Professional Documents
Culture Documents
y i>
152
hi auch 11 context Lt sec ras incredible t h a t already in the IS 70s thuns? nppaared
certain .irti.stic actions whitb brought into play lilt; prob]urnsof feminiHm, 3ut*b as th
works of Ewa P a r t u m , Natalia LL, Hud Marin Pimiika-eres. Those artieta took up
the problemu uf the uhjecticatin, of women - of allowing thum as consumer objects,
and of tliK fetiahization uf the femali! body. Consequently, they all rtyef Led tile, passive
i'0|irCH"iita(.fnii uf tb wnniau. Dannuneing the paze* of the, innle belioldcu1 niining nt
the appropriation riftbe female body, they debunked the male beholder liiinseif, How
ever, their urt niuy be; criticized as mostly all tao simple imiuitiun of th Western sirL
uf the 1970s. As u result, fiosile feminist actions tuuld not be understand by the au
dience le. p. the HCLIOIIS uf Kwu Partum in the public; aphere), whereas the fum i u LH
a r t was often too far from reality (tbo consumer a r t af Natalia LL or t h e a r t of Krvstyna t'iotrowakaj. Another issue ddreesed by tSie Polish women-artist was female
subjectivity related to the problem of'tiie female image: showing the face with no heauUfyijig oflects ur masks. In this way. the artists revealed what before bad remai.
ned beyond the dumam uf the visual an imajjo of the wuman which did not oojifuroi
U) the ideal of feminine beauty created by men. It became n key rjucstion fur Krysty
na Pintruwska who focused in her worku na the submission of warnen trying to embo
dy t h a t ineaiized iiiiace at any ctit, hisiaj; their own jwreon a lilies. Another impor1ant phenomenon, though n f a different significance., has been ibe art of Zufiu Kulik
who s t a r t e d bur artistic career already aller \9SS. She h a s presented vaiions systems
of control and domination. With the man in the rale ofexeculiuner and oppressor, anil
ruveuled an urtilicial and Vulnerable character of tilt order based on constructed hie
rarchies using force lor soli-lcgiLimizuiion. Hence, Kulik ridicules tbf; patriarchal cul
ture, mocking the s y s t e m s of subjugation which it created. She hag been the only Po
lish artist to use- tho strategy of dcconstruction: by means of this strategy, she
s u b v e r t s the order of culture and c u s i s d u u b l on tho s t u t u s u f t h e patriarchal system.
All t h e above examples indicate t h a t even ;bough t h u s far Polish feminism has hard
ly developed, there are some artists who adopted it in their art, The most important
for the: Polish feminist a r t have been the Western influences which unfortunately ofton resulted in simpliiied imitations that did not refer lv issues rooted in Polish cul
tural reality. A s e p a r a t e problem has been Polish an, criticism which treats fernirujin
with condescending irony or else resorts (o the weapon of silence. Quite frequently
women-artists themselves lend to avoid qualifying their a r t as "feminist", since they
are afraid of the pejorative connotations of the term. In their comments, they oitcn
deny to have any connection with feminism, by the same token denying, BJJ it were,
the subject matljcr uf their works. In order to he effective, feminist a r t m u s t be fully
self-conscious. Bui. Polish artists he.ve not come u p with feminiNt programs or manife
stoes.. At present, artistic s t a t e m e n t s a t e not articulated in the public space, and Po
lish a r t i s t s ignore social problems of women. Therefore, one may formulate an objec
tion t h n t tho feminist motifs in Polish art have been a kind of fashion - an effect of
simple importation of models from the West.
