Dodatnie Sprzenie Zwrotne

Poczynajc od tego numeru, co jaki

czas wElektronice dla Wszystkich
pojawia si bdzie rubryka,
zatytuowana wanie Dodatnie
sprzenie zwrotne. Rubryka ta
powstaa pod wpywem Waszych
listw. Okazao si, e nie wszystkie
nadsyane problemy ipytania uda si
poruszy wPoczcie, poniewa
niektre wymagaj szerszego
umwienia iwyjanienia.
Otrzymujemy take sporo prb
oopracowanie izaprezentowanie na
amach EdW rnych ukadw
elektronicznych.
Wedug naszych planw, rubryka
Dodatnie sprzenie zwrotne
bdzie zawiera zarwno materia
opisowy, wyjaniajcy problemy
techniczne, jak te wjej ramach
bdziemy przedstawia projekty
opracowane wredakcji, niejako na
Wasze zamwienie.
Pierwszym tematem, ktry
bierzemy na warsztat, jest sprawa
adowania akumulatorw. Listy
zprobami dotyczcymi tego
zagadnienia nadesali ostatnio
Dariusz Stpie, Stanisaw Opoka,
Bogusaw cki, Andrzej Adamczyk,
Andrzej Ho.

Akumulatory, cz 1
Wnaszej codziennej praktyce spoty
kamy si zrnymi typami akumulato
rw.
Od dawna znamy akumulatory oo
wiowe, stosowane powszechnie we
wszelkich pojazdach samochodowych
oraz wsystemach alarmowych.
Do najrniejszych przenonych urz
dze elektronicznych wykorzystuje si
powszechnie akumulatory kadmowoni
klowe (oznaczane wskrcie CdNi lub
NiCd). Od kilku lat na rynek pomau
wchodz akumulatory niklowowodorko
we, oznaczane wskrcie NiMH. Coraz
wicej syszymy te oakumulatorach li
towojonowych (LiIon), arne firmy
prezentuj kolejne rozwizania, oparte
na coraz to innych materiaach czynnych.
Obecnie najpopularniejsze s akumu
latory oowiowe, dlatego zajmiemy si
nimi na pocztku. Wdalszej kolejnoci
poznamy bliej akumulatory CdNi
iNiMH.

Akumulatory oowiowe
Przed laty dostpne byy jedynie aku
mulatory oowiowe przeznaczone do po
jazdw samochodowych. Po zakupieniu
takiego akumulatora naleao zala go
przygotowanym samodzielnie elektroli
tem oodpowiedniej gstoci iprzepro
wadzi pierwsze adowanie. Od tego
pierwszego adowania, zwanego formo
waniem, zaleay pniejsze parametry,
midzy innymi pojemno. Elektrolitem
by roztwr kwasu siarkowego wwodzie
destylowanej std potocznie akumula
tory takie nazywa si kwasowymi.
Na stacjach benzynowych mona byo
kupi aerometry szklane przyrzdy, kt
re pozwalay sprawdza gsto elektro
litu (powinna wynosi 1,26...1,28 g/cm3).
Przygotowanie elektrolitu wymagao
sporo ostronoci ze wzgldu na rce
waciwoci kwasu siarkowego. Praw

66

dopodobnie pamitasz jeszcze zpodsta

wwki star chemiczn rymowank: je
li nie chcesz zrobi szkody, zapamitaj:
kwas do wody. Prba wlewania wody do
duo gciejszego kwasu moe si
skoczy rozpryskiem kwasu ipoparze
niem.
Obsuga takich akumulatorw bya
uciliwa, bowiem naleao kontrolowa
poziom elektrolitu wposzczeglnych ce
lach akumulatora ico jaki czas dolewa
wody destylowanej. Jedyn zalet ta
kich starych akumulatorw by fakt, e
mona byo wprosty sposb sprawdza
stan naadowania akumulatora, mierzc
aerometrem gsto elektrolitu.
Spektakularnym objawem penego
naadowania akumulatora kwasowego
jest tak zwane gazowanie elektrolitu
(elektroliza wody). Wanie ono jest zna
kiem, e akumulator jest peny iadowa
nie naley przerwa.
Nie musisz zna irozumie reakcji
chemicznych, jakie zachodz wakumu
latorze, musisz jednak pamita opew
nej podstawowej zasadzie: wpeni naa
dowany akumulator ma maksymaln
(nominaln) gsto elektrolitu. Podczas
rozadowania gsto elektrolitu maleje.
Mona powiedzie, e wakumulatorze
rozadowanym do granic moliwoci,
elektrolitem jest... woda. Powiniene to
zrozumie izapamita raz na zawsze.
Mwic wduym uproszczeniu, pod
czas rozadowania siarka zkwasu prze
chodzi na pyty, apodczas adowania
wraca zpowrotem do elektrolitu. Mona
to uj nieco dokadniej wczasie roza
dowania na pytach tworzy si siarczan
oowiu, sabo przewodzcy prd. Pod
czas adowania siarczan wwyniku reak
cji chemicznych zamienia si wkwas
siarkowy. Gdy caa siarka przejdzie do
elektrolitu, akumulator jest wpeni naa
dowany idalsze przepuszczanie przez

