Avatar: transhumanizm, wirtualna rzeczywisto i racjonalizm

Autor tekstu: Mariusz Agnosiewicz

Podczas kiedy zblazowani krytycy filmowi
przekonuj nas, e Avatar jest cakowicie
wtrny i banalny treciowo, kiedy prawicowi
publicyci

(http://www.tvn24.pl/24467,1636770,0,1,banalna--l
ewacka--pacyfistycznakreskowka ,wiadomosc.html) gosz, i jest to nudna antyimperialistyczna, ekologiczna,
pacyfistyczna,
sowem

lewacka
bajeczka,
a
Watykan
straszy
(http://www.tvn24.pl/24467,1637413,0,1,watykan-av atar-to-technologia-bez-emocji,
wiadomosc.html), i jest to reklama panteizmu i bezemocjonalnej technologii, to
z drugiej strony komentatorzy o bardziej naukowym zaciciu z uznaniem odnosz si nie
tylko do strony wizualnej nowego filmu Camerona. Jeden z czoowych polskich
publicystw popularnonaukowych, Edwin Bendyk z Polityki", pisze, e Avatar otwiera
now epok kina posthumanistycznego" (http://bendyk.blog.polityka.pl/?p=715), jest
wielk pochwa hybrydyzacji, mieszania i otwartoci". David Audet z wojskowej
jednostki naukowej Natick Labs, mwi: Filmy takie jak Avatar skaniaj nas do mylenia
o nowych moliwociach". W istocie bowiem Avatar jest dzieem oryginalnym tak
w treci, jak i w formie. Dla starszego jednak pokolenia sabiej zrozumiaym.
Para krytykw filmowych z radia PiN podsumowaa Avatar jako film w zasadzie beztreciowy,
gdy sprowadzajcy si do miakiej bajeczki proekologicznej i Taczcego z wilkami" w wersji 3D.
Ekologista ze mnie marny, wic tego rodzaju opowieci dziennikarskie nie tylko nie trafiaj do mnie,
ale skaniaj mnie do napisania paru sw sprostowania.
Avatar faktycznie niesie przesania krytyczne wobec polityki imperialistycznej w stylu Georga
W. Busha, jest te apelem o ochron naszego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, ale
zdecydowanie nie ma charakteru newageowego czy postmodernistycznego. Jest bowiem wielk
apologi nauki i technologii zespolonej z humanizmem.
Tytu filmu podkrela znaczenie avatara dla caoci, czyli cudu najnowszej techniki, m.in.
inynierii genetycznej, ktra pozwala stworzy istot o dowolnych waciwociach fenotypowych,
ktra jest jednak nakadk" na czowieka, dziki ktrej Ziemianin jest w stanie wej do obcego
sobie rodowiska ycia. To avatar jest kluczem do ochrony obcych eko- i kulturosystemw a nie
Racjonalista.pl

Strona 1 z 6

medytacje indiaskie". To nauka jest szans ocalenia dziedzictwa. Na przekr tym, ktrzy dopatrzyli
si tutaj nudnej ju konfrontacji Indian z czowiekiem Zachodu, film pokazuje w istocie starcie
midzy technik zhumanizowan i technik tpego militaryzmu. Projekt Avatar" jest technik
wyros z naukowej pasji poznawczej, chccej chroni urzekajcy przedmiot swoich bada, nie tylko
zreszt z naukowego pragmatyzmu, ale i zwykego humanizmu. Naprzeciw temu staje technika
militarystyczna.
Nad tym wszystkim unosz si interesy ekonomiczne korporacji, ktra z jednej strony ma
w zanadrzu wojsko, z drugiej za finansuje projekt Avatar". I znw, wbrew prawicowym
zawodzeniom na lewacko filmu, w jednoznacznie czarnych barwach pokazany jest jedynie
dowdca si wojskowych (cho nie cae wojsko!), za szef korporacji objawia zdecydowanie
nielewackie" rozterki. Wprawdzie finalnie decyduje si uy si wojskowych, ale rozterki przeywa.

