nr 30, stycze-marzec 2015

Me rkuri usz
H i storykw

Ju wkrtce
XX D ni Historyka!

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30

Witajcie!
Macie przed sob nowego Merkuriusza Historykw w zupenie nowej formie.
Zrezygnowalimy z publikacji w warunkach domowych na rzecz zwikszenia iloci
i objtoci artykuw. W zwizku z podziaem na sekcje w Studenckim Kole Historykw
wprowadzamy stae rubryki w naszym czasopimie. Znajdziecie tu informacje turystyczne,
ciekawostki zwizane z militariami, nasze przemylenia odnonie biecych wydarze,
wiadomoci o rekonstrukcji historycznej i artykuy naukowe. Nie zabraknie rwnie
informacji o organizowanych przez nas wydarzeniach. Zapraszamy do lektury!
Gabriela Frischke
Spis treci:

Walki o Bydgoszcz w styczniu 1945 roku - M. Zawal........................................................4

Ideologia wyszoci rasowej w Korei Pnocnej - P. Tylkowski.............................6
Ochotnik do Auschwitz - Rotmistrz Witold Pilecki - Jacek Mirus...........................................10
wiatowe dziedzictwo UNESCO w Kijowie - D. Cilid, D. Sdak..................13
Stefan Czarniecki: przykad walecznego onierza - A. Fuss..............................................16
Co w redniowieczu kobiety nosiy pod ubraniem? - N. Habecka.........................................18
Pojedynek: T34/85 kontra Panzerkampwagen V Panthera cz 1 - . Jankowiak.....................20
Wsppraca AK z bojownikami z getta warszawskiego- K. Morawski.............................23
Ogoszenia.....................................................................................................................................................26

Stopka redakcyjna:
Redaktor naczelna: Gabriela Frischke
Redakcja: Dominika Cilid, Adrian Fuss, Natalia Habecka, ukasz Jankowiak, Jacek Mirus,
Krzysztof Morawski, Dominik Sdak, Piotr Tylkowski, Micha Zawal
Skad: Gabriela Frischke
Okadka: fontanna Potop w Bydgoszczy, fot. Joanna Frischke
Wydawca: Studenckie Koo Historykw UKW
Kontakt: skh.ukw@gmial.com
Strona internetowa: skhukwbydgoszcz.jimdo.com
Facebook: www.facebook.com/SKHUKW

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30

Powitanie
Wojska Polskiego
29 stycznia 1945 roku
fot. W. Kadowski
rdo
http://www.tvn24.pl/wrocl
aw,44/od-rozstrzelaniauratowaly-go-gruszkiodkopal-aparat-iuwiecznil-horrorwojny,470296.html

Walki o Bydgoszcz w styczniu 1945 roku

drugiej dekadzie stycznia 1945 roku rozpocza si ofensywa Armii

Czerwonej ktrej celem byo
ostateczne pokonanie III Rzeszy
i dotarcie do Berlina. Na szlaku tej przeprawy
znajdowaa si Bydgoszcz. Niemcy, nie czekajc
z zaoonymi rkami, postanowili wykorzysta
sprzyjajce pooenie geograficzne miasta (due
kompleksy lene, przeszkody wodne takie jak rzeka i Kana Bydgoski, wzgrza na poudniu miasta)
i stworzyli 3 pasy umocnie. Pierwszy, zewntrzny, znajdowa si 20-30 km na poudnie i poudniowy zachd od granic miasta. Drugi
w odlegoci 2-3 km od Brdy cign si od gnowa przez Pltowo, i nie nalece wwczas administracyjnie do Bydgoszczy, Prdy i Osow
Gr i dalej na pnocy przez wzgrza w Mylcinku a do Fordonu. Trzeci bieg wzdu pnocnego i zachodniego brzegu Brdy1 . W samym
miecie powstao te wiele samodzielnych linii
oporu takich jak: koszary przy ulicy Warszaw-

skiej i Gdaskiej, zarzd kolei przy Dworcowej,

siedziba kierownictwa powiatowego NSDAP przy
Nowym Rynku, ktry zosta zaminowany2.
d dnia 17 stycznia 1945 roku rozpocza si podwyszona gotowo bojowa wojsk radzieckich.
W stron Bydgoszczy zbliay si najpierw szybkie zwizki 2. Armii Pancernej Gwardii gen. pk.
Siemona Bogdanowa oraz 2. Korpus Kawalerii
Gwardii gen. Wadimira Krujkowa, w skadzie 9
14 17 DK gwardii. Pniej przybya piechota z 47
Armii gen. Franca Pierchorowicza. Na kocu za
125 korpus gen. Andrieja Andrejewa atakujcy 60
i 175 Dywizj Piechoty3.
W dniu 21 Stycznia 2 Armia Pancerna
Gwardii rozpocza ofensyw wyzwalajc midzy
innymi Inowrocaw, abiszyn, Szubin oraz czciowo Nako, skd jednak musieli si wycofa.
Rwnolegle toczyy si walki midzy Now Wsi
Wielk a Rojewicami, gdzie rwnie nie udao si
pokona niemieckiej obrony4. Nastpnego dnia
Rosjanie ponowili ataki rozpoczynajc natarcie

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30
w kierunku Naka, Mroczy i Bydgoszczy. Wieczorem 22 stycznia czogi 47 Brygady Pancernej zajy Osow Gr i Czykwko5. Niemcom udao
si jednak wysadzi most nad Kanaem Bydgoskim przy ulicy Grunwaldzkiej. Czogi przedary
si mostem kolejowym, a potem ruszyy ulic
Bronikowskiego w stron Nakielskiej, jednak
w czasie forsowania kolejnego mostu zaama si
on pod ciarem czogu i zawali si, a pojazd
wraz zaog wpad do kanau. Pozostali walczcy
w wyniku silnej obrony powrcili na pozycje
wyjciowe6.
Przeomowym okaza si dzie 23 stycznia, kiedy
to 175 DP przeamaa opr niemiecki w okolicy
Nowej Wsi Wielkiej i ruszyy w stron miasta
zajmujc bydgoskie lotnisko i pozycj w lasach
przy wylocie do miasta przy ulicy Kujawskiej
i zakadw DAG Fabrik Bromberg7.
Noc z 23 na 24 do szturmujcych Bydgoszcz doczy radziecki 3341 puk artylerii pancernej, 76 puk cikich czogw, odwodowa 76
dywizja piechoty oraz cz polskiej Brygady
Pancernej im. Bohaterw Westerplatte. Niemcy
z kolei do Bydgoszczy sprowadzili wieo zreorganizowan 15 Dywizj SS Letland 8. Rankiem
24 stycznia rozpocz si szturm ulicami Kujawsk, Szubisk i Torusk w stron centrum. Na
Zboowym Rynku atakujcy napotkali na silny
ostrza z broni maszynowej i przeciwpancernej.
Rwnie zaciekle broniono siedziby NSDAP na
Nowym Rynku i wizienie na Waach Jagielloskich, ktre udao si zdoby i uwolni winiw9. Nie powiodo si natomiast sforsowanie
Brdy, gdy Niemcy zdyli wysadzi most Bernardyski. atwo za to udao si opanowa stare
miasto i zachodnie dzielnice Bydgoszczy i prze-

chwyci most Krlowej Jadwigi, jedyny w miecie, ktry nie zosta wysadzony w czasie II
wojny wiatowej.
Chocia 24 Stycznia 1945 przyjmuje si jako dat
wyzwolenia Bydgoszczy, walki trway nadal.
Cze wojsk przeprawia si przez ld w okolicy
obecnego Ronda Jagiellonw, gdzie odbyy si
uciliwe walki. Tego te dnia ppk von Arnim,
bdcy wwczas dowdc zaogi w miecie, podj decyzje o opuszczeniu miasta w kierunku pnocno zachodnim10.
Najwiksz strat dla architektury miasta poniesion w wyniku dziaa ze stycznia 1945 roku jest
zniszczenie okazaego budynku Teatru Miejskiego
na Placu Teatralnym. Zosta on trafiony pociskiem artyleryjskim, a nastpnie spon w wyniku poaru, ktry prawdopodobnie wywoali
onierze Armii Czerwonej palcy w rodku
ognisko. W 1946 roku podjto decyzj o nie odbudowywaniu teatru i rozebraniu resztek gruzw11 .
Od tych wydarze mino ju 70 lat.
Wszyscy doskonale wiemy e Armia Czerwona
nie przyniosa ze sob demokracji, wolnoci
i penej suwerennoci dla pastwa Polskiego. Naley jednak pamita, e wrd tych onierzy
byli take Polacy, czsto wracajcy z Syberii lub
obozw jenieckich, o ktrych mwi si e spnili si na Andersa, a ich jedynym celem bya
walka z okupantem niemieckim. Wielu z nich
oddao swoje ycie. Warto wic o nich pamita,
zwaszcza o tych zwykych, prostych onierzach,
ktrzy polegli take na terenie Bydgoszczy.
Micha Zawal