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 10/96

Dodatnie Sprzenie Zwrotne

niego prdu powoduje ju tylko elektroli wktrych pynny elektrolit niejako uwi
z wody (gazowanie akumulatora).
ziono, wypeniajc wntrze akumulatora
Wzasadzie proces tworzenia siarcza odpowiednim materiaem wknistym.
nu oowiu jest odwracalny, ale wyobra Innym sposobem byo dodanie do pyn
sobie, e przy totalnym wyadowaniu nego elektrolitu pewnych substancji,
elektrolit to wrzeczywistoci woda ktre zamieniy go wswego rodzaju ga
destylowana, apyty pokryte s siarcza laret el. Tak oto doszlimy do akumu
nem oowiu. Co si stanie przy prbie latorw elowych.
naadowania takiego zupenie rozadowa
Obie ostatnie grupy to akumulatory
nego akumulatora? Doczysz napicie, szczelne (ang. sealed), nie groce wyla
nawet znacznie wysze od nominalnego niem elektrolitu. Niektre mog praco
napicia akumulatora, aprd przez aku wa wdowolnej pozycji. Takie akumula
mulator (czytaj: wod destylowan) wca tory powszechnie stosuje si wrezer
le nie chce pyn praktycy mwi, e wowych rdach zasilania, na przykad
gboko wyadowany akumulator nie wsystemach alarmowych czy kompute
chce ruszy. Prd pyncy przez gboko rowych UPSach.
rozadowany akumulator zpocztku
Ateraz przechodzimy do analizy para
rzeczywicie ma znikom warto, rzdu metrw akumulatorw kwasowych.
mikroamperw, ale z czasem zacznie si
Na pocztek dwie uwagi. Po pierw
pomau zwiksza iniekiedy dopiero po sze, podane dalej informacje bazuj na
kilku
godzinach,
materiaach firmo
czy nawet dniach,
wych dostarczo
Informacje na temat
uzyska sensown
nych przez zagra
akumulatorw oowiowych nie
warto. Nie zna
niczne firmy, ido
s uyteczne dla uytkownikw
czy to jednak, e
tycz akumulato
innych typw akumulatorw.
po takim nietypo
rw
nowoczes
wym, dugim ado
nych, szczelnych.
Popularne akumulatory
waniu, akumulator
Niestety, nie udao
kadmowoniklowe pracuj na
odzyska pierwotn
mi si zdoby sen
zupenie innej zasadzie, maj
pojemno.
Na
sownych informa
pewno syszae,
cji od krajowych pro
inne charakterystyki
e pyty ulegaj za
ducentw, adzwo
iwymagaj odmiennych
siarczeniu, przez
niem tak do Pias
sposobw adowania.
co
akumulator
towa, jak iPozna
przestaje spenia
nia po prostu tra
swoj rol. Rzeczywicie, cz siarcza fiem na osoby niekompetentne, nie
nu oowiu, okrystalicznej, zwartej budo umiejce odpowiedzie na zadane pyta
wie, po prostu nie da si wczasie ado nia techniczne, zalecajce mi lektur sta
wania wyrwa zpyt iwkonsekwen rych ksiek; odsyano mnie od Annasza
cji nastpuje stopniowe pogorszanie do Kajfasza, ajeden rozmwca twierdzi
waciwoci akumulatora. Musisz wie nawet, e nie moe mi udzieli adnych
dzie, e proces zasiarczania zachodzi informacji bez zgody dyrektora naczelne
we wszystkich akumulatorach kwaso go. Przy takim podejciu do odbiorcy ita
wych, ajego szybko zaley od warun kich kwalifikacjach personelu czarno wi
kw pracy iadowania: midzy innymi od dz przyszo rodzimego przemysu.
temperatury, stopnia rozadowywania
itd. Szczegy wdalszej czci artykuu.
Teraz ju znasz podstawy dziaania
akumulatora oowiowego.
Powrmy do historii. Kolejnym kro
kiem wrozwoju byo wyprodukowanie
tzw. akumulatorw suchoadowanych,
ktrych po wlaniu elektrolitu nie trzeba
byo specjalnie formowa. Ale dopiero
pojawienie si tzw. akumulatorw bez
obsugowych oznaczao duy postp.
Wsumie ich bezobsugowo polega na
tym, e wprzepisanych warunkach pra
cy, ubytek wody wskutek gazowania
jest na tyle niewielki, i nie trzeba usta
wicznie kontrolowa poziomu elektrolitu
idolewa wody.
Zczasem okazao si, i stosunkowo
tanie akumulatory oowiowe mona by
oby stosowa owiele szerzej, gdyby nie
istniaa groba wylania rcego elektroli
Rys. 1. Charakterystyki rozadowania.
tu. Powstay wic nowe konstrukcje,

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 10/96

Po drugie, zpodanych informacji nale

y wycign oglne wnioski izrozu
mie istot problemu, anie oczekiwa
szczegowych odpowiedzi typu: jak
maksymaln temperatur moe osig
n elektrolit?.
Ateraz par sw onajwaniejszych
parametrach.

