Komunikacja za pomoc social media moliwoci i zagroenia.

Zarys problematyki, w: Komunikacja

(po)rozumienie obecno spoeczna, red. M. Biedro, M. Wawrzak-Chodaczek, Toru 2012, s. 29-41.

Komunikacja za pomoc social media moliwoci i zagroenia.

Zarys problematyki

Wprowadzenie
W skutek postpu technologicznego media przeobraaj si w tempie rewolucyjnym.
Powane zmiany zaszy szczeglnie w XX wieku, kiedy to w codzienno ci ludzkiej zago ciy
na dobre tzw. nowe media. Ich pojawienie si zwizane jest z upowszechnieniem technik
komputerowych i komputerw osobistych oraz technologii przekodowywania wszelkich
transmisji i komunikatw analogowych na cyfrowe1.

rdem ich powstania, a take

funkcjonowania jest oczywi cie take Internet, o czym moe si przekona kady na co dzie.
Cyberprzestrze jest idealn przestrzeni do komunikowania si. Wedug J. SobochaStanuch, cyberprzestrze jest w stanie zaspokoi prawie wszystkie potrzeby czowieka.
Poczynajc od samego kontaktu z innymi czonkami spoeczno ci, potrzeby ekonomiczne,
prby podwyszenia swojego statusu, co wie si z potrzeb rywalizacji i dominacji, ta
ostatnia za z potrzeb agresji, koczc na potrzebach seksualnych 2. Std te tak ogromna
popularno komunikacji internetowej, zwaszcza w rd nastolatkw. Naukowcy z The Pew
Internet & American Life Project co roku przygotowuj raport pt. Teens and Social Media,
dotyczcy czstotliwo ci i jako ci korzystania z mediw spoeczno ciowych przez
nastolatkw. W raporcie z 2010 r. zamieszczono ciekawe zestawienie z kilku lat. Warto je w
tym miejscu przytoczy. W 2006 r. odnotowano, i 55% nastolatkw (badani byli w wieku od
12 do 17 lat) s aktywni w serwisach spoeczno ciowych i co najwaniejsze zauwaono,
i ta aktywno z roku na rok wzrasta w 2008 r. 65%, za w 2009 r. 73%3.
Rosnce zainteresowanie komunikacj za po rednictwem mediw spoeczno ciowych
stanowi wystarczajcy argument, by podj jej analiz. W poniszym opracowaniu skupiono
si na wpywie nowych mediw na proces komunikacji, stawiajc przy tym dwa pytania:
Jakie moliwo ci dla wspczesnej komunikacji wynikaj z zastosowania nowych media? A
take w kontek cie etyki i aksjologii jakie wynikaj z nich dylematy i zagroenia?

Z. Bauer, W. Pisarek, Haso nowe media w Sownik terminologii medialnej, red. W. Pisarek, Krakw 2006,
s. 130.
2
J.
Sobocha-Stanuch,
Chaos
w
cyberprzestrzeni,
http://www.profuturo.agh.edu.pl/pliki/REFERATY_IIKKMU/NTIT_PDF/SOBOCHA_STANUCH_Justyna.pdf
(dostp 12.07.2011).
3
Badania objy modzie amerykask. Zob. A. Lenart, K. Purcell, A. Smith, K. Zickuhr, Social Media &
Mobile Internet Use Among Teens and Young Adults (2010). Raport Pew Internet & American Life Project,
http://67.192.40.213/~/media/Files/Reports/2010/PIP_Social_Media_and_Young_Adults_Report_Final_with_to
plines.pdf (dostp 12.07.2011).
1

Komunikacja za pomoc social media moliwoci i zagroenia. Zarys problematyki, w: Komunikacja

(po)rozumienie obecno spoeczna, red. M. Biedro, M. Wawrzak-Chodaczek, Toru 2012, s. 29-41.

Czym s social media?

W rd najwaniejszych cech nowych mediw wymienia si nastpujce cyfrowo ,
interaktywno , hipertekstualno , usieciowienie, wirtualno , symulacyjno 4. W kontek cie
komunikacji warto zwrci szczeglnie uwag na interaktywno , dziki ktrej mona mwi
o tzw. komunikacji zapo redniczonej przez komputer (computer mediated communication)
lub komunikacji elektronicznej5. ziki tej wa ciwo ci zwiksza si coraz bardziej
komunikacyjna aktywno uytkownikw Internetu. Jak podaje J. Pyalski, cay rozwj
Internetu zmierza w kierunku coraz wikszej aktywno ci uytkownikw. () To wa nie
aktywno uytkownika w zakresie tworzenia tre ci jest podstawow charakterystyk tzw.
Web 2.06. Wyrazem tej aktywno ci wirtualnej, ale take realnej jest komunikowanie za
pomoc mediw spoeczno ciowych (ang. social media). Pojcie to zaczto uywa w roku
2005 dla okre lenia rnych form mediw, dostpnych wszystkim uytkownikom Internetu, i
dajcych

moliwo

kreowania

dowolnej

tre ci,

przekazywania

informacji

oraz

komunikowania si z innymi7.
Specyfik social media mona take odczyta z ich nazwy. Social wyraa cele i funkcje
spoeczne

tych

mediw,

bazujce

gwnie

na

moliwo ci

porozumiewania

si,

komunikowania, zawierania nowych znajomo ci, wymiany informacji, wiadomo ci o sobie,

