TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

WIESAW FUGLEWICZ

MINUTA NAD
TWIERDZ

| SCAN & OCR by blondi@mailplus.pl |

WYDAWNICTWO MINISTERSTWA OBRONY NARODOWEJ

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

Okadk projektowa

Witold Chmielewski
Redaktor

Wanda Stefanowska
Redaktor techniczny

Zofia Szymaska

Scan & OCR

blondi@mailplus.pl

Copyright by Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej Warszawa 1977 r., Wydanie I

SCAN & OCR by blondi@mailplus.pl 2009

Pi tysicy osiemset osiemdziesita czwarta publikacja Wydawnictwa MON

Printed in Poland
Nakad 210 000+350 egz. Objto 4,85 ark. wyd., 4,0 ark. druk. Papier druk. sat. VII kl. 65 g rola z
Guchoaskich Zakadw Papierniczych. Oddano do skadu 12.5.1976 r. Druk ukoczono w styczniu 1977 r. w
Wojskowych Zakadach Graficznych w Warszawie. Zam. nr 617 z dnia 1.07.1976 r
Cena z 7.J-104

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

SPIS TRECI:
SKRZYDA NAD JURTAMI ...........................................................................5
KATIUSZKA ................................................................................................18
CHLEB W BOMBOLUKACH.........................................................................23
POWRT DOWDCY....................................................................................30
PESZKA........................................................................................................36
WIERTUSZKA .............................................................................................39
NIEZWYKE STARCIE .................................................................................59
MINUTA NAD TWIERDZ ...........................................................................62

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

[ pusta strona ]

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

SKRZYDA NAD JURTAMI

Soce jakby zawahao si chwil, stojc w dolinie midzy szczytami gr
Jabonowych i Czerskiego, a potem szybko zaczo spywa w d. Ulice jednego z
gwnych miast Syberii powoli pustoszay i tylko jeszcze gwar ludzi
wychodzcych z ostatniego seansu w kinie Zoria oywi na par minut
przedmiecia Czity.
Wiesz, Wania, dawno si tak nie ubawiam.... Orowa liczna, a Utiosow raz
przemieszny w swej pastuszej roli, a raz wzrusza tym swoim gbokim
zachrypym gosem...
Drobna powowosa kobieta za wszelk cen starajca si dotrzyma kroku
swemu dugonogiemu mczynie, przekadajcemu co czas jaki z rki do rki
potny pakunek, musiaa zadziera gow, by mc spojrze w te kochane
szarostalowe oczy, ciepo patrzce spod daszka wojskowej czapki.
Mskie wysokocholewe buty i mae beowe pantofelki rytmicznie stukay o
pyty chodnika, wiodcego w d, ku maej uliczce lecej opodal
podlotniskowego osiedla stolicy Zabajkalja.
adny by wieczr, Wania, prawda. Maria Iwanowna jeszcze raz
zerkna pod wojskowy daszek, w zakochane oczy, ktre, jak dobrze wiedziaa,
miky pod jej spojrzeniem.
liczny, Maniek, jak zreszt wszystkie z tob. Mczyzna w
gimnastiorce z bkitnymi wyogami lotnika i rombikami kapitana na konierzu
spojrza czule na starajc si za wszelk cen dotrzyma mu kroku Mari. I
znowu przeoy do drugiej rki pakunek.
Kiedy zadyszani stanli przed drzwiami wasnego od paru miesicy
mieszkania, tkwic w dziurce od klucza kartk pierwszy spostrzeg Iwan. Jednak
Maria szybciutko przesmykna swoj do nad jego rk i podaa mu zwinit w
kilkoro kartk papieru:
Na pewno do ciebie, ale nie pali si przecie...
Otwieraa drzwi, przymierzaa wieo kupiony bkitny kouszek.
Zobacz, jak mi dobrze! Przecie zim nie dostaabym takiego cuda...
Przerwaa natychmiast widzc zaspion twarz ma. Iwan Siemionowicz z trudem
oderwa oczy od zmitoszonego kawaka papieru, spojrza na on, umiechn si,
milcza przez moment.
licznie ci, Maniek, ale posuchaj... powiedzia w kocu. Natychmiast
dzwocie do mnie. Komisarz 150 puku Jujukin... przeczyta gono.
Naprawd licznie ci i ciesz si, e mielimy taki pikny wieczr...
Kapitan Pobin przeszed do malekiego pokoiku, ktry nazywali jego
gabinetem, i podnis suchawk.
5

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

To ju byo niezwyke. Dyurna telefonistka, usyszawszy gos pilota,

natychmiast powiedziaa:
Komisarz Jujukin na Unii. Prosz rozmawia!
Gdzie przepad? Puk za pitnacie minut idzie na front. Melduj si
natychmiast na lotnisku! Tym razem w basowo-wesolutkim gosie komisarza
dwiczaa powaga: Wania, szybko alarmow walizk i na lotnisko. Wojna!
Maria Nikoajewna i jej matka zastygy w rozpaczliwym milczeniu. Pierwsza
oprzytomniaa Maria i zacza krzta si gorczkowo.
Waniusza, moment, pierogw napiek... czyst bielizn masz na grze w
szafie, wyczy buty...
Bkitny kouszek spad na podog. Polina Aleksandrowna Paszkowa w
popiechu wycigaa spod tapczanu wyszargan poligonow walizk, pakowaa
mundur i kombinezon, skrzan haub z okularami, rkawice, zielony szal i
sweter... Co si dzieje? Gdzie wysyaj jej najukochaszego zicia? W Hiszpanii
przecie ju dawno koniec... Chiny?
Pobin obcign gimnastiork, zajrza do pokoju dzieci, delikatnie ucaowa
ich czoa, podszed do pobladej Marii:
Z Czity leci tylko nasz puk, jak twierdzi Jujukin. Wic si nie niepokj.
Albo prbna mobilizacja, albo to samo, co przed rokiem. Zreszt zaraz po
przebazowaniu dam ci zna...
Kapitan stara si mwi przekonywajco, ale jednoczenie w mylach
byskawicznie przebiega wszystkie moliwe warianty alarmowego wezwania.
Hiszpania po raz drugi? Nie, niemoliwe, tam ju dawno koniec. Rok temu w
Czechosowacji byo gorco i ogoszono taki sam alarm... Chiny?
No c, Maniek, jestem gotw... Gdzie lecimy, jeszcze nie wiem, ale
pamitaj, dam zna i wiedz, e zawsze o was pamitam. I nie odprowadzaj mnie.
Ju na kracu ulicy Iwan Siemionowicz odwrci si i spojrza w okno
drugiego pitra. Na tle rozwietlonego kwadratu wyranie rysowaa si szczupa,
kobieca, a waciwie dziewczca jeszcze sylwetka z uniesion rk. Kapitan zdj
czapk, zamacha ni i raptownie odwrciwszy si z wtulon w ramiona gow
pomaszerowa w d ulicy.
O kilka kilometrw przed nim, na lotnisku 150 puku szybkich bombowcw,
budzono do startu samoloty. Za sterami jednego z nich, szerokoskrzydego SB z
czerwon, to lamowan dwjk na stateczniku, mia za par chwil zasi
kapitan pilot Iwan Siemionowicz Pobin, absolwent orenburskiej szkoy pilotw
wojskowych, trzydziestocztercletni dowdca eskadry, czowiek, dla ktrego latanie
stanowio sens ycia.
11 maja 1939 roku oddziay Armii Kwantuskiej, dowodzone przez generaa
Tamasiro Jasuoki, w sile dwudziestu i p tysica ludzi, wspierane przez artyleri,
6

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

wojska pancerne, 270 dzia duego i redniego kalibru i dziesiciotysiczne

zgrupowanie piechoty generaa Kobajasi, z zachodniego brzegu Chalchin-go
ruszyy do natarcia. Z powietrza swych imperialnych ziomkw wspierali
skonoocy piloci 9 i 12 dywizji generaw Ikkaku Simono, dowodzcego
bombowcami Fiat BR-20, Nakadzima LB-94 i dwusilnikowymi SB-96, ktre ju
day si we znaki Chiczykom, oraz Eidzi Azumy, szefa myliwskich dolnopatw.
Na dwa dni przed kocem maja radziecko-mongolskie wojska powstrzymay
natarcie Japoczykw i odrzuciy ich na pozycje wyjciowe. Teraz poddani cesarza
postanowili uy przeciwko wojskom komandarma Sterna lotnictwo, ktre miao
zdruzgota radzieckie siy pancerne i wyprze piechot z okopw wok Bajancagan. Ze stepowych lotnisk na poudniowej stronie Chachin-go wychodziy w
powietrze kolejne puki maszyn z czerwonymi krgami wschodzcego soca na
patach. Bombowce, samoloty szturmowe i myliwce. Nawale kilkuset
nieprzyjacielskich maszyn dowdca korpusu Jakub Wadimirowicz Smuszkiewicz,
legendarny genera Douglas wsawiony walkami nad Madrytem i rozgromieniem
woskiego korpusu ekspedycyjnego pod Guadalajar, mg przeciwstawi zaledwie
kilkadziesit myliwskich samolotw pospiesznie cignitych z Syberii. I wanie
te dwupatowe Czajki i tponose iszaki przyjy na siebie pierwszy impet
uderzenia powietrznych si Nipponu.
28 maja o wicie lduj w stepie pierwsze dwusilnikowe SB ze 150 puku
szybkich bombowcw. Czoow dwunastk prowadzi jeden z najlepszych pilotw
puku, kapitan Iwan Siemionowicz Pobin. Piloci jego eskadry zdyli zaledwie
obmy twarze i rce po dugim locie, kiedy wznoszc za sob ogon tego,
stepowego kurzu, wpad na polowe lotnisko zakurzony azik. Zza kierownicy
wyskoczy wysoki brunet z trzema czerwonymi rombami na bkitnych wyogach.
Ten wydatny, garbatynos i te romby znaj wszyscy piloci i mechanicy. I wszyscy
pr si, oddaj honory. Ale Smuszkiewicz nie zwraca na nich uwagi i pdzi
wprost do jurty dowdcy.
Strzela w niebo zielona rakieta, mechanicy zdzieraj pokrowce z silnikw,
trzaskaj pokrywy wazw i odsuwane pospiesznie owiewki kabin grnych
strzelcw. Za kilka minut eskadra kapitana Pobina wystartuje na pierwsze bojowe
zadanie: atak bombowy na japosk dywizj piechoty cignc z pomoc
walczcym na pierwszej linii, nad poudniowym brzegiem rzeki, oddziaom
pukownika Jacugumy.
Niestety, osony myliwskiej nie dostaniecie wyjania Smuszkiewicz
Pobinowi. Nasze jastrzbki odganiaj teraz wroga w innym miejscu, a przy
waszej prdkoci i puapie i tak gubicie Czajki...
Po kilkudziesiciu minutach szybkie bombowce wracaj na lotnisko. Piloci
rozgrzani walk gromadz si przy stanowisku dowodzenia, ale kiedy lduje
7

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

maszyna dowdcy i Pobin podchodzi do zgromadzonych, miechy i

pokrzykiwania cichn, jak ucite noem.
No i popisalicie si... Dobrze, dobrze, ja wiem doskonale, e rozgromilimy
samurajw i nikogo z naszych nie zestrzelono... To ostatnie, zreszt, bardzo mnie
dziwi. Jeszcze nigdy nie widziaem tak chaotycznego ataku. Przecie gdyby
pojawi si tam, nad szos, cho jeden japoski myliwiec, spruby was jak
kaczki...
I znw kurzy step, ale tym razem nie pod koami samolotw, a pod nogami
maszerujcych w szyku, w jakim powinni lata przyzwoici bombowcy, pilotw.
Prowadz ja. Klucze id za mn w szyku klin, trzymajc kilkunastometrowy
dystans. Start. Formujemy szyk i kadziemy si na kurs. Uwaga! Z prawej, od
soca, atakuj nas samuraje!
Kilkunastu modych mczyzn cienia odstpy midzy rozcapierzonymi
rkami, a ktry z nich, rozbawiony sytuacj, zaczyna powarkiwa naladujc
guchy gang silnika. Pobin reaguje byskawicznie:
Lejtenant Szurin! Natychmiast przestacie! Jestecie w powietrzu i penicie
zadanie bojowe. Atakuj was japoskie myliwce. Wasza rola jako dowdcy
klucza?
Skonfundowany lejtenant staje na baczno. Idce za nim samoloty wpadaj
mu na plecy. Robi si zamieszanie...
No wanie! Pobin jest nieubagany. Identycznie walczylicie par
godzin temu. A trzeba byo tak cienia odstpy, by strzelcy mogli przykry
ogniem ssiadw, zakrt w prawo o pitnacie stopni i nabiera wysokoci.
Pamitajcie, e puap naszych szybkich jest dla Japoczykw praktycznie
niedostpny... A teraz drugi atak, z dou, z lewej!
Tym razem dwunastu pilotw sprawnie skraca odstpy, wykonuje kilka
niekonwencjonalnych figur, formuje si w w trjek i dziarsko maszeruje do
przodu.
Doskonale! mwi kapitan. Eskadra ma si w powietrzu zachowywa
jak jeden dobrze mylcy czowiek. No to co, sokoy, moemy ldowa?
W step idzie gromkie: Urra!
Odtd przed kadym bojowym wylotem Pobin przeprowadza pieszy trening i
analizuje wszystkie moliwe warianty sytuacji, jaka moe oczekiwa w powietrzu
zaogi szybkich SB. Tak jest i nastpnego ranka, kiedy druga eskadra 150 puku
otrzymuje rozkaz kolejnego ataku na kolumn zmotoryzowan, ktra z okolic
Nomon-Chan sunie na zachd z zadaniem wsparcia walczcych o gr Bajancagan oddziaw 26 i 64 pukw piechoty.
Mimo wczesnej pory upa jest ogromny i lotnicy zajmujc miejsca w kabinach
staraj si nie dotyka rozpalonych blach poszycia. Silniki przez moment omoc
na maksymalnych obrotach, potem cichn o kilka tonw i kolebice si na
nierwnociach porosego cienk trawk stepu trjki szerokoskrzydych
8

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

bombowcw ruszaj do startu, nabieraj wysokoci i z gbokiego zakrtu kad

si na kurs.
Dowdca eskadry spoglda do tyu. Trjki kluczy, skrzydo w skrzydo, sun
po obu stronach jego maszyny, koyszc si w rozgrzanym powietrzu. Strzaki
wariometrw miotaj si w obie strony, na prdkociomierzach wskanik stay
395 km/h.
Po przejciu linii frontu SB nabieraj wysokoci. Na puapie czterech i p
tysica metrw japoskie myliwce nie bd ju mogy atakowa z gry.
Kiedy do celu pozostaje jeszcze trzydzieci minut lotu, w dali, nad byszczc
w socu tafl Uzur-nur, pojawiaj si malekie, z kad chwil grubiejce w
oczach, kreski. Bombowce skracaj odstpy w szyku, id teraz niemal muskajc
si kocwkami patw. Strzelcy pokadowi garbi si czujnie za tylcami
sprzonych Szkasw. Japoczycy s coraz bliej. Jasnoszare dolnopaty z czarno
malowanymi maskami silnikw wspinaj si uporczywie w gr. Ale puap, na
ktrym sun szybkie, jest dla samurajw nieosigalny.
Towarzyszu dowdco mwi nawigator. Japocy id na ostatnim
oddechu. Postraszymy ich troch?
Ale Pobin milczy i dopiero, gdy odlego maleje do 100150 metrw, rzuca
w mikrofon krtkie: Ognia!
Terkoc sprzone kaemy, byskaj ogniki wystrzaw u wylotw luf, smugi
pociskw wrzynaj si w czerwone krgi na kadubach 1-96. Japoscy piloci
odskakuj na bezpieczn odlego, ale nie opuszczaj bombowcw. Sun
rwnolegle z nimi. Rosjanie widz, jak mae, szare maszyny zadzieraj maski
silnikw, chcc wdrapa si cho o par metrw wyej, by mc z przewag
wysokoci zaatakowa. Jednak ich wysiki s daremne, co par chwil ktra z
szarych maszyn, brutalnie przecignita, zwala si w d. Skonoccy piloci jeszcze
kilkakrotnie powtarzaj manewr, a ostatecznie daj za wygran i, kiedy w dali
zaczynaj pka pierwsze oboczki pociskw z przeciwlotniczych Boforsw,
byskajc patami w socu spywaj w d, formuj kilkunastosamolotowy klin i
odlatuj na wschd.
No, poszy gady. Pobin umiecha si leciutko. Da im tylko
wysoko, to by si chtnie z nami pobawili. A tak polataj sobie jeszcze troch,
wypal benzyn, a po ldowaniu zo meldunek o zacitej walce z bolszewickimi
bombowcami...
Eskadra kapitana omija japosk zapor ogniow i znowu kadzie si na kurs.
Tymczasem w dole powoty step ustpi miejsca ciemnobeowym piachom
pustyni pocitej wsk, ptlc si drog, ktra biegnie ku odlegemu horyzontowi.
I tam wanie, na linii styku ziemi z niebem, podnosi si szybko rosncy tuman
pyu. Idealnie na kursie spotkaniowym sunie w sukurs walczcym o Bajan-cagan
duga kolumna zmechanizowana.
Cel widz! mwi nawigator. Kurs bojowy bez zmian.
9

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

Wskazwki zegarkw zaczn za chwil wyznacza te najwaniejsze minuty,

ba, sekundy nawet, dla ktrych dwanacie bombowcw z czerwon gwiazd
przeleciao setki kilometrw nad wyartym przez soce stepem, walczyo z
wrogimi myliwcami i wymykao si pociskom przeciwlotniczym, dla ktrych
dziesitki ludzi przez wiele godzin pracoway, podwieszajc bomby, adujc
amunicyjne tamy, uzupeniajc paliwo, wyliczajc tras przelotu, dogodne puapy
ataku, kty celowania...
Teraz, na kursie bojowym, powodzenie wyprawy bombowej zaley tylko od
dwch ludzi dowdcy eskadry i jego nawigatora.
Przed oszklonymi nosami kabin zaczynaj krzyowa si smugi serii z
wielkokalibrowych dziaek i kaemw, ale SB nie zmieniaj kursu. Na krtki
rozkaz Pobina sprawnie rozluniaj szyk i przeformowawszy si w kolumn
kluczy sun w lad za trjk dowdcy. W dwie sekundy pniej otwieraj si klapy
bombolukw i ju z pierwszych maszyn, niezgrabnie kiwajc si w powietrzu,
spadaj prosto w czoo pancernego wa stukilowe zapalajce bomby. Wykwity
eksplozji obejmuj pocztek japoskiej kolumny i przesuwaj si ku jej rodkowi.
Kwadratowe pudeka czogw, ciarwki z poncymi plandekami, kilka
niezgrabnych aut pancernych w popochu rozsypuj si na wszystkie strony, byle
dalej od bomb. Ogie z ziemi staje si coraz bardziej chaotyczny, rzadszy,
wreszcie milknie.
Kiedy bombowce zawracaj na zachd, ich zaogi widz unoszcy si nad
czym, co jeszcze przed paroma sekundami byo pancern kolumn, sup dymu,
nie zmieniajcy w nieruchomym powietrzu swego ksztatu, mimo e co chwila
przetykaj go pomyki eksplozji.
Japoska piechota walczca o Bajan-cagan nie ma ju co marzy o pancernym
wsparciu!
Nadchodzi szybki stopowy zmierzch, zwiastowany nie tylko parabol
suncego w d soca, lecz przede wszystkim uporczywym, widrujcym nerwy
brzkiem hord komarw. Milionowymi zagonami spyway one w d, zza
wzgrza, gdzie miecio si lotnisko nocnych bombowcw, czterosilnikowych TB3.
Pobin przysiad na drewnianym stopniu schodw u wejcia do jurty, woy
meldunki z ostatniego lotu do kartonowej teczki i starannie j zawiza. Spieszy
si, chcia jeszcze, nim zganie wieczorna zorza, napisa list do domu. Owek
szybko bieg po kratkowanej kartce papieru, momentami odrywajc si od niej,
kiedy ju jedna rka nie bya w stanie odpdzi zlatujcych si na wieczorne
krwiopicie wygodniaych owadw.

10

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

Maniek! yj, cay i zdrowy! Bijemy samurajw, jak si im naley! Jujukin

kaza pokoni Ci si serdecznie!

Tak jak w rozmowie, Pobin kade zdanie koczy wykrzyknikiem. Dobitnie.

Zza jurty wyszed wysoki chopak w zawadiacko zsunitej na bok furaerce.
Sasza Paschin, sekretarz komsomolskiej organizacji eskadry. Ujrzawszy skulonego
nad listem Pobina, chcia si wycofa, zawrci.
Nie bd wam przeszkadza, towarzyszu kapitanie. Przyjd pniej...
Siadaj, Aleksandrze Archipowiczu. Nie przeszkadzasz. Rano skocz. Pisze
mi ona, e nasz pierworodny ju wszystkie piosenki o chopcu zna. Wyszed
chopak w step doniecki, O zachodzie chodzi chopak i tak dalej. A sam
wykonawca dopiero sidmy rok zacz, ale swoj dwuletni siostr na spacery
prowadzi jak dorosy. No, z czym przyszlicie?
Paschin szczkn zamkiem torby polowej i wyj notatnik z planem pracy
organizacji komsomolskiej. Pobin przejrza zapiski w milczeniu.
Wiecie, ja bym w planie jutrzejszego zebrania dopisa jeszcze dwa punkty.
Sytuacja midzynarodowa, sam wiesz, e Niemcy w Europie siej niepokj, i
sytuacja na naszym froncie. W rubryce wykonawca wpiszcie mnie.
No co, chopcy, spiskujecie? zadudni w ciemnoci basowy gos Mikoaja
Jujukina, pukowego komisarza, lubianego powszechnie za otwart gow, dowcip
i pilotaowy kunszt. Siadajcie powiedzia do wypronych na baczno
lotnikw. Pogadamy.
Zgrabnie zwin skrta, przypali i postawi zason dymn, w ktrej
bzyczenie komarw natychmiast ustao. Bo pali komisarz samosiejk potnej
mocy, od ktrej padali po pierwszym zacigniciu mniej przyzwyczajeni modzi
palacze.
Od strony lotniska nocnych bombowcw rozleg si nagle omot silnikw i po
chwili nad gowami siedzcych zaczy przelatywa potne TB, migajc
wiatami pozycyjnymi.
Tebowicze id na nocn szycht krtko rzuci Jujukin i zaraz doda
Lataem dzi z jednym ich pilotem na rozpoznanie. Gastello si nazywa. Wprosi
si na katiuszk jako nawigator. Chcia koniecznie za dnia rozejrze si w
terenie. Znakomity chopak, ma zadatki na wietnego pilota... i pki co, ani myli
przesi si na szybkie. Ta uwaga, artobliwa w brzmieniu, skierowana bya
pod adresem Iwana Siemionowicza, zakochanego w katiuszkach, jak ostatnio
zaczto nazywa tupolewowskie SB, dla ktrego nie byo lepszych maszyn od
bombowcw 150 puku. No c, na mnie pora. Do jutra, towarzysze.
Syszeli jeszcze przez chwil szelest trawy gniecionej butami komisarza, a
potem wszystko ucicho.
Noc na mongolskich stepach bya krtka. Nie daway spa komary, duszne
powietrze i ryki dzikich osw kuanw. A przed samym witem, kiedy
11

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

umczeni ludzie zasypiali wreszcie, budzi ich omot silnikw. To tebowicze

wracay z nocnych wypraw.
Tego dnia dwa razy startowali na bombardowanie. Znowu atakoway ich
japoskie myliwce i ostrzelay dziaa przeciwlotnicze, ale zadanie wykonali bez
strat wasnych. I byby to taki sam dzie jak poprzednie, gdyby nie wiadomo,
ktra nadesza po poudniu. Podczas lotu bojowego na japoskie pozycje
zestrzelona zostaa maszyna prowadzona przez Jujukina. Nawigator zdy
wyskoczy, a ciko ranny komisarz skierowa poncy SB wprost na bateri dzia
przeciwlotniczych wroga. Relacj z ostatniego lotu zda nawigator komisarza,
ktremu udao si noc przedrze przez japoskie linie. By to ten sam Nikoaj
Gastello, tak przez Jujukina wychwalany, ktry jeszcze raz wprosi si do ciasnej
kabiny szybkiego, dowiedziawszy si, e jego pilot otrzyma rozkaz
powietrznego rekonesansu japoskich pozycji.
Kiedy po przejciu pierwszej dziesitki szybkich nasza maszyna
dochodzia do celu, mielimy sprawdzi wyniki bombardowania pozycji
nieprzyjaciela, baterii dzia i amunicyjnych skadw. Japoczycy ocknli si po
nalocie i ich artyleria rozpocza huraganowy ogie mwi wysoki lejtenant z
rk na temblaku. Minlimy powracajce do domu bombowce i wanie wtedy,
kiedy Jujukin wesoo pokiwa im rk, dostalimy jednym z pierwszych pociskw.
Z mojej ciasnej kabinki w przedzie samolotu widziaem, jak komisarz stara si
zapanowa nad maszyn, ale szybko, tracilimy puap. Z prawego silnika szed
gsty dym i ju wiedzielimy, e nie docigniemy. Potem Jujukin wyda rozkaz:
Skaka!
Zebranie organizacji komsomolskiej przeksztacio si w mityng z udziaem
wszystkich onierzy eskadry. A kiedy ju uczcili minut milczenia pami
komisarza, gos zabra Pobin. Spokojnie i rzeczowo zacz przedstawia zebranym
sytuacj midzynarodow w Europie, a potem przeszed do omwienia dziaa
japoskich si powietrznych aad Chachin-go.
Kiedy po dziewiciomiesicznym spokoju cesarskie wojska ponownie
rozpaliy konflikt, zdobyy do szybko przewag w powietrzu. Ale pod koniec
czerwca sytuacja zmieniaa si zdecydowanie. Pod mongolskim niebem pojawiy
si wsawione nad Pirenejami malekie I-16 majora Zabaujewa i mige
bombowce SB-2 150 puku majora Gazykina.- Japoczycy oprcz myliwskich
Mitsubishi 96 i Mitsubishi 95 wprowadzaj teraz do walki starsze typy dwupatw
cignite pospiesznie z Chin. Ale nie na wiele si to zdaje. Za sterami radzieckich
maszyn zasiadaj wszak najlepsi, Bohaterowie Zwizku Radzieckiego, weterani z
Hiszpanii i Chin Gricewiec, Denisw, Gusiew, akiejew, Duszkin.
Do poowy lipca w powietrzu panuje wzgldny spokj, zwaszcza po nieudanej
prbie natarcia zgrupowania gen. Kobajasi wzdu zachodniego brzegu rzeki i po
12

