Civitas Cedene

Terra Incognita, t. 11
Seria wydawnictw
Stowarzyszenia Historyczno-Kulturalnego Terra Incognita
w Chojnie
pod redakcj Pawa Migdalskiego

Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne Terra Incognita

Instytut Historii i Stosunkw Midzynarodowych
Uniwersytetu Szczeciskiego
Muzeum Regionalne w Cedyni

Civitas Cedene

Studia i materiay do dziejw Cedyni

t. 1
Redakcja
Pawe Migdalski

ChojnaSzczecinCedynia 2014

RECENZENCI PRACY
Prof. UAM dr hab. Beata Halicka (Polsko-Niemiecki Instytut Badawczy
przy Collegium Polonicum w Subicach)
prof. dr hab. Kazimierz Kozowski (Uniwersytet Szczeciski)
REDAKCJA IKOREKTA
Barbara Grunwald-Hajdasz
REDAKCJA TECHNICZNA
DTP Beata Jankowska
OKADKA
Leszek Moszej
Na okadce wykorzystano rysunek autorstwa Leszka Moszeja przedstawiajcy
najstarszy odcisk redniowiecznej pieczci gwnej rady miejskiej w Cedyni,
na podstawie Die Kunstdenkmler des Kreises Knigsberg, opr. F. Solger, W. Hoppe,
G. Vo, Berlin 1928, cz. 2, s. 290, fot. 279.
Fotografia prof. W. Filipowiaka ze s. 4 pochodzi ze zbiorw Miosza Filipowiaka
Praca ukazaa si przy wsparciu
gminy Cedynia i Uniwersytetu Szczeciskiego

Copyright by Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne Terra Incognita,

Chojna 2014
Copyright by Pawe Migdalski and individual chapters to theirs authors
ChojnaSzczecin 2014
All rights reserved
Wyd. I, ark. wyd. 20,5
ISBN 978-83-937500-7-8 (SHKTI)
ISBN 978-83-933942-5-8 (IHiSM US)
ISBN 978-83-939771-0-9 (MRC)
DRUK
www.totem.com.pl
DYSTRYBUCJA
Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne Terra Incognita wChojnie,
shkti@op.pl


Andrzej
Janowski
Szczecin

Groby 558 i1120 zCedyni na tle

wczesnoredniowiecznych zachodniopomorskich
pochwkw zmieczami
Pomorze Zachodnie naley do tych obszarw, na ktrych elementy wczesnoredniowiecznego uzbrojenia, azwaszcza miecze, odkrywane s stosunkowo nielicznie. Jeszcze rzadziej militaria te znajdowane s wgrobach. Tym wiksz uwag skupi naley na odkryciach dokonanych na cmentarzysku wCedyni
(stan. 2).
Badania archeologiczne prowadzone wlatach 19661973 i19761985 pozwoliy
na rozpoznanie przestrzeni 55 arw, na ktrych odkryto cznie 9 grobw ciaopalnych i1308 szkieletowych, datowanych ramowo na koniec Xpo. XIV w.1 Miecze
znaleziono wdwch grobach.
Pierwsze tego typu odkrycie miao miejsce 2 wrzenia 1971r.2 Wwiartce Aara
34, okoo 7m na poudniowy zachd od reliktw romaskiego kocioa, odsonito
wwczas grb nr558. Wkrtce po odkryciu opisano go jako: skadajcy si zkomory drewnianej wksztacie prawie kwadratu zbudowanej zokrglakw(?). Komora
grobowca miaa rozmiary 2,3 x 2,8m przykryta bya belkami, na ktre naoono
warstw zabezpieczajc wpostaci duych kamieni. [] Wewntrz komory znajdowaa si drewniana trumna wraz zosobnikiem pci mskiej wwieku ok. 30 lat.
[] Przy pochowanym znaleziono sprzczk od pasa, dugi n ulewego boku oraz
prosty miecz wpochwie ze ladami skrzanych rapci3. Woparciu oodkryte wyposaenie grb datowano na XII w., aw zmarym upatrywano miejscowego monego
1
Por. zbiorczo H. Malinowska-azarczyk, Cmentarzysko redniowieczne wCedyni, t.1,
Szczecin, 1982; ta, Cmentarzysko redniowieczne wCedyni, t.2, Szczecin 1982; ta, Badania
wykopaliskowe na cmentarzysku wCedyni wlatach 19761985, Materiay Zachodniopomorskie
31, 1985, s.85115.
2
Serdeczne podzikowania nale si Pani Magdalenie Jakocewicz zMuzeum Regionalnego
wCedyni za udostpnienie dokumentacji polowej zbada cmentarzyska iumoliwienie wykorzystania zawartych tam informacji wniniejszym tekcie.
3
W. Filipowiak, Cedynia 9721972, ZOtchani Wiekw 38, 1972, z.2, s.105, ryc. 78.

54

Andrzej Janowski

penicego wane funkcje wojskowo-administracyjne, by moe nawet kasztelana4

(ryc. 12).
W podobny sposb, cho nieco bardziej szczegowo, grb 558 opisany zosta
10 lat pniej przez badaczk imonografist cmentarzyska Helen Malinowsk-azarczyk: na gbokoci 80cm od powierzchni darni odkryto komor grobow
owymiarach 2,30 x 2,80 m, pokryt paszczem kamiennym. Komora sabo zachowana,
zaznaczaa si jedynie brunatnymi smugami po drewnie. Wrodkowej partii komory
umieszczona bya na gbokoci 1,20cm drewniana trumna owymiarach 2,20 x 1 m.
[] Zmary pochowany by wpozycji wyprostowanej na osi WE, gow zwrcony
wkierunku poudniowo-zachodnim. [] Przy lewej koci miednicznej, prawdopodobnie przytroczony do pasa lea miecz in. Na krgach ldwiowych znaleziono
okucie pasa5 (ryc. 4B). Odnonie do samej komory grobowej badaczka ta napisaa,
i trudno dzi stwierdzi czy obudowa komory wykonana bya zdranic, czy te belek, gdy zachoway si jedynie fragmenty drewna uoone wprostokt opodanych
wymiarach. Szeroko rozoonego drewna wynoszca 30cm wskazywaa by raczej
na to drugie rozwizanie. Obecnie wysoko komory wynosia 50 cm. Konstrukcja ta
wkopana bya wcalec6. Miecz zoony przy zmarym scharakteryzowano jako typ X
wedug Jana Petersena7 (ryc. 1B). Opozostaych zabytkach dowiadujemy si, i byy
to: fragment noa ozachowanej dugoci 19cm oraz brzowe okucie pasa zksztacie
litery U. Podtrzymano dwunastowieczn chronologi zespou grobowego8.
Na odkrycie kolejnego grobu zmieczem czekano wCedyni dekad. Pochwek
oznaczony nr1120 odsonito 31 lipca 1981r. wwiartce Aara 2. Wzwizku zchorob
iprzedwczesn mierci autorki bada grb ten nie zosta szczegowo opublikowany, audostpnione informacje ograniczaj si do stwierdzenia, i by to pochwek
dorosego osobnika wdrewnianej trumnie, wyposaonego wmiecz uoony zprawej
strony szkieletu, n iostrog (ryc. 3)9. Wopracowaniu brak planu grobu, znalaza si
wnim jedynie tablica zzabytkami. Miecz okrelono jako nalecy do typu X wedug
J. Petersena, aostrog jako typ II wedug Andrzeja Nadolskiego10.
Przestawione wyej, publikowane informacje nie wyczerpuj naszej wiedzy oobu
grobach. Zachowana warchiwum Muzeum Regionalnego wCedyni dokumentacja
polowa pozwala j znaczco rozszerzy istawia niektre zagadnienia wnowym wietle.
W. Filipowiak, Cedynia, s.105; tene, Gospodarcze ipolityczne znaczenie Cedyni wpocztkach
pastwowoci polskiej, w: 1000 lat dziejw ora polskiego. Cedynia Siekierki 97219451972,
red. T. Biaecki, K. Sobczak, Szczecin 1973, s.39.
5
H. Malinowska-azarczyk, Cmentarzysko, t.2, s.132.
6
H. Malinowska-azarczyk, Cmentarzysko, t.1, s.2324.
7
J. Petersena, De norske vikingesverd en typologisk-kronologisk studie over vikingetidens
vaaben, Kristiania, 1919, s.158167.
8
H. Malinowska-azarczyk, Cmentarzysko, t.1, s.3132; ta, Cmentarzysko, t.2, s.133.
9
H. Malinowska-azarczyk, Badania, s.93.
10
Tame, s.93, Tabl. 3. IV.
4

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

55

Kwestia pierwsza to stratygrafia cmentarzyska wobrbie przestrzeni zajmowanej przez

grb 558. H. Malinowska-azarczyk opisujc cmentarzysko, stwierdzia, e groby
wystpuj wkilku poziomach ornej gbokoci zalegania: poziom I gboko
2050 cm, II 50100cm iIII 100150cm od poziomu gruntu11. Zdecydowana wikszo grobw (72,3%) zalega miaa wpoziomie II. Trudno stwierdzi, czy poziomy
te maj jaki zwizek zwyrnionymi przez ni, rwnie trzema, fazami uytkowania cmentarza: I koniec XXI w.(ewentualnie pocztek XII w.), II 1po. XII
po. XIII w. iIII po. XIIIpo. XIV w.12 Wmonografii cmentarzyska nie przedstawiono
planw poszczeglnych arw, lecz na podstawie opublikowanego planu zbiorczego13
wysnu mona przypuszczenie, e wnioskowanie jedynie otrzech poziomach grobw
jest zbyt duym uproszczeniem, wynikajcym zprzyjtych arbitralnie przedziaw
gbokoci zalegania grobw inie oddaje rzeczywistych relacji stratygraficznych
pomidzy nimi. Otakich relacjach brak te choby wzmianki wopisach grobw14.
Zachowany warchiwum plan (ryc. 5) ujawnia, e wprzestrzeni nad grobem 558
znajdowao si jeszcze sze innych pochwkw, ktre dodatkowo wzajemnie si
przecinay15 (ryc. 6). Poziom najmodszy (I) tworzy grb 547, ktrego jama zniszczya
grb 548 (poziom II)16. Oba groby wystpiy wwarstwie II17, ich jamy miay ksztat
owalu, nie zarejestrowano trumien ani wyposaenia. Wedug H. Malinowskiej-azarczyk18 wtej samej warstwie wystpi take grb 546, rni si on jednak od dwch
wczeniejszych obecnoci trumny iwyposaenia. Podobne cechy posiaday groby
549, 550 i551, ktre znajdowa si miay na granicy warstw II iIII. Groby 549 i551
zostay naruszone przez grb 548, apierwszy znich take przez grb 547, s wic
od nich obu starsze (poziom III). Mona przypuszcza, e ztym samym poziomem
uytkowania cmentarza zwizany jest te grb 550 i, mimo pytszego osadzenia, chyba
jednak take 546. Poziom najniszy (IV) tworzy tytuowy grb 558, oddzielony od
modszych pochwkw warstw kamieni. Wykazane nastpstwo ma swoje implikacje.
Wredniowieczu wiadome inieuzasadnione naruszenie grobu ispokoju zmarego
stanowiy przestpstwo19. Sposb, wjaki nachodz na siebie jamy grobowe wCedyni,
H. Malinowska-azarczyk, Cmentarzysko, t.1, s.19.
Tame, s.6872.
13
Tame, ryc. 5.
14
Por. H. Malinowska-azarczyk, Cmentarzysko, t.2.
15
W rozwaaniach pomijam cakowicie zagadnienia zwizane zsam metodyk prac terenowych.
16
W publikacji jest informacja, e szkielet by czciowo zniszczony, aczaszka znajdujca
si wczci poudniowo-zachodniej bya zgnieciona H. Malinowska-azarczyk, Cmentarzysko,
t.2, s.128.
17
W ksice brak szczegowych informacji na jej temat.
18
H. Malinowska-azarczyk, Cmentarzysko, t.2, s.127128.
19
Na ten temat zbiorczo por. E. Aspck, Grabffnungen im Frhmittelalter und das Fallbeispiel der longobardenzeitlichen Grber von Brunn am Gebirge, Flur Wolfholz, Niedersterreich,
Archaeologia Austriaca 87, 2005, s.225264.
11

