
Zob. J. Czapiski, Molekularny rozwj Polski, [w:] J. Szomburg (red.), Modernizacja Polski. Kody kulturowe i
mity, IBnGR, Gdask 2008, s. 95-102.
7

A. Klimczuk, Historia ydw na Podlasiu, czyli ylimy razem przez wieki: od zrnicowania
kulturowego do wielokulturowoci. Oddolne techniki budowania kapitau spoecznego
(History of the Jews in the Podlasie Region. We Have Lived Together for Centuries: from
Cultural Diversity to Multiculturalism. Bottom-up Techniques of Social Capital Building),
[in:] I. Wroska, M. Rusiowicz (eds.), Wielokulturowe Podlasie w Unii Europejskiej, Prawo i
Partnerstwo, Biaystok 2012, pp. 152-163.
znaczenie ma potencja zgromadzony nie tylko w zasobach ekonomicznych, finansowych, czy
przyrodniczych, ale te w zbiorowociach ludzkich
Cho midzy klasycznymi ujciami autorstwa P. Bourdieu, J.S. Colemana i R.D.
Putnama wystpuj rnice to najoglniej mona przyj, i poprzez kapita spoeczny
rozumie si potencja wspdziaania osadzony w powizaniach midzyludzkich i normach
spoecznych, ktry moe przynosi korzyci osobom, grupom i spoeczestwom. O jakoci
kapitau spoecznego wiadcz chociaby: aktywno mieszkacw miasta w rozwizywaniu
problemw spoecznych, ich zaradno spoeczna, posiadanie ugruntowanej tosamoci
politycznej, trwao rodzin wraz z okreleniem zakresu ich wspdziaania z instytucjami i
organizacjami spoecznymi, sia wizi ssiedzkich, poziom zaufania, poziom bezpieczestwa,
podejmowanie prywatnych inicjatyw gospodarczych, gotowo do zrzeszania si, zdolno do
kompromisu, poczucie wolnoci wypowiedzi oraz stosunek do ustroju, prywatyzacji, pracy,
firm zagranicznych i rodkw przekazu10.
Generowanie kapitau spoecznego w rodowisku lokalnym
Przegld literatury przedmiotu pozwala wyrni odgrne i oddolne koncepcje
budowania kapitau spoecznego11. W pierwszym przypadku s to propozycje reform, zmian
prawnych, regulaminowych, administracyjnych i dziaa politycznych. Oddolne techniki
odnosz si natomiast do spontanicznego wykorzystywania przez obywateli i ich grup praktyk
ycia codziennego, takich jak np. udzia w konsultacjach, unikanie plotek, aktywizowanie
narzekajcych, wolontariat, dziaalno w grupach samopomocowych, zrzeszajcych ludzi z
rnych kultur i religii. Rozwizaniem spajajcym te podejcia moe by np. udzia obywateli
w zrnicowanych konsultacjach projektw polityk publicznych programw i strategii
lokalnych dotyczcych rozwoju, rozwizywania problemw spoecznych i innych.
Poniej przedstawiony zosta zestaw oddolnych metod budowania kapitau
spoecznego. Lista ta stanowi wzbogacon wersj opracowania przygotowanego w ramach
projektu naukowego Saguaro Seminar, ktry jeden z gwnych autorw koncepcji kapitau
10

A. Sadowski, Biaystok. Kapita spoeczny mieszkacw miasta, op. cit., s. 28, 32, 111.
Por. A. Klimczuk, Rozwj zrwnowaony a kapita spoeczny i metody jego budowania, [w:] Wyzwania
globalnego rozwoju, Wysza Szkoy Gospodarki w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2011, s. 56-59; A. Klimczuk,
Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok, Wiedza i Edukacja, Lublin 2012,
http://wiedzaiedukacja.eu/archives/56817 [21.11.2012], s. 87-88.
11

