You are on page 1of 14

www.zadania.

info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI

P RZEKSZTACENIA WYKRESW FUNKCJI


Caa zabawa z przeksztacaniem wykresw funkcji sprowadza sie do nastepujacego

pyta
dokonamy przeksztacenia jej wykresu?
nia: w jaki sposb zmieni sie wzr funkcji jezeli
od tego, jakie przeksztacenie mamy na mysli.
Oczywiscie odpowiedz zalezy

Przesuwanie wykresw
sc miedzy przesunieciem wykresu funkcji, a zmiana jej wzoru. Zanim
Jest prosta zalezno
przesuniecie wykresu o m jednostek wzduz
jednak przejdziemy do szczegw wyjasnijmy, ze
m > 0, oraz
osi oznacza przesuniecie wykresu o m jednostek w kierunku strzaki na osi jezeli
m < 0.
o |m| jednostek w przeciwnym kierunku jezeli
Przesuniecie wykresu funkcji o 2 jednostki wzduz osi Ox i o 3 jednostki wzduz
osi Oy oznacza przesuniecie wykresu o 2 jednostki w prawo i o 3 w d.

a z trzech mozliwych

Zeby
sie nie pogubic, osobno przedstawimy kazd
konfiguracji.
1. Przesuniecie wykresu o q jednostek wzduz osi Oy. Jest to zdecydowanie najprostsza
sytuacja: wzr funkcji y = f ( x ) po przesunieciu bedzie mia postac
y = f ( x ) + q.
nie budzi to watpliwo
Mam nadzieje, ze

sci: dodanie do wzoru funkcji liczby q > 0 sprawia,


ze kazda

wartosc funkcji jest wieksza o q, czyli wykres przesuwa sie o q jednostek do gry.
natomiast q < 0 to wartosci sie zmniejszaja, czyli przesuwamy w d.
Jezeli
Pierwszy wykres przedstawia parabole y = x2 + 3, a drugi parabole y = x2 3.
y

+10

+5

y=x2+3

y=x2

+5
+1

y=x2

-2.5

+1
-2.5

-1

+1

+2.5

-1

+1

+2.5

y=x2-3

-5

Obie parabole powstaja przez przesuniecie paraboli y = x2 o 3 jednostki: pierwsza


do gry, a druga w d.

Materia pobrany z serwisu www.zadania.info


1

www.zadania.info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI


2. Przesuniecie wykresu o p jednostek wzduz osi Ox. Tym razem wzr funkcji y = f ( x )
po przesunieciu bedzie mia postac
y = f ( x p ).
Wyjasnijmy krtko skad
wzia
sie minus w nawiasie.
Zastanwmy sie jak narysowac wykres funkcji y = f ( x 3). W punkcie x = 3 mamy
wartosc f (0), w punkcie x = 4 mamy wartosc f (4 3) = f (1), itd.: w punkcie x zaznaczamy
wszystkie wartosci funkcji f , czyli cay wykres, zostay
wartosc f ( x 3). To oznacza, ze
przesuniete o 3 jednostki w prawo. Oczywiscie myslimy analogicznie, gdy zamiast 3 jest p.
Pierwszy wykres przedstawia parabole y = ( x 3)2 , a drugi parabole y = ( x + 3)2 .
y

+10

+10

+5

+5

y=x2

y=x2
y=(x-3)2

+1
-5

-1

-1

+3

+5

y=(x+3)2
x

-5

+1
-3

-1

-1

+5

Obie parabole powstaja przez przesuniecie paraboli y = x2 o 3 jednostki: pierwsza


do prawo, a druga w lewo.
3. Przesuniecie wykresu o wektor [ p, q]. W zasadzie jest to poaczenie

dwch poprzednich
sytuacji: przesuniecie wykresu o wektor [ p, q] to dokadnie to samo, co jednoczesne przesuniecie o p jednostek wzduz osi Ox i q jednostek wzduz osi Oy. Mamy wiec wzr przesunietej funkcji:
y = f ( x p) + q.