12

56

Andrzej Janowski

wiadczy raczej otym, e kopicy nie wiedzieli, i wtym miejscu znajduje si starszy grb. Musia by on zatem nieczytelny na powierzchni, atym samym musiao
upyn troch czasu od wczeniejszego pochwku. Cz badaczy przyjmuje, e
ten minimalny czas to okoo 2025 lat20, czyli jedno pokolenie, kiedy pielgnowano
pami olokalizacji grobu, az czasem pami ta stopniowo zanikaa. Rnica czasowa pomidzy najstarszym anajmodszym pochwkiem miaaby wtym przypadku
co najmniej okoo 6075 lat. Dla ustalenia chronologii grobw cedyskich kluczowe jest moim zdaniem zweryfikowanie datowania ifunkcji rozsypiska kamiennego
przykrywajcego grb 558. Wstarszych opracowaniach przyjmowano, e jest ono
zwizane ztym grobem istanowi dodatkowe zabezpieczenie konstrukcji drewnianej21.
Trzeba wtym miejscu zwrci uwag na znaczce rnice wksztacie rozsypiska
irozmieszczeniu poszczeglnych kamieni pomidzy planem opublikowanym (ryc. 2),
adokumentacj polow (ryc. 56). Wdokumentacji polowej jest ono mniej zwarte,
ma wiksz powierzchni, kamienie s rzadziej ibardziej przypadkowo rozrzucone.
Struktura ta nie stwarza wraenia skupionej jedynie nad grobem 558. Analogiczne
rozsypiska wystpuj wkilku miejscach cedyskiego cmentarzyska wniewielkiej
odlegoci od kocioa. Najlepiej czytelne zlokalizowane jest przy zachodniej fasadzie, okoo 15 na pnocny wschd (ary 13CD; 23AB) od omawianego. Moim
zdaniem struktury te nie s zwizane zprb zabezpieczania grobw, lecz zbudow
wityni, co miao miejsce wXIII w. (by moe okoo poowy stulecia)22 ipowstay
krtko przed ni (skad materiau budowlanego) lub wtrakcie. Jeeli interpretacja ta
jest suszna, to pochwek 558 powsta nie pniej ni wkocu XIIpocztku XIIIw.,
apozostae groby wykopano okoo poowy XIII w. ipniej. Wrd odkrytych
wgrobach przedmiotw brak niestety zabytkw, ktre pozwalayby na precyzyjniejsze datowanie, te ktre s, nie przecz jednak takim ustaleniom. Datowanie grobu
558 zgadza si zprzyjmowanym wczeniej, rnica dotyczy natomiast interpretacji
funkcji rozsypiska kamiennego. Dostpna dokumentacja nie pozwala na weryfikacj
informacji ozalegajcej poniej komorze, ktra zachowa si miaa jedynie wpostaci
zaciemnie zfragmentami zbutwiaego drewna, ale porwnanie publikowanych (ryc.
12) iniepublikowanych planw (ryc. 4A; 56) wykazuje rnice wrozmiarach
iksztacie trumny. Na planie publikowanym (ryc. 1A; 2) trumna ma ksztat trapezu
rozszerzonego wczci zachodniej, za gow zmarego. Natomiast na planie niepublikowanym (ryc. 4A) ma ksztat prostokta, jest te wyranie krtsza iwsza, ale
zkolei jej wymiary odpowiadaj podanym wopisie. Czytelne s te rnice wkompletnoci szkieletu. Na planie publikowanym brak prawej rki (zaznaczona lini
Np. J. Bronicka-Rauhut, Cmentarzysko wczesnoredniowieczne wCzersku, Warszawa, 1998,

20

s.46.

21
W. Filipowiak, Cedynia, s.105; tene, Gospodarcze, s.39; H. Malinowska-azarczyk,
Cmentarzysko, t.2, s.132.
22
H. Malinowska-azarczyk, Cmentarzysko, t.1, s.1618, ryc. 4.

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

57

przerywan)23, astopy zachowane s szcztkowo, natomiast wdokumentacji polowej

(pierwotnej[?]) prawe rami ikoci stp s kompletne.
W przypadku grobu 1120 nie ma ju takich kontrowersji. Pochwek ten by jedynym
wobrbie wiartki Aara 2. Zdokumentacji polowej wynika, e natrafiono na niego
55cm od powierzchni gruntu wwarstwie II. Grb orientowany by na osi pnocny
wschd poudniowy zachd, azmarego uoono gow na pnocny wschd. Plan
grobu (ryc. 7) ijego opis pozwalaj dookreli pooenie poszczeglnych przedmiotw.
Miecz spoczywa wzdu prawej rki iodkrywczyni przypuszczaa, e pierwotnie
mg by umieszczony na wieku trumny. Ostroga znajdowaa si przy prawej stopie,
an wpochewce przy lewym biodrze.
Cmentarzysko wCedyni nie jest jedyn zachodniopomorsk nekropoli, na ktrej
zmarych pochowano zmieczami. Na ziemiach whistorycznych granicach ksistwa
zachodniopomorskiego24 wskaza mona jeszcze dziewi cmentarzysk, na ktrych
dokonano podobnych odkry, a12 kolejnych znajduje si na terenach ociennych (por.
wykaz; ryc. 8). Wsumie na Pomorzu Zachodnim iw jego ssiedztwie miecze odkryto
na 22 nekropolach, wcznej liczbie 27 egzemplarzu. Wicej ni jeden or, podobnie
jak wCedyni, znaleziono wNeppermin (wykaz nr4; ryc. 1516), Usadel (wykaz
nr7; ryc. 1922), Wusterhausen (wykaz nr21; ryc. 2627) oraz Gustow (wykaz nr15;
ryc. 1112), cho wtym ostatnim przypadku mona mwi jedynie oznaleziskach
cmentarnych, oba okazy wystpiy bowiem luno, bez zwizkw zgrobami. Na pozostaych cmentarzyskach znajdowano pod jednym grobie zmieczem. Wikszo znich
odkryto przypadkowo wtrakcie prac ziemnych lub rolniczych prowadzonych jeszcze
przed II wojn wiatow, std nasza wiedza czsto bywa bardzo uamkowa. Tak jest
wprzypadku Gorschendorf (wykaz nr2; ryc. 10C), Kpska (wykaz nr3; ryc. 14A),
Neppermin (wykaz nr4; ryc. 1516), Prenzlau (wykaz nr5), Wahlendow (wykaz nr9),
ydowa (wykaz nr10), Flecken Zechlin (wykaz nr13), Gehlsdorf (wykaz nr14; ryc.
10B), Gustow (wykaz nr15; ryc. 1112), Rheinsberg (wykaz nr18), Supska (wykaz
nr19), Vipperow (wykaz nr20; ryc. 25AD) iZudar (wykaz nr22; ryc. 25E). Braki
wnaszej wiedzy ogrobach zwymienionych cmentarzysk dotycz nie tylko informacji
szczegowych, jak miejsce uoenia miecza wgrobie czy wygld samego miecza
(Flecken Zechlin, Gehlsdorf, Prenzlau, Rheinsberg, Supsk, Wahlendow), lecz take
tak oglnych ipodstawowych jak: ksztat, forma iwymiary grobu. Zdostpnych
danych wynika, e byy to wycznie groby szkieletowe (Gorschendorf, Kpsko,
Neppermin, Wahlendow, ydowo, Flecken Zechlin, Supsk, Vipperow) orientowane
na osi wschdzachd (Gorschendorf, Neppermin, Vipperow) lub pnocny zachd
poudniowy wschd (Zudar). Nie wicej wiemy na temat wyposaenia grobowego,
23
Wedug opisu wpublikacji koci prawej koczyny grnej byy sprchniae por. H. Malinowska-azarczyk, Cmentarzysko, t.2, s.132.
24
Por. M. Rbkowski, Chrystianizacja Pomorza Zachodniego. Studium archeologiczne, Szczecin
2007, s.1417.

