Professional Documents
Culture Documents
ANDRZEJ KLIMCZUK
Sowa kluczowe:
kapita kreatywny, rozwj regionalny i lokalny, instytucje kulturalne i artystyczne, polityka
kreatywnego starzenia si, polityka midzypokoleniowa
Key words:
creative capital, regional and local development, cultural and artistic institutions, creative
ageing policy, intergenerational policy
Streszczenie:
Artyku zwraca uwag na powizania procesu starzenia si spoeczestwa z
ksztatowaniem zmian organizacyjnych zachodzcych w miejskich instytucjach kulturalnych i
artystycznych w zakresie wiadczenia usug dla osb starszych. Przyblione zostaj gwne
cechy zachodzcych na pocztku XXI wieku przemian pracy i czasu wolnego oraz zjawiska
kreatywnej gospodarki wraz z now stratyfikacj spoeczn i nowymi czynnikami
rozwojowymi. Zarysowany zosta take paradygmat kreatywnego starzenia si, korzyci i
bariery budowania kapitau kreatywnego seniorw oraz zagraniczne i krajowe przykady
wykorzystywanych na tym polu rozwiza a zarazem obszarw dalszych bada.
Summary:
Article draws attention to the relationship of ageing process and evolution of the
organizational changes in cultural and artistic institutions in cities that are connected to
provision of services for older people. Study shows main features of work and leisure time
transformation at the beginning of the XXI century and the phenomenon of creative economy
with new social stratification and development factors. It also describes creative ageing
Wprowadzenie
Proces starzenia si spoeczestwa prowadzi do zasadniczych przemian w
zapotrzebowaniu na usugi spoeczne, inwestycje w infrastruktur i organizacj przestrzeni
publicznych, w strukturach rodziny oraz konsumpcji, innowacyjnoci i produktywnoci pracy
ludzkiej. Celem niniejszego opracowania jest przyblienie zmian regu obowizujcych w
instytucjach kulturalnych i artystycznych w zakresie usug dla osb starszych. Reformy te
wi si gwnie z zachodzcymi na pocztku XXI wieku przemianami pracy i czasu
wolnego oraz ich miejscem w cyklu ycia ludzkiego. W szerszym ujciu ksztatowanie si
kreatywnej gospodarki prowadzi do nowej stratyfikacji spoecznej i paradygmatu
kreatywnego starzenia si. Instytucjonalizacja tych praktyk zachodzi przede wszystkim w
miastach, std te podjta analiza pomija obszary wiejskie. W artykule okrelone zostaj
gwne rda zmian i ich przykady oraz moliwe kierunki dalszych bada.
Instytucjonalizacja kreatywnej gospodarki w warunkach starzenia si spoeczestwa
Instytucje za Douglasem C. Northem rozumie si jako wymylone przez ludzi
ograniczenia, ktre strukturalizuj ludzkie interakcje (za: Morawski, 2001, s. 59). S to:
ograniczenia formalne jak reguy, prawa i konstytucje; nieformalne jak normy zachowa,
konwencje i kody postpowania; oraz ich sposoby zabezpieczenia. Elementy te nadaj sens
ludzkim dziaaniom, wi je ze sob oraz czyni ycie codzienne bardziej przewidywalnym.
Instytucjonalizacj jest za proces nadawania praktykom organizacyjnym sensu kulturowego.
Wedug Pameli S. Tolbert i Lynne G. Zucker zmiany - innowacje - s tu przeksztacane w
czynnoci powtarzalne w piciu kolejnych etapach (ibidem, s. 61-62). Ujawnienie si (1)
rde innowacji, prowadzi do (2) ich okrelenia i (3) uzwyczajnienia poprzez wytwarzanie
nowych struktur dziaa i formalizacj. Nastpnie dochodzi do (4) obiektywizacji, czyli
dyfuzji struktur co wymaga konsensu midzy decydentami oraz adaptacji organizacji do
nowych regu. Sprzyjaj temu kontrola organizacyjna oraz uzasadnianie struktur. Ostatnim
etapem jest (5) sedymentacja, trwae zakotwiczanie nowych struktur, przyjmowanie ich
istnienia przez aktorw organizacyjnych za oczywiste. Etap ten zachodzi szybciej gdy zmiany
maj poparcie silnych grup interesw, daj pozytywne wyniki oraz s bezporednim skutkiem
2
instytucjonalizacj
spoeczestwa
obywatelskiego.
nowych
regu
Niemniej
rynkowych,
demokracji
ogoszonym
przez
politycznej
Zesp
Doradcw
W artykule przyjmuje si, i starzenie si to pojcie suce do opisu jednostkowych i zbiorowych zmian
zwizanych z kategori spoeczn ludzi starych. Synonimami okrelenia ludzie starzy s tu zwroty osoby
starsze, ludzie starsi i seniorzy. Jako kryterium staroci uznaje si za za ekspertami wiatowej Organizacji
Zdrowia przekroczenie 60. roku ycia (UNDP, 1999, s. 7). Wiele z omawianych w dalszej czci artykuu
publikacji i dokumentw krajowych i zagranicznych instytucji badawczych, jednostek administracyjnych i
orodkw eksperckich odnosi si te do osb w wieku 45-59 lat tym samym ich autorzy zwracaj uwag na
potrzeb mniej lub bardziej samodzielnego przygotowania do aktywnoci w ostatnim etapie ycia (zob.
