PRZEKSZTACANIE WYKRESW.

Pokaemy tu, jak zmiana we wzorze funkcji wpywa na wygld jej wykresu.
A. Mamy wykres funkcji f(x). Jak bdzie wyglda wykres f (x ) + a , a staa?
f (x ) f (x ) + a

Co dzieje si z funkcj? Ot kada warto funkcji zmieni si o a. Spowoduje to przesunicie wszystkich punktw
wykresu wzdu osi wartoci funkcji czyli OY o t sam warto. Wykres przesunie si do gry jeli a byo dodatnie i
do dou jeli byo ujemne.
Przykad
Niech f (x ) = x 2 i a = 2 .
f (x ) + a = x 2 + 2
y
6
5
4

f(x) + a

3
2

f(x)
1
x
-3

-2

-1

-1

Podsumujmy:
By z wykresu funkcji f (x ) otrzyma wykres f (x ) + a , przesuwamy wykres f (x ) o a w kierunku osi OY. Do gry gdy
a > 0 , do dou, gdy a < 0 .
B. Wykres funkcji f (x + a ) .

f (x ) f (x + a )
Kto nie wie ten (opierajc si na poprzednim punkcie) powie natychmiast, e wykres przemieci si wzdu osi OX (i tu
bdzie mia racj) w prawo, czyli w kierunku wikszych x, jeli a jest wiksze od zera a w lewo jeli bdzie mniejsze od
zera. Niestety kto taki pomyli si. Jest dokadnie odwrotnie.
Jeli a > 0, wykres przesunie si lewo.
Jeli a < 0, wykres przesunie si prawo.
Dlaczego tak si dzieje? Zamy dla ustalenia uwagi, e a > 0.

f(x)
f(x+a)

x+a

Spjrzmy na rysunek. Funkcja f(x+a) przyporzdkowuje punktowi x warto f(x+a). Inaczej: by otrzyma poprawny
wykres, naley narysowa punkt o wsprzdnej x, a jego wsprzdna y-owa to warto funkcji w punkcie x + a, czyli
w punkcie o a dalszym. Musimy zatem przenie punkt z pooenia (x + a, f (x + a )) do pooenia (x, f (x + a )) , a zatem
cofn go, a nie przesun do przodu. Dla ujemnej wartoci a bdzie odwrotnie.
Przykad.
Niech f (x ) = x 2 i a = 2 - jak poprzednio.
f (x + a ) = (x + 2)2
y
6

f(x+a)

5
4

f(x)

3
2
1
x
-3

-2

-1

-1
Podsumujmy:
By z wykresu funkcji f (x ) otrzyma wykres f (x + a ) , przesuwamy wykres f (x ) o a w kierunku osi OX. W lewo gdy
a > 0 , w prawo, gdy a < 0 .

C. Wykres funkcji f (x ) .
f (x ) f (x )

Co robi taka operacja z pojedynczym punktem wykresu? Wsprzdna x nie zmienia si, a jego wsprzdna y-owa
zmienia znak na przeciwny. Odpowiada to odbiciu punktu wzgldem osi OX. Dotyczy to wszystkich punktw, a wic
caego wykresu.
Przykad.
Niech f (x ) = x 2
f (x ) = x 2

y
6
5
4

f(x)

3
2
1
x
-3

-2

-1

-1

-f(x)

Podsumujmy:
By z wykresu funkcji f (x ) otrzyma wykres f (x ) , odbijamy wykres f (x ) symetrycznie wzgldem osi OX.
D. Wykres funkcji f ( x ) .

f (x ) f ( x )
Argumentowi x przyporzdkowana jest warto jak ma funkcja dla x .

f(-x)

-x

Zatem punkt wykresu dla argumentu x powstaje w ten sposb, e bierzemy warto funkcji dla x i rysujemy punkt o
wsprzdnych (x, f ( x )) . Odpowiada to symetrycznemu odbiciu wzgldem osi OY.
Przykad.
Niech f (x ) = x 3
f ( x ) = ( x )3

y
8
7
6

f(-x)

f(x)