58

Andrzej Janowski

na ktre prcz mieczy skaday si rozmaite przedmioty. Wgrobie 5 wNeppermin

znaleziono 2ostrogi, n igwd elazny (ryc. 15), aw grobie 6 take 2 ostrogi,
2elazne kka (wdzido?), n, krzesiwo, osek igwd (ryc. 16). Zkolei zVipperow pochodzi n, krzesiwo iokucie brzowe (ryc. 25AD), az ydowa 2 kabczki
skroniowe ipochewka noa ze srebrnymi okuciami. Nieco wicej danych posiadamy
odnonie do grobu 1 zBarwina (wykaz nr11), gdzie znamy pooenie miecza (z rkojeci na stopach, ze sztychem skierowanym wkierunku twarzy), zoonego przy
zmarym wraz zmis brzow, krzesiwem25 isrebrnym piercionkiem (ryc. 9), czy
Ciecholuba (wykaz nr12; ryc. 10A), wktrym grb kurhanowy zawiera bliej nieokrelon konstrukcj kamienn zkamiennym przejciem (korytarzem?) do wntrza.
Kompletne lub prawie kompletne dane, nie liczc tytuowych znalezisk cedyskich,
posiadamy jedynie dla omiu grobw zszeciu cmentarzysk: Kyritz (wykaz nr16;
ryc. 13), Pawwko (wykaz nr17), Stolpe (wykaz nr6; ryc. 1718), Usadel (wykaz
nr7; ryc. 1922), Uznam (wykaz nr8; ryc. 2324), Wusterhausen (wykaz nr21; ryc.
2627). Zwyjtkiem dwch pierwszych stanowisk wszystkie pozostae badane byy
wostatnich 40latach. WKyritz wgrobie orientowanym na osi wschdzachd, spoczywa szkielet mczyzny uoony gow wkierunku zachodnim. Grb mia 1,95m
gbokoci. Miecz lea zprawej strony zmarego, zrkojeci na wysokoci twarzy
isztychem skierowany wkierunku stp (ryc. 13). Prcz niego wgrobie znaleziono yw
kocian oraz elazny n ikolec26. WPawwku wskrzyni/obstawie zduych kamieni,
owymiarach 3,5 x 2,5m igbokoci 1m spoczywa szkielet mczyzny uoony na
plecach, gow na wschd. Na lewej koci udowej znajdowaa si grawerowana misa
brzowa orednicy 30 iwysokoci 7 cm, wktrej odkryto skorodowane fragmenty
elaza. Wedug odkrywcy byy to pozostaoci miecza27. Wwypenisku jamy grobowej
natrafiono take na kilka dalszych skorodowanych inieokrelonych pod wzgldem
funkcji fragmentw elaza oraz niezdobione fragmenty naczy glinianych. Trzeba
wtym miejscu zaznaczy, e nietypowe uoenie elementw wyposaenia wpyno
na pocztkowe zaklasyfikowanie znaleziska do okresu rzymskiego. Chronologia ta
W grobie znaleziono dwie czworoboczne sztabki, ktre H.-J. Eggers (Ein Grberfeld der
wendisch-wikingischen Zeit bei Barvin, Kr. Rummelsburg, Monatsbltter der Gesellschaft fr
Pommersche Geschichte und Altertumskunde 53/2, 1939, s.46) zinterpretowa jako pozostaoci
strzemion. Interpretacja ta wesza bez zastrzee do polskiej iniemieckiej literatury przedmiotu
(m.in. A. Beck, Die wendischen Grabfunde aus Pommern, Baltische Studien N.F. 55, 1969, s.11;
W. witosawski, Strzemiona redniowieczne zziem Polski, d, 1990, nrkat. 176177). Wedug
graficznej rekonstrukcji przedmioty te miay by pozostaoci stopki strzemienia (ryc. 9C2), dla
rozwizania takiego (bardzo wska stopka) brak jednak analogii wdostpnym materiale. Duo
prostszym wytumaczeniem, co pokazuje alternatywna rekonstrukcja (ryc. 9C1), jest uznanie obu
sztabek za fragmenty krzesiwa ogniwkowego.
26
W. Matthes, Urgeschichte des Kreises Ostprignitz, Leipzig, 1929, s.66, 191.
27
Amtlicher Bericht ber die Verwaltung der naturhistorischen, archologischen und ethnologischen Sammlungen des Westpreussischen ProvinzialMuseums fr das Jahr 19131915, 3436,
Danzig 1916, s.23.
25

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

59

zostaa zweryfikowana przez W. La Baumea28, ktry wskaza na wczesnoredniowieczne analogie do misy brzowej. Interpretacja tego znaleziska nie jest prosta,
pochwek szkieletowy moe bowiem pochodzi zarwno zokresu rzymskiego, jak ize
redniowiecza. Oile jednak mis brzow istotnie mona bez wikszych zastrzee
datowa na wczesne redniowiecze, otyle zoenie wniej miecza nie znajduje wtym
okresie analogii, takie posiadamy natomiast dla okresu rzymskiego. Niewykluczone
te, e wistocie nie by to miecz, lecz inny przedmiot zelaza. Brak jakiejkolwiek
dokumentacji obrazowej uniemoliwia rozstrzygnicie tej kwestii.
Wtpliwoci winterpretacji nie pozostawiaj pozostae znaleziska. WStolpe (wykaz
nr6) 25cm poniej dzisiejszego poziomu gruntu wjamie owymiarach 2,60 x 0,9m
spoczywa szkielet dorosego (3560 lat) mczyzny uoony na osi poudniowy
wschd pnocny zachd, zgow na poudniowy wschd (ryc. 17). Zlewej strony
wzdu tuowia uoone byy miecz elazny in elazny wpochewce zbrzowym
okuciem. Pierwotnie ubir mczyzny spity by pasem, zktrego zachoway si jedynie
brzowa zapinka/sprzczka oraz cztery brzowe nity/okucia. Poniej ng ustawiono
niezdobion mis brzow orednicy 26cm iwysokoci 6cm (ryc. 18)29.
Na cmentarzysku wUsadel (wykaz nr7) wlatach 19721989 znaleziono dwa
groby zmieczami. Pierwszy znich onumerze 38 to pochwek szkieletowy wkomorze
drewnianej zbudowanej na osi wschdzachd iotoczonej rzadk kolist palisad(?)
orednicy okoo 5m (ryc. 19). ciany zuoonych horyzontalnie belek zamykay
prostoktn przestrze owymiarach 3,38 x 2m igbokoci 0,32 m. Wgrobie, gow
na wschd, zoono modego (juvenis) mczyzn. Miecz elazny wpochwie lea
wzdu prawej rki, ana tuowiu iw okolicach lewego biodra znajdoway si n
elazny zfragmentem skrzanej pochewki, krzesiwo, oseka, gwd iprt elazny
(ryc. 20)30. Drugi zgrobw, onumerze 100, pooony by okoo 50m na pnocny
wschd od pierwszego. Wtrumnie owymiarach 2,50 x 1m umieszczono dorosego
(adultus-maturus) mczyzn. Ciao uoono gow na zachd. Grb znajdowa si we
wschodniej partii duej drewnianej konstrukcji owymiarach 11,4 x 4,7m okrelonej
przez odkrywc mianem Totenhaus (dom zmarych; ryc. 21). Na pomiertne wyposaenie zmarego prcz jednosiecznego miecza uoonego wzdu prawej koczyny
dolnej, skaday si 2 ostrogi elazne posrebrzane, n elazny, drewniana rkoje
noa (?), moneta oraz gliniane naczynie (ryc. 22)31.
W. La Baume, Neues aus der Vorgeschichte von Westpreuen, Nachrichten der deutschen
Anthropologischen Gesellschaft 3, 1928, s.6364.
29
F. Biermann, T. Kersting, P. Roskoschinski, S. Storch, Eine sptslawische Elitenbestattung
von Stolpe an der Oder (Vorbericht), w: Soziale Gruppen und Gesellschaftsstrukturen im westslawischen Raum, red. F. Biermann, T. Kersting, A. Klammt, Langenweibach 2013 (= Beitrge zur
Ur- und Frhgeschichte 70), s.95114.
30
V. Schmidt, Lieps. Die slawischen Grberfelder und Kultbauten am Sdende des Tollensesees, Lbstorf 1992 (= Beitrge zur Ur- und Frhgeschichte Mecklenburg-Vorpommerns, t.26),
s.7576, tab. 33.
31
Tame, s.9091, tab. 4041.
28

60

Andrzej Janowski

Konstrukcj drewnian odkryto take wgrobie 135 wUznamiu (wykaz nr8),

gdzie wbardzo mocno zniszczonej komorze32 owymiarach 3,10 x 2,70m igbokoci
zaledwie 0,2 m, znaleziono sabo zachowany szkielet mczyzny (?) uoony gow
na poudniowy wschd. Konstrukcja zbita bya za pomoc gwodzi (11 znich si
zachowao). Przy ciele zmarego (ryc. 23), przy lewej koczynie dolnej uoono
miecz elazny wpochwie, aprzy stopach 2 elazne ostrogi. Przy pasie znajdowa
si n elazny, 2 oseki, sakiewka zosek ipincet, kolec elazny oraz 2 monety.
Wyposaenia dopeniay niezdobiona misa brzowa idrewniane wiadro ustawione
nieco zboku zlewej strony ciaa oraz fragmenty ceramiki (ryc. 24)33.
Dwa ostatnie groby odkryte wWusterhausen (wykaz nr21) pierwotnie, jak sdz
odkrywcy, take miay ksztat duej drewnianej komory, konstrukcje zachoway si
jednak szcztkowo, podobnie jak szkielety zmarych. Wobu przypadkach pochowano
mczyzn (?) uoonych gow na wschd, zmieczami zoonymi wzdu tuowia
zprawej (grb 55) ilewej (grb 112) strony (ryc. 2627). Wgrobie 55 znaleziono
ponad to n elazny iwiadro drewniane, aw grobie 112 n elazny, uk (?), koczan
(?) zokuciem brzowym34.
Powyszy przegld ukazuje, e oprcz obecnoci miecza, trudno dla opisanych
grobw wskaza cechy wsplne na poziomie konstrukcji czy wyposaenia. Niemniej wszystkie znich to pochwki szkieletowe, aw przypadku grobw, oktrych
mamy peniejsze informacje, zauway mona tendencj do nadania im bardziej
monumentalnego charakteru. WCiecholubiu iPawwku we wntrzu grobw
zastosowano elementy kamienne. Pierwszy znich by te przykryty nasypem, co
stanowi cech specyficzn obrzdku pogrzebowego wokolicach Szczecinka iMiastka35. Wszeciu innych grobach zmarego umieszczono wdrewnianej komorze (Cedynia grb 558; Usadel groby 38 i100; Uznam grb 135, Wusterhausen groby 55
i112).
Pochwki zmieczami orientowane byy zreguy na osi wschdzachd (10grobw) lub zodchyleniem na poudnie (5 grobw). Zmarli uoeni byli gowami na
wschd (Pawwko, Usadel grb 38, Wusterhausen groby 55 i112) zodchyleniem
Drewno zachowao si jedynie wpostaci ciemnych przebarwie oszerokoci 0,100,12m
ztrzech stron konstrukcji.
33
H. Fries, Das Kammergrab von Usedom, Lkr. Ostvorpommern. Ein Vorbericht, Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 48, 2001, s.295302; F. Biermann, Bootsgrab-Brandgrab-Kammergrab. Die slawischen Grberfelder von Usedom im Kontext der frh- und hochmittelalterlichen Bestattungssitten in Mecklenburg und Pommern, Rahden 2009, s.35, 196, tab. 20; 5556.
34
U. Bauer, Archologischer Katalog der Grber, w: Ein sptslawischer Friedhof mit
Schwertgrbern von Wusterhausen an der Dosse, red. F. Biermann, F. Schopper, Wnsdorf 2012
(= Arbeitsberichte zur Bodendenkmalpflege in Brandenburg 23), s.157, 162, Abb. 177; O. Brauer,
Die beiden Schwert- und Kammergrber, w: Ein sptslawischer Friedhof mit Schwertgrbern von
Wusterhausen an der Dosse, red. F. Biermann, F. Schopper, Wnsdorf 2012 (= Arbeitsberichte zur
Bodendenkmalpflege in Brandenburg 23), s.5661.
35
Por. M. Rbkowski, Chrystianizacja, s.102109.
32