A. Klimczuk, Historia ydw na Podlasiu, czyli ylimy razem przez wieki: od zrnicowania
kulturowego do wielokulturowoci. Oddolne techniki budowania kapitau spoecznego
(History of the Jews in the Podlasie Region. We Have Lived Together for Centuries: from
Cultural Diversity to Multiculturalism. Bottom-up Techniques of Social Capital Building),
[in:] I. Wroska, M. Rusiowicz (eds.), Wielokulturowe Podlasie w Unii Europejskiej, Prawo i
Partnerstwo, Biaystok 2012, pp. 152-163.
spoecznego R.D. Putnam prowadzi na Uniwersytecie Harvarda od 1995 roku12. Inicjatywa ta
zorientowana jest na poszukiwanie sposobw wzmacniania zaufania i uczestnictwa w yciu
wsplnotowym, a w jej pracach uczestniczy wielu wanych amerykaskich naukowcw,
aktywistw, przedstawicieli biznesu i politykw. W wersji tej uwzgldniono rwnie godne
upowszechnienia pomysy z propozycji rozwiza popularyzowanych przez australijsk
organizacj spoeczn Bank of I.D.E.A.S.13 oraz techniki dostosowane przez autora do
polskiego kontekstu.
1. Spotykaj si z ssiadami
2. Uczestnicz w spotkaniach, prezentacjach i pokazach lokalnych instytucji kultury
3. Bierz udzia w wyborach i konsultacjach spoecznych
4. Podziel si swoimi umiejtnociami z innymi jako wolontariusz
5. Rozmawiaj z przedstawicielami innych religii i grup etnicznych
6. Nagrywaj wspomnienia swoich rodzicw i dziel si nimi z dziemi
7. Zaplanuj wakacje z przyjacimi i rodzin
8. Aktywnie suchaj innych
9. Unikaj plotek
10. Zaprzeczaj stereotypom i uoglnieniom o zachowaniach, pogldach i ideach
przedstawicieli innych kultur, religii i warstw spoecznych
11. Promuj postawy antydyskryminacyjne i cnoty obywatelskie
12. Pomagaj innym w naprawach i remontach
13. Zorganizuj lig sportow i uczestnicz w niej
14. Docz do zwizku dziakowcw
15. Uczestnicz w spotkaniach i imprezach jeli zostae zaproszony
16. Oddawaj krew i promuj transplantologi
17. Uczestnicz w przedstawieniach, wystpach i zawodach sportowych swoich dzieci
18. Poznaj nauczycieli swoich dzieci
19. Dziaaj w druynach harcerskich
12

150 Things You Can Do to Build Social Capital, Saguaro Seminar: Civic Engagement in America at Harvard
Universitys John F. Kennedy School of Government, www.bettertogether.org/pdfs/150things.pdf [17.05.2012].
13
137 Community Projects That Build Social Capital, Bank of I.D.E.A.S., www.bankofideas.com.au/
Downloads/Social_Capital_Handout_2.pdf [17.05.2012]; 158 Things I Can Do to Build Social Capital in My
Community, Bank of I.D.E.A.S., www.bankofideas.com.au/Downloads/Social_Capital_Handout_1.pdf
[17.05.2012].