Definicje
Najwaniejszy parametr to pojem
no akumulatora, oznaczana liter C.
Otrzymujemy j mnoc prd rozadowa
nia Iprzez czas rozadowania t:
C=Iroz xtroz
Prd wyraa si wamperach, czas
wgodzinach (ang. hour), std pojem
no podawana jest wamperogodzi
nach (Ah) lub miliamperogodzinach
(mAh).
Jak si za chwil okae, pojemno
akumulatora nie jest staa (!), zaley bo
wiem od prdu rozadowania. eby at
wo porwna rne akumulatory, przyj
to okrela pojemno nominaln przy
rozadowywaniu takim prdem, aby pe
ne rozadowanie trwao 10 godzin (aku
mulatory samochodowe), lub 20 godzin
(mniejsze akumulatory). Mona wic po
wiedzie, e podawana wkatalogach no
minalna pojemno akumulatora Cjest
pojemnoci dziesiciogodzinn (albo
dwudziestogodzinn).
Dla uatwienia, prdy adowania iroz
adowania podawane s nie wprost
wamperach, tylko wodniesieniu do po
jemnoci nominalnej C. Na przykad na
potykamy zdanie: adowa przez 14 go
dzin prdem 0,1C. Nie wiemy jak war
to ma mie prd adowania, dopki nie
dowiemy si, jaka jest pojemno nomi
nalna Ctakiego akumulatora. Gdy po
jemno nominalna Cwynosi, powiedz
my, 20Ah, prd 0,1C wynosi 0,1 x20
=2A.

67

Dodatnie Sprzenie Zwrotne

Rys. 3. Krzywe samorozadowania.

Rys. 2. Zaleno pojemnoci od temperatury.

Charakterystyki
Wszystkie zamieszczone dalej rysunki
dotycz nowoczesnych akumulatorw
oowiowych brytyjskiej firmy Yuasa, kt
re sprzedawane s wsieci firmowej
AVT. Bardzo podobne parametry maj
akumulatory oowiowe innych dobrych
firm. Natomiast podane wiadomoci s
zupenie nieprzydatne uytkownikom
akumulatorw kadmowoniklowych.
Na pewno wiesz, e nominalne napi
cie jednego ogniwa, lub jak czciej m
wimy jednej celi wynosi 2V. Akumula
tor 12woltowy skada si zszeciu cel.
Na rysunku 1
1przedstawiono charak
terystyki rozadowania. Zrysunku mona
odczyta szereg cennych informacji. Po
pierwsze zauwa, e nominaln pojem
no uzyskuje si przy rozadowaniu pr
dem dwudziestogodzinnym (0,05C) do
napicia kocowego 10,5V, czyli 1,75V/
ogniwo. Ale przy wikszych prdach roz
adowania uyteczna pojemno jest
zdecydowanie mniejsza. Znajd na ry
sunku 1punkt X; przy prdzie 2C pojem
no wynosi tylko 2C x12minut =2C
x0,2h =0,4C, czyli rzeczywista pojem
no wynosi wtych warunkach tylko
40% pojemnoci nominalnej, ito przy
rozadowaniu do napicia 1,36V/ogniwo!
Po drugie, zrysunku 1mona odczy
ta, do jakiego napicia kocowego
mona rozadowywa akumulator gra
nic t zaznaczono czerwon lini prze
rywan. Przy mniejszych prdach jest to
napicie 1,75V/ogniwo, przy wikszych
prdach moe by mniejsze, nawet do
1,3V/ogniwo.
Po trzecie zcharakterystyk mona si
dowiedzie, jak wczasie rozadowania
obnia si napicie akumulatora. Jest to
istotne, gdyby akumulator mia wsp
pracowa ze stabilizatorem lub bezpo
rednio zasila ukad czuy na zmiany na
picia zasilajcego.

68

Ateraz przeanalizujmy rysunek 2

2,
przedstawiajcy zaleno pojemnoci
akumulatora od temperatury pracy.
Wwyszej temperaturze reakcje che
miczne przebiegaj szybciej ipowoduje
to wzrost pojemnoci akumulatora.
Wniszych temperaturach pojemno
radykalnie maleje znajd na rysunku
2punkt Y. Przy rozadowaniu prdem 1C
wtemperaturze 0Crzeczywista pojem
no wyniesie tylko 35% pojemnoci
nominalnej! Teraz rozumiesz kopoty
zrozruchem samochodu zim, gdy
wtemperaturze 20Cpobieramy zaku
mulatora prd rzdu 5...10C.
Przed chwil cieszylimy si, e
wwyszych temperaturach akumulator
ma wiksz pojemno. Nie ma si
zczego cieszy popatrz na rysunek 3
3.
Pokazuje on zaleno szybkoci samo