5
4
3
2
1

-4 -3 -2 -1

-1
-2
-3
-4
-5
-6
-7
-8

Podsumujmy:
By z wykresu funkcji f (x ) otrzyma wykres f ( x ) , odbijamy wykres f (x ) symetrycznie wzgldem osi OY.
E. Wykres funkcji f (x ) .

f (x ) f (x )
Modu nie zmienia liczby dodatniej lub zera, a liczbie ujemnej zmienia znak. Wobec tego jeli warto funkcji f (x ) 0

to f (x ) = f (x ) i nic si nie dzieje. Modu nie ma wpywu na wykres funkcji. Inaczej jest gdy f (x ) < 0 . Wtedy
f (x ) = f (x ) . Mielimy ju z takim przypadkiem do czynienia. T cz wykresu, dla ktrej wartoci funkcji s

ujemne, naley odbi wzgldem osi OX.

Przykad.
Niech f (x ) = x 2 4
f (x ) = x 2 4

Oto wykres wyjciowej funkcji.

y
5
4

f(x)>0

3
2
1

x
-4

-3

-2

-1

-1
-2

f(x)<0

-3
-4
-5

A to ostateczny wykres funkcji f (x ) = x 2 4 .

y
5
4

|f(x)|

3
2
1
x

-4

-3

-2

-1

-1

Podsumujmy:
By z wykresu funkcji f (x ) otrzyma wykres f (x ) , lec nad osi OX cz wykresu f (x ) pozostawiamy bez zmian,
natomiast t, ktra ley pod osi OX odbijamy symetrycznie wzgldem osi OX.
F. Wykres funkcji f ( x ) .

f (x ) f ( x )
Jeli x 0 , to f ( x ) = f (x ) . Wykres si nie zmienia. Na prawo od osi OY wykres pozostaje bez zmian. Trudniej jest

stwierdzi co dzieje si z lew czci wykresu. Jeli x < 0 , to f ( x ) = f ( x ) . Oznacza to, e ujemnym argumentom

przyporzdkowane s takie same wartoci funkcji, jak przeciwnym, a wic dodatnim, argumentom. Zatem na lewo od
OY wykres bdzie wyglda tak samo jak po stronie dodatniej. Bdzie jedynie odbity symetrycznie wzgldem osi OY.
Wie si to z tym, e liczby przeciwne do danych id na osi OX w przeciwnym ni one porzdku.
Przykad.
Niech f (x ) = x 2 4 x + 4
f (x )= x 4 x + 4
2

Najpierw narysujmy pocztkow

x<0

x>0

Waciwy wykres narysujemy w dwch etapach.

1) Rysujemy wykres f ( x ) dla x 0 . To aden problem. Wystarczy z poprzedniego rysunku przerysowa czarn cz
wykresu.

2) Rysujemy wykres dla x < 0 . To jest nieco trudniejsze. Naley widoczn ju cz wykresu odbi po lewej stronie,
uprzednio zamazawszy to, co byo wczeniej czyli wykres f(x) dla x < 0. Oto gotowy wykres.

Podsumujmy:
By z wykresu funkcji f (x ) otrzyma wykres f ( x ) , lec na prawo od osi OY cz wykresu f (x ) pozostawiamy bez
zmian, natomiast po lewej stronie umieszczamy odbit symetrycznie wzgldem osi OY cz wykresu lec po prawej
stronie.
G. Wykres funkcji af (x ) , a > 0
f (x ) af (x )

Pomnoenie funkcji przez liczb powoduje, e jej wartoci rosn a razy dla kadego argumentu x. W szczeglnoci
miejsca zerowe pozostaj na swoim miejscu, bo pomnoenie zera przez cokolwiek daje zero. Wykres funkcji rozciga
si tak, e punkty lece na osi OX pozostaj na miejscu.
Przykad.
Niech f (x ) = sin x a = 2
af (x ) = 2 sin x

y
2
1

af(x)
f(x)

-1
-2

Podsumujmy:
By z wykresu funkcji f (x ) otrzyma wykres af (x ) naley kady punkt wykresu f(x) narysowa w odlegoci a razy
wikszej ni pierwotny, nie zmieniajc przy tym jego odcitej x.