Materia pobrany z serwisu www.zadania.info


2

www.zadania.info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI


Pierwszy wykres przedstawia parabole y = ( x + 3)2 + 2, a drugi parabole
y = ( x 3)2 2.
y

+10

+10

+5

+5

y=(x+3) +2
-5

+1
-1

-1

y=x2

y=x2
+5

-5

+1
-1

-1

+5

y=(x-3) -2

Obie parabole powstaja przez przesuniecie paraboli y = x2 : pierwsza o wektor


[3, 2], a druga o wektor [3, 2].

Odbicia wykresw
Rozpocznijmy od najprostszej sytuacji.
Wykres funkcji y = f ( x ) powstaje z wykresu y = f ( x ) przez odbicie wzgledem osi Ox.
Podobnie jest odbiciem wzgledem osi Oy.
Wykres funkcji y = f ( x ) powstaje z wykresu y = f ( x ) przez odbicie wzgledem osi Oy.
powyzsze

jednak tak nie jest,


Mam nadzieje, ze
wzory wydaja sie wam dosc oczywiste, jezeli
to sprbujcie pomyslec w jaki sposb narysowac wykresy funkcji y = f ( x ) i y = f ( x ),
umiecie liczyc wartosci funkcji y = f ( x ) (czyli znacie jej wykres).
jezeli

Materia pobrany z serwisu www.zadania.info


3

www.zadania.info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI


Pierwszy wykres przedstawia funkcje y = (2x + 1), a drugi
 x
1
x
y = 2 +1 =
+ 1.
2
y

y=0,5x+1

y=2 +1

-5

y=2x+1

+5

+5

+1

+1

-1

+5

-1

-5

-5

y=-(2x+1)

-1

-1

+5

-5

Oba wykresy powstaja przez odbicie wykresu funkcji y = 2x + 1: pierwszy wzgledem osi Ox, a drugi wzgledem osi Oy.
wykonamy oba powyzsze

Jezeli
odbicia na raz, to otrzymamy symetrie wzgledem poczatku

ukadu wsprzednych.
Wykres funkcji y = f ( x ) powstaje z wykresu y = f ( x ) przez symetrie wzgledem punktu (0, 0).
Na lewym obrazku narysowany jest wykres funkcji y = (2 x + 1) = 0, 5x 1,
ktry powstaje z wykresu funkcji y = 2x przez symetrie wzgledem poczatku

ukadu wsprzednych.
y

y
x

y=2x+1

y=2 +1

-5

+5

+5

+1

+1

-1

-1

+5

-5

-1

+5

-5

-5

y=-0,5x-1

-1

y=-0,5x-1

y=-2x-1

symetria wzgledem poczatku


Prawy obrazek pokazuje, ze

ukadu wsprzednych
to dokadnie to samo, co wykonanie odbicia wzgledem osi Ox, a potem wzgledem
osi Oy (kolejnosc tych odbic nie ma znaczenia).
Materia pobrany z serwisu www.zadania.info
4

www.zadania.info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI

Zoz enia z wartoscia bezwzgledna


Jak zwykle zaczynamy od najprostszej sytuacji.
Wykres funkcji y = | f ( x )| powstaje z wykresu y = f ( x ) przez odbicie czes ci
osi Ox do gry.
znajdujacej
ponizej

Powyzsze
sformuowanie jest dosc niezreczne, ale powinno byc jasne, o co chodzi: punkty
osi Ox pozostaja na swoim miejscu, a punkty, ktre sa ponizej
osi
wykresu, ktre sa powyzej
Ox, odbijamy wzgledem tej osi (czyli wedruja do gry).

