You are on page 1of 17

Niniejsza

publikacja ukazaa si:


Wybrane aspekty spoecznej odpowiedzialnoci biznesu. Seria Gospodarowanie
Kapitaem Ludzkim, Zeszyt nr 4, red. nauk. Ewa Mazur-Wierzbicka, Szczecin
2013, s. 135-175.

Helena Giebie

ROZDZIA 9
Spoeczna odpowiedzialno biznesu w Rosji.
Aspekt ekologiczny (zarys problemu)


9.1. Wprowadzenie
Celem niniejszego opracowania jest nawietlenie kwestii spoecznej odpowie-
dzialnoci biznesu w zakresie ekologii we wspczesnej Rosji. W tekcie podjto si uka-
zania (w zarysie) stosunku rosyjskiego rzdu oraz czoowych przedsibiorstw do pro-
blemu zanieczyszczenia rodowiska naturalnego oraz krokw podejmowanych w celu
niwelowania powstaych szkd wyrzdzonych rodowisku naturalnemu. Skoncentro-
wano si rwnie na przedstawieniu podejcia rosyjskich przedsibiorstw do wdraania
spoecznej odpowiedzialnoci biznesu oraz perspektywach rozwoju CSR w warunkach
rosyjskich.

Kwestie spoecznej odpowiedzialnoci biznesu CSR (z ang. Corporate Social Re-
sponsibility) w Rosji zaczto porusza stosunkowo niedawno. Kraje zachodnie wcieliy
t praktyk okoo dwadziecia lat temu. Na pocztku rozwoju CSR byo rozumiane jako
polityka wzajemnych relacji z pracownikami, terminowa wypata wynagrodzenia oraz
opata podatkw. W Stanach Zjednoczonych oraz w rozwinitych krajach Europy Za-
chodniej na pocztku lat 70 XX wieku najwiksze firmy uwiadomiy sobie swoj odpo-
wiedzialno przed spoeczestwem i rodowiskiem. Postanowiy zatem opracowa
wsplne wartoci dotyczce relacji z pracownikami, rodowiskiem naturalnym oraz
otoczeniem spoecznym.

W literaturze istnieje wiele definicji spoecznej odpowiedzialnoci biznesu. Komi-
sja Europejska definiuje CSR jako odpowiedzialno przedsibiorstw za ich wpyw na
spoeczestwo (Komisja Europejska, 2011, s. 7), a wiatowa Rada Biznesu na rzecz
Zrwnowaonego Rozwoju (WBCSD) -jako cige zobowizanie biznesu do zachowania
etycznego oraz przyczyniania si do zrwnowaonego rozwoju ekonomicznego poprzez
popraw jakoci ycia pracownikw i ich rodzin, jak rwnie lokalnej spoecznoci i spo-
eczestwa jako caoci (WBCSD Meeting Changing Expectations CSR, s. 3). Innymi
sowy CSR jest to taki styl zarzdzania przedsibiorstwem, ktry polega na integrowaniu
kwestii spoecznych, rodowiskowych, etycznych i dotyczcych praw czowieka do dzia-
a biznesowych i strategii, we wsppracy z interesariuszami. Odpowiedzialno
przedsibiorstwa polega nie tylko na spenieniu wszystkich wymogw formalnych i
prawnych, ale oprcz tego na zwikszeniu inwestycji w zasoby ludzkie, w ochron ro-
dowiska i relacje z otoczeniem firmy, czyli dobrowolne zaangaowanie. Ponadto spo-
eczna odpowiedzialno biznesu jest procesem, w ramach ktrego przedsibiorstwa
zarzdzaj swoimi relacjami z rnorodnymi interesariuszami, ktrzy mog mie fak-
tyczny wpyw na sukces w dziaalnoci gospodarczej, dlatego te s traktowane jako
inwestycje a nie koszt (, , 2003, s. 17-21).
Naley podkreli, e CSR jest zjawiskiem wielowymiarowym. Na jego ostateczny
ksztat wpywa wiele czynnikw, m.in.: globalizacja, wzrost konkurencyjnoci, rozwj

mediw, wzrost wiadomoci spoecznej, ponadto zaley od lokalnej kultury, stopnia


rozwoju kraju i brany, w ktrej dziaa firma.

Jak ju zostao wyej wspomniane CSR zakada dobrowolne zaangaowanie,
swoist dziaalno filantropijn. Biznes rozumie swoj odpowiedzialno przed rodo-
wiskiem wewntrznym oraz zewntrznym przedsibiorstwa, przeznacza wic cz do-
chodw na cele spoeczne. Jak zatem wyglda sytuacja w Rosji? Jakie s moliwoci i
perspektywy ksztatowania si idei CSR w rodowisku rosyjskim, szczeglnie w aspek-
cie ekologicznym?

9.2. Wdroenie polityki CSR w Rosji

Rosyjskie rodowisko biznesowe jeszcze kilka lat temu nie rozumiao znaczenia
spoecznej odpowiedzialnoci biznesu. Spoeczna odpowiedzialno polegaa gownie
na wypacaniu wynagrodzenia, bezpatnym wyywieniu pracownikw, niektre firmy
oferoway dodatkowo ubezpieczenie zdrowotne swoim pracownikom. Najwiksze firmy
na forum spoecznym deklaroway, i bd w przyszoci organizowa akcje charyta-
tywne, inwestowa w reklamy, w ktrych poruszana bdzie tematyka ochrony przyrody
i rzadkich zwierzt (, 2009).

W zwizku z wejciem Rosji na aren midzynarodow, wzrastajcym tempem
globalizacji, a take chci pozyskania przez rosyjskich przedsibiorcw zagranicznych
inwestycji, zostaa poruszona kwestia przyjcia nowych standardw, do ktrych zali-
czono m. in. te z zakresu spoecznej odpowiedzialnoci biznesu, zorientowanych na mo-
del prozachodni.