PRZEKADY
GRISELDA POLLOCK
M
Wprowadziam ostatnio w moim Instytucie na poziomie studiw za
awansowanych [tzn. Master or Arts (MAJ) now specjalizacje w zakresie
historycznych, teoretycznych i krytycznych studiw feministycznych nad
sztukami wizualnymi 1 , Nazwa specjalizacji wyraa zoono" i rozlego
feministyeznych interwencji w proces badawczy nad sztukami wizualny
mi, obejmujcy sztuk dawn i wspczesna, a take ewolucj historii
.sztuki, teorii, krytyki i - s t y mu Iow mi ej wieloci inicjatyw teoretycznych
- praktyki artystycznej, W skrcie, kurs ten funkcjonuje pod nazwa.: Fe
minizm i Sztuki Wizualne. Okrelenie to bezporednio konfrontuje trady
cje reeksji teoretycznej ze spoecznym aktywizmem kobiet, czyli - fominizm 2 teori, histori i praktyk kultury wizualnej. Sam fakt takiej
konfrontacji oznacza przekroczenie tradycyjnych granic historii sztuki,
oddzielajcych jfj od krytyki artystycznej. Dziki nim. historia sztuki
ustanawia dystans miedzy sob. i wytworami wspczesnej kultury, dez
awuujc tym samym wasny wkad w pisanie historii. Opracowanie' kon
cepcji tego nowego programu wydawao sic logicznym rozwiniciem mojej
wasnej pracy j a k u feministki". Istotnie, miaam poczucie, e speni on
oczekiwania tych studentek, ktre skonne byy do wyboru .specjalizacji
' Piiblikuwauy tekst ukuzul st S w Genders" 17, Fll 1EJ33, Univeisity uf Texas Pres
W nojhlifezym czaai pojj.wi si tcijul. wstp <Jo nujuowswj kaiuzki J. Pol lock, GeneraHoitS and Get/graphic ii the Visual Arta: Feminist Undings, JSUC l i m i t i e r e .
Artyku ten napisany losta! pierwulnie dla feininarium prowadwnesju w Centrum
Studiu* Kobiecyt-Ji na UniwertytecLe Sztokholmskim Szwedzka wersja ukiiwUa si W a .
SDui.itdo powiconym a ludiom knbFucym,r^in^Dvet*nsklip^igtidJkria, 44 (LD92;,
1K4
f.HfSKI.n.'i
PULIJiKU
:*
11
155
156
OWWELPA fOLUx:;,-
rnuTYKj'. Tmijji
I^IKOUINIA r GRfc.KMrit
157
sb rarfzi sobie z problem and a twa ranym i przez pny kapitalizm, Spu
cizna Nowej Lewicy i innych rodzajw krytyki politycznej, wywodzcych
&ij z ruchw walki o prawa obywatelskie, walki przeciw kolonializmowi,
z ruchw antyrasislowakich, z ruchu black power, a take rewolty stu
denckiej, naday nowego impetu studiom nad praktykami ideologicznymi
i formami kulturowymi. Te ostatnie pojmowano zarwno jako uprzywile
jowane obszary opresji idcologi cznej , jak i teren, na ktrym moe roz
win sie k u l t u r o w y opr*. Na paszczynie teoretycznej Nowa Lewica
rzucia wyzwanie idei kultury jako Kultury, z jej kategoriami prawdy
i pikna, najlepszych idei i wartoci cywilizacji. Zaproponowaa w zamian
koncepcje, w myl ktrej kultura jest czym powszednim, sposobem y
cia", sposobem walki", terenem spoloczn.vcli znacze i identyfikacji7. Ta
kie przemieszczenie tradycyjnej kategorii politycznoci, ktrego celem by
o wczenie w jej obrb aspektw praktyki kulturalnej, tosamoci
i obyczaju, doskonale odpowiadao nowej polityce feministycznej opartej
na hale U>. co osobiste, jest polityczne". To kulturalistyczne podejcie
zostao jednak zakwestionowane prze2 strukturalizui i poststrukturalizm
francuski, ktre zaproponoway lingwistycznefilozoficzny paradygmat,
wywodzcy si z semiotyki, zainicjowanej przea de Saussure'a. W konse
kwencji nastpio nie tylko podniesienie rangi refleksji teoretycznej, ale
te wykmii sie twrczy projekt teoretyczny, ktry przeksztaci! nauki
humanistyczni i studia nad praktykami kulturowymi. Ruch kobiecy,
zaangaowany i zczony z t^ rewolucj kulturaln" poprzez obustronna,
wymian idei, wytworzy stae rosnce skrzydo teoretyczne: wymiar ru
chu kobiecego nazywany teori f e m i n i s t y c z n a / . Okrelenie to obejmu
je wszake skrajnie heterogeniczne praktyki i stanowiska. Dzieje si tak
wanie dlatego, Ze feminizm nierwnomiernie zarejestrowa wewntrzne
przesunicia i ewolucj teoretycznych paradygmatw kultury, spoecze
stwa, jzyka i podmiotowoci, funkcjonujc przy tym jako zewntrzna, a
wiec pol ityczn a krytyka wszystkich tych paradygmatw.
Nowe ramy pojciowe wyprowadziy nas poza oczywiste i konieczne,
ale wstpne pytania - takie jak: dlaczego nie byo wielkich artystek'.' pytania, ktre day pocztek feministycznemu zainteresowaniu prze milczeniem przez histori sztuki kobiet artystek. Ju w 1971 roku Linda NoJ ?.b. J. Mi ich r:11, Hur:/, 'n Entatt (Ijundou: PenRUin Buks, 1S71).