wsplnych zainteresowaniach, co jest wyrazem jak zaznacza G. cicki potrzeby
integracji spoecznej8. A zatem okre lenie social wyraa pozytywne cechy komunikacji
internetowej, co z perspektywy dalszej analizy etycznej i aksjologicznej nie jest bez
znaczenia. rugi czon pojcia media wyraa aspekt technologiczny, a wic s to
narzdzia, rodki, za po rednictwem ktrych moliwa jest komunikacja sieciowa. Mog mie
one pozytywne znaczenie (w postaci przede wszystkim komunikacyjnych, coraz to nowych,
moliwo ci), lecz take negatywne, o czym take w dalszej cz ci opracowania.
. Kaznowski zwraca uwag na jeszcze inny element, istotny w tym temacie rnic
midzy mediami spoeczno ciowymi a masowymi. Zaznacza midzy innymi, i media
Zob. M. Lister, J. Dover, S. Giddings, I. Grant, K. Kelly, Nowe media. Wprowadzenie, tum. M. Lorek, A.
Sadza, K. Sawicka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2009, s. 25-71.
5
Por. J. Grzenia, Komunikacja jzykowa w Internecie, Warszawa 2007.
6
J. Pyalski, Agresja elektroniczna w rd dzieci i modziey, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot
2011, s. 16. Ta aktywno uytkownika to tzw. kultura uczestnictwa. Por. H. Jenkins, Kultura konwergencji
zderzenie starych i nowych mediw, tum. M. Bernatowicz, M. Filiciak, Warszawa 2007, s. 256. Podobne
stanowisko znajdujemy u M. Przybysz w tek cie pt. Kryzys medialny w netokracji (Kultura Historia
Globalizacja 8 (2010), s. 145-162).
7
Por. A.M. Kaplan, M. Haenlein, Users of the world, unite! The challenges and opportunities of Social Media,
Business Horizons 53(2010), s. 61.
8
G. cicki, Integracyjna i dezintegrujca funkcja mediw w spoeczestwie informacyjnym, Kultura Media
Teologia 4(2011), s. 49.
4

Komunikacja za pomoc social media moliwoci i zagroenia. Zarys problematyki, w: Komunikacja

(po)rozumienie obecno spoeczna, red. M. Biedro, M. Wawrzak-Chodaczek, Toru 2012, s. 29-41.

spoeczne w odrnieniu od mass mediw mog by wykorzystywane na dowoln skal nie

tylko do komunikacji masowej. Zatem media tradycyjne mog zosta uyte jedynie w celu
komunikacji z masowym odbiorc, co jest ich naturalnym ograniczeniem 9. Innym wan
kwesti, o ktrej wspomina, jest rodzaj i forma sprawowania kontroli nad mediami. Social
media w przeciwiestwie do mediw masowych podlegaj jedynie kontroli spoecznej, a
nie instytucjonalnej. Odbywa si ona poprzez dialog lub polemik czonkw danej
spoeczno ci internetowej10. Ma to ogromne plusy uytkownicy maj wicej swobody w
tworzeniu przestrzeni wirtualnej, ale take minusy wypacza przede wszystkim wa ciwe
pojmowanie demokracji.
Na zakoczenie krtkiego wprowadzenia do social media warto przedstawi take ich
podzia, ktry jak si okazuje nie jest ani prosty, ani jednoznaczny. W duej mierze
przyczyn tej sytuacji jest to, i przestrze mediw spoeczno ciowych nieustannie si
zmienia. Moe si bowiem okaza, e popularny dzi , aktualnie, serwis spoeczno ciowy za
rok, lub kilka lat przejdzie do historii.
Jedna z klasyfikacji, autorstwa A.M. Kaplana i M. Haenleina, przygotowana zostaa na
podstawie dwch teorii mediw social presence (obecno ci spoecznej) oraz media richness
(bogactwa mediw), a take procesw, charakterystycznych dla spoeczno ci, zwaszcza
wirtualnych self-presentation (autoprezentacja) oraz self-disclosure (auto-ujawnienie
si)11.
Wedug teorii social presence, czyli teori obecno ci spoecznej (J. Shorta, E. Williamsa,
B. Christ12), media rni si spoeczn obecno ci, rozumian jako obecno ci wizualn,
sown, a take fizyczn uytkownika w komunikacji interpersonalnej. Inaczej formuujc
za D. McQuailem obecno spoeczna oznacza poczucie osobistego kontaktu z innymi 13.
Ta spoeczna obecno jest ksztatowana przez blisko z innymi poprzez komunikacj
po redni i bezpo redni, ktra moe mie charakter synchroniczny np. na czacie, i
asynchroniczny poprzez e-maila14). Teoria ta wyraa take nasze poczucie zaangaowania
si innych w proces komunikacji. W przypadku komunikacji za po rednictwem komputera
mwi si o niskim poziomie komunikacji spoecznej, ze wzgldu na ograniczone jej
moliwo ci. Te ograniczenia s spowodowane niepenymi informacjami na temat wygldu,
http://networkeddigital.com/2010/04/17/definicja-social-media/ (dostp 12.08.2011).
Kontrol sprawuj take wa ciciele, bd zaoyciele konkretnego medium spoeczno ciowego, lecz nie jest
to wadza absolutna. Mog oni stworzy pewne narzdzia kontroli.
11
A.M. Kaplan, M. Haenlein, op.cit., s. 61.
12
Short, J.A., Williams, E., and Christie, B., The social psychology or telecommunications, London 1976.
13
Por. . McQuail, Teoria komunikowania masowego, tum. M. Bucholc, A. Szulycka, Warszawa 2008, s. 156.
14
Wicej na ten temat w C.A. Lin, ffects of the internet, Media ffects. Advances in Theory and Research, ed.
J. Bryant, M. B. Oliver, New York-London 2009, s. 569.
9