rozadowania od temperatury. Wwy

szej temperaturze akumulator szybko
traci swoj energi po szeciu miesi
cach przechowywania wtemperaturze
+40Cwpeni naadowanego akumula
tora, pozostanie wnim jedynie 45%
pierwotnej energii.
Ale to nie jest najgorsze, bo przecie
rozadowany akumulator mona zawsze
podadowa. Popatrz na rysunek 4
4. Po
kazuje on przyblion zaleno czasu
pracy od temperatury. Oile akumulator
mgby
pracowa
wtemperaturze
+20Ckilka lat, otyle wtemperaturze
+60Cstraci pojemno ju po kilku mie
sicach! Nie pytaj wic drobiazgowo
oszczegy zapamitaj, e wysokie
temperatury pracy s dla akumulatora
oowiowego wrcz zabjcze.
Masz wic czciow odpowied na
pytanie, jaka moe by maksymalna
temperatura elektrolitu: wmiar moli
woci naley unika wysokiej tempera
tury, atake duych prdw adowania,
ktre powodowayby znaczny wzrost
temperatury akumulatora.
Ioto doszlimy do metod adowania.
Tematem tym zajmiemy si szczego
wo za miesic.
(red)

Rys. 4. Zaleno trwaoci od temperatury.

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 10/96

Dodatnie Sprzenie Zwrotne

Rys. 5.

Wykorzystanie
prostownika
Najczstszym sposobem adowania
akumulatorw kwasowych jest uycie
transformatora iprostownika wukadzie
rysunku 5
zrysunku
5. Akumulator jest adowany
prdem ttnicym. Prd adowania
izmiany prdu adowania takiego pros
townika s trudne do okrelenia, zale
gwnie od wydajnoci prdowej uyte
go transformatora. Wprzypadku akumu
latorw rozruchowych opojemnociach
rzdu kilkudziesiciu amperogodzin
iprdzie adowania rzdu kilku ampe
rw, taki prosty sposb moe by uza
sadniony zuwagi na koszty. Ale wprzy
padku maych akumulatorw opojem
noci do kilku amperogodzin, takiej me
tody nie powinno si stosowa. General
nie naley wtedy stowowa rodzaj stabi
lizowanych zasilaczy, dostarczajcych
prdu omaych ttnieniach.
Nie mam dokadniejszych danych do
tyczcych akumulatorw rozruchowych,
ale zobacz, jak wyglda to wprzypadku
szczelnych akumulatorw firmy YUASA.
Firma zaleca, aby cigy prd adowania
nie przekracza 0,25C. Jednak po do

Rys. 6.

Rys. 7.

czeniu napicia do rozadowanego aku

mulatora, wpierwszych chwilach ado
wania prd moe osign duo wiksz
warto. Mogoby to spowodowa prze
grzanie
iuszkodzenie
akumulatora.
Wprzypadku wyrobw wspomnianej fir
my, przy napiciu 2,3V/ogniwo, uszko
dzenie nie powinno nastpi, bowiem
konstrukcja akumulatora ogranicza mak
symalny prd do wartoci okoo 2C. Prd
ten maleje zreszt do szybko do war
toci okoo 1C. Pokazano to na rysunku
6.
Naley jednak zauway, e wykres
zrysunku 6dotyczy sytuacji, gdy do
czono napicie adowania ostaej war
toci 2,3V/ogniwo. Wpraktyce napicie
to moe by wiksze, iwtedy istnieje
groba uszkodzenia lub przynajmniej
zmniejszenia trwaoci akumulatora. Od
notuj wic wany wniosek: warto kont
rolowa prd wpierwszych chwilach a
dowania istosowa niewielkie prdy a
dowania.
Oglnie rzecz biorc, korzystniejsze
jest adowanie dusze, prdem rzdu
0,1C. Wniosek taki znajduje potwierdze
nie wpraktyce czsto syszy si zalece
nia, eby reanimowa cakowicie roza
dowane izasiarczone akumulatory adu
jc je kilkadziesit godzin niewielkim pr
dem. Po przeprowadzeniu kilku cykli po
wolnego adowania irozadowania, aku
mulator odzyska znaczn cz swej no
minalnej pojemnoci. Oczywicie nie
uda si uzyska pojemnoci nominalnej
cakowite rozadowanie zawsze nieko
rzystnie odbija si na waciwociach
akumulatora.
Sprawa reanimowania zasiarczonych
trupw to oddzielny temat. Niektrzy
zalecaj wtedy tzw. adowanie pulsacyj
ne. Zgrubsza biorc, wykorzystuje si tu
prostownik jednopowkowy. Wjednym
pokresie akumulator jest adowany,
wdrugim rozadowywany, ale nieco
mniejszym prdem. Wten sposb przez
akumulator pyn znaczne prdy adowa
nia irozadowania, aredni prd adowa
nia jest niewielki. Jest to sposb znany
izalecany wliteraturze amatorskiej, ale
jak dotd nie znamy adnego producen
ta, ktry zalecaby taki sposb adowania
swoich wyrobw. Wprost przeciwnie

Rys. 8.

