Professional Documents
Culture Documents
INSTYTUT PEDAGOGIKI
Studia podyplomowe
Zaburzenia zachowania
a rodowisko rodzinne dziecka
Szczecin 2001
SPIS TRECI
Wstp .........................................................................................................
ROZDZIA I.
ZABURZENIA ZACHOWANIA W WIETLE LITERATURY .......
1.1.
terminologia ...............................................................................................
1.3. Etiopatogeneza
zachowa
nieprzystosowawczych
15
ROZDZIA II.
RODZINNE UWARUNKOWANIA ZABURZE ZACHOWANIA . 18
2.1. Rozwj dziecka w rodowisku rodzinnym ................................
18
20
29
TERAPIA
PROFILAKTYKA
ZABURZE
ZACHOWANIA ...................................................................................... 35
3.1. Rozpoznawanie zaburze zachowania .......................................
35
40
Bibliografia ..............................................................................................
42
WSTP
W dzisiejszych czasach bardzo czsto nawouje si do ksztatowania prawidowych
postaw u dzieci i modziey, przeksztacania negatywnych w pozytywne. Jednoczenie w
szkole coraz czciej spotykamy si z jednostkami odchylonymi od normy w zachowaniu.
Stawiamy sobie wwczas pytanie: co jest przyczyn takiego zachowania i jak tym
jednostkom pomc. Towarzyszy temu czsto poczucie bezradnoci i niepewnoci w roli
opiekuna odpowiedzialnego za losy dziecka.
Czsto nie wiemy, czy zachowanie dziecka mieci si jeszcze w granicach normy, czy
jest te sygnaem o pocztkach rozwoju zaburze zachowania. Aby zrozumie problemy
dziecka niezbdne jest poznanie przyczyn zaburzonego zachowania.
Od chwili urodzenia dziecko poddane zostaje skomplikowanym zabiegom
wychowawczym. Efekty tych oddziaywa zale od zintegrowanego oddziaywania na
dziecko rnych grup i instytucji, wrd ktrych pierwszoplanow rol odgrywa rodzina.
To wanie tutaj rozwijaj si pierwsze wyobraenia o wasnym miejscu w yciu
spoecznym, tu ksztatuj si okrelane nastawienia i aspiracje. Rodzina jest i bdzie
niezastpionym rodowiskiem wychowawczym. Zadaniem rodzicw jest wychowanie
zdrowego emocjonalnie i fizycznie dziecka. Nie wszystkie rodziny umiej jednak
uksztatowa czowieka szczliwego, o adekwatnym poczuciu wasnej wartoci,
zdrowych granicach, umiejcego by empatycznym ale i asertywnym. Istnieje wiele
rodzin, ktre pod mask "rodziny modelowej'' wiadomie lub niewiadomie rani
delikatn, rozwijajc si psychik dziecka. Czsto efektem praktyk wychowawczych s
zaburzenia zachowania o rnym nasileniu i objawach.
Pogbienie wiedzy z zakresu zaburze zachowania i jego uwarunkowa umoliwi im
efektywniejsz pomoc dla wielu moich podopiecznych i ich rodzin. W pracy
pedagogicznej zdobyt wiedz pragn wykorzysta w celu waciwego poradnictwa dla
rodzicw - w odniesieniu do wychowankw, pozwoli im to na wczesn interwencj i
waciwe ukierunkowanie pracy terapeutycznej i profilaktycznej.
Dziki zdobytej wiedzy w swojej rodzinie preferowa bd zdrowe formy opieki
rodzicielskiej. Nade wszystko pragn nie pomoc dziecku, ktre jest istot zalen od
wiata ludzi dorosych i czsto bezbronn wobec ogromu nieszcz i upokorzenia
dozowanego od ludzi, ktrzy z racji wieku i pokrewiestwa s za nie odpowiedzialni.
1.
1.1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10
agresywnych, ktre naruszaj prawo lub prawa innych osb. Podstawow cech
zaburzenia jest utrwalony wzorzec zachowania buntowniczego, prowokacyjnego,
negatywistycznego i niszczycielskiego, ktre przekracza normy zachowania wieku i
kontekstu spoeczno-kulturowego. Dzieci z tego typu
zaburzeniami skonne s do zoci, urazy, reagowania zdenerwowaniem wobec innych
osb. Wykazuj niski prg tolerancji na frustracj i atwo trac panowanie nad sob. Ich
bunt ma charakter prowokacyjny, inicjujcy konfrontacj.
W stosunku do innych zaburze zachowania w tym zaburzeniu brak jest takich
zachowa, ktre naruszaj prawo i podstawowe prawa innych jak: kradzie,
tyranizowanie, napaci i niszczycielstwo (Klasyfikacja zaburze psychicznych i zaburze
zachowania w ICD - 10. Rewizja 10. Opisy kliniczne i wskazwki diagnostyczne, 1997, s.
223).
W zwizku ze znacznymi zmianami kryteriw zaburze zachowania w kolejnych
midzynarodowych klasyfikacjach trudno jest poda czsto ich wystpowania w
populacji. DSM-IV podaje, e rozpowszechnienie zaburze zachowania wrd chopcw
wynosi 6-10%, za wrd dziewczt jest nisze i wynosi 2-9%. W badaniach
przeprowadzonych przy uyciu kryteriw ICD-9 w Niemczech (Mannheim) stwierdzono,
i rozpowszechnienie zaburze zachowania jest mniejsze ni 1%.