10

Komunikacja za pomoc social media moliwoci i zagroenia. Zarys problematyki, w: Komunikacja

(po)rozumienie obecno spoeczna, red. M. Biedro, M. Wawrzak-Chodaczek, Toru 2012, s. 29-41.

gosu itd. A zatem im wicej informacji o rozmwcy, tym wiksza blisko komunikujcych
si. Im wiksza jest spoeczna obecno , tym wiksze jest spoeczne oddziaywanie.
ci le z t teori zwizana jest teoria bogactwa mediw. Wedug R. afta i R. Lengela
bogactwo mediw wyznaczaj nastpujce czynniki natychmiastowa dostpno informacji
zwrotnej, moliwo przekazywania rnego rodzaju sygnaw i wskazwek za pomoc
danego rodka przekazu, wykorzystanie jzyka naturalnego, moliwo dostosowania rodka
przekazu do swoich potrzeb15.

Tab. 1. Klasyfikacja social media A.M. Kaplana i M. Haenleina

rdo A.M. Kaplan, M. Haenlein (2010)

Z

powyszej

tabeli

mona

take

odczyta

nastpujcy

podzia

mediw

spoeczno ciowych media-projekty, wymagajce wsppracy (collaborative projects)

Wikipedia,

blogi i

mikroblogi (Twitter),

spoeczno tre ci (YouTube),

serwisy

spoeczno ciowe (Facebook), wirtualne wiaty (Word of Warcraft), spoeczne wirtualne

wiaty (Second Life).
Jednym z najwaniejszych i najpopularniejszych serwisw spoeczno ciowych jest
Facebook, zaoony przez Marka Zuckerberga, we wsppracy z kolegami duardo
Saverinem, Dustinem Moskovitzem, Chrisem Hughesem. Uruchomiony zosta w lutym 2004
r. Pocztkowo dostpny by on tylko dla studentw Uniwersytetu Harvarda. Wedug P.
Levinsona, MySpace i Facebook mona nazwa kamieniami milowymi w historii mediw
spoeczno ciowych16. Jak dalej badacz nowych mediw podaje, pierwotn przyczyn
powstania Facebooka bya prba umoliwienia studentom poznawania si swojego

Zob. M. Whittey, A. Carr, Wszystko o romansie w sieci. Psychologia zwizkw internetowych, tum.
http://czytelnia.onet.pl/0,1525493,4,do_czytania.html . McQuail bogactwo mediw okre li jako stopie
redukcji niejednoznaczno ci, liczba wskazwek, angaowanie zmysw i wiksza osobisto . Zob. . McQuail,
Teoria komunikowania masowego, Warszawa, s. 156 por. M. Szpunar, Czym s nowe media prba
konceptualizacji, Studia medioznawcze 4(2008), s. 35.
16
P. Levinson, Nowe nowe media, tum. M. Zawadzka, Krakw 2010, s. 31.
15

Komunikacja za pomoc social media moliwoci i zagroenia. Zarys problematyki, w: Komunikacja

(po)rozumienie obecno spoeczna, red. M. Biedro, M. Wawrzak-Chodaczek, Toru 2012, s. 29-41.

wygldu, zainteresowa bez konieczno ci spotykania si w wiecie rzeczywistym 17. Ju na

stronie startowej Facebooka mona zobaczy, i jest to medium skierowane gwnie na
komunikacj Facebook pomaga kontaktowa si z innymi osobami i udostpnia im rne
informacje i tre ci18. Mona zatem wywnioskowa, i to medium (podobnie, jak inne media
spoeczno ciowe) peni funkcj komunikacyjn, rozrywkow, a take informacyjn.
Obok Facebooka, je li chodzi popularno w rd portali spoeczno ciowych,
wymienia si MySpace oraz LinkedIn. Warto t zaleno zobrazowa danymi,
pochodzcymi z raportu Social Media&Mobile Internet Use Among Teens and Young
Adults, przygotowanym przez The Pew Research Center's Internet & American Life Project
w sierpniu 2009 r. Poniszy diagram przedstawia zaangaowanie osb dorosych w social
media, co najlepiej ukazuje ilo posiadanych kont spoeczno ciowych.
Wykres 1. oro li na portalach spoeczno ciowych

rdo The Pew Research Center's Internet & American Life Project, pewinternet.org
Zainteresowanie dorosych serwisami spoeczno ciowymi wci wzrasta, lecz mimo
to, modzie nastoletnia jak dane z wyej wspomnianego raportu wskazuj nadal w tej
kwestii dominuje. Udzia modziey i dorosych wida take dobrze po poniszym diagramie,
w ktry dane zostay ukazane wedug grup wiekowych oraz zaangaowania w trzech
portalach spoeczno ciowych na Facebooku, MySpace, Linkedin.

17
18

Ibidem, s. 191.
http://pl-pl.facebook.com/.

Komunikacja za pomoc social media moliwoci i zagroenia. Zarys problematyki, w: Komunikacja

(po)rozumienie obecno spoeczna, red. M. Biedro, M. Wawrzak-Chodaczek, Toru 2012, s. 29-41.