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 10/96

dla maych, szczelnych akumulatorw

zaleca si, eby ttnienia prdu adowa
nia nie przekraczay wartoci 0,1C! Jeli
kto zWas ma praktyczne dowiadcze
nia wtym zakresie, prosimy olisty
chtnie je opublikujemy na amach Fo
rum.
Mona jeszcze zada sobie pytanie:
dlaczego obecnie dy si do skrcenia
czasu adowania? Przyczyn jest wycz
nie nasza niecierpliwo wdzisiejszym
zwariowanym wiecie kady chciaby na
adowa akumulator jak najszybciej, naj
lepiej wcigu kilku minut czy nawet se
kund. Dlatego wspczesne akumulatory
s tak konstruowane, eby mona je by
o adowa wzgldnie szybko. Pki co,
nawet ekspresowe adowanie trwa oko
o godziny, zreszt nie wszystkie akumu
latory je wytrzymuj. Generalnie akumu
latory nie lubi duych prdw adowa
nia ijeli to moliwe naley je adowa
prdami rzdu 0,1C niewtpliwie wy
jdzie im to na zdrowie.
Dlatego do adowania akumulatorw
mona zpowodzeniem stosowa prosty
rysunku 7
ukad zrysunku
7. Dobre wyniki uzysku
je si, stosujc tu transformator bezpie
czestwa 220V/24V. arwka umiesz
czona wobwodzie uzwojenia pierwotne
go transformatora ogranicza prd ado
wania do pewnej wartoci, nie wikszej
ni 0,1C. Parametry transformatora
imoc arwki decyduj, jaka to bdzie
warto, ijak zmienia si bdzie prd
adowania wzalenoci od napicia aku
mulatora.
Na rysunku 8
8pokazano przykadowy
przebieg zmian wczasie prdu adowa
nia inapicia akumulatora. Wykres ten
nie niesie istotnych informacji, pokazuje
tylko, e wskutek istnienia rezystancji
wewntrznej prostownika, prd adowa
nia maleje ze wzrostem napicia akumu
latora, czyli prd ten zaley od stanu na
adowania akumulatora.
Przy takim sposobie, naley kontrolo
wa czas adowania (ewentualnie stan
naadowania akumulatora), aby unikn
przeadowania.

Rys. 9.

69

Dodatnie Sprzenie Zwrotne

Rys. 10.

adowanie prdem
ostaej wartoci
Wydawaoby si, e dla uniknicia
przeadowania, najlepszym sposobem
jest adowanie prdem oustalonej war
toci (powiedzmy 0,1C), przez cile
okrelony czas (np. 12...15 godzin).
Rzeczywicie, mona skonstruowa nie
zbyt skomplikowany ukad elektroniczny
ztranzystorami czy tyrystorami, ktry
niezalenie od napicia akumulatora do
starczaby prdu ookrelonej wartoci.
Bez wikszego kopotu mona te skon
struowa ukad czasowy odmierzajcy
potrzebny czas adowania. Zmiany prdu
inapicia przy takiej metodzie pokazane
s na rysunku 9
9.
Taka metoda wadowania okrelonej
iloci amperogodzin jest moe idobra,
ale tylko wtedy, gdy akumulator jest roz
adowywany wkontrolowany sposb.
Wprzypadku czciowego rozadowania
zbyt dua dawka adowania moe nie
korzystnie wpyn na jego parametry.
Przy gbokim, cakowitym rozadowa
niu, porcja adunku okae si za maa dla
penego naadowania.
Dlatego sposb adowania prdem
oniezmiennej wartoci nie jest polecany
przez producentw.

ku 6, przy staym napiciu, na pocztku

adowania prd mgby znacznie prze
kroczy zalecan warto 0,25C. Dlate
go przy adowaniu akumulatorw
omniejszych pojemnociach zaleca si
adowanie zograniczeniem prdu do
wartoci 0,1...0,25C. Wprzypadku aku
mulatorw opojemnociach rzdu kilku
dziesiciu Ah, problem ograniczenia pr
du zwykle nie jest tak ostry, poniewa
sam transformator zasilajcy ma ograni
czon wydajno, co skutecznie zapo
biega nadmiernemu wzrostowi prdu
(np. przy 40Ah prd 0,25C to 10A).
Zastosowanie ograniczenia prdowe
go powoduje, e na pocztku adowania,
nie jest to adowanie przy staym napi
ciu, araczej przy staym prdzie. Ale po
czciowym naadowaniu napicie aku
mulatora wzrasta do nastawionego na
picia adowania ipotem prd zaczyna
si zmniejsza. Przebiegi napi ipr
dw podczas adowania pokazano na ry