R Will j a m s , Culture and SuWw.y i London: Penguin K<K>ks, lHn,1l i 7 V U>n Rrvriiutian i London: IVii-uin [looks. 186 l'r. E. P. T h o m p s o n , The Making of the English
Woriitg Ciass Xondon: Penguin Books. 1363).
Ch. l l c l p l i y , PiMr un mazcrialixnit.- ftrnwiftc, ,L'Arc" SI H7S\ dwodzi, it- femini7m-jaku-mch ma IIA teu rewolucje w rifctzywislojci .ipok-tzriCj. a teminirm-JAku-leoria
crift na cel u rewolucj wilzy. Pm-druk w: Elainn Marka i habeUt: tit Courtivrrm. (eds.:,
iVett y>rnrh Feminism.* (Brifioii: 11 Qrve.itj<-r Pruss, 1S0J, s. 133
timSELUfljTjUxttir
159
Sntliive
160
flRISBl.Ufl
i"JJ.I,0(:K
r
JVt-t-nn clzJcr.iifl Mary Kelly T.U to sposLrsc7i-nk', klrc w]qczyl<i orni do swfjn proiektu Interim. Zul>. klalf;: Mary Kelly In<eri;n i.Now York: New Muj-eum of Coiilcnipnrory
Art, innoj.
15
A. fJnvi, ML'amci, Racr aritl Cios* (New York Ra odoru House, i n s i i; H V. G a r b y .
Itcontirrictint,' NWm/i hcxid IN u w York: Oxford Univcrsj Lv Truss, IBS").
163
'-:
1G2
_cnrs_r:LijAj<>ijj3f-K
163
n e m u p r a w u . P s y c h o a n a l i z a j e d n a k , j a k o teoria i i n s t y t u c j a , n i e p o k o j o n a
j e s t przez kobieco, k t r a w y d a j e si destabilizowa s y s t e m s t w o r z o n y
przez p r a w o f a l l u s a . Z tego wanie p o w o d u f e m i n i z m skorzysta chtnie
z p s y c h o a n a l i z y , p o n i e w a oferowaa ona moliwo" teoretycznego ujcia
kobiecoci z a r w n o j a k o odwiecznego e l e m e n t u systemw spoecznych
i s y m b o l i c z n y c h , j a k i ich n i e u s t a n n e g o t r a n s g r e s o r a 1 7 . Ztern s e m i o t y k a ,
p D s t s t r u k t u r a l i z i n i psychoanaliza posiadaj l i i s t o r y c z n y i teoretyczny
z w i z e k z f e m i n i z m e m , poniewa w s z y s t k i e kwestionuj dominacj p o l i
t y k i b u i u a z y j n e j i . j a " autonomiczne, , j a " definiowane przez rozdwojenie
p u b l i c z n e / p r y w a t n e , J a " z zaoenia b u r u s z y j n e i mskie), w r a m a c h
k t r e j nie mona j u duej stawia a k t u a l n y c h problemw f e m i n i s t y c z
n y c h . Teori feministyczn, odwoujc si czsto w u j m o w a n i u zagad
n i e n i a pci/rodzaju do powyszych trzech p a r a d y g m a t w a n a l i t y c z n y c h ,
naley z a t e m rozumie j a k o p o l i t y c z n i e n i e k o m p a t y b i l n z t y m i
wspczesnymi f o r m a m i m y l i i p r a k t y k i f e m i n i s t y c z n e j , k t r e n a d a l ' z a
m i e s z k u j X I X s t u l e c i e z jego burzuazyjn problematyk r w n y c h p r a w ,
co w istocie powoduje nie t y l k o w y p a r c i e p r o b l e m u w a d z y klasowej i r a
sowej, ale te - poprzez represj j a k i e g o k o l w i e k pojcia podmiotowoci
z a n i e d b a n i e waciwego p r o b l e m u f e m i n i z m u : p r o b l e m u rnicy seksu
alnej.