W. Rezmer, Dziaania wojenne na Pomorzu i Kujawach w 1945 roku. Bydgoszcz, Toru, Grudzidz, [w:] Rok 1945 na
Kujawach i Pomorzu koniec wojny pocztek nowej rzeczywistoci, red. Z. Biegaski, Z. Karups, Bydgoszcz 2006, s.18
2 R. Grochowski, Bj o Bydgoszcz. 21-27 stycze 1945, [w:] Rok 1945 na Kujawach i Pomorzu , s.53
3 Ibidem s.55
4 W. Rezmer, op. cit. , s.24.
5 R. Grochowski, op. cit., s. 55-56
6 Ibidem s.56
7 W. Jastrzbski, Walki o Bydgoszcz w styczniu 1945 r. [w:] Historia Bydgoszczy, t.2, cz.2, 1939-1945, red. M. Biskup,
Warszawa-Pozna 2004, s.475
8 R. Grochowski, op. cit. , s. 56-57
9 Ibidem s.57
10 W. Rezmer, op. cit. , s.26
11 http://www.mmbydgoszcz.pl/artykul/teatr-miejski-w-bydgoszczy-czyli-piekno-ktore-utracilismy,3200775,art,t,id,tm.html
[dostp od 27 marca 2011 r.
1

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30

Ideologia wyszoci rasowej

w Korei Pnocnej

maju 2006 r. generaowie Korei

Pnocnej i Korei Poudniowej
spotkali si, aby omwi poprawki
dotyczce granicy morskiej midzy oboma pastwami. W czasie wstpnej, niezobowizujcej rozmowy szef delegacji Poudnia
wspomnia czonkom poselstwa Pnocy i mieszkacy jego czci pwyspu zaczli si eni z kobietami pochodzcymi z innych krajw. Jego
odpowiednik po stronie pnocnokoreaskiej nie
prbowa nawet kry niesmaku. Stwierdzi tylko
krtko: Nasz nard zawsze przywizywa
ogromn wag do swego czystego pochodzenia.
Boj si, e nasza niepowtarzalno zniknie. Poludniowokoreaczyk, w bagatelizujcy sposb
okrelajc takie maestwa jako zaledwie kropl
tuszu w rzece Han, odpowiedzia, i rdze spoeczestwa wystarczy do zachowania tosamoci
narodowej. Genera KRLD, bardziej troszczcy si
o czysto rasow ni o tosamo kulturow, odpowiedzia: Od zamierzchych czasw nasze ziemie cechuje nieskoczone naturalne pikno. Nie
mona pozwoli choby na jedn kropl tuszu.
Chocia rozbawieni zagraniczni dziennikarze
zwrcili uwag na t wymian zda, nie zniechcio ich to do okrelania KRLD jako pastwa zatwardziaego komunizmu'. Jak si zdaje, przyjli,
e oficer pnocnokoreaski wypowiada si nieoficjalnie. W rzeczywistoci jednak jego uwagi
w peni odzwierciedlay oficjaln ideologi, ktr

wpaja si Koreaczykom praktycznie od pocztku

istnienia Korei Pnocnej, a ktra ma swoje korzenie z czasw okupacji Japoskiej z lat 1910
1945 1 .
Ideologia w Imperium Japoskim okresu II
wojny przypominaa faszyzm. Japoczycy mieli
bardzo duo kontaktw z Niemcami, zarwno
handlowych jak i wojskowych, tote zaadaptowali od nich wiele przekona rasowych i nacjonalistycznych. Japoczycy z kolei zaszczepili
wiatopogld wyszoci rasy Koreaczykom,
ktrych okupowali przez ponad trzydzieci lat.
Japoczycy uwolnili pwysep spod dominacji
Chiczykw tylko po to, aby zaj ich miejsce.
W 1905 r. Tokio ustanowio protektorat nad Kore, najpierw przejmujc kontrol nad jej sprawami zagranicznymi, a potem dopiero
wewntrznymi. Pi lat pniej Japoczycy oficjalnie zajli pwysep. Publiczna opozycja wobec
rzdw Japoczykw skoczya si powstaniem
narodowym, kiedy patrioci odczytali deklaracj
niepodlegoci 1 marca 1919 r. w Seulu. Wadze
odpowiedziay brutaln demonstracj siy, jednak
czciowo rozluniy swoj opresyjn polityk
wzgldem mieszkacw pwyspu. Chocia nacjonalici wykorzystywali dla swej sprawy nowo
powstae pisma w jzyku koreaskim, nie mogli
mierzy si z maszyn kolonialnej propagandy,
ktra teraz usiowaa rozbudza dum narodow,
a nie j tumi. Dowodzia, e Koreaczycy mieli

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30
tego samego staroytnego przodka, rodowd i askawego wadc co Japoczycy; z czego wynikao,
e obydwa ludy naleay do jednej imperialnej
rasy, moralnie (jeli nie fizycznie i intelektualnie)
wyszej od wszystkich pozostaych. Przewodnie
haso tych czasw brzmiao: naisen ittai czyli Japonia i Korea jako jeden organizm. Wadze pragny podway poczucie odrbnoci narodowej
swych poddanych, ale podkrelay jednoczenie,
e naisen ittai nie oznacza koca koreaskoci.
Stawiay si nawet w roli promotora kultury, ktra zbyt dugo cierpiaa w cieniu Chin. Koreaczykw zachcano do bycia dumnymi ze swego
regionu i pielgnowania dialektu, a nawet flagi, przynajmniej dopki pamitali, e pwysep
nadal jest czci wikszego dobra Imperium
Japonii2.
Naleciaoci te byy gwn podpor pniejszej ideologii Kim Ir Sena ideologii ducze.
W 1955 roku pierwszy raz w publicznym wystpieniu wspomnia o ducze jako potrzebie i susznoci poznania historii Korei do zwikszania
dumy narodowej i wzbudzania potrzeby caego
narodu do wysiku we wprowadzaniu rewolucji.
Kult narodu i czystoci rasy, nierozerwalnie zczonej z terytorium Korei pojawia si w gwnej
linii ideologicznej KRLD bardzo czsto. Naturalnym jest, i na myl przychodz Niemcy faszystowskie, dla ktrych ziemia ojczysta wraz
z czystoci rasy byy mistycznie zwizane ze sob. Dyktatura Korei Pnocnej nigdy nie ustaje
w goszeniu przesania, chociaby za pomoc monumentalnych obrazw natury, przed ktrymi
przywdca przyjmuje zagranicznych dygnitarzy,
e fizyczne cechy macierzystej ziemi - od wyniosoci jej szczytw po czysto grskich jezior odzwierciedlaj cnoty samej rasy koreaskiej.
Warto zwrci uwag i Korea Pnocna hoduje
wanie spersonifikowanej Matce Korei, czyli
wielkiej macierzy z ktrej ona wychodzi wszelkie
prawdziwe ycie i szczcie narodu3. Powstaa nawet zmitologizowana wersja historii Matki Korei, podkrelajca wyjtkowo, czysto
i ponadczasowo rasy koreaskiej ktra bya

pierwsz ras Azjatyck ktra zdobya pastwowo.