Kosmiczni Indianie", rasa Na'vi, nie maj tutaj wiele do powiedzenia. Wiadomo jest, e
w starciu z technik wojskow musz zgin, nawet pomimo tego, e natura wzmocnia ich koci
wknami wglowymi, dziki ktrym s czterokrotnie silniejsi od ludzi. Na'vi nie stanowi jednak
adnego realnego przeciwnika dla zmechanizowanego wojska pukownika Quaritcha. Nadziej dla
nich jest jedynie avatar oparty na genialnym genotypie, ktry z jednej strony wyda wybitnego
naukowca, z drugiej wietnego onierza; obu skonnych do humanistycznych uniesie. Avatar
jest wic gloryfikacj nauki i humanizmu, ktre mog zachowa dla nas to, co najcenniejsze.
Dodajmy jeszcze, e ta ba racjonalistyczna zrealizowana jest w taki sposb, e nie wywouje
istotniejszego sprzeciwu umysu naukowego. Jako film science-fiction nacisk na science jest tutaj
duo mocniejszy ni w bardzo wielu produkcjach tego gatunku. Nie bez znaczenia jest pewnie fakt,
e reyser jako student fizyki sta na czele uczelnianego koa naukowego, a w marsjaskiej misji
NASA by doradc w zakresie rejestracji obrazu.
Zauwamy, e fikcyjny ksiyc Pandora, z cudownym estetycznie ekosystemem, jest
ulokowany w rzeczywistym ukadzie gwiezdnym Alfa Centauri, najbliszym po Socu od Ziemi.
W 2006 r. Amerykaskie Towarzystwo na rzecz Postpu w Nauce (AAAS) wskazao
(http://www.spaceflightnow.com/news/n0602/18habitable/) Alfa Centauri B jak jeden z najbardziej
prawdopodobnych obszarw kosmosu do poszukiwania drugiej Ziemi". Astronomowie
z amerykaskiego uniwersytetu UC Santa Cruz przeprowadzili komputerowe symulacje moliwoci
formowania si planet w ukadzie Alfa Centauri. Wynika z nich, e planety podobne do Ziemi
i pooone w odpowiedniej, przyjaznej dla ycia odlegoci od gwiazdy, maj szanse powsta
w pobliu Alfa Centauri B. Rezultaty bada zostay przyjte do druku w naukowym czasopimie
Astrophysical Journal". W 2008 r. rozpoczto 5-letni program poszukiwa. Moe niedugo dowiemy
si czego naprawd ciekawego o ukadzie Alfa Centauri. Czytaj wicej: Czy Alfa Centauri ma
planet nadajc si do ycia? (http://www.racjonalista.pl/index.php/s,38/t,14287) (astronomia.pl,
2008)
Narkotyzujce pikno pandoriaskiej przyrody w gwnej mierze opiera si na pokazaniu takiej
formy ycia, ktra w caoci ma cechy bioluminescencyjne. Na naszej Ziemi jedynie niektre
organizmy posiadaj lucyferyczne" pigmenty (http://pl.wikipedia.org/wiki/Lucyferyna) i enzymy
(http://pl.wikipedia.org/wiki/Lucyferaza) odpowiedzialne za pikne zjawisko bioluminescencji (np.

robaczki witojaskie, wiecce grzyby czy meduzy). Badanie bioluminescencji jest rdem
cennych informacji wykorzystywanych we wspczesnej biologii molekularnej. By moe dziki
Avatarovi badania w tym zakresie zostan wzmoone.