Obecnie opracowane s normy sprawozda dotyczce polityki spoecznej odpo-
wiedzialnoci. Jedn z najbardziej znanych jest zestaw dziewiciu zasad etyki bizneso-
wej i polityki socjalnej United Nations Global Compact zaproponowany przez ONZ w
2000 roku. Jako realizacji CSR jest oceniana przez audyt spoeczny. Niektre znane
agencje opracowuj rankingi spoecznej odpowiedzialnoci poszczeglnych przedsi-
biorstw, ktre, wraz z wskanikami biznesowymi, wpywaj na ich warto rynkow.
British Petroleum, na przykad, by inicjatorem audytu spoecznego wrd przedsi-
biorstw naftowych. Natomiast w Rosji koncepcja ta zostaa przejta przez koncern naf-
towy Jukos (, 2009).
Wiele stowarzysze przedsibiorcw jest zainteresowanych opracowaniem stra-
tegii ich udziau w yciu spoeczestwa, strategii spoecznej odpowiedzialnoci bizne-
su. Wrd nich mona wymieni Rosyjski Zwizek Przemysowcw i Przedsibiorcw,
Stowarzyszenie Menederw, Fundacj Eurazja, brytyjsk fundacj Charities Aid Fo-
undation (CAF) (Zob. np.: , 2007, s. 101-102).
Spoeczn odpowiedzialno biznesu rosyjskich przedsibiorstw rozpatrywa na-
ley z uwzgldnieniem sytuacji wewntrz-politycznej oraz specyfiki poszczeglnych re-
gionw, szczeglnie dotyczy to tych przedsibiorstw, ktre w znacznym stopniu przy-
czyniy si do powstania i rozwoju miast. Biorc pod uwag powysze czynniki, rozwj
CSR w Rosji napotyka szereg utrudnie. Baz materialn do wdroenia polityki spo-
ecznej odpowiedzialnoci biznesu maj praktycznie wycznie due, oglnonarodowe
korporacje, filie oraz spki-crki midzynarodowych firm. Niestety rednie i mae
przedsibiorstwa (szczeglnie funkcjonujce w regionach), ze wzgldu na liczne podatki
oraz obowizujce formy wspierania spoeczestwa, organizuj zazwyczaj jednorazowe
akcje charytatywne. Naley take wzi pod uwag historyczne zaszoci Federacji Ro-
syjskiej, pooenie geograficzne, mentalno, denie do gromadzenia dbr, cigle zmie-
niajc si w kraju sytuacj ekonomiczn i spoeczno-polityczn. Obszerne tereny, due
odlegoci pomidzy miejscowociami a centrum, dua odlego do stolicy, skoncen-
2

trowanie kapitau w poszczeglnych regionach kraju obfitujcych w surowce, przywi-


zanie miast do kluczowych przedsibiorstw (dziki ktrym miasta te powstay i rozwi-
ny si) to gwne czynniki, ktre wpywaj na zmniejszenie szans oraz gotowo
menederw do wspierania dziaa prospoecznych i prorodowiskowych.
Kolejn przeszkod na drodze do CSR w Rosji jest bierno spoeczestwa oby-
watelskiego. Padaj zarzuty pod adresem pracodawcw, ktrzy nie chc zaangaowa
si w rozwizywanie wanych problemw spoecznych. Jednoczenie pracownikom
brakuje gotowoci do podjcia samodzielnych krokw w celu ich rozwizania. M. Bizia-
jewa wskazuje, i najwikszym problemem jest polityka przymusu ze strony pastwa
rosyjskiego oraz wadz miejscowych, ktre wszelkimi sposobami prbuj narzuci poli-
tyk CSR przedsibiorstwom. Godzi to w zasad dobrowolnoci, na ktrej budowana jest
idea CSR. Dalej, wspomniana autorka, zaznacza, e firmy, ktre nie chc straci swojej
pozycji na rynku, musz podporzdkowa si wymaganiom pastwa w tym zakresie.
Reakcja menederw przedsibiorstw jest, oczywicie, negatywna, a co wicej, zniech-
ca do dziaa na rzecz spoeczestwa. Kadrze zarzdzajcej firmami nie pozwalaj
zwrci naleytej uwagi na problemy spoeczne takie zjawiska, jak wysoki poziom ub-
stwa w regionach, brak dowiadcze oraz pastwowej infrastruktury w rozwizywaniu
problemw ochrony zdrowia, konfliktw w miejscach pracy. Zatem, z jednej strony ro-
syjski biznes prbuje wypracowa indywidualne oraz oglne podejcie do odpowie-
dzialnoci spoecznej, stara si wcieli w ycie midzynarodowe zasady przejrzystoci,
bezpieczestwa ekologicznego, relacji w miejscu pracy, wsparcia spoeczestwa, z dru-
giej za strony musi utrzyma i zachowa odpowiedni poziom wynagrodze oraz rno-
rodne ulgi dla pracownikw, inwestowa w rozwj swojego przedsibiorstwa, dzieli si
z miejscow wadz dochodem oraz innymi organami sprawujcymi nad nim kontrol
(, 2009; Zob. te: , 2006)1.
Pomimo wspomnianych wyej utrudnie, rosyjskie rodowisko biznesowe stara
si wciela w ycie zasady CSR. Zdaje sobie bowiem spraw, i od jakoci i efektw tej
polityki zaley ich presti wewntrz kraju, a co istotne na arenie midzynarodowej.