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

61

na poudnie (Stolpe grb 1, Uznam grb 135) lub rzadziej na zachd (Kyritz grb 1a,
Usadel grb 100) zodchyleniem na poudnie (Cedynia groby 558 i1120).
W odniesieniu do 11 grobw dysponujemy danymi umoliwiajcymi rozwaania
na temat uoenia miecza wgrobie. Nieznacznie czciej (5 przypadkw) miecz
umieszczano zprawej strony ciaa na wysokoci tuowia zrkojeci wokolicy
barku (Cedynia grb 1120 ryc. 7; Kyritz grb 1a ryc. 13A; Usadel grb 38 ryc.
19; Wusterhausen grb 55 ryc. 27A) lub wzdu nogi zrkojeci wokolicy biodra (Usadel grb 100 ryc. 21). Wczterech przypadkach or uoono po stronie
lewej wzdu tuowia (Stolpe grb 1 ryc. 17; Wusterhausen grb 112 ryc. 27B)
lub koczyn dolnych (Cedynia grb 558 ryc. 1, 4; Uznam grb 135 ryc. 23). We
wszystkich tych grobach sztych miecza skierowany by do stp. Zniezwyk sytuacj spotykamy si wBarwinie, gdzie miecz uoony zosta rkojeci na stopach
isztychem skierowanym do twarzy36, iw kocu wPawwku, gdzie znajdowa si
mia wmisie brzowej uoonej na lewym udzie zmarego37. Czytelny wmateriaach
zachodniopomorskich brak zdecydowania, wpreferowaniu prawej lub lewej strony
ciaa na zoenie miecza, widoczny jest take wmateriaach nekropolicznych zinnych
regionw38.
W wiekach rednich miecz stanowi nie tylko drogie iskuteczne narzdzie walki,
lecz take nis ze sob okrelone treci wzakresie prawa isprawowania wadzy39.
Zdawali sobie ztego spraw odkrywcy grobw zmieczami ina og przywizywali
uwag do dokumentacji ora. Osamych mieczach jestemy wic wstanie powiedzie
wicej ni ogrobach, cho zrozwaa itak wykluczy trzeba pi okazw zmiejscowoci Prenzlau, Wahlendow, Flecken Zechlin, Rheinsberg iPawwko, oktrych
wpraktyce nie wiemy nic, atake miecz ze Supska, oktrym wiemy jedynie, i
mia by orem romaskim. Wrd pozostaych 21 mieczy wskaza mona pi
zasadniczych typw.
Zachowany fragmentarycznie (19,8 cm) okaz zKpska (ryc. 14A) zaliczy naley
do typu D wedug J. Petersena40. Miecze te wytwarzano wIX w. wEuropie Zachodniej,
skd docieray licznie m.in. do Skandynawii. Na poudniowych wybrzeach Morza
Batyckiego s jednak praktycznie nieznane iegzemplarz zKpska stanowi obok
miecza zElblga jedyny przykad tego ora41.
H.-J. Eggers, Ein Grberfeld, s.46.
Amtlicher, s.23.
38
J. Wrzesiski, Groby zmieczami na terenie Polski wczesnopiastowskiej (XXII wiek), Prace
iMateriay Muzeum Archeologicznego iEtnograficznego, Seria Archeologiczna 40, 1998, s.13.
39
A. Janowski, T. Kurasiski, Miecz ipochwa razem iosobno. Wstp do problematyki,
w: Arma et Medium Aevum. Studia nad uzbrojeniem redniowiecznym, red. P. Kucypera, P. Pudo,
G. abiski, Toru 2009, s.74115 tu starsza literatura.
40
J. Petersena, De norske, s.7075.
41
V. Kazakeviius, IXXIII a. Balt kalavijai, Vilnius 1996, s.2223; P. witkiewicz, Uzbrojenie wczesnoredniowieczne zPomorza Zachodniego, d 2002, s.18.
36
37

62

Andrzej Janowski

Miecz zGorschendorf (ryc. 10C) jest nieco lepiej zachowany (pierwotnie okoo
60 cm)42 od poprzedniego, ale pozbawiony gowicy elementu bardzo istotnego,
bdcego jedn zpodstaw klasyfikacji. Biorc pod uwag ksztat jelca oraz fakt,
e by on zdobiony srebrn inkrustacj43, zaryzykowa mona przyporzdkowanie
tego ora do typu HI wedug J. Petersena44. Najstarsze przykady takich mieczy
datowane s na IX w. ipochodz zEuropy Zachodniej oraz Skandynawii. Stamtd
rozprzestrzeniay si na wschd. Najmodsze okazy pochodz zRosji idatowane s
na 2 po. X iXI w.45
Wtpliwoci odnonie do klasyfikacji nie pozostawia prawie kompletny (zachowane
78 cm) miecz zydowa (ryc. 14B), ktrego umieci naley wtypie Zwedug J.Petersena46. Miecze otakiej formie znane s ze stosunkowo licznych odkry zwaszcza
zEuropy pnocnej ipnocno-wschodniej. Ich geneza jest nierozstrzygnita, cho
wikszo badaczy upatruje miejsca produkcji na terenach wschodniobatyjskich lub
pnocnoeuropejskich. Bro ta pojawia si w2 po. X w., lecz uywano ich jeszcze
nawet wwieku XIII. Wszystkie egzemplarze zPolski datowane s jednak na XI w.47
Unikatowym znaleziskiem jest jednosieczna bro zgrobu 100 wUsadel (ryc.
22A). Forma tego ora oraz brak rkojeci pozwalaj klasyfikowa go bardziej jako
skramasaks ni miecz, ztak identyfikacj nie wspgra natomiast do pne (po.
XII w.) datowanie. Zterenu Sowiaszczyzny znamy jednak kilka przykadw broni
ozblionym ksztacie48.
Pozostae 17 mieczy (ryc. 1B; 3A; 9A; 10AB; 11; 12; 13B 15E; 16I;
18A; 20A; 24K; 25A, E; 27) reprezentuje wzasadzie jedn form wklasyfikacji J. Petersena okrelan mianem typu X (iks)49 lub do niej zblion. Miecze
te byy szeroko rozpowszechnione iznane bez maa wcaej Europie od schyku IX w. a po wiek XIII50. Na okazach zgrobw cedyskich51, oraz Kyritz grb
W.D. Asmus, Wikingerspuren in Mecklenburg, Mannus 26/1, 1934, s.25.
R. Beltz, Vorgeschichtliche Funde und Untersuchungen im Mecklenburg 1907 bis 1909,
Mannus 2, 1910, s.219.
44
J. Petersen, De norske, s.89105.
45
V. Kazakeviius, IXXIII a., s.2835; P. witkiewicz, Uzbrojenie, s.1819.
46
J. Petersen, De norske, s.175177.
47
V. Kazakeviius, IXXIII a., s.7478; P. witkiewicz, Uzbrojenie, s.2223; L. Klimek,
P. Kucypera, T. Kurasiski, P. Pudo, Wczesnoredniowieczne miecze ze zbiorw Muzeum Narodowego
wSzczecinie wwietle ponownej analizy typologiczno-chronologicznej itechnologicznej, Materiay
Zachodniopomorskie, Nowa Seria 67, 2009/2010, z.1: Archeologia, s.308310, ryc. 1.5, 2.4.
48
V. Schmidt, Lieps, s.48.
49
J. Petersen, De norske, s.158167.
50
P. Kucypera, T. Kurasiski, P. Pudo, Wczesnoredniowieczne miecze ze zbiorw Muzeum Narodowego wSzczecinie wwietle ponownej analizy typologiczno-chronologicznej itechnologicznej
(cz 2), Materiay Zachodniopomorskie, Nowa Seria 9, 2013, z.1: Archeologia, ryc. 10.
51
P. Kucypera, T. Kurasiski, P. Pudo, Miecze zcmentarzyska wCedyni, pow. gryfiski (stan. 2)
wwietle najnowszych bada interdyscyplinarnych, w: Arma et Medium Aevum. Studia nad uzbrojeniem redniowiecznym, red. P. Kucypera, P. Pudo, G. abiski, Toru, 2009, s.145147, 149.
42

43

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

63

1a52, Vipperow53 iGustow 195754 zachoway si fragmenty drewnianych pochew,

wostatnim przypadku ztrzewikiem wksztacie podkwki. Na czterech gowniach55
ujawniono take napisy bd sygnatury wytwrcw (Cedynia grb 112056; Gustow
196057, Usadel grb 3858, Vipperow59). Typologia J. Petersena stworzona zostaa dla
ora zokresu wikiskiego (8001050), std oile sprawdza si dla militariw
starszych ni poowa XI w., to nie uwzgldnia zmian, ktre nastpiy wbudowie
broni wokresie pniejszym. Co prawda J. Petersen wydzieli wobrbie typu X dwa
warianty: starszy imodszy, jednak nie wyszed ze swoimi studiami dalej. Potrzeb
tak dostrzeg Andrzej Nadolski60 iw oparciu ornice woprawie miecza ztypu X
wydzieli typ . Ewolucja mieczy dotyczya take innych czci broni. Std jeszcze
dalej wswoich ustaleniach poszed Robert Ewart Oakeshott61, tworzc cakowicie
now klasyfikacj uwzgldniajc wpierwszym rzdzie oglny ksztat miecza, adopiero potem uformowanie rkojeci zpodziaem na gowic ijelec. Okrelany wten
sposb typ miecza by kombinacj uzyskiwan ze zoenia tych danych. Klasyfikacja
ta obejmuje materiay zlat 10501550, amiecze typu X (iks) wedug J. Petersena
i wedug A. Nadolskiego mieszcz si wtypach X (dziesi) iXI. Na podobnych
przesankach co R.E. Oakeshott swoj typologi opar take Alfred Geibig62, jednak
wprzeciwiestwie do poprzednika obj ni take znaleziska starsze (VIIIXII w.).
Intersujce nas miecze umieci mona wtypach 12, 14, 15, 16 i19 tej klasyfikacji.
Powysze rozwaania opodstawach typologii mieczy jedynie pozornie s mao
istotne, jeeli uwiadomimy sobie, e ksztat miecza, aco si ztym wie przyporzdkowanie go do okrelonego typu, stanowi podstaw dla ustale chronologicznych
czynionych przez archeologa (por. Tabela 1)63. Datowanie mieczy typw 12/II, 14,
15, 16 i19 wklasyfikacji A. Geibiga pokrywa si zasadniczo zodpowiadajcymi im
typami R.E. Oakeshotta. Rozbienoci wystpuj natomiast wprzypadku zabytkw
W. Matthes, Urgeschichte, s.66.
U. Schoknecht, Bemerkenswerte slawische Grber aus dem Bezirk Neubrandenburg, Bodendenkmalpflege in Mecklenburg 1965, 1966, s.203.
54
P. Herfert, A. Leube, Der Bestattungsplatz von Gustow, Kreis Rgen, Bodendenkmalpflege
in Mecklenburg 1966, 1967, s.244.
55
Najnowsze badania nie potwierdziy istnienia wyobraenia twarzy na gowni miecza zgrobu
558 wCedyni (por. P. Kucypera, T. Kurasiski, P. Pudo, Miecze, s.153, 163).
56
P. Kucypera, T. Kurasiski, P. Pudo, Miecze, s.154.
57
P. Herfert, A. Leube, Der Bestattungsplatz, s.247, Abb. 166.
58
V. Schmidt, Lieps, s.4748, tab. 33.
59
U. Schoknecht, Bemerkenswerte, s.200202, Abb. 116.
60
A. Nadolski, Studia nad uzbrojeniem polskim wX, XI iXII wieku, d, 1954, s.2629.
61
R.E. Oakeshott, The sword in the age of chivalry, New YorkWashington 1964 (1994).
62
A. Geibig, Beitrge zur morphologischen Entwicklung des Schwertes im Mittelalter, Neumnster 1991.
63
Duy wpyw na ocen typologiczn ma take stan zachowania miecza, aw przypadku starszych
opublikowanych materiaw take sposb iprecyzja jego graficznego przedstawienia.
52
53