Na ponizszym
obrazku narysowalismy wykresy: wielomianu y = 0, 1x3 2x oraz
funkcji y = |0, 1x3 2x |.
y

-5

y=f(x)

+5

+5

+1

+1

-1

-1

-5

+5

-5

-1

-1

y=|f(x)|

+5

-5

natomiast wstawimy wartosc bezwzgledna do s rodka funkcji y = f ( x ), czyli zajmuJezeli

jezeli

jemy sie funkcja postaci y = f (| x |) to sytuacja jest odrobine ciekawsza. Zauwazmy,


ze
od funkcji y = f ( x ) (bo wtedy
x > 0 to nowo otrzymana funkcja niczym sie nie rzni

| x | = x), czyli na prawo od osi Oy wykresy obydwu funkcji beda identyczne. Jezeli
natomiast x < 0 to mamy f (| x |) = f ( x ), czyli wykres na lewo od osi Oy powstaje przez odbicie
prawej czes ci wykresu y = f ( x ) wzgledem tej osi.
Wykres funkcji y = f (| x |) powstaje z wykresu y = f ( x ) przez pozostawienie
fragmentu wykresu na prawo od osi Oy bez zmian, oraz przez odbicie tej czes ci
wykresu wzgledem osi Oy.

Materia pobrany z serwisu www.zadania.info


5

www.zadania.info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI

Na ponizszym
obrazku narysowalismy wykresy: funkcji wykadniczej y = 2x oraz
funkcji y = 2| x| .
y
+10

-5

y=2x

+10

+5

+5

+1

+1

-1

-1

Zadania.info

+5

-5

-1

-1

y=2|x|

+5

Podoba Ci si ten poradnik?


Poka go koleankom i kolegom ze szkoy!
T IPS & T RICKS

1
traktoNie bjmy sie sformuowania przesuniecie o wektor [ p, q]. Tego rodzaju zwrot nalezy

wac jako synonim do przesuniecie o p jednostek wzduz osi Ox i o q jednostek wzduz osi Oy.
y

+5

[-6,3]

+1
-5

-1

-1

+3

+5

-5

Materia pobrany z serwisu www.zadania.info


6

www.zadania.info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI

2
Dlaczego we wzorze na przesuniecie funkcji o wektor [ p, q]
y = f ( x p) + q
znaki przy p i q? Powd jest taki, ze
wzr ten powinnismy zapisac w postaci
sa rzne
y q = f ( x p ).

W takiej formie nie ma rznicy


miedzy osiami Ox i Oy:
przesuniecie o k jednostek wzduz osi powoduje odjecie k od literki odpowiadajacej
tej osi.
Tego rodzaju myslenie bardzo sie przydaje, gdy wkraczamy w s wiat geometrii analitycznej
i zaczynamy przesuwac obiekty bardziej skomplikowane niz wykresy funkcji.
Okrag
( x a)2 + (y b)2 = r2 powstaje z okregu x2 + y2 = r2 przez przesuniecie
o wektor [ a, b].

3
O ile nie powinniscie miec problemu z zapamietaniem wzoru na przesuniecie wykresu funkcji wzduz osi Oy, to wzr na przesuniecie wzduz osi Ox zwykle sprawia problemy. Jest
prosty sposb na ustalenie jak ten wzr powinien wyglada
c: wystarczy wybrac jedna liczbe
z dziedziny, powiedzmy x = 0 i sprawdzic, czy przesunieta funkcja przyjmuje w przesunietym punkcie wartosc f (0).
Chcemy napisac wzr jaki otrzymamy przesuwajac
funkcje f ( x ) = log x o 3 jed wiemy, ze
do x trzeba dodac, albo odja
nostki w lewo. Powiedzmy, ze
c 3, ale nie
pamietamy, jak to ma byc dokadnie.
Ustalamy jedna liczbe z dziedziny, powiedzmy x = 1. W takim razie po przesunieciu o trzy jednostki w lewo bedziemy miec liczbe x = 1 3 = 2 i wartosc
wzr
przesunietej funkcji w tym punkcie musi byc rwna f (1). Widac zatem, ze
y = log( x + 3) bedzie OK, a wzr y = log( x 3) jest zy (bo po podstawieniu
x = 2 mamy f (5)).