Caa ta ideologia moe solidnie zaskoczy
kadego obserwatora, ktry stereotypowo przekonany jest o stalinowsko-konfucjaskim modelu
pastwa, gdzie duy nacisk pooony jest na figur ojca-zaoyciela lub ojca-mentora. Jeszcze
bardziej zaskakujcym jest ten fakt, i w Korei
Pnocnej istnieje bardzo gboki kult jednostki,
tyle e o innym charakterze ni w faszystowskich
Niemczech czy te w ZSRR. Wyklu si on wanie z wspomnianych ju mitw o rasie i jej wyjtkowoci. Ideologia ducze bardzo prosto
wyjania potrzeb dla posiadania swoistego ojcaopiekuna, figury bardzo wanej dla narodu,
a jednak nie najwaniejszej. Najwaniejsz nadal
jest Matka Korea: ojciec-opiekun ma rol
obrocy ucinionego narodu, bez ktrego nie poradzi sobie w deniu do zjednoczenia rasy i wyprowadzenia jej na sam rodek sceny wiatowej.
Reim Kim Ir Sena wspaniale poradzi sobie z tymi zaoeniami, budujc swj wasny system polityczny na bazie Japoskich przekona
o czystoci i szlachetnoci rasy, dodatkowo czerpic z potrzeby narodu do poczucia si wanym.
Historyczne traumatyczne przeycia Korei Pnocnej i jej podatno na ataki z zewntrz reim
Kim Ir Sena przypisa brakowi wielkiego przywdcy zdolnego do popchnicia narodu ku wielkoci. Od nastania Kim Ir Sena Koreaczycy mog
i powinni rozwija swoje czyste dziecice instynkty. Z tego powodu partia pozuje na opiekucz matk-ywicielk, ktra kocha swoje
dzieci-obywateli i te oczekuje od swoich obywateli by zachowywali si jak dzieci posuszne
swojej ywicielce. Sama partia KRLD ywi szczegln awersj do przedstawie intelektualnej
dyscypliny jako nieodpowiedniej dla rasy dziecicej. Poniewa Koreaczycy rodz si czyci
i bezinteresowni, mog i powinni sucha si
swoich instynktw. Czsto ukazywani s w sztuce
lub filmach gdy puszczaj intelektualne hamulce
w szalonym wybuchu agresji przeciw obcemu
wrogowi albo posiadaczowi ziemskiemu. Od kadr

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30
wymaga si, aby sprawoway opiek, a nie nauczay, mole ksikowe za s negatywnymi bohaterami w kadej opowieci. Krtko mwic,
stalinizm przedkada intelekt nad instynkty,
a pnocnokoreaska kultura czyni dokadnie odwrotnie4.
Wieloletnie przekonywanie wasnego narodu przez reim o jego wyjtkowoci sprawio,
e dzisiaj dla Koreaczykw innym jest nie tylko
Ameryka, jak sdzi wielu obcokrajowcw, lecz
cay wiat zewntrzny. Skoro bowiem rasa dziecica jest wyjtkowa czysta, adni nie-Koreaczycy nie mog by uwaani za jej rwnych.
Przyjazne narody, jakim jest dla przykadu Laos,
uznawane s za narody hodownicze. Wedug
Tekstu ich jedyn rol jest bycie gospodarzem
konferencji powiconych studiowaniu Myli
Ducze, przesyaniu Wielkiemu Przywdcy mw
pochwalnych, skadaniu gratulacji i ycze KRLD
w wane rocznice i tak dalej. Chiny pozostaj jedynym wyjtkiem w tym sensie, e reimowe
media s ku temu pastwu przychylne i nie karmi faszywymi informacjami o tym, jakoby szukay w Korei Pnocnej inspiracji i wzoru. Take
wizyty chiskich przywdcw i dyplomatw nie
s opisywane, w przeciwiestwie do odwiedzin
wszystkich innych goci zagranicznych, ktre
przedstawiane s jako wiernopoddacze pielgrzymki do Wielkiego Przywdcy. Co jest ciekawe, ZSRR, wieloletni sponsor KRLD traktowany
jest ze wzgard i uwaany za kraj, ktry zdradzi
idee prawdziwego i jedynego socjalizmu.
W jednej powieci historycznej Kim Ir Sen wrcz
namiewa si z Breniewa, ktrego miaby upija
i wyciga od niego wane tajemnice pastwowe.
Dla Koreaczykw z Pnocy ZSRR podda si
bez jednego wystrzau 5. Mimo to najwiksz
nienawici aparat propagandy obrzuca przede
wszystkim USA i Japoni, jako gwnych zych
i nieczystych. Nie przeszkadza im to jednak regularnie otrzymywa pomoc wanie z tych krajw USA jest najwikszym darczycom

pomocy humanitarnej, a dokadniej ywnoci,

ktrej Korei Pnocnej cigle brakuje6.
Kore Pnocn od wielu dziesicioleci
otacza aura stereotypw, niewiedzy oraz szcztkowych informacji na temat tego, jak naprawd
si tam yje. Dla wielu ludzi fakt, i ustrj polityczny tego kraju jest oparty na wyjtkowo
ostrym nacjonalizmie moe by szokiem, zwaszcza, e od lat mwi si o nim jako o pastwie
gboko komunistycznym z Wielkim Przywdc
za sterami. Pogarda z jak Koreaczycy z Pnocy,
albo sam aparat propagandowy bo tego do
koca nie wiadomo odnosz si do innych narodw, moe by porwnywana chyba tylko
z nazistowskimi Niemcami. Ju sam fakt nieakceptowania innych odrzuca KRLD od podstawowych zaoe marksizmu i leninizmu, ktre
zakaday czenie si proletariatw wszystkich
pastw wiata. System w Korei jest do tego tak
absurdalny i tak uwypuklony, e trudno uwierzy, e mg w ogle doj do skutku. Najbardziej dobitnie skomentowa to pewien dyplomata
amerykaski w 2005 roku, jak podaje B.R. Myers
w swojej ksice: Kim Dzong Il sam nie wierzy
w te brednie 7. Jednak mimo tej trzewej oceny
sytuacji nasuwa si pytanie, jak traktowa ledwo
skrywan wrogo wobec sojusznikw i pastw
dostarczajcych pomocy, awanturnictwo terrorystyczne i handel narkotykami, beztrosk obojtno na zobowizania handlowe i dugi, aborcje
wymuszane na powracajcych z Chin? Skd wzi
si ten wyjtkowy, lecz zbrodniczy wzr zachowania, jeli nie z przekonania, e najczystszy
i najbardziej cywilizowany lud wiata moe
i w istocie musi poda wasnymi ciekami nie
baczc na konsekwencje?
8

Piotr Tylkowski

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30

Koreaski plakat propagandowy

B.R. Myers, Najczystsza Rasa: Propaganda Korei Pnocnej, Warszawa 2011, s. 59-60.
Ibidem, s. 22.
3 Ibidem, s. 61.
4 Ibidem, s. 68.
5 Ibidem, s. 107.
6 https://www.fas.org/sgp/crs/row/R40095.pdf
7 B.R. Myers, op. cit., s. 135.
1
2

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30

Ochotnik do Auschwitz - Rotmistrz

Witold Pilecki

27

stycznia 2015 roku miay miejsce

Witold Pilecki urodzi si 13 maja 1901
obchody 70 rocznicy wyzwolenia roku w rosyjskim Oocu pooonym w Karelii.
obozu koncentracyjnego w Owi- Jego ojcem by Julian Pilecki, a matk Ludwika
cimiu. Odby si wielki spektakl z udziaem 300 Pilecka z domu Osiecimska. Julian peni funkcje
osb, ktre przeyy zagad, przedstawicielami
okoo 50 pastw oraz innymi wanymi osobistociami, ktre byy zaproszone na t wan uroczysto. Nie brakowao wzruszajcych
momentw zapierajcych dech w piersiach, lecz
wielu ludzi czuje pewien niesmak zwizany
z pewn kontrowersj, ktra wwczas zasza. Bohater, ochotnik, ktry nie martwic si konsekwencjami ani wasnym yciem, zosta
zapomniany w ten wany dzie dla kadego, ktry by w jaki sposb zwizany z obozem koncentracyjnym Auschwitz. Mowa tutaj o Rotmistrzu
Witoldzie Pileckim, ktrego crka Zofia Pilecka
nie zostaa zaproszona na tegoroczne obchody.
W mediach szybko wychwycono t informacj
i rozptaa si dyskusja czy crka Rotmistrza powinna zosta zaproszona czy te nie. Na ten temat wypowiadao si wielu politykw,
historykw i wikszo przyznaje, e bdem byo
to, e crka bohatera nie zostaa zaproszona na
obchody 70 rocznicy wyzwolenia. Chciabym
w swoim maym artykule przedstawi w skrcie
yciorys Rotmistrza Pileckiego, aby na samym
kocu Czytelnik sam oceni czy nie byoby lepiej,
gdyby crka bohatera wzia udzia w wielkim
Rotmistrz Witold Pilecki
wydarzeniu, ktre miao miejsce miesic temu.