sunku 10
10. Liniami przerywanymi zazna
czono charakterystyki przy adowaniu
akumulatora rozadowanego tylko cz
ciowo. Warto zauway, e przy takiej
metodzie nie wystpuje problem przea
dowania po naadowaniu do okrelone
go napicia, prd adowania sam zmniej
sza si do bezpiecznej, maej wartoci.
Do jakiej wartoci zmniejszy si prd
adowania, gdy akumalator stale doczo
ny bdzie do urzdzenia adujcego?
Zaley to od napicia nastawionego
wurzdzeniu adujcym. Przykadowo
rysunek 10 przedstawia charakterystyk
adowania przy nastawionym napiciu
2,4V/ogniwo iprdzie maksymalnym
0,1C. Zrysunku wida, e po dugim cza
sie prd adowania ustabilizuje si na
wartoci okoo 0,015C. Porwnaj teraz
rysunek 11
11, dotyczcy sytuacji, gdy na
picie kocowe zostao zwikszone do
2,5V/ogniwo. Jak wida akumulator naa
duje si wtych warunkach nieco szyb
ciej, ale prd adowania po dugim czasie
ustabilizuje si na znacznej wartoci rz
du 0,04C!
Czy to ma jakie znaczenie? Tak, ito
due!
Pamitaj bowiem, e akumulatory
pracuj generalnie albo wsposb cyk
liczny (adowanie irozadowanie), albo
jako akumulatory rezerwowe wukadzie
zcigym doadowywaniem (tzw. praca
buforowa ang. float mode lub standby
mode).
Przy pracy cyklicznej zaley nam na
penym iszybkim naadowaniu akumula
tora. Wtakim wypadku mona stosowa
prd adowania wzakresie 0,1...0,25C,
inaley ustawi nieco wysze napicie
adowania 2,4...2,5V/ogniwo.
Kiedy jednak akumulator ma praco
wa wurzdzeniu, gdzie bdzie cigle
doadowywany, nie wolno ustawia tak
duego napicia adowania. Przy pracy

adowanie przy staym

napiciu
Okazuje si, e pewniejszym ibez
pieczniejszym sposobem jest adowanie
przy staym napiciu akumulatora. Elekt
roniczny regulator troszczy si, by napi
cie na akumulatorze stale miao jednako
w, cile okrelon warto. Urzdze
nie adujce powinno mie moliwo
regulacji tego napicia wzakresie
2,25...2,5V/ogniwo.
Jak wskazano przy omawianiu rysun

70

Rys. 11.

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 10/96

Dodatnie Sprzenie Zwrotne

Rys. 12.
buforowej naley ustawi napicie rzdu
2,25...2,30V/ogniwo
(nominalnie
2,275V). Przy takim napiciu cigy prd
doadowujcy bdzie mia warto rzdu
0,0005...0,004C, co cakowicie wystar
czy do uzupenienia strat wynikajcych
zsamorozadowania. Przy tak maym
prdzie, gazy powstajce przy penym
naadowaniu na bieco rekombinuj na
ujemnej elektrodzie zamieniajc si
wwod akumulator nie traci pojem
noci wskutek wysychania. Gdyby jed
nak akumulator pozostawa stale pod na
piciem 2,4...2,5V/ogniwo, prd doado
wania byby duo wikszy (porwnaj rys.
10 i11), co wydatnie skrcioby czas pra
cy akumulatora. Nie jest to bahostka
upewnia otym rysunek 12
12. Jak wida,
utrzymywanie na akumulatorze napicia
2,5V/ogniwo skrci kilkakrotnie czas je
go suby. Awoptymalnych warunkach
(T=20...22C, U=2,23....2,33V/ogniwo)
przecitny czas ycia akumulatora przy
pracy buforowej wyniesie okoo 5lat. Is
totne informacje outracie pojemnoci
wfunkcji czasu przy pracy buforowej po
kazuje rysunek 13
13.
Natomiast przy pracy cyklicznej miar
trwaoci jest nie czas tylko liczba cykli
adowania/rozadowania. Bardzo istotne
informacje pokazuje rysunek 14
14. Jak wi
da, trwao ogromnie zaley od stop
nia rozadowania. Jeli mdry uytkow
nik bdzie adowa akumulator po jego
czciowym rozadowaniu, to trwao
wyniesie ponad 1000 cykli. Przy rozado
waniu iadowaniu, powiedzmy nomi

Rys. 13.