4
przeksztacenia wykresw, zaczynalismy od przeksztacenia i mwilismy w
Opisujac
rzne

jaki sposb zmienia sie wzr funkcji. Na og jednak bedziemy musieli uzywa
c tej wiedzy
od konca,

tzn. majac
dany wzr funkcji bedziemy sie starali ustalic, jakie przeksztacenia
doprowadziy do powstania tego wzoru.

Materia pobrany z serwisu www.zadania.info


7

www.zadania.info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI


+1
Wyznaczmy zbir wartosci funkcji y = 3x
x 3 .
zapiszemy wzr funkcji w postaci
Jezeli
3x 9 + 10
10
y=
= 3+
,
x3
x3
jest to funkcja y = 10
to widac, ze
eta o wektor [3, 3]. Zbir wartosci funkx przesuni
10
cji y = x jest rwny R \ {0} (bo jest to najzwyklejsza hiperbola). Zatem zbiorem
wartosci danej funkcji jest R \ {3} (szkicujemy wykres).
y

+10

+2
-10

-2

y= 10
x

+10

-2

-10

y=3+ x10
-3

5
Pisalismy o podstawowych przeksztaceniach wykresw, ale w zadaniach mamy na og
kilka przeksztacen zastosowanych na raz. Zwykle najwieksza trudnosc sprawia ustalenie
wykonac, aby otrzymac dany wzr
jakie (oraz w jakiej kolejnosci) przeksztacenia nalezy
funkcji.

Naszkicujmy wykres funkcji y = 3


+ 2 x.
Najpierw szkicujemy funkcj
e y = x, potem przesuwamy ten wykres o dwie jednostki w lewo (mamy
y = x + 2), nastepnie odbijamy ten wykres wzgledem osi

Oy (mamy y = x + 2 = 2 x), a na koniec przesuwamy o 3 jednostki w gre.


y

y=3+ 2-x
+5

+5

y= x+2

y= 2-x

y= x

+1

+1
-5

-1

-1

-5

+5

-5

-1

-1

-5

Materia pobrany z serwisu www.zadania.info


8

+5

www.zadania.info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI

6
podany wzr funkcji trzeba lekko przeksztacic zanim stanie sie jasne w jaki
Zdarza sie, ze
sposb naszkicowac wykres funkcji.
zapiszemy wzr funkcji y = 3 log 10
Jezeli
x w postaci
y = 3 (log 10 log x ) = 2 + log x
jest to zwyky logarytm y = log x przesuniety o dwie jednostki w gre.
to widac, ze
zapiszemy wzr y =
Jezeli

3x 5
x 2

w postaci
3x 6 + 1
1
y=
= 3+
.
x2
x2
jest to zwyka hiperbola y = 1x przesunieta o wektor [2, 3].
to widac, ze
y

+5

+1
-5

-1

-1

+5

-5

Materia pobrany z serwisu www.zadania.info


9

www.zadania.info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI


Sprbujmy naszkicowac wykres funkcji y = x2 4| x | + 2.
Wiemy jak narysowac wykres postaci y = f (| x |), ale tu mamy wartosc bezwzgled
na tylko przy x. Mozemy
jednak skorzystac ze wzoru x2 = | x |2 i dany wzr funkcji
zapisac w postaci
y = | x |2 4| x | + 2.
Jest to wiec funkcja postaci y = f (| x |) dla
f ( x ) = x2 4x + 2 = ( x 2)2 2.
Rysujemy zatem parabole y = x2 przesunieta o wektor [2, 2], zostawiamy jej kawaek na prawo od osi Oy i odbijamy go wzgledem tej osi.
y