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

wyrzuceniu Japoczykw z okopw na Bajan-cagan. W poowie lipca wojska

Armii Kwantuskiej wykonuj seri uderze czoowych, odpartych przez
radziecko-mongolskie oddziay.
Od 23 lipca, kiedy dywizje piechoty, pancerne brygady i artyleria grupy
operacyjnej Grigorija ukowa rozpoczynaj operacj majc na celu okrenie i
zniszczenie Japoczykw, w powietrzu zaczyna robi si gsto. W godzinach
rannych jednoczenie w trzech miejscach wchodzi w bj 100 myliwskich I-16
przeciwko 120 czerwonokrgim Mitsubishi. Z pocztku cesarskie puki walcz
zaciekle i nie ustpuj z pola bitwy. Ale ju wkrtce daje o sobie zna
jednostronno japoskiego wyszkolenia i brak twrczej inwencji, bez ktrej nie
ma mowy o sukcesie w myliwskiej walce. Rosjanie trac 8 maszyn (wrd
strconych jest niestety i Gazykin, dowdca 150 puku), ale na stepie dopalaj si
szcztki 34 samolotw z krgami Wschodzcego Soca na patach.
2426 lipca. Walki powietrzne trwaj od witu do wczesnego zmroku.
Dwudziestu omiu japoskich pilotw nie wraca na macierzyste lotniska.
Podkomendni komkora 1 Smuszkiewicza trac pi samolotw i czterech pilotw.
Pitego, zestrzelonego nad Manduri, wywozi w kabinie swego iszaka Sergiej
Gricewiec, ktrego podczas ldowania w pobliu japoskich linii osaniaj koledzy
z 70 puku.
Do 4 sierpnia cesarskie siy powietrzne trac 116 maszyn. Wrg zmienia wic
taktyk. Nie mogc zdoby panowania w powietrzu, postanawia zniszczy
radzieckie lotnictwo na ziemi. Dwusilnikowe bombowce Mitsubishi Ki-21 i
Kawasaki Ki-48 atakuj radzieckie lotniska polowe. Ale zawiadomione przez
posterunki obserwacyjne puki myliwskie przechwytuj napastnikw jeszcze
przed dolotem do celu. Straty ponosi tylko 70 puk, w ktrym dywersanci przecili
linie telefoniczne. Jastrzbki musiay do walki startowa pojedynczo, wrd
wybuchw bomb.
Druga eskadra 150 puku ma teraz pene rce roboty. SB startuj po trzy, cztery
razy dziennie; w miejscu gdzie Chajastyn-go czy si z wownic Chachin,
zmieniaj kurs i na kilkutysicznym puapie sun ku odlegym japoskim
lotniskom polowym. W powietrzu pusto. Czasem tylko, gdzie w dali, bynie
promie soca na skrzydle rozpoznawczego Ki-15, ktry na widok gronej
dwunastki radzieckich bombowcw zmyka co si do swoich.
I znowu, po dwch godzinach lotu, nastpuje ustalony rytua. Otwieraj si
bomboluki, nawigatorzy spokojnie naprowadzaj na kurs, samolot raptownie
ucieka do gry, znak, e bomby poszy, a potem powrt i satysfakcja z dobrze
wykonanego zadania. Za statecznikami szybkich pozostaj idce w niebo kby
dymu, pal si skady benzyny, wybucha amunicja, dopalaj si dziwacznie
powyginane szkielety samolotw...
1

Komandir korpusa dowdca korpusu

13

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

Pod koniec sierpnia bombowce Pobina zmikczaj przez kilka dni tkwicych
w okopach na wzgrzu Remizowa Japoczykw. W kocu i ten ostatni nad
Chachin-go punkt oporu przestaje odgryza si radziecko-mongolskim
oddziaom.
Po pierwszym wrzenia na froncie tocz si ju tylko drobne potyczki i, cho
spadaj jeszcze w step ponce samoloty, dla wojsk generaa Jasuoki nieuchronnie
zblia si koniec. Nic nie pomaga cignicie z chiskiego frontu najlepszych
pilotw myliwskich, z ktrymi radzieccy ochotnicy spotykali si ju nad
Szanghajem czy Kantonem. Pod seriami Czajek i jastrzbkw rozlatuje si w
powietrzu Mitsubishi kapitana Fumio Harady, dowdcy 1 puku, bomby z maszyn
eskadry Pobina rozrywaj na strzpy rozpaczliwie wyrywajcego do gry
myliwca I-97, pilotowanego przez Katsuki Abe.
Pitnastego wrzenia 1939 roku zakoczone zostay w Moskwie rozmowy
midzy przedstawicielami Imperium Wschodzcego Soca a czonkami
radzieckiego rzdu. Na mocy podpisanego porozumienia nastpnego dnia, o
godzinie 16.00, miay usta walki pomidzy grup operacyjn komkora G. ukowa
a wojskami generaa Jasuoki. 2599 rok wedle japoskiego kalendarza nie
przynis sztabowcom mikada spodziewanych sukcesw. I zamiast miray o
panowaniu na stepach, ktre przed wiekami przemierzay konnice Dingis Chana i
Timura Chromego, zamiast marze o japoskich czogach suncych ku Zabajkalju
i dalej na wschd Syberii mona byo tylko prosi o najmniej godzce w
samurajsk dum warunki pokoju.
Dwa dni po podpisaniu porozumienia Pobin i kilku lotnikw z jego eskadry
odlatuje transportowym Douglasem do Tamsak Buak, gdzie mieci si dowdztwo
si powietrznych grupy operacyjnej ukowa.
W niewielkiej sali sztabu ciasno. Pada komenda: Towarzysze czerwoni
lotnicy, baczno!
Pr si ciemnogranatowe gimnastiorki, powaniej opalone stepowym
socem twarze, niektre z nich ostro kontrastuj z biel banday. W otoczeniu
wyszych oficerw radzieckich i mongolskich wchodzi Jakub Smuszkiewicz.
W imieniu Rady Najwyszej ZSRR za wzorowe wypenienie zada
bojowych i wykazan odwag Orderem Lenina odznaczeni zostaj... padaj w
alfabetycznym porzdku nazwiska znane wielu mieszkacom kraju, ludzi, ktrzy
sw bojow saw zdobywali nad Guadalajar czy Changczou Gricewiec,
Korobkow, Krawczenko, akiejew, Nikoajew. I wreszcie: kapitan Iwan
Siemionowicz Pobin!
Smuszkiewicz krtko, po oniersku, ciska do dowdcy eskadry, a za chwil
stojc ju w szeregu Iwan Siemionowicz ktem oka zerka na potwarte etui, na
zoccy si order z portretem Twrcy Kraju Rad.
14

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

Tego jesiennego ranka we wszystkich domach lotniczego miasteczka na

przedmieciu Czity rozbysy nagle wiata, rozbrzczay si elektryczne dzwonki,
echo ponioso przez klatki schodowe okrzyki radosnego zdziwienia, sowa
mieszajce si ze szlochem szczcia.
Kiedycie przylecieli? Dlaczego nie byo sycha?
Boe mj, jaki ty czarny, dostae starszego lejtenanta?
A mj? Co z nim?
Rado, miech, zy, wesoe popiskiwania z naga przebudzonych dzieci...
Po duszej chwili Pobin delikatnie wyzwoli si z obj Marii i przeszed do
dziecinnego pokoju. Wiktor i Ludmia spali mocno. Iwan Siemionowicz leciutko
pogadzi Inianowose gwki, spojrza na stojcy w kcie trzykoowy rowerek, na
ktrego kierownicy wisiaa wspaniaa, dua lalka o szerokich, zdziwionych oczach,
a potem szeptem zapyta:
No i co u was? Jak dzieciaki? Wiesz, cay czas baem si, czy ktre nie
choruje...
Maria Nikoajewna krztaa si przy kuchni i, odpowiadajc na pytania ma,
spogldaa na co chwil Twarz spalona socem na ciemny brz mocno
kontrastowaa z jasnymi, krtko i starannie ostrzyonymi wosami i nienobiaym
podkonierzykiem. Na rkawie zocia si szeroka naszywka z czerwonym
paskiem, na bkitnym konierzyku czerwieniay ju dwa rombiki. Major!
Siedli do stou. Iwan Siemionowicz mwi o walkach, o komarach, stepie,
palcym socu i nieustannie spoglda w otwarte drzwi pokoiku dzieci. Za oknami
zaczyna si dzie.
Maniek, gimnastiorka garnizonowa gboko schowana?
Teraz potrzebna?
Tak. Trzeba przyszy te ptaszki. Pobin wskaza majorowskie naszywki.
Chc si przebra, i
Zdymy. Dzie si dopiero zacz. Przyszyj...
Ale widzisz... Iwan Siemionowicz zmiesza si. Musz na lotnisko,
tam z jedn maszyn co nie w porzdku. Technicy bez przerwy przy niej siedz.
Chc sprawdzi, oblata... W kocu stanowisko dowdcy puku zobowizuje.
Widzc zdziwione i zaskoczone oczy Marii, major krtko opowiedzia, jak
jeszcze przed wylotem z Tamsak Buak wezwano go do Smuszkiewicza i tam
otrzyma nowy stopie i wyznaczono go na nowe stanowisko dowdcy 150
puku szybkich bombowcw.
Po kilkunastu minutach Iwan Siemionowicz jest ju starannie wygolony,
gimnastiorka ze wieo przyszytymi odznakami obcignita, buty wyczyszczone.
Cauje on na poegnanie, a potem spod drzwi wraca jeszcze na palcach do
dziecinnego pokoju i patrzy na picych malcw.
No to bywaj, Maniek. Postaram si wrci szybko!
15

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

Niebo ciemnieje, zapalaj si uliczne latarnie i Maria Nikoajewna wychodzi na

balkon. Ulic wysadzan modymi topolami od strony lotniska id grupki oficerw
w lotniczych mundurach. Wysoko w niebie sycha buczenie lotniczych silnikw.
To twj mwi ssiadka z balkonu obok. To na pewno Iwan
Siemionowicz.
Maria sama wie, e to jej m. Ale dlaczego tak pno? Przecie nic nie mwi
o nocnych lotach... Mija p godziny i w niebo bije sup reflektorowego wiata.
Maria widzi srebrzcy si w nim, podchodzcy do ldowania, samolot. Po chwili
silniki milkn, ganie reflektor, robi si cicho.
Pobin wraca radosny, energiczny jak zwykle. Tarmosi malcw, cauje, szaleje
z nimi po-caym mieszkaniu, a potem usprawiedliwiajco mwi do. Marii:
Sama rozumiesz, musiaem maszyn sprawdzi, eby potem mechanicy nie
mwili, e nowy dowdca leni si, e woda sodowa uderzya mu do gowy. Ale
maszyna dzwoneczek! Czasu tylko byo mao. Tam w grze jeszcze dzie, soce
wieci, a al si z nim rozstawa, a podchodz do ziemi, wiata si pal... Za to
jutro wszystkie maszyny bd gotowe do lotu. Wszystkie!
Kiedy dzieci i Maria Nikoajewna s ju w kach, Iwan Siemionowicz siada
przy biurku i zapala lamp. W nocnej ciszy sycha tylko szelest przewracanych
kartek i skrzypienie pira. Nowy dowdca przygotowuje si do egzaminu
wstpnego na zaoczny wydzia Akademii Frunzego.
Mijaj kolejne dni, tygodnie, miesice. Trwaj loty szkoleniowe, puk
otrzymuje uzupenienie. Modzi piloci i strzelcy, absolwenci szk lotniczych,
oudiew, Statinow, Gorbaczew, Czub, po przeszkoleniu na wiczebnych SB, tu
po nowym 1940 roku zostaj skierowani do piciu pukowych eskadr.
Z wiosn zwiksza si liczba lotw. Modzi piloci lataj w szykach i
pojedynczo, chodz w dalekodystansowe przeloty, startuj z potowych lotnisk,
wicz bombardowanie na poligonach, loty rozpoznawcze, wspdziaanie z
wojskami naziemnymi.
Na pocztku lutego Pobin wprowadza novum w system bojowego
przygotowania bombowych zag. Puk zostaje przebazowany na polowe lotniska i
tam podczas surowej, zabajkalskiej zimy, bombowcy przechodz mron szko
ognia. Mieszkaj w samodzielnie wykonanych niegowych domkach, dniem i
noc zrywaj si na sygnay alarmowe, lataj na bombardowania nie znanych
poligonw, nabieraj bojowego dowiadczenia. Pod koniec dwutygodniowego
obozu zaoga i mechanicy dziaaj jak sprawny mechanizm w sze minut po
ogoszeniu alarmu wychodzi ju na start pierwszy klucz szybkich.
Pod wieczr szesnastego czerwca 1941 roku dowdca puku, zarzdza odpraw
dowdcw eskadr i kluczy, na ktrej pada rozkaz podwyszenia gotowoci
bojowej. Na lotnisku zaczyna si ruch. Podjedaj cysterny z paliwem i
samochody z amunicj i bombami. Wrd personelu pukowego panuje
przekonanie, e znowu Japoczycy rozpoczli jak prowokacyjn akcj.
16

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

Tymczasem Pobin wraz z majorem Staduchinem odlatuj na maszynie dowdcy

do dowdztwa Zabajkalskiego Okrgu Wojskowego.
Wracaj przed pnoc, kiedy znueni lotnicy zapadli ju w pierwszy
najmocniejszy sen. Ale po pitnastu minutach wszyscy s ju w gabinecie Pobina.
Dowdca wraz ze Staduchinem, szefem sztabu puku, i komisarzem Lilczyckim
siedzi za dugim, przykrytym czerwonym pluszem stoem, studiujc jakie
dokumenty. Iwan Siemionowicz unosi do, milknie szmer rozmw i w cisz
zalegajc wski, kiszkowaty pokj padaj mocno akcentowane sowa dowdcy
puku:
Ogaszam rozkaz Rady Wojennej Okrgu. Od tej chwili 150 puk. szybkich
bombowcw zostaje postawiony w stan penej bojowej gotowoci. Sztab puku i
dowdcy eskadr natychmiast odwoaj z urlopw personel 150 puku. Technicy
przystpuj w alarmowym trybie do przegldu silnikw i uzbrojenia. Uzupeni
paliwo i amunicj. Podwiesi bomby.
W trzy godziny pniej szybkie bombowce lduj w bazie si powietrznych
Okrgu i tu czeka na ich zaogi i mechanikw nowy rozkaz: W jak najkrtszym
czasie rozmontowa samoloty i zaadowa na wagony kolejowe.
Brygady pilotw, strzelcw i mechanikw zaczynaj zegarmistrzowsk prac.
Rozczaj setki kabli i przewodw, rozkrcaj ruby czce paty z kadubem,
rozmontowuj instalacje paliwowe, hydrauliczne i elektryczne. Po dwch dobach
niemal nieprzerwanej pracy kilkanacie samolotw jest ju w wagonach, ale ludzie
padaj z ng ze zmczenia i Pobin zarzdza szeciogodzinny odpoczynek.
Zmordowani lotnicy wal si na ziemi i natychmiast zasypiaj. 20 czerwca
wszystkie maszyny s ju zaadowane. Nastpnego dnia wieczorem, nadchodzi
rozkaz wyjazdu. Dwie lokomotywy, cignc dugi w zamknitych wagonw
towarowych z napisem: Maszyny rolnicze, w obokach pary ruszaj na zachd
ku grom Uralu.

17

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

KATIUSZKA
Nad Chachin-go i przez pierwsze najtrudniejsze dni wojny niemieckoradzieckicj zaogi 150 puku, dowodzonego pocztkowo przez majorw
Burmistrowa i Gazykina, a potem majora Pobina, latay na jednych z najlepszych
podwczas szybkich bombowcach redniego zasigu SB-2. Pora wic powici
par sw tej zasuonej na wielu frontach maszynie, ktrej pocztek day lata
drugiej piciolatki.
Pierwsze zarysy nowego samolotu bombowego pojawiy si na rysownicach
pracownikw OKB (biuro dowiadcza Ino-konstruktorskie), kierowanego przez A.
N. Tupolewa, jeszcze w styczniu 1930 roku. I kiedy podczas narady z udziaem
czonkw Ludowego Komisariatu Obrony i przedstawicieli Si Powietrznych
ZSRR zapada decyzja o podjciu prac nad nowymi typami samolotw
bombowcem dalekiego zasigu, ktry miaby zastpi starzejce si,
wielosilnikowe TB-3, oraz szybkim bombowcem, ktry przy udwigu 800 kg
bomb mgby pokona odlego 800850 kilometrw ze redni prdkoci 330
km/h Andriej Nikoajewicz z czystym sumieniem przedstawi projekt
metalowego redniopata ANT-40. By to owoc wielu nie przespanych nocy
Tupolewa i jego najbliszych wsppracownikw, ale te teoretyczne parametry
nowej maszyny przedstawiay si doskonale: prdko o 100 km wysza ni
zakadana, o 150 km wikszy zasig, moliwo penetracji nieprzyjacielskiego
terenu bez myliwskiej osony.
Dokadnie w rok po kremlowskiej naradzie zostay oblatane dwa prototypy
ANT-40 (10 wrzenia 1934 r.) napdzane silnikami o mocy 730 koni kady. Ale
aden z przewidzianych osigw nie zosta speniony. Tupolew, ktry ju w tym
czasie koncentiowal si na projekcie Wieroczki bombowca redniego zasigu,
ktry w przyszoci jako Tu-2 mia wej do uzbrojenia lotnictwa radzieckiego,
zdecydowa si powierzy prace nad poprawieniem projektu konstrukcyjnej
brygadzie kierowanej przez A. A. Archangielskiego.
Nowo mianowany projektant zmieni obrys aerodynamiczny kaduba, wymieni
silniki na mocniejsze, z jednostopniow sprark, a zamiast dodatkowych
zaczepw bombowych pod centropatem przewidzia moliwo zainstalowania
zbiornikw zapasowych, dziki ktrym zasig ANT powikszono do 1250
kilometrw. Tupolew-40-II speni pokadane w nim nadzieje i ju w pierwszym,
dowiadczalnym locie, w sylwestrow noc 1934 r., na puapie dziewiciu tysicy
metrw osign prdko 404 km/h, czyli wiksz ni seryjne myliwce. Jeszcze
przed zakoczeniem prb fabryki lotnicze przystpiy do prac nad
przystosowaniem linii produkcyjnych. Nowa technologia, m.in. gadkie, metalowe
poszycie, przysporzya inynierom i technikom mnstwo kopotw. Jednoczenie,
18

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

podczas nastpnych lotw dowiadczalnych, zaczy wyania si kolejne

problemy: na wikszych prdkociach maszyna stawaa si niesterowna, golenie
podwozia nie zawsze wytrzymyway twarde ldowanie, zachystyway si nie
wiedzie czemu i milky raptownie silniki...
Nic dziwnego, e mechanicy, przechodzc obok hangaru, w ktrym oblepiony
pracujcymi ludmi stercza prototyp nowej maszyny, obrzucali go zymi
spojrzeniami i cedzili przez zby: Niewydarzona swoocz. Nawiasem mwic
byy to najcenzuralniejsze sowa...
Tymczasem w laboratoriach naukowych, w aerodynamicznych tunelach CAGI
i w pracowniach OKB nieustannie lczay setki Tudzi, szukajc przyczyn
defektw i starajc si je usun. Stopniowo ich praca dawaa rezultaty, ale
jednoczenie nad zespoem Archangielskiego zaczy gromadzi si chmury.
Coraz czciej pojawiay si opinie, e nowy bombowiec jest konstrukcj
nieudan, e naley przerwa natychmiast prace, e o produkcji seryjnej nie ma co
marzy. Ale teraz Archanielskiemu i Tupolewowi pomogli piloci dowiadczalni
Konstanty Popw, oblatywacz ANT-40, i Piotr Stefanowski. Pomogli, trzeba
przyzna, do oryginalnie...
Ktrego ranka Tupolew razem z Sergo Ordonikidze, wczesnym Ludowym
Komisarzem przemysu cikiego, przyby na lotnisko w Chodynce. Pierwsz
rzecz, ktra rzucia si gociom w oczy, by prototyp ANT wygldajcy jak
choinka noworoczna. To oblatywacze i technicy na niewielkich kawakach sklejki
wypisali usterki poszczeglnych czci samolotu i obwiesili nimi maszyn. Andriej
Nikolajewicz, zobaczywszy t oryginaln ksik zaale, wciek si i,
krzyczc: Chuligastwo! Co za numery robicie porzdnym ludziom!, zacz
zszarpywa sklejkowe skrawki.
Ordonikidze podszed do wzburzonego konstruktora i tumaczy mu
spokojnie:
Dlaczego zaraz chuligastwo? Moim zdaniem zupenie rozsdny sposb
reklamacji... Przeczyta kilka zerwanych przez Tupolewa sklejek i doda:
Dostajecie, Andrieju Nikoajewiczu, zielone wiato... Ale usterki maj by
usunite jak najprdzej! O wykonaniu natychmiast meldowa na Kreml.
Konstruktorowi nie pozostao nic innego, jak tylko w milczeniu skin gow.
Ale odchodzc odwrci si na moment i lekko si umiechajc pogrozi
Stefanowskiemu i Popowowi.
Na rezultaty zielonej drogi nie trzeba byo dugo czeka. Wkrtce
wzmocniono golenie podwozia, przerobiono sposb czenia patw z kadubem
(gwny powd drga samowzbudnych), zmieniono aluzje chodnic w silnikach.
W lipcu 1935 roku samolot SB-2 (Skorostnyj Bombardirowszczik Dwa) przeszed
pomylnie prby pastwowe i zosta skierowany do produkcji seryjnej.
Standardowe uzbrojenie samolotu stanowiy podwjnie sprzone karabiny
maszynowe Szkas (kal. 7,62 mm), umieszczone w przedniej gondoli nawigatora i
19

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

grnym stanowisku strzeleckim. Wersje pniejsze (z serii 1936 r.) po otrzymaniu

860-konnych silnikw M-100A mogy zabiera 600 kg bomb, a jednoczenie
prdko maksymalna wzrosa do 423 km/h.
Zanim samoloty trafiy do jednostek, byy jeszcze sprawdzane przez
oblatywaczy Instytutu Naukowo-Dowiadczalnego Si Powietrznych na
podmoskiewskim lotnisku Chodynka. Podczas jednego z takich oblotw, w
styczniu 1936 r., M. Aleksiejew ustanowi rekord wiata, wynoszc na pokadzie
szybkiego na wysoko 12 695 metrw adunek o wadze jednej tony.
Mieszkacy Moskwy oficjalnie po raz pierwszy zobaczyli nowe maszyny
podczas tradycyjnej, padziernikowej defilady 1936 roku, kiedy tu po tponosych
myliwskich jastrzbkach, niewiele ustpujc im prdkoci, przemkna
dziewitka SB.
W tym samym miesicu, te po raz pierwszy, o nowych maszynach dowiedzia
si wiat...
Ze stojcego u nabrzey portu w Cartagenie radzieckiego frachtowca Stary
Bolszewik urawie zaczy wyadowywa podugowate skrzynie kryjce paty i
kaduby samolotw SB-2, pierwszych .z oglnej liczby 210 dostarczonych przez
ZSRR siom powietrznym Republiki Hiszpaskiej. Dla wojsk rzdowych
wprowadzenie tych samolotw na front oznaczao odzyskanie przewagi w
powietrzu! Pieszczotliwie nazwane przez Hiszpanw najpopularniejszym
rosyjskim imieniem, tej, ktra wychodia na bierieg, krloway na pirenejskim
niebie przez dugi czas, a do chwili gdy Messerschmitty Bf-109 Legionu Condor
pojawiy si nad Madrytem i Guernik.
Pilotowane przez zaogi radzieckich ochotnikw Katiuszki obrzucay
bombami pozycje faszystw pod Malag i Teruelem, niszczyy portowe urzdzenia
Caduz, a ich wielki dzie nadszed w pocztkach marca 1937 roku.
Jedenastego marca, po zdobyciu Malagi, woski korpus ekspedycyjny ruszy do
ofensywy na wojska rzdowe. Kiedy pancerne czowki Wochw znalazy si
kilkanacie kilometrw przed Guadalajar, nad suncym szos wem pojawi -si
rozpoznawczy samolot I-16 z czerwonymi pasami na patach. Kry przez kilka
minut, niemrawo przez Wochw ostrzeliwany, a potem znikn. Dokadnie o
10.45 nad czoem rozcignitej kolumny pojawia si pierwsza szstka szybkich.
A do zmierzchu, z krtkimi tylko przerwami, atakoway Katiuszki woski
korpus, zadajc mu ogromne straty. Bomby zag Sokoowa, uczychina, Kotowa,
Chaustowicza i dziesitkw innych radzieckich pilotw skutecznie powstrzymay
ofensywn prb Wochw. W dziesi dni pniej resztki korpusu zakoczyy
swj marsz na pozycjach wyjciowych, w Siguenza. (Ostatnie loty na Pwyspie
Pirenejskim wykonay SB pod koniec 1948 (!) roku. Dwa bombowce, ktre po
klsce Republiki wpady w rce frankistw, przez ca wojn suyy jako maszyny
szkolne dla bombowych zag licencyjnych Heinkli 111, a potem do holowania
powietrznych celw.)
20

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

W tym samym okresie SB-2 znalazy si nad Chinami. Szybkie dzielnie

stawiy czoa czerwonokrgim myliwcom I-96, powstrzymyway japoskie ataki
na pozycje Chiczykw, atakoway okrty cesarskiej floty w portach i na morzu.
Po bojowych dowiadczeniach przysza kolej na praktyczn ocen samolotu.
Do pilotaowych waciwoci bombowca nikt zastrzee nie zgasza, ale sporo
uwag krytycznych wysunli nawigatorzy z powodu zbyt ciasnej kabiny. Inynier
Archangielski uwzgldni uwagi lotnikw i kolejne, seryjne egzemplarze
opuszczajce hale woroneskiej fabryki wyposaone zostay w dodatkowe klapy, w
grze kaduba, tu przed kabin pilota, suce i jemu jako awaryjne wyjcie.
Te poprawione wersje Katiuszki zakupili Czeehosowacy, ktrym, mimo
wielu wasnych, bardzo udanych konstrukcji, brakowao tego typu szybkiego
samolotu bombowego redniego zasigu. W maju 1938 roku zostaa podpisana
umowa licencyjna. Czesi rozpoczli budow duej serii szybkich, ktre jako B71 miay zasili bombowe eskadry lotnictwa CzSR.
Do czasu tragicznych monachijskich wydarze Czesi latali wycznie na
maszynach dostarczonych drog powietrzn z Woronea i Kijowa i dopiero zim
1938 roku w wytwrniach Aero i Avia ruszyy tamy produkcyjne, ktrych
kocowym efektem pracy byy pierwsze czeskie B-71. Kilkanacie tych maszyn
dostao si w rce okupanta. Niemcy wikszo z nich wykorzystali jako holowniki
do powietrznych celw, kilka za odsprzedali Bugarom. Dwa szybkie,
pilotowane przez Sowakw, zdoay na pocztku 1944 roku umkn do Stambuu.
Kolejn szko ognia przeszy nowe wersje szybkich, oznaczone jako SB-3,
podczas wojny radziecko-fiskiej, skutecznie atakujc umocnienia na linii
Mannerheima, oraz, rok wczeniej, nad Chachin-go, gdzie okoo stu maszyn
stanowio gwn si uderzeniow radzieckiego lotnictwa. SB-3 mia silniki
rzdowe M-103, o mocy 1000 KM, dziki czemu prdko wzrosa do 455 km/h.
Jeden z nowych SB przeznaczono do prb z trjkoowym podwoziom,
wynalazku I. P. Tostycha, a jednoczenie trway badania opracowanego na bazie
Katiuszki cikiego myliwca MMI-Mnogo Miestnyj Istriebitiel, co oblatywacze
szybko przekrcili na Mnogo Miekich Izmienienij (mnstwo drobnych zmian).
Poza tym w oparciu o parametry bombowca produkowano seryjnie jego pasaersk
wersj dziesiciomiejscowy PS-40, latajcy na rednich liniach Aerofotu.
W 1941 roku SB by ju samolotem przestarzaym i wedug planw Ludowego
Komisariatu Obrony mia zosta zastpiony nowym samolotem bombowym PB100 (Pe-2). Ale chocia maszyny te byy ju oblatane, produkcja seryjna
rozkrcaa si powoli. W 1940 roku zdoano wyprodukowa zaledwie dwa
egzemplarze, a w pierwszej poowie 1941 roku ju 460. Tak wic w chwili napaci
hitlerowcw na ZSRR szybkie stanowiy podstawowe wyposaenie radzieckich
pukw bombowych (ogem wyprodukowano 6656 samolotw).
Kiedy na front zaczy przybywa nowsze typy samolotw, bombowych,
przede wszystkim nurkujce Pietakowy, SB przeszy do innej pracy. Szkolili si
21

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

na nich piloci i nawigatorzy bombowcw I-4 i latajcych fortec Pe-8, zrzucay

spadochrony z pojemnikami zaadowanymi amunicj i broni dla partyzantw i
okronych oddziaw Armii Czerwonej, holoway szybowce desantowe na
partyzanck ma ziemi.