9.3. Problemy ekologiczne Rosji polityka rzdu oraz rodowisk biznesowych
Wobec cigle narastajcych problemw ekologicznych na wiecie, problem bez-
pieczestwa ekologicznego stanowi istotn cz strategii bezpieczestwa narodowego
poszczeglnych krajw, take Rosji. 30 kwietnia 2012 roku prezydent RF Dmitrij Mied-
wiediew podpisa istotny dla kwestii ekologicznej w kraju dokument: Podstawy polityki
pastwowej w sferze rozwoju ekologicznego Rosyjskiej Federacji do 2030 roku
(
2030 ) ( , 2012)2.
1 Wedug opinii specjalistw z zakresu socjologii i zarzdzania Rosja powinna opracowa takie podejcie
do spoecznej odpowiedzialnoci biznesu, ktre bdzie bazowa na oglnie przyjtych midzynarodowych
zasadach spoecznej odpowiedzialnoci, a jednoczenie powinna wzi pod uwag specyfik rosyjskiej
mentalnoci. Opracowanie oraz praktyczne zastosowanie efektywnej polityki CSR przyczyni si do wik-
szego uznania rosyjskich firm na arenie midzynarodowej, pomoe w zmianie stereotypw, image rosyj-
skich przedsibiorstw.
2 Wedug danych oficjalnych, zawartych w dokumencie, w 40 podmiotach Federacji Rosyjskiej ponad 54%
mieszkacw miast naraona jest na wysoki i bardzo wysoki poziom zanieczyszczonego powietrza. Nie-
pokojcym jest fakt, i ilo ciekw nieoczyszczonych lub w niewystarczajcym stopniu oczyszczonych,
ktre trafia do wd powierzchniowych, jest nadal wysoka. Praktycznie we wszystkich regionach zachowu-
je si tendencja do pogarszania si stanu gleb i gruntw rolnych. Intensyfikuj si procesy degradacji gle-
by, ktre powoduj utrat podnoci gruntw rolnych, a w konsekwencji s one wycofywane z dziaalno-
ci rolniczej. Problem pustynnienia obejmuje 27 podmiotw RF o powierzchni 100 mln ha. Wzrasta liczba

W dokumencie s wymienione zadania pastwa w obszarze ekologii oraz mechanizmy


ich realizacji. Dokument w odzwierciedla take gwne problemy ekologiczne w skali
globalnej i narodowej, wytycza strategiczne cele, ktre uwzgldniaj narodowe oraz
midzynarodowe dowiadczenia z zakresu ochrony rodowiska i zapewnienia bezpie-
czestwa ekologicznego. Do gwnych celw pastwowej polityki w Rosji w sferze roz-
woju ekologicznego nale: ekologicznie zorientowany wzrost gospodarki (tzw. zielona
gospodarka); zachowanie dobrego stanu rodowiska naturalnego, biologicznej rno-
rodnoci i zasobw naturalnych dla zaspokojenia potrzeb wspczesnoci i przyszych
pokole; realizacja prawa obywateli do dobrego stanu rodowiska naturalnego; umoc-
nienie prawodawstwa w sferze ochrony rodowiska naturalnego i zapewnienie bezpie-
czestwa ekologicznego. Zastpca ministra ds. Zasobw Naturalnych i Ekologii RF Rinat
Gizatulin zaznaczy, e w pracy nad podstawami polityki pastwowej w sferze rozwoju
ekologicznego RF udzia wziy wszystkie zainteresowane strony, a przede wszystkim
organy wadzy pastwowej, organizacje zajmujce si ochron rodowiska naturalnego,
rodowiska naukowe oraz stowarzyszenia biznesowe. Dalej podkreli, e jest to pierw-
szy dokument strategiczny we wspczesnej Rosji w dziedzinie ekologii, ktry przyczyni
si do zbalansowania interesw pomidzy rozwojem gospodarczym a zachowaniem
ekologii (- , 2012).

W dokumencie przewidziane s take nastpujce kwestie: udoskonalenie sys-
temu zarzdzania i prawnego zabezpieczenia w dziedzinie ochrony rodowiska natural-
nego, utworzenie nowego systemu regulacji dziaalnoci przedsibiorstw przemyso-
wych oraz dostarczenie bodcw ekonomicznych do ich modernizacji, zwikszenie od-
powiedzialnoci za popenienie przestpstw ekologicznych. Dokument zakada take
utworzenie przejrzystych warunkw pracy organw nadzorujcych oraz udoskonalenie
metod gromadzenia informacji o stanie rodowiska naturalnego. Szczegln uwag po-
wicono kwestii bezpiecznego dla rodowiska zarzdzania odpadami. W tym celu za-
planowana jest segregacja mieci, wprowadzenie surowych sankcji za skadowanie od-
padw w miejscach do tego nieprzeznaczonych oraz dodatkowych opat ekologicznych
wtedy, gdy kupujcy nabywa towar wymagajcy bezpiecznego dla rodowiska skado-
wania. rodki te wraz z zaproponowanym zakazem skadowania niektrych rodzajw
odpadw, ktre mog by poddane recyklingowi, maj przyczyni si do zmniejszenia
liczby nielegalnych wysypisk, utworzenia brany utylizacji odpadw. Naley nadmieni
inne wane zadania, zawarte w dokumencie, dotyczce utworzenia systemu wypaty
odszkodowa oraz likwidacji szkd ekologicznych powstaych w przeszoci, rekon-
strukcji uszkodzonych ekosystemw, zachowania biologicznej rnorodnoci. W doku-
mencie powiecono take uwag kwestiom edukacji ekologicznej, tworzenia kultury
ekologicznej w spoeczestwie, rozwojowi wsppracy midzynarodowej, etc. Polityka
Rosji w zakresie ochrony rodowiska nastawiona jest na aktywny udzia obywateli w
dyskusji nad postanowieniami rzdu, ktre dotycz ich prawa do czystego rodowiska
naturalnego.
Pod koniec 2012 roku rzd Rosji zatwierdzi take plan realizacji zaoe polityki
pastwa w sferze rozwoju ekologicznego do 2030 roku. W planie zostay ujte m.in.
odpadw, ktre nie s wykorzystywane w recyklingu, lecz trafiaj na wysypiska, przy czym warunki ska-
dowania i utylizacji odpadw nie speniaj podstawowych norm bezpieczestwa ekologicznego. Zob. sze-
rzej o problemach ekologicznych Rosji poruszanych na forum wadz pastwowych:






(2011),
http://www.kremlin.ru/news/11519 [data odczytu 20.12.2013]; : 15%
(2013),
http://russian.rt.com/article/18582 [data odczytu 20.12.2013].