Wykres 2. Wykaz najbardziej popularnych serwisw spoeczno ciowych wedug grup

wiekowych

rdo The Pew Research Center's Internet & American Life Project, pewinternet.org
Media spoeczno ciowe maj niewtpliwie ogromne oddziaywanie na codzienne
kontakty i relacje spoeczne, a take na samego posiadacza kont na portalach
spoeczno ciowych, dla ktrego s one znaczcym elementem komunikacji prywatnej i
zawodowej. W tym kontek cie warto si bliej przeanalizowa wpyw social media na ich
uytkownika.
Komunikacja za pomoc social media dylematy etyczne
Sowo komunikacja od ac. communicare (dzieli si) moe oznacza jedynie
pozytywny proces, sucy rozwojowi czowieka, jego dobru. Przez wzgld jednak na
narzdzia media, za pomoc ktrym odbywa si ona, moe zawiera pewne ograniczenia, a
take zagroenia. O niektrych spo rd nich warto pokrtce wspomnie.
- Komunikacja w social media zagroeniem dla komunikacji w realu?
Zbyt aktywne zaangaowanie si w tworzenie spoeczno ci wirtualnej moe zrodzi
podstawowe pytanie: Czy komunikacja za pomoc narzdzi social media nie zagraa
komunikacji bezpo redniej (face-to-face), odbywajcej si w rzeczywistym rodowisku i
czasie? Na podstawie analizy literatury przedmiotu mona w tym temacie zauway dwa
stanowiska.

Komunikacja za pomoc social media moliwoci i zagroenia. Zarys problematyki, w: Komunikacja

(po)rozumienie obecno spoeczna, red. M. Biedro, M. Wawrzak-Chodaczek, Toru 2012, s. 29-41.

Wedug pierwszego takie zagroenie istnieje i staje si ono coraz bardziej powane.
Jak zauwaa B. Ociepka, ludzko przyjmowaa wszelkie zmiany w sposobach
komunikowania z obawami, spodziewajc si zaniku tradycyjnych wizi spoecznych i
demoralizacji modziey19. I rzeczywi cie, te obawy okazuj si by uzasadnione. Pogld ten
potwierdzaj badania, przedstawione przez . Musia, ktra podaje, i w rd japoskich
studentw komunikacja online jest dla Generacji Y (osoby urodzone po 1980 roku) atwiejsz
form kontaktu ni rozmowa twarz w twarz. Nie wymaga okre lonych umiejtno ci
spoecznych (np. udzielana innym wsparcia, empatii) oraz wyzwala z nie miao ci i lkw
przed odrzuceniem20. Prba zdominowania kontaktw midzyludzkich przez komunikacj za
po rednictwem Internetu prowadzi do tzw. tzw. teleobecno ci. P. Zawojski na ten temat pisze
nastpujco Totalna mediatyzacja istnienia, ktre przestaje by byciem, a staje si
byciem poprzez-medium, prowadzi do faktycznej nieobecno ci bycia, upadku bytu i
wej cie w obszar teleobecno ci, albo te przeniesienia swojego bycia na przykad na
rnorakie formy wirtualnych awatarw, bdcych cyfrowymi konstruktami, powoanymi do
ycia w celu reprezentacji ja w cyberprzestrzeni, a jednocze nie wizualizujcymi ucieczk
od wasnej cielesno ci, pozwalajcymi na przekroczenie ramy (drzwi) do

wiata

wirtualnego . Wyczne ycie i funkcjonowanie wycznie w wiecie wirtualnym jest

21

niemoliwe. Takie prby staj si pocztkiem czowieczej degradacji. Czowiek zwyczajnie

potrzebuje spotka realnych, dialogu opartego na bezpo redniej, realnej relacji. W t
zaleno wpisuje si stanowisko przeciwne do wyej opisanego. Zdaniem jego zwolennikw
komunikacja za pomoc social media moe stanowi jedynie dopenienie komunikacji
realnej. W tym znaczeniu za pomoc portali spoeczno ciowych mona umacnia realne
kontakty, zawartych poza przestrzeni wirtualn. Komunikacja internetowa moe take
przysuy si do nawizania znajomo ci, lecz na pewno nie jej gruntownemu pogbieniu
si, umocnieniu. Za po rednictwem social media jest nie moliwe, by znajomo przetrwaa
kilkadziesit lat. Moe si ona zakoczy wraz z zepsuciem komputera czy zerwaniem cza
internetowego. Jak podaje M. Filiciak, wykorzystywany na co dzie Internet, nie powoduje
zamykania w wirtualnym getcie, przeciwnie kontakty zapo redniczone poprzez sie

B. Ociepka, Wpyw nowych technologii na komunikowanie spoeczne, w Studia z teorii komunikowania

masowego, red. B. Dobek-Ostrowska, Wrocaw 1999, s. 149.
20
. Musia, Komunikacja interpersonalna w Sieci, w Komputer w edukacji, red. J. Morbitzer, Krakw 2009, s.
186.
21
P. Zawojski, Monitory midzy nami. O byciu razem i osobno w cyberprzestrzeni, w Wiek ekranw.
Przestrzenie kultury widzenia, red. A. Gw d , P. Zawojski, Krakw 2002 (online),
http://www.zawojski.com/2006/04/19/monitory-miedzy-nami-o-byciu-razem-i-osobno-w-cyberprzestrzeni/
(dostp 12.07.2011).
19

Komunikacja za pomoc social media moliwoci i zagroenia. Zarys problematyki, w: Komunikacja

(po)rozumienie obecno spoeczna, red. M. Biedro, M. Wawrzak-Chodaczek, Toru 2012, s. 29-41.