22

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

CHLEB W BOMBOLUKACH
Po kilkunastu dniach podry, w czasie ktrych niejednokrotnie trzeba byo
przeadowywa nietypowych rozmiarw skrzynie i wyczekiwa na malekich
stacyjkach na wymian lokomotyw, transport z maszynami rolniczymi osign
mae, nadwoaskie miasteczko. Personel 150 puku czuwa nad transportem
maszyn na pobliskie lotnisko, a na miejscu nowego postoju zabra si
energicznie do ich montau. Pracowali wszyscy nie szczdzc si. Wiedzieli, e
teraz, kiedy Niemcy napadli na ich kraj, liczy si kady sprawny samolot.
7 lipca oficer techniczny puku zameldowa majorowi Pobinowi, e jednostka
osigna gotowo bojow. W tym samym czasie sztab puku zakoczy prac nad
przeformowaniem sto pidziesitego w dwa samodzielne puki, po 32 zaogi
kady. Puk Pobina zatrzyma swj numer, dodatkowo otrzymujc nazw puku
szybkich bombowcw specjalnego przeznaczenia. W dwa dni pniej pierwsza
eskadra,, dowodzona przez Paschina, opucia nadwoaskie lotnisko ruszajc na
front. Tu za ni poszy pozostae maszyny, na czele ktrych lecia sam dowdca.
By to ostatni odcinek dugiej, wielodniowej drogi z Zabajkalja, ostatni i chyba
najtrudniejszy. Szybkie po paru godzinach lotu miny miasto Lebiedia i z
trudem odnalazy lotnisko frontowe, kryjce si w olbrzymim masywie lenym.
Natychmiast po wyldowaniu mechanicy przepchnli maszyny na skraj lasu i
pieczoowicie zamaskowali wieo citymi gaziami, a Pobin zameldowa si u
dowdcy bombowej grupy wchodzcej w skad 36 dywizji szybkich bombowcw.
St w ziemiance zawalony mapami, kartkami meldunkw bojowych,
planszetami, zdjciami za zwiadu powietrznego, bez ustanku rzzi sygna
polowego telefonu, stojcego w kcie. Krpy pukownik sucha meldunku Poibina,
patrzy w jego spokojne, siwe oczy, na moment spoglda na Order Lenina i mwi:
Znakomicie, towarzyszu majorze. Potrzebujemy was jak ryba wody.
Uwinlicie si szybko, a prawd mwic nie spodziewaem si, e dzisiaj
przylecicie. Wszyscy w puku lataj na przyrzdy, w trudnych warunkach i noc?
Pobin potwierdzi. Pukownik zerkn na kalendarz.
Dzi pitnasty. Macie jeden dzie na rozmieszczenie personelu oraz
przegld samolotw. Pojutrze na zadanie!
Natychmiast po wyjciu z ziemianki Pobin odnalaz Baryszewa, komisarza
specpuku, przekaza mu rozkaz dowdcy grupy i obaj lotnicy szybko wzili si do
pracy. Pod wieczr samoloty byy ju przejrzane, paliwo zatankowane, zaadowane
tamy Szkasw, a wrd drzew, ledwo widoczne w zapadajcym mroku, kryy si
wzki z obymi, ciemnoszarymi bombami. Ludzie rozeszli si po kwaterach.
Odpoczywaj. Tylko w ziemiance dowdcy dugo w noc pali si jeszcze naftowa
kopcika. Pobin siedzi nad rozoon map i w milczeniu sprawdza kartki
23

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

komunikatw z bkitno wyrysowan na niej lini frontu. Cienka kreska wije si

od Pskowa, przez Wielkie uki, wybrzusza na wschd od Witebska, zahacza o
Smolesk... Tak, sytuacja jest niewesoa.
Jeszcze po drodze przez Ural Pobin wielokrotnie przeglda swoje notatki,
zawierajce wnioski z walk nad mongolskimi stepami. Iwan Siemionowicz wie
doskonale, e teraz bdzie mia do czynienia z wrogiem wielokrotnie silniejszym
ni skonoocy samuraje, z wrogiem dysponujcym przewag ilociow i
jakociow. Najwaniejsze jednak to rozszyfrowa tego wroga, pozna taktyk
stosowanej przez niego walki powietrznej, jego psychiczn odporno,
wyszkolenie... Trzydziestoszecioletni dowdca zdaje sobie spraw, i odpowiada
za udzi, ktrych ma pojutrze poprowadzi do pierwszej dla wielu z nich walki.
Ludzie ci pjd za nim i wykonaj kade zadanie. Ale on, dowdca, musi
zabezpieczy pomylne wykonanie tego zadania i zwyciski powrt.
I jak zwykle, kiedy zostaje jeszcze chwila czasu, Iwan Siemionowicz wyciga
kratkowany notatnik i energicznie pisze: Maniek! Krelc par sw do
najbliszych przenosi si myl do Czity, do malekiego pokoju, gdzie na
puszystym dywanie bawi si dwjka malcw, na ktrych z dziecinnego eczka
patrzy wielkimi oczami ciemnowosy niemowlak, kilkumiesiczna Galinoczka.
Nastpnego ranka Pobin idzie odwiedzi ssiadw, zaogi nowych
bombowcw, Pe-2, ktre przyleciay tutaj kilka dni przed nimi i ju bray udzia w
walkach. A wanie o to, o bojowe dowiadczenie w starciu z nie znanym
przeciwnikiem chodzio majorowi. Rozmowa trwaa dugo, ale Pobin zdoa
jedynie zorientowa si nieco w taktyce niemieckiej opeel, gdy Pe-2 jeszcze
dotychczas nie miay okazji zetkn si bezporednio z myliwcami spod znaku
czarnego krzya Dowiedzia si wiec, e do puapu tysica metrw ogie prowadz
przede wszystkim cikie karabiny maszynowe i maokalibrowe dziaka, a wysze
wysokoci ostrzeliwuj baterie wikszych kalibrw, ale o maej szybkostrzelnoci.
Z tego, co dowdca bombowcw sysza od kolegw-myliwcw, wynikao, e
Messerschmitty atakuj znienacka, zza rogu, bojc si otwartej walki zwaszcza
z nowymi Migami i aggami, e do spotkania dochodzi wycznie wtedy, kiedy
Niemcy dysponuj przewag liczebn.
Poegnawszy si z dowdc odwiedzi jeszcze ziemiank zwiadowcw, od
ktrych otrzyma cenne informacje na temat sposobu formowania niemieckich
kolumn pancernych i transportowych oraz maskowania artylerii i piechoty. A
potem ruszy ku stojcym w pobliu punktu dowodzenia starannie zamaskowanym
nowym samolotom. Wysoko zadarte nosy i obe kabiny, mieszczce pilota i
strzelca, poyskiway w socu. Iwan Siemionowicz podszed do modziutkiego
kapitana, piszcego co w duym notesie, przedstawi si i od razu poprosi o
oprowadzenie po nowym bombowcu nurkujcym Pe-2. Jakby bojc si, e tamten
odmwi, byskawicznie wlizn si po kilku stopniach trapu w otwarty luk
wejciowy pod kadubem i zasiad za sterem. Za plecami mia kapitana siedzcego
24

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

na odchylanym foteliku nawigatora. W kabinie byo duszno, w powietrzu unosi

si zapach lotniczego lakieru i benzyny.
adne te wasze nowe w gosie majora brzmiaa nie ukrywana zazdro.
No nic,, porozgldamy si troch... To sztuczny horyzont, busola, cinienie
paliwa, oleju... A to co?
Automat nurkowania.
Teraz Pobin zasypa kapitana lawin pyta: prdko startu, na wiraach,
kiedy naley nabiera wysokoci, jak samolot spisuje si w locie nurkowym, kt
wychylenia klap przy ldowaniu? I przez cay czas trzyma wolant w rkach, nogi
pracoway nad utrzymaniem kierunku podczas zmian termicznych, porywach
wiatru, wybuchach pociskw... Pobin lecia i kategorycznie da od
zaskoczonego i zdumionego kapitana, aby ocenia jego posunicia.
Dobrze robi? Prawidowo? pyta co chwila.
Kapitan kiwa gow, potakiwa i wreszcie, kiedy Pobin wyldowa, spyta z
niedowierzaniem w gosie:
A kiedy towarzysz major zdy lata na Pietlakowie?
Jak dotd, nigdy... Iwan Siemionowicz umiechn si serdecznie.
Normalne, ja ju taki pojtny od dziecka, rozumiecie... Mocno ucisnwszy
rk zbaraniaego pilota zelizn si wprost z fotela na ziemi, pomacha doni
mechanikom, ktrzy zaczli zdejmowa pokrowce z silnikw, i ruszy na koniec
lotniska, ku swoim szybkim.
Wczesnym popoudniem 150 puk szybkich bombowcw otrzymuje rozkaz
natychmiastowego przebazowania. Po kilkunastu minutach w powietrzu znajduj
si maszyny pierwszej eskadry Paschina, za nimi leci dziesitka Klobukowa,
Cybulnik i Juakow. Tu za tym ostatnim Pobin. Kurs na Rew!
Lotnisko znajduj szybko, ale wyldowanie na pasach startowych byego portu
lotniczego stanowi nie lada problem. W powietrzu ruch jak na Newskim
Prospekcie, a na ziemi? Tu wyglda jeszcze gorzej! Jakby dowdztwo si
powietrznych zdecydowao si urzdzi w Rewie przegld posiadanych maszyn.
Wszdzie ich peno. Na kracach pola wzlotw klucze iszakw, po bokach
starekie, sympatyczne Czajki, z ktrymi bombowcy czsto spotykali si w
powietrzu jako z wrogimi myliwcami, par erw, ktre tutaj znalazy si
chyba przez nieporozumienie, a w tym wszystkim tkwi jak rodzynki nowe
myliwskie Migi, aggi, kilkanacie peszek i najnowsze, jeszcze
jednomiejscowe szturmowce I-2. Pobin jest wzburzony. W obliczu wroga takie
rzeczy! Samoloty nie zamaskowane, ludzie snuj si po caym lotnisku, a do linii
frontu tyle co rk sign...
Ale tu po ldowaniu wszystko si wyjania. Nim zamilky silniki szybkich i
przestay krci si trjlopatowe migla, na rewskim lotnisku nie ma ju peszek
i szturmowcw, do startu szykuj si aggi, kolejna zielona rakieta idzie w niebo i

25

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

ze stoisk na pas startowy wypezaj dugonose Migi... Jest to po prostu lotnisko

rozrodkowania.
Zaogi szybkich dostaj natychmiast obiad. Zanim ludzie zdyli wyskroba
resztki kapuniaku z dna menaek, ich maszyny byy ju gotowe do lotu, zbiorniki
wypenione pa Lwem, a w kabinach, w pkatych torbach na prawej burcie, wisz,
wymienione na wiesze, elazne racje ywnociowe przygotowane na wypadek
przymusowego ldowania.
Ale rozkaz startu nie nadchodzi. Pobin i jego zaogi zostaj na noc pod
Rewem. Spi niespokojnie. W grze hucz silniki bombowych wypraw idcych
na Moskw, co jaki czas rozjaniaj niebo rakiety i smugi reflektorw. Co.az to
ktry ze picych pod skrzydami lotnikw zrywa si syszc niedalekie eksplozje
bomb i pociskw, przeciera palcami zaspane oczy i znowu natychmiast zasypia.
Wreszcie gwiazdy zaczy blednc, by po krtkim czasie roztopi si w wietle
witajcego dnia.
Natychmiast po niadaniu Pobin zwoa zaogi i krtko przedstawi zadanie:
Atakujemy zgrupowanie frycw na pnocny wschd od Smoleska.
Niestety, towarzysze doda szybko Niemcy ju okryli miasto i musimy
uwaa, eby nie zbombardowa swoich. Gdzie linia frontu, w sztabie nie wiedz.
Punkty orientacyjne macie zamczone na mapach, a teraz trenujemy...
I tak, jak to bywao nad Chalchin-go, ustawia pilotw w klin i udziela
ostatnich wskazwek:
Zachmurzenie dzisiaj due i pjdziemy nad chmurami. Jeli przechwyc nas
messery, skaczemy od razu w gr. Atakujemy od zachodu, tam si nas fryce
najmniej spodziewaj. S pytania? W porzdku. Zaraz po ataku formujemy
ponownie klin. oudrew, nie gubcie si! Mody, ciemnowosy lejtenant
przyspiesza kroku. Lecimy kilka kilometrw na pnoc i zawracamy do domu.
O wp do jedenastej, 17 lipca 1941 roku 150 puk wystartowa do swego
pierwszego bojowego lotu.
Trjki szybkich, jedna za drug, wychodz w powietrze, formuj si w klin i
po chwili wszystkie trzy eskadry nikn z oczu patrzcych z ziemi mechanikw. Na
wysokoci 1500 metrw zostawiaj z lewej poncy Smolesk, potem o kilka
stopni zmieniaj kurs i na komend dowdcy otwieraj klapy bombolukw. W tej
samej chwili nad maszyn Wiktora Uszakowa pojawiaj si wietliste krechy serii
pociskw i szarozielony Messerschmitt przeskakuje nad bombowcem, by za
moment znikn w chmurach. Spnione serie strzelcw pokadowych goni
napastnika, ale bez skutku.
Od pierwszej prowadzonej przez dowdc trjki maszyn odrywaj si krople
bomb i sun w d, w brzozowy las, gdzie zaczynaj miota si malekie z tej
wysokoci pudeka czogw. W ciasnym, lewym zakrcie, skrzydo w skrzydo,
czoowa trjka odskakuje na zachd, ustpujc miejsca nastpnym. omot
dwunastocylindrowych silnikw i puap powoduj, e zaogi szybkich nie sysz
26

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

detonacji, ale widz, jak wykwity eksplozji rozchodz si od centrum pancernego

zgrupowania, obejmuj jego skrzyda, jak z poncych czogw wyskakuj
miesznie mae, z ptoratysicznego puapu, figurki, jak miotaj si ogarnite
panik, padaj na ziemi i nieruchomiej...
W. powrotnej drodze znw atakuj ich Messerschmitty. Tym razem jednak
strzelcy czuwaj i nie daj si zaskoczy.
Lduj wszyscy. Piloci wraz z dowdc id na odpraw do sztabu, a strzelcy
gromadz si przy zamaskowanych samolotach i zaczynaj wymienia uwagi o
locie, oglda przestrzelmy, uszkodzenia...
Rbnli w Iow lotk. Milimetr wyej i szlag by j trafi...
Podziurawili nam stery jak rzeszoto, cae poszycie...
A nasza trjeczka caa, ani dziurki...
Tymczasem w sztabie Pobin podsumowuje wyniki wyprawy, ocenia prac
zag, nie szczdzi uwag krytycznych.
Pierwsza lekcja za nami. Zdalicie na czwrk z plusem. Wane, e udao
nam si przechytrzy wroga i zaskoczy go. Obrona przeciwlotnicza prawie nie
wczya si do walki, a to dlatego, e podeszlimy od zachodu. W przyszoci
musimy dziaa podobnie. Dowiadczanie zyskamy w boju. Major zsuwa na ty
gowy hemofon i kontynuuje: Na pocztek niele, mam tylko pytanie do zaogi
jedynki... Towarzyszu modszy lejtenancie, dlaczego przez ca drog powrotn
lecielicie z otwartymi bombolukami? Kto zapomnia, nawigator czy pilot?
Mody, krtko podstrzyony brunst wstaje i czerwienic si tumaczy:
Zawini nawigator, nie potrafi wyjani, dlaczego, mimo normalnej pracy
silnikw, lecimy wolniej od pozostaych maszyn... Ale my to, towarzyszu
dowdco, zaatwimy zaraz we wasnym gronie!
Odprawa skoczona. Nawigatorzy i piloci rozchodz si grupkami do
ziemianek, cz kieruje si przez las do pobliskiego chutoru.
Gruby, kratkowany papier listowy poczty polowej. Szybkie, zamaszyste pismo,
czste wykrzykniki:
25/VII/41. Maniek! yj i jestem zdrw! adnych zych myli, e tam co moe
mi si przydarzy. Podkomendni widz we mnie dowdc i maj zaufa. Do boju id
bez wahania! Anim dotychczas zadranity, cho mamy ju za sob powane starcia
z wrogiem. Jedyny, lekko ranny czowiek w puku to nawigator Paschina, lejtenant
Nikoajew, ale za dwa, trzy dni zdejmie banda z raki i wrci do szeregu. Zreszt
sama rozumiesz, wojna! Ofiary musz by, a rzecz w tym, by byo ich najmniej. Od
tego zaley nasza przyszo i przyszo naszych dzieci! Bywaj! Iwan. PS. Do
dzieci pisz osobno.

27

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

Ten list Pobin nosi w mapniku do koca lipca. Dopiero wwczas, po

powrocie z nocnego lotu, spotka w stowce ktrego z chopcw z poczty
polowej i przekaza mu trjktn kopert.
29 lipca dwie eskadry 150 puku wystartoway z zadaniem odnalezienia i
zniszczenia zgrupowania niemieckich czogw skrytych gdzie w lasach na pnoc
od Dorohobua i zagraajcych jednostkom radzieckiej piechoty.
Szybkie leciay nisko, tu pod podstaw cikich, oowianych chmur. Zacina
drobny, dokuczliwy deszcz utrudniajcy widoczno. Po prawej zostay ledwo
widoczne zabudowania miasta i zaczyna si gsty sosnowy las z przewitujcymi
ysinami polan. Jedna z nich natychmiast zwrcia uwag Pobina. Pokryta bya
wieo zrbanymi i uoonymi w wielkie prostoktne sagi pniami sosen. Drwale
teraz, niemal na linii frontu? pomyla. Bombowce weszy w ciasny zakrt i
schodziy coraz niej, nad wysepki bierwion odcinajce si od zieleni traw. Spod
brzucha maszyny dowdcy wypady bomby i eksplodoway midzy sagami,
wyrzucajc w gr kpy darni... Nagle sagi zaczy si rusza. Potoczyy si
setki kd i na wszystkie strony rozpezy si, szukajc schronienia midzy
sosnami, dugolufe, pancerne uki, z czarnymi krzyami na wieyczkach. Po
dugich deszczach ziemia bya rozmoka i czogi, wyjc rozpaczliwie, bezradnie
wierciy si w miejscu, miesiy gsienicami grzsk porb, zderzay si z sob.
Kolejne serie bomb powikszyy zamieszanie, przeksztaciy je w panik. Kilka
maszyn pono, eksplodowaa amunicja, czogici w czarnych kombinezonach
zmykali co si midzy zbawcze drzewa...
Wieczorem do sztabu nadesza depesza od dowdcy Frontu Zachodniego:
Dzikujemy za doskona robot. Wasze bomby unieszkodliwiy niemieck grup
pancern. Zgin faszystowski genera, jej dowdca, i wikszo jego sztabu.
Niedobitki w niewoli.
We wrzeniu, kiedy 22 oglno-wojskowa armia zostaa przez Niemcw
zamknita w okreniu pod Wielkimi ukami, 150 puk otrzyma niecodzienne
zadanie: zaopatrzenie okronych w ywno i amunicj.
Ju od samego rana na lotnisku ruch. Zjedaj dziesitki Zisw zaadowanych
worami z amunicj, sucharami i chlebem. Piloci, strzelcy, mechanicy, personel
naziemny i onierze rozadowuj ciarwki, podczepiaj worki pod paty, w nie
domknite bomboluki sypi z kabin bochenki chleba. Jest upalnie, duszno, ludzie
s zlani potem. Do poudnia maszyny pierwszej eskadry s ju zaadowane i
natychmiast startuj. Wyglda to gronie. Przecione bombowce odrywaj si na
kracu lotniska, muskajc wierzchoki sosen wychodz w powietrze i bardzo
wolno nabieraj wysokoci. Nastpna eskadra rusza tu przed zachodem soca i
do okronych dociera po zmierzchu. Po drodze kilkakrotnie s ostrzeliwani, nie
wiadomo przez swoich czy atakujcych 22 armi Niemcw. Ale nad cel nadchodz
prawidowo, o wyznaczonym czasie, wytracaj wysoko i wal cay,
niecodzienny adunek w rodek duej polany, na krtk chwil owietlonej
28

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

reflektorami samochodw. Miga umwionym szyfrem wiato latarki. Zrzut w

celu!
Kilka dni pniej 22 armia przechodzi brody na owati, wydostaje si z
okrenia i czy na pnoc od Witebska z oddziaami 19 armii.
W drugiej poowie wrzenia puk Pobina zostaje przebazowany na nowe
lotnisko polowe Jerisz, o kilkanacie kilometrw na wschd od Rewa. Ale nie
wszystkie maszyny docieraj do nowej bazy. Eksploduje w powietrzu samolot
lejtenanta Nikoajewa, trafiony bezporednim pociskiem artylerii przeciwlotniczej.
Z zadania bojowego nie powraca Iwan Sczkw. W kolejnym locie, podczas
bombardowania niemieckich czogw i transporterw pod Iljino, w zaporze
przeciwlotniczego ognia plonie maszyna kapitana Aleksandra Paschina. Pali si
prawe skrzydo i silnik, ale zaoga nie skacze. Zmieniony w ponc pochodni
szybki staje na nos i w locie nurkowym wali w d, wprost w ctkowane puda
czogw. Lotnicy po raz ostatni sysz gos kapitana:
Palimy si, dowdco. Strzelec zabity... Atakujemy taranem... Bywajcie...
Olbrzymi sup pomieni i dymu wykwita wysoko w niebo. Dugo jeszcze widz
go powracajcy do bazy piloci...