A. Klimczuk, Historia ydw na Podlasiu, czyli ylimy razem przez wieki: od zrnicowania
kulturowego do wielokulturowoci. Oddolne techniki budowania kapitau spoecznego
(History of the Jews in the Podlasie Region. We Have Lived Together for Centuries: from
Cultural Diversity to Multiculturalism. Bottom-up Techniques of Social Capital Building),
[in:] I. Wroska, M. Rusiowicz (eds.), Wielokulturowe Podlasie w Unii Europejskiej, Prawo i
Partnerstwo, Biaystok 2012, pp. 152-163.
20. Zbieraj i porzdkuj informacje o umiejtnociach i zainteresowaniach ssiadw oraz
czonkw grup i organizacji w ktrych dziaasz
21. Organizuj comiesiczne spotkania przy herbacie
22. Uczestnicz w spotkaniach w bibliotekach
23. piewaj w chrze, tacz w zespole, graj w teatrze amatorskim
24. Poznaj bliej sprzedawcw w swoim sklepie
25. Pozostaw w parku wodoodporne szachy lub warcaby
26. Graj w karty i gry towarzyskie z przyjacimi i ssiadami
27. Przeka 1% podatku na rzecz organizacji poytku publicznego
28. Wspom lokalny bank ywnoci
29. Nie wstyd si wasnego jzyka
30. Ucz si jzykw narodw ssiednich
31. Poznawaj jzyk Esperanto
32. Spaceruj po miecie
33. Studiuj histori swojego miejsca zamieszkania
34. Zachcaj wsppracownikw do wolontariatu i promuj spoeczn odpowiedzialno
biznesu
35. Organizujc imprezy, konferencje i prezentacje zbieraj anonimowe opinie i wraenia
uczestnikw
36. Dbaj o relacje z otoczeniem instytucji w ktrych dziaasz
37. Organizuj spotkania opiekunek do dzieci
38. Udzielaj odpowiedzi w badaniach ankietowych
39. Zapraszaj przedstawicieli lokalnych wadz do czynnego uczestnictwa w swoich projektach
40. Po zakoczeniu projektw spoecznych dyskutuj z uczestnikami i rozdaj im pamitkowe
dyplomy
41. Bierz udzia w witach spoecznoci lokalnej
42. Za grup spdzajc wsplnie czas na wieym powietrzu
43. Bierz udzia w kampaniach politycznych, wspieraj protesty oraz podpisuj petycje i
wnioski
44. Uczestnicz w spotkaniach rad osiedlowych
45. Za grup pomagajc seniorom w obsudze komputerw
7

A. Klimczuk, Historia ydw na Podlasiu, czyli ylimy razem przez wieki: od zrnicowania
kulturowego do wielokulturowoci. Oddolne techniki budowania kapitau spoecznego
(History of the Jews in the Podlasie Region. We Have Lived Together for Centuries: from
Cultural Diversity to Multiculturalism. Bottom-up Techniques of Social Capital Building),
[in:] I. Wroska, M. Rusiowicz (eds.), Wielokulturowe Podlasie w Unii Europejskiej, Prawo i
Partnerstwo, Biaystok 2012, pp. 152-163.
46. Dziel si narzdziami z ssiadami
47. Regularnie spotykaj si z wsppracownikami przy obiedzie lub w grupach dyskusyjnych
48. Pomagaj ssiadom w odnieaniu i grabieniu podwrka
49. Regularnie dojedaj do pracy z ssiadami
50. Bierz udzia w wycieczkach pieszych do lokalnych miejsc historycznych
51. Regularnie zapraszaj rodzin na obiady
52. Czytaj dzieciom
53. Kandyduj do stanowisk publicznych
54. Reaguj na wypadki, akty przemocy i zasabnicia
55. Zorganizuj imprez dla ssiadw z bloku lub ulicy
56. Za grup pomagajc w remontach i pracach domowych potrzebujcym
57. Pomagaj w pracach komitetw mieszkacw
58. Wstp do ochotniczej stray poarnej
59. Pieszo spaceruj z dziemi do kocioa lub wityni
60. Pomagaj samotnym starszym ssiadom
61. Dbaj o dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze
62. Dosiadaj si do ludzi samotnie spoywajcych obiad
63. Przekonaj lokalne restauracje do tworzenia stolikw dla samotnych osb, ktre chc
pozna innych
64. Bierz udzia z kursach artystycznych i plastycznych
65. Mw innym dzikuje
66. Wspieraj inicjatywy charytatywne
67. Zbierz grup sprztajc osiedla, lokalne cmentarze i parki
68. Gdy syszysz narzekanie i krytyk, sugeruj innym e te mog co zmieni
69. Rozmawiaj z innymi o sposobach na rozwizywanie problemw spoecznych
70. Piecz ciastka i dziel si nimi z ssiadami i wsppracownikami
71. Sad drzewa i opiekuj si rolinami z ssiadami
72. Zwracaj zagubione portfele i inne przedmioty
73. Rozmawiaj z ludmi, ktrych regularnie spotykasz w rodkach transportu publicznego
74. Pro innych o pomoc i odwzajemniaj j
75. Dzwo do starych znajomych
8