pobudzaj rwnocze nie kontakty w wiecie realnym 22. Taka sytuacja z punktu aksjologii i
etyki wydaje si by idealna.
- Agresja elektroniczna
Powanym naruszeniem zasad etycznych w Internecie, bardzo

ci le zwizanym z

komunikacj za po rednictwem social media, s jej patologiczne formy. Jedn z nich jest
agresja elektroniczna, ktra dotyczy zasadniczo wszystkich aktw agresji, w ktrych
narzdziem realizacji s telefony komrkowe lub Internet23. Badacz tematu, J. Pyalski,
wymienia agresj elektroniczn wobec pokrzywdzonych, celebrytw, nieznajomych
(przypadkow), a take elektroniczn agresj uprzedzeniow (bias bullying), mobbing
elektroniczny (cyberbullyingu) 24. Zagadnienie jest zbyt obszerne, by w je w tym miejsce
szczegowo omawia. Warto je jednak przynajmniej przeanalizowa w kontek cie mediw
spoeczno ciowych. Okazuje si bowiem, i social media s czstym rodowiskiem aktw
agresji elektronicznej. Narzdziem przemocy ikonicznej moe by np. YouTube.
Zamieszczane filmy, ukazujce zncanie si nad sabszymi, mog by

rdem

na ladownictwa u innych. Narzdziem za przemocy sownej moe by Facebook, MySpace,

Twitter, czyli te media spoeczno ciowe, za pomoc ktrych wysya si wiadomo ci. Dobrym
tego przykadem jest historia Lori Drew, analizowana w kontek cie mrocznych stron nowych
mediw przez P. Levinsona 25. Dorosa kobieta, udawaa nastoletniego Josha, by zbliy si
bardziej do mieszkajcej w ssiedztwie Megan. Za po rednictwem serwisu MySpace
flirtowaa z trzynastoletni dziewczyn, by nastpnie z ni zerwa, wysyajc do niej
wypowiedzi typu Bez ciebie wiat byby lepszy. Tego rodzaju komunikaty doprowadziy
Megan do popenienia samobjstwa. rew miaa zosta skazana na 20 lat pozbawienia
wolno ci, ostatecznie jednak zostaa uniewinniona. Historia ta staa si pocztkiem
powanych debat nad niebezpieczestwem zawierania znajomo ci przez Internet 26.
Najbardziej zatrwaajcym elementem tego, co przydarzyo si Megan Meier, jest jak
zauwaa P. Levinson to, e nie pada ona ofiar klasycznej cyberprzemocy. Nie zgina
dlatego, e zachowaa si nierozwanie i spotkaa si w jakim odludnym miejscu z poznan
M. Filiciak, Wirtualny plac zabaw. Gry sieciowe i przemiany kultury wspczesnej, Warszawa 2006, s. 184.
Zwolennikami tego stanowiska, jak wymienia M. Filiciak jest take W. Kluszczyski, R. Hamman.
23
J. Pyalski, Agresja elektroniczna w rd dzieci i modziey, Sopot 2011, s. 41.
24
Zob. Ibidem, s. 42-63.
25
Por. P. Levinson, op.cit., s. 177-178.
26
Zob. S. Jemeson, Cyberharassment striking a balance between free speech and privacy, CommLaw
Conspectus 17(2008), p. 231-266.

22

Komunikacja za pomoc social media moliwoci i zagroenia. Zarys problematyki, w: Komunikacja

(po)rozumienie obecno spoeczna, red. M. Biedro, M. Wawrzak-Chodaczek, Toru 2012, s. 29-41.

w sieci osob. Tak naprawd nie zrobia niczego zego czy nieodpowiedzialnego zakochaa
si po prostu w chopcu, ktrego poznaa w serwisie MySpace 27.
Przykadw agresji elektronicznej, cyberprzemocy mona wymieni wicej. la ukazania
jednak niebezpieczestwa tego te w zupeno ci wystarcz.
- Konto na Facebooku powoaniem siebie do istnienia
Innym, niezwykle wanym zjawiskiem, nalecym do zagroe z pogranicza etyki i
aksjologii, jest problem tosamo komunikujcych si. ylematy, zwizane z tym, obejmuj
nie tylko pytania o anonimowo , rzetelno i prawdziwo danych podanych w profilu
uytkownika. otycz one take sposobu postrzegania siebie (jako osoby komunikujcej si).
W tym temacie zauwaa si bowiem, i internetowy profil to przestrze, w ktrej
uytkownik moe powoa si do istnienia28. To prba zerwania z anonimowo ci 29. W
my l tych sw mona zauway przekonanie, i je li czego nie ma w Sieci, to nie istnieje.
Odnosi si to nie tylko do biznesu, marketingu, ale take do czowieka. Ten, ktry zakada
konto

na

Facebooku

powouje

siebie

do

istnienia

nastpnie

kreuje

swj

spoeczno ciowy wizerunek. Zamieszcza podstawowe dane o sobie, swoje zainteresowania,

zdjcia, by w ten sposb zakomunikowa innym uytkownikom Internetu swoj obecno i
gotowo do komunikacji. Zarejestrowanie si na Facebooku jednak to nie wszystko. Staa
aktywno , regularne moderowanie wpisw na tablicy moe da poczucie tworzenia
przestrzeni medialnej30. Jest to zatem forma uczestnictwa. Takie podej cie moe wiadczy o
tym, i social media pobudzaj do aktywno ci, a z drugiej strony moe to by take wyrazem
desperackiego krzyku o zauwaenie uytkownika, take o samotno ci. Tkwi w tym pewne
zagroenie. Polega ono na tym, i uytkownik social media ma potrzeb ycia w
spoeczno ci, ktra wolna jest od zobowiza, z ktrej mona si wycofa wraz z
wylogowaniem si, bd te z kasowaniem konta.
W tym kontek cie warto wspomnie o jednej z najbardziej znanych i czsto uywanych
aplikacji Facebooka, jak jest Lubi to!. Pozwala ona wyrazi aprobat, potwierdzenie,
sympati odno nie jakiego wpisu, zdjcia, bd te konkretnej spoeczno ci. W ostatnim
jednak czasie Lubi to to nie tylko zwyka aplikacja, wpisujca si w komunikacj na
Facebooku. To pewien styl, a take symbol skrtowej komunikacji. Z perspektywy etycznej i
27