przedsiwzicia skierowane na udoskonalenie bazy prawnej w zakresie ochrony rodo-


wiska, na rozwj systemu zarzdzania rodowiskiem wedug norm krajowych z
uwzgldnieniem norm midzynarodowych, a rwnie na ksztatowanie kultury ekolo-
gicznej, rozwj edukacji ekologicznej i wychowania w duchu proekologicznym. Plan
przewiduje podjcie dziaa w celu ochrony rodowiska naturalnego i odbudowy znisz-
czonych ekosystemw, np. rozwizanie problemw ekologicznych Bajkau, regionw
Pnocy, Dalekiego Wschodu, terenw nalecych do rdzennych maolicznych narodw
Pnocy. Ministerstwo rodowiska zobowizane jest do zoenia sprawozdania z prze-
biegu realizacji przedsiwzi przewidzianych w planie do 15 marca kadego roku
( , 2012).
Skal zanieczyszczania rodowiska naturalnego w Rosji przedstawia umieszczo-
na poniej mapa, na ktrej uwzgldnione zostay najbardziej zanieczyszczone regiony.
Ze wzgldu na stan rodowiska naturalnego Rosja zajmuje 69 miejsce na wiecie (we-
dug rankingu opracowanego przez Uniwersytet w Yale). Okoo 15% terytorium kraju
jest skrajnie zanieczyszczona (zamieszkuje te tereny okoo jednego miliona osb). Pre-
zes zarzdu spoecznej organizacji Zielonyj Patrul (ee ) Andrej Na-
gibin podczas podsumowania ekologicznego rankingu rosyjskich regionw w 2011 roku
podkreli, e aden z regionw Rosyjskiej Federacji nie moe by zakwalifikowany jako
sprzyjajcy pod wzgldem ekologicznym. Okoo 70% ludnoci mieszka w niesprzyjaj-
cych warunkach ekologicznych (http://www.greenpatrol.ru/regions?rating_id=149,
data odczytu 20.12.2013).

Mapa 9.1. Stan ekologiczny Federacji Rosyjskiej


rdo: http://www.nationalsecurity.ru/maps/russiaecology.htm. (data odczytu
20.12.2013)

W listopadzie 2013 roku prezydent Rosji Wodzimierz Putin podczas posiedzenia
Rady Bezpieczestwa RF zada opracowania i przyjcia strategii bezpieczestwa eko-
5

logicznego Rosji. Strategia ma by opracowana do 2025 roku. W trakcie posiedzenia W.


Putin take wyrazi zaniepokojenie tym, i rosyjski biznes dotychczas nie ponosi opat
ekologicznych za wykorzystywanie zasobw naturalnych. Podkreli, i od 2002 roku
(od momentu przyjcia Ekologicznej Doktryny Rosji) nie zostaa utworzona baza usta-
wodawcza w celu skutecznego zarzdzania rodowiskiem, a take brakuje penowarto-
ciowego mechanizmu opat ekologicznych ze strony rodowiska biznesu oraz innych
struktur za wykorzystanie zasobw naturalnych. Prezydent take zaznaczy, e w pozo-
staych krajach cywilizowanych takie praktyki s powszechne i dziki opatom na ekolo-
gi moliwa jest ochrona i odbudowa rodowiska naturalnego. Jednoczenie W. Putin
uzna, e kwestia ta nie naley do atwych, poniewa stanowi dodatkowe obcienie dla
przedsibiorstw, lecz jeli przedsibiorstwa nie bd inwestowa w ekologi, to dla
przyszych pokole nic nie pozostanie (
, 2013; , 2013).

Powysze stwierdzenie jest jak najbardziej suszne. Aby skutecznie chroni ro-
dowisko naturalne naley przeksztaci ekologiczn efektywno w czynnik kapitalizacji
przedsibiorstwa. Niezalena Agencja Rankingu Ekologicznego ( ) podkre-
laa, e najbardziej proekologiczne i przejrzyste przedsibiorstwa powinny mie wik-
sza warto ni przedsibiorstwa mniej efektywne i bardziej zamknite. Agencja stwo-
rzya rodzin ekologicznych giedowych indeksw NERAX-Eco, ktra pozwala monito-
rowa wpyw ekologicznej odpowiedzialno biznesu rosyjskich przedsibiorstw na
ocen ich wartoci na giedzie (Top 100, 2009)3. Przeksztacona w 2010 roku Agencja
w agencj rankingu ekologiczno-energetycznego Interfax-ERA stawia sobie za cel stwo-
rzenie systemu kompleksowej oceny efektywnoci krajw wraz z ich regionami oraz
gminami, ekonomiki przedsibiorstw i spek. Ratingi s przeznaczone dla przedsi-
biorstw, kredytodawcw oraz inwestorw oraz s wykorzystywane przez wadze pa-
stwowe w celu uwzgldnienia czynnikw ekologicznych podczas podejmowania decyzji
ekonomicznych.

Wedug Interfax-Eco skal oglnego wpywu dziaalnoci gospodarczej przedsi-
biorstw na rodowisko naturalne we wszystkich regionach Rosji w 2009 roku odzwier-
ciedlaj mapy nr 2-6 (wedug piciu parametrw), ktre obrazuj sytuacj ekologiczna
Rosji.






3 Autonomiczna niekomercyjna organizacja Niezalena Agencja Rankingu Ekologicznego powstaa w


2003 roku z inicjatywy centrum badawczego Ministerstwa Rozwoju Gospodarczego Rosji Rosyjskiego
Naukowo-Koordynacyjnego Centrum Pnoc, ktre specjalizuje si w sferze ekonomii rodowiska i za-
sobw naturalnych oraz organizacji pozarzdowej Midzynarodowy Spoeczno-Ekologiczny Zwizek. W
czerwcu 2010 roku Agencja przy wsppracy z grup Interfax powoaa do ycia agencj rankingu (ratin-
gu) ekologiczno-energetycznego Interfax-ERA.