A. Klimczuk, Historia ydw na Podlasiu, czyli ylimy razem przez wieki: od zrnicowania
kulturowego do wielokulturowoci. Oddolne techniki budowania kapitau spoecznego
(History of the Jews in the Podlasie Region. We Have Lived Together for Centuries: from
Cultural Diversity to Multiculturalism. Bottom-up Techniques of Social Capital Building),
[in:] I. Wroska, M. Rusiowicz (eds.), Wielokulturowe Podlasie w Unii Europejskiej, Prawo i
Partnerstwo, Biaystok 2012, pp. 152-163.
76. Spotykaj si z kolegami z lat szkolnych
77. Rozmawiaj ze swoimi dziemi i rodzicami o tym jak min ich dzie
78. Mw dzie dobry do nieznajomych w windach, autobusach, urzdach i sklepach
79. Oferuj innym podwiezienie autem
80. Organizuj noce filmowe, suchowiska, prezentacje dzie sztuki i innych wytworw kultury
81. Zapraszaj nowopoznane osoby do spotka w ktrych uczestniczysz
82. wicz z przyjacimi
83. Bierz udzia w pracach nad lokalnymi gazetkami
84. Zbieraj zdjcia, pamitki i historie mwione od starszych mieszkacw
85. Za klub dyskusyjny traktujcy o sprawach spoecznych, ksikach lub innych
zainteresowaniach
86. Pomagaj w rozwoeniu obiadw potrzebujcym
87. Za klub historii lokalnej w swojej bibliotece
88. Prowad treningi twrczoci i kreatywnoci
89. Zachcaj innych do rozwijania umiejtnoci i poszukiwania zaj
90. Nie przechwalaj si i nie okazuj zazdroci
91. Mw innym o kapitale spoecznym i jego znaczeniu
92. Ograniczaj ogldanie telewizji
93. Spdzaj czas z niepenosprawnymi i chorymi
94. Pomagaj w przenoszeniu cikich przedmiotw
95. Uwanie czytaj pras lokaln
96. Kup grilla i zapro innych na wsplny posiek
97. Napraw co nawet jeli tego nie zepsue
98. Zbieraj mieci nawet jeli ich nie porzucie
99. Popieraj twrcw lokalnych i produkty regionalne
100. Kibicuj lokalnym druynom
101. Dziel si pouczajcymi kawaami
102. Zatrudniaj modzie do ciekawych zada i rozwizywania lokalnych problemw
103. Stwrz tradycj
104. Organizuj zajcia dla wszystkich grup wiekowych
105. Bd uprzejmy dla innych kierowcw
9

