www.zadania.

info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI

E KSTREMA FUNKCJI KWADRATOWEJ

Po wyrzuceniu ze szkoy pochodnych, funkcja kwadratowa staa sie tematem przewodnim
wszystkich zadan na ekstrema. Sytuacja jest w zasadzie dosc prosta zadania tego typu
sprowadzaja sie do wyznaczenia najmniejszej/najwiekszej wartosci funkcji kwadratowej na

pewnym przedziale. Mozliwe

konfiguracje sa nastepujace.

szukamy wartosci najwiekszej, ramiona paraboli sa skierowane w d i wierza) Jezeli

choek jest zawarty w rozwazanym

przedziale,
y

yw
yw
a xw

xw b

to wartosc najwieksza jest osiagana

w wierzchoku, to znaczy

f max = f ( xw ) = yw

dla ( xw , yw ) =


b
,
.
2a 4a

szukamy wartosci najmniejszej, ramiona paraboli sa skierowane do gry i wierzb) Jezeli

choek jest zawarty w rozwazanym

przedziale, to wartosc najmniejsza jest osiagana

w wierzchoku.

c) W kazdej
innej sytuacji, wartosc najwieksza/najmniejsza jest osiagana

w jednym z
koncw

przedziau. W ktrym? trzeba policzyc wartosci w obu koncach

i je porwnac.
y

Materia pobrany z serwisu www.zadania.info

1

www.zadania.info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI

Znajdzmy najmniejsza wartosc funkcji
f ( x ) = 2x2 4x + 7
na przedziale h1, 0i.
Poniewaz xw = 1 6 h1, 0i, wartosc ta jest przyjmowana w jednym z koncw

przedziau. Mamy
f (1) = 13 > f (0) = 7.
Zatem najmniejsza wartosc to f (0) = 7.

Waz na jest dziedzina!

(i czesto kopotliwe) jest wyznaczenie przedziau,
W zadaniach na ekstrema bardzo wazne
gdy wyznaczymy juz wzr
na ktrym szukamy ekstremum. Oglna zasada jest taka, ze

funkcji f ( x ), ktrej mamy znalezc ekstremum, to musimy ustalic jakie sa mozliwe

wartosci
od rodzaju i tresci zadania: jezeli

argumentu x. Jak to zrobic? to zalezy

x jest dugoscia
t

jakiegos odcinka to x > 0, jezeli x = sin to x h1, 1i, jezeli x = 2 to x (0, +) itd.

Sprbujmy znalezc najwieksze mozliwe

pole prostokata
o obwodzie 4.
oznaczymy boki prostokata

Jezeli
przez a i 2 a, to szukamy najwiekszej mozliwej

wartosci wyrazenia
a(2 a). Na jakim przedziale? boki prostokata
nie moga byc
maksymalne pole mamy dla kwadratu
ujemne, wiec a (0, 2). atwo policzyc, ze
o boku 1.
Z krawedzi dachu podrzucono kamien,
ktry po 2 sekundach spad na ziemie. Wysokosc , na jakiej znajdowa sie kamien nad ziemia po upywie t sekund od chwili
jego podrzucenia, opisuje funkcja h(t) = 5t2 + 5t + 10. Na jaka najwieksza wysokosc wznis sie ten kamien?

Na jakim przedziale szukamy maksimum funkcji h(t) na takim, jak zmienia sie
czas, czyli dla t h0, 2i.

Zadania.info

Podoba Ci si ten poradnik?

Poka go koleankom i kolegom ze szkoy!

Materia pobrany z serwisu www.zadania.info

2

www.zadania.info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI

T IPS & T RICKS

Czesto pojawiajacy
sie motyw to zozenie
funkcji kwadratowej z inna funkcja.

Jaka jest najmniejsza mozliwa

wartosc wyrazenia
sin2 x + 4 sin x 7?
Podstawiajac
t = sin x mamy zwyka funkcje kwadratowa t2 + 4t 7. Na jakim

przedziale szukamy jej wartosci najmniejszej? na takim, jakie sa mozliwe

war
tosci wyrazenia
t = sin x, czyli na przedziale h1, 1i. W tym przypadku wartosc
najmniejsza otrzymujemy w koncu
przedziau t = sin x = 1.