Mapa 9.2. Zanieczyszczenia emitowane ze rde stacjonarnych w 2009 r. (tys.


ton)


rdo: - - ,
,
<http://interfax-era.ru/reitingi-regionov/2009/otsenka-tekhnicheskogo-potentsiala>
[data odczytu 28.12.2013]


Mapa 9.3. Zanieczyszczenia emitowane ze rde mobilnych w 2009 r. (tys. ton)


rdo: - - ,
,
<http://interfax-era.ru/reitingi-regionov/2009/otsenka-tekhnicheskogo-potentsiala>
[data odczytu 28.12.2013]

Mapa 9.4. Wykorzystanie wody w 2009 r. (mln. metrw szeciennych)


rdo: - - ,
,
<http://interfax-era.ru/reitingi-regionov/2009/otsenka-tekhnicheskogo-potentsiala>
[data odczytu 28.12.2013]

Mapa 9.5. Odprowadzanie zanieczyszczonych ciekw w 2009 r. (mln. metrw
szeciennych)


rdo: - - ,
,
<http://interfax-era.ru/reitingi-regionov/2009/otsenka-tekhnicheskogo-potentsiala>
[data odczytu 28.12.2013]

Mapa 9.6. Produkcja odpadw I-IV klasy szkodliwoci w 2009 r. (tys. ton)


rdo: - - ,
,
<http://interfax-era.ru/reitingi-regionov/2009/otsenka-tekhnicheskogo-potentsiala>
[data odczytu 28.12.2013]

W 2012 roku Interfax-ERA ocenia efektywno ekonomiczn oraz ekologiczn
odpowiedzialno biznesu w rnych regionach Rosji bazujc na rankingu efektywnoci
ekonomicznej przedsibiorstw. W tym celu w kadym podmiocie terytorialnym Rosyj-
skiej Federacji zostay wzite pod uwag urednione znaczenia czterech podstawowych
kryteriw efektywnoci: ekologicznej energoefektywnoci, technologicznej efektywno-
ci, dynamiki technologicznej efektywnoci oraz stopnia przejrzystoci ekologicznej
sprawozdawczoci firmy w poszczeglnych regionach. Istot stanowi skala dziaalno-
ci produkcyjnej kadego przedsibiorstwa, ktra jest okrelana na podstawie docho-
dw, liczby pracownikw oraz zuycia energii. Wszystkie regiony s sukcesywnie ran-
kingowane wedug redniej kadego z kryteriw przedsibiorstwa danego regionu.
Pierwsze miejsca w rankingu zajmuj regiony prowadzce biznes o wysokiej efektyw-
noci (ekologiczno-energetycznej i technologicznej), o wysokich tempach wzrostu efek-
tywnoci i wysokiej przejrzystoci. Na mapach nr 7-9 ukazane s regiony wedug ured-
nionego kryterium podstawowego rankingu przedsibiorstw i firm na terenie kadego
podmiotu terytorialnego Federacji Rosyjskiej ( , 2012) :



Mapa 9.7. Podstawowa ekologiczno-energetyczna oraz technologiczna efektyw-


no (uredniony % w skali caego kraju)


rdo: - - ,

2012 , <http://interfax-era.ru/reitingi-
regionov/2012> [data odczytu 28.12.2013].

Mapa 9.8. Wzrost efektywnoci po 2000 r. (w % na rok)


rdo: - - ,

2012 , <http://interfax-era.ru/reitingi-
regionov/2012> [data odczytu 28.12.2013].

10

Mapa 9.9. Przejrzysto w biznesie (% ujawnienia sprawozdawczoci ekologicz-


nej)



rdo: - - ,

2012 , <http://interfax-era.ru/reitingi-
regionov/2012> [data odczytu 28.12.2013].


Dziki informacjom zawartym na mapach nr 7-9 moemy pozna regiony, w kt-
rych najbardziej efektywnie zarzdza si przedsibiorstwem pod wzgldem ekologicz-
nej odpowiedzialnoci biznesu (naley przy tym wzi pod uwag cztery kryteria, o kt-
rych byo wspomniano w tekcie). Oprcz oglnego zarysu, Agencja Interfax-ERA
umieszcza szczegowe dane o przedsibiorstwach ukazujc ich miejsce w licie rankin-
gowej (Zob.: - - ,
, b.r.). Przedsibiorstwo
zgaszajc swj udzia w ocenie efektywnoci, jego zarzdzania pod wzgldem ekolo-
gicznym zwiksza swoj konkurencyjno w kraju, a take ma wiksze moliwoci w
nawizaniu korzystnych kontaktw i pozyskania inwestorw tak w kraju jak i za grani-
c.

Naley podkreli, e kwestia ochrony rodowiska naturalnego w Rosji nabiera
coraz wikszego znaczenia, wiadczy o tym wzrastajca wiadomo (take proekolo-
giczna) sektora biznesowego, obywateli i pastwa4. W czerwcu 2010 roku w Izbie Spo-
ecznej Rosyjskiej Federacji rozpocza si realizacja projektu Eko-efektywno. Oby-
4 2013 rok w Rosji zosta ogoszony rokiem ochrony rodowiska, z tej okazji zostay zaplanowane i zreali-
zowane rne przedsiwzicia. 16-17 wrzenia 2013 roku odbya si Pierwsza Oglnorosyjska Konferen-
cja pt. Kontrola spoeczna ekologii w Rosji: stan, problemy oraz perspektywy rozwoju. Zob. szerzej:
- , ,
http://oprf.ru/press/news/2013/newsitem/22540 [data odczytu 02.01.2014]; 2013 -
, http://rpn.gov.ru/node/7275 [data odczytu 29.12.2013];







,
http://www.ecounion.ru/ru/site.php?content=detailcontent.php&blockType=196&blockID=1573 [data
odczytu 29.12.2013].

11

watele, ktrych niepokoi stan ekologiczny miasta czy regionu, zwracaj si do Izby Spo-
ecznej z prob o skontrolowanie dziaalnoci przedsibiorstw zanieczyszczajcych
rodowisko. Celem projektu Eko-efektywno jest wywarcie presji na produkcyjne
przedsibiorstwa aby te dokonay modernizacji w zakresie produkcji, celem zmniejsze-
nia negatywnego oddziaywania na rodowisko naturalne. Wcielenie w ycie projektu
przynioso wymierne korzyci. Zostaa na przykad wstrzymana praca niektrych fabryk
w Ninim Nowgorodzie, Nowokuzniecku. W Nieniewartowskie kar musiay zapaci
przedsibiorstwa zanieczyszczajce powietrze oraz niespeniajce wymogw ekologicz-
nych oraz sanitarno-epidemiologicznych w sposobie obchodzenia si z odpadami lub
innymi niebezpiecznymi substancjami. Zostay take wstrzymane projekty, ktre prze-
szkadzaj mieszkacom i s potencjalnie niebezpieczne dla rodowiska (,
2013, . 189-190).