64

Andrzej Janowski

zgrobw wBarwinie, Gehlsdorf, Stolpe grb 1 iUznam grb 135 przynalecych

do typu 12 wariant I. Wedug A. Geibiga64 broni tej uywano w2 po. IXX w.65
Odpowiadajcy mu wprzyblieniu typ X,B,1 wklasyfikacji R.E. Oakeshotta jest
datowany szerzej, bo na po. Xpocz. XII w. Woparciu oinne rda wiadomo, e
propozycja A. Geibiga jest nie do przyjcia chociaby wstosunku do miecza zgrobu
135 wUznamiu, gdzie znaleziono dwie monety zpoowy XI w. Ostatnie studia nad
rozwojem jednolitych gowic mieczowych66 potwierdzaj, e racj mieli po czci
obaj badacze, atake J.Petersen wydzielajc wobrbie tego typu dwie grupy. Starsz
znich (miecz zGehlsdorf) istotnie datowa mona na poow IXX/XI w., modsz
(miecze zBarwina, Stolpe iUznamia) natomiast na XXII w.
Na szczcie przy ustalaniu chronologii omawianych grobw mamy moliwo
posikowania si innymi rdami. Zmarli pochowani zmieczami nie zostali co prawda
nadmiernie bogato wyposaeni, cho pochwkw tych nie mona te okreli jako
biedne (Tabela 2). Inne militaria znaleziono jedynie wszeciu grobach ibyy to na
og ostrogi (ryc. 3D; 15CD; 16GH; 22GH; 24IJ), najczciej para (Neppermin
groby 5 i6, Usadel grb 100 iUznam grb 135), rzadziej pojedyncza (Cedynia grb
1120). Reprezentuj one typy II/1 (Neppermin grb 6; Uznam grb 135), II/3 (Cedynia grb 1120; Neppermin grb 5) iII/5 (Usadel grb 100) wedug Z. Hilczerwny67.
Pierwszy znich datowany jest wramach 2 po. X (pocz.?) XII w., kolejny jest nieco
modszy ipochodzi zpo. XIXII w., aostatni najmodszy z2po. XIIpocz. XIV w.68
Ponad to wgrobie 6 wNeppermin znaleziono wdzido (?) (ryc.16AB), awgrobie
112 wWusterhausen silnie rozoone elementy organiczne zinterpretowane jako uk
ikoczan (!).
Z przedmiotw codziennego uytku, niemajcych niestety walorw datujcych,
najliczniej reprezentowane byy noe (ryc. 3C; 15A; 16C; 18E; 20C; 22B; 24G; 25B),
ktre wystpiy w11 mogiach (Cedynia groby 558 i1120; Neppernim groby 5 i6,
Stolpe grb 1, Usadel groby 38 i100, Uznam grb 135, Kyritz grb 1a, Vipperow
iWusterhausen grb 112) niekiedy wpochewkach zokuciami (Cedynia, grb 1120,
ydowo). Pozostae kategorie byy zdecydowanie mniej liczne. Wpiciu grobach
znaleziono krzesiwa (ryc. 9CC1; 16D; 20B; 25C) ioseki (ryc. 16E; 20E; 24C, E),
zoone razem wkomplet (Neppernim grb 6, Usadel grb 38) lub osobno (krzesiwo
Tame, Abb. 39.
Wedug czci badaczy do po. XI w. J. Kota, J. Hoek, Ran stedovk mee s jednodlnou
polokruhovitou hlavic (typ Petersen X/Geibig 12, var. I.). Pohled archeologie ametalografie, w:
Archeologie doby hraditn v esk aSlovensk republice, red. P. Dresler, Z. Mnsk, Brno 2009
(= Archaeologia mediaevalis Moravica et Silesiana Supplementum 2), s.109126.
66
P. Kucypera, T. Kurasiski, P. Pudo, Problem rozwoju jednolitych gowic mieczowych midzy poow IX apoow XIII w., w: Cum Arma Per Aeva. Uzbrojenie indywidualne na przestrzeni
dziejw, red. P. Kucypera, P. Pudo, Toru, 2011, s.7490.
67
Z. Hilczerwna, Ostrogi polskie zXXIII wieku, Pozna, 1956.
68
M. Boski, redniowieczne ostrogi zgrodziska na Zawodziu wKaliszu, Archeologia Polski
45, 2000, z.12, s.6165; P. witkiewicz, Uzbrojenie, s.8487.
64
65

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

65

Barwino, Vipperow; oseka Uznam grb 135). Jednostkowymi znaleziskami s

ywa kociana zgrobu 1a wKyritz czy sakiewka zpincet wgrobie 135 wUznamiu
(ryc. 24B).
Kolejn pod wzgldem liczebnoci grup przedmiotw stanowi naczynia. Wczterech grobach (Barwino; Stolpe grb 1; Uznam grb 135; Pawwko) znaleziono misy
brzowe (ryc. 9D; 18B; 24A). Dwie pierwsze to okazy niezdobione, dwie kolejne za s
ornamentowane motywami geometrycznymi irolinnymi. Misy niezdobione datowane
s na XXIV w. ibyy szeroko rozpowszechnione wbasenie Morza Batyckiego69,
natomiast egzemplarze zdobione wsposb analogiczny do omawianych znane s najliczniej zterytorium Gotlandii zXIXII w.70 Prcz mis, wdwch grobach znaleziono
drewniane wiadra zachowane jedynie wpostaci elaznych obrczy (Uznam grb 135;
Wusterhausen grb 55; ryc. 24F), aw jednym znich take kolejne bliej nieokrelone
naczynie drewniane (Wusterhausen grb 55). Wpiciu mogiach wystpiy te uamki
naczy glinianych (Usadel grb 100; Uznam grb 135, Flecken Zechlin, Pawwko,
Wusterhausen grb 112; ryc. 22D; 24D). Wgrobie 100 wUsadel, na lewo od gowy
zmarego, odnaleziono wiele fragmentw jednego garnka, ktry na pewno umieszczony
zosta tam celowo. Wpozostaych przypadkach fragmenty traktowa naley nie jako
cz wyposaenia, lecz raczej jako element wtrny, pochodzcy zwczeniejszych
nawarstwie, ktry trafi do jamy grobowej wtrakcie jej zasypywania.
Mniej liczn kategori wyposaenia stanowi czci stroju ibiuteria. Niestety
obrzowym okuciu pasa zgrobu 558 wCedyni wiemy jedynie, e miao ksztat litery U. Niczym szczeglnym nie wyrnia si te trjktne okucie pasa zVipperow
(ryc.25D). Niezwykym znaleziskiem jest natomiast zapinka zdobiona gwkami
mii, wykorzystana wcharakterze sprzczki pasa, zgrobu wStolpe. Forma istylistyka zabytku nawizuj do znalezisk zterenu Gotlandii datowanych na XIXII w.71
Niewiele wiemy osrebrnym piercieniu zBarwina, najpewniej plecionym zkilku
drutw. Ozdoby takie wytwarzano powszechnie wXXII w., arnice wchronologii poszczeglnych okazw wynikaj ztechniki wykonania72, otej nie mamy jednak
danych. Cakowicie anonimowymi przedmiotami s natomiast dla nas kabczki
skroniowe znalezione wgrobie zydowa, ktre jeeli istotnie stanowiy wyposaenie
tego pochwku, uzna trzeba za ewenement73.
69
A. Janowski, S. Sowiski, Misy romaskie ze szczeciskiego Podzamcza, w: Nie tylko archeologia, red. E. Cnotliwy, A. Janowski, K. Kowalski, S. Sowiski, Szczecin, 2006, s.227228 tu
starsza literatura; U. Mller, Zwischen Gebrauch und Bedeutung. Studien zur Funktion von Sachkultur
am Beispiel mittelalterlichen Handwaschgeschirrs (5./6. bis 15./16. Jahrhundert), Zeitschrift fr
Archologie des Mittelalters, Beiheft 20, Bonn, 2006, s.132, 228, Karte 6.
70
U. Mller, Zwischen, s.135139, 228.
71
F. Biermann, T. Kersting, P. Roskoschinski, S. Storch, Eine sptslawische, s.108.
72
H. Kka-Krenz, Biuteria pnocno-zachodnio-sowiaska we wczesnym redniowieczu,
Pozna 1993, s.116118.
73
Kabczki byy charakterystyczn ozdob gowy kobiecej iw grobach mskich znajdowane
s niezwykle rzadko, ajeeli ju to nie wokolicach gowy.

66

Andrzej Janowski

Ostatni74, bardzo istotn zpunktu widzenia rozwaa chronologicznych, kategori

wyposaenia stanowi numizmaty znalezione wgrobach 38 wUsadel i135 wUznamie.
Wpierwszym przypadku by to denar poabski zlat 1080115075, aw drugim dwie
monety: denar zlat 10301050 lub 10501060 idruga bliej nieokrelona76.
Na podstawie wynikw analizy typologicznej mieczy oraz innych elementw wyposaenia grobowego iwynikw analiz przyrodniczych wrd omawianych pochwkw wyrni mona trzy zasadnicze grupy rnice si chronologi (ryc. 28). Grupa
Iobejmuje pochwki datowane na IX w. Zaliczy mona do niej groby zKpska iby
moe zGorschendorf, wktrych znalezione najstarsze formy mieczy. Uwag zwraca
fakt, i pochowani tu zmarli nie zostali spaleni, jak byo to wzwyczaju miejscowej
ludnoci. Wtym przypadku szkieletowy obrzdek pogrzebowy znaczco wyprzedza
oficjaln chrystianizacj tego terytorium. Nie wykluczone zatem, e rozway naley
obcoetniczny charakter pochowanych, ktrzy jak chociaby Skandynawowie zetknli
si zchrzecijastwem duo wczeniej77. Wgrupie II datowanej na X1 po. XI w.
znalazy si groby zBarwina iydowa na wschodnich peryferiach omawianego obszaru, oraz Gehlsdorf wczci zachodniej. Przypuszczalnie wczy naley do niej
take pochwek zCiecholuba lecego midzy ydowem aBarwinem. Zmarli zostali
zoeni do grobw wraz zmieczami typu HI oraz starszymi wariantami typu X. Wtym
przypadku take mamy do czynienia zgrobami szkieletowymi, poprzedzajcymi
oficjaln chrystianizacj, jednak na okres ten przypada znaczne rozprzestrzenienie
si inhumacji na obszarach ssiadujcych zPomorzem oraz krtkotrwae erygowanie
biskupstwa wKoobrzegu78. Wokresie tym nastpio take pogbienie rozwarstwienia
spoecznego iksztatowanie lokalnych elit79, efektem czego mogo by pojawienie
si grobw zbroni. Wgrupie III, najmodszej, znalazy si pochwki datowane na
okres od okoo poowy XI do przeomu XII/XIII w. Wstrukturze osadniczej nastpiy
wwczas gwatowane zmiany. Osadnictwem objto nowe tereny, czsto wczeniej
74
Pozostae przedmioty znalezione wgrobach zmieczami to bliej nieokrelone funkcjonalnie
prty (Usadel grb 38) ikolce (Kyritz 1a) elazne, aznajdowane wgrobach gwodzie (Neppernim
groby 5 i6, Usadel grb 38, Uznam grb 135) s raczej pozostaociami konstrukcji trumny lub
komory anie wyposaeniem zmarego.
75
B. Kluge, Lieps. Der numismatische Befund, w: V. Schmidt, Lieps. Die slawischen Grberfelder
und Kultbauten am Sdende des Tollensesees, Lbstorf 1992 (= Beitrge zur Ur- und Frhgeschichte
Mecklenburg-Vorpommerns, t.26), s.117.
76
W. Virk, Die Mnzen der slawischen Grberfelder am Hain und an der Priesterstrae in
der Stadt Usedom, Lkr. Ostvorpommern, w: F. Biermann, Bootsgrab Brandgrab Kammergrab.
Die slawischen Grberfelder von Usedom im Kontext der frh- und hochmittelalterlicher Bestattungssitten in Mecklenburg und Pommern, Rahden 2009, s.239.
77
Por. M. Rbkowski, Chrystianizacja, s.155.
78
Tame.
79
W. osiski, Kolonizacja wewntrzna ziem pomorskich wXI w., jej charakter ito spoeczne
wwietle danych archeologii (na podstawie materiaw nekropolicznych), Slavia Antiqua 27, 1981,
s.7172.