10

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30
rewizora lasw pastwowych, matka zajmowaa
si w domu Witoldem i jego rodzestwem: siostrami Mari i Wand oraz brami Jzefem i Jerzym. Od malekoci wszyscy byli wychowywani
w atmosferze patriotyzmu przywoujc powstania
i walki o niepodlego narodu polskiego1 . Z czasem caa rodzina przeprowadzia si do Wilna,
gdzie Witold spdzi wiele lat swojej modoci,
a take w rosyjskim Orle, gdzie si uczy. By harcerzem i czonkiem konspiracji, a w latach 19191922 walczy przeciwko bolszewikom jako uan
w Polskiej Armii2.
W dwudziestoleciu midzywojennym by
podporucznikiem rezerwy3 i wacicielem majtku na Sukurczach. W 1929 roku oeni si z Mariann Ostrowsk i mia z Ni dwjk dzieci:
crk Zofi i syna Andrzeja4. Gdy wybucha II
wojna wiatowa, Pilecki broni ziemi polskiej
przed natarciem Trzeciej Rzeszy bdc onierzem
Armii Prusy. Po klskach polskich oddziaw
Witold do 17 padziernika toczy walk partyzantk w lasach, by nastpnie zakopa sw bro,
zdj mundur i rozpocz dziaania konspiracyjne
w okupowanej Warszawie5. Okoo 9 listopada
1939 roku w mieszkaniu Eleonory Ostrowskiej,
ktra bya kuzynk Witolda, powoano do ycia
organizacj konspiracyjn o nazwie Tajna Armia
Polska w skrcie TAP, a Pilecki by w niej inspektorem organizacyjnym6.
Gdy Pilecki by w konspiracji, we wrzeniu 1940 roku obz KL Auschwitz dziaa ju kilka miesicy, a jego komendantem by Rudolf
Hoss. To wanie we wrzeniu pada decyzja
o tym, by kto dobrowolnie trafi do obozu i zda
raport z sytuacji panujcej w obozie i czy jest
moliwa organizacja ucieczek lub akcji odbicia
winiw. Celem byo take stworzenie siatki
konspiracyjnej i przesyanie raportw do Londynu7. Tym ochotnikiem by wanie Witold Pilecki.
Na czas pobytu w obozie przyj on nazwisko Tomasza Serafiskiego8. Dnia 19 wrzenia 1940 roku
w Warszawie podczas apanki Tomek doczy

do szeregu przyszych winiw. W nocy 21

wrzenia przywieziono go wraz z innymi do KL
Auschwitz9. Otrzyma on numer 4859. O chorym
okruciestwie i fanatyzmie esesmanw dowiedzia si ju pierwszego dnia, o czym napisa
w swoim raporcie: Tu wybito mi pierwsze dwa
zby, za to, e numer ewidencyjny napisany na
tabliczce niosem w rku, a nie w zbach, jak
wanie w tym dniu chcia tego azienny 10. Pomimo trudnoci z jakimi musia zmaga si Rotmistrz, ju po paru tygodniach pobytu w obozie
rozpocz On tworzenie Zwizku Organizacji
Wojskowej 11 . W swoim raporcie Witold Pilecki
zaoenia ZOW opisa nastpujco: podtrzymywanie kolegw na duchu przez dostarczanie
i rozpowszechnianie wiadomoci z zewntrz, zorganizowanie w miar moliwoci doywiania
i rozdzielania bielizny wrd zorganizowanych,
przekazywanie wiadomoci na zewntrz [...]
przygotowywanie oddziaw wasnych do opanowania obozu, gdy nadejdzie nakaz chwili
w postaci rozkazu zrzucenia tu broni lub desantu 12. Czonkami ZOW byli czsto znani sportowcy, rzemielnicy i artyci. Bardzo wanymi
dziaaczami zespou byy osoby, ktre pracoway
w obozowym szpitalu, gdzie mona byo zdoby
dodatkowe racje ywnociowe i leki. Rwnie
wanym terenem poszukiwa byo biuro przydziau pracy i biuro budowlane13. Konspiracja
stworzona przez Rotmistrza Witolda Pileckiego
posiadaa wasny sd, ktry mia za zadanie wydawa wyroki donoszcych na innych winiw
w zamian za dodatkowe racje ywnoci. Wyroki
najatwiej byo wykona w szpitalu podrzucajc
skazanemu zakaone tyfusem wszy. Winiowie
z Owicimia w ten sposb skazywali take esesmanw14. Dziki swoim kontaktom, Witold mg
si dowiedzie, ktry z winiw zostanie wkrtce zwolniony z pobytu w Auschwitz. Wykorzystywa to by z pocztku wysya w ten sposb
meldunki do dowdztwa w Warszawie. ZOW organizowa take ucieczki z obozu. W sumie ycie

11

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30
w ten sposb uratowao 667 skazacw, a jednym
z nich by Pilecki15.
Rotmistrz uciek w nocy z 26 na 27 kwietnia 1943 roku wraz z dwoma innymi winiami
z obozowej piekarni. 25 sierpnia pojawi si on
w Warszawie w gwnej komendzie AK. Po przekazaniu raportw wkrtce okazao si, e zaplanowany atak na Auschwitz nie odbdzie si16.
Dalsze losy Witolda Pileckiego miay miejsce
w Warszawie, gdzie by czonkiem grupy konspiracyjnej Kameleon. Bra udzia w Powstaniu
Warszawskim, a po jego zakoczeniu trafi do
obozu jenieckiego w Lamsdorfie i Murnau. Zosta
wyzwolony 29 kwietnia 1945 roku przez wojska
amerykaskie i doczy do 2 Korpusu generaa
Andersa. Po wojnie na jego rozkaz powrci do
Polski, aby rozpocz dziaalno wywiadowcz17.
Pilecki zosta aresztowany 8 maja 1947 roku,
a wraz z nim jego 23 wsppracownikw. W wizieniu mokotowskim by torturowany, za wszelk
cen chciano go zama psychicznie by przyzna

si e jest szpiegiem na rzecz generaa Andersa i 2

Korpusu. 25 maja 1948 roku o godzinie 21:30 wykonano wyrok na rotmistrzu Pileckim poprzez
strza w ty gowy18.
Bez wtpienia ycie Pileckiego, jego trud
i powicenie s czym niesamowitym i trudnym
do zrozumienia, skd ten czowiek bra tyle si na
to by si nie podda. Przez cae swoje ycie by
zwizany z wojskiem i dziaalnoci na rzecz ojczyzny. Tragiczne jest to, e zosta on zamordowany z rk wasnych rodakw i wymazany
z historii na wiele lat19. Dzi ju mona otwarcie
mwi o mstwie i wyczynach tego bohatera,
wic rzecz przykr i nieodpowiedni jest zapomnienie o nim podczas obchodw 70 rocznicy
wyzwolenia obozu koncentracyjnego AuschwitzBirkenau.
Jacek Mirus

1 W. J. Wysocki, Rotmistrz Witold Pilecki 1901-1948, Warszawa 2009, s. 14-15.

2 Ibidem, s. 20-22.
3 Ibidem, s. 26.
4 Ibidem, s. 30.
5 Ibidem, s. 35-37.
6 K. Malinowski, Tajna Armia Polska. Znak. Konfederacja Zbrojna, Warszawa 1986, s. 27-29.
7 W. J. Wysocki, op. cit., s. 44.
8 Ibidem, s. 46.
9 W. Pilecki, Raport Witolda [online], [dostp: 26.02.2015]: http://www.polandpolska.org/dokumenty/witold/raport-witolda-

1945.htm
10 Ibidem.
11 E. Ciesielski, Wspomnienia Owicimskie, Krakw 1968, s. 152.
12 W. Pilecki, op. cit.
13 J. Garliski, Owicim Walczcy, Warszawa 1992, s. 34.
14 Ibidem, s. 59-60.
15 K. Dunin-Wsowicz, Ruch Oporu w Hitlerowskich Obozach Koncetracyjnych 1933-1945, Warszawa 1979, s. 200.
16 W. J. Wysocki, op. cit., s. 90-91.
17 K. Pilecki, By sens walki i sens mierci, Bydgoszcz 1998 s. 90.
18 L. wierszczek, Sprawa Witolda Pileckiego [w:] Niepodlego i Pami, 1997 nr 1, s. 147-149.
19 L. Chmielewski, Skazany na mier i zapomnienie, [w:] Ethos, 2000 nr 4, s. 197.