29

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

POWRT DOWDCY
Jednego z ostatnich dni wrzenia dziewi maszyn pierwszej eskadry,
prowadzonych przez Pobina, startuje na bombardowanie wza kolejowego
Pustoszka, gdzie wedug informacji powietrznego zwiadu Niemcy wyadowuj
due transporty broni pancernej i artylerii. Zadanie zostaje wykonane, ale do
Jerisza powraca tylko osiem samolotw, i to potnie postrzelanych. Do wieczora
wszyscy czekaj w napiciu, czy nie pojawi si smuky SB z czerwon jedynk
na stateczniku. Ale na prno. Nie nadchodz adne informacje o samolocie
majora Pobina...
Strzaka wysokociomierza wolno, lecz nieustannie znaczy utrat wysokoci.
Pobin delikatnie wyrwnuje maszyn, wprowadza w prawy zwis, tak by pomienie
z lewego silnika odchyli od kabiny strzelca. Kadub i paty posiekane odamkami
przeciwlotniczego pocisku, ktry dosign! ich w chwili, gdy odskakiwali ju znad
Pustoszki, pozostawiajc w dole poskrcane szyny, rozrzucone, ponce wagony i
lokomotywy w obokach pary.
Trzymajcie si, chopcy, sprbujemy dojecha do domu!
Trzymamy si! odpowiadaj Osipow i Masiuk, ktry cay czas czujnie
przepatruje ciemniejce szybko niebo, by mc w kadej chwili otworzy ogie ze
sprzonych Szkasw. Ale wok, na szczcie, panuje pustka. Pod skrzydami
coraz niej leccego samolotu przemyka kraniec lasu, jakie budynki, tor
kolejowy. Obok szyn szerokie zagony, ku ktrym Pobin kieruje ponc maszyn.
Jeszcze chwila i szybki orze rozmik ziemi, powoli traci impet i
nieruchomieje. Trzej lotnicy byskawicznie wyskakuj z kabin i biegn za nasyp.
W dwie minuty pniej eksploduj zbiorniki paliwa. Kiedy podnosz si z ziemi,
Pobin spostrzega kolejow drezyn stojc w poprzek torw.
Pojazd mamy mwi do wsptowarzyszy. Teraz tylko musimy si
zorientowa, gdzie jestemy.
Major wyciga z grnej kieszeni kombinezonu rwno zoon map, rozkada
j na awce drezyny i trzy gowy w hemofonach pochylaj si nad sztabwk. Z
lewej, na zachodzie, sycha strzay. Terkoc kaemy, szczkaj basowo dziaka...
Jestemy u swoich, za Uni frontu mwi Pobin. Wyldowalimy na
poudnie od klina, ktrym Niemcy chcieli si wedrze na magistral kolejow
Moskwa Leningrad...
Na mapie naniesiona jest sytuacja z wczesnych godzin rannych i nie wiadomo,
czy hitlerowcy nie osignli linii kolejowej. Komplikuje to znacznie pooenie

30

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

lotnikw. Mog by odcici od swego lotniska i bd musieli przeby dug drog,

aby obej od wschodu niemieckie czowki.
Mimo wszystko proponuj wykorzysta t lukstorped. Major wskazuje
na drezyn. No chopcy, do roboty. Stawiamy j na szyny i za par godzin
jestemy w domu!
A jeli linia jest ju w niemieckich rkach? pyta Masiuk.
Zobaczymy. Na wojnie cigle trzeba ryzykowa...
Postawili pojazd na szyny, ale okazao si, e dwignia uruchamiajca koa jest
zaklinowana. Pobin szybko znalaz defekt, kamieniem wyprostowa zgite cigo i
po paru minutach ruszyli w drog. Drezyna powoli nabieraa prdkoci. Masiuk i
Osipow monotonnie kiwali si nad dwigni, a major siedzcy z przodu z
pistoletem i malek latark w doniach wpatrywa si czujnie w ciemno.
O wicie zatrzyma ich patrol fizylierw. onierze przejrzeli dokumenty,
ucieszyli si, e lotnicy, ktrych poncy samolot widzieli, yj i zapoznali ich z
sytuacj. Droga bya wolna.
Na lotnisku zjawili si przed poudniem. Pierwsz osob, na ktr si natknli,
by technik ich samolotu. Siedzia na pagrku na skraju lotniska, przysaniajc
oczy doni i patrzc wci w niebo. Pobin krzykn w jego kierunku. Marinow
zerwa si, popatrzy z niedowierzaniem na wyaniajcych si z lasu lotnikw, a
potem pdem pobieg na spotkanie. Marinow miejc si radonie obejmowa
Pobina i chaotycznie opowiada o ostatnich wydarzeniach. Puk niemal w caoci
przebazowano na inne lotnisko. Zosta jeszcze komisarz Baryszew i rzut naziemny
z mechanikami. Zaraz zreszt maj wy ruszy...
Pobin pospieszy do sztabu i przez reszt dnia, wraz z komisarzem, kierowa
przebazowaniem. Osipow i Masiuk zabrali si na dwch ostatnich SB, rzut koowy
wyruszy po poudniu, a zaraz po nich wystartowa na Po-2 Baryszew.
Kukurunik mia odstawi komisarza na nowe miejsce postoju i wrci po
dowdc.
Lotnisko opustoszao. Od zachodu narastay odgosy kanonady. Od czasu do
czasu nad lasem rozbyskiway rakiety, na kracu lotniska pojawiy si dziaka
przeciwpancerne, artylerzyci okopywali si pospiesznie.
Soce chylio si ku zachodowi, a kukurunika nie byo sycha. Pobin
zdecydowa si jeszcze raz sprawdzi dawne stoiska samolotw i ranym krokiem
ruszy wzdu drzew. Nagle zatrzyma si. Kilkadziesit metrw przed nim sta
starannie zamaskowany dwusilnikowy Pe-2... Pobin ruszy biegiem. Skd, u licha,
wzi si tutaj najnowszy nurkujcy bombowiec! Przy samolocie, na drewnianych
skrzynkach po narzdziach, siedzieli dwaj mechanicy.
A wycie jak si tu dostali?
Ujrzawszy czerwone romby na konierzu bluzy Pobina onierze stanli na
baczno i starszy z nich odpar:

31

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

Od rana siedzimy. Remontowalimy maszyn, a teraz czekamy na zaog.

My ze zwiadowczej eskadry. Pilota i strzelcw wezwali do dowdztwa. Powinni
ju dawno przylecie.
Maszyna sprawna?
Tak. Wszystko gra, towarzyszu majorze.
Z dalszej rozmowy wynikao, e postrzelony w locie Pietlakow nie mg
docign do macierzystego lotniska i wyldowa w Jeriszu. Mechanikw
przywiz tu Po-2.
Zza lasu niespodziewanie wyskoczy dwupatowy samolot z wyczonym
silnikiem. Zgrabnie opad tu za drzewami i koyszc si na nierwnociach stan
w pobliu. Z kabiny wyskoczy Somow i ze zdziwieniem popatrzy na peszk.
To wy jeszcze tutaj? Na co czekacie?
Na swoj zaog, Kostia odpar Pobin. Nie widziae gdzie po
drodze ich samolotu? Po-2 z limuzynk?
Widziaem, towarzyszu dowdco odpowiedzia Somow i spojrzawszy na
rozradowane twarze mechanikw, dorzuci: Nie macie si czego cieszy. Wasza
limuzynk siedzi o trzydzieci kilometrw std, na moczarach, i o wasnych siach
stamtd nie wystartuje.
Rozszczekay si nagle dziaka przeciwpancerne i ku lotnikom podbieg
dowdca baterii:
Hej, awiatorzy, macie zamiar tutaj zimowa? Zabierajcie si szybko. Zaraz
bdzie gorco, czogi id... I nie czekajc na odpowied pobieg dalej w las,
wykrzykujc po drodze. Dawaj natychmiast jaszcze! Sam mam pociski
donosi?! Pobin zdecydowa si byskawicznie.
Silniki podgrzane? To szybko maskowanie w d!
Uporali si z gaziami i peszka ukazaa si w caej swojej krasie.
Kto poleci, towarzyszu majorze? spyta raptem Somow.
Ja spokojnie odpar Pobin.
Lejtenant chcia co powiedzie, ale major spojrza na niego tak gronie, e
zamkn usta.
Bierzesz do siebie modszego mechanika, pomoe ci zapuci silnik. Lecie
kosiakiem, prosto do bazy. Wy ze mn! Jasne?
Wysoki mczyzna w czarnym kombinezonie wyprostowa si na baczno i
krtko rzuci:
Wszystko jasne, towarzyszu dowdco! Somow chcia jeszcze powiedzie,
e przecie Pe-2 to maszyna skomplikowana i, jak mwili latajcy na niej piloci,
bez treningowych przelotw nie ma co marzy o jej prowadzeniu, ale Pobin
siedzia ju w kabinie i patrzc na skonfundowanego lejtenanta pyta:
Poprowadzisz mnie, czy lecimy par?

32

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

Ten art nie rozmieszy Somowa. Zna pilotaowy kunszt swego dowdcy, ale
wiedzia te, e Pobin nigdy nie lata na tej trudnej pilotaowo maszynie. Z
drugiej strony, i jemu ciko byoby zostawi taki samolot Niemcom.
Pod blachami oson silnika rozleg si nagle wysoki, przecigy wist, z rur
wydechowych wyskoczyy oboki spalin, z wolna zaczy obraca si trjopatowe
miga, jeszcze raz, obficiej, rzygn niebieski dym i prawy Klimw rozrycza si
ca moc. W chwil pniej wietlisty dysk migie rozsrebrzy si wok kopaka
lewego silnika. Pietlakow zacz powoli koowa na start. Somow patrzy na
sunc maszyn, na chmur kurzu i zkych lici cigncych si za ni. Widzia,
jak peszka zacza nabiera prdkoci, mikko oderwaa stateczniki od ziemi, a
potem znikna na tle ciemnej ciany lasu, by za par sekund ostro zarysowa si
na tle rozjarzonego zachodem nieba, ju ze schowanym podwoziem.
Lejtenant nie wytrzyma, zerwa z gowy hemofon i dziko wrzeszczc: Urra!
wyrzuci go w powietrze.
Ty co zdziwi si mechanik. Nie widziae, jak samolot startuje?
Widziaem, bracie, setki razy... Ale eby kto na nowym typie maszyny tak
wystartowa, to widz po raz pierwszy w yciu... No c, ap si za migo...
Sprbujemy na pszczce ora dogoni...
Kiedy wyldowali na nowym lotnisku, Pobin ju dawno siedzia w ziemiance
dowdztwa nad rozoonymi mapami, a przy uratowanym Pietlakowie krcia si
jego macierzysta zaoga.
6 grudnia niemiecki wyom we froncie bronicym stolicy zostaje zlikwidowany
i hitlerowskie czogi wraz z pancernymi grenadierami cofaj si ku stacji kolejowej
Golicyno, tracc poow bojowego sprztu. Do tego dnia, ktry staje si
pocztkiem koca hitlerowskiej operacji Tajfun, nieprzyjaciel traci 55 tysicy
zabitych, 100 000 rannych lub unieszkodliwionych odmroeniami, 700 czogw i
blisko ptora tysica samolotw.
Niemay udzia w odparciu wojsk Grupy Armii rodek maj lotnicy 150
specjalnego puku szybkich bombowcw. Stalinskij Sok z pierwszych dni
grudnia pisze na pierwszej stronie: W cigu ostatnich piciu dni lotnicy pod
dowdztwem I. S. Pobina zniszczyli 17 nieprzyjacielskich samolotw, 2 czogi, 64
ciarwki z piechota, i adunkiem, 27 wozw z amunicj i sprztem wojennym.
Bijcie wroga jak pobinowcy.
W pierwszych dniach grudnia Iwan Siemionowicz Pobin nosi ju na konierzu
trzy rubinowe belki podpukownika, a na lewej piersi, obok Orderu Lenina,
byszczy emali Order Czerwonego Sztandaru. Na burcie szybkiego widniej
cztery czerwone gwiazdki, symbole powietrznych zwycistw.
Ale nie pora cieszy si teraz osobistymi sukcesami. W ostatnich miesicach
1941 roku puk ponis cikie straty. W drugiej eskadrze tylko pi maszyn
33

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

nadaje si do lotu, a z wypraw bojowych nie powrciy cztery zaogi, wrd nich
lejtenanta Leonida oludiewa, doskonale zapowiadajcego si pilota bombowego.
W ostatnich dniach 1941 roku radzieckie lotnictwo bombowe i szturmowe
atakuje niemal nieustannie. Pon na wzowych stacjach Miska, Poocka,
Witebska, Smoleska i Rewa kolejowe transporty z posikami dla Grupy Armii
rodek. Niemcy zostali ju odrzuceni na odlego 100250 kilometrw od
Moskwy i przestali bezporednio zagraa stolicy. Liczba zestrzelonych i
zniszczonych samolotw Luftwaffe dochodzi do 1100! Zaczyna pka fundament
niezwycionej dotychczas niemieckiej armii, ktra traci rozpd i energi. W
Berlinie rozwcieczony Hitler przeprowadza pogrom generaw. Trac swe
stanowiska feldmarszaek von Brauchitsch i jego szef sztabu Haider, czasowo
pozbawieni zostaj dowdztwa Rundstedt, Leeb, Bock, List, Guderian i Kleist.
30 grudnia zostaje wyzwolona Kauga, a zaraz potem Kalinin. W pierwszych
dniach stycznia radziecka kontrofensywa zostaje zakoczona.
W sylwestrowy wieczr w puku nieopisana rado! Powraca uznany za
zaginionego lejtenant oudiew wraz z ca zaog. Trjka lotnikw wyglda do
oryginalnie. Szerokie brody, czarne i szare apaszki z czerwonymi wstkami,
kouszki, zdobyczna niemiecka bro. Zestrzeleni za lini frontu wyldowali na
poncym samolocie gdzie w biaoruskich lasach i po caym dniu marszu trafili na
partyzancki obz. Tutaj przez kilka tygodni walczyli wsplnie z lenymi ludmi,
a potem, korzystajc z nadarzajcej si sposobnoci, pod oson nocy przeprawili
si na tratwie przez Zachodni Dwin i szczliwie przeszli lini frontu.
Pod koniec stycznia 1942 roku dwie eskadry 150 puku startuj do kolejnego
lotu bojowego. Cel grupa odcitych pod Rewem hitlerowcw. Zadanie
zniszczenie nieprzyjacielskiego zgrupowania i uniemoliwienie mu wydostania si
z kota. Z lotu powracaj wszystkie maszyny. W podrewskich lasach zostaj
ponce czogi, samochody i czerniejce na niegu, skulone postacie hitlerowskich
onierzy. Niby taki sam lot jak kady inny, ale dla zag 150 puku odmienny, a
szczeglnie dla jego dowdcy.
Pobin lduje ostatni. Piloci przekazali ju swoje maszyny w rce mechanikw
i teraz grupkami id przez wydeptane w niegu cieki ku ziemiankom. Lekki
wiaterek przegania po szerokich patach struki niegowego pyu. Podpukownik
odchodzi o par krokw od samolotu, w milczeniu patrzy, jak mechanicy zacigaj
pokrowce na pkate silniki, ustawiaj podstawki pod koami... No c, jeszcze
jeden etap lotniczej biografii dobieg koca.
Dzisiaj, 28 stycznia 1942 roku, zaogi 150 puku powrciy po raz ostatni z
bojowego lotu na bombowcach SD-2. Znakomite maszyny przez wiele lat suyy
34

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

Ojczynie. Ich silniki grzmiay nad stepami Mongolii i ryowymi polami Chin, nad
Guadalajar i Madrytem, obrzucay bombami Niemcw, walczyy na potnym
froncie cigncym si od Lodowatego Oceanu po Czarne Morze, powstrzymyway
czogi Guderiana, chcce za wszelk cen defilowa na Placu Czerwonym...
Z pobliskiego stoiska dobiega Pobina cichutko nucona piosenka:
Sta staruszku na stela,
Ju zamknity waz,
I puste fotele...

Iwan Siemionowicz podszed bliej. Przy samolocie Wiktora Uszakowa krcio

si kilku nie znanych Pobinowi mechanikw, ktrzy na widok wyzierajcych spod
futrzanego konierza belek natychmiast wyprostowali si na baczno. W
otwartych osonach silnikw, na tle matowo poyskujcych cylindrw, ciy si i
czerwienicy pltaniny kabli.
Co robicie, chopcy?
Przejmujemy od was samoloty, towarzyszu dowdco. Teraz nasi nocni bd
na nich lata. A wy, jak sycha, na Pietlakowy?
Tak, na nurkujce odpar Pobin, zasalutowa i rano ruszy ku swojej
ziemiance.

35

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

PESZKA
Czym dla myliwcw radzieckich byli Koedub, Pokryszkin, Achmet-Chan
Sutan czy bracia Glinkowie, tym dla eskadr, pukw i dywizji bombowcw
nurkujcych sta si podpukownik Iwan Siemionowicz Pobin. Pierwsze zaogi
peszek latay waciwie bez wasnej taktyki, wykorzystujc dowiadczenia
zdobyte na SB czy na bombowych U-4. I dopiero bojowe dowiadczenia Poliuna i
opracowany przez niego system szkolenia zag bombowcw nurkujcych, a
zwaszcza synna, wzorowana na szturmowych Iliuszynach, wiertuszka zmieniy
zupenie metod walki. I czym dla pilotw myliwskich byy kolejne Jakowlewy
czy awoczkiny, dla zag lotnictwa taktycznego ZSRR sta si nurkujcy
bombowiec Wodzimierza Michajowicza Pietlakowa, jeden z najsynniejszych
samolotw ubiegej wojny Pe-2.
W. M. Pietlakow, urodzony w 1891 roku pod Rostowem, po ukoczeniu
studiw podj prac w Centralnym Instytucie Aerohydrodynamicznym CAGI.
Pocztkowo nalea do zespou Tupolewa. Kierowa pracami technicznymi
podczas przygotowywania pierwszego radzieckiego cakowicie metalowego
samolotu TB-1 do przelotu z Moskwy do Nowego Jorku, wsppracowa z
Tupolewem przy wszystkich jego przedwojennych konstrukcjach, a w lipcu 1936
r., po reorganizacji CAGI, stan) na czele samodzielnego biura konstrukcyjnego,
ktremu powierzono prowadzenie prac projektowych i eksperymentalnomontaowych nad prototypami bombowych samolotw redniego i dalekiego
zasigu.
Pocztki przyszej, popularnej peszki sigaj poowy lat trzydziestych, kiedy
to dowdztwo Si Powietrznych ZSRR zlecio Pietlakowowi zaprojektowanie
wysokociowego myliwca przechwytujcego. Dwusilnikow maszyn WI-100,
wyposaon w cinieniow kabin oblatano w 1938 roku, lecz, mimo e samolot
zapowiada si niele, zmiany w kierownictwie lotnictwa wojskowego
spowodoway, e koncepcja myliwcw wysokociowych upada, a Pietlakowowi
polecono przerobienie myliwca na samolot bombowy o duym puapie, z
trzyosobow zaog. Nie by jeszcze gotw kadub nowej maszyny, kiedy, po
dowiadczeniach hiszpaskich i sukcesach niemieckich Stukasw w Polsce,
koncepcja jeszcze raz ulega zmianie i inynier Pietlakow ponownie zmienia
setk, tym razem na bombowiec nurkujcy o duej prdkoci. Pod koniec
grudnia 1939 roku czoowy pilot dowiadczalny Naukowo-Technicznego Instytutu
Si Powietrznych, Piotr Stefanowski, oblata pierwszy prototyp dwusilnikowego
PB-100. Lot ten zakoczy si niezbyt fortunnie. Stan prawy silnik i Stefanowski
z trudem wyldowa. Szlak przeksztacenia si setki w peszk by dugi i
trudny. Przedstawiciele dowdztwa dali przyspieszenia prac, psua si bogata
36

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

instalacja elektryczna samolotu, zacinao podwozie, amortyzacja jego goleni

jeszcze dugi czas pozostawiaa wiele do yczenia. Ale stopniowo wszystkie
trudnoci zostay pokonane i w poowie 1940 roku ruszya produkcja seryjna.
Jednocze.-nie zaczto szkoli zaogi, zapoznawa je z zupenie odmiennym w
radzieckim lotnictwie bombowym typem samolotu, ktrego dua prdko
ldowania (150170 km/h) sprawiaa sporo kopotu. W chwili wybuchu wojny na
pierwszej linii znalazo si zaledwie kilkadziesit peszek, mimo i
wyprodukowano ich ponad czterysta. Po prostu brakowao wyszkolonych pilotw.
Ju w pierwszych akcjach, zwaszcza podczas smoleskiej kontrofensywy, Pe2 pokazay sw bojow sprawno. Prdko maksymalna 510 km/h, puap 9500
metrw, udwig 600 kg bomb. Dziki duej prdkoci peszki mogy Operowa
bez myliwskiej osony, zwaszcza e uzbrojone byy niele dwa ruchome i
jeden stay karabiny maszynowe.
Produkcja seryjna, mimo cikich warunkw (ewakuacja za Ural), stale rosa.
Pistlakowy staway si dla Niemcw samolotami rwnie gronymi, jak czarna
mier I-2. Respekt budzia ich prdko w locie poziomym i nurkowym.
Mimowoln reklam zrobili radzieckim bombowcom Pe-2 piloci brytyjscy latajcy
z Murmaska na oson konwojw. Na myliwskich Hurricaneah (150 Skrzydo
RAF), stanowicych eskort peszek, musieli rozwija maksymalne prdkoci, by
mc utrzyma si w szyku... Prasa brytyjska komentowaa ten fakt jako prawdziw
sensacj.
Kiedy w 1942 roku Luftwaffe wprowadzia do walki nowego Messerschmitta
Bf-109 F, powstaa konieczno zwikszenia prdkoci Pe-2. Ludowy Komisariat
Obrony zada od Pietlakowa wprowadzenia natychmiastowych zmian:
powikszenia maksymalnej prdkoci i wzmocnienia uzbrojenia. Ae konstruktor
nie zdy ju zaj si tym problemem, gdy w lutym 1942 roku, ldujc na Pe-2
podczas zamieci, zgin.
Prac nad ulepszeniem samolotu kontynuowa zesp pod kierownictwem
Mjasiszczewa, ktry w rekordowo krtkim czasie opracowa wie strzeleck
obrotow, umieszczon za kabin pilota, w ktrej umieszczono karabin
maszynowy o kalibrze 12,7 mm. Nowe Pietlakowy otrzymay oznaczenie FT
(Frontowoje Triebowanije) i stopniowo wchodziy na pierwsz lini. Niektre
jednostki frontowe same zmodernizoway strzeleckie uzbrojenie, montujc Szkasy
po obu stronach dolnego stanowiska strzelca pokadowego.
Pe-2 FT otrzymay ponadto silniki Klimowa, te same, ktre stanowiy napd
myliwskich Jakw, ulepszone opancerzenie kabiny, zbiornikw paliwa i silnikw,
poprawiono im profil pata oraz wbudowano aerodynamiczne osony zaczepw
bombowych. Mimo e ciar samolotu wzrs, jego waciwoci lotno-taktyczne
pozostay na tym samym prawie poziomie. Ta wersja peszki pozostaa a do
koca wojny podstawowym samolotem frontowego lotnictwa bombowego. Do
koca wojny wyprodukowano ogem 11 426 peszek wszystkich wersji
37

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

(rozpoznawczej, cikiego myliwca i szkolno-treningowej oraz wersji I o udwigu

3000 kg bomb).
Ich kariera bojowa zacza si, jak ju wspomniano, podczas walk obronnych
pod Moskw, jesieni 1941. Szczeglnie interesujco zapisaa si w kronikach
lotniczych tego okresu dziaalno dowdcy specjalnej grupy Pietlakoww, majora
Fiedorowa, przechwytujcego niemieckie nocne wyprawy bombowe na stolic.
Fiedorw docza do suncych ku miastu Heinkli 111 i stosujc umwione
sygnay kierowa je na markowane cele poza granicami stolicy. Kilkanacie Pe-2
wchodzcych w skad puku powietrznej obrony Moskwy wyposaono w potne
reflektory podskrzydowe, dziki ktrym wyuskiway samotne Heinkle czy
Dorniery sunce gdzie daleko w ogonie bombowych stad. W cigu dwch tylko
nocy peszki Fiedorowa zestrzeliy 5 nieprzyjacielskich samolotw.
Kolejnym teatrem wojennym, na ktrym nowe maszyny chlubnie si zapisay,
byy stepy nadwoaskie, gdzie po raz pierwszy zastosowano now taktyk ataku,
tzw. naloty snajperskie, polegajce na niszczeniu silnie bronionych celw
punktowych. Te snajperskie ataki odczuli bolenie Niemcy podczas operacji
Bagration, kiedy to peszki odciy im drog odwrotu, niszczc mosty na
Berezynie. Pod Stalingradem po raz pierwszy wszed do walki cakowicie kobiecy
587 puk bombowcw nurkujcych dowodzony przez sawn dalekimi przelotami
Marin Raskow. Kontratak wroga na Zachodniej Ukrainie w lipcu 1944
zakoczy si niepowodzeniem przede wszystkim dziki zmasowanej akcji
lotnictwa. Wrd tysica maszyn, ktre jednoczenie pojawiy si w powietrzu i,
jak potem powiedzia dowdca Frontu, genera ukw, wycigny wojska 38
armii z bardzo powanej opresji, byo kilkaset Pe-2.
Podczas ofensywy styczniowej Pietlakowy bombardoway skut lodami Wis
pod Wyszogrodem, niszczc ten naturalny most, przez ktry Niemcy starali si
umkn na zachodni brzeg rzeki. W lutym snajperskie ataki na twierdz
Kostrzyn przyspieszyy zdobycie tej nadodrzaskiej warowni. W walkach o Berlin
peszki otwieray nacierajcym bramy w barykadach i ufortyfikowanych
domach, niszczyy bunkry i prowizoryczne pasy startowe w pobliu Tiergarten,
skd na Storchach mieli zamiar ucieka faszystowscy prominenci.
Ostatnie bojowe loty Pe-2 prowadziy ju na innym froncie, daleko na
wschodzie, podczas dobijania oddziaw Armii Kwantuskiej.

38

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

WIERTUSZKA
Trjktna koperta poczty polowej. W rodku energiczne pismo:
Maniek! Jestemy poza frontem. Chopcy rw si do boju, ae pracy jeszcze
mnstwo. Kiedy pjdziemy w bj, nie wiadomo. Ucauj nasz trjk! Iwan.