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

67

nieeksploatowane, na ktrych powstaway nowe orodki wadzy80. Okres ten to take

udokumentowane rdowo wejcie na aren polityczn rodzimych dynastw. Dynamicznie zmieniajca si sytuacja wewntrzna izewntrzna, wtym ipresja ze stronu
pastwa Piastw przyspieszyy proces tworzenia si zrbw zachodniopomorskiej
pastwowoci. Misja chrystianizacyjna Ottona zBambergu wlatach 11241128 przyniosa trwae efekty iobrzdek szkieletowy sta si obowizujc form pochwku.
Zmiany wsferze spoeczno-politycznej ireligijnej zaowocoway dalszym rozwarstwieniem spoecznym, ktrego efektem byo wyksztacenie si warstwy monych nie
tylko oznaczeniu lokalnym, lecz take wadajcych wikszym terytorium. To wanie
wIII grupie grobw zmieczami pojawiaj si pochwki wdrewnianych komorach,
wktrych status pochowanego wyraany by przez bardziej monumentaln form.
Wnadbatyckiej czci Europy zwyczaj wznoszenia nad grobem drewnianej komory
nie by we wczesnym redniowieczu niczym nowym, najbardziej znane s jednak
groby zokresu wikiskiego (IXpo. XI w.)81. Pochwki modsze, jak wprzypadku
zachodniopomorskich, s rzadsze, ale wedug Mariana Rbkowskiego zwyczaj uzna
mona za szczeglnie charakterystyczny dla wszystkich barbarzyskich spoeczestw
znajdujcych si na etapie budowy pastwa ijednoczesnej recepcji chrzecijastwa82.
Cz grobw zmieczami wtym komorowe wystpuj wbezporednim ssiedztwie
grodw (m.in. Cedynia, Neppermin, Uznam czy Usadel) niekiedy oznaczeniu ponadlokalnym. Suszny jest, jak sdz, wyraany wliteraturze pogld83, by pochwki
te wiza zprzedstawicielami miejscowych elit ksztatujcych obraz pniejszego
ksistwa zachodniopomorskiego. Tak interpretowa naley moim zdaniem take oba
groby cedyskie.

80
W. osiski, Struktura terytorialno-polityczna Pomorza wXI stuleciu wwietle archeologii,
Slavia Antiqua 28, 1982, s.113125.
81
A. Janowski, Early medieval chamber graves on the south coast of the Baltic Sea, w: Der
Wandel um 1000, red. F. Biermann, T. Kersting, A. Klammt, Langenweissbach 2011 (= Beitrge zur
Ur- und Frhgeschichte Mitteleuropas 60), s.257267; tene, Jeeli umrze kto znaczny znich,
kopi dla grb podobny do obszernego domu. Kilka uwag otzw. grobach komorowych na
terenie Europy rodkowej iWschodniej, w: In silvis, campis et urbe. redniowieczny obrzdek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim, red. S. Cygan, P.N. Kotowicz, M. Glinianowicz,
RzeszwSanok 2011, s.385402.
82
M. Rbkowski, Chrystianizacja, s.159.
83
F. Biermann, Medieval lite burials in eastern Mecklenburg and Pomerania, Antiquity
82/315, 2008, s.8798; tene, Bootsgrab, s.89; tene, Resmee, w: Ein sptslawischer Friedhof
mit Schwertgrbern von Wusterhausen an der Dosse, red. F. Biermann, F. Schopper, Wnsdorf
2012 (= Arbeitsberichte zur Bodendenkmalpflege in Brandenburg 23), s.145156; F. Biermann,
T.Kersting, P. Roskoschinski, S. Storch, Eine sptslawische, s.109110.

68

Andrzej Janowski

Tabela 1. Przyporzdkowanie typologiczne mieczy typu X wedug J. Petersena i wedug

A. Nadolskiego wnowszych systemach klasyfikacji
Nadolski (1954)

Oakeshott 1964 (1994)

zuzup. Goska 1984

Geibig (1991)

Barwino

X,B1,1
XIXII w.

12/I
2 po. IX-X w.

Cedynia 558

Xa,B/B1,1
XI-XII w.

12/II
1 po. XII w.

Cedynia 1120

Xa?,A?,1
XI-XII w.

16/II
koniec XIIpocz, XIII w.

Ciecholub

X,A,?
po. Xpocz. XII w.

16/I
2 po. XXII w. (16/I)

Gehlsdorf

X,B1,1
XI-XII w.

12/I
2 po. IXX w.

Gustow 1957

XI,G,1
XII w.

-----

Gustow 1960

XI,E,1a
koniec XIpocz. XIII w.

19
1 po. XII w.

Kyritz 1a

Neppermin 5

X,E,1
XII w.

16/II?
przeom XIIXIII w.

Neppermin 6

Stolpe 1

X,B1?,1
po. Xpocz. XII w.

12/1
2 po. IXX w.

Usadel 38

Uznam 135

X,B1,1
po. Xpocz. XII w.

Vipperow

XI?,E,1a
XII w.

12/1
2 po. IXX w.

Wusterhausen
55

X,B,1
po. X-pocz. XII w.

12/II lub 15/III

1 po XII w. (12/II),
po. XXII w. (15/III)

Wusterhausen
112

X,B,1
po. Xpocz. XII w.

Zudar

14 lub 15/II
XII w. (14), XII w.
(15/II)

?, ?, 1

XI,E,1a
koniec XIpocz. XIII w.

X,B,?
po. XIXII w.

X,B,1
po. Xpocz. XII w.

19
1 po. XII w.

14?
XII w.

12/II
1 po. XII w.

19
1 po. XII w.

21

16
17
18
19
20

15

8
9
10
11
12
13
14

5
6

2
3

Nr
kat.

Cedynia 558
Cedynia 1120
Gorschendorf
Kpsko
Neppermin 5
Neppermin 6
Prenzlau
Stolpe 1
Usadel 38
Usadel 100
Uznam 135
Wahlendow
ydowo
Barwino
Ciecholub
Flecken Zechlin
Gehlsdorf
Gustov 1957
Gustov 1960
Kyritz 1a
Pawwko
Rheinsberg
Supsk
Vipperow
Wusterhausen 55
Wusterhausen 112

Cmentarzysko,
grb

Miecz

X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X

X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X

Pochwa lub jej okucia (trzewik)

Ostroga

2
2

X?

X?

X?

X
X
X
X

X
X

Wdzido?
X

uk

2
2

Koczan
X
X

N elazny

Okucie pochewki noa

X

Sprzczka iOkucie pasa

X?

Sakiewka
X

Pinceta
X

Krzesiwo
X

Oseka
2

ywa kociana
X

Prt elazny

Kolec elazny
X

Gwd
X

X
X

Nieokrelone przedmioty elazne

X

Moneta
X
2

X?

X
X

Naczynia

Misa brzowa

Przedmioty codziennego uytku

Wiadro

Elementy uzbrojenia
Gliniane/fragmenty ceramiki

Tabela 2. Wyposaenie wczesnoredniowiecznych grobw zmieczami na terenie Pomorza Zachodniego

Nieokrelone drewniane
X

Piercie
X

Kabczek skroniowy
2

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

69

70

Andrzej Janowski

Wykaz znalezisk grobw zmieczami

na terenie Pomorza Zachodniego (nr 110) iziem ociennych (nr 1122)
1. Cedynia, gm. loco, pow. Gryfino, woj. zachodniopomorskie, stan. 2
Grb 558 (badania 1971r.)
Grb szkieletowy. Trumna owymiarach 2,2 x 1,0 m, wstawiona wkomor drewnian owymiarach 2,8 x 2,3 m, przykryt paszczem kamiennym (?). Wgrobie zoono
mczyzn (wiek adultus), orientacja szkieletu NE-SW, zgow na SW.
Wyposaenie: miecz elazny, n elazny, okucie pasa;
Datowanie: 2 po. XII w.84
Grb 1120 (badania w1981r.)
Grb szkieletowy dorosego mczyzny wdrewnianej trumnie owymiarach
1,9x0,5 m. Orientacja szkieletu NE-SW zgow na NE.
Wyposaenie: miecz elazny, n elazny wpochewce zokuciem, ostroga elazna;
Datowanie: 2 po. XII w.85
2. Gorschendorf, Kr. Mecklenburgische Seenplatte
Znalezisko z1907r. na cmentarzysku zgrobami szkieletowymi wjednym grobie
miecz elazny. Orientacja szkieletu E-W. Brak bliszych danych.
Datowanie: koniec IXpocz. XI w.86

84
Waniejsza literatura: W. Filipowiak, Cedynia, s.105, ryc. 78; tene, Gospodarcze, s.35,
3839, ryc. 1719; H. Malinowska-azarczyk, Cmentarzysko, t.1, s.2324; t.2, s.132133;
M.Gosek, Miecze rodkowoeuropejskie zXXV w., d, 1984, s.155, nr228; J. Wrzesiski,
Groby, tabela 1, nr6; P. witkiewicz, Uzbrojenie, kat. nr2; F. Biermann, Medieval, s.9293,
Fig.5; P. Kucypera, T. Kurasiski, P. Pudo, Miecze; A. Janowski, Early medieval, s.261, Abb. 2;
tene, Jeeli umrze, ryc. 6.
85
Waniejsza literatura: H. Malinowska-azarczyk, Badania, s.93, tabl. 3.IV; P. witkiewicz,
Uzbrojenie, kat. nr3; A. Volkmann, Die Schwertfunde des unteren Oder- und Warthe-Gebiets
Insignien einer sptslawischen Elite, Ethnographisch-Archologische Zeitschrift 49/4, 2008, s.43;
P. Kucypera, T. Kurasiski, P. Pudo, Miecze.
86
Waniejsza literatura: R. Beltz, Vorgeschichtliche, s.219; W.D. Asmus, Wikingerspuren, s.25,
27, Abb. 3; A. Hollnagel, Das slawische Krpergrberfeld von Gustvel, Kreis Sternberg mit einem
Anhang ber die slawischen Grabfunde in Mecklenburg, Bodendenkmalpflege in Mecklenburg 1960,
1962, s.155; J. Herrmann, Siedlung, Wirtschaft und gesellschaftliche Verhltnisse der slawischen
Stmme zwischen Oder/Neisse und Elbe, Berlin 1968, s.210.