Najbardziej frapujc ide Avatara, jest nomen omen, sam avatar, czyli specyficzne
skrzyowanie ziemskiego i pandoriaskiego DNA, dajcego hybryd, ktra w istocie jest
pandoriask nakadk" na czowieka. Dziki avatarovi pozbawiony wadz w nogach byy marines,
moe znw chodzi, cho w swoim dodatkowym i nieludzkim" ciele. Sterowanie maszyn mylami
nie
jest
dzi
ju
jedynie
naukow
fikcj.
Technologie
BCI
(http://pl.wikipedia.org/wiki/Interfejs_mzg-kompute r) oraz BMI (http://www.gizmag.com/hondaasimo-brain-machine-i nterface-mind-control/11379/) s w do zaawansowanym stanie. Zwaszcza
ta druga wydaje si by naukowym tem dla Avatara. To co widzimy w filmie [Avatar] jest
zaskakujco podobne do eksperymentw, ktre aktualnie prowadzimy", mwi Miguel Nicoletis,
neuronaukowiec z Uniwersytetu Duke, wiodcy badacz midzynarodowego Projektu Chodzi
Ponownie,
ktry
zajmuje
si
badaniami
z zakresu
neuroprotetyki
(http://pl.wikipedia.org/wiki/Neuroprotetyka).
W zeszym
roku
Nicoletis
zademonstrowa
fantastyczne" dowiadczenie w ktrym mapa sterowaa swoj protez oddalon tysic kilometrw
od laboratorium. Jej myli" przesyane byy przez Internet. Ponocnica sterowaa robotem
znajdujcym si w Massachusetts Institute of Technology, pooonym 960 kilometrw od Duke
University. To byo wrcz niewiarygodne, oglda w laboratorium poruszajce si mechaniczne
rami sterowane przez mzg mapy znajdujcej si tak daleko" stwierdzi Mandayam Srinivasan,
jeden
z uczestnikw
eksperymentu
(zobacz:
Mzg
w komputerze
(http://www.wprost.pl/ar/8654/Mozg-w-komputerze/?I
=940);
Homo
roboticus
(http://www.przekroj.pl/cywilizacja_festiwalnauki_ar tykul,5511,1.html) oraz Skomputeryzowane
koczyny zamiast mechanicznych protez (http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/11041)). Nicoletis
dodaje: Trenujemy mapy, ktre kontroluj swj wasny awatar za pomoc fal mzgowych". Wizja
Avatara pynne i pene przenoszenie wiadomoci do innego organizmu biologicznego wykracza
jednak poza to, co jest w stanie zrealizowa wspczesna nauka.
Piknym hodem dla ideau naukowca jest filmowa Grace, ktra tu przed mierci, kiedy
zostaa przyniesiona do witego drzewa" Na'vi, nie prosi o ask adnego boga ani nie oddaje si
praktykom kultowym, ale umierajc mwi, e chciaaby zebra std prbki do swoich bada.
O naukowych tropach w Avatarze wicej przeczyta mona w anglojzycznych serwisach, bo
rodzimi krytycy filmowi potrafili odkry jedynie podobiestwa do Pocahontas. Polecenia godne s
artykuy z magazynu Popular Mechanics" (Adam Hadhazy: The Science Behind James Cameron's
Avatar) oraz serwisu space.com (Charles Q. Choi: How much real science is in 'Avatar'?
(http://www.msnbc.msn.com/id/34515704/ns/technology_a nd_science-space/)), a take fragment
programu Discovery: Science Behind Pandora (http://www.youtube.com/watch?v=onLajIT5k6c).
Poza racjonalistycznym przesaniem filmu i jego naukowymi tropami jest jeszcze trzeci jego
wtek, stanowicy o oryginalnoci tego obrazu. Tym czym s niedosowne odesania do wirtualnej
rzeczywistoci i cyberprzestrzeni. Pierwsze dwa wspomniane elementy s oczywiste, bo dosowne.
Ten trzeci to kwestia interpretacji. wiat avatara to dla mnie nie aden wiat indiaski, ale
rzeczywisto wirtualna, cyberprzestrze. Zauwamy, e ju na najbanalniejszym poziomie przekazu
sam tytu odwouje si do sownika wirtualnej rzeczywistoci, gdzie
avatar
Racjonalista.pl

Strona 3 z 6

(http://pl.wikipedia.org/wiki/Awatar_(rzeczywisto_ wirtualna)) oznacza wanie byt reprezentujcy