List ten Pobin nosi w raportwce przez dwa tygodnie. Po prostu nie mia go
kiedy wysa. Program szkolenia na nowym typie samolotu by tak intensywny, e
Iwan Siemionowicz powracajc pn noc z zaj pada na ko i natychmiast
zasypia kamiennym snem. Maszyny startoway po kilkanacie razy dziennie i
nielicznym mieszkacom okolic podmoskiewskiego lotniska, gdzie jeszcze
niedawno stacjonoway myliwskie Jaki i Hurricaney z pukw powietrznej obrony
stolicy, ryk tysickonnych Klimoww uwiadamia, e cho wrg zosta odparty
spod granic miasta, to do jego pokonania trzeba jeszcze wiele trudu i krwi.
Dzie w dzie zaogi peszek trenoway ataki bombowe z lotu nurkowego,
latay na pobliskie poligony na strzelania, wiczyy loty zespoowe i bez
widocznoci, aby potem przej o klas wyej, do wiczebnych nalotw
nurkujcych w nocy. I przez cay czas lotnicy mczyli dowdc jednym pytaniem:
Kiedy na front? I odpowied zawsze bya ta sama: Czeka! Pobin
niejednokrotnie meldowa generaowi Nikitinowi, kierujcemu formowaniem
bojowych pukw, o stanie przygotowa i nastrojach w swojej jednostce, ale ju z
gry wiedzia, i odpowied bdzie ta sama...
W maju sytuacja na poudniu kraju staa si niepokojca. le byo pod
Charkowem i na Krymie, broni si zawzicie Sewastopol, Niemcy rwali ku
Wodze i naftowym zagbiom Kaukazu. Teraz nie wytrzyma ju i sam Iwan
Siemionowicz. Uwaa, e jego piloci dobrze opanowali now maszyn, a dalsze
dowiadczenia mog uzyska ju tylko w walce. Napisa wic raport bezporednio
do Stalina, proszc o skierowanie puku na nowo utworzony Front Stalingradzki.
Odpowied nadesza po czterech dniach. 150 puk otrzyma rozkaz zakoczenia
przygotowa do przebazowania w cigu dziesiciu dni.
Rankiem 13 lipca, w godzin po starcie transportowych Li-2 wiozcych na
nowe lotnisko personel techniczny, rwniutkimi trjkami wyszy w powietrze
peszki. Kurs na poudniowy wschd, ku Stalingradowi!
Maszyny koysz si w rozgrzanym powietrzu, monotonnie dudni silniki, w
dole przesuwa si morze zocistej pszenicy, byszcz w socu przebijajce si
przez step rzeki, bielej domki chutorw i stanic Cymliaskiej, Nikoajewskiej,
Kazaskiej. Pietlakowy zmieniaj kurs i w rwnych szykach lec ku Kaaczowi, a
dalej, po ponownej zmianie kierunku lotu, prosto na Gumrak, ma osad pod
39

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

Gorodiszczem, gdzie na polowym lotnisku, na pnocny zachd od Stalingradu,

ma by wsplna baza. Wsplna, bowiem pobinowcy razem z myliwcami 434
puku, ktrego dowdca major Kleszczew ma na burcie swojego Jaka
wymalowane 24 gwiazdki, wejd w skad specjalnej grupy 8 armii powietrznej
Chriukina.
25 lipca 1942 roku z rubiey Donu rusza niemieckie natarcie. Pada Krasnodar i
Majkop, a kilka dni wczeniej 250 000 onierzy i 1200 samolotw 6 armii Paulusa
i 4 Luftflotte Richthofena zaczyna marsz na Stalingrad. Dla onierzy Jeremienki,
Czujkowa i Szumiowa zaczyna si okres najtrudniejszy. Naczelne dowdztwo
ciga ze swych rezerw strategicznych kilka armii i kieruje je pod miasto, a
jednoczenie 28 lipca wydaje, podpisany przez Stalina, pamitny rozkaz nr 227:
Najwyszy czas zakoczy odwrt! Ani kroku wstecz! Musi to by teraz
naszym gwnym hasem. Do ostatniej kropli krwi trzeba broni kadego domu,
kadego metra radzieckiej ziemi!

Stalingrad przeywa tragiczne dni. Po kilka razy dziennie grupy liczce 50 do

280 Heinkli atakuj stolic Nadwoa. Na radzieckie pozycje obronne sun
dziesitki Stukasw i Messerschmittw. W cigu sierpnia na kade wier
kilometra kwadratowego spada 2000 bomb zapalajcych.
Genera Nowikow tworzy specjalne puki myliwskie, w skad ktrych
wchodz najlepsi radzieccy piloci. W kadej dywizji lotniczej powstaje wydzielona
grupa myliwcw, ktrych jedynym zadaniem jest tzw. swobodne polowanie i
likwidacja jak najwikszej liczby niemieckich samolotw, przede wszystkim
bombowych.
W poowie sierpnia dowdca 4 floty powietrznej genera pukownik von
Richthofen na naradzie w swej kwaterze w Mariupolu mwi:
Meine Herren! Sytuacja zaczyna by krytyczna. Doszlimy do Tereku,
walczymy o Kotielnikowo i Kaacz, ale nieprzyjaciel przesta si ju cofa.
Brakuje nam paliwa i bomb. Wyduyy si trasy dostaw. Powiem wyraniej:
zaopatrzenie szwankuje coraz bardziej, a bolszewicy dziki temu zyskuj na
czasie! Co proponujecie?
W rezultacie narady zostaje wydzielona 8 grupa powietrzna, ktra ma za
zadanie dowz materiau wojennego.
21 sierpnia Paulus przekracza Don i w cigu dwch dni osiga pnocne
przedmiecia Stalingradu. Nadchodzi 23 sierpnia, jeden z najtrudniejszych dni dla
obrocw miasta. Od rana na Stalingrad sypi si bomby, pon zbiorniki rafinerii,
magazyny, budynki w centrum, drewniane domki na przedmieciach. Tysice
mieszkacw ginie od odamkw i pomieni. Z miasta ewakuowano starcw,
kobiety i dzieci, ale osobisty rozkaz Naczelnego Wodza nakazuje pozosta w nim

40

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

pracownikom zakadw przemysowych i kategorycznie zabrania wysadzenia w

powietrze fabryk, pod ktrymi saperzy zdyli ju zaoy adunki wybuchowe.
Nad miastem i najbliszymi okolicami tocz si walki powietrzne. Szturmowe
Iy, szybkie peszki i wszdobylskie Po-2 dniem i noc bombarduj niemieckie
pozycje, niszcz skady na zapleczu, samoloty na lotniskach.
19 listopada Richthofen pisze w swym dzienniku:
Dzi rano, po przygotowaniu artyleryjskim, Rosjanie zaczli kontrnatarcie, na
ktre czekalimy od duszego czasu. Znowu po mistrzowsku wykorzystali pogod.
Deszcz, nieg i mga nie pozwalaj nam na uycie lotnictwa. Nie potrafimy
zniszczy przepraw na Donie, rozpoznanie powietrzne jest niemoliwe...

23 listopada zostaj rozbite dwie rumuskie armie wspomagajce Niemcw, a

22 dywizje 6 armii Paulusa znajduj si w ogromnym kotle.
Gigantyczny wysiek radzieckiego zaplecza powoduje, e sia uderzeniowa
Armii Czerwonej zostaje pod Stalingradem odtworzona. Niemcy trac przewag i
jeszcze tylko w lotnictwie posiadaj o sto samolotw wicej ni strona radziecka.
Ale to ju niedugo bdzie trwao...
Pobinowcy od chwili przylotu do Gumraka rw si do walki, ale pierwsze
bojowe loty nie stwarzaj okazji do bezporedniego starcia z wrogiem. Lataj
przede wszystkim na rozpoznanie, w pojedynk lub parami, zawsze troskliwie
eskortowani przez Jaki Kleszczewa. Tylko od czasu do czasu dowdca zezwala na
pojedynczy atak, po ktrym zawsze zostaje na drodze, w stepie lub na torach
poncy hitlerowski pojazd.
Te pierwsze ataki pozwalaj na opracowanie taktyki nalotw z lotu nurkowego
i kiedy przychodzi dla caego puku rozkaz bojowego wylotu, Pobin po
tradycyjnym ziemnym przygotowaniu prowadzi peszki nad step. Tam jeszcze
raz trenuj nalot i bior kurs bojowy. Cel stanowiska artylerii przeciwlotniczej
chronice lini kolejow Biaa Kalitwa Morozowskaja. Bombowce nadlatuj na
duym puapie, wchodz w dymy pkajcych pociskw obrony przeciwlotniczej, a
kiedy pojawiaj si Messerschmitty, strzelcy pokadowi witaj je zmasowanym
ogniem karabinw maszynowych. Niemcy odskakuj na bezpieczn odlego, a
Pietlakowy natychmiast pochylaj ku ziemi swe smuke dzioby i wal si w d, ku
byskajcym ogniami wystrzaw stanowiskom opeel. Teraz jest moment
niebezpieczny, jako e po zrzuceniu bomb, kiedy samoloty wyrywaj w gr ze
stromego toru nurkowania, ich zaogi s bezbronne; na skutek przecienia trac
przecie na moment przytomno. Ale Iwan Siemionowicz opracowa dokadny
plan dziaania. Pozostawi jedn grup myliwcw osony na wysokoci, z ktrej
peszki zaamuj kt lotu i przechodz do nurkowania, a drugi zesp Jakw cay
41

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

czas kry na puapie dla bombowcw krytycznym, tu, gdzie wychodz one z
nurkowania. I kiedy Messerschmitty w dogodnej wedug ich oblicze chwili do
ataku spywaj w d, wchodz prosto w ogie Jakowleww. Par maszyn z
czarnymi krzyami dymi i opada w d pomidzy poprzewracane dziaa.
Ten system wspdziaania peszek z myliwcami staje si wkrtce
obowizujcym na caym stalingradzkim froncie.
W poowie lipca na powietrzny zwiad zostaa wysana zaoga starszego
lejtenanta Zoudiewa. Zadanie normalne rozpoznanie polowych lotnisk 4 floty,
na ktre Niemcy cignli samoloty z gbokich tyw. Ale natychmiast po starcie
lotnicy otrzymali rozkaz powrotu na Gumrak i przez kilka minut zachodzili w
gow, usiujc dociec przyczyny nienormalnego przecie odwoania lotu. Kiedy
podkoowali ku kracowi lotniska, gdzie miecia si kwatera dowdcw obu
pukw, czeka ju na nich Pobin, ktry natychmiast, nie baczc na krcce si
jeszcze miga, wlizn si przez dolny waz do kabiny pilota i przekrzykujc
silniki wyjania oudiewowi powd nagego wezwania:
Znacie rejon Morozowskiej? Tam gdzie wczoraj atakowalimy czogi?
Usyszawszy odpowied twierdzc, dowdca kontynuowa: Gdzie tutaj, na
zachd od elewatora, Niemcy powinni mie wielki skad paliwa i
najprawdopodobniej polowe lotnisko dla myliwcw. Cz paliwa trzymaj w
zbiornikach podziemnych i naziemnych, a reszta w cysternach odwoona jest
wprost na lotniska na pnoc od Morozowskiej. To powinno by gdzie tutaj.
Pobin wskaza palcem cienk niteczk Unii kolejowej odchodzcej od szlaku
Biaa Kalitwa Morozowskaja Surowikino. Nie musz dodawa, e opeel
maj tam potn. Genera Chriukin chcia, aby poleciao tam co najmniej
dziewi maszyn, ale zadecydowaem, e nasz snajperski sposb bombardowania
przyda si i podczas zwiadu. A teraz, Loka, odpowiedz mi szczerze dowdca
nie mia zwyczaju zwracania si do podkomendnych po imieniu podczas
subowych rozmw, chyba e chodzio o zadanie niecodzienne. Mam lecie z
tob?
oudiew gorco zaprotestowa. I to tak gorco, e Pobin serdecznie si
umiechnwszy mocno ucisn mu rk, zgrabnie wyskoczy na ziemi i, kiedy
dyski migie zalniy w socu, unis do do daszka.
Peszka Zoudiewa snua si nad kolejow magistral, wymykaa ostrzaowi
zenitwek, penetrowaa lene komysze wzdu torw, ale nic szczeglnego trzem
ludziom na jej pokadzie nie wpadao w oko. Bombowiec oprcz fotokamer
zamontowanych pod kadubem mia podwieszone na zaczepach centropatu dwie
stukilowe zapalajce bomby, ktre koniecznie naleao umieci w jakim godnym
celu. Zaczli wic przymierza si do samotnego, czteroosiowego wagonu, ktry
sta przy stacyjnym budynku Moozowskiej. Ciasny zwrot, zaoga uprzedzona o
ataku czuwa. Nawigator Kopiejkin kuli si przy bombocelowniku, strzelec
Argunow mocniej ciska uchwyty Szkasa i ju Pietlakow stromo spada w d.
42

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

Myliwce eskorty natychmiast dziel si na dwie pary. Jedna wielkimi zakolami

schodzi nisko, druga pozostaje w grze, o kilometr od celu. oudiew oddaje
wolant, maszyna ustawia si niemal pionowo, prdko ronie, strzaka
wysokociomierza majestatycznie odmierza pozostae do ziemi metry: 1300...
900... 400. I w tej samej chwili w przedniej szybie kabiny pojawiaj si pkate
cysterny, a dalej kilka messerw poczonych wami z rudozielonymi wozami.
Zlewa si to wszystko w oczach, ale oudiew natychmiast zarzdza odbj.
Atakujemy lotnisko! Wydaje mu si, e mwi spokojnie, ale strzelcy a
drgnli posyszawszy jego gos.
Znowu ciasny zakrt i pod ktem 70 stopni peszka przechodzi do ataku! W
centrum krzya celownika ronie ciemnozielony Messerschmitt, uciekaj ode
malekie figurki mechanikw, potyka si podcity spadochronem pilot. Kciuk
Zoudiewa naciska spust i zwolnione z zaczepw bomby odskakuj od samolotu...
Peszka ley w gbokim zakrcie i jej zaoga widzi poncego Messerschmitta,
wyrwy w startowym pasie, w jednej z nich tkwi koujcy na start messer... i
znowu gboki lewy zakrt... W kbach dymu majacz pkate cysterny na wp
zakopane w ziemi i nagle cel znika! oudiewowi wydaje si, e ogldany przed
sekundami obraz jest iluzj. Latali tutaj od kilkunastu dni i aden z lotnikw nie
widzia zbiornikw z paliwem, samochodw, cystern...
Ale pilot nurkujcego bombowca nie ma prawa miewa iluzji i zwidw. Znowu
ciasny zakrt i znowu w celowniku rosn wkopane w ziemi pojemne cysterny i
onierze padajcy plackiem na widok radzieckiego samolotu. Rka niemal
automatycznie robi na mapniku odpowiedni znaczek. Peszka na penej mocy
silnikw idzie w gr i natychmiast kadzie si na kurs ku Gumrakowi... I tylko
pozostaje al, e bomby poszy na niewany cel, a jednoczenie satysfakcja, e to
oni, zaoga samotnej peszki, wiedz, gdzie jest skadnica paliwa dla 4 Luftflotte,
tych spw-cierwnikw przez dwadziecia cztery godziny nkajcych Stalingrad!
Lduj na Gumraku, melduj Polbinowi o swoim odkryciu i natychmiast
zaczyna si zawierucha przygotowa do lotu bojowego. oudiew ma
kategoryczny rozkaz odpoczynku. Niby stara si go wykona, ale na widok
mechanikw krztajcych si przy jego samolocie nie wytrzymuje i zbudziwszy
zaog bierze si do pracy. Nie trwa to dugo. W sztabie daj dokadniejszych
wskazwek i starszy lejtenant, nieco zdeprymowany generalskimi mundurami,
tumaczy, jak przypadkowo rozpozna nieprzyjacielsk baz paliwow.
Pobin decyduje, e wystartuj we dwjk z normaln myliwsk oson.
Bezporednio po starcie jeszcze raz powtarzaj omwione ju na ziemi moliwe
warianty ataku i od razu znad poligonu bior kurs na Morozowsk. Cel kryje si w
prostokcie 80x100 metrw, w gbi sosnowego lasu, gdzie czste wschodnie
wiatry skaniaj czuby drzew ku polanie. Maskowanie bazy jest niemal
doskonae...

43

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

Zaoga dwch peszek dostaa od dowdcy frontu dyrektywy pozwalajce

waciwie na wszystko. Mog dziaa jak myliwcy wychodzcy na swobodne
polowanie. Kilkanacie Jakw Kleszczewa czuwa nad ich bezpieczestwem i,
kiedy Pietlakowij zmieniaj szyk maszyna z czerwon jedynk wychodzi na
czoo, zniajc jednoczenie lot myliwce natychmiast dziel si na dwa
zespoy. Te z parzystymi numerami spywaj nad czubki sosen, midzy ktrymi
cignie si kolejowa linia, reszta pozostaje w grze.
Kt ataku 70 stopni, adunek dwie dwustupidziesiciokilowe i dwie
stukilowe bomby, na kady samolot.
Midzy rozpartymi na orczyku stopami w oszklonej pododze kabiny pilota
pokazuje si obraz identyczny z tym, ktry jest na mapie przymocowanej do
prawego kolana. Zmiana kursu o par stopni, samoloty wchodz nad sosnowy las,
nawigatorzy podaj kolejne zmiany kursw. Nage przed nosami peszek
przemyka Messerschmitt z siedzcym mu na ogonie Jakiem i rwnie nage
pierwsza peszka spywa w d, w gboki parw i natychmiast odpywa w bok.
oludiew syszy glos Polbina:
Odkrye? To i zamykaj...
Pietlakow lejtenanta wchodzi w jar, przed nosem przemyka oszalay ze strachu
Messerschmitt, ktremu na ogonie siedz dwa Jaki, walce z broni pokadowej. Ze
skutkiem...
oudiew wysuwa hamulce spod skrzyde, odbezpiecza przyciski bombowyrzutnikw i naciska spust.
Szczki trzymajce szarozielone bomby rozluniaj si i dwa obe cielska mkn
ku ziemi. Rw si jednak o kilkanacie metrw przed celem... Bd lejtenanta
poprawia Pobin i natychmiast umyka przed grzybem eksplozji, przejmuje
prowadzenie i ponownie schodzi do ataku, tym razem pod ostrzejszym ktem. Z
ziemi odzywa si chaotyczny ogie zenitwek, Niemcy gubi si w odkadaniu
poprawek, wybuchy pociskw smu si wysoko w grze, a kiedy peszki
schodz niej, jest ju waciwie po wszystkim...
Nad stepem wznosi si ku niebu potny sup gstego dymu, przez ktry
przenika czerwie pomieni. Raz po raz rw si kolejne zbiorniki z paliwem,
podsycajc ju szalejce pomienie. Z daleka wyglda to jak gigantyczne dymice
drzewo...
Wiele niemieckich czogw, pojazdw i kilka pukw 4 Luftflotte zostanie na
swych miejscach postoju. Pobin jeszcze przed dolotem do Gumraku gratuluje
oudiewowi.
No i co, Leonid, wypada ci powinszowa zamknicia. Teraz fryce bd
tankowali deszczwk!
I natychmiast w suchawkach rozlega si charakterystyczny szurgot:
Zuchy chopcy! Alecie im dooyli. Postaramy si teraz popisa przed
wami!
44

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

Pobin umiecha si, odwraca gow w kierunku najbliszego Jaka, w ktrym

leci dowdca osony, i woa:
Z lewej messer!
Widz, dawno go widz, braciszku. Id spokojnie do domu, teraz my si
pobawimy...
W gosie myliwca brzmi stanowcza nuta i pukownik ju ma zamiar go
posucha. Wie, e tamten zrobi wszystko, eby osoni ludzi, ktrzy przed chwil
wykonali niebezpieczne zadanie. Ale nagle sytuacja ulega zmianie. Zza supa
czarnego dymu wyskakuj z przewag wysokoci czwrki Messerschmittw. Pn
si w gr, rozchodz dwjkami i zaczynaj okra walczce w grze myliwce.
Pobin decyduje si natychmiast:
Leonid! Pomagamy Jakom!
Zaogi obu bombowcw sysz w hemofonach rozgorczkowane gosy
myliwcw:
Waka! Odskakuj! Masz messera na ogonie!
Wal z lewej, po krzyykach!
Osaniaj, atakuj!
I nagle spokojnie, ale stanowczo mwi dowdca osony:
Pobin! Zmykaj do domu, sam sobie dam rad!...
Kb walczcych maszyn przesuwa si powoli na wschd, a kiedy pierwsze
niespodziewane serie z peszek zaczynaj messerom dawa si we znaki i asy
von Richthofena trac raptownie animusz, Pistlakowy zamykaj im odwrt i
wystawiaj na strza Jakom. Dymi ju pierwsze tposkrzyde maszyny, z kilku z
nich wypryskuj malekie sylwetki, nad ktrymi natychmiast rozkwitaj biae
parasole. Nagle w tylnej wieyczce rozlega si zwyciski wrzask:
Dymi fryc! Zrbaem!
Gratuluj, sierancie. Pobin jest uradowany. Ale ciszej, bo nie widz,
gdzie lecimy... Zreszt osona chce nam pewnie jeszcze co powiedzie...
Osona rzeczywicie natychmiast si wcza, ma swoje wasne zdanie na temat
wykonywania rozkazw i dyscypliny, a potem ju nieoficjalnie, co zreszt
doskonale sycha we wszystkich radiostacjach frontowych zaprasza
pobinowcw na gbokiego kielicha...
Ale z zaproszenia niestety nic nie wychodzi. Zaledwie zdyli wyldowa,
otrzymali nowy rozkaz startu. Puk otrzyma zadanie wsparcia przeciwpancernych
baterii, ktre ju z trudem radziy sobie z czogow nawal...
Noc z 18 na 19 lipca mija dla artylerzystw spokojnie. Nastpnego ranka te
nic si nie dzieje. Po niemieckiej stronie cisza, a przecie zawsze o tej porze
ruszao nieprzyjacielskie natarcie... Co poniektrzy sigaj do kapciuchw,
wykorzystuj niespodziewan cisz na przeciwpancerne skrty, kilku apie
menaki i zbiega w d, ku woaskim ruczajom, a kiedy nadal nie ma adnej
reakcji z tamtej strony, ci bardziej dowiadczeni bior si za przepierk.
45

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

A frontowa wie przebiega przez okopy i stanowiska artylerii, gniazda

cekaemw i rusznic pepanc. Mwi si o stojcych pod Morozowsk niemieckich
czogach, o unieruchomionych Mercedesach, Hanomagach i DKW, ktre zgodnie z
planem przybyy do skadw paliwa i zastay tylko morze pomieni.
Stalingradczycy wiedz te, komu zawdziczaj t niespodziewan chwil
wytchnienia... Nazwiska Pobina i oludiewa staj si sawne w okopach.
Dowdca 150 puku cay czas wyciga wnioski z powietrznych walk,
obserwuje ataki szturmowych garbatych i postanawia wykorzysta, a waciwie
przystosowa ich taktyk dla potrzeb swoich pikujcych. Przez kilka nocy
pukownik zarysowuje dziesitki kartek papieru. Energicznie biegajcy owek
sumuje kolumny cyfr, kreli, poprawia, wyrysowuje due krgi z krzyykami
samolotw, przelicza czasy i odstpy midzy kolejnymi maszynami... wreszcie
wszystko jest gotowe i na rannej odprawie Pobin przedstawia swym
podkomendnym projekt nowego systemu ataku nurkujcych bombowcw
wiertuszk, czyli karuzel. Pierwsze prby na poligonie i wykorzystanie
praktyczne, oczywicie, na wrogu. Nowa taktyka polega gwnie na mariau
waciwoci nurkujcego bombowca ze sposobem ataku szturmowcw. Pietlakowy
dochodzc do celu zmieniaj szyk i pojedynczo, w kilkudziesiciosekundowych
odstpach, z wysokoci 6001000 metrw, spywaj w d pod ktem 70 stopni
atakujc cel pojedynczymi bombami, dokadnie, po snajpersku, celowanymi. Po
wyjciu z pierwszego ataku maszyny wchodz w krg i kolejno, a do wyczerpania
adunku bomb powtarzaj naloty.
Nowa taktyka zostaje wyprbowana i sprawdzona. Po pierwszych atakach
Pobin wprowadza kilka poprawek i ju wkrtce w radzieckich pukach i
dywizjach bombowcw nurkujcych wiertuszka zaczyna by uywana
powszechnie.
Pukownik jest niezmordowany. Po piciu lub szeciu dziennych wylotach robi
krtk przerw, podczas ktrej mechanicy uzupeniaj paliwo i amunicj, i tu
przed zachodem startuje ponownie. Klucze peszek kr za lini frontu, czatuj
na moment, kiedy na zaciemnionym nieprzyjacielskim lotnisku na chwil zapali
si reflektor, wskazujc drog ldowania jakiemu samotnemu Junkersowi czy
Dornierowi powracajcemu znad Stalingradu. Pobinowi i towarzyszom ta
krciutka chwila zupenie wystarcza. Notuj w pamici kierunek pasa startowego,
intuicyjnie okrelaj miejsca, gdzie stoj zamaskowane samoloty, i byskawicznie
atakuj. Jeden, jedyny raz, ale zawsze ze skutkiem. Kiedy pozostawiaj za sob
ponce, potrzaskane samoloty, nad owietlone poarami lotnisko wyskakuj
szturmowe Iy i dopeniaj dziea zniszczenia.
W grudniu 1942 roku radzieckie lotnictwo zaangaowane w walkach na
stalingradzkim teatrze wojennym otrzymuje zadanie powietrznej blokady kota, w
ktrym tkwi dywizje Paulusa. Z trzech powietrznych armii (16, 17 i 8) zostaj

46

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

wydzielone jednostki myliwskie i bombowe majce niszczy nieprzyjacielskie

samoloty znajdujce si w powietrzu i na ziemi.
W pierwszej fazie nadwoaskiego mostu powietrznego transportowe
Junkersy ze specjalnej wydzielonej grupy generaa Fiebiga lataj z zaopatrzeniem
dla okronych wojsk zarwno w dzie, jak i w nocy. Ale ju w pierwszych dniach
powolne maszyny s dziesitkowane przez Jaki i awoczkiny generaa
Krasowskiego i Fiebigowi nie pozostaje nic innego jak wysya trjsilnikowe
maszyny noc, pod oson Messerschmittw. Problemem zaopatrzenia oblonej
armii zajmuje si teraz osobicie Gering, ktrego sztabowcy pospiesznie
wyliczyli, e onierze Paulusa powinni otrzyma kadego dnia 500 ton ywnoci,
amunicji i paliwa. Do tego celu trzeba okoo tysica samolotw transportowych
(Fiebig dysponuje zaledwie 288 maszynami) i dogodnie pooonymi lotniskami (8
grupa ma bazy pooone w odlegoci 150200 km od Stalingradu).
Niemcy pocztkowo dostarczaj 6 armii 50 ton materiaw dziennie, ale na
kategoryczny rozkaz Goeringa Richthofen i Fiebig musz opracowa nowy plan
zaopatrzenia okronych. Teraz nad cel startuj due zespoy trarnsportowych Ju52 po 20 do 30 maszyn, w silnej osonie myliwskiej. 5 grudnia, w dwa tygodnie
po zamkniciu w kotle, Paulus po raz pierwszy otrzymuje jednego dnia ponad 300
ton adunku. Po raz pierwszy i ostatni. Nowy system spotyka si z natychmiastow
reakcj radzieckich myliwcw. Meldunek z kwatery feldmarszaka z dnia 7
grudnia gosi:
Otrzymalimy 200 ton ywnoci i amunicji. Na zajtym przez nas terenie spady
4 transportowce zestrzelone przez Rosjan, kilka innych,- uszkodzonych, zauwaono,
jak oddalay si w kierunku zachodnim...