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

71

3. Kpsko, gm. Bobolice, pow. koszaliski, woj. zachodniopomorskie

Znalezisko przypadkowe wwirowni. Grb szkieletowy zmieczem. Brak bliszych danych87.
Datowanie: IX w.
4. Neppermin, Kr. Vorpommern-Greifswald
Badania w1931r. Cmentarzysko zgrobami szkieletowymi oorientacji W-E.
Grb 5
Grb otoczony iprzykryty kamieniami. Brak bliszych danych.
Wyposaenie: miecz elazny, 2 ostrogi elazne, n elazny, gwd elazny;
Datowanie: XII w.
Grb 6
Brak bliszych danych.
Wyposaenie: miecz elazny, 2 ostrogi elazne, 2 kka elazne (wdzido?), n
elazny, krzesiwo, oseka, gwd elazny;
Datowanie: XII w.88

87
Waniejsza literatura: A. Stubenrauch, Vorgeschichtliches aus dem Kreises Bublitz (Schluss),
Monatsbltter der Gesellschaft fr Pommersche Geschichte und Altertumskunde 7, 1893, nr8,
s.224; W. ga, Kultura Pomorza we wczesnem redniowieczu na podstawie wykopalisk, Toru,
1930, s.205, 608, Tablica XLVIII.a; H.-J. Eggers, H. Bollnow, Vor- und Frhgeschichte des Kreises Bublitz, Unser Pommerland 20, 1935, z.34, s.106, 114, Abb. 10; H.-J. Eggers, Zur Karte
der Grabfunde der wendisch-wikingischen Zeit in Ostpommern, Monatsbltter der Gesellschaft
fr Pommersche Geschichte und Altertumskunde 51, 1937, nr12, s.183; W. Sarnowska, Miecze
wczesnoredniowieczne wPolsce, wiatowit 21, 1955, s.287288, ryc. 22; A. Beck, Die wendischen,
s.9, Taf. 2.4; H.-J. Eggers, Funde der wendisch-wikingischen Zeit in Pommern. Textband, Kiel,
1978, s.178; H.-J. Eggers, J. Graue, Funde der wendisch-wikingischen Zeit in Pommern. Tafelband,
Kiel, 1985, Taf. 88; J. Wrzesiski, Groby, tabela 1, nr21; P. witkiewicz, Uzbrojenie, kat. nr7;
A. Pollex, Glaubensvorstellungen im Wandel. Eine archologische Analyse der Krpergrber des
10. bis 13. Jahrhunderts im nordwestslawischen Raum, Rahden 2010 (= Berliner Archologische
Forschungen 6), s.521.
88
Waniejsza literatura: H.-J. Eggers, Das wendisch-wikingische Grberfeld von Neppermin
auf Usedom, Monatsbltter der Gesellschaft fr Pommersche Geschichte und Altertumskunde 53,
1939, nr1012, s.184; A. Hollnagel, Das slawische, s.160; U. Schoknecht, Ein Fund mittelalterlicher Waffen von Levetzow, Kreis Wismar, Bodendenkmalpflege in Mecklenburg 1967, 1968,
s.287; J.Herrmann, Siedlung, s.209; A. Beck, Die wendischen, s.9, Taf. 2.6; Corpus archologischer Quellen zur Frhgeschichte auf dem Gebiet der Deutschen Demokratischen Republik (7.-12.
Jh.), 2.Lieferung, red. J. Herrmann, P. Donat, (dalej cyt. jako Corpus 2), Berlin 1979, nr44/99,
Abb.3233; H.-J. Eggers, Funde, s.104; H.-J. Eggers, J. Graue, Funde, Taf. 6869; J. Wrzesiski,
Groby, tabela 1, nr3233; A. Pollex, Glaubenvorstellungen, s.585.

72

Andrzej Janowski

5. Prenzlau, Kr. Uckermark

Znalezisko przypadkowe wwirowni. Brak bliszych danych. W1954r. wtym samym
miejscu znaleziono cztery groby szkieletowe orientowane na osi W-E (gowa na W);
Datowanie na koniec XIXII w.89
6. Stolpe, Kr. Uckermark
Grb 1 (badania w2012r.)
Grb szkieletowy dorosego (35-60 lat) mczyzny wjamie owymiarach 2,60 x
0,9 m. Orientacja szkieletu SE-NW zgow na SE.
Wyposaenie: miecz elazny, n elazny wpochewce zbrzowym okuciem, misa
brzowa, zapinka/sprzczka brzowa, brzowe nity/okucia pasa;
Datowanie: 1 po. XII w.90
7. Usadel, Kr. Mecklenburgische Seenplatte
Grb 38
Grb szkieletowy wkomorze drewnianej owymiarach 3,38 x 2 m, otoczonej
rzadk kolist palisad (?). Wgrobie zoono mczyzn (wiek juvenis), orientacja
szkieletu W-E, zgow na E.
Wyposaenie: miecz elazny wpochwie, krzesiwo, n elazny zfragmentem
skrzanej pochewki, oseka, gwd, prt elazny;
Datowanie: XII w.91
Grb 100
Grb szkieletowy wtrumnie owymiarach 2,50 x 1 m. Wgrobie zoono mczyzn
(wiek adultus-maturus), orientacja szkieletu W-E, zgow na W.
Wyposaenie: miecz (?) elazny jednosieczny, n elazny, drewniana rkoje
noa; 2 ostrogi posrebrzane, naczynie gliniane, moneta (10801150);
Datowanie: poowa XII w. (data dendro okoo 1150r.)92.
Waniejsza literatura: H. Schubart Ein mnzdatiertes Krpergrab von Prenzlau, Ausgrabung
und Funde 3/2, 1958, s.8488; A. Hollnagel, Das slawische, s.162, nr49; J. Herrmann, Siedlung,
s.210; Corpus 2, nr54/93, Abb. 80; A. Pollex, Glaubenvorstellungen, s.641642.
90
Waniejsza literatura: F. Biermann, T. Kersting, P. Roskoschinski, S. Storch, Eine sptslawische; F. Biermann, M. Fenner, T. Kersting, H. Ring, P. Roskoschinski, S. Storch, L. Wilhelm, Ein
slawisches Schwertgrab in Stolpe an der Oder, Angermnder Heimatkalender 2014, s.4450.
91
Waniejsza literatura: V. Schmidt, Lieps, s.7576, Taf. 33; F. Biermann, Medieval, s.9192;
N. Goler, Neue berlegungen zur Interpretation des sptslawischen Siedlungskomplexes am
Tollensesee und an der Lieps, w: Die Dinge beobachten . Archologische und historische
Forschungen zur frhen Geschichte Mittel- und Nordeuropas. Festschrift fr Gunter Mangelsdorf
zum 60. Geburtstag, red. F. Biermann, U. Mller, T. Terberger, Rahden 2008; A. Pollex, Glaubenvorstellungen, s.544545; A. Janowski, Early medieval; tene, Jeeli umrze.
92
Waniejsza literatura: B. Kluge, Lieps, s.117; V. Schmidt, Lieps, s.9091, Taf. 4041;
N.Goler, Neue berlegungen; F. Biermann, Medieval, s.9192; A. Janowski, Early medieval;
tene, Jeeli umrze.
89

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

73

8. Uznam-Miasto, Kr. Vorpommern-Greifswald

Grb 135 (1997r.)
Grb szkieletowy wkomorze (bardzo mocno zniszczona) owymiarach 3,10 x
2,70 m. Szkielet sabo zachowany mczyzna (?). Orientacja szkieletu NW-SE
zgow na SE.
Wyposaenie: miecz elazny wpochwie, n elazny, 2 oseki, sakiewka zosek
ipincet, kolec elazny, 2 ostrogi, misa brzowa, wiadro, 2 monety, fragmenty ceramiki, 11 gwodzi elaznych zkonstrukcji komory;
Datowanie: koniec XI1 tercja XII w. (na podstawie monet)93.
9. Wahlendow, Kr. Vorpommern-Greifswald
Znalezisko przypadkowe wwirowni. Dwa groby szkieletowe wjednym znich
brzowy trzewik pochwy iokucie zwikiskim ornamentem pozostao po cakowicie zniszczonym mieczu (?). Brak bliszych danych94.
10. ydowo, gm. Polanw, pow. koszaliski, woj. zachodniopomorskie
Znalezisko przypadkowe w1898r. Na gbokoci 1,25m odkryto dwa szkielety
(czaszki?), aprzy nich miecz, 2 kabczki skroniowe ipochewk noa ze srebrnymi
okuciami. Brak bliszych danych.
Datowanie: 2 po. XXI w (?)95.
11. Barwino, gm. Kpice, pow. supski, woj. pomorskie
Grb nr1 (odkrycie z1924r.)
Brak danych okonstrukcji, ksztacie iwymiarach grobu oraz orientacji.
Wyposaenie: miecz elazny, misa brzowa, pknite krzesiwo, srebrny piercionek;
Datowanie: XXI w.96
93
Waniejsza literatura: H. Fries, Das Kammergrab; F. Biermann, Medieval, s.8891; tene,
Bootsgrab, s.35, 196, Taf. 20; 5556; W. Virk, Die Mnzen, s.239; A. Pollex, Glaubenvorstellungen,
s.593; A. Janowski, Early medieval; tene, Jeeli umrze.
94
Waniejsza literatura: O. Kunkel, Urgeschichte, Baltische Studien N.F. 38, 1936, s.405; A.Hollnagel, Das slawische, s.165; J. Herrmann, Siedlung, s.210; A. Beck, Die wendischen, s.9.
95
Waniejsza literatura: W. ga, Kultura, s.207, 608; H.-J. Eggers, Zur Karte, s.183; W.Sarnowska, Miecze, s.295297; A. Beck, Die wendischen, s.9, Taf. 2.5; W. osiski, J. Olczak,
K.Siuchniski, rda archeologiczne do studiw nad wczesnoredniowiecznym osadnictwem
grodowym na terenie wojewdztwa koszaliskiego, 4, Pozna 1971, s.239240, ryc. 54; H.-J.Eggers, Funde, s.181; H.-J. Eggers, J. Graue, Funde, Taf. 90; J. Wrzesiski, Groby, tabela 1, nr55;
P.witkiewicz, Uzbrojenie, kat. nr23; A. Pollex, Glaubenvorstellungen, s.521; L. Klimek, P.Kucypera, T. Kurasiski, P. Pudo, Wczesnoredniowieczne, s.308310, ryc. 1.5, 2.4.
96
Waniejsza literatura: H.-J. Eggers, Zur Karte, s.183; H.-J. Eggers, G. Giesen, Die Vorgeschichte, w: Der Kreis Rummelsburg. Ein Heimatbuch, Stettin, 1938, s.32, 33, Taf. 34; H.-J.Eggers, Ein Grberfeld, s.46; W. Sarnowska, Miecze, s.276, ryc. 2; A. Beck, Die wendischen, s.9,
Taf. 1.1; 2.7; 3.12; 7.39; H.-J. Eggers, Funde, s.185; H.-J. Eggers, J. Graue, Funde, Taf. 93-94;