+5

+1
-5

-1

+5

-1

-5

7
przy wiekszosci operacji na wykresach, dziedzina otrzymanej funkcji jest
Pamietajmy, ze
inna niz dziedzina funkcji, od ktrej wystartowalismy.
Dziedzina funkcji y = log( x + 1) jest przedzia (1, +), a dziedzina funkcji y =
log(| x | + 1) jest zbir liczb rzeczywistych R.
y

+5

+5

+1
-5

-1

-1

y=log(x+1)
+5

+1

-5

-5

-1

-1

y=log(|x|+1)
+5

-5

8
Wspomnijmy jeszcze o dwch, w miare prostych, przeksztaceniach wykresu. Niech k > 0.
Materia pobrany z serwisu www.zadania.info
10

www.zadania.info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI


Wykres funkcji y = k f ( x ) powstaje z wykresu y = f ( x ) przez rozciagni
ecie
wzduz osi Oy ze wspczynnikiem k.
Podobnie jest z osia Ox, ale tym razem s ciskamy.
Wykres funkcji y = f (k x ) powstaje z wykresu y = f ( x ) przez s cisniecie wzduz
osi Ox ze wspczynnikiem k.

Wykres funkcji y = 2 sin x jest sinusoida rozciagni


eta dwukrotnie w pionie tak, ze
zbir wartosci to przedzia h2, 2i.
y

+2

y=2sin(x)
y=sin(2x)

+1

+1

y=sin(x)

y=sin(x)
-2

-2

-1

-1

-2

Natomiast wykres funkcji y = sin 2x jest sinusoida s cisnieta dwa razy wzduz osi
Ox.
Kilka sw komentarza. Po pierwsze rozciaganie

ze wspczynnikiem k jest prawdziwym roz


ciaganiem,

o ile k > 1. Jezeli natomiast k < 1 to s ciskamy zamiast rozciaga


c. Podobnie dla
sciskania ze wspczynnikiem k.
Druga sprawa to pytanie, dlaczego znowu jest inna regua dla osi Ox niz dla osi Oy?
Odpowiedz jest dokadnie taka sama, jak w przypadku przesuniec wykresu: reguki beda
wzr zapiszemy w bardziej symetrycznej postaci
identyczne, jezeli
k 1 y = f ( k 2 x ).
Przy takim wzorze, wykres jest s ciskany ze wspczynnikami k1 i k2 wzduz osi Oy i Ox.
jednak przeniesiemy k1 na prawa strone, zeby

Jezeli
miec wzr postaci y = . . ., to k1 zamieni
1

sie na k i s ciskanie zamieni sie na rozciaganie.


1

9
a transformacja wykresu funkcji jest symetria wzgledem prostej y = x. W pierwInna wazn
sie wydawac, ze
nie jest to specjalnie ciekawe przeksztacenie, ale jest ono
szej chwili moze

wazne,
bo odpowiada mu bardzo prosta zmiana wzoru:
Krzywa x = f (y) powstaje z wykresu y = f ( x ) przez odbicie wzgledem prostej
y = x.
Materia pobrany z serwisu www.zadania.info
11

www.zadania.info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI


krzywa
Innymi sowy we wzorze zamieniamy x na y i odwrotnie. Celowo napisalismy wyzej
x = f (y), a nie funkcja, bo na og rwnanie x = f (y) nie opisuje funkcji.
Sprbujmy narysowac krzywa opisana rwnaniem x = y2 2y + 3.
wystarProblemem sa oczywiscie zamienione role x-a i y-ka. Wiemy juz jednak, ze
czy narysowac wykres funkcji
y = x2 2x + 3 = ( x 1)2 + 2,
a nastepnie odbic go wzgledem prostej y = x. Funkcje kwadratowa zapisalismy od
jest to funkcja y = x2 przesunieta o
razu w postaci kanonicznej, aby byo widac, ze
wektor [1, 2]. Teraz bez problemu szkicujemy obrazek.
y

y=x2-2x+3

+10

+5

+1
-1

+5

-1

+10

x=y2-2y+3

opisane powyzej
przeCzytelnicy, ktrzy syszeli o funkcji odwrotnej, powinni skojarzyc, ze
istnieje).
ksztacenie zamienia funkcje na funkcje odwrotna (jezeli
Jaka funkcje otrzymamy odbijajac
wykres y = 10x wzgledem prostej y = x?
y

y=10x

+5

y=log(x)
+1
-5

-1

-1

+5

-5

Sprawdzmy zamieniamy we wzorze x z y-kiem i wyliczamy y.