nalnym, trwao wyniesie tylko nieco

ponad 100 cykli. Tu wida, e zuwagi na
trwao, warto stosowa akumulatory
opojemnoci wikszej, ni wymagana
pojemno minimalna.
Zrysunkw 4, 12...14 mona wycig
n wane wnioski: czas ycia akumula
tora cile zaley od temperatury pracy,
iloci cykli igbokoci rozadowania,
atake od napicia adowania.
Na zakoczenie rozwaa jeszcze so
wo onapiciach.
Jak wiadomo, e wzrostem tempera
tury ronie szybko reakcji chemicz
nych. Dlatego przy znacznych zmianach
temperatury otoczenia, acilej biorc,
temperatury elektrolitu, naleaoby od
powiednio zmienia napicie adowania.
Mona tu mwi owspczynniku zmia
ny napicia adowania pod wpywem
temperatury. Dla maych akumulatorw
oowiowych pracujcych wsposb cyk
liczny wymagane napicie 2,4...2,5V/og
niwo naleaoby zmienia 4...5mV/C.
Dla akumulatorw stale bdcych pod
napiciem, wspczynnik ten wynosi

okoo 3...3,5mV/C. atwiej to zrozu

mie, analizujc rusunek 15. Niektre
urzdzenia adujce maj obwody takiej
kompensacji termicznej. Na rysunku 15
podano temperatur otoczenia. Przy pra
cy buforowej mona przyj, e tempe
ratura elektrolitu jest praktycznie rwna
temperaturze otoczenia. Ale przy duych
prdach adowania naleaoby wzi pod
uwag temperatur elektrolitu.
Producenci akumulatorw podaj, i
wzakresie temperatur +5...+40C kom
pensacja temperaturowa nie jest ko
nieczna. Dlatego wpraktyce naley
okreli redni temperatur pracy ina
podstawie rysunku 15 ustawi odpo
wiednie napicie adowania.

adowanie dwustopniowe
Aco zrobi, gdy akumulator pracuje
buforowo, ipo rozadowaniu trzeba go
szybko naadowa?
Jak zauwaye zrysunkw 6, 10 i11,
aby przy adowaniu ze staym napiciem
szybko uzyska pen pojemno, nale
aoby adowa znacznym prdem, rzdu

Rys. 14.

Rys. 15.

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 10/96

71

Dodatnie Sprzenie Zwrotne

Rys. 16.

0,25C iustawi napicie 2,5V/ogniwo.

Jednak przy tak wysokim napiciu bufo
rowym, akumulator szybko straci pojem
no.
Rozwizaniem jest adowanie dwu
stopniowe: Najpierw akumulator jest a
dowany prdem 0,25C. Gdy napicie na
nim wzronie do wartoci okoo
2,45...2,5V/ogniwo, elektroniczny ukad
sterujcy zmniejszy napicie pracy urz
dzenia adujcego do ok. 2,3V/ogniwo.
Po przeczeniu zasilacza na nisze na
picie, prd gwatownie spadnie do zera,
apotem po okresowym wzrocie, ustali
si na bezpiecznej wartoci rzdu 0,02C.
Przebieg napicia iprdu adowania po
kazano na rysunku 16
16.
Do momentu przeczenia napicia,
wakumulatorze zdy si zgromadzi
okoo 80...90% pojemnoci nominalnej.
Jest to wic bardzo efektywny, szybki
ibezpieczny sposb adowania akumula
torw oowiowych. Nie jest jednak popu
larny ze wzgldu na wiksz zoono
aparatury adujcej, ktra musi zawiera
ukad progowy, zmieniajcy poziomy na
picia adowania. Ponadto nie powinien
by uywany wsystemach, gdzie aku
mulator podczas adowania jest poczo
ny bezporednio zobcieniem.

Rys. 17.

72

Inne wane
charakterystyki
Na rysunku 17 pokazano wykres
umoliwiajcy orientacyjne ustalenie
stopnia naadowania, przez pomiar na
picia akumulatora (bez obcienia).
Wykres powsta na podstawie licz
nych pomiarw idowiadcze. Wprak
tyce nie pozwala on do dokadne okre
lenie dostpnej pojemnoci, poniewa
rozrzut napi midzy poszczeglnymi
egzemplarzami jest do znaczny ibd
oszacowania siga 30%. Jednak po
przeprowadzeniu kilku pomiarw zkon
kretnym egzemplarzem akumulatora,
mona zdo du dokadnoci ustali
zaleno napicia (bez obcienia) od
stopnia rozadowania. Istotne informacje
zawiera rwnie rysunek 18
18, pokazujcy
zaleno napicia irezystancji wewnt
rznej (mierzonej przy prdzie zmiennym
1kHz) od stopnia rozadowania akumula
tora 12woltowego opojemnoci nomi