12

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30

Sobr
Mdroci Boej
fot. D. Sdak

wiatowe dziedzictwo UNESCO

w Kijowie

a przeomie grudnia i stycznia trzej

czonkowie sekcji turystyki SKH wybrali si w krtk podr po omijanej
obecnie przez turystw Ukrainie. Celem wyjazdu byo poznanie historii, zabytkw
i kultury trzech ukraiskich miast. Pierwsza na
trasie bya pooona nad Morzem Czarnym Odessa, ktrej zwiedzaniu towarzyszyo powitanie
Nowego Roku i celebrowanie tego dnia razem
z autochtonami. Nastpnie studenci udali si do
stolicy kraju Kijowa, w ktrego centrum szczeglnie odczu mona atmosfer zadumy zwizan
z wydarzeniami na Majdanie Niezalenoci. Wyjazd zakoczyli w witecznym klimacie prawosawnych wit Boego Narodzenia we Lwowie.
Studenci podrowali kolej i inn komunikacj

zbiorow, a wyjazd by jak to na studentw

przystao niskobudetowy.
Punktem podry, na ktry powicili
najwicej czasu bya pooona nad Dnieprem
stolica, bdca zarazem najwikszym miastem
kraju. Prawie trzymilionowa metropolia, wci
jest jednym z najczstszych tematw dla dziennikarzy na caym wiecie. Echa tych wydarze
nadal s widoczne w miejscach, w ktrych do
nich dochodzio i wpisuj si w najnowsz histori miasta. Czonkowie Koa nie zapominajc
o tym, najwiksz uwag skupili na wspaniaych
zabytkach.
Kijw nie bez powodu nazywany jest
miastem zotych kopu. Obfituje w bogato zdobione cerkwie, z ktrych dwa zespoy zostay

13

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30

wpisane na list wiatowego dziedzictwa Unesco.

awra Pieczersko-Kijowska to wielki
kompleks zabudowa klasztornych i cerkwi, ktrych historia siga XI wieku. Nazwa wzia si od
dronych w nabrzeach Dniepru pieczar, w ktrych mnisi posiadali swoje cele, a ktre dzi s celem pielgrzymek dla wiernych obrzdku
prawosawnego. Cay zesp zabytkw skada si
z dwch zasadniczych czci awry Grnej
i Dolnej.
awra Grna to w chwili obecnej kompleks muzealny. Do jej wntrza prowadzi bogata
w zdobienia malarskie brama, bdca jednoczenie Cerkwi witej Trjcy, ktrej pocztki sigaj XII wieku. Cay kompleks otoczony jest
obwarowaniami. W jego centrum mieci si
wspaniay Sobr Zanicia Bogurodzicy, ktry
w przeciwiestwie do reszty zabudowa nie mia
szczcia i zosta w 1941 roku wysadzony. Dopiero w latach 1998-2000 pieczoowicie odbudowany,
dziki czemu mona dzi podziwia jedno z najwitszych miejsc caej Rusi. Tu przed ni znajduje si Wielka Dzwonnica z XVIII wieku, ktra
jest jedn z najwyszych wie cerkiewnych na
wiecie, ma a 96,5 m. Sobr otaczaj te przerne oryginalne budynki klasztorne, takie jak Trapezna Paata czyli pochodzcy z XIX wieku
refektarz z wasn cerkwi, czy zabudowania gospodarcze. W wikszoci z nich mieszcz si rnego rodzaju sale wystawowe prezentujce
histori awry oraz bogactwo jej wyposaenia.
awra Dolna to wci czynny monastyr
i spacerujc wrd jej stromych uliczek atwo
mona natkn si na mnichw, ktrzy na szczcie dla turystw udostpniaj do zwiedzania swe
najwitsze miejsca. Wanie w tej czci znajduj
si synne pieczary, czyli cay kompleks dronych w wapiennych skaach nabrzea Dniepru
tuneli, celi i kilku podziemnych cerkwi. Pochodz
one z XI wieku i s najstarsz czci caego monastyru. Skadaj si na nie Pieczary Dalsze maj-

14

ce cznie okoo 500 metrw, pooone na

gbokociach dochodzcych do 20 metrw poniej poziomu gruntu i Pieczary Blisze mierzce
okoo 400 metrw. Pieczary byy miejscem ycia
witych mnichw, ktrych cele po ich mierci
zamurowywano, ciao za pozostawiano w niszach wzdu korytarzy wiodcych przez nie.
Z tego powodu w kompleksie znajduje si kilkaset
cia ubranych w bogato zdobione szaty i umieszczonych w szklanych trumnach, ktre prawosawni pielgrzymi cauj oddajc im cze, majc
bezporedni kontakt ze witymi relikwiami.
Warto doda, e Pieczary zwiedza si tylko przy
wietle wiec, gdy pozbawione s elektrycznoci.
Drugim zespoem wpisanym na list Unesco jest Sobr Mdroci Boej zwany Sofijskim.
Jego budowa zostaa zapocztkowana przez Wodzimierza I Wielkiego na pocztku XI wieku.
Zbudowany zosta w stylu bizantyjskim i mimo
wielokrotnych przebudw taki charakter zachowa do dzi. Sobr mia niesamowite szczcie,
gdy ju w latach 30-ych XX wieku zamieniono
go w muzeum i cudem unikn wysadzenia
w czasie II wojny wiatowej. Wntrze soboru
zdobi wspaniae jedenasto- i dwunastowieczne
malowida i mozaiki, a witynia mimo pozbawienia funkcji sakralnych, oddaje niesamowit
atmosfer. Sobr otoczony jest murami i kilkoma
zabudowaniami klasztornymi, w ktrych urzdzono wystawy. Gwne wejcie na tereny soboru
wiedzie przez bram w osiemnastowiecznej, bkitnej dzwonnicy, ozdobionej bogatymi sztukateriami.
Wicej o caym wyjedzie na Ukrain moecie
przeczyta na blogu:
http://sledziszprotkawpodrozy.blogspot.com
Dominika Cilid, Dominik Sdak

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30

awra Pieczarska, fot. Dominik Sdak

15

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30

Stefan Czarniecki:
przykad walecznego onierza

etman polny zasuguje na specjalne

miejsce w panteonie bohaterw narodowych. By czowiekiem odwanym, walecznym, ale rwnie
i okrutnym (jeli bra pod uwag wspczesne
standardy). W artykule zostan przedstawione
momenty z jego ycia, ktre wiadcz o jego
wielkim oddaniu pastwu. Jednake w pierwszej
kolejnoci trzeba zaj si definicj walecznoci.
Jest to odznaczenie si odwag, dzielno w bitwie. Czowiek taki musi pokaza co wykraczajcego ponad przecitno, dziki czemu zostanie
zapamitany.
Czy rzeczywicie szlachcic z Czarncy zasuguje, by nazywa go mnym? W bitwie pod
Kumiejkami (16 XII 1637 roku) pokaza odwag
i brawur - chcia przebi szar tabor kozacki.
Skutek by taki, e jego chorgiew stracia 40%
stanu posiadania1 . Innym przykadem moe by
ciganie wrogw uciekajcych z pola bitwy. Jest
to zadanie do ryzykowne, w wielu przypadkach
na takie wyprawy byli brani ochotnicy, do ktrych przyszy wdz garn si z ochot, przykadowo po bitwie pod Ochmatowem (30 I 1644
roku), kiedy ochotnicy ruszyli za przeciwnikiem,
by nie dopuci do kolejnych atakw. Nastpnie
szlachcic z Czarny chcia wrci do domu, jednak
nie pucili go Tatarzy, ktrzy wspomagali wojska
polskie w tym starciu. miem przypuszcza, e
jest to owocem walecznoci Polaka, gdy wcze-