Nowa koncepcja Fiebiga przeloty wycznie noc, w pojedynk te nie

zdaje egzaminu. Przecione maszyny, jeli nawet uchodz przed dziakami
radzieckich myliwcw, wpadaj w ogie artylerii przeciwlotniczej, rozbijaj si o
nadwoaskie wzgrza, wal w ziemi z oblodzonymi patami. Szturmowce i
bombowce z czerwon gwiazd rozpoczynaj teraz ataki na nieprzyjacielskie bazy
zaopatrzeniowe. 9 grudnia puk Pobina i szturmowce Chriukina atakuj i pal w
Tacyskiej wielkie skady paliwa oraz kilkanacie Junkersw. Pi dni pniej
wielki bombowy dywan Pietlakoww niszczy w Zwieriewie 12 samolotw ju
zaadowanych i gotowych do lotu oraz uszkadza kilkadziesit innych, ktre
dopiero po generalnym remoncie bd si nadaway do lotw.
Rankiem 24 grudnia generaa Fiebiga budzi narastajce z kad chwil
dudnienie. Zaniepokojony czy si natychmiast z Richthofenem, ale dowdca 4
floty o niczym nie ma pojcia. Zaleca spokj i opanowanie oraz kategorycznie
zakazuje wycofania si z Tacyskiej, gdzie mieci si gwna baza grupy
transportowej. O wp do szstej na pasy startowe lotniska wpadaj radzieckie
47

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

czogi! W nienej zamieci, byskajc ogniem z luf, T-34 sun na przymarznite do

ziemi Junkersy i czterosilnikowe Condory wyadowane winem i czekolad, ktre
maj osodzi wita zamknitym w kotle dywizjom.
Pancerny zagon radzieckiego korpusu miady gsienicami nieruchome
maszyny, wali z dzia i kaemw po zmykajcych w bielinie hitlerowcach,
wznieca poary w warsztatach remontowych i skadach paliwa. Po kilkunastu
minutach w Tacyskiej ponie 66 samolotw z czarnymi krzyami.
W poowie stycznia 1943 roku radzieckie czowki pancerne osigaj
Pitomnik, jedno z dwch lotnisk, ktre ma Paulus do dyspozycji. Z 14 bazujcych
tam samolotw tylko cztery zdoay wyj w powietrze, ale przy ldowaniu na
dawnym lotnisku 150 puku w Gumraku, gdzie tok jest niesamowity i obsuga nie
przygotowana do niespodziewanego przyjcia maszyn, czwrka uciekinierw
rozbija si. Nowym dowdc powietrznego mostu zostaje szef sztabu Luftwaffe,
feldmarszaek Edward Milch, ktry natychmiast przeczesuje tyowe jednostki i na
wielkie lotnisko w Salsku ciga co si tylko da maszyny Lufthansy,
dyspozycyjne samoloty sztabowcw i przemysu zbrojeniowego, prototypowe
egzemplarze Junkersw 390, wielokoowe latajce trumny Messerschmitty Me323, dowiadczalne Siebie wyposaone w najnowsze, supertajne urzdzenia do
automatycznego pilotau.
Tymczasem wok miasta powstaje byskawicznie zbudowana przez radzieckie
bataliony saperw sie faszywych lotnisk, na ktrych prawie kadej nocy lduje
po kilka zabkanych niemieckich samolotw. Nad Salskiem kadej nocy buszuj
dwupatowe Polikarpowy. Nadlatuj z wyczonymi silnikami, zrzucaj
dziesiciokilogramowe zapalajce bomby i powracaj do swoich, by jeszcze kilka
razy polecie nad niemieck baz. Zjawiajce si jak duchy kukuruniki do tego
stopnia demoralizuj personel, e Milch decyduje si na utworzenie specjalnej
eskadry przechwytujcej, zoonej z przedwojennych jeszcze FW-58 o nieco
wikszej prdkoci od Po-2. Ale mimo tych wszystkich rodkw, sdw doranych
i kar zaopatrzeniowa flota topnieje jak wiosenny nieg. Premie ju te nie
pomagaj. Piloci transportowi po prostu boj si lata.
4 stycznia na stanowiska zajte przez onierzy Paulusa i na teren, gdzie mieci
si obz hitlerowskich jecw wojennych, spada z gry deszcz odznacze. W
aluminiowych zasobnikach mikko zlatuj w nieg pakiety z elaznymi Krzyami,
majcymi podnie morale oblonych...
W cigu 70 dni powietrznego mostu 8 grupa dostarczya armii Paulusa 6600
ton ywnoci, amunicji i paliwa, czyli mniej ni poow tego, co potrzeboway
dywizje w kotle. Zamiast obiecywanych 500 ton dziennie, rednia adunkw
wyniosa 94 tony. Straty w samolotach i personelu latajcym s dotkliwe 488
transportowych maszyn i ponad tysic ludzi pilotw, nawigatorw, strzelcw
pokadowych. Ta ostatnia strata tym jest dotkliwsza, e wikszo pilotw i
nawigatorw to dowiadczeni instruktorzy ze szk lotniczych III Rzeszy.
48

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

10 stycznia rozpoczyna si generalny atak wojsk Frontu Doskiego. Ostatnie

strzay padaj w Stalingradzie 2 lutego 1943 roku. 91 000 niemieckich onierzy i
oficerw, wraz ze swym dowdc, idzie do niewoli. Tego samego dnia Milch
wysya nad Stalingrad sze rozpoznawczych samolotw. Feldmarszaek nie ma
pojcia, jak rozwija si sytuacja w kotle, i chce uzyska jakiekolwiek dane. Ma je
po kilkudziesiciu minutach. Powracaj tylko dwie zaogi, ale obie melduj to
samo Rosjanie w Stalingradzie wituj zwycistwo!
Kampani stalingradzk kocz pobinowcy z mieszanymi uczuciami.
Raduj si ze zwycistwa, jak Wszyscy, ciesz bogatym kontem zestrzaw i
dziesitkami zniszczonych czogw, samochodw ciarowych i popalonych na
lotniskach samolotw 4 Luftflotte, ale t rado przymiewa wiadomo
poniesionych strat, ktre zwaszcza pod koniec roku byy due. Z bojowych lotw
nie powrcio kilkanacie zag, w tym, co jest strat najboleniejsz, ekipy
Bohaterw Zwizku Radzieckiego Andrieja Chwastunowa i Igora
Komarnickiego...
Z pocztkiem lutego puk zostaje skierowany ponownie na podmo. kiewskie
lotnisko, gdzie ma uzupeni straty i po przeszkoleniu na nowych typach
bombowcw powrci na front.
Ale ju pierwszy lot, przeprowadzony przez Pobina na wieo otrzymanym
samolocie, pokaza, e maszyna ta absolutnie nie spenia pokadanych w niej
nadziei. Dwusilnikowy bombowiec redniego zasigu, Douglas Boston DB-7,
ktrych kilka tysicy sztuk dostarczono w ramach lend-lease Zwizkowi
Radzieckiemu, zaprojektowany jako taktyczny bombowiec na rednich dystansach,
nie sprawdzi si zupenie jako bombowiec nurkujcy. Ju podczas pierwszych
prb okazao si, e po wyrwaniu z lotu nurkowego, a zdarzyo to si kilkakrotnie,
tylko doskonaa znajomo pilotau uratowaa Pobina i jego zaog przed
katastrof. Cztery razy Boston by wprowadzony w lot nurkowy, pod coraz
wikszymi ktami, i cztery razy podchodzi do ldowania ze zwichrowanymi
kocwkami skrzyde lub ze znieksztaconym upierzeniem ogonowym. Pobin
stara si wycign z nowego samolotu maksimum moliwoci, lecz niestety
Bostonowi daleko byo do peszki. I nic dziwnego, e pukownik kategorycznie
odmwi przezbrojenia puku na amerykaskie maszyny.
Reakcja dowdztwa radzieckiego lotnictwa na raport Iwana Siemionowicza
bya natychmiastowa. W cigu tygodnia zza Uralu przylecia zesp nowiutkich,
jeszcze pachncych cellonem, peszek najnowszej wersji, z obrotow wie
grnego strzelca i kaemem o wikszym kalibrze. Przeszkolenie zag
sprowadzonych z uzupenienia przebiegao sprawnie i w ostatnich dniach marca
Pobin moe zameldowa dowdcy korpusu, gen. Turkielowi, gotowo wylotu na
front.
49

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

Ale wylot nie nastpuje. Natomiast zaogi 150 przeywaj ca seri

niespodzianek, poprzedzonych naturalnie frontow plotk, ktra jak zwykle
sprawdza si w 95 procentach. Na gimnastiorce Pobina pojawia si maa zota
gwiazdka Bohatera Zwizku Radzieckiego, pukownik przekazuje swoje
obowizki nowemu dowdcy majorowi W. A. Nowikowowi, dowiadczonemu
pilotowi bombowemu, ktry natychmiast po Pobinie wprowadzi wiertuszk do
taktyki dziaania swoich pikujcych, i obaj z rk generaa Iwana Turkiela
przyjmuj gwardyjski sztandar i nominacj 150 puku na 35 puk bombowcw
nurkujcych gwardii, na razie skierowany do rezerwy Naczelnego Dowdztwa i
wcielony w skad 2 korpusu gen. Sandaowa.
Dla zag i mechanikw poegnanie z dowdc jest potnym wstrzsem. I
cho wiadomo, e z racji mianowania na nowe stanowisko zastpcy inspektora
si powietrznych pukownik na pewno bdzie w dawnej swej jednostce czstym
gociem, to mimo wszystko chopcy nie potrafi ukry wzruszenia. Iwan Masiuk,
wieloletni mechanik jedynki Pobina, rozciecza przydziaowy nabj spirytusu
zgoa niemskimi zami...
Najblisza przyszo pokae, e jest to ich ostatnie spotkanie. Krtko pracujc
na nowym stanowisku pukownik powici swj czas i uwag przede wszystkim
tym, ktrzy nie zdoali w dostatecznym stopniu opanowa kunsztu powietrznego
nurkowania. Zastpc inspektora jest Pobin niespena trzy miesice. Bardzo
rzadko, tylko w wyznaczonych dniach, mona go zasta za biurkiem. Wikszo
czasu powica bojowym pukom lub jednostkom sprowadzonym z rezerwy. I
pisze raport za raportem, i nka Naczelne Dowdztwo, a wreszcie przychodzi ten
wymarzony dzie. Nominacja na dowdc 2 korpusu bombowcw nurkujcych
gwardii, ktry wchodzi w skad 2 armii powietrznej, i natychmiastowe skierowanie
na front, na kubaskie stepy, gdzie latem 1913 rozegra si jedna z najkrwawszych i
najzacitszych bitew ostatniej wojny wiatowej.
Ale lotnicy Pobina nie od razu zostaj rzuceni do bezporedniej walki.
Wikszo zag korpusu stanowi piloci, strzelcy i nawigatorzy z pukw
zapasowych, ktrzy jeszcze nie spotkali si w powietrzu z wrogiem i cho
podstawowe szkolenie maj za sob, trzeba ich jeszcze nauczy tego, co jest istot
kadego lotnika siedzcego w kabinie nurkujcej peszki precyzyjnego,
snajperskiego ataku na cel. Nic wic dziwnego, e terkoccy stukonnym silnikiem
Po-2, pilotowany przez nominowanego wiosn do stopnia generaa majora Iwana
Siemionowicza, jest czstym gociem na polowych lotniskach korpusu...
W haasie, jaki panuje rankiem na lotnisku, w wyciu silnikw Pietlakoww i
warkocie ciarwek z paliwem podjedajcych do bombowcw, nie sycha
maego kukurunika. Ale jak zwykle o wp do sidmej krztajcy si na
stoiskach mechanicy odrywaj si na moment od pracy i patrz na zachodni
kraniec lotniska, gdzie znad lasu .spywa na ziemi dwupatowa maszyna.
Pobin leci.
50

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

Do porannych wizyt dowdcy wszyscy si ju przyzwyczaili i niemal reguluj

zegarki na widok samolotu generaa. Tak jest i tym razem.
Po-2 kouje prosto ku stanowisku dowodzenia. Milknie silnik i z kabiny
wyskakuje wysoki, przystojny mczyzna, odbiera raport od dowdcy puku i wraz
z nim kieruje si ku zamaskowanym na skraju lasu samolotom. Mechanicy
porzucaj na moment prac, prostuj si, salutuj i z szacunkiem patrz za
sprycie idcym generaem.
Na kocu lotniska, na wzgrku, skd doskonale wida rozoony na
wyysiaym zboczu poligon, czekaj ju piloci puku. Pobin wita si krtko i
natychmiast przystpuje do wyjanienia zadania:
May krg, dziesi metrw, to cel gwny, krzy w jego centrum to
nieprzyjacielski bunkier. Trudno bdzie trafi, co, Potnikow? Pobin zwraca si
raptem do wysokiego, modziutkiego chopaka, ktremu spod hemofonu
wymykaj si niesforne blond loki.
Nielekko, towarzyszu dowdco, ale mona si postara...
A wy co sdzicie, Czernysz?
Jeli to bunkier, to ja go za wszelk cen zniszcz.
A jeli nie? Jak w naszym przypadku.
To chyba te...
I wanie, sami widzicie, ju nie macie pewnoci. A lotnik z nurkujcych
musi mie j zawsze, w kadym momencie... W warunkach bojowych nieraz
bdziecie atakowali cele trudno dostpne, schowane gdzie w lesie, najeone
zenitwkami, lub pojedyncze, dobrze zamaskowane bunkry. Ominiesz w
pierwszym ataku, moesz nie mie szans na powtrzenie. A pod ogie wystawisz
swoich, na ziemi, ktrzy zaraz rusz do szturmu! A jestemy tutaj przecie po to,
eby tym na ziemi przeciera drog, uatwia ich cik prac. Popatrzcie zreszt...
Genera wskaza na blisk doskonale ze wzgrza widoczn szos, po ktrej, w
obokach pyu, zwiewanego czerwcowym wiatrem, suny nieprzerwanym wem
czogi, cigniki z dziaami, kolumny piechoty.
Ju od duszego czasu komunikaty Sowinformbiura zaczynay si t samfraz: Na froncie w ostatnich dniach nie nastpiy adne powaniejsze zmiany.
Lecz tutaj, na przyfrontowym lotnisku pod Kurskiem, wszyscy zdawali sobie
spraw, e ju wkrtce tre komunikatw musi ulec zmianie.
Szkoleniowe zajcia id wic pen par. Kiedy soce zaczyna wyziera spoza
wierzchokw sosen, zaogi siedz ju w kabinach, mechanicy wyrywaj
podstawki spod k, rycz silniki i smuke peszki ruszaj ze stoisk. Trawa
kadzie si od podmuchu, trzepoc startowe chorgiewki, wyrwane poke kpy
unosz si w powietrze i wolno opadaj. Pietlakowy startuj kluczami, zbieraj si
nad lotniskiem i sun ku poligonowi. W miar dochodzenia do celu, szyk kolumny
kluczy rozciga si, maszyny tworz dugi w i nagle idealna linia pyncych w
rozgrzanym powietrzu samolotw zaamuje si. Pierwsze dwie peszki gnaj ju
51

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

pod ostrym ktem w d, za nimi kolejno id nastpne, przewalajc si przez

skrzyda. Z lotniska wida kreseczki bomb urywajce si spo kadubw, w
centrum krgu jeden wybuch pokrywa si z drugim, w moment potem echo
przyno basowe grzmoty detonacji i ju Pe-2 pynnie, jakby bez wysiku,
wychodz w gr, nabieraj wysokoci i ustawiwszy si w szerokim krgu znw
atakuj. W kilkadziesit sekund pniej nie ma biaego wapnowanego krzya i
tylko resztki dymw zwiewane przez wiatr wiadcz o niedawnym ataku.
Kiedy klucze dochodz do przylotniskowej strefy, powyej, nad nimi,
przeskakuje eskadra Skorobogatowa, skadajca si z najbardziej dowiadczonych
zag w caym puku. Lec na bombardowanie niemieckich pozycji. Maszyny
wznosz si coraz wyej, malej i nikn midzy dwoma potnymi cumulusami.
Pierwszy lduje dowdca korpusu. Jego samolot atwo rozpozna po
jaskrawoczerwonych kopakach migie i wymalowanym na lewej burcie, tu pod
kabin pilota, duym emblematem gwardii.
I natychmiast, kiedy milkn silniki, ludzie rozgrzani jeszcze wiczebnym lotem
gromadz si na kracu lotniska i Pobin analizuje nalot:
Rezultaty uwaam za dobre. Bunkier ju w pierwszym zejciu przesta
istnie. Gwna w tym zasuga lejtenanta Potnikowa, ktremu naley si pochwaa
w dzisiejszym rozkazie. Chc jedn bardzo wan rzecz podkreli, o ktrej
czasami zapominacie. Chodzi mi o wspdziaanie zaogi, a konkretnie nawigatora
i pilota. Wiecie, e podczas ataku w locie poziomym dla pilota cel znika w
momencie, kiedy przysania go nos samolotu. Od tej chwili prowadzi zesp
nawigator i pilot musi bezbdnie, bez opnie, wykonywa jego zalecenia.
Macie wspdziaa jak pianici koncertujcy na cztery rce. Spnisz si, bracie
dorokarzu, z naciniciem spujtu bombowyrzutnika i odamki wasnych bomb
rozwal ci silnik.., I jeszcze jeden powany bd, ktry popenio dzisiaj wielu z
was. Strzelalicie wszyscy z karabinu i wiecie, e jzyczek spustowy trzeba
naciska pynnie, przy wstrzymanym oddechu. Tak samo musicie postpowa,
kiedy zwalniacie bomby... Dusisz, bracie, przycisk gwatowniej, nerwowo, i ju
masz rozrzut bomb w celu...
Lotnisko ucicho. Powrcia dziewitka kapitana Skorobogatowa, mechanicy
wtoczyli peszki midzy drzewa, pieczoowicie je zamaskowali i przystpili do
codziennego rytuau polotowych prac W powietrzu bya tylko jedna maszyna.
Nabieraa wysokoci, nage zaamywaa lot i pod stromym ktem spadaa w d.
Wyy silniki przegazowywane na penej mocy, cichy raptem, potem ich gang
znowu brutalnie poszy czerwcowy spokj. Majoi Siemionw, inynier puku,
cay czas ledzi lot Pietlalcowa.
Sta w szerokim rozkroku, podtrzymywa doni furaerk na odchylonej do
tyu gowie. Z daleka wyglda, jakby zastyg w tej niewygodnej pozycji. Pobin
koczy ju rozmow z lotnikami i z przyzwyczajenia wsuchiwa si w prac

52

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

silnikw. Nie musia patrze w niebo, eby wiedzie, kiedy peszka wchodzia w
wira, kiedy spadaa pionowo w ziemi, kiedy gnaa na maksymalnej prdkoci.
I jaki wniosek, towarzysze, z dzisiejszych wicze mwi do stojcych w
pkrgu modych ludzi w kombinezonach i mundurach. Najwaniejsze: zaoga
bombowca nurkujcego w czasie lotu musi stanowi jeden doskonale zgrany
zesp! Wicej, musi by trzema jednakowo mylcymi i dziaajcymi ludmi, od
ktrych zaley powodzenie kadej operacji. I niewane, czy na zadanie leci klucz,
eskadra czy puk, w kadym wypadku powodzenie ataku zaley od pojedynczej
zaogi! Pamitajcie o tym! Bierzcie przykad z bardziej dowiadczonych,
oblatanych w walce towarzyszy. Ot, choby z obecnego tu lejtenanta Sienkowa i
nawigatora...
Pobin przerwa nagle, spojrza w gr, skd dochodzi zmieniony gos
silnikw, przysoni oczy doni i z niedowierzaniem patrzy na to, co dziao si na
niespena tysicmetrowym puapie. Dwusilnikowy bombowiec, maszyna z
trzyosobow zaog, daleka w swych parametrach od sprawnoci myliwca, krcia
beczki... Jedn, drug, trzeci, potem podwjn i to wszystko bez straty wysokoci.
Genera poprawi czapk i ostro zwrci si do dowdcy puku:
Kto jest w powietrzu?
Lejtenant Panin. Sprawdza nowe silniki, po remoncie.
cign go na ziemi. Natychmiast! I szybko doda: Inynier puku
ma od razu sprawdzi silniki, przejrze instalacj, przede wszystkim paliwow,
sprawdzi wszystkie urzdzenia, na ktre dziaa przecienie podczas takiego....
tu Pobin wskaza kciukiem w niebo pirackiego lotu! O wynikach meldowa
natychmiast! Aha, jeszcze jedno, przygotujcie mi jakie spanie. Zostan u was.
Pierwsz rozmow przeprowadzi z Paninem dowdca puku i zaraz potem
pilot meldowa si u Pobina. Widziano ich z daleka. Najpierw wyprony jak
struna lejtenant co dugo tumaczy, potem przeszed na pozycj spocznij i
zacz gorczkowo gestykulowa. Wida byo, jak Panin, od czasu do czasu
ocierajc czoo, klepa si po udach, wykrca donie, przyciska je do ciaa
sowem uruchomi cay arsena gestw pilota. Bra wolant na siebie, wyprowadza
samolot z nurkowania, dusi nog orczyk... A pod koniec rozmowy obaj dyskutanci
przykucnli, Panin co szybko rysowa na piasku, a Pobin potakujco kiwa
gow...
A kiedy w czasie obiadu piloci, nawigatorzy, strzelcy i mechanicy ruszyli
wsk cieyn w las, skd dochodziy smakowite zapachy, na start wykoowa
Pieflakou; z gwardyjsk oznak na burcie.
Styg kapuniak na drewnianych stoach i przypalay si kotlety w polowej
kuchni, bo na malej polance, obok kantyny, tum ludzi z zadartymi gowami
patrzy na niecodzienne widowisko. Sza beczka za beczk, potem rykny
dgnite gazem Klimowy, peszka ostro wzbia si w gore, zawahaa na chwil,
bysnwszy w socu cellonem skrzyde, przewina przez plecy, zamknwszy
53

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

ptl pooya w prawy wira, wypucia podwozie, przyhamowaa klapami i

miciutko, popiskujc hamulcami, koowaa bezporednio ku stanowisku
dowodzenia.
Niewielu spord obserwujcych, jak Pobin sprawdza nowe moliwoci
Pietlakowa, rozumiao, w czym rzecz. Wiedzieli, e genera jest pilotem duej
klasy, e zawsze dokadnie, do najdrobniejszych szczegw sprawdza kad
lotnicz nowink, e morduje samolot do sidmych potw, ale te wielu sdzio,
e zagra tu stary instynkt pilota-instruktora, ktry nie mg cierpie, e jego
ucze przewyszy go w lotniczym kunszcie...
Tylko paru najbardziej dowiadczonych pilotw i nawigatorw orientowao si,
e Pobin po prostu prbuje moliwoci samolotu bombowego w walce
powietrznej, kiedy to wedug zaoe pozbawiony myliwskiej osony by
praktycznie bezbronny.
Czarna emka zastpcy dowdcy do spraw politycznych, generaa Bragina,
pojawia si na lotnisku punktualnie o szesnastej. Genera przyby tutaj, na
podkurskie lotnisko, aby wyjani zasadnicze problemy, ktre w zasadzie
sprowadzay si do jednego. Podczas dziaa bojowych prowadzono jednoczenie
intensywne szkolenie i, cho wiele zag osigno du klas, byli jeszcze w tym
puku piloci i nawigatorzy, ktrzy nie potrafili da sobie rady z wymaganiami
pilotau nowoczesnego bombowca. I tych wanie odstajcych trzeba byo
zdopingowa do podniesienia kwalifikacji. To bya rola partyjnego aktywu puku.
Poynin przywita gocia serdecznie, a ten od razu spyta:
To ty krci te beczki nad lotniskiem, Iwanie Siemionowiczu?
Pobin potwierdzi.
Podobao ci si? spyta z umiechem.
Robie to znakomicie! Nawet mylaem w pierwszej chwili, e w naszej
strefie jaki myliwiec goci...
Za te beczki Fiodor Dobysz da Paninowi trzy doby przyziemienia
wyjani Pobin. Bo wanie Panin jest inicjatorem akrobacji na peszce.
Wiem, e dawno ju o tym myla, prowadzi obliczenia, nawet kiedy napomkn
mi o tym. No a dzisiaj wzi maszyn wieo po remoncie i pokrci sobie. Jak
mylisz, te trzy doby da mu dowdca puku susznie?
Susznie, oczywicie. Dyscyplina musi by. Ale...
Wanie, to ale, Filipie Iwanyczu. Przecie to by nowatorski lot. Sam
wiesz, e modzi piloci twierdz, jakoby Pietlakow cikaw by maszyn i w
strefie przeciwlotniczego ognia manewrowa z kopotami. Ale ci, co tak twierdz,
powtarzaj po prostu czyj tam, kiedy zasyszan, opini, ktrej sami nigdy nie
sprawdzi. A teraz niech ktry sprbuje to powtrzy. Pobin jeszcze raz

54

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

umiechn si serdecznie. Gapili si jak zamurowani... I modzie dostaa

konkretn lekcj.
Szli przez chwil w milczeniu, kierujc si ku ziemiance Dobysza Cisz
przerwa genera Bragin:
Masz racj, dowdco. Rzeczywicie dobra lekcja dla modych. I jeszcze
jedna sprawa... Jadc tu, do ciebie, obmyliem tak rzecz. Musimy opracowa i
ulepszy system nagradzania i dopingowania zag do jeszcze lepszej pracy.
Ludzie pracuj ciko, dobrze wojuj, dostaj ordery i tak powinno by. Ale
wedug mnie to za mao. Nim dostaniesz ten order, nim si czym, powiedzmy
bohaterskim, wykaesz, to przecie starasz si tak z dnia na dzie, pokonujesz
kolejne progi, mae nieraz i niezauwaalne, ale roniesz, robisz si lepszy...
wite sowa, Fiodorze Iwanyczu. Doskonay pomys. Ja tu nawet taki plan
sobie przygotowaem, posuchaj... Pobin przysiad na brzozowej awce, gestem
zaprosi Bragina, by siedli obok, i akcentujc kade zdanie mwi: Trzeba
wyrnia najlepsze zaogi. Na przykad Panin i jego komsomolcy. Pracuj jak
wszyscy diabli. Napisa na stateczniku ich maszyny: Najlepsza zaoga lub co
takiego. Zrobi zdjcia. Mamy paru artystw w jednostce. Niech wykonaj im
portrety, niech przygotuj gazetk. Mona w niej umieci list najlepszych w
walce i szkoleniu. Wzmocni podpisami dowdcw. Pobin przerwa na
moment, odetchn gboko i patrzc gdzie w niebo kontynuowa: Dalej.
Wraca kto z pidziesitego lotu bojowego. Wszystkie bomby w celu. wietnie.
No i ju czekaj na na starcie. Moe by kwiatek, plakat z bohaterem dnia.
Dowdca zoy gratulacje, sekretarze partyjnej czy komsomolskiej organizacji
te... No i co ty na to?
Bragin z uznaniem spojrza na generaa:
Akceptuj. Opracujemy to w dowdztwie korpusu. U Dobysza moesz
zaczyna od razu...
Kiedy obaj generaowie weszli do ziemianki dowdcy, czeka ju tam
Skorobogatow i przywiezione przez jego zaog, wywoane niedawno zdjcia.
Pobin oglda je z zaciekawieniem, zastanawia si przez chwil, a potem kaza
wezwa kapitana Lacha, jednego z najlepszych nocnych pilotw puku.
Pochylili si we trjk nad rozoonymi na stoliku zdjciami.
Gdzie tutaj, w rejonie Mikojanowki, koo linii kolejowej, Niemcy maj
okoo setki samolotw. Najprawdopodobniej jest to lotnisko rozrodkowania, skd
faszyci odlec wkrtce na lotniska operacyjne. Musimy ich wyprzedzi.
Pokrzyowa plany. Jasne?
Jasne, towarzyszu generale. Lach wyprostowa si na baczno.
Przygotowa eskadr?
Nie. Pobin przeczco pokrci gow. Fryce natkali tutaj zenitwek
jak igie w poduszk. W dzie bdzie trudno podej bez strat. Startujemy w nocy.
Par. Ty i ja. Zrozumiano!
55