K o m b i n a c j a p e m i o t y k i i p s y c h o a n a l i z y , ktr J u l i a K r i s t e v a okrelia
j a k o s e m i a n a l i z a , o p i e r a si na o d r z u c e n i u zarwno k a r t e z j a n s k i e g o
J a " , znajdujcego si na z e w n t r z jzykaJspofeczestwa na mocy suwe
r e n n e j wiadomoci, j a k i m a r k s i s t o w s k i e j t r a d y c j i p o d m i o t u , t a k niezby
w a l n i e spoecznego, ze a cakowicie z d e t e r m i n o w a n e g o w swej (faszy
w e j ; wsadomoci przez siy s t r u k t u r a l n e , t a k i e j a k s t o s u n k i spoeczne
i w a r u n k i ekonomiczne. W e d u g K r i s t e v e j , heterogeniczne f o r m o w a n i e
si rozszczepionego p o d m i o t u l u d z k i e g o w j z y k u , h i s t o r y c z n e g o i mwi
cego cielesnego p o d m i o t u , t w o r z y w a r u n k i zarwno dla s i l spajajcych
porzdek spoeczny, j a k i dla si destabilizujcych porzdek s y m b o l i c z n y ,
przekraczajcych go w celu o d n o w i e n i a ub zmiany. W a r t y k u l e , k t r y w
sposb n a j b a r d z i e j z a w o a l o w a n y w y r a a t myl, K r i s t e v a zachowuje j e d
n a k obojtno wobec problemu rodzaju i podmiotowoci 1 8 . W wikszoci
j e j wczeniejszych p i s m , wystpuj - j a k o okrelajce t r y b y j z y k a - w
z n a c z n y m s t o p n i u odcielenione pojcia mskoci i kobiecoci, nie za po
jcia - o b d a r z o n y c h ciaem - mczyzn i k o b i e t . Dzieje si tak az do a r t y
k u u W i W K i ! Time 7. 1979 r o k u , w k t r y m rozwaa ona take histori fe
m i n i z m u i pojawiajce si w n i e j rnorodne ujcia kobiecoci i na t e m a t
Zol.', J. R us, Feminism and On> l'sydik, uraz pi nr* .tul K r i f t e v e j . nn przykad w
T M u i . ttfil.J. A V K r t a t c c a /L.'.IW lOxford: Basi] Ulackwcll, ISStij.
I h
Kr;.i!rua
J . K r i K i e v a . The S\t.trm
Kiixlcr.
s. 2A-X1.
and
the Spralting
Suhjccj
Mai
ie.il :,
Tm:
164
cinxni.DA yp(j,cn;n
I'OUTYVJ.
TXOIUI
TOKtILF.VIA
T CiKliA'IE
165
Jritfcm, s. 209.
16 fi
GB1SBU> rPEOCM
IC!
feministycznej, z w r a c a j c e j s i ku francuskiemu p o s t s t r u k t u r a l i z m o w i .
Stworzya ona t e r m i n postfeminizm a t l a n t y c k i " j a k o o k r e l e n i e na miej
sce pomidzy", zajmowane przez t a k i e pisarki, j a k n a przykad Alice
iJardine. W swej k s i c e Gynesis: Configurations
of Woman and Moderni
ty I185J, zdaje s i ona unosi nad Atlantykiem, apoglda n a Francj,
u p r z e m a w i a do Ameryki. Pozorna iatwosc, z j a k moemy sporzdzi'
map takie geografii feminizmu kryje bardziej f u n d a m e n t a l n e konflikty,
mz tylko poprawne umiejscowienie tendencji teoretycznych pod wzgl
dem narodowym czy m i d z y n a r o d o w y m . Niebezpieczestwo, a r g u m e n t u
j e Moi, polega n a t y m . ze leminizmy z o s t a n z r e d u k o w a n e J o kwestii
stylu, a feministyczna teoria zmieni polityczne analizy j z y k a i podmioto
woci w d e b a t n a t e m a t stylw pisania i autoprezentacji". Torii Moi su
sznie obstaje przy tym, e feminizm stawia w z a m i a n problem p o l i t y k i
teorii. O swej w a s n e j pozycji j a k o feministki s k a n d y n a w s k i e j z silnymi
z w i z k a m i z socjalistycznym feminizmem brytyjskim, Torii Moi pisze:
Swj projekt, zarwno t u t a j , j a k i w Sexual /Textual Politics, s c h a r a k
t e r y z o w a a b y m oglnie j a k o prb a r g u m e n t a c j i n a rzecz u p o i t y c z n i o n e g o rozumienia feminizmu w opozycji do rozumienia o d po li t y z o w a n e g o " ' 2 . W konkluzji swego a r t y k u u , piszc o innej r o d k o w o a t i u n tyckiej pcistfemimsr.ee. J a n e Gallop, najsilniej redukujcej t r e fo
'ttmiinam u do problemu styki. Torii Moi stwierdza:
JariL- Galion ma niej? floszac, w. wylxir i-iylu oznacza wyhr pozycji, .le pripeinin
lil^ri, reku mi-mhyqc jednostkowy chwyt stylistyczny jaku unikalnie iemimfitwczny.