A. Klimczuk, Historia ydw na Podlasiu, czyli ylimy razem przez wieki: od zrnicowania
kulturowego do wielokulturowoci. Oddolne techniki budowania kapitau spoecznego
(History of the Jews in the Podlasie Region. We Have Lived Together for Centuries: from
Cultural Diversity to Multiculturalism. Bottom-up Techniques of Social Capital Building),
[in:] I. Wroska, M. Rusiowicz (eds.), Wielokulturowe Podlasie w Unii Europejskiej, Prawo i
Partnerstwo, Biaystok 2012, pp. 152-163.
106. Rb i dawaj innym prezenty
107. Pomagaj w selekcji odpadw
108. Informuj lokalne media o istotnych problemach, osigniciach, wydarzeniach i
inicjatywach
109. Wysyaj listy z podzikowaniami do redaktorw opisujcych istotne sprawy lokalnej
spoecznoci
110. Oddawaj zbdne przedmioty potrzebujcym, grupom charytatywnym, bibliotekom i
szkoom
111. Twrz bibliotek domow i pozwalaj korzysta z niej innym
112. Pisz listy do znajomych
113. Bierz udzia w kiermaszach starych przedmiotw
114. Chod ze znajomymi na zakupy
115. Stwrz plac zabaw jeli jest potrzebny
116. Otwieraj innym drzwi gdy maj zajte rce
117. Oferuj pilnowanie mieszkania ssiadowi gdy wyjeda
118. Uczestnicz w zajciach pozalekcyjnych
119. Gdy idziesz do sklepu zapytaj ssiada czy czego nie potrzebuje
120. Ogldaj pamitki i zdjcia ze znajomymi
121. Dziaaj w grupach zrzeszajcych ludzi z rnych kultur, religii, warstw i grup
spoecznych
122. Zosta czonkiem organizacji samopomocowych np. bankw czasu
123. Stwrz gr miejsk lub gr planszow zwizan z miastem
124. Twrz drzewo genealogiczne
125. Fotografuj, filmuj i spisuj - dokumentuj histori miejsca zamieszkania
126. Zaoferuj mentoring modszej osobie
127. Stwrz ze znajomymi wspln wizj przyszoci
128. Zarzdzaj czasem i zadaniami tak by nie spdza caych dni w pracy
129. Zachcaj szkoy do regularnej organizacji dni w ktrych uczniowie i studenci bd
mogli wykaza si aktywnoci na rzecz dobra wsplnego
130. Za porednictwem internetowych serwisw spoecznociowych informuj znajomych o
wydarzeniach w ktrych uczestniczysz
10

A. Klimczuk, Historia ydw na Podlasiu, czyli ylimy razem przez wieki: od zrnicowania
kulturowego do wielokulturowoci. Oddolne techniki budowania kapitau spoecznego
(History of the Jews in the Podlasie Region. We Have Lived Together for Centuries: from
Cultural Diversity to Multiculturalism. Bottom-up Techniques of Social Capital Building),
[in:] I. Wroska, M. Rusiowicz (eds.), Wielokulturowe Podlasie w Unii Europejskiej, Prawo i
Partnerstwo, Biaystok 2012, pp. 152-163.
131. Uczestnicz w dyskusjach internetowych dotyczcych twojego miejsca zamieszkania
132. Docz do bractwa rycerskiego lub grupy inscenizacji historycznych
133. Zapro samotne osoby na wita rodzinne
134. Organizuj lub sponsoruj przegldy i konkursy
135. Twrz plebiscyty promujce dobre praktyki
136. Dziel si pomysami w ksigach wnioskw i skrzynkach sugestii
137. Wyraaj swoje opinie w radiowych i telewizyjnych programach dyskusyjnych
138. Rozmawiaj i koresponduj z wnukami
139. Podczas wyjazdw pozostawiaj innym ludziom i organizacjom ulotki promujce
turystyk twojego regionu
140. Pisz do ludzi, ktrych praca stanowi twoj inspiracj
141. Daj swj numer telefonu ssiadom
142. Pomysowo reaguj na brzydkie sownictwo
143. Zachcaj dzieci do zabaw wymagajcych mylenia i kooperacji oraz nie stosuj kar z
uyciem przemocy
144. W sklepie przepuszczaj seniorw, osoby niepenosprawne i osoby z mniejsz iloci
zakupw
145. Zbieraj datki do skarbonki
146. Za stron internetow i dziel si z innymi przemyleniami o niewykorzystanych
moliwociach i szansach lokalnej spoecznoci
147. Organizuj doroczne imprezy uznania za prac wolontariuszy, rolnikw, nauczycieli,
urzdnikw, pracownikw sub publicznych, przedsibiorcw itd.
148. Promuj regularne tematyczne spotkania przedstawicieli wadz, biznesu, instytucji
kultury i nauki oraz organizacji pozarzdowych
149. Wyrniaj historyczne i yjce osoby istotne dla spoecznoci lokalnej
150. Pisz poradniki zwizane z yciem swojego miejsca zamieszkania
151. Przygotuj konkurs opisw lub ilustracji wyobraonych przyszych zmian w miecie
152. Dziaaj na rzecz oznakowania miejsc zwizanych z wydarzeniami i postaciami
historycznymi
153. Wspieraj szkoy by odkryway, baday i pisay o lokalnej historii
154. Promuj akcje na rzecz powrotu byych mieszkacw do miasta
11