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

Absolutnie!
To do roboty. Opracuj tras dolotu i powrotu znad celu. Czas, puap i tak
dalej. Bomby bierzemy wycznie zapalajce. Dziaaj!
Kiedy startowali, byo ju kilkanacie minut po zachodzie soca i tam, gdzie
niedawno skrya si purpurowa kula, teraz rosa i suna szybko ku lotnisku wielka
czarna kopa cumulonimbusa. Przykrya zaraz pierwsze gwiazdy i nad lotniskiem
zapada upalna letnia noc. Piloci wystawiajc przed siebie rce, by nie zderzy si
z drzewami, po omacku posuwali si ku swoim ziemiankom. Wielu z nich nie
ruszyo si jednak od stanowiska dowodzenia Nasuchiwali w milczeniu
znieksztaconych gosw radiostacji, rozjarzajce si na chwil ogniki papierosw
owietlay mode, a powane ju twarze. W goniku nagle zachrypiao i znajomy
gos dowdcy zameldowa, e wszystko w porzdku. Cel znaleziony i obrzucony
bombami. da, eby natychmiast przygotowa im paliwo i amunicj. Powtarzaj
atak.
Kiedy samoloty dokooway do stoisk, wz-cysterna czeka ju na miejscu.
Stay te wzki z bombami. Pobin pogania mechanikw, sam pomaga
podwiesza bomby. Musieli si spieszy, gdy czekao ich teraz bombardowanie
na ogniki zapalone przez nich niemieckie samoloty.
Przy radiostacji gromadzio si coraz wicej ludzi. Jak my cignli ku
uchylonym drzwiom, przez ktre sczyo si nikle wiato. Drucik na
niecierpliwe pytania wchodzcych odpowiada monotonnie:
S nad celem. Zrzucili bomby. Fryce si pal. Atakoway ich nocne
messery, ale je zgubili. Wszystko w porzdku.
Usyszeli znajom prac silnikw i kiedy obie maszyny znalazy si nad
lotniskiem, natychmiast zapali si reflektor ldowania. W wiato wesza pierwsza
peszka, mikko siada na trzy punkty i natychmiast, prowadzona latark ktrego
z mechanikw, pokoowala do stoiska. Nagle trzy kolejne wybuchy. Czyby
Pobin mia wypadek przy ldowaniu? Nie, to niemoliwe. Silniki bombowca
sycha nieco na zachd od lotniska. Jeszcze moment i w ich warkot wdziera si
gwatowny obcy gang. Zgas trafiony odamkami reflektor, na lotnisku znowu
zapada ciemno. Teraz jakby wyraniej sycha silniki Messerschmitta 110, ktry
podkrad si tutaj ladem radzieckich samolotw.
W powietrzu trwa walka. Strzaka paliwomierza w maszynie Pobina
nieuchronnie koni si ku zeru i pilot wie, e musi si z nieprzyjacielem rozprawi
jak najszybciej. Rozterkotay si Szkasy, ciemno przeciy ogniste kreseczki
pociskw. Sun ku ledwie widocznym byskom z rur wydechowych messera.
Raptownie milknie karabin dolnego strzelca. W hemofonach i na ziemi, przy
radiostacji, sycha coraz sabszy gos Sodatowa: Dowdco, jestem ranny...
Pobin jeszcze raz spojrza na paliwomierz. Pozostaa tylko jedna moliwo
zniszczenia samolotu wroga. Trzeba go podprowadzi pod lufy wasnej artylerii
przeciwlotniczej, ktrej obsuga na pewno czuwa i wie, co si dzieje w powietrzu.
56

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

Peszka pochyla nos ku ziemi, nabiera prdkoci i przeskakuje nad torami

kolejowymi. Pobin na okamgnienie wcza pozycyjne wiata, daje sygna: Ja
swj, tu nad bateriami kadzie maszyn w ostry zakrt i wraca ku lotnisku.
Siedzcy mu na ogonie Niemiec spni si o sekund z powtrzeniem manewru,
ale to radzieckim artylerzystom wystarczyo. Olepiony z naga noycami
reflektorw zakoysa si w powietrzu, ju objy go pierwsze rozpryski
wybuchw, wspiy si ku grze wietliste trasy pociskw szybkostrzelnych
dziaek, werny w paty, w kadub i w chwil potem spada ku ziemi ognista
kula.
Pobin wyldowa w ciemnociach. Lekko posadzi samolot, pamitajc o
rannym strzelcu. Maszyna dosza rozpdem do poowy lotniska i zatrzymaa si
nagle z nieruchomymi opatami migie.
Jeszcze tej samej nocy personel lotniska mg obejrze na wywoanych szybko
zdjciach rezultaty dwukrotnego ataku dowdcy. Wyranie wida byo ponce
Messerschmitty i Focke Wulfy, potrzaskane Junkersy, fajerwerki idce na
wszystkie strony z buchajcych ogniem zbiornikw paliwa...
Wiosn 1943 roku na zachd od Kurska radzieckie armie wbiy si klinem
liczcym kilkanacie tysicy kilometrw kwadratowych pomidzy niemieckie
grupy Armii rodek i Poudnie. W pocztkach maja, na monachijskiej
odprawie u Hitlera, zapada decyzja zlikwidowania radzieckiego klina natarciem z
obu skrzyde, przy wykorzystaniu wielkiej liczby czogw, w tym najnowszych
Panter. Operacja otrzymaa kryptonim Cytadela. Przewidywany termin jej
rozpoczcia Hitler kilkakrotnie przesuwa, a wreszcie zdecydowa si na ranek 5
lipca. Na radzieckie pozycje ruszyo ogem siedemnacie dywizji pancernych,
trzy zmotoryzowane i osiemnacie piechoty.
Tymczasem jeszcze w pierwszych dniach maja, kiedy w dowdztwie
radzieckim spodziewano si rozpoczcia operacji Cytadela, bombowce i
myliwce 5 armii powietrznej marszaka Nowikowa zaatakoway niemieckie
lotniska. Rankiem 6 maja przeprowadzono pierwszy masowy nalot, wprowadzajc
jednoczenie do boju kilkaset myliwskich, szturmowych i bombowych maszyn i
kierujc je na 17 baz Luftwaffe rozmieszczonych od Morza Azowskjego po
Smolesk. Zaskoczenie byo zupene i Niemcy stracili w cigu kilku minut 215
samolotw. Drugie tyle zniszczono i zestrzelono w walkach powietrznych, w cigu
dwch nastpnych dni. I wanie tych samolotw zabrako Niemcom, kiedy szy ku
radzieckim Uniom Tygrysy i Pantery.
W pierwszej fazie Cytadeli wrogowi udao si wedrze na gboko 12
kilometrw na pnoc i 35 na poudnie. 12 lipca pod Prochorowk doszo dc
potnej pancernej bitwy z udziaem 1200 czogw, w ktrej obie strony poniosy
straty, ale niemieckie .natarcie zostao powstrzymane. Jednoczenie do tego 12
57

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

lipca potne ataki radzieckich armii powietrznych zdruzgotay lotniska na

centralnym odcinku frontu, w Sieszczy, Briasku, Karaczewie i Orle, przede
wszystkim tam, gdzie bazoway nocne bombowce, nkajce radzieckie tyy. Walka
o zdobycie przewagi w powietrzu trwaa przez cay Upiec i pierwsze dni sierpnia,
koczc si olbrzymimi stratami Luftwaffe. Jednoczenie Niemcy zostali zmuszeni
do cignicia z frontu eskadr myliwskich i wysania ich do Prus Wschodnich,
gdzie radzieckie bombowce dalekiego zasigu podjy systematyczne naloty.
Luftwaffe jeszcze przed 5 lipca podejmowaa naloty na radzieckie centra
przemysowe, gwnie Gorki, Saratw i Jarosaw, ale wikszo z 645 Heinkli i
Junkersw jeszcze przed celem bya rozpraszana przez radzieckie myliwce i
obron przeciwlotnicz. Jeden z ciszych atakw mia miejsce 2 lipca, kiedy to z
baz w Potawie, Zaporou i Briasku wystartoway na Kursk, z zadaniem
Ukwidacji wza kolejowego, fale niemieckich bombowcw w sumie ponad
800 samolotw. Nalot trwa blisko dob, ale do miasta dotaro tylko sto Heinkli i
Dornierw. Reszt zestrzeliy, zniszczyy i rozpdziy Jaki i awoczkiny 1, 2 i 15
armii powietrznych.,
W najgortsze dni walk na uku kurskim bombowce Pobina i innych
dowdcw koncentroway si przede wszystkim na niszczeniu Tygrysw i Panter.
Pony kanciaste puda znaczone czarnymi krzyami trafiane w dokadnych,
snajperskich atakach.
16 lipca pod ciosami Frontw Woroheskiego i Stepowego Niemcy zaczynaj
si cofa. 5 sierpnia zostaje zdobyty Orze i Biegorod, a 23 wzity szturmem przez
Front Stepowy ukowa Charkw. Jednoczenie Fronty Centralny, Briaski i
Zachodni uwalniaj kurski uk od naciskajcego z pnocy niemieckiego klina.
Radzieckie kontrnatarcie pod Kurskiem koczy si penym- zwycistwem i
cakowitym przejciem strategicznej inicjatywy. Niemcy trac ponad p miliona
ludzi, 3000 czogw i tyle samolotw. Ta ostatnia strata jest najdotkliwsza
oznacza koniec panowania Luftwaffe w powietrzu.
Radzieckie Fronty zajmuj teraz dogodne pozycje na przedpolach Briaska i
Sum, skd wkrtce ruszy kolejne uderzenie na wglonone tereny Donbasu.

58

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

NIEZWYKE STARCIE
Pierwsze dziaania zaczepne radzieckich armii, ktre w ostatecznym wyniku
przynios wolno mieszkacom Kijowa, Czernichowa, Doniecka i Zaporoa,
rozpoczyna 26 sierpnia potne przygotowanie artyleryjskie. Zaraz po nim ruszaj
korpusy pancerne i armie Frontu Centralnego. Niemiecka linia obronna na rzece
Mius zostaje zlikwidowana. onierze gen. Tobuchina ruszaj na Zagbie
Donieckie, a jednoczenie Fronty: Centralny, Woroneski i Stepowy, kieruj si ku
Dnieprowi. Do koca wrzenia, mimo rozpaczliwej obrony Niemcw, wolna jest
cz lewobrzenej Ukrainy, stolica Zagbia Donieck, a na prawym brzegu
Dniepru Rosjanie umacniaj si na 90-kilometrowym odcinku.
Na Krzywy Rg, spychajc Pantery i Tygrysy 6 armii pancernej, id gwardzici
Frontu Stepowego, w rejonie Aleksandrii rozdzielajc si na dwa kliny:
poudniowy, uderzajcy na Krzywy Rg, i zachodni, skierowany na Kirowograd,
ktrego broni 8 armia. Dla niej dostarczaj uzupenienie.
Zatoczona pocigami Znamionka najeona jest lufami przeciwlotniczej
artylerii. Na rnych wysokociach kr Focke Wulfy i najnowsze
Messerschmitty Gustawy, osaniajce wze kolejowy przed radzieckimi
bombowcami. Niemcy krc gowami na wszystkie strony, patrz w wypitrzone
kby cumulusw, w d, na boki, w stron soca raz po raz skrywajcego si za
obokami. o-5 lub Jak-3 w kadej chwili mog wyskoczy z tamtej strony...
I wyskakuj! Przeczesuj ogniem niemieckie klucze, rozrywaj je na
pojedyncze maszyny, wcigaj w powietrzne pojedynki i niezauwaalnie,
mimochodem jakby, przesuwaj centrum boju na pnoc. Opeel nie strzela. W tej
kotowaninie na maksymalnych prdkociach nietrudno jest porazi swoich, wic
kanciastohemi artylerzyci tkwi tylko w napiciu przy celownikach, w kadej
chwili gotowi do otwarcia ognia.
Dziewi garbatych wyskakuje znienacka na maej wysokoci i od razu
smuy eresami. Rakiety wrzynaj si midzy wory z piaskiem, kryjce stanowiska
baterii, rozrywaj jaszcze, przewracaj dugolufe dziaa. Eksplozje bomb dokonuj
reszty i nim pozostali przy yciu artylerzyci zdoali si ockn, zza chmur, wprost
na nich zwalaj si szybkie bombowce o charakterystycznych podwjnych
statecznikach. Ale bomby z peszek nie s przeznaczone dla obsugi opeel. Ich
celem s dwa nieruchome we pocigw, stojce na stacji w Znamionce!
Pierwszy atakuje Pobin, za nim jak cie sunie Kotlar i pozostaa pitnastka
maszyn. Pynnie wyprowadzaj samoloty z ostrego nurkowania, zawizuj
miercionony krg wiertuszki i znowu spadaj na stacj. Po kilku minutach jest
59

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

ju po wszystkim. Pon beczki z paliwem dla czogw, le na burtach zrzucone z

platform Pantery, a obok, wcinite w piach, poszarpane odamkami i szcztkami
kolejowych podkadw bezwadne ciaa w mundurach feldgrau... Ale dla
bombowcw nie jest to jeszcze koniec zadania. Doczaj do nich myliwskie Jaki
Zacharowa i kilka dziesitkw samolotw kieruje si ku Protopowce, gdzie wedug
porannego zwiadu stoi 8 towarowych pocigw, w wikszoci z piechot.
Jaki pyn po bokach i ponad szstkami peszek, przypominajcych jesienne
klucze urawi. Maszyna prowadzcego kolebie si ze skrzyda na skrzydo i
raptem dwa kliny bombowcw zmieniaj szyk, tworzc dugi w, na ktrego
kocu tym razem znajduje si samolot generaa. Pierwszy Pietlakow zaamuje lot,
wali si na skrzydo i spada w d, w chmury. Za nim nastpne... Pod patami
wyskakuj prostokty hamulcw aerodynamicznych. Kilka Jakw idzie za
bombowcami.
Atak trwa dokadnie cztery minuty. Dwiecie czterdzieci sekund zupenie
wystarczy, by w Protopowce pozosta dantejski pejza poskrcane szyny,
ponce wagony, zerwane tory po obu stronach stacji...
Pietlakowy szybko nabieraj wysokoci, formuj ponownie szstkowe kliny i
bior powrotny kurs. Ale nie jest to jeszcze kres dzisiejszych wydarze. Po
kilkunastu minutach lotu, tu za lini frontu, piloci dostrzegli sunc w stron
Piatichatki, gdzie znajdoway si pozycje radzieckiej piechoty, wypraw 18
Stukasw, osanianych przez kilkanacie najnowszych Me-109G. Jaki,
pozostawiwszy kilka maszyn do dalszej eskorty, natychmiast przewiny si przez
skrzyda i pognay w d, ku cieniajcym szyki Junkersom.
Pobin, id do domu! kategorycznie zatrzeszczao w suchawkach
hemofonu.
Ale genera nie zwrci uwagi na przykazania majora Zacharowa,
dowodzcego myliwcami. Obserwowa pdzce ku grze Messerschmitty, ktre
rzuciy si w obronie ociaych bombowcw. Energicznie pchn wolant do
przodu, kciuk prawej doni spocz na spucie. Caa siedemnastka peszek
powtrzya manewr dowdcy, zmienia szyki i pochyliwszy oszklone nosy
kadubw wycelowaa je w Junkersy. Kilka messerw usiowao wyrwa si z
toczcej si wyej walki koowej, by przyj, z pomoc bombowcom, ale na
ogonach siedziay im Jaki i ca pokadow broni waliy w nie ile wlezie. Jeden z
Niemcw eksplodowa natychmiast, dwa pozostae, ze smugami dymu za
statecznikami, ostro poszy w d. Tymczasem peszki szalay pomidzy
przeraonymi apciarzami, ktrzy pozbywali si bomb, zrzucali je na swoje
pozycje, pierzchali na wszystkie .strony. Pobin i obaj jego boczni pognali za
kilkoma Junkersami, doszli ich tu przed lotniskiem w Bierezowce i otworzyli
ogie. Dwa Stukasy, starajce si uciec spod celnych serii, zderzyy si. nad
granic lotniska i w pomieniach runy w ziemi. Trzeciego zapisa na swoje
konto grny strzelec peszki Kotlara, a czwarty w panice zbyt ostro podszed do
60

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

ldowania, znis podwozie i przewali si na plecy. Kiedy uciekajce Stukasy z

peszkami na ogonach pojawiy si nad Bierezowk, maa grupa Heinkli i
Junkersw odrywaa si od ziemi. Teraz one znalazy si pod ogniem trjki
Pietlakowych. Jeszcze jeden Junkers wry si w ziemi, pozostae, gubic bomby,
rozsypay si nad drzewami i uciekay niemal przycinite do sosnowych
wierzchokw.
Ale Pobin ju ich nie ciga. Paliwo i amunicja koczyy si, trzeba byo
pozostawi rezerw na dolot do macierzystego lotniska.
To niezwyke, jedno z niewielu zapisanych w annaach lotniczych wydarze
ubiegej wojny, starcie bombowcw z bombowcami kosztowao 4 Luftflotte 13
zestrzelonych maszyn, w tym sze zaatwiy bombowce Pobina, tracc tylko
jedn peszk i dwa Jakowlewy Sukces by zupeny.
Ale dowdca Frontu nie omieszka powiedzie; co myli o Iwanie
Siemionowiczu, a zwaszcza o jego osobistym angaowaniu si w dziaania
bojowe. Nie bya to zreszt pierwsza reprymenda i taki sam, jak poprzednich, by
jej skutek. Genera nie potrafi po prostu usiedzie na ziemi, kiedy jego piloci szli
do walki.

61

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

MINUTA NAD TWIERDZ

Jesienna noc zapada szybko. Jest ciepo, mimo e lato dawno ju si skoczyo.
W oknach maych domkw podjaroslawskiej wioski podchodzcych prawie do
kraca pola wzlotw jest ciemno. W jednym z nich tylko, poprzez maskujce
siatki, przebija sabe wiateko.
W izbie wisi girlanda czterech sabych arwek, ledwo rozjaniajcych mrok.
Koce przewodw kryj si w rozwartych drzwiczkach paleniska, gdzie
umieszczono bateri akumulatorw, by nie przeszkadzay krccym si tutaj
ludziom. Tu pod arwkami, na zsunitych razem drewnianych stoach, ley dua
karta zarysowanego kartonu, nad ktr pochyla si mody lejtenant, w skupieniu
skrzypic pirem. W zbach trzyma pdzel, ktrym od czasu do czasu czerwon
akwarel podkrela napisane sowa.
U gry arkusza biegnie wielki napis: Bojowy szlak gwardyjskiej jednostki,
dowodzonej przez generaa majora gwardii, Bohatera Zwizku Radzieckiego, l. S.
Pobina. Tu pod nim drapienie spada w d zielono-bkitny bombowiec
nurkujcy z gwardyjsk oznak na dziobie, wymalowany niedawno przez
lejtenanta, ktry teraz wpisujc kolumienki cyfr, obrazujce sukcesy jednostki,
nagle przerywa prac i zwraca si do siedzcego nad map lotnika w majorowskim
mundurze:
Wiecie, towarzyszu majorze, kiedy rysowaem onegdaj map naszego
szlaku bojowego, ogarno mnie w pewnej chwili dziwne uczucie. Do Stalingradu
jest std, z Polski, trzy razy dalej ni do Berlina...
Major umiechn si szeroko:
I niedugo tam bdziemy. A teraz wecie si za rysowanie zotych
gwiazdek. Macie ich do zrobienia wicej ni na pokryszkinowskim Jaku...
Obaj wojskowi nachylili si nad swymi stoami. Lejtenant dalej wpisywa
pracowicie kolejne cyferki, podkreli pdzlem zdanie:
wykonano ogem 4111 lotw bojowych, a major tymczasem, odoywszy na
bok map, zacz notowa w pkatym bloku:
a) opracowano nowy system atakowania pojedynczych celw naziemnych i
zapoznano z nim wszystkie zaogi korpusu;
b) wszystkie zaogi przeszkolono w snajperskim prowadzeniu ognia do celw
naziemnych z przednich i dolnych karabinw maszynowych;
c) planuje si...

Cichy terkot telefonicznego dzwonka polowego 106 telefonu rozleg si z

drugiej izby i major zacz przysuchiwa si rozmowie dyurnego cznociowca:

62

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

Nie, gospodarze nie dzwonili... Tak jest! By telefon od dowdcy BAO,

powiedzia, e ptaszki wod dostay... Tak jest, nie powtarza dziecinnych
szyfrw!...
Drzwi skrzypny i pokazaa si w nich gowa telefonisty:
Dzwoni genera z lotniska. Zaraz tu bdzie. Prosi, eby towarzysz major
jeszcze zaczeka...
W kilkanacie minut pniej za oknami pisny hamulce gazika i do pierwszej
izby, razem z inynierem puku, wszed Pobin, koczc rozmow:
To mona i trzeba zrobi, Iwanie Daniowiczu. Podpisuj si obiema rkami
i zaraz damy rozkazy mechanikom. Chopcy sprawi si z tym raz, dwa. Cze,
artysto! To pozdrowienie byo skierowane naturalnie do modziutkiego
lejtenanta, ktry zaczerwieni si lekko.
Byo ju dawno po pnocy, ale z chwil pojawienia si tego wysokiego,
kipicego energi mczyzny senno i zmczenie uleciay z wiejskiej izby.
Genera stan obok lejtenanta, popatrzy na jego prac i rzuci krtko:
Bardzo dobrze, Grisza. Tu, w tych owalach, wklejasz zdjcia najlepszych? I
znakomicie, bez nich zamanego grosza bym nie da za swoje dowdztwo. Ale
kocz ju i spa... A teraz posuchaj, Antonw genera zwrci si do majora.
Nasz inynier wymyli prawdziw rewelacj. Siemienko pacze, e pusta
przestrze w silnikowych gondolach jest nie wykorzystana, i postanowi wsadzi
tam bomby odamkowe. To jest pierwszorzdna idea. Teraz coraz czciej
bdziemy mieli do czynienia z uciekajc piechot. Zaadujemy odamkowe i
bdziemy sypa szrapnelami... Zreszt ju to wyprbowaem kilkanacie minut
temu... Rozmowa bya krciutka. Pobin nie lubi dugiej wymiany zda, a
przekonywajca sia jego wymowy zawsze robia swoje. Kiedy obaj lotnicy
opucili izb, Iwan Siemionowicz siad za stoem, odsun karton startowej
byskawicy, umacza piro w buteleczce z czerwonym tuszem i szybko zacz
pisa: Maniek! yj i jestem zdrw jak ko. Mam nadziej, e czterdziesty pity
bdzie ostatnim rokiem naszej rozki. Ale jest jeszcze przed nami kawaek drogi i
zwycistwo musimy doprowadzi do koca! Dostaem order Bohdana
Chmielnickiego 1 klasy. Posyam Wam zdjcie. Niech dzieciaki zobacz, e ich
ojciec co zrobi dla Ojczyzny! Genera napisa jeszcze kilka linijek, wsadzi kartk
do koperty i schowa j do polowej torby. Potem wsta szybko, zarzuci na ramiona
skrzany paszcz i skierowa si ku drugiej izbie. Dyurny drucik spa wtuliwszy
gow w skrzyni telefonu, obok lea Krasnoarmiejec z rozpoczt krzywk,
w ktrej rozwizania wpisane byy rnego koloru owkami. Kady dyurujcy
rozwizywa zawioci biaych kratek wasnym owkiem... Iwan Siemionowicz
cicho wyszed z izby, rozejrza si dokoa i stanwszy po chwili w otwartych
drzwiach zwrci si do wartownika:
Jestem u Siemienki, dzwo tam w razie potrzeby. A jemu daj si wyspa
kiwn gow w kierunku telefonisty. Jak zadzwoni, odbierz sam. Dobrej nocy!
63

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

Pod koniec 1914 roku 2 korpus gwardii ma za sob 4661 lotw bojowych,
kilkanacie zestrzaw w bezporedniej walce, dziesitki samolotw 4 Luftflotte
zniszczonych na ziemi, dugie we kolejowych transportw, ktre na zawsze
pozostay na rzeszowskich stacjach, zniszczone wraz z przeprawiajcymi si przez
nie kolumnami wroga mosty na Bugu i Sanie.
Na kilka godzin przed dziesit 12 stycznia 1945 roku bataliony rozpoznawcze
1 Frontu Ukraiskiego wyszy z przyczka sandomierskiego, w zaskakujcym
ataku wdary si w pierwsz lini obronn nieprzyjaciela, a kiedy po
przygotowaniu artyleryjskim Katiusz i 152-milimetrowych armato-haubic
ruszyy do szturmu gwne siy marszaka Koniewa, ju po paru godzinach
wamay si na gboko 20 kilometrw. Najwiksza ofensywa ostatniej wojny,
ktrej celem ostatecznym by Berlin, staa si faktem. W pierwszych jej dniach
wsparcie lotnicze zapewni mogy tylko niezawodne pociaki, przedzierajce si
przez mg czy zawieje niene ku nieprzyjacielskim stanowiskom dowodzenia i
cznoci. Dopiero w cztery dni potem, kiedy radziecka piechota i czogi
znajdoway si ju o sto kilometrw od Wisy, na gwnym kierunku uderzenia 1
Frontu w powietrze wyszy tysice szturmowych Iw, bombowych peszek i
Jakw. Oba dziaajce w centralnym pasie Fronty 1 Biaoruski i 1 Ukraiski,
dysponoway lotnicz potg: 4770 samolotami 16 i 2 powietrznych armii.
Przeciwko nim Niemcy mogli rzuci maszyny 6 Luftflotte dysponujcej 1050
samolotami.
Oba radzieckie Fronty nie daj nieprzyjacielowi odetchn. Likwiduj wszelkie
prby kontruderze i gnaj na zachd. 17 stycznia dywizje 1 armii WP wkraczaj
do Warszawy, tego samego dnia wolna jest Czstochowa, w dwa dni potem
precyzyjny manewr Koniewa wyzwala bez zniszcze Krakw. Jednoczenie
pozostae armie Frontu wychodz na przedpola Odry, pod Oaw i na pnocy
Wrocawia, umacniajc -si na przyczkach.
Z chwil poprawy warunkw atmosferycznych nieprzyjacielskie lotnictwo
rozpoczo kontrdziaanie, ale myliwskie puki Pokryszkina, Koeduba czy
Reczkaowa nie dopuszczay maszyn Luftwaffe nad swoje pozycje. Jednak
byskawiczny marsz na zachd coraz bardziej utrudnia dziaalno radzieckiego
lotnictwa, ktremu szyki psua pogoda oraz brak lotnisk. Cofajcy si Niemcy
wysadzali pasy startowe, a naga odwil, po obfitych opadach nienych,
spowodowaa, e z rozmokych lotnisk polowych czsto start stawa si
niemoliwy. Pod koniec stycznia, kiedy piechota i wojska pancerne doszy do
Odry, lotnictwo pozostao o 200400 kilometrw z tyu. Trzeba byo znale
wyjcie z sytuacji i czciowo je znaleziono. Na autostradzie Wrocaw Berlin
wyrbano przeszkadzajce drzewa, zaatano wyboje po pociskach i na
niecodziennym lotnisku jako pierwszy ldowa wkrtce Jak-9 pilotowany przez
dowdc 9 myliwskiej dywizji pukownika Pokryszkina.