Golinowska, 2010; Szukalski, 2009).
kierowania
yciem
okresie
staroci,
aktywnoci
pozarodzinnej,
jako
czynnika
pobudzajcego
rozwj
spoeczno-gospodarczy;
kreatywnoci
jako
narodowego
lub
regionalnego
potencjau
oraz
systemw
transferu
technologii
komercjalizacji
wiedzy
ich
twrczo
poprzez
tolerancyjno,
innowacyjno,
przyjazno
niezorientowana
na
wytwarzanie
usug
czy
produktw
jest
niej
wartociowana. Std te twierdzenie Ernesta Burgessa o roli emeryta jako roli bez roli
(za: Niezabitowski, 2007, s. 79-82), A. Gorza i emeryci nale do nieklasy
niepracownikw (za: Giddens, 2004, s. 438-439), Lestera C. Thurowa e tworz now
klas prniaczo-rewolucyjn (za: akowski, 2003, s. 47-50) czy Manuela Castellsa o
11
publicznych,
bd
prywatnych
programw
rozwojowych.
Zachodzca
12
W tym miejscu naley zaznaczy, i na gruncie ekonomii i socjologii trwa spr co do moliwoci przejcia od
gospodarki i spoeczestwa opartych na wiedzy do formacji opartych i na kreatywnoci, i na mdroci (zob.
Zacher, 2007; Klimczuk, 2009; Kukliski, Pawowski, Woniak, 2009; Kukliski, Mczyska, 2011).
5
Mdro pragmatyczna jest zwizana z waciwociami poznawczymi ludzi jak samowiadomo,
autorefleksja, samokontrola i kierowanie wasnym yciem. Wie si z ukierunkowaniem uwagi podmiotu na
zewntrz, na praktyczne aspekty ycia, z aktywnoci i uczestnictwem w yciu spoecznym. Mdro
transcendentalna za ujawnia si w sytuacjach niepewnych, wieloznacznych, paradoksalnych, jest cech caej
osobowoci i jej ustosunkowania si do wiata. Jest zwizana z odwrceniem si od wiata materialnego i
spoecznego, osamotnieniem - pasywnoci i wycofywaniem si (Stra-Romanowska, 2000, s. 282-284).
6
UNECE Policy Briefs on Ageing, http://live.unece.org/pau/age/Policy_briefs/Welcome.html [dostp:
06.06.2011].
16
budetw
partycypacyjnych;
obowizek
publikowania
Internecie
17
organizacji
dziaaj m.in.
grupy do
spraw aktywnego
zatrudnienia i
18
Trzeciego
Wieku,
kluby
seniora
organizacje
pozarzdowe
(por.
19
Podsumowanie
Artyku mia na celu prb ukazania zmian regu obowizujcych w instytucjach
kulturalnych i artystycznych w zakresie usug dla osb starszych na pocztku XXI wieku.
Okrelono rda reform, gwne cechy zjawiska gospodarki kreatywnej oraz zwizanych z
nim innowacji w strukturach organizacyjnych istniejcych ju instytucji, przemian w stratyfikacji
spoecznej i czynnikw rozwoju spoeczno-gospodarczego. Przybliono skutki przemian relacji
midzy prac a czasem wolnym dla seniorw, koncepcje polityk wobec starzenia si
spoeczestw, korzyci i bariery wspierania rozwoju kreatywnoci osb starszych oraz
przykady zalece i dziaa w tym zakresie, ktre mog by obiektem pogbionych bada.
Polskie instytucje miejskie znajduj si dopiero u progu przemian zwizanych z
kreatywn gospodark i adaptacj do wymogw stawianych przez starzejce si
spoeczestwo. Utrwalenie nowych regu lub ich odrzucenie bdzie z pewnoci wiza si ze
20
Literatura:
ACNI (Arts Council of Northern Ireland), 2010, Arts and Older People Strategy 2010-2013,
Belfast.
ARTSUSA (Americans for the Arts), 2005, Recommendations from Mini-Conference on
Creativity and Aging in America, 18-19.05.2005, Washington.
Barcz Z., 2008, Czas wolny a satysfakcja yciowa seniorw, [w:] Muszyski W.,
Sokoowski M. (red.), Homo creator czy homo ludens? Nowe formy aktywnoci i
spdzania czasu wolnego. Wyd. Adam Marszaek, Toru.
Bilton C., 2010, Polityka kreatywnoci, [w:] Gwd A. (red.), Od przemysw kultury do
kreatywnej gospodarki. NCK, Warszawa.
Bird K., Mathis A. (eds.), 2003, Design for Accessibility. A Cultural Administrator's
Handbook. National Endowment for the Arts, Washington.
Boni M. (red.), 2008, Raport o kapitale intelektualnym Polski. KPRM, Warszawa.
Boni M. (red.), 2009, Raport Polska 2030. Wyzwania rozwojowe. KPRM, Warszawa.
Bourdieu P., Wacquant L.J.D., 2001, Zaproszenie do socjologii refleksyjnej. Oficyna
Naukowa, Warszawa.
Brzeziska A., 2000, Spoeczna psychologia rozwoju. Scholar, Warszawa.
Burszta W.J. (i wsp.), 2010, Kultura miejska w Polsce z perspektywy interdyscyplinarnych
bada jakociowych. NCK, Warszawa.
Castells M., 2007, Spoeczestwo sieci. PWN, Warszawa.
CR (City of Rome), 2010, Local Action Plans Synthesis Report on Age and Economy Active
A.G.E. Urbact II Thematic Network, Rome.
Cunningham S., 2005, Knowledge and cultural capital, [w:] Rooney D.,
Hearn G.,
21
23
26
27