Podobni'--jk nyli xi<l, przyjmuir, e styl nme hyc mializawany ez wagli/uu
lit'Mci i specyficzna przestrze historyczni), w fcujrej dokonuje on swrj Interwencji
DoworzHain juz. ic wybr puli tycznej pozycji ztr.Weni w snlic ryzyk/ pupt-Iuicnia
ildu. W Lt-n sptJSub ruou sii nkaz.-i. if. jiosl>jj:ujnmy si niewaciwym Myleni w
niewaciwych ukuliezimduci. Ryzyku .stylu wine sie uikzc ?. ryzykiem 22
ZAH ni a politycznego .
Siin \ra-
168
IH'JSELOA hJj.UKTK
n j U H M
163
170
r;nfsi;i.DA H.H.I.OCK
KM.iTYK* TTuHll
171
11 KW K U M FOU/XTK
172
narvzyko si!e jesl to niewielka cen u za uniknicie relatywizmu i eklekLvzmu charakterystycznych oznak post modern i stycznego zamachu na
histori.
W opu ostatnich kilku lat ukazao si wiele artykuw i analiz doty
czcych feminizmu w sztuce, krytyce artystycznej i historii sztuki. Publi
kowane gwnie w czasopismach feministycznych, dostarczaj cennej do
kumentacji owych rozproszonych czsto i nie zwizanych ze sob dziaa.
Ich znaczenie nie polega jednak wycznie na zawartoci informacyjnej.
Jako 1 reprezentacje feministycznej praktyki historii sztuki, one same s
tekstami historycznymi, uksztatowanymi - teoretycznie i politycznie przez zajmowan przez autorki pozycj ideologiczna. W 1987 roku presti
owe amerykaskie czasopismo z zakresu historii sztuki, Art Bulletin",
ostatecznie wcz vto feminizm do kanonu historii sztuki, publikujc - w
ramach cv ki w omwie powiconych stanowi dyscypliny - artyku Thalii
Goumy Peterson i Patricii Matthews The Feminist Critique uf Art and
Art j/is-iory"9 kh studium o charakterze kompendium jest nieocenione
jako tekst bibliograficzny. Ponadto, w znaczcy sposb stawia sobie ono
za cel zarysowanie mapy gwnych tendencji i debat w feministycznej liistorii sztuki i krytyce artystycznej od 1971 roku.
Musz przyzna, e podoba mi sic ten esej, gdy zawiera wiele bardzo
jiochlermych uwag na temat brytyjskiej feministycznej historii sztuki, a
moich prac w szczeglnoci. Zamierzam jednak dokona lektury tego ar
tykuu jako tekstu symptomatycznego ze wzgldu na jego obszar proble
mowy - na ram, wewntrz ktrej powsta. Nie chodzi tu o ukryta kryty
ko, o sposb wyraenia braku zgody na konkluzje autorek. Powinno sie
dyskutowa problemy naszego obszaru badawczego i odpowiada r.a
wszystkie projekty, szczeglnie wtedy, gdy ich warto jako zapisu histo
ryczne- musi by oceniana przy wyranej wiadomoci posiadanego
przez nie statusu (rc^prezentacji. Artyku w ,Art Bulletin" wykazuje pew
ne zbienoci z tekstami Torii Moi i Julii Kristevej, zwaszcza w zastoso
waniu dD feminizmu metafory pokoleniowej i idei geografii. Najwicej
wtpliwoci budzi on jednak wtedy, gdy okrela polityczna natur rnic
midzy pokolenia) i geografiami. Terminom tym nie udaje si uzyska
mocy wyjaniajcej i staj si instrumentem spaszczania", depolilyzacji
waki midzy fein i nizina mi w (i przeciw 1 historii sztuki.
Zdaniem'Thalii Goumy Peterson i Patricii Matthews, geografia femi
nistycznej historii sztuki czy obie slrony Atlantyku. Opozycja Ameryka
ursus Wielka Brytania stanowi gwn o rnicy. Istniej ponadto dwa
pokolenia feministek, cechujce si odmiennymi stanowiskami i proje
ktami teoretycznymi, ktre przekraczaj symboliczny ocean. Te geograli-!l T r pcicrsou i lJ. Mfltihen&. Thv Feminist Crititjuv nf'A'i end Art History,
Bulltin" 69. nf J '.t9S i i, ' 32<?-3J".