64

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

Wieczorem na autostradzie bazoway ju wszystkie dywizyjne maszyny, a

kilka dni pniej na innym jej odcinku ldowali myliwcy z 22 dywizji ppk.
Gorieglada...
Kiedy przysza naga odwil i piotrowickie lotnisko zamienio si w
rozcigliw bryj, w ktrej grzzy ruszajce na start samoloty, genera Pobin
zdecydowa si polecie do sztabu i uzyska zgod na przeniesienie. Uwaa, e
lepiej bdzie startowa nawet pod ostrzaem, ale mc wykonywa zadania bojowe,
ni traci samoloty w bocie...
Jak zwykle u generaa od decyzji do jej wykonania by tylko jeden krok. Po
kilku minutach dwupatowy pociak podkoowa pod may lasek, gdzie pozostay
jeszcze skryte przed socem resztki niegu, i telepic si po trzeszczcej pod
koami zmarzlinie wystartowa. Wkrtce dowdca korpusu meldowa si w sztabie
dowdcy 2 armii powietrznej, marszaka Stiepana Krasowskiego.
Zza stou zasanego mapami podnis si wysoki, barczysty mczyzna o
gadko wygolonej gowie i krtko przystrzyonym, czarnym wsiku.
Witaj, Iwanie Siemionowiczu. Co to, pogoda ci spokoju nie daje?
Pobin potwierdzi i w kilku sowach wyjani dowdcy 2 armii powietrznej, co
go skonio do zoenia wizyty w sztabie.
Co proponujesz, dowdco? Krasowski by rwnie oszczdny w sowach.
Przebazowa jednostk na lotnisko z betonowymi pasami startowymi.
Inaczej nie fryce nas wykocz, a boto... Ot, choby tutaj. Genera wskaza
redniej wielkoci punkt na sztabowej dwudziestce pitce, przez ktry
przechodzia bkitna linia rzeki. Tu, do Brzegu nad Odr. Lotnisko przyzwoite,
Niemcy zniszczy nie zdyli... Krasowski nie sucha duej:
To prawie na pierwszej linii przerwa Poyninowi Nieprzyjaciel co
rusz kontratakuje. Usiuje odebra naszym przyczki. Jeszcze nie wiadomo, jak to
si skoczy...
Towarzyszu dowdco armii! Pobin przybra oficjalny ton i stan na
baczno. Znali si dostatecznie dugo i Iwan Siemionowicz nieraz uzyska
zezwolenie na ryzykanckie w pojciu sztabowcw ataki zwracajc si do
Krasowskiego pprywatnie, ale tym razem postanowi przekona dowdc
oficjalnie. W Brzegu od dwch dni stoj myliwcy. Jest tam eskadra Mongolski
Arat lejtenanta Riabcewa i awoczkiny Siemienowa. Bdziemy mogli do boju
startowa razem z oson. Stamtd do Wrocawia tylko rk sign. Mona
startowa po kilka razy dziennie.
Was, Pobin, nie uczyli Krasowski zacz do ostro w jakiej
odlegoci od linii frontu powinno bazowa lotnictwo bombowe?
Ale genera nie speszy si nawet na moment.

65

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

Owszem, uczyli. Ale uczyli te, e w specjalnych warunkach trzeba

stosowa specjaln taktyk. I jeszcze jedno, towarzysz dowdca armii wie, ile
zaoszczdzimy paliwa?
A co z bombami?
Podrzucimy z polowego, lotniska, a poza tym tu Pobin umiechn si
leciutko nasi ludzie z korpusu ju tam byli i znaleli spory skadzik z
niemieckimi bombami.
Marszaek prbowa jeszcze protestowa, jeszcze co mwi o
niebezpieczestwie, na jakie naraaj si bombowce na pierwszej linii, ale Pobin
wiedzia ju, e wygra i zezwolenie na przebazowanie ma ju w kieszeni.
Naturalnie Iwan Siemionowicz nie mg przenie do Brzegu wszystkich
maszyn korpusu. Ale i te trzy pierwsze eskadry w pocztkowym okresie bojw o
Festung Breslau stanowiy dla nacierajcych niebagatelne wsparcie. Zwaszcza
e oson myliwsk miay pod rk i to znakomit awoczkiny z kilku eskadr
322 dywizji oraz eskadr Mongolski Arat, dowodzon przez pniejszego
Bohatera ZSRR lejtenanta Michaia Jewsiejewicza Riabcewa, ktra swoj wojenn
drog rozpoczt pod Stalingradem zakoczya w Pradze.
Kiedy peszki po raz pierwszy od duszego czasu wyldoway bez kopotw
na betonce nadodrzaskiego lotniska, czekao ju na nie paliwo i bomby
dowiezione przez rzut naziemny. By tylko kopot z pozostawionymi przez
Niemcw bombami zapalajcymi duego kalibru, do ktrych brakowao
zapalnikw. Wprawdzie transportowe Li-2, na polecenie dowdcy 2 armii
powietrznej, dostarczyy zapalniki z radzieckich jednotonwek, ale miay one zbyt
du rednic. Trzeba byo ruszy gow i nie dopuci do tego, by zmarnoway si
setki ton materiau wybuchowego porzuconego przez Niemcw. I wyjcie si
znalazo!
W magazynach zrujnowanej fabryki silnikw elektrycznych zwiadowcy odkryli
cae gry aluminiowych nakrtek, ktrych rednica pasowaa do radzieckich
zapalnikw. W bezksiycow noc kilka ciarwek dostarczyo srebrzcy si
adunek wprost do warsztatw remontowych i ju nastpnego ranka wszystkie
poniemieckie bomby uzbrojone byy w zapalniki.
I te wanie bomby otworzyy radzieckim piechurom z 17 korpusu drog ku
nacierajcym od zachodu jednostkom. Pietlakowy nabieray wysokoci
natychmiast nad lotniskiem, formoway si w dug kolumn, a kiedy pierwsza
maszyna spadaa na nieprzyjacielskie umocnienia na lewym brzegu Odry, ostatnia
koczya dolot do bezpiecznego dla wiertuszki puapu. Z lotniska nie byo
wida, czy bomby trafiay w cel, ale wysoka wiea na jego kracu stanowia
wietny punkt obserwacyjny, a i ze stanowiska mechanikw, siedzcych pod
zburzonym hangarem, mona byo ledzi spadajce w nurkowym locie peszki. I
wanie mechanicy najgorcej komentowali atak:
Patrz, Plotnikow poszed, trzeci...
66

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

Teraz mj! Ale przysolili...

A kiedy ostatnia maszyna koczya nalot, w dwudziestu siedmiu hemofonach
odezwaa si ziemia:
Brawo, pobiniowcy! Dzikujemy za pomoc. Teraz to ich do samego
Berlina pogonimy!
Do pierwszego nalotu na ponc twierdz maj polbinowcy wystartowa
dziesitego lutego. Ich cel to punkty oporu i najeone dziakami oraz kaemami
ceglastoczerwone zabudowania kostnicy i krematorium na oporowskim cmentarzu.
Wprawdzie ju wczeniej operoway tam szturmowe garbate, ale niemieckie
puki nadal prowadz ogie na szos ku Ktom Wrocawskim, przykrywaj
podejcia do Muchoboru i blokuj ogniem gwn ulic podmiejskiej dzielnicy
prowadzc ku autostradzie. Bro strzelecka ciszego kalibru skryta jest za
opasymi murami krematorium, a dziaka i kaemy osonite zerwanymi z grobw
marmurowymi pytami, na ktrych niejednokrotnie zoci si napis: Franz
Katschmarek lub Iren Kovalsky...
Jednostki 359 dywizji piechoty wyszy ju z Ktw Wrocawskich i od
poudniowego zachodu nadcigaj ku miastu. Peszki maj umoliwi im dojcie,
rozwali hitlerowskie baterie na cmentarzu i przy okazji porachowa si z dziaami
przeciwlotniczymi, ktrych stanowiska rozmieszczone s midzy domkami
pracownikw fabryki Linke-Werke, fabryki, ktra jeszcze w tym roku bdzie
nazywaa si PaFaWag...
Rozkaz ataku nadchodzi nad ranem i Pobin wzywa nawigatora puku. Major
zjawia si natychmiast i genera ze zdziwieniem widzi, e pas oraz koalicyjka
przecinajca gimnastiork s doskonale uoone. Nie wida, aby byy nakadane w
popiechu. Nawigator po prostu nie spa, tak jak i dowdca...
Pobin patrzy wzruszony w mod, a ju pooran zmarszczkami twarz i pyta:
Grisza, czemu nie spae? Ale w gbi ducha cieszy si, e nawigator nie
jest zaspany, e nie bdzie mu co chwila opadaa gowa, e nie bdzie musia
zbiera myli, by odpowiedzie na najprostsze pytanie.
Obliczaem, towarzyszu generale. Kursy podejcia, kt nurkowania i krzyw
balistyczn frycowskich tonwek. Nie znaem tego typu bomb i byo troch
trudno...
Tysickilogramowe bomby zapalajce pozostawione przez Luftwaffe w Brzegu
le teraz w rwnych, przypominajcych sagi drewna, stosach. Wanie tu, na
Oporowie, przydadz si najbardziej. BAO nie zdy jeszcze dowie wikszych
kalibrw, a te, ktrymi dysponuj eskadry Pobina, nie skruszyyby grubych
murw krematorium. O wicie 27 Pietlakowych rusza na start. Szybko nabieraj
wysokoci, na kilkanacie kilometrw przed Psim Polem kad si na lewe
skrzydo i bior kurs na Strzelin. Tam bdzie kolejny zwrot, nad wasnymi
pozycjami, przeformowanie i kurs bojowy...

67

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

Dolna podstawa chmur siga 2000 metrw i peszki sun tu pod

szarooowian awic. Mijaj wysoki komin cukrowni, wie kocioa i schodz do
ataku. Pobin, jak zwykle; pierwszy. Z prawej od ogrdkw dziakowych,
spomidzy rzadko rozsianych domkw, rozszczekuj si baterie artylerii
przeciwlotniczej, krzyuj si serie smugowych pociskw, pkaj nie wiadomo
skd wystrzelone szrapnele... W krku celownika, wrd gsto rosncych drzew,
majacz nieforemne bryy nagrobkw, potem szybko wskakuje paska budowla
krematorium, owietlona nagle jakim zabkanym promieniem soca. Cel! Pobin
ciga wolant na siebie i jednoczenie dotyka przycisku bombowyrzutnika. Traci
na moment przytomno, a kiedy jest ju wysoko w grze i oglda si za siebie,
widzi wychodzcy z ataku ostatni bombowiec.
No, chopcy, zawracamy trzeszczy w suchawkach znajomy gos
generaa. Postrzelamy sobie kiedy indziej.
awoczkiny Riabcewa otaczaj bombowce opiekucz zason i zawracaj ku
Strzelinowi. Nad cmentarzem unosi si wielki sup dymu, z przednich, tu nad
rzeczk lecych roww i stanowisk, tych, ktre najbardziej zagraay
radzieckiemu punktowi obserwacyjnemu na wiey kleciskiego kocioa,
pozostay tylko przysypane ziemi ciaa esesowcw i pogite lufy dzia...
Dopiero po powrocie do Brzegu zaogi peszek dowiaduj si, e ich atak nie
tylko przydusi punkty oporu na cmentarzu, ale take pozwoli 309 dywizji
piechoty, a waciwie paru jej jednostkom, wydrze zaskoczonym Niemcom kilka
kilometrw kwadratowych terenu, obejmujcych may stawek obok kolejowego
nasypu, par niezupenie zabudowanych ulic, wielk k w parku, i wepchn ich
za mury cmentarne, poza dzisiejsz ulic Odkrywcw.
Jutro znw lecimy razem, trzeba pomc piechocicom. Pobin pooy
rk na otrzymanym przed chwil ze sztabu Krasowskiego meldunku. Sasza
zwrci si do nawigatora koordynaty te same co wczoraj, tylko sprbujemy
skrci tras i pjdziemy przez miasto. Dym tam jak jasny czort i nim nas fryce
zobacz, przeskoczymy...
Ale na tym cholernym Oporowie maj zatrzsienie zenitwek. Moe by tym
razem towarzysz generalnie lecia jako prowadzcy... Zreszt dowdca armii cay
czas si skary, e Pobin ma w nosie jego zakazy...
Suchajcie, podpukowniku! genera wsta zza stou, odsun zawadzajce
mu krzeso i zacz spacerowa po kiszkowatym pokoju. Zadanie otrzymalimy
odpowiedzialne i nie dopuszcz do tego, by chopcy polecieli tam sami. Jasne?
Pobin siad z powrotem za oboonym mapami, stoem, popatrzy na stojcy
obok barometru zegar, pomilcza chwil, a kiedy dusza wskazwka mina
pnoc, powiedzia jakby do siebie:

68

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

Wczoraj, to ju dzi, jedenasty dzie lutego... Zamilk na moment, a

potem dorzuci: No c, kochany, stukna czterdziestka, a okazji nie ma, eby
j uczci...
Nawigator podskoczy.
Pozwlcie pogratulowa, towarzyszu generale...
Dzikuj. Do twierdzy niedaleko. Obrcimy cztery, moe pi razy w
cigu dnia i bd mia na dodatek jeszcze jedn okrg liczb: 160 lotw
bojowych... No c, id, odpocznij...
Zamykajc za sob drzwi, nawigator widzia, jak genera sign po
telefoniczn suchawk, po chwili j odoy i zamyli si.
Co te dzieje si z jego dawnym pukiem? Z listw od swoich dawnych
podkomendnych wiedzia, e 35 gwardyjski odznaczy si podczas operacji
Bagration, e potem wspiera wojska Rokossowskiego na Litwie i nad
mazurskimi jeziorami, e niszczy tam hitlerowskie bunkry, atakowa porty w
Prusach Wschodnich i zmykajce z Batyku okrty Kriegsmarine. Teraz na pewno
walcz nad Krlewcem...
Z zadumy wyrwa dowdc omot kilkunastu silnikw. To pkatonose
awoczkiny startoway do lotu na przechwycenie zaopatrujcych twierdz
hitlerowskich Junkersw.
Teraz na stole ley niewielka kartka, szybko pokrywajca si energicznym
pismem.
Maniek! Zdrw jestem i ywy! Dopiero co otrzymaem list od Ciebie. yjecie
po staremu, jak wida, smutno, ale ju nie tak le. Ciesz si! Ciekawe, e Luda ju
sama pisze do ojca. Dostaem listy od Wiktora i od niej. Do moich zuchw napisz
oddzielnie. Nie dziw si, e pisuj tak rzadko. Midzy nami dua odlego. Ale to
ju ostatni rok, ktry nas dzieli. A ostateczne dzieo przed nami. Musimy
zwycistwo doprowadzi do koca! Ucauj, Maniek, dzieci ode mnie mocno,
mocno...

Genera dopisa jeszcze par linijek, wsun list do koperty i po chwili wahania,
zamiast do polowej torby, delikatnie pooy go na skrzynce radiostacji.
Tej nocy Pobin spa niewiele. Ju o wicie by wrd mechanikw,
cigajcych brezentowe pachty z bombowcw, podartowywa, docina
niektrym, ale znajcy go duej widzieli, e jest jaki nieswj. Jak zazwyczaj
sprawdza zamocowania bomb, przeglda mapy nawigatorw, rozmawia z
pilotami, wreszcie zatrzyma si przy nawigatorze puku, opar mu rk na
ramieniu i patrzc w dal, na zasnuty dymami horyzont, cicho powiedzia:
Wiesz, Sasza, mam jakie gupie przeczucia... To mj sto pidziesity
smy wylot i czuj, e z niego nie wrc... Wylij list, ley na radiostacji...
Nagle odzyska swoj dawn energi, odwrci si energicznie i krzykn:

69

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

Do maszyn!
Zaomotay silniki, rozbysy dyski migie i pierwsza trjka, prowadzona przez
Pobina, wolno wypeza na betonowe pasy brzeskiego lotniska. Za ni poszy
nastpne... Dwie trjki s ju w powietrzu, koa kolejnej oderway si od betonki,
maszyny zwieraj szyk, odchodz lekko w bok od pasa i bior kurs na Wrocaw.
Za p godziny powinny by z powrotem...
Mechanicy, ktrzy tylko na moment startu przerwali prac, znw wrcili do
swoich zaj. Podsuwaj bliej stojanek wzki z tymi, zapalajcymi bombami,
id w ruch gwintownice dopasowujce aluminiowe mutry do dowiezionych
zapalnikw, skrzypi zauralska stal, wkrcana w obe cielska bomb, praca wre...
Siedzcy okrakiem na wzkach z miedzianozotymi tamami nabojw
zbrojmistrze spokojnie wpatruj si w horyzont. Nagle ktry z nich krzyczy:
semka!
Teraz ju wszyscy patrz w niebo i widz, e w pierwszym, schodzcym do
ldowania kluczu brakuje prowadzcej maszyny. Gwatownie rozgldaj si
dokoa, szukaj tej dziewitej. Moe postrzelony? Wraca niej? Moe zaraz
wyskoczy zza lasu z dymicym silnikiem?
Peszki ju wyldoway i niezgrabnie koyszc si na podmarznitym gruncie
kouj do swoich stoisk. Brakuje tylko jednej, ale dla nich wszystkich
najwaniejszej Pe-2 z gwardyjsk oznak na lewej burcie...
Mg przecie prowadzcy lodowa na innym lotnisku, wiele tu ich wok
Festung Breslau, mg posadzi maszyn gdzie przymusowo w polu...
Pierwszy wyskakuje z kabiny dowdca eskadry, kapitan Igor Potnikow, i nie
kiyjc ez krzyczy do zbrojmistrzw:
Podwiesza natychmiast bomby!
Z pozostaych maszyn wychodz wolno lotnicy, przysiadaj ciko na ziemi,
opieraj si o kaduby i stateczniki, chowaj gowy w zoone ramiona, wcieraj
zy w zmczone twarze. Ktry z modszych strzelcw gono szlocha...
Kwadrans po wyldowaniu od pasw startowych lotniska w Brzegu odrywa si
dziewi bombowcw nurkujcych Pe-2. Na penej mocy silnikw maszyny pn
si w gr i szybko nikn nad zadymionym horyzontem. Prowadzi je dowdca 1
dywizji pukownik Fiodor Dobysz!
Natychmiast po odlocie Pietlakowych na starcie pojawia si Byskawica w
grubych czarnych ramkach. W jej centrum wielkie zdjcie dowdcy i naprdce
wymalowane odznaczenia: Zota Gwiazda Bohatera, dwa Ordery Lenina, dwa
Czerwone Sztandary, Order Chmielnickiego, medale Za Odwag... Pod zdjciem
tekst, lakoniczny, onierski:
Dzi, 11 lutego 1945 roku, o godzinie 13.50 nad poudniowo-zachodnim
przedmieciem Festung Breslau mierci bohatera pad genera major gwardii,
pilot Iwan Siemionowicz Pobin. Podczas ataku na nieprzyjacielskie stanowiska

70

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

pocisk z niemieckiej zenitwki ugodzi w przedni cz kabiny samolotu generaa.

Maszyna rozerwaa si w powietrzu!.
Zachowamy wieczn pami o bohaterze, ktry swoje pikne i miae ycie
oddal za Nasz Ojczyzn. Pomcimy jego mier i potroimy nasze ataki! Za kad
cen! Naprzd, towarzysze, do ostatecznej rozprawy z faszyzmem!

Byskawica umieszczona jest tak, e wszystkie koujce ku wzkom z

bombami samoloty musz j mija... Zaogi powracaj z zadania, zbrojmistrze
byskawicznie podwieszaj bomby, a lotnicy nie opuszczajc kabin peszek
natychmiast startuj.
Gdyby dowdca y, na pewno przekroczyby dzisiaj upragnione 160 bojowych
wylotw...
Zaraz po zachodzie soca, kiedy zakoczono bojowe loty, przy domku
startowego stanowiska dowodzenia zbieraj si zaogi peszek, myliwcy
Riabcewa i Siemienowa, mechanicy, dowdcy technicznych kluczy... Siedz
koem wok malekiego ogniska, w ktrego centrum stoi pukownik Dobysz:
Zegnamy dzisiaj, towarzysze, jednego z najlepszych synw Ojczyzny,
urodzonego w wiziennej celi, przez matk-patriotk, pastucha z RtiszczewaKamionki, robotnika kolejowych zakadw remontowych i generaa radzieckiego
lotnictwa. Naszego dowdc! Lotnika z krwi i koci, ktrego na zawsze
zachowamy w pamici. By naszym prowadzcym nie tylko w cile lotniczym
znaczeniu, ale prowadzcym pilotem-nowatorem. Wychowa cae pokolenia
lotniczej modziey, wprowadza j w tajniki sztuki latania. Jego dawni
podkomendni gromi teraz nieprzyjaciela nad Batykiem... By naszym dowdc!
Obroc Moskwy, Stalingradu i Biaorusi! Walczy o wyzwolenie Polski! Wierzy,
e Breslau na zawsze pozostanie Wrocawiem... Iwan Siemionowicz... tu
pukownik Dobysz przerwa na moment i opanowawszy wzruszenie cign dalej:
by prawdziwym czowiekiem i lotnikiem. Przey cae swoje ycie na
zasadniczym kierunku, na bojowym kursie, zawsze...
Na wycignitych w rwnym rzdzie peszkach byszczay wie farb
napisy: Za dowdc! Dobijemy ci, Hitlerze!
Z tymi samymi napisami nurkujce bombowce 2 korpusu, dowodzonego przez
pukownika Dmitrija Nikiszina, pojawiy si jeszcze nad Dreznem i nadwetawsk
stolic. 6 kwietnia 1945 roku Rada Najwysza ZSRR, na wniosek dowdztwa 1
Frontu Ukraiskiego, nadaa po raz drugi tytu Bohatera Zwizku Radzieckiego
generaowi majorowi lotnictwa Iwanowi Siemionowiczowi Pobinowi.
Szstego maja 1945 roku, w willi Colonia, w najpikniejszej dzi dzielnicy
Wrocawia Krzykach, ostatni komendant Festung Breslau, genera Hans
Niehoff, podpisa bezwarunkowy akt kapitulacji.
Rozbrajanie niemieckich oddziaw rozpoczto nastpnego ranka o godzinie
dziewitej.

71

TY TYGRYS 1977/03

MINUTA NAD TWIERDZ

Po siedmiuset dugich latach do Polski powrcio jej stare miasto Wrocaw.

Jest w Moskwie, w jednej z nowych dzielnic, ulica Pobina, prowadzca przez
byy przysiek stolicy, Pieczatniki, gdzie pozostao jeszcze kilkanacie
charakterystycznych, drewnianych domkw, niepozornych teraz pord wielkich
wieowcw. Gdzie w polowie ulicy znajduje si nowoczesna szkoa, lnica
szkem, pena wiata i zieleni. Szkoa nosi numer 846, a na czerwonej tabliczce
pod nim zoc si litery: Imienia generaa Iwana Siemionowicza Pobina.
Rok temu otwarto tutaj mae muzeum powicone pamici generaa, po ktrym
oprowadzaj zwiedzajcych fachowo przygotowani przewodnicy uczniowie
sidmych i smych klas tej szkoy. Na jednym ze stelay widnieje dua mapa, na
ktrej zaznaczono miejsca noszce imi generaa. Jest tu midzy innymi Wysza
Szkoa Lotnicza w Orenburgu, ktrej Pobin by absolwentem, dua wie w rejonie
ulianowskim, ulice w radzieckich miastach i polskim Wrocawiu...
A w kad rocznic mierci do mieszkania Marii Nikoajewny przy
Leninowskim Prospekcie listonosz przynosi pen torb listw. Pisz pionierzy ze
Zwizku Radzieckiego i Wgier, uczniowie praskich i wrocawskich szk i
naturalnie kursanci Wyszej Szkoy Lotniczej imienia Pobina w Orenburgu:
My wszyscy, uczcy si w szkole noszcej imi Waszego ma, staramy si ze
wszystkich sil, by sta si kontynuatorami bojowych tradycji starszego pokolenia
pilotw, absolwentw naszej szkoy. Nasza dewiza to Lata jak Pobin.

Popiersie gen. Iwana Pobina na Bulwarze Zachodnim w Uljanowsku. (przyp. blondi)

72

TY TYGRYS 1977/03

W. FUGLEWICZ

[ pusta strona ]

73