16

ni mieszkacy Krymu cenili indywidualn odwag oraz mstwo. Swojego oddania dowid na
polu beresteckim. Wypomniano mu, e powici
ycie wielu towarzyszy, ale po bitwie razem
z Bogusawem Radziwiem kolejny raz ruszy
w pocig za uciekajcymi2. Innym przykadem
walecznoci jest bitwa pod Bia Cerkwi, gdzie
Stefan Czarniecki mia powiedzie do hetmana
Potockiego: Oto wodzu, pierzchliwa zgraja po
beresteckiej klsce podnoszca gowy! Dajmy jej
now nauczk!... Nasta okres potopu szwedzkiego, ujawniajcego w peni umiejtnoci
szlachcica z Czarncy jako dowdcy. Jan II Kazimierz wyznaczy staremu wojakowi zadanie
obrony Krakowa. Czarniecki by kawalerzyst osob, ktra kompletnie nie znaa si na tym, jak
odeprze spod murw miasta oddziay przeciwnika3. Przyszy hetman tak jak w poprzednich
kampaniach, nie zwaa na swoje zdrowie. Gdy
wyszed na wa zamkowy, zosta postrzelony
w policzek, szybko opatrzy ran i nadal kierowa
obron miasta, pokazujc swoim onierzom wol
walki. Szlachcic z Czarncy zawsze bywa w centrum walki, rwnie w miecie okazywa dowody
walecznoci. 26 X gdy zagroona bya jedna
z bram, przyby wraz oddziaami i wypar nieprzyjaciela. Nastpnie razem ze swoim ziciem
pilnowa gaszenia poarw (trzeba nadmieni, e
by dowdc, nie musia bra udzia w walce,
a jedynie wydawa rozkazy). Po kapitulacji Kra-

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30
kowa, Stefan Czarniecki nie chcia si podda.
Wiedzia, e trzeba walczy z najedc. W kolejnym roku da temu wyraz. Przenis dziaania
wojenne do Wielkopolski, prowincji, ktra najszybciej skapitulowaa. Tam zacz znosi oddziay nieprzyjacielskie i szuka miejsca do wydania
walnej bitwy oddziaom szwedzkim. Zostaa ona
stoczona pod Keckiem 7 V 1656 roku4. Kolejny
argument skaniajcy do nazwania przyszego
hetmana mnym to atakowanie zawsze
w pierwszym szeregu. Wspaniaym przykadem
jest bitwa pod Wark stoczona 7 IV 1656 roku. To
wanie dziki odwadze Czarnieckiego zwyciylimy Szwedw. Przemwi do onierzy, wskoczy do rzeki jako jeden z pierwszych i ruszy na
nieprzyjaciela5. Kilka lat przed wyej wspomnian bitw, wydarzya si potyczka, za ktr XVIIwieczny szlachcic o mao nie zapaci najwyszej
ceny. Stao si to podczas pierwszej samodzielnej
kampanii przyszego hetmana, ktra miaa miejsce w 1653 roku na Ukrainie. Powan ran
otrzyma podczas zdobywania miejscowoci Monasterzysk. Wycign szabl, po czym ruszy ja-

ko jeden z pierwszych do ataku. Za swoj

brawur zapaci postrzaem w twarz, ktry oderwa Czarnieckiemu cz podniebienia. Po ockniciu si zapyta si jedynie, czy zdobyto
miasto6. Naley rwnie wspomnie o jednym
z najsawniejszych czynw walecznoci szlachcica z Czarncy, ktry jest opiewany w polskim
hymnie. Mowa o przejciu wojewody ruskiego
przez morze w trakcie kampanii duskiej. Z relacji uczestnikw wynika, e jedcy lub tylko konie (a ludzie na barkach) przepynli przez morze
by walczy ze Szwedami7.
Stefan Czarniecki moe by wzorem walecznoci. Wyrazi to w niejednej bitwie. Pokazuje to ile jednostka moe powici dla dobra
swojej ojczyzny. Zatraci zdrowie, a nawet ycie,
w obronie tego, co uwaamy za najcenniejsze.
Adrian Fuss

A. Kersten, Stefan Czarniecki 1599-1665, Warszawa 1963, s. 110; L. Podhorodecki, Stefan Czarniecki, Warszawa 1998, s. 57.
L. Podhorodecki, Stefan... , s. 107.
3 T. Nowak, Obrona Krakowa przez Stefana Czarnieckiego w roku 1655, Studia i materiay do historii wojskowoci, T. IX, s.
72-73; T. Nowak, Operacja krakowska krla Karola X Gustawa 17 IX-19X 1665, [w:] Wojna Polsko-Szwedzka 1665-1660,
Warszawa 1973, s. 215.
4 J. Wimmer, Przegld operacji w wojnie polsko-szwedzkiej 1655-1660, [w:] Wojna Polsko-Szwedzka 1665-1660, Warszawa
1973, s. 169-172; P. Skworoda, Kampania wielkopolska 1656 roku regimentarza koronnego Stefana Czarnieckiego i marszaka
wielkiego koronnego Jerzego Sebastiana Lubomirskiego, "Studia i materiay do historii wojskowoci", T. XLI, s. 84-94.
5 A. Przybo, Dziaalno wojskowa Stefana Czarnieckiego w latach 1656-1660, Studia i materiay do historii wojskowoci,
T. II, s. 257-259; J. Ch. Pasek, Pamitniki, oprac. R. Pollak, Warszawa 1989, s. 6; L. Podhorodecki, Bitwa pod Wark (7 IV
1656), Studia i materiay do historii wojskowoci, T. II, s. 312-313.
6 L. Podhorodecki, Stefan..., s. 97-98.
7 J. o, Pamitnik Towarzysza Chorgwi Pancernej, oprac. i wstp R. reniawa-Szczypiowski, Warszawa 2000, s. 81; J. Ch.
Pasek, op. cit., s. 19; L. Podhorodecki, Stefan..., s. 170-171.
1

17

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30

Co w redniowieczu kobiety
nosiy pod ubraniem?

o niedawna za matk damskiej bielizny uwaano Mary Phelps Jacob,

ktra to w 1910 roku opatentowaa
odpowiednik wspczesnego biustonosza, jednak kiedy w 2012 roku australijscy archeologowie pokazali efekty swych bada,
wszyscy historycy byli zdumieni.
W 2008 roku tyrolskim zamku Lengberg
konserwatorzy przeprowadzajc remont natrafili
na krypt wypenion gruzem i mieciami. Archeolodzy znaleli tam ponad 2,7 tys. fragmentw
tkanin, a wrd nich skrywaa si tajemnica, co
noszono pod ubraniem.
Odkryto cztery biustonosze wykonane
z tkaniny lnianej. Pierwszy typ to stanik przypominajcy do zudzenia dzisiejsze. Posiada wymodelowane miseczki oraz ramiczka je
podtrzymujce. Drugi typ wyglda jak popularny
model gorsetu z XX wieku. Stanik ten skada si
z 2 czci. Pierwsza cz bya zbudowana z dopasowanych miseczek, do ktrych bya przyszyta
dolna cz, czyli dopasowany pas, gdzie z boku
pozostawiono otwory na sznurowanie. Trzeciego
typu odkryto dwa biustonosze. Skaday si one
z dwch workw dopasowanych do biustu przepasanych lnian wstk. Typ ten rwnie opisuje
Henri de Mondeville w swym dziele Chirurgie
(1309-1320)

Biustonosz z XV w. odnaleziony w tyrolskim zamku

Lengberg (sfora.pl)

do gieze dopasowane do ich piersi, wpasowanych ciasno i one wkady je [piersi] do nich [woreczkw] kadego poranka i ciskay je
najmocniej jak to byo tylko moliwe z pasujcym
cignem. Inne, jak kobiety z Montpellier, ciskay
je z ciasnymi tunikami i koronkami... 1

Kolejny cytat opisujcy fragment bielizny

...Niektre kobiety nie mogy bd nie chciay damskiej pochodzi z satyrycznego poematu nieudawa si do chirurga, lub nie chcc pokazywa znanego XV wiecznego niemieckiego autora
swojej nieprzyzwoitoci wkaday dwa woreczki zwanego take: Meister Reuau

18

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30
...Wiele [kobiet] robio dwa woreczki na piersi.
Z nimi wczyy si po ulicach po to, aby wszyscy
mczyni patrzyli na ni i widzieli jaki ona ma
biust. Czyj biust by za duy, przygotowywano
ciasne woreczki, by nie byo plotek na miecie
odnonie duego biustu takiej kobiety... 2

bielizny z zamku Lengberg na podstawie bada

radiowglowych datuje si na okres pomidzy
1390 a 1485 rokiem.