P. Levinson, op.cit., s. 178.

Zob. M. Lister, J. Dover, S. Giddings, I. Grant, K. Kelly, op.cit., s. 324.
29
Zob. B. Taras, Gall Anonim w Internecie, czyli komunikacja incognito, w: Dialog a nowe media, red. M. Kita,
J. Grzenia, Katowice 2004, s. 42-45.
30
Zob. M. Lister, J. Dover, S. Giddings, I. Grant, K. Kelly, op.cit., s. 333.
28

Komunikacja za pomoc social media moliwoci i zagroenia. Zarys problematyki, w: Komunikacja

(po)rozumienie obecno spoeczna, red. M. Biedro, M. Wawrzak-Chodaczek, Toru 2012, s. 29-41.

aksjologicznej mona dostrzec w tym pewne zagroenie dla penej komunikacji, ktrej
fundamentalnym elementem jest dialog. A ten z kolei polega na suchaniu oraz wypowiedzi
duej, nie powierzchownej i skrtowej. Autorka prezentowanego opracowania dostrzega w
tym pewne symptomy zjawiska, o ktrym wspomina W. Burszta W tzw. rozmwnicach
internetowych (), gdzie wymiana zda nastpuje bardzo szybko, zwizo jest wrcz
podana. Wikszo skrtw pochodzi z jzyka angielskiego, zdarzaj si jednak
spolszczenia albo nawet zbitki polsko-angielskie31. Z drugiej jednak strony Lubi to ma
pozytywne strony. Gdy temat poruszany w rozmowie nie wymaga duszych komentarzy,
pozwala zostawi po sobie lad, jasn sugesti, e popieramy dane stawisko. Za pomoc take
tej aplikacji mona w sieci zostawi lad swoich zainteresowa, klikajc Lubi to pod
ulubionym filmem, recenzj ksiki, autorem, produktem reklamowanym, uczelni itp., co
oczywi cie nie jest bez znaczenia dla marketingu.
ylematw etycznych zwizanych z komunikacj za po rednictwem mediw
spoeczno ciowych jest o wiele wicej. Wyej przedstawione s to jednak obszary, o ktrych
warto pamita.
Potrzeba etyki mediw spoecznociowych
Komunikacja za po rednictwem komputera okre lana take jako computer mediated
communication (CMC) lub te face-to(via monitor)-face lub face-to-monitor32 daje
czowiekowi ogromne moliwo ci. Przede wszystkim szybciej mona wiele spraw zaatwi,
czy to prywatnych, czy zawodowych, a przy okazji taniej ni za pomoc telefonu. Warto
jednak w kontek cie social media zatrzyma si nad sowami M. McLuhana stajemy si
tym, co posiadamy (). Ksztatujemy swoje narzdzia, a wkrtce nasze narzdzia bd
ksztatowa nas33. Wypowied

ta pozwala zauway, i z czasem wszelkie nowinki

techniczne ksztatuj uytkownika, a nie odwrotnie, jak si czsto wydaje. Przede wszystkim
nowe media oddziauj bezpo rednio, w przypadku aktywnego uytkownika Internetu, ale
take po rednio na tych, ktrzy by moe nawet unikaj przestrzeni wirtualnej i cyfrowej. A
poniewa kady ma do czynienia z cyfrowymi tubylcami 34, kady podlega wpywom
nowych mediw (w mniejszym, bd w wikszym stopniu). Warto zatem w tym kontek cie
W. Burszta, Internetowa polis w trzech krtkich odsonach, w Po co nam rzeczywisto ? kran mit
rzeczywisto , red. W.J. Burszta, Warszawa 2003, s. 173.
32
Por. M. Castells, Spoeczestwo sieci, tum. M. Marody, K. Pawlu , J. Stawiski, S. Szymaski, Warszawa
2008, s. 12.
33
M. McLuhan, Zrozumie media. Przeduenie czowieka, tum. N. Szczucka, Warszawa 2004, s. 17.
34
M. Prensky, Digital natives, digital immigrants, One The Horizon 9(2001), p. 1-6.
31

10

Komunikacja za pomoc social media moliwoci i zagroenia. Zarys problematyki, w: Komunikacja

(po)rozumienie obecno spoeczna, red. M. Biedro, M. Wawrzak-Chodaczek, Toru 2012, s. 29-41.