posta spoza owej cyberprzestrzeni. wiat Na'vi tylko na pierwszy rzut oka jest wiatem jakich
kosmicznych Indian, a w istocie jest przesycony symbolik wirtualnej rzeczywistoci i marzeniami
znajdujcymi ujcie w owej rzeczywistoci. Konstrukcja tego wiata pozornie jedynie tchnie
mistycyzmem, w istocie jednak jest mocno stechnicyzowana i przekadalna na jzyk naukowy.
Doskonale oddaje to fragment wypowiedzi Grace Augustine, stojcej w filmie na czele Projektu
Avatar:
"Nie mwi o czym pokroju pogaskiej voodoo ceremonii! Mwi o czym prawdziwym.
O czym w zakresie biologii lasu! To co mylimy i wiemy to to, e istnieje komunikacja
elektrochemiczna korzeni tych drzew jak synapsy midzy neuronami. A kade drzewo powiksza
wi midzy drzewami. Istnieje 1012 drzew na Pandorze. Daje to wicej pocze ni w ludzkim
mzgu. apiecie? Sie! (network) To globalna sie i Na'vi maj do niej dostp. Mog pobiera
i wysya dane. Wspomnienia, takie jak to, ktre wanie zniszczylicie".
Jeszcze bardziej sugestywnym odesaniem do symboliki cyberprzestrzeni jest Tsahaylu, czyli
rodzaj neuroportu za porednictwem ktrego istoty wiata Na'vi komunikuj si midzy sob
w sposb, ktry wytwarza midzy nimi niezwykle mocn wi. Tsahaylu to sowo jzyka Na'vi, ktre
oznacza czcy", jedno", ale i zgodno" oraz czno".
Watykan susznie wic obawia si religijnej wymowy Avatara, ale bdnie diagnozuje j jako
jaki starowiecki panteizm. Bliej tutaj do Kocioa Googlea" i techgnozy [ 1 ], w duchu jednak
unowoczenionej religii einsteinowskiej a nie jakiego gupawego newageyzmu i wschodniego
mistycyzmu.
Dla mnie jednak nie jest to adna religia, tylko metaforyczna symbolika wirtualnej
rzeczywistoci w ktrej wiat pomylany moe si sta wiatem rzeczywistym, ktry jest eksploracj
i ekspresj marze ludzkoci, gdzie religia traktowana jest jako zabawa, zgodnie z tym, co swego
czasu napisa mi pewien liberalny pastor, bronic idei religii:
Czasy si zmieniy. Dzi ju ludzi problemy religijne tak nie fascynuj jak w minionej epoce.
A jednak czowiek ma wbudowany w siebie pierwiastek mistyczny i czasami ...zwyczajnie, jak
dziecko, potrzebuje w swoim yciu odrobiny bajkowoci. Tak rol spenia wsplnota religijna. Pod
warunkiem, e jest to wsplnota zoona z ludzi yciowo mdrych, dowiadczonych, intelektualnie
otwartych i tolerancyjnych. W takiej wsplnocie da si duchowo wzrasta, a rozum i wiara nie
walcz ze sob, ale dopeniaj si. Problem w tym, e bardzo atwo zwichn delikatn rwnowag
i obrci religijne dogmaty przeciwko ludziom. Zbyt czsto byem wiadkiem cikiego duchowego
poranienia ludzi, przez takich, co koniecznie chcieli by cudzym sumieniem."
Od dawna uwaam, e rozwj wirtualnej rzeczywistoci bdzie najdoskonalszym kwasem
neutralizujcym tradycyjnie rozumian religijno, w ktrej ludzie na powanie zajmuj si
oddawaniem czci jakim nadnaturalnym istotom i zjawiskom. Pokolenie wirtualnej rzeczywistoci
w ktrej wiaty pomylane mog si sta wiatami rzeczywistymi strac jakiekolwiek zrozumienie
dla religii papiey, popw, pastorw i rabinw, sprowadzajc religi do kategorii zabawy, ktra
zaspokaja ludzkie pragnienie bajkowoci i eskapizmu. Avatar ze swym potnym oddziaywaniem na
masowe wyobraenia jest tutaj form ewangelii" tego rodzaju religijnych tsknot pokolenia
cyberprzestrzeni, ktrych ni w zb nie s w stanie zrozumie ani starowieccy humanici, ani
schematyczni krytycy filmowi.