Interesujcymi s wyniki bada wiatowego Funduszu na rzecz Przyrody
(WWF), ktre zostay zrealizowane w 2006 w Rosji. Tematem bada bya analiza wka-
du czoowych rosyjskich firm w zrwnowaony rozwj (, ..,
2006, . 75-80). Naley nadmieni, e dotychczas wielu Rosjan nie wie czym jest i na
czym polega zrwnowaony rozwj. Natomiast coraz wicej przedsibiorstw, organi-
zacji spoecznych (krajowych i midzynarodowych) ekspertw oraz przedstawicieli
wadz bierze udzia w spotkaniach, debatach, forach, etc., na temat zrwnowaonego
rozwoju, podczas ktrych mog np. dzieli si dowiadczeniem, wypowiada swoje
obawy, nawizywa wspprac (Zob. np. ,
, 2013; , 2013). Stawiane s take pytania na temat tego, kto powi-
nien by motorem wzrostu ekonomicznego z uwzgldnieniem czynnika ekologicznego
biznes, pastwo, spoeczne organizacje czy obywatele. Jak ju byo zaznaczone wyej,
pastwo chtnie deleguje swoje obowizki w zakresie ochrony rodowiska przedsi-
biorcom (czasami stosujc metod kija i marchewki). Z kolei przedsibiorstwa (szcze-
glne te rednie i mae) traktuj nakady finansowe na ekologi jako drog filantropi.
Obywatele oczekuj aktywnoci pastwa i biznesu w tym zakresie, natomiast spoeczne
organizacje mona podzieli na te, ktre s gwnie zajte polityk i te, ktre rzeczywi-
cie realizuj programy ekologiczne, monitoruj dziaalno innych przedsibiorstw, etc.
(Zob.: , -
, 2013). Jednak wspomniane wyej badania WWF pokazuj, e czoowe rosyj-
skie przedsibiorstwa przyczyniaj si w coraz wikszym stopniu do zrwnowaonego
rozwoju rodowiska. Badaniem zostao objtych 67 najwikszych firm w Rosji. Celem
bada byo take obalenie niektrych mitw o tym, e w Rosji nie jest moliwe prowa-
dzenie przez przedsibiorstwa dziaalnoci zorientowanej ekologicznie: rosyjski biznes
niszczy przyrod, poniewa nastawiony jest wycznie na zysk, przejaw odpowiedzial-
noci ekologicznej jest jedynie akcj PR w celu przycignicia zagranicznych inwesto-
rw, rosyjskie przedsibiorstwa oszczdzaj na dziaaniach proekologicznych, wdro-
enie technologii przyjaznych dla rodowiska jest duym obcieniem finansowym dla
przedsibiorstw (, , 2006,. 75-80).

Wyniki bada wykazay, e 28 przedsibiorstw z 67, ktre prowadz dziaalno
midzynarodow zawsze bior pod uwag czynnik ekologiczny podczas podejmowania
decyzji biznesowych. Natomiast dla 38 przedsibiorstw z 67 czynnik ekologiczny jest
priorytetowy. Wikszo z badanych przedsibiorstw (55 z 67) wdraa odpowiednie
narzdzia w celu obnienia negatywnego wpywu na rodowisko. W 23 przedsibior-
stwach podczas procesu produkcyjnego rozwizywane s niektre problemy ekologicz-
ne, np. w zakadzie metalurgicznym w Nowolipiecku jest wytwarzany tucze z odpa-
dw, w zakadzie produkujcym pyty i zapaki s wytwarzane ekologicznie czyste za-

12

paki, Siewerstal wiadczy usugi w zakresie utylizacji lamp rtciowych oraz oczysz-
czania ciekw organizacji zewntrznych, Alfa-bank proponuje karty plastikowe Visa,
ktrymi dokonana opata 0,3% jest odprowadzana dla filii WWF w Rosji na zorganizo-
wanie przedsiwzi zwizanych z ochron rodowiska.

Wedug bada WWF najbardziej znaczcy wkad w polepszenie stanu rodowiska
naturalnego wniosy przedsibiorstwa zajmujce si przemysem naftowym i gazowym
np. Slawnieft zaja si oczyszczaniem gleby skaonej rop; Surgutnieftgaz wykonaa
rekultywacj dow szlamowych; Lukoil, Tatnieft, Gazprom generalnie zajmowali
si kontrol jakoci rodowiska naturalnego. Z drugiej strony, nie ulega wtpliwoci, e
ten rodzaj przemysu jest jednym z najbardziej zagraajcych ekologii. Ostatnie dane
mwi o tym, e Lukoil zapaci du kar finansow za dziewi wyciekw ropy mi-
dzy 2011 a 2013 rokiem w Republice Komi (ukoil z najwysz kar..., 2014). Niestety
wyrzdzone straty w rodowisku naturalnym nie da si zrekompensowa adn sum
pienidzy.

WWF w swoich badaniach wskazuje, e take na inne gazie przemysu, ktre
zwracaj wiksz uwag na problemy ekologiczne: AwtoWaz zmniejszy wag samo-
chodw w celu zaoszczdzenia paliwa i zmniejszenia emisji CO; browar Batika 90%
wody uzyskaa z recyklingu; Poczta Rosji otrzymywaa licencj na zbieranie, utylizacj,
transport oraz przechowanie niebezpiecznych odpadw; Azot-Kujbyszew opublikowa
na stronie internetowej urzdu miasta Toljatti materia ukazujcy ocen oddziaywania
na rodowisko naturalne.