Wedug szacunku MEN okoo 140-150 ty. dzieci i modziey w wieku szkolnym
jest nieprzystosowanych spoecznie (2% populacji), za okoo miliona ( 10%-15% ) jest
zagroonych niedostosowaniem (Raport o sytuacji polskich rodzin w: Problemy
opiekuczo-wychowawcze 1996/9 r, s. 15 ). Inaczej przedstawiaj si dane jeli chodzi o
jednostki z subnorm intelektualn. W wietle diagnoz J. Konopnickiego (1971) zjawisko
to wystpuje u 55,0% uczniw szk specjalnych, natomiast badania przeprowadzone
przez W. Rempel (1997) wykazay wystpowanie zaburze zachowania u 34,4% ogu
diagnozowanych. Porwnywanie rozmiarw zaburze ustalonych w rnych badaniach
jest ogromnie utrudnione, co wynika w duej mierze z pynnoci pojcia i wieloci
definicji a take zastosowanych kryteriw. Ocena zaburze zachowania moe, wic
zalee od kryteriw, jakie przyjmiemy.
18
2. Perfekcjonizm
Perfekcjonizm rzadko uwaa si za symptom nieprawidowoci, niemniej jednak jest
on czst przyczyn problemw rodzinnych.
Rodzic - perfekcjonista komunikuje innym swoje zasady i wymagania takimi
metodami, jak: reprymendy i karcenie, gniewanie, przeszywajce spojrzenia
itd. Wszystko to oznacza: wci jeszcze nie jest dobrze. W yciu codziennym
kieruje si sowami: musisz, powiniene, nie wolno. Sowa te to narzdzia suce
do wzmagania poczucia winy i osabiania ambicji.
3. Rygoryzm
W nieprawidowej rodzinie obowizuj niezomne zasady, rygorystyczny tryb ycia
oraz taki sam system pogldw na wiat. ycie skada si z przymusu,
20
2.3
24
28
29
30
3.
rodowisku. Stopie odchylenia od tej normy bdzie wiadczy o sile i nateniu danego
zjawiska. Nie mona wic rozwaa spoecznych konsekwencji zachowania bez
uwzgldniania zwyczajw danej rodziny i wymaga stawianych przez najblisze
otoczenie a take wieku dziecka (H. Spionek, 1975).
Rozwaania dotyczce normy w zachowaniu dzieci czsto bazuj na badaniach
statystycznych - zgodnie z nimi to co jest wsplne dla wikszoci dzieci w okrelonym
wieku, moe by uznane za normalne (A. Kozowska, 1984).
Aby w sposb prawidowy odrni zaburzenia od zachowa mieszczcych si w
granicach normy w prawidowej diagnozie naley uwzgldni przede wszystkim:
1. wiek dziecka,
2. rodowisko rodzinne, w ktrym si wychowuje,
3. wymagania stawiane dziecku,
4. zasady i normy przestrzegane przez rodzicw i wpojone dziecku,
5. zwyczaje kulturowe i moralne panujce w szeroko rozumianym
rodowisku dziecka - w szkole, grupie rwieniczej, na ulicy,
6. pe dziecka i wynikajce std rnice w ocenie zachowania,
7. poziom tolerancji rodzicw nauczycieli,
8. waciwoci indywidualne dziecka (M. Pecyna, 1998; A. Kozowska,
1984).
Lista wymienionych czynnikw warunkujcych prawidow diagnoz danego
zachowania nie decyduje jeszcze o moliwoci rozpoznania stopnia zaburzenia u dzieci.
Poszukiwania idce w tym kierunku okazay si bezowocne poniewa objawy zaburze
zachowania nie s jakociowo rne od tych symptomw, ktre wystpuj rwnie u
dzieci normalnie rozwijajcych si.
Wikszo badaczy uwaa, e wskanikami takimi mog by:
trwaoci wystpujcych objaww - za przejaw zaburze zachowania
mona uzna te symptomy, ktre trwaj duej,
intensywno objaww - dua ich liczba oraz due natenie s kryteriami,
ktre mog wskazywa na rzeczywiste wystpowanie zaburze
zachowania, sabo zaznaczone symptomy nie mog by uznane za przejaw
patologii,
czsto wystpowania patologicznych objaww - objawy rzadko
wystpujce nie mog by wskanikiem rozpoznania zaburze (M.
Pecyna, 1998, s. ).
Zgodnie z kryteriami DSM -IV powinny by one analizowane w kadym przypadku
diagnozowania dziecka w aspekcie zaburze zachowania wraz z uwzgldnieniem wieku
ycia, jego indywidualnych waciwoci, a take rodowiska, w jakim ono si rozwija.
Ta uwaga nasuwa przekonanie, i u dzieci podstawow przyczyn powstawania i
rozwoju zaburze zachowania s warunki stworzone dziecku gwnie w rodowisku
rodzinnym. Rozumienie to uzasadnia suszno przekonania, e dziecko i rodzice tworz
psychologiczn jedno. Od nich uczy si
ono wzorw zachowania w konkretnych sytuacjach yciowych (M. Pecyna, 1998, s.20).
33
34
36
PODSUMOWANIE
38
B IB L IO G R AF I A
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
40