A. Klimczuk, Historia ydw na Podlasiu, czyli ylimy razem przez wieki: od zrnicowania
kulturowego do wielokulturowoci. Oddolne techniki budowania kapitau spoecznego
(History of the Jews in the Podlasie Region. We Have Lived Together for Centuries: from
Cultural Diversity to Multiculturalism. Bottom-up Techniques of Social Capital Building),
[in:] I. Wroska, M. Rusiowicz (eds.), Wielokulturowe Podlasie w Unii Europejskiej, Prawo i
Partnerstwo, Biaystok 2012, pp. 152-163.
155. Organizuj targi organizacji pozarzdowych by mogy zaprezentowa swoj dziaalno i
rekrutowa wolontariuszy
156. Przygotuj zestaw wskanikw jakoci ycia spoecznoci lokalnej i prowad ich
regularne pomiary
157. Zach pras do utworzenia kolumny w ktrej kady bdzie mg przedstawi swoj
wizj miasta
158. Zorganizuj konkurs fotograficzny lub wideo dla modziey by moga pokaza co ceni w
spoecznoci
159. Rozsyaj informacje o yciu lokalnym do byych mieszkacw twojej spoecznoci
160. Twrz i rozpowszechniaj hasa pozytywnie opisujce spoeczno lokaln
161. Aranuj i dekoruj przestrze nawizujc do tradycji przodkw
162. Notuj pomysy na wywoanie podanych zmian
163. Podziel si t list z innymi

Podsumowanie
W opracowaniu przybliono wybrane przesanki do podejmowania prb animowania i
podtrzymywania warunkw pokojowego i twrczego wspycia midzy rnymi narodami i
grupami

etnicznymi.

Wskazano

na

pojcia

miasta

zrnicowanego

kulturowo

wielokulturowego. Wskazano na pozytywne i negatywne strony tych zrnicowania

kulturowego i moliwoci zarzdzania nim. Przybliono oglnie koncepcj kapitau
spoecznego oraz przedstawiono list oddolnych technik budowania jego zasobw. Techniki
te nie maj charakteru listy wyczerpujcej su raczej pobudzeniu do dziaania, zmiany
codziennych przyzwyczaje jednostek i grup oraz inspirowania i poszukiwania nowych
rozwiza.

Bibliografia:
137 Community Projects That Build Social Capital, Bank of I.D.E.A.S.,
www.bankofideas.com.au/Downloads/Social_Capital_Handout_2.pdf [17.05.2012].
150 Things You Can Do to Build Social Capital, Saguaro Seminar: Civic Engagement in
America at Harvard Universitys John F. Kennedy School of Government,
www.bettertogether.org/pdfs/150things.pdf [17.05.2012].
12