Wymienione wyej przedsibiorstwa s strategicznymi graczami rosyjskiej go-
spodarki. Zakres ich dziaalnoci zarwno w Rosji, jak i za granic daj podstawy do
przypuszcze, i s one w pewnym stopniu pod wpywem pastwa w kwestiach ochro-
ny rodowiska naturalnego. Daje to podstawy do obalenia kolejnego mitu o tym, e poli-
tyka pastwa nie wywiera dostatecznej presji na przedsibiorstwa. Motywacj do wdro-
enia ekologicznej odpowiedzialnoci w wikszoci przebadanych przedsibiorstw by
ch zmniejszenia opat za zanieczyszczenie rodowiska oraz przestrzegania ustawo-
dawstwa, rwnie ch wzmocnienia konkurencyjnoci dziki przestrzeganiu norm
ochrony rodowiska.

Interesujcym jest fakt, e gwnym czynnikiem wdroenia ekologicznej odpo-
wiedzialnoci, wedug bada, bya polityka firmy a nie ch pozyskania inwestorw,
moliwoci rozszerzenia eksportu, zwikszenie wydajnoci dziki bardziej efektywne-
mu wykorzystaniu zasobw, czy te zaspokojenie potrzeb konsumentw oraz gwnych
akcjonariuszy. W dniu dzisiejszym rosyjski biznes w gwnej mierze motywowany jest
wanie tymi wyej wymienionym czynnikami. Jednak prawie poowa przedsibiorstw
bya zdania, e motywacj do wdroenia dziaalnoci proekologicznej generalnie dla
wszystkich przedsibiorstw Rosji jest umidzynarodowienie biznesu oraz jego integra-
cja ze wiatow gospodark.

Przytoczone badania pozwalaj wysnu nastpujce wnioski co do ekologicznej
odpowiedzialnoci rosyjskiego biznesu: po pierwsze wikszo przebadanych przedsi-
biorstw posiadajcych wiadomo ekologiczn, dziaa na poziomie midzynarodowym
lub na obszarach ekologicznie zaniedbanych, lub rodzaj ich dziaalnoci jest zwizany z
niekorzystnym odziaywaniem na rodowisko (dlatego posiadanie wiadomoci ekolo-
gicznej jest niejako wymuszone); po drugie, due rosyjskie firmy w sposb logiczny -
cz czynnik ekologiczny i konkurencyjno. Istotn motywacj dla firmy jest umidzyna-
rodowienie biznesu.

Zaznaczy naley, e ekologizacja rosyjskiej gospodarki jest na etapie, ktry na
Zachodzie ju min, chodzi o wdroenie metod, narzdzi oraz rozwiza technologicz-

13

nych w celu zmniejszenia negatywnego wpywu na rodowisko naturalne.



Na wdroenie ekologicznej odpowiedzialnoci w rosyjskich firmach duy wpyw
wywar wiatowy kryzys ekonomiczny (niektre musiay albo cakiem zrezygnowa
albo zmniejszy nakady finansowe). Nadal w czowce pod wzgldem realizacji ekolo-
gicznej odpowiedzialnoci pozostaj przedsibiorstwa z brany gazownictwa i grnic-
twa naftowego oraz metalurgicznej. Na przykad Lukoil w roku 2012 przeznaczy po-
nad 754 mln USD na realizacj przedsiwzi w celu spenienia wymogw bezpiecze-
stwa wobec rodowiska naturalnego. Wikszo rodkw zostao skierowanych na
ochron powietrza oraz zapobieenie i likwidacj skutkw katastrof. Dziaania te przy-
czyniy si do zmniejszenia wskanikw szkodliwego wpywu na rodowisko (Zob.:
). Z kolei Gazprom po znacznym obnieniu nakadw na rodowisko natu-
ralne w 2009 roku, z roku na rok zwiksza wysoko tych nakadw, ktre w 2012 roku
stanowiy 18,3 mld rubli (w 2008 roku 17,2 mld rubli, 2009 10,3 mld rubli), z kt-
rych 63% zostao przeznaczonych na gromadzenie i oczyszczenie ciekw, 17% - na
ochron powietrza oraz na agodzenie zmian klimatycznych, 12% - na utylizacj odpa-
dw, 6% - na ochron i uzdatnianie gruntw, wd powierzchniowych i gruntowych.
Spki grupy Gazprom take bior aktywny udzia w regionalnych programach ekolo-
gicznych. Najistotniejsze projekty Gazpromu ,
, 2 - podlegaj szczeglnie cisej kontroli pod wzgldem spenienia
warunkw ochrony rodowiska naturalnego zarwno na etapie budowy jak i podczas
eksploatacji (, , . 11-31). Wymienione wyej przed-
sibiorstwa maj wdroone systemy zarzdzania ekologicznego zgodne z midzynaro-
dow norm ISO 14001: 2004.

Zasadniczo wspczenie przedsibiorstwa mona podzieli na dwie kategorie:
przedsibiorstwa, ktre czerpi prawdziwe korzyci z rozwizywania problemw eko-
logicznych (recykling, ochrona zasobw) oraz przedsibiorstwa, ktre przewanie pra-
cuj na budowanie image w celu pozyskania krajowych i zagranicznych inwestorw. Za
przykad moe posuy koncern naftowy Lukoil, ktry w 2012 roku zleci firmie re-
klamowej LOWE Adventa przeprowadzenie na wielk skal kampanii wizerunkowej.
Motywem przewodnim kampanii byo ukazanie spoecznej, finansowej oraz ekologicz-
nej odpowiedzialnoci koncernu przed krajem (LOWE Adventa, 2012).