Jeeli chcesz poszerzy sw wiede na ten temat

zajrzyj na stron internetow: https://www.pinterest.com/nataliahabecka7/co-noszono-pod-sukWszystkie typy biustonoszy byy dekorowane niami/ lub skontaktuj si z Sekcj Historii
przy ramiczkach i miseczkach haftami oraz ko- Kultury Materialnej i Rekonstrukcji Studenckiego
ronkami. Mona zatem przypuszcza, e kobiety Koa Historykw.
zdobiy staniki dla swych mczyzn. Fragmenty

Natalia Habecka

Koronka z biustonoszy odnalezionych w tyrolskim zamku Lengberg

1
2

http://www.medievalsilkwork.com/2012/08/bra-shirts-in-written-sources.html
Vienna, Austrian National Library Cod. 2880, fol. 130v to 141r.

19

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30

Pojedynek:
T-34/85
kontra
Panzerkampwagen V Panther
walki w Polsce lato 1944 roku - cz I

ojedynek bdzie nowym dziaem

regularnie ukazujcym si na amach Merkuriusza Historykw.
Tematem owych artykuw bdzie
przedstawienie studentom sylwetki
dwch pojazdw (czogu, migowca czy te okrtu), ich krtki opis i przedstawienie obu modeli,
jak sprawdziy si w boju na przykadzie wybranej bitwy lub konfliktu.
PzKpfw V Panther by to niemiecki
czog redni z okresu II wojny wiatowej. Pojazd
powsta w odpowiedzi na radzieckie czogi T-341 ,
z ktrymi Wehrmacht star si latem 1941 roku.
Niesamowita przewaga radzieckich czogw na
polu bitwy zmusia hitlerowskich konstruktorw
do stworzenia czogu, ktry mg by si mierzy
z nieznanym wczeniej radzieckim sprztem.
Panther obok cikiego PzKpfw VI by najsynniejszym czogiem III Rzeszy, ktry skonstruowano i wprowadzono do masowej produkcji. Wielu
alianckich onierzy walczcych przeciwko Panterom uwaali je za najlepszy czog II wojny
wiatowej 2.
Powstao blisko sze tysicy sztuk tego
znakomitego czogu w trzech wersjach: D, A i G.

20

Ju przed wojn prace konstrukcyjne nad nowymi

czogami rozpoczy najlepsze niemieckie fabryki
zbrojeniowe: Krupp, Daimler-Benz i MAN. Projektowanie czogu PzKpfw V rozpoczto w 1942
roku. Ostatecznie zdecydowano, e produkcja
czogu odbdzie si w zakadach MAN i DaimlerBenz. Co ciekawe, ustalono, e koszt produkcji
jednego czogu Panther mia wynosi 117 000
RM3.
Pierwsza seryjnie produkowana Pantera
opucia zakady MAN 11 stycznia 1943 roku, natomiast ostatni wyprodukowany czog tego typu
wyjecha z tam produkcyjnych berliskiego Daimler-Benz 23 lub 25 kwietnia 1945 roku4.
Czog by wyposaony w 12-cylindrowy
silnik Maybach HL 230 PO (pierwsze 250 pojazdw miao silnik Maybach HL 210 PO) 5. Dugo
czogu to 8,86 m, szeroko 3,34 m, a wysoko
wynosia 3,10 m. Grubo pyty pancerza wahaa
si od 110 mm z przodu pojazdu do 45 mm boki
wozu. Cakowita masa Pantery to blisko 45 ton
(cho konstruktorzy planowali, e czog bdzie
way maksymalnie 25 ton) 6.
Na uzbrojenie tego potnego czogu
skadaa si armata 7,5 cm KwK 42 L/70 kalibru

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30

Pz.Kpfw. V Panther na froncie wschodnim lato 1944

T 34/85 by uywany przez wiele lat po wojnie; na zdjciu T34/85 podczas desantu w Korei Pnocnej

21

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30

75 mm. Doskonae dziao, ktre mogo eliminowa radzieckie czogi z odlegoci nawet do 2 kilometrw.
T-34/85 Najbardziej znanym wizerunkiem czogu T-34 jest rozpowszechniony przez serial Czterej Pancerni i Pies czog o numerze 102
Rudy 7. Czog ten by udoskonalan wersj trzydziestki czwrki, a wprowadzono go w odpowiedzi na coraz lepsze czogi niemieckie. Zosta
opracowany na pocztku 1944 roku przez Biuro
technologiczne zakadw nr 112 Krasnoje Sormowo w Gorkim, gdzie te uruchomiono jego
produkcj seryjn8.
Ju w 1942 roku, zaproponowano zwikszenie ywotnoci czogu T-34, mimo swoich
wielkich zalet Niemcy do szybko nauczyli si
z nim skutecznie walczy. Dodatkowym czynnikiem, na ktry zwrcio uwag dowdztwo radzieckie
byo
podniesienie
poziomu
wyszkolenia zag9.

Pocztkowo nie planowano przezbraja

czogu w now armat, gdy stosowana wczeniej
armata F-34 kalibru 76 mm bya wystarczajca
przeciwko niemieckim czogom. Dopiero pojawienie si pod koniec 1942 roku Tygrysw
a take wprowadzenie do boju w lipcu 1943 roku
Panter wymusio na radzieckich konstruktorach
opracowanie nowej armaty czogowej, co w dalszej perspektywie spowodowao stworzenie cakowicie nowej wieyczki w radzieckim T-34.
T-34 posiada silnik 12-cylindrowy W-2-34 lub W34M o mocy 500 KM. Dugo czogu wynosia
8,15 m, szeroko 3m a wysoko to 2,76 m. Grubo pancerza wahaa si od 90 mm z przodu
wieyczki do 25 mm z tyu czogu. Masa to 33 tony. Pocztkowo czog uzbrojono w armat D-5T
kalibru 85 mm ale zastpiono j armat ZiS-S-53
tego samego kalibru.
ukasz Jankowiak

Dokadniejszy opis konstrukcji tego znakomitego czogu zostanie przedstawiony w kolejnych numerach Merkuriusza.
Panther w Akcji 1943-1945, Wydawnictwo Militaria, t. 239, s. 5.
3 Reichsmarka - waluta wprowadzona w Niemczech w 1924 roku po wielkiej inflacji.
4 J. Ledwoch, PzKpfw VSd Kfz 171 Panther Cz I, Warszawa 1998, s. 7.
5 Ibidem, s. 12.
6 http://pl.wikipedia.org/wiki/Panzerkampfwagen_V_Panther
7 Faktem jest, i w Bitwie pod Studziankami 1 Brygada Pancerna im. Bohaterw Westerplatte nie posiadaa jeszcze tych
czogw.
8 T-34-85, Wydawnictwo Militaria, t. 275, s. 5.
9 Ibidem, s. 5.
1