nalnej (20godzinnej) rwnej 6Ah. Jak wi

da rezystancja wewntrzna zpocztko
wej wartoci 40m<234> ronie do okoo
200m<234>. Przy akumulatorach oinnej
pojemnoci warto rezystancji zmienia
si odwrotnie proporcjonalnie do pojem
noci.
Naley jednak mie na uwadze, e ta
podawana czsto wkatalogach rezys
tancja wewntrzna dotyczy prdu zmien
nego. Dlatego nie ma sensu obliczanie
maksymalnego prdu staego przez po
dzielenie napicia akumulatora (np. 12V)
przez t rezystancj. Awogle warto
prdu zwarciowego nie niesie jasnej in
formacji omoliwociach akumulatora.
Przy okrelaniu pojemnoci, jak musia
by mie akumulator do konkretnego za
stosowania, naley raczej skorzysta
zrysunku 1. Dodatkowe informacje po
trzebne do dobrania waciwego akumu
latora typu NP firmy YUASA zawarte s
na rysunku 19 wystarczy zna pobr
prdu iczas, przez jaki ma on by pobie
rany. Na przykad jeli komputerowy
UPS przez 10 minut pobieraby prd
owartoci 25A, naley zastosowa aku
mulator opojemnoci 15Ah lub wik
szej. Na rysunku 19 pokazuje to punkt
oznaczony U. Naley zwrci uwag, e
dla akumulatora opojemnoci C=15Ah
jest to prd 1,66C, ie dane zrysunku
19 zgadzaj si zrysunkiem 1. Wprak
tycznym zastosowaniu naley jeszcze
uwzgldni minimalne napicie, do jakie
go mona rozadowa akumulator. Wza
stosowaniach, gdzie wymagany prd
jest wikszy ni 1C, warto stosowa
akumulatory wersji NPH przeznaczone
do takich wanie celw.
Podane informacje oparte s na mate
riaach japoskobrytyjskiej firmy YUA
SA. Akumulatory tej firmy sprzedawane
s rwnie wsieci handlowej AVT. Dane
zwykresw s prawdziwe dla podob
nych szczelnych akumulatorw oowio
wych innych wiodcych firm.

Rys. 18.

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 10/96

Dodatnie Sprzenie Zwrotne

Rys. 19.
Naley jednak pamita, e wszystkie
podane informacje dotycz akumulato
rw kwasowych. Inne rodzaje akumula
torw (w tym popularne kadmowoniklo
we) maj zupenie inne charakterystyki
imusz by adowane innymi metodami.
Otym za miesic.
Ana rysunku 20 moesz jeszcze zo
baczy prosty ukad adowarki akumula
torw oowiowych 12V, proponowany
przez firm Linear Technology. Zapew
nia on adowanie metod staego napi
cia, co jest rozwizaniem lepszym, ni
ukad progowy opisany wEP11/95.
Dioda D2 zabezpiecza ukad scalony
przed uszkodzeniem wwypadku zaniku
napicia zasilajcego. Podobnie tranzys
tor T2 zabezpiecza przed rozadowaniem
akumulatora wobwodzie R1, R2, T1,
D1, T2. Przy braku napicia na wejciu,
nie pynie przez rezystor R5 prd bazy
tranzystora T2. Tranzystor T2 jest wic
zatkany; nie wieci take kontrolka ado
wania LED D1.
Napicie adowania jest wyznaczone
przez elementy R1, R2, T1, R3, R4 iP1.
Wukadzie zastosowano do rozbudo
wany ukad regulacyjny ztranzystorem
T1, ale dziki temu warto napicia wy
jciowego jest zalena od temperatury
(porwnaj rysunek 15). Napicie zcza
bazaemiter tranzystora zmniejsza si
ztemperatur ookoo 2mV/C. Wskutek

obecnoci dzielnika R3, R4, P1 cakowity

wspczynnik cieplny napicia wyjcio
wego wynosi okoo 8mV/C. Jest to tro
ch wicej ni podawane wczeniej 3...
5mV/C jak wida inne firmy podaj nie
co odmienne parametry adowania.
Za pomoc potencjometru P1 naley
ustawi napicie adowania odpowied
nio do podanych wczeniej wskazwek:
przy pracy buforowej 13,5...13,8V, przy
pracy cyklicznej 14,4...15,0V. By moe
dla uzyskania takiego zakresu regulacji
za pomoc potencjometru P1, trzeba b
dzie skorygowa warto rezystora R4.

Ukad przedstawiony na rysunku 20

zawiera 3amperowy stabilizator LM350.
Wukadzie mona zastosowa duo ta
sz, popularn 1,5amperow kostk
LM317. Oczywicie wkadym wypadku
stabilizator powinien by umieszczony
na odpowiednim radiatorze. Rwnie
tranzystor pomiarowy T1 dobrze byoby
przykrci do niewielkiej aluminiowej
blaszki iumieci jak najbliej akumula
tora jego zadaniem jest przecie dosto
sowanie napicia adowania do tempera
tury akumulatora.
Ukad zrysunku 20 zosta zaczerpni

Rys. 20.

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 10/96

73

Dodatnie Sprzenie Zwrotne

ty zliteratury inie by testowany wre
dakcyjnym laboratorium. Jeli Czytelnicy
EdW byliby zainteresowani adowark
akumulatorw oowiowych, chtnie op
racujemy iopublikujemy stosowny pro
jekt. Czekamy take na listy zpraktycz
nymi dowiadczeniami iopiniami na te
mat akumulatorw oowiowych.
(red)

*Napis na akumulatorach kadmowo

niklowych 15HRS 70mA oznacza, e za
leca si adowanie ich prdem owarto
ci 70mA przez 15 godzin (ang. hours).

74

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 10/96