x = 10y / log()
log x = log (10y ) = y.
funkcja
Zatem odbity wykres to y = log x. Dokadnie taki jest sens stwierdzenia, ze
x
logarytmiczna y = log x jest odwrotna do funkcji wykadniczej y = 10 .
Materia pobrany z serwisu www.zadania.info
12

www.zadania.info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI

10
poradzic sobie z sySkadajac
ze soba przesuniecia i odbicia wykresw wzduz osi, mozna
metria wykresu wzgledem dowolnej prostej postaci y = m lub x = m.
Sprbujmy wyprowadzic wzr funkcji, ktrej wykres jest symetryczny do wykresu funkcji y = f ( x ) wzgledem prostej y = m. Pomys jest nastepujacy:

najpierw przesuwamy
wszystko o m jednostek wzduz osi Oy dzieki temu nasza os symetrii staa sie osia Ox.
Potem robimy odbicie wzgledem osi Ox i przesuwamy wszystko z powrotem o m jednostek
wzduz osi Oy. Daje nam to wzr
y = ( f ( x ) m) + m = f ( x ) + 2m.
Podsumujmy to stwierdzeniem
Wykres funkcji y = f ( x ) + 2m powstaje z wykresu y = f ( x ) przez odbicie
wzgledem prostej y = m.
Postepujac
w peni analogicznie, ale zamieniajac
os Oy na os Ox otrzymamy wzr na symetrie wzgledem prostej x = m
Wykres funkcji y = f ( x + 2m) powstaje z wykresu y = f ( x ) przez odbicie
wzgledem prostej x = m.
Napiszmy wzr funkcji, ktra otrzymamy odbijajac
wykres y = x2 4x + 2 wzgledem prostej x = 1. Liczymy
y = ( x 2)2 4( x 2) + 2 = x2 + 4x + 4 + 4x + 8 + 2 =

= x2 + 8x + 14 = ( x + 4)2 2.
y

+5

+1
-5

-1

-1

+5

y=x2-4x+2

y=x2+8x+14

x=-1

-5

11
O jakich przeksztaceniach wykresw nic nie napisalismy? o obrotach. Powd jest taki,
wyprowadzenie wzorw w tym przypadku wymaga znacznie wiekszej pomysowosci i
ze
naturalnym jezykiem, w jakim sie to robi, sa wsprzedne biegunowe, lub tez liczby zespolone. Poniewaz oba te zagadnienia zbyt daleko odbiegaja od gwnego nurtu tego poradnika,
podamy tylko koncowy

wynik.
Materia pobrany z serwisu www.zadania.info
13

www.zadania.info N AJWI EKSZY

I NTERNETOWY Z BIR Z ADA N Z M ATEMATYKI


Krzywa y cos x sin = f (y sin + x cos ) powstaje z wykresu y = f ( x )
przez obrt dookoa punktu (0, 0) o kat
.
Obrcmy parabole y = x2 o kat
= 45 . Otrzymamy zatem krzywa

!2

2
2
2
2
y
x=
y+
x
/ 2 = ( 2)2
2
2
2
2

2( y x ) = ( y + x )2 .
Oczywiscie nie widac tego goym okiem, ale otrzymane rwnanie opisuje interesujac
a nas obrcona parabole.
y
+10

+5

+1
-10

-5

-1

-1

Materia pobrany z serwisu www.zadania.info


14

You might also like