zwrci uwag na dylematy natury etycznej i aksjologiczne, odnoszce si do komunikacji za

po rednictwem social media. Poniej wymieniono i omwione najwaniejsze z nich
W

kontek cie

powyej

zasygnalizowanych

dylematw

etycznych

mediw

spoeczno ciowych, a take oddziaywania nowych mediw, pojawia si propozycja, by

cz ciej i wicej mwi o potrzebie etyki social media, ktra tosama jest z potrzeb etyki
nowych mediw35. Nie jest to oczywi cie inna, odrbna etyka, lecz w obliczu coraz o nowych
moliwo ci komunikacyjnych za po rednictwem nowych mediw naleaoby przedstawi
etyczn i aksjologiczn my l wa nie w kontek cie ich wa ciwo ci.
Przykadem bada naukowych nad social media jest dziaalno naukowa prof. Jane .
Kirtley z Media Ethics and Law at the School of Journalism and Mass Communication at the
University of Minnesota. Jest ona autork tzw. zasad etycznych odno nie Facebooka.
Obejmuj one midzy innymi konieczno weryfikacji faktw,

rde informacji,

pochodzcych z Facebooka, a zamieszczanych np. w materiaach dziennikarskich, podawanie

rda przez dziennikarzy, je li korzystaj z wiadomo ci z Facebooka. J. Kirtley nawizuje
take do prywatno ci na social media, zaznaczajc, by uytkownik pamita, i do koca nie
jest ona moliwa, zwaszcza na Facebooku, ktrego przecie z podstawowych zaoe jest
zamieszczanie o sobie jak najwicej danych o sobie (zdj, daty urodze, miejsce pracy,
zamieszkania, status w zwizku itd.). A zatem warto mie wiadomo , e to co jest przez
uytkownika zamieszczane na profilu nie jest jego prywatno ci 36. Autorka zasad etycznych,
dotyczcych Facebooka, porusza take kwesti tzw. frendingu, a wic grona znajomych,
zapraszanych na profilu. J. Kirtley podaje, by nie zaprasza do znajomych osobisto ci
kontrowersyjnych, bo one mog by przyczyn mylnej interpretacji naszego wizerunku przez
innych obserwatorw37.
Ta refleksja etyczna jest potrzebna dla wprowadzania i utrzymywania adu
aksjologicznego w nowych mediach, a przede wszystkim stanowi moe ochron
podstawnych praw nadawcy i odbiorcy, ktrzy sami moe do koca Ne s przekonani o tej
konieczno ci. T fundamentaln warto ci jest godno czowieka. W kontek cie etyki i
komunikacji warto w tym miejscu przytoczy sowa M. roda, etyka winna integrowa
osob, warto ci i normy moralne, suc penemu rozwojowi czowieka. Rozwj ten jest
jednak niemoliwy bez komunikacyjnego otwarcia si osoby na cay otaczajcy go wiat
Na potrzeb prawa w Internecie, zrewidowania jego podstawowych zasad w kontek cie nowych mediw
zwrci uwag A. Adamski w tek cie Internet a polskie prawo stan obecny i propozycje zmian, Kultura i
historia 17(2010) [online], http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/1686 [dostp 13.07.2011].
36
Aplikacje na Facebooku cay czas si zmieniaj. Mona oczywi cie ograniczy dostp do danych osobistych.
37
Por. J.E. Kirtley, http://mashable.com/2009/08/03/facebook-journalism/ (dostp 13.07.2011).
35

11

Komunikacja za pomoc social media moliwoci i zagroenia. Zarys problematyki, w: Komunikacja

(po)rozumienie obecno spoeczna, red. M. Biedro, M. Wawrzak-Chodaczek, Toru 2012, s. 29-41.

zewntrzny. Komunikacja winna czowieka integrowa z sob samym i ze wiatem. Nie jest
to atwy proces, gdy zrnicowanie owego wiata zewntrznego jest tak due, i czowiekjednostka, a nawet cae spoeczno ci, mog si w nim atwo zagubi. Nie znaczy to jednak, ze
alternatyw dla komunikujcego otwarcia si jest zamknicie si w sobie i izolacja, ale takie
ksztatowanie komunikacji i uwarunkowa, aby penia ona rol integrujc czowieka. W to
ksztatowanie uwarunkowa osobowych komunikacji wpisuje si funkcjonowanie etyki 38.
Zakoczenie
Z punktu etyki i aksjologii, analizujc media spoeczno ciowe, trzeba wyra nie
zaznaczy, i coraz wic w ich przestrzeni czowieka. Mona tak wywnioskowa nie tylko po
aplikacjach, umoliwiajcych zamieszczenie coraz to nowych informacji, zdj, ale take po
tym, i ta komunikacja w Internecie ju nie jest, jak niegdy , chodna i pozbawiona emocji.
ziki rysunkom, znakom interpunkcyjnym, a zwaszcza emotikonom (emotion icon)
uytkownik moe przekaza swemu rozmwcy take uczucia, emocje 39. To namiastka mowy
ciaa, jaka jest naturalnym elementem komunikacji realnej. Ta obecno czowiek w sieci,
zwaszcza w serwisach spoeczno ciowych, stanowi mocny argument do prowadzenia
dalszych bada w tym temacie. Popularno social media sprawia, i ma si niekiedy
wraenie, e Internet staje si komunikacyjnym dominatem, co jest wystarczajcym powodem
potrzeby bardziej wzmoonej koordynacji etycznej i aksjologicznej.
Bibliografia:
Adamski A., Internet a polskie prawo stan obecny i propozycje zmian, Kultura i historia
2010, nr 17 [online], http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/1686 (dostp
13.07.2011).
Bauer Z., W. Pisarek, Haso nowe media w Sownik terminologii medialnej, red. Pisarek
W., Universitas, Krakw 2006, s. 130-131.
Burszta W., Internetowa polis w trzech krtkich odsonach, w Po co nam rzeczywisto ?
Ekran mit rzeczywisto , red. Burszta W.J., Wydawnictwo Ksikowe Twj ,
Warszawa 2003, s. 157-175.
Castells M., Spoeczestwo sieci, tum. M. Marody, K. Pawlu , J. Stawiski, S. Szymaski,
PWN, Warszawa 2008.