W swym dosownym poziomie idea avatara odsya nas zatem do cudw nowoczesnej techniki,
ktre s w stanie przeama dawne saboci ludzkie, oraz do retoryki transhumanistycznej,
przekraczajcej ewolucyjne dziedzictwo czowieczestwa". Na poziomie natomiast metaforycznosymbolicznym Avatar jest odesaniem do rzeczywistoci wirtualnej, w zupenie innym sensie
uwalniajcej czowieka od jego naturalnych ogranicze. Ju dzi osoby, ktre w przyrodniczym
wiecie s niemal cakowicie upoledzone i niezdolne do spoecznego funkcjonowania, dziki
cyberprzestrzeni, ktra zajmuje coraz wicej naszej przestrzeni spoecznej, wracaj do ycia
spoecznego za porednictwem swoich coraz doskonalszych emulacyjnie awatarw. To te jest
wielka speniajca si nadzieja ludzkoci, ktr na pewnym poziomie uchwytuje Avatar.
Pastwu krytykom opowiadajcym o wtrnoci treciowej Avatara gratuluj oczywicie
spostrzegawczoci. Pastwa za potencjalnych widzw przepraszam, jeli wyjawiem za duo treci
filmu, ale bez wzgldu na tre i przesanie filmu, Avatar to przede wszystkim rzecz do przeycia
a nie do opowiedzenia, gdy jest to wspaniaa uczta estetyczna, ktrej nie da si opowiedzie.
Technologia 3D plus odrobina wyobrani pozwalaj nam dowiadczy urzekajcego pikna
pandoriaskiego wiata. Proponuj potraktowa to jako przedsmak tego, co nam w przyszoci
przyniesie wirtualna rzeczywisto.
Polecam obejrzenie opowieci o Pandorze dr Grace Augustine, cho jedynie trjwymiarowa
wersja filmu mogaby nam pokaza ten obraz naleycie.

Object 1

Podobna tematyka na: G. Wyborcza: Niegupie przesanie z Pandory, Avatar: the real-life
science behind the fantasy

Przypisy:
[ 1 ] Zob. Erik Davis: TechGnoza (Pozna 2002) oraz Douglas Rushkoff: Cyberia.
ycie w okopach cyberprzestrzeni (Warszawa 2008).
Mariusz Agnosiewicz
Redaktor naczelny Racjonalisty, zaoyciel PSR. Kontakt online
(GG, Skype)
Profil uytkownika Mariusz Agnosiewicz

Racjonalista.pl

Strona 5 z 6

Strona www autora

Poka inne teksty autora

(Publikacja: 11-01-2010 Ostatnia zmiana: 12-01-2010)

Orygina.. (http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,7073)
Contents Copyright 2000-2009 Mariusz Agnosiewicz
Programming Copyright 2001-2009 Micha Przech
Autorem portalu Racjonalista.pl jest Micha Przech, zwany niej Autorem.
Wacicielami portalu s Mariusz Agnosiewicz oraz Autor.
adna cz niniejszych opracowa nie moe by wykorzystywana w celach
komercyjnych, bez uprzedniej pisemnej zgody Waciciela, ktry zastrzega sobie
niniejszym wszelkie prawa, przewidziane
w przepisach szczeglnych, oraz zgodnie z prawem cywilnym i handlowym,
w szczeglnoci z tytuu praw autorskich, wynalazczych, znakw towarowych
do tego portalu i jakiejkolwiek jego czci.
Wszystkie strony tego portalu, wliczajc w to struktur katalogw, skrypty oraz inne
programy komputerowe, zostay wytworzone i s administrowane przez Autora.
Stanowi one wyczn wasno Waciciela. Waciciel zastrzega sobie prawo do
okresowych modyfikacji zawartoci tego portalu oraz opisu niniejszych Praw
Autorskich bez uprzedniego powiadomienia. Jeeli nie akceptujesz tej polityki moesz
nie odwiedza tego portalu i nie korzysta z jego zasobw.
Informacje zawarte na tym portalu przeznaczone s do uytku prywatnego osb
odwiedzajcych te strony. Mona je pobiera, drukowa i przeglda jedynie w celach
informacyjnych, bez czerpania z tego tytuu korzyci finansowych lub pobierania
wynagrodzenia w dowolnej formie. Modyfikacja zawartoci stron oraz skryptw jest
zabroniona. Niniejszym udziela si zgody na swobodne kopiowanie dokumentw
portalu Racjonalista.pl tak w formie elektronicznej, jak i drukowanej, w celach innych
ni handlowe, z zachowaniem tej informacji.
Plik PDF, ktry czytasz, moe by rozpowszechniany jedynie w formie oryginalnej,
w jakiej wystpuje na portalu. Plik ten nie moe by traktowany jako oficjalna
lub oryginalna wersja tekstu, jaki zawiera.
Tre tego zapisu stosuje si do wersji zarwno polsko jak i angielskojzycznych
portalu pod domenami Racjonalista.pl, TheRationalist.eu.org oraz Neutrum.eu.org.
Wszelkie pytania prosimy kierowa do redakcja@racjonalista.pl