2
byc nieskonczony
Przedzia, na ktrym szukamy wartosci najmniejszej/najwiekszej moze

(tzw. niewasciwy), to znaczy jeden lub oba jego konce

moga byc rwne . W takiej sytuacji wartosc najmniejsza lub najwieksza istnieje tylko dla a > 0 i a < 0 odpowiednio.
Jaka jest najmniejsza wartosc funkcji
f ( x ) = x4 2x2 + 4?
Podstawiajac
t = x2 mamy funkcje kwadratowa
f (t) = t2 2t + 4.
Na jakim przedziale szukamy wartosci najmniejszej? na takim, jakie wartosci
przyjmuje t = x2 , czyli na h0, +). Poniewaz wierzchoek paraboli znajduje sie
w tym przedziale, wartosc najmniejsza otrzymamy dla x2 = tw = 1.

3
wierzchoek paraboli znajduje sie dokadnie w poowie miedzy pierwiastPrzypomnijmy, ze
kami:
xw =

x1 + x2
,
2

a wartosc funkcji w wierzchoku to po prostu f ( xw ). Wasnosci te bywaja bardzo uzyteczne

w przypadku zadan na ekstrema.
byc najwiekszy iloczyn dwch liczb dodatnich o sumie 4?
Jaki moze
Szukamy najwiekszej wartosci funkcji
f ( a ) = a (4 a )
na przedziale (0, 4) (bo a > 0 i b = 4 a > 0). Wartosc ta to dokadnie wartosc w
wierzchoku 0+2 4 = 2, czyli 2 2 = 4.
Materia pobrany z serwisu www.zadania.info
3

www.zadania.info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI

4
jezeli
ekstremum jest w jednym z koncw
Napisalismy, ze

przedziau to trzeba policzyc war

tosci funkcji w obu koncach

i porwnac otrzymane wartosci. Tak naprawde mozna

atwo
przewidziec, w ktrym koncu

przedziau bedzie wieksza/mniejsza wartosc . Powiedzmy,

a > 0. Funkcja kwadratowa rosnie gdy argument oddala sie od wierzchoka oraz wyze
kres funkcji jest symetryczny wzgledem pionowej prostej przechodzacej
przez wierzchoek
paraboli. Zatem wartosci funkcji sa tym wieksze im dalej jestesmy od wierzchoka.

Wyznaczmy wartosc najwieksza funkcji f ( x ) = 3( x 1)( x + 3) na przedziale

h97, 97i.
Jak juz wiemy wierzchoek paraboli bedacej
wykresem tej funkcji jest w punkcie
xw =

13
= 1.
2

Poniewaz dalej jest do wierzchoka od prawego konca

przedziau, wasnie w nim
bedzie wartosc najwieksza funkcji i jest ona rwna

f max = f (97) = 3 96 100 = 9600 3.

Dokadnie tak samo jest w przypadku paraboli z ramionami skierowanymi w d, tylko ze

tym razem mwimy o wartosci najmniejszej.

ekstrema funkcji f ( x ) sa dokadnie w tych samych

Bardzo uzyteczn
a obserwacja jest fakt, ze

punktach, co ekstrema funkcji a f ( x ), gdzie a > 0. Jezeli

dopuscimy tez a < 0, to trzeba
c, bo w tej sytuacji minima zamieniaja sie na maksima i na odwrt.
uwaza
Jakie jest minimalne aczne

pole powierzchni dwch kul, ktrych promienie r1 i r2

speniaja warunek r1 + r2 = 2?
Szukamy wartosci najmniejszej funkcji
f (r1 ) = 4r12 + 4r22 = 4 (r12 + (2 r1 )2 ) = 8 (r12 2r1 + 2),
na przedziale (0, 2). Zgodnie z poczyniona uwaga wystarczy zajmowac sie wyra
c otrzymany wynik przez czynnik 8.
zeniem
w nawiasie, a na koniec przemnozy
W tym przykadzie najmniejsza wartosc otrzymamy dla r1 = r2 = 1.

Uoglnienie poprzedniej uwagi: jezeli

g jest funkcja rosnac
a (i ciag
a jak ktos nie wie co
to znaczy, to niech sie nie przejmuje, szkolne funkcje takie sa),
to ekstrema funkcji g( f ( x ))
sa w tych samych punktach co ekstrema funkcji f ( x ). Funkcje a f ( x ) z poprzedniej uwagi
dostajemy biorac
g( x ) = ax dla a > 0.
Materia pobrany z serwisu www.zadania.info
4

www.zadania.info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI

Wsrd prostokatw,

ktrych boki speniaja warunek a + 2b = 5 znajdz prostokat

o
najkrtszej przekatnej.