22

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30

Wsppraca AK z bojownikami
z getta warszawskiego

tym artykule chciabym omwi

wspprac gen. A Chruciela, ktry by dowdc AK okrgu warszawskiego z bojownikami z getta
warszawskiego przed, jak i w trakcie powstania
w tym getcie. O tym, e wsppraca zostaa nawizana wiadomo z wielu rde, m.in. z raportu
Jurgena Stroppa ,,ydowska dzielnica mieszkaniowa w Warszawie ju nie istnieje. W raporcie,
ktry opisuje walk z powstaniem, autor sygnalizuje, e powstacy dostali pomoc w zorganizowaniu oporu z aryjskiej strony muru. Tych, ktrzy
pomagali powstacom nazywa polskimi bandytami. Ci ,,bandyci s utosamiani z AK, gdy tylko
ta podziemna organizacja miaa rodki do tego,
aby mc wesprze getto.
Innymi rdami w tej sprawie s dokumenty i raporty wojskowe zawarte w pracy T. Berensteina, A. Eisenbacha i A. Rutkowskiego pt.
,,Eksterminacja ydw na ziemiach polskich
w okresie okupacji hitlerowskiej - zbir dokumentw. Do istotnym rdem jaki wykorzystaem w mojej pracy jest list A. Chruciela do B.
Marka datowany na 25 stycznia 1958 roku, w ktrym genera tumaczy wiele zawioci zwizanych
z tematem wsppracy AK i bojownikw z getta.
Sam temat jest dzi trudny i niejednoznaczny dla osoby, ktra zajmuje si tym problemem. Duy wpyw maj na to stosunki
polsko-ydowskie, jakie wyksztaciy si przez
wiele lat wsplnej egzystencji. W latach 19391945 gwnym problemem w tych stosunkach bya postawa rodowisk ydowskich na pocztku
wojny. Spora cz ucieszya si z ataku ZSRR na
Polsk. Wpyw na to miay nauki Marksa i Engelsa1 , z ktrymi wikszo ydw si zgadzaa. Std

postanowiono nie pomaga Polakom w walce

z Niemcami, goszc haso ,,to nie nasza wojna, to
wojna Polakw z Niemcami 2.
Mimo postawy ydw w pierwszym
okresie wojny, o ktrym wspomniaem wyej,
AK zdecydowaa si pomc ydom. Dzi na wiele
sposobw mona to tumaczy. Wielu AK-owcw
miao przyjaci ydw, ssiadw itp. Innym powodem moe by to, e dowdztwo wiedziao, co
dzieje si za murem getta, jednak najwaniejsze
chyba jest to, e powstanie w getcie byo pierwszym oficjalnym wystpieniem przeciw hitlerowskiemu zaborcy, a AK nie moga sobie pozwoli
na to, aby w tym w aden sposb nie uczestniczy. Chciano take zapobiec temu, aby powstanie nie rozprzestrzenio si na caa Warszaw, bo
AK nie miaa rodkw, aby takie powstanie prowadzi i mogo to zakoczy si unicestwieniem
AK w Warszawie.
O rozpoczciu dziaalnoci bojowej w getcie mona mwi od 28 lipca 1942 roku, kiedy to
spotkali si przedstawiciele konspiracyjnych grup
i utworzyli wspln Organizacj Bojow3. Pierwsze kontakty pomidzy OB a AK zostay nawizane pod koniec sierpnia 1942 roku4.
W listopadzie utworzono ydowski Komitet Narodowy, ktry zrzesza wszystkie organizacje
oprcz Bundu. 2 grudnia 1942 roku zostaa utworzona ydowska Organizacja Bojowa, na czele
ktrej stan Mordechaj Anielewicz5. To OB
gwnie utrzymywaa kontakty z AK.
Jeszcze w grudniu 1942 roku zostaa przekazana z magazynw AK pierwsza bro dla ydw. Byo to 10 pistoletw z amunicj, gwnie
pozostaoci po kampanii wrzeniowej 6. OB do
ostro poinformowaa AK, e jest to kropla w mo-

23

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30
rzu potrzeb. Moe dziwi tak maa liczba broni,
ktra zostaa przekazana prawie nie uzbrojonemu
gettu, ale AK baa si, e jest to niemiecka prowokacja. Drugim powodem, dla ktrego bano si
przekaza wicej broni byo to, e ydzi do tej
pory nie walczyli z okupantem, a AK ju wtedy
planowaa akcj zbrojn, czekajc jedynie na odpowiedni moment do ataku7. Wpyw na tak
skromn pomoc moe mie fakt, e ydzi pocztkowo chcieli uzyska wsparcie od komunistw,
ale ci nie byli w stanie im jej udzieli8.
W niedugim czasie AK przekonaa si, e
pomoc dla OB-u nie jest cakiem bezsensowna.
W styczniu 1943 roku sabo uzbrojona OB
sprzeciwia si akcji wysiedleczej, dziki czemu
ilo osb przeznaczonych do wywiezienia bya
znacznie mniejsza ni Niemcy pocztkowo zaplanowali9.
Ta styczniowa samoobrona spowodowaa
bardziej oywion reakcj podziemia. Gen A.
Chruciel zapewni przywdcw OB, e zostan
przekazane wiksze iloci broni, amunicji oraz, e
czciej bd odbywa si szkolenia dla ydw
z getta warszawskiego10. Kobiece oddziay saper-

skie AK zaczy przerzuca bro do getta. Ju

w styczniu 1943 dostarczono 50 pistoletw i 50
granatw, aby bojownicy z getta mogli zaznajomi si z broni. W sumie do marca 1943 roku
dostarczono do getta: 1 rkm, 1pm, ponad 90 pistoletw, 600 granatw, materiay wybuchowe,
materiay do sporzdzania butelek zapalajcych
i granatw rcznych11 . AK pomoga take w zakupie broni na tzw. ,,czarnym rynku 12.
W styczniu doszo do spotkania dowdztwa AK i OB-u w lokalu konspiracyjnym na ul.
Wsplnej, gdzie ustalono plan ewakuacji getta
w razie jego zagroenia13.
6 marca 1943 roku wsppraca zamara na
kilka tygodni. Byo to spowodowane aresztowaniem gwnego cznika midzy AK i OB, Arie
Wilnera. Dopiero 13 kwietnia 1943 roku ponownie nawizano kontakty. cznikiem zosta Icchak
Cukierman14, jednak wsppraca ju si nie rozwina, poniewa 18 kwietnia 1943 roku getto zostao otoczone, a 19 kwietnia rozpoczto
ostateczn likwidacj.
Gwnymi akcjami AK byy ataki na bramy getta na rogu ulic Bonifraterskiej i Sapiey-

Zdjcie z czasu
powstania w getcie,
http://www.dwsxip.pl/reich/zaglada/get
to8.html

24

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30

Zdjcie z czasu
powstania w getcie,
http://www.dwsxip.pl/reich/zaglada/
getto8.html

skiej oraz na rogu ulic Okopowej i Pawiej 15.

angaowaa si w ewakuacj bojownikw i ich
Wspprace zakoczyy si przez nieja- umieszczanie ich w lokalach konspiracyjnych.
snoci w sprawach finansowych OB- u, oraz
przez to, e AK obawiaa si, e powstanie wyjKrzysztof Morawski
dzie poza getto.
Warto take wspomnie o tym, e AK za-

R. Gerlach, Ani niedwiedzi dla lasu, ani lasu, ani nic. Tragedia getta warszawskiego [w:] Zeszyty historyczne
z. 115/1996, s. 4.
2 S. Korboski, Polacy, ydzi i Holocaust, Warszawa-Komorw 1999, s. 22-25.
3 R. Gerlach, op. cit. , s.6.
4 W. Bartoszewski, Polska Podziemna w walkach getta warszawskiego [w:] Biuletyn ydowskiego Instytutu historycznego
nr 2/3 1973, s. 55.
5 Ibidem,s. 46.
6 I. Gutman, Walka bez cienia nadziei. Powstanie w getcie warszawskim, Warszawa 1998, s. 229.
7 Idem, ydzi warszawscy, s. 404.
8 R. Gerlach, op.cit., s. 16.
9 W. Bartoszewski, op. cit. , s. 52.
10 Ibidem, s. 52.
11 Ibidem, s.53.
12 I. Gutman, ydzi warszawscy, s. 406.
13 W. Bartoszewski, op. cit. , s. 51.
14 Ibidem, s. 53.
15 B. Mark, Powstanie w getcie warszawskim,Warszawa 1963, s. 15.
1

25

MERKURIUSZ HISTORYKW nr 30

Ogoszenia
Nasze wydarzenia
XX Dni Historyka

24 marca, godz. 11.00 aula IHiSM

Regionalne objazdy naukowe

14 marca - Koronowo
21 marca - Tuchola i Chojnice
Szczegy znajdziecie na naszym profilu na Facebooku
facebook.com/SKHUKW i w gablocie ogosze na I pitrze.
Zachcamy do udziau :)

Docz do nas!

Jeli chcesz do nas doczy napisz maila na adres

skh.ukw@gmail.com, skontaktuj si z nami przez nasz profil
na Facebooku facebook.com/SKHUKW lub przyjd na spotkanie - termin zostanie ogoszony w gablocie na I pitrze
IHiSM.
Zapraszamy!
26