9.4. Podsumowanie
Podsumowujc powysze rozwaania na temat kierunkw rozwoju polityki CSR
(oraz jej specyfiki) w Rosji oraz stosunku do niej wadz i rodowisk biznesowych naley
podkreli, i idea spoecznej odpowiedzialnoci biznesu pomylnie zostaa przeniesio-
na na grunt rosyjski, jednak nie bez trudnoci i przeszkd odbywa si jej wdraanie. Na
przeszkodzie do efektywnego wdroenia ekologicznej odpowiedzialnoci biznesu stoi
brak usystematyzowanej polityki pastwa w sferze ochrony rodowiska (czynnik ten
wpywa na wspomnian wyej niech ponoszenia kosztw finansowych zwizanych z
wdroeniem proekologicznej technologii). Pastwo sabo motywuje przedsibiorstwa,
by te zainwestoway w dugoterminowe projekty proekologiczne. Stawia raczej na sank-
cje finansowe, a nie na inne narzdzia, np. audyt ekologiczny, ubezpieczenie ekologiczne.
Natomiast rodowisko biznesowe twierdzi, e w warunkach cigle zmieniajcych si
zasad, trudno jest wdraa projekty dugoterminowe. Pociga to za sob straty. Wedug
danych Banku wiatowego roczne straty eksportowe Rosji z powodu utraty zasobw
energetycznych stanowi 84-112 mld USD. Przyczyniaj si do tego wanie braki w
dziaaniu ustawodawstwa (uporzdkowania) w zakresie ochrony zasobw naturalnych i
energii (Zob.: , 2008, . 6).

14

Ponadto przeszkody w rozwijaniu si idei ekologicznej odpowiedzialnoci nie


tylko duych rosyjskich korporacji (chocia niektre z nich take borykaj si z tym
problemem) mog stanowi np. bariery instytucjonalne w postaci historycznie ukszta-
towanego modelu zarzdzania racjonalnie mylcy rosyjski meneder prdzej powi-
ci swj wysiek na pozyskanie dodatkowych rodkw ni na zaoszczdzenie czasu i wy-
sikw (, 2002, s. 22). Take niemniej wana jest rosyjska mentalno, ktra
jest niejako opniona w stosunku do oglnowiatowego postrzegania problemu eko-
logicznego i ktra utrudnia rozumienie koniecznoci rozwoju zgodnie z koncepcj
zrwnowaonego rozwoju. Z jednej strony rosyjskie przedsibiorstwa mog boryka si
z problemem przestarzaego sprztu, co zasadniczo utrudnia prowadzenie polityki pro-
ekologicznej, za z drugiej strony mog nie chcie ponosi kosztw zwizanych z wdro-
eniem proekologicznej technologii.

Rosja jako spadkobierczyni ZSSR, w ktrym prowadzono agresywn eksploatacj
zasobw naturalnych stoi przed rozwizaniem szeregu problemw ekologicznych. Roz-
wizanie tych problemw nie bdzie moliwe bez zaangaowania si coraz licznej rze-
szy przedsibiorcw, ktrzy pomimo brakw w umiejtnoci zarzdzania na wzr za-
chodni z uwzgldnieniem aspektu ekologicznego, staraj si wdraa ide ekologicznej
odpowiedzialnoci biznesu i stawa si przykadem dla innych (rol propagatora i
wdroeniowca do dalszej ekologizacji gospodarki na wiksz skal mog przej naj-
wiksze rosyjskie firmy).

Bibliografia:
. (2009),
, , 23, http://www.top-
personal.ru/issue.html?2253 [data odczytu 02.01.2014].

, : (2013),
<http://www.b-soc.ru/center/our-meetings/meeting/74> [data odczytu 30.12.2013].

: 15%



(2013),
<http://russian.rt.com/article/18582> [data odczytu 20.12.2013].

-
-2013 (2013), <http://www.pnp.ru/news/detail/37397> [data odczytu
30.12.2013].

.. (2007),
, 8,
. 100-105.

, 2012, -
, <http://www.gazprom.ru/nature/environmental-reports>, [data odczytu
27.12.2013].
()
(IFC), ,
: . , -

15

,
, 2008.

(2011),
<http://www.kremlin.ru/news/11519> [data odczytu 20.12.2013].

- - ,

2012 , <http://interfax-era.ru/reitingi-regionov/2012> [data odczytu
28.12.2013].

- - ,


,
<http://interfax-
era.ru/predpriyatiya> [data odczytu 28.12.2013].

- - ,
,
<http://interfax-era.ru/reitingi-regionov/2009/otsenka-tekhnicheskogo-potentsiala>
[data odczytu 28.12.2013].

(2012),
<http://www.greenpatrol.ru/news/119111> [data odczytu 27.12.2013].

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu eko-
nomiczno-spoecznego i Komitetu Regionw. Odnowiona strategia UE na lata 2011-
2014 dotyczca spoecznej odpowiedzialnoci przedsibiorstw (2011), Bruksela.

.., .. (.), (2003),
: , .
LOWE
Adventa



(2012),
<http://www.sostav.ru/news/2012/06/05/lowe_adventa_lukoil/> [data odczytu
28.12.2013].
ukoil z najwysz kar w historii za wycieki ropy (2014),
<http://tvn24bis.pl/informacje,187/lukoil-z-najwyzsza-kara-w-historii-za-wycieki-
ropy,386736.html> [data odczytu 12.01.2014].

. . .
<http://www.lukoil.ru/static_6_5id_268_.html> [data odczytu 05.01.2014].
, -.
- 2013 .
(2013), , <http://greenpatrol.ru/news/123766> [data odczytu 03.01.2014].
- ,
,<http://oprf.ru/press/news/2013/newsitem/22540> [data odczytu 02.01.2014].

- (2012),

16

2030 , <http://mnr.gov.ru/news/detail.php?ID=128646> [data odczytu


15.12.2013].

.., .. (2006), :
, , 4, . 75-80.
.. (2002), .
.. (2013), :
,
, 3(9), , . 189-197.

2025 (2013),
<http://www.rg.ru/2013/11/20/bezopasnost-anons.html> [data odczytu 27.12.2013].

Top 100. - 100



(2009),
<http://nera.biodat.ru/ratings/2009/top100.php> [data odczytu 26.12.2013].







2030
,
20.04.2012,
<http://news.kremlin.ru/news/15177> [data odczytu 10.12.2013].

.. (2006),
, <http://www.nbene.narod.ru/econom/feconom6.htm>
[data odczytu 28.12.2013].


,
<http://www.ecounion.ru/ru/site.php?content=detailcontent.php&blockType=196&blo
ckID=1573 >[data odczytu 29.12.2013].

2013 - , <http://rpn.gov.ru/node/7275> [data odczy-
tu 29.12.2013].

17

You might also like