Ze twierdzenia Pitagorasa, musimy znalezc najmniejsza wartosc funkcji

q
p
p
2
2
d(b) = a + b = (5 2b)2 + b2 = 5b2 20b + 25.
na przedziale b (0, 25 ) (bo a > 0). Poniewaz pierwiastek jest funkcja rosnac
a, na
mocy poczynionej uwagi, wystarczy patrzec na parabole pod pierwiastkiem. Ma
ona wierzchoek w punkcie b = 2 i wasnie dla takiego prostokata
otrzymamy
najkrtsza przekatn
a.

d
b

Jaka jest rznica

miedzy minimum/maksimum, a wartoscia najmniejsza/najwi

eksza?
ty
powy dylemat kazdego, kto rozpoczyna przygode z ekstremami. Minima/maksima sa lokal myslec, ze
sa to doki
ne, czyli sa wasnoscia funkcji na pewnym maym przedziale mozna
byc duzo
i nie musza one miec
i grki na wykresie. Oczywiscie takich dokw/grek moze
nic wsplnego z wartoscia najmniejsza/najwi

eksza.

Wystarczy wzia
c pierwszy z brzegu wykres kawaka wielomianu stopnia 3, zeby
funkcja moze
miec i maksimum i minimum, ale nie sa to wartosci
zobaczyc, ze
najwieksza/najmniejsza.
y

+5

+1
-5

-1

+1

+5

-1

-5

grek/dokw moze
byc barDobrze znane wykresy sinusa/cosinusa pokazuja, ze

dzo duzo.

Materia pobrany z serwisu www.zadania.info

5

www.zadania.info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI

8
jest przykad, ze
minimum/maksimum nie musi dawac wartosci najWprawdzie wyzej
mniejszej/najwiekszej funkcji, ale jest to prawie prawda; dla porzadnych

funkcji (wszystkich
istnieje) jest zawsze jednym z minimw lub wartoszkolnych), wartosc najmniejsza (jezeli
s cia funkcji w koncu
przedziau. Podobnie jest z wartoscia najwieksza jest to jedno z maksimw lub wartosc w koncu
przedziau. Tak wasnie szuka sie tych wartosci przy pomocy
pochodnych.
Wyznaczmy wartosci najwieksza i najmniejsza funkcji

x 2x + 2 dla x h2, 0)
f ( x ) = x2 2x + 2
dla x h0, 3)

2
x 8x + 20 dla x h3, 5i.

mamy trzy sklejone ze soba kawaki parabol. Parabole

Mozemy
sobie myslec, ze
sa sklejone, bo w obu punktach x = 0 i x = 3 wzory z prawej i lewej strony sie ze
soba zgadzaja (funkcja jest ciaga).

Wierzchoki parabol sa w punktach 1, 1, 4, wiec

liczymy wartosci funkcji w tych punktach oraz w czterech koncach

przedziaw na
ktrych okreslone sa parabole.
f (1) = 3, f (1) = 1, f (4) = 4,
f (2) = 2, f (0) = 2, f (3) = 5, f (5) = 5.
Wartosc najwieksza to najwieksza z tych liczb, czyli f (3) = f (5) = 5, a wartosc
najmniejsza to najmniejsza z nich f (1) = 1.
Terminem ekstrema zwykle okresla sie zarwno minima/maksima jak i wartosc najwieksza/najmniejsz

a.

W przypadku funkcji kwadratowej uzywanie

pochodnych w zasadzie nic nie daje po prostu na nowo wyprowadzamy wzr na wierzchoek paraboli.

Znajdzmy (uzywaj
ac
pochodnej) ekstremum funkcji kwadratowej f ( x ) = ax2 +
bx + c, gdzie a 6= 0.
Liczymy pochodna


b
0
f ( x ) = 2ax + b = 2a x +
.
2a
b
pochodna zmienia znak w punkcie x = 2a
Widac teraz, ze
, wiec jest w tym punk
cie ekstrem. Jego rodzaj zalezy od znaku a.

Materia pobrany z serwisu www.zadania.info

6