A. Klimczuk, Historia ydw na Podlasiu, czyli ylimy razem przez wieki: od zrnicowania
kulturowego do wielokulturowoci. Oddolne techniki budowania kapitau spoecznego
(History of the Jews in the Podlasie Region. We Have Lived Together for Centuries: from
Cultural Diversity to Multiculturalism. Bottom-up Techniques of Social Capital Building),
[in:] I. Wroska, M. Rusiowicz (eds.), Wielokulturowe Podlasie w Unii Europejskiej, Prawo i
Partnerstwo, Biaystok 2012, pp. 152-163.
158 Things I Can Do to Build Social Capital in My Community, Bank of I.D.E.A.S.,
www.bankofideas.com.au/Downloads/Social_Capital_Handout_1.pdf [17.05.2012].
Czapiski J., Molekularny rozwj Polski, [w:] J. Szomburg (red.), Modernizacja Polski. Kody
kulturowe i mity, IBnGR, Gdask 2008.
Griffin R.W., Podstawy zarzdzania organizacjami, PWN, Warszawa 2005.
Klimczuk A., Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok,
Wiedza i Edukacja, Lublin 2012, http://wiedzaiedukacja.eu/archives/56817 [21.11.2012].
Klimczuk A., Rozwj zrwnowaony a kapita spoeczny i metody jego budowania, [w:]
Wyzwania globalnego rozwoju, Wysza Szkoy Gospodarki w Bydgoszczy, Bydgoszcz
2011.
Klimczuk A., yjemy razem, czyli metody budowania kapitau spoecznego, [w:] A.J. Kloza
(red.), ylimy razem przez wieki, czyli ydzi i Polacy w Biaymstoku, Fundacja Edukacji i
Twrczoci w Biaymstoku, Biaystok 2009, s. 5-6.
Sadowski A., Biaystok. Kapita spoeczny mieszkacw miasta, WSE, Biaystok 2006.
Sokoowski M., Historia biaostockich ydw 1658-1943, [w:] Szlak Dziedzictwa
ydowskiego w Biaymstoku, Fundacja Uniwersytetu w Biaymstoku, Biaystok 2007,
http://szlak.uwb.edu.pl/historia.html#_hist1 [21.11.2012].
Sztop-Rutkowska K., Prba dialogu. Polacy i ydzi w midzywojennym Biaymstoku, Nomos,
Krakw 2008.

O autorze:
Andrzej Klimczuk, socjolog, absolwent Wydziau Historyczno-Socjologicznego Uniwersytetu
w Biaymstoku, doktorant w Kolegium Ekonomiczno-Spoecznym Szkoy Gwnej
Handlowej w Warszawie. W latach 2002-2009 redaktor i korespondent wydawnictw o grach
komputerowych. Wolontariusz Fundacji Uniwersytetu w Biaymstoku oraz Akademii
Rozwoju Filantropii w Polsce. Od 2011 roku wiceprezes Fundacji Laboratorium Bada i
Dziaa Spoecznych SocLab. Ekspert w wielu projektach badawczych. Czonek Polskiego
Towarzystwa

Socjologicznego,

Polskiego

Towarzystwa

Badania

Gier,

Polskiego

Towarzystwa Gerontologicznego, European Network for Social Policy Analysis i European

Map of Intergenerational Learning. Autor prac naukowych z zakresu gerontologii, ludologii i
polityki spoecznej (m.in. ksiek Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie
13

A. Klimczuk, Historia ydw na Podlasiu, czyli ylimy razem przez wieki: od zrnicowania
kulturowego do wielokulturowoci. Oddolne techniki budowania kapitau spoecznego
(History of the Jews in the Podlasie Region. We Have Lived Together for Centuries: from
Cultural Diversity to Multiculturalism. Bottom-up Techniques of Social Capital Building),
[in:] I. Wroska, M. Rusiowicz (eds.), Wielokulturowe Podlasie w Unii Europejskiej, Prawo i
Partnerstwo, Biaystok 2012, pp. 152-163.
mieszkacw miasta Biaystok, Wiedza i Edukacja, Lublin 2012,; Experts and Cultural
Narcissism. Relations in the Early 21th Century, LAP LAMBERT Academic Publishing,
Saarbrcken 2012).

14