38
39

M. rod, Medialna wadza nad warto ciami, w Media czwarta wadza?, t. 2, Pozna-Opole 2011, 69.
P. Wallach, Psychologia Internetu, tum. T. Hornowski, Pozna 2001, s. 20.

12

Komunikacja za pomoc social media moliwoci i zagroenia. Zarys problematyki, w: Komunikacja

(po)rozumienie obecno spoeczna, red. M. Biedro, M. Wawrzak-Chodaczek, Toru 2012, s. 29-41.

rod M., Medialna wadza nad warto ciami, w: Media czwarta wadza?, t. 2, Scriptorium,
Pozna-Opole 2011, s. 59-75.
Filiciak M., Wirtualny plac zabaw. Gry sieciowe i przemiany kultury wspczesnej, WAiP,
Warszawa 2006.
Grzenia J., Komunikacja jzykowa w Internecie, PWN, Warszawa 2007.
Jemeson S., Cyberharassment: striking a balance between free speech and privacy,
CommLaw Conspectus 17(2008), p. 231-266.
Jenkins H., Kultura konwergencji zderzenie starych i nowych mediw, tum. Bernatowicz
M., Filiciak M., WAiP, Warszawa 2007.
Kaplan A.M., Haenlein M., Users of the world, unite! The challenges and opportunities of
Social Media, Business Horizons 53(2010), p. 59-68.
Kirtley J.E., http://mashable.com/2009/08/03/facebook-journalism/ (dostp 13.07.2011).
Lenart A., Purcell K., Smith A., Zickuhr K., Social Media & Mobile Internet Use Among
Teens and Young Adults (2010). Raport Pew Internet & American Life Project,
http://67.192.40.213/~/media/Files/Reports/2010/PIP_Social_Media_and_Young_Adults_Rep
ort_Final_with_toplines.pdf (dostp 12.07.2011).
Levinson P., Nowe nowe media, tum. M. Zawadzka, WAM, Krakw 2010.
Lin C.A., Effects of the internet, in: Media Effects. Advances in Theory and Research, ed.
Bryant J., Oliver B., Routledge, New York-London 2009, s. 567-591.
Lister M., Dover J., Giddings S., Grant I., Kelly K., Nowe media. Wprowadzenie, tum. Lorek
M., Sadza A., Sawicka K., WUJ, Krakw 2009.
cicki G., Integracyjna i dezintegrujca funkcja mediw w spoeczestwie informacyjnym,
Kultura Media Teologia 4(2011), s. 45-54.
McLuhan M., Zrozumie media. Przeduenie czowieka, tum. Szczucka N., Wydawnictwo
Naukowo-Techniczne, Warszawa 2004.
McQuail ., Teoria komunikowania masowego, tum. Bucholc M., Szulycka A., PWN,
Warszawa 2008.
Musia ., Komunikacja interpersonalna w Sieci, w: Komputer w edukacji, red. J. Morbitzer,
KTiME Uniwersytet Pedagogiczny, Krakw 2009, s. 184-191.
Ociepka B., Wpyw nowych technologii na komunikowanie spoeczne, w Studia z teorii
komunikowania masowego, red. Dobek-Ostrowska B., WUW, Wrocaw 1999, s. 149- 168.
Przybysz M., Kryzysowe public relations w social media (tekst w druku), mps w posiadaniu
autorki.

13

Komunikacja za pomoc social media moliwoci i zagroenia. Zarys problematyki, w: Komunikacja

(po)rozumienie obecno spoeczna, red. M. Biedro, M. Wawrzak-Chodaczek, Toru 2012, s. 29-41.

Przybysz M., Kryzys medialny w netokracji, Kultura Historia Globalizacja 8 (2010), s.

145-162.
Pyalski J., Agresja elektroniczna w rd dzieci i modziey, Gdaskie Wydawnictwo
Psychologiczne, Sopot 2011.
Short J.A., Williams E., Christie B., The social psychology or telecommunications, Willey,
London 1976.
Sobocka-Stanuch J., Chaos w cyberprzestrzeni,
http://www.profuturo.agh.edu.pl/pliki/REFERATY_IIKKMU/NTIT_PDF/SOBOCHA_STA
NUCH_Justyna.pdf (dostp 12.07.2011).
Szpunar M., Czym s nowe media prba konceptualizacji, Studia medioznawcze 4(2008),
s. 31-40.
Taras B., Gall Anonim w Internecie, czyli komunikacja incognito, w: Dialog a nowe media,
red. Kita M., Grzenia J., WU , Katowice 2004, s. 42-45.
Wallach P., Psychologia Internetu, tum. T. Hornowski, Dom Wydawniczy Rebis, Pozna
2001.
Whittey M., Carr A., Wszystko o romansie w sieci. Psychologia zwizkw internetowych,
tum. http://czytelnia.onet.pl/0,1525493,4,do_czytania.html
Zawojski P., Monitory midzy nami. O byciu razem i osobno w cyberprzestrzeni, w Wiek
ekranw. Przestrzenie kultury widzenia, red. Gw d A., Zawojski P., Krakw 2002 (online),
http://www.zawojski.com/2006/04/19/monitory-miedzy-nami-o-byciu-razem-i-osobno-wcyberprzestrzeni/ (dostp 12.07.2011).
http://networkeddigital.com/2010/04/17/definicja-social-media/ (dostp 12.08.2011).

14