Mamy wic siedem przeksztace wykresw funkcji. S to:

1) f (x ) + a
2) f (x + a )
3) f (x )
4) f ( x )
5) f (x )

6) f ( x )

7) af (x )

Pozwalaj one rysowa wykresy bardziej skomplikowanych funkcji, jeli znamy wykres prostszej.
Jak wida przeksztacanie wykresw nie jest bardzo trudne. Problemy zaczynaj si, gdy trzeba wykona wicej
przeksztace. S zwaszcza kopoty z ustaleniem kolejnoci przeksztace.
ZADANIE 1
Narysuj wykres funkcji f(x) przeksztacajc wykres funkcji g (x ) =

1
.
x

1
+2
x 1
1
b) f (x ) =
1 3
x+2

a) f (x ) =

c) f (x ) =

1
x 2

d) f (x ) =
e) f (x ) =

1
2 +3
x 1

1
x +1

ROZWIZANIE

Uwaga! Due, wytuszczone litery w rozwizaniach oznaczaj odwoanie do odpowiedniego przeksztacenia

omwionego w powyszym wstpie.
1
+2
a) f (x ) =
x 1

Zrbmy najpierw plan, jak doj od funkcji y =

do wartoci funkcji y =

1
1
+ 2 . Widzimy, e do argumentu zostao dodane 1, a
do y =
x 1
x

1
dodane 2. Schemat przeksztace mona wic zapisa tak:
x 1

1 f (x+a )
1
1
f ( x )+ a

+2.
x
x 1
x 1
1
poddajc j przeksztaceniu polegajcym na dodaniu liczby do
x 1
argumentu (B.), a nastpnie t z kolei poddajemy przeksztaceniu polegajcemu na dodaniu liczby do caej funkcji (A.)
1
1
i otrzymujemy
+ 2 . Z tego co wiemy ze wstpu, wyjciowy wykres
naley przesun o 1 w prawo i o 2 w
x
x 1
gr. Oczywicie przesuwajc najpierw o 2 w gr a potem o 1 w prawo otrzymamy dokadnie to samo, z czego naley
1 f ( x )+ a 1
1
f (x+a )

+ 2

+2.
wnosi, e nastpujcy schemat przeksztace te doprowadziby do sukcesu:
x
x
x 1
Rzeczywicie to samo. Teraz pozostay rysunki. Zrobimy to w jednym ukadzie wsprzdnych. Umwmy si, e
wyjciowy wykres zawsze bdzie czarny, a docelowy czerwony. Porednie oznacza bd innymi kolorami i lini
przerywan.
Znaczy to tyle, e z wyjciowej funkcji robimy

1
1 3
x+2
Tu sytuacja jest bardziej skomplikowana. Napisz schemat, a potem go omwi.
b) f (x ) =

1 f (x+ a )
1
1
1
1
f (x )
f ( x )+ a
f ( x )+ a

1
1

1 3
x
x+2
x+2
x+2
x+2
1
o 2 w lewo (B.).
x
1
2) Przesuwamy wykres
o 1 do dou (A.).
x+2
3) To co jest pod osi OX odbijamy do gry (przypomnijcie sobie jak dziaa modu) (E.).
4) To co wyszo przesuwamy o 3 do dou (A.).
1) Przesuwamy wykres

To jeszcze nie koniec. To dopiero 1) i 2). Nie chciaem umieszcza wszystkich etapw na jednym rysunku, bo nic nie
byoby wida.

Wykres czerwony to ten, ktry mielimy uzyska.