173
174
GllBEhDA H.'IJjOCK
rzeczywicie nie sinn owia istotnego problemu din historii sztuki. Hist o
ria sztuki bya praktykowana w ramach szk poszczeglnych mistrzw Panofsky i ikonografia, i tak dalej.
Jeli jednak stawiam pytanie dotycza.ee oczywistej nieobecnoci kobiet
w za pisie historii sztuki, pytanie: ktre wywodzi si z zainteresowa
sprzecznych ze status qun w historii sztuki, to - by udzieli na nie od
powiedzi - musz przyj odmienny sposb mylenia i badania, jako e
obecna praktyka historii sztuki nie tylko wypiera wiedze na lemat kohiel
artystek, ab? nie dopuszcza samej idei kobiety jako artysty" w kanonicz
nym sensie tego sowu. Ideologiczny wymiar dyskursu historii sztuki po
lega na naturalnej synonimizacji poj mskoci i twrczoci1" A alem
w Old Mistresses, wsplnie z Rozsik Parker byymy zmuszone sama, hi
stori sztuki uczyni" przedmiotem ideologicznej krytyki, ukazujc sposb, w j a k i suya ona interesom nierozpoznanej hierarchii seksualnej.
Dlatego metodologiczne nowatorstwo jest. jedynie symptomem, a nie rze
czywista sil zmieniaj.ca krytyk i praktyk artystyczn.
Problemy melodalogiczne stanowi symptom politycznego konfliktu
toczcego si na poziomie zarwno dyskursu kulturowego, jak i reprezen
tacji kultury. Autorki artykuu z Art Bulletin" faktycznie cytuj, Lis
Tickner - feminizm to polityka, nie - metodologia" - w tym samym zda
niu, w ktrym uznaj, feministyczne zaangaowanie sie w t e o r i "
(podkr. - f.P.r", Nie dane jest im jednak sprawdzenie implikacji tego
stwierdzenia. Feminizm w ich tekcie nie posiada bowiem wymiaru poli
tycznego, ale jest niewiadomie odpolityzowany przez swa. histeri,
przedstawian w kategoriach rnic pokoleniowych i narodowych.
\V niniejszym artykule, chciaabym wykaza, ze fem in iii tyczne zaan
gaowanie rozpite miedzy feminizmem i semiotyk, poptsmikiurasi
zmem i psychoanaliza nie powstao niczym metodologiczny lukier na tor
cie dyscypliny, ale zrodzio si z koniecznoci pojciowego sprostania
rzeczywistym problemom, napotykanym przez nas w praktyce spoecznej
i we wspczesnych studiach nad kultura. Formuowanie teorii nie stano
wi intelektualnego wiczenia, dalekiego od politycznych koniecznoci
i przeznaczonego do terroryzowania niewtajemniczonych. Przeciwnie,
jost ono niezbywalnym elementem praktyki politycznej. W j a k i sposb
powinnymy rozumie problemy, z ktrymi spotykamy si jako kobiety w
caej konkretnej rnorodnoci tego pojcia, i jak powinnymy rozumie
historycznie opresjo kobiet"? W j a k i sposb mamy rozumie kondycj ko;,i:
' E'.ichard Elision ptiknaal, . la synonimiKnr jesl D^rnmezunu Jtilej <iz rln kiincmij.Dwani'i lift.cfiHekiualiiuiti, Cunwuctt! Cnmrnnfrin'ryiv, l.r^prfs rinlvoriily, MA l!if-5is.
1U, K spcyalnym numerze DiffiTtiii:.*", Trwubiv in th<: Aivkiivs, A, nr S iKnli 19!Jit
i !
T. O. Pulcrwjii i P. MuUhuws, TVic Feminist Critique, s. 330.
1-QUTYM r Hi Hill
175
176
omsELiaA roi.i^x'K
177
178
IIIOSKUM roi.uJCK
179
tiWSEMl
180
WLLOCK
11JLITVKA TftOIrll
PtlKOUsNEA I (JEOCtt/.MK
1S1
Ib2
cmsgj.n,-. NJUOCK
183
184
GIL!Sr.l.OA MOLL/XIK
185
'
i
j
'
HISKL1M My.MKJ-K
IS
angielskiego
Mariusz Brvt
FRAGMENTY
PAWKL I..ESZKOW1C2
DECENTRALIZACJA I MULTIKULTURALIZM
11
f 19821, s. Zi.