Zastanwmy si jeszcze czy mona zmieni kolejno operacji? Wiemy z poprzedniego przykadu, e mona zmieni
kolejno przesuni wzdu osi OX i OY. Nie mona zmieni pozycji operacji f (x ) , bo zobaczcie co si dzieje, gdy
na przykad wstawimy j jako pierwsz.
1
1
1
1
1
f (x )
f (x+a )
f ( x )+ a
f ( x )+ a

1 3 i otrzymujemy co zupenie innego ni

x
x
x+2
x+2
x+2
chcielimy.
c) f (x ) =

1
x 2

Sprbujmy takiej kolejnoci:

1 f (x ) 1
1
f (x + a )

. le! Otrzymalimy co innego ni trzeba. Odwrmy

x
x
x2

kolejno.

1 f (x+a )
1
1
f (x)

x
x2
x 2
Dobrze. Najpierw przesuwamy (B.), a potem odbijamy praw cz wykresu wzgldem osi OY na lew stron, a po
prawej zostawiamy to co byo (F.) Teraz rysunek.

A to jest waciwy wykres.

d) f (x ) =

1
2 +3
x 1

Tu jest mnstwo roboty. Najpierw schemat. Zabieramy si do tego od wewntrz.

1 f (x + a )
1
1
1
f (x )
f ( x )+ a

2
x
x 1
x 1
x 1
f (x )

1
1
1
(x )
f ( x )+ a
2 f

2 +3
x 1
x 1
x 1

Sprbujcie zmieni gdzie kolejno. Zobaczcie gdzie nie wpywa to na poprawno, a gdzie dostajemy bdny wynik.
A oto etapy rysowania wykresu.
1) Przesunicie o 1 w prawo (B.)
2) Odbijamy praw cz wykresu wzgldem osi OY na lew stron, a po prawej zostawiamy to co byo (F.).

10

3) Przesunicie o 2 do dou (A.).

4) To co jest pod osi OX zostaje odbite do gry (E.).
5) Cay wykres odbijamy wzgldem osi OX (C.)
6) Cao przesuwamy o 3 do gry (A.).
Kolejne etapy umiecimy na oddzielnych rysunkach.
1)

2)

3)

11

4)

5)

I wreszcie 6)

12

e) f (x ) =

1
x +1

Sprbujmy tak:

1 f ( x )
1
1
f (x+ a )

. Niedobrze. Jeszcze raz.

x
x
(x + 1)

1 f (x+a )
1
1
f ( x )

x
x +1
x +1
1
w lewo o 1 (B.).
x
2) Odbijamy wykres symetrycznie wzgldem osi OY (D.)

1) Przesuwamy wykres

ZADANIE 2

Narysuj wykres funkcji f(x) przeksztacajc wykres funkcji g (x ) = x .

a) f (x ) = x + 3
b) f (x ) =

x+3

c) f (x ) =

x +3

ROZWIZANIE

a) f (x ) = x + 3
f (x+a )
f ( x )
x + 3
x + 3
Schemat przeksztacenia: x
Po pierwszym zadaniu doszlicie z pewnoci do wprawy wic od razu rysunek.

13

Wykres czarny - y = x
Wykres niebieski - y = x + 3
Wykres czerwony - y = x + 3
b) f (x ) =

x+3

Schemat przeksztacenia:

f (x)

f (x+a )
x x

x + 3

Tym razem zrobimy trzy oddzielne rysunki, by sobie nawzajem nie przeszkadzay.
y= x

y=

y=

x+3

I to jest kocowy wykres.

c) f (x ) =

x +3

Rnica midzy tym a poprzednim schematem przeksztace polega na zmianie kolejnoci dwu spord operacji
prowadzcych do wyniku.

14

Schemat przeksztacenia:

f (x )

f (x+a )
x

x + 3 x + 3

y= x

y = x+3

y=

x +3

Jak wida zmiana kolejnoci przeksztace doprowadzia do innego wykresu. Mora z tego taki, e trzeba uwaa na
kolejno.
Wicej na stronie http://www.traugutt.edu.pl/

15