74

Andrzej Janowski

12. Ciecholub, gm. Kpice, pow. supski, woj. pomorskie

Znalezisko przypadkowe z30 lipca 1882r. Grb kurhanowy przykryty kamieniami
zkamiennym przejciem (korytarzem?) do wntrza. Wgrobie znaleziono jeszcze
elazn koron przypuszczalnie obrcz wiadra. Brak bliszych danych.
Datowanie: 2 po. XXI w.97
13. Flecken Zechlin, Kr. Ostprignitz-Ruppin
Znalezisko przypadkowe z1889r. Wtrakcie bagrowania kanau znaleziono szkielet
zmieczem ifragmentami sowiaskich naczy. Brak bliszych danych98.
14. Gehlsdorf, Stadt Rostock
Odkrycie przypadkowe w1936r., przypuszczalnie wgrobie. Brak innych danych99.
Datowanie: Xpo. XI w.
15. Gustow, Kr. Vorpommern-Rgen
Dwa znaleziska mieczy w1957 i1960r., bez zwizkw zgrobami, ale na terenie
cmentarzyska datowanego na XIXII w.100
16. Kyritz, Kr. Ostprignitz-Ruppin
Grb 1a (badania w1927r.)
Gboki grb szkieletowy orientowany na osi W-E, gowa na W.
Wyposaenie: miecz elazny, ywa kociana; n elazny, kolec elazny;
Datowanie: XI/XIIpocz. XIII w.101
J.Wrzesiski, Groby, tabela 1, nr1; P. witkiewicz, Uzbrojenie, kat. nr1; A. Pollex, Glaubenvorstellungen, s.624625.
97
Waniejsza literatura: K. Langenheim, Spuren der Wikinger um Truso, Elbinger Jahrbuch 11,
1933, s.279, przyp. 75; H.-J. Eggers, Zur Karte, s.183; H.-J. Eggers, G. Giesen, Vorgeschichte,
s.32, 39; H.-J. Eggers, Ein Grberfeld, s.4647; K. Langenheim, Nochmals Spuren der Wikinger
um Truso, Gothiskandza 1, 1939, s.5455, Abb. 1; W. Sarnowska, Miecze, s.277; A. Beck, Die
wendischen, s.9; H.-J. Eggers, Funde, s.187; H.-J. Eggers, J. Graue, Funde, Taf. 96; J. Wrzesiski,
Groby, tabela 1, nr10; P. witkiewicz, Uzbrojenie, kat. nr4; A. Pollex, Glaubenvorstellungen,
s.626627.
98
Waniejsza literatura: Corpus archologischer Quellen zur Frhgeschichte auf dem Gebiet
der Deutschen Demokratischen Republik (7.-12. Jh.), 3. Lieferung (dalej jako Corpus 3), red.
J.Herrmann, P. Donat, Berlin, 1979, nr74/142; A. Pollex, Glaubenvorstellungen, s.583.
99
Waniejsza literatura: Corpus archologischer Quellen zur Frhgeschichte auf dem Gebiet
der Deutschen Demokratischen Republik (7.-12. Jh.), 1. Lieferung, red. J. Herrmann, P. Donat,
Berlin 1973, nr6/13; A. Pollex, Glaubenvorstellungen, s.484.
100
Waniejsza literatura: P. Herfert, A. Leube, Der Bestattungsplatz, s.244247, Abb. 164, 166;
U. Schoknecht Ein Fund, s.287; J. Herrmann, Siedlung, s.209; Corpus 2, nr41/122; M. Gosek,
Miecze, s.147, nr135 i136; A. Pollex, Glaubenvorstellungen, s.617.
101
Waniejsza literatura: A. v. Auerswald, Brandenburg, Nachrichtenblatt fr deutsche Vorzeit
3/7, 1927, s.109; W. Matthes, Urgeschichte, s.66, 191, Taf. 56, 57, 59; J. Herrmann, Siedlung,

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

75

17. Pawwko, gm. Przechlewo, pow. czuchowski, woj. pomorskie

Znalezisko przypadkowe w1913r. Pochwek wskrzyni/obstawie zkamieni
(wielkoci gowy) owymiarach 3,5 x 2,5m igbokoci 1 m. Na gbokoci 75cm
szkielet (mczyzna?) skierowany gow na E.
Wyposaenie: miecz elazny?, misa brzowa, fragmenty ceramiki inieokrelone
przedmioty elazne;
Datowanie: XIXII w.102
18. Rheinsberg, Kr. Ostprignitz-Ruppin
Przypuszczalne znalezisko grobowe. Brak bliszych danych103.
19. Supsk104, gm. Supsk, pow. Supsk, woj. pomorskie
Znalezisko przypadkowe. Grb szkieletowy zmieczem romaskim. Brak bliszych danych105.
20. Vipperow, Kr. Mecklenburgische Seenplatte
Znalezisko przypadkowe z1964r. Grb szkieletowy, orientacja szkieletu EW,
zgow na E. Brak bliszych danych.
Wyposaenie: miecz elazny, n elazny, krzesiwo, okucie brzowe (pasa?)106;
Datowanie: XII w.

s.210; Corpus 3, nr73/42; M. Gosek, Miecze, s.147148, nr139; A. Pollex, Glaubenvorstellungen, s.583.
102
Waniejsza literatura: Amtlicher, s.2324; W. La Baume, Neues, s.63-64; K. Langenheim,
Spuren, s.278; H.-J. Eggers, Zur Karte, s.183; K. Langenheim, Eiserne xte aus Grbern der
frhgeschichtlichen Zeit in Ostpommern und Pommerellen, Weichselland 40/1, 1941, s.5; A. Beck,
Die wendischen, s.8, przyp. 4; J. Wrzesiski, Groby, tabela 1, nr36; A. Pollex, Glaubenvorstellungen, s.421.
103
Waniejsza literatura: J. Herrmann, Siedlung, s.210.
104
J. Olczak, K. Siuchniski (rda archeologiczne do studiw nad wczesnoredniowiecznym
osadnictwem grodowym na terenie wojewdztwa supskiego, 1, Pozna 1985, s.115116) sugeruj,
e znaleziony tu miecz by pnoredniowieczny. Wtrakcie prac archeologicznych prowadzonych wtym miejscu wokresie powojennym nie zarejestrowano cmentarzyska, ajedynie warstwy
osadnicze. P. witkiewicz (2002, kat. nr16) zmieczem znalezionym wgrobie poczy zabytek
przechowywany wMuzeum wSupsku (por. M. Gosek, A. Nadolski, Miecze redniowieczne zziem
polskich, d 1970, s.50, nr67). Brak podstaw do takiej interpretacji.
105
Waniejsza literatura: O. Kunkel, Urgeschichte, Baltische Studien N.F. 41, 1939, s.313, przyp.
95; J. Wrzesiski, Groby, tabela 1, nr47; A. Pollex, Glaubenvorstellungen, s.628.
106
Waniejsza literatura: U. Schoknecht, Bemerkenswerte, s.200202; tene, Ein Fund, s.287;
J. Herrmann, Siedlung, s.210; Corpus 2, nr58/68; M. Gosek, Miecze, s.150, nr172; A. Pollex,
Glaubenvorstellungen, s.557.

76

Andrzej Janowski

21. Wusterhausen, Kr. Ostprignitz-Ruppin

Grb 55 (badania w2006r.)
Grb szkieletowy przypuszczalnie wkomorze (bardzo silnie zniszczona). Ze
szkieletu zachowao si tylko prawe podudzie. Orientacja szkieletu NW-SE zgow
na E.
Wyposaenie: miecz elazny wpochwie, n elazny, wiadro drewniane;
Datowanie: XIXII w.107
Grb 112 (badania w2006r.)
Grb szkieletowy przypuszczalnie wkomorze (bardzo silnie zniszczona). Zachowane wymiary komory na poziomie szkieletu 1,31,4 x 0,80,9 m. Wgrobie zoono
mczyzn, orientacja szkieletu W-E, zgow na E.
Wyposaenie: miecz elazny, n elazny, uk (?), koczan (?) zokuciem brzowym, fragment ceramiki;
Datowanie: XIXII w.108
22. Zudar, Kr. Vorpommern-Rgen
Odkrycie przypadkowe w1939r. Grb orientowany na osi NW-SE. Brak bliszych danych109.
Datowanie: XXIII w.
107
Waniejsza literatura: U. Bauer, F. Biermann, O. Brauer, T. Kersting, H. Lettow, Sptslawische
Grber mit Schwertbeigabe von Wusterhausen an der Dosse. Ein Vorbericht, w: Siedlungsstrukturen
und Burgen im westslawischen Raum, red. A. Klammt, F. Biermann, T. Kersting, Langenweibach 2009 (= Beitrge zur Ur- und Frhgeschichte Mitteleuropas 52), s.327337; U. Bauer, Die
Schwerter aus den Grbern Bef. 55 und 112, w: Ein sptslawischer Friedhof mit Schwertgrbern
von Wusterhausen an der Dosse, red. F. Biermann, F. Schopper, Wnsdorf 2012 (= Arbeitsberichte
zur Bodendenkmalpflege in Brandenburg 23), s.7077; tene, Archologischer, s.157; S. Brather, Die Goldborten aus Grab Bef. 55, w: Ein sptslawischer Friedhof mit Schwertgrbern von
Wusterhausen an der Dosse, red. F. Biermann, F. Schopper, Wnsdorf 2012 (= Arbeitsberichte
zur Bodendenkmalpflege in Brandenburg 23), s.7885; O. Brauer, Die beiden; H. Eilbracht, Zur
kulturhistorischen Bewertung der Goldborten aus Grab Bef. 55, w: Ein sptslawischer Friedhof
mit Schwertgrbern von Wusterhausen an der Dosse, red. F. Biermann, F. Schopper, Wnsdorf
2012 (= Arbeitsberichte zur Bodendenkmalpflege in Brandenburg 23), s.8696; B. Jungklaus,
Anthropologischer Katalog der Grber, w: Ein sptslawischer Friedhof mit Schwertgrbern von
Wusterhausen an der Dosse, red. F. Biermann, F. Schopper, Wnsdorf 2012 (= Arbeitsberichte zur
Bodendenkmalpflege in Brandenburg 23), s.174.
108
Waniejsza literatura: U. Bauer, F. Biermann, O. Brauer, T. Kersting, H. Lettow, Sptslawische; U. Bauer, Die Schwerter; tene, Archologischer, s.162, Abb. 177; O. Brauer, Die beiden;
B. Jungklaus, Anthropologischer, s.180.
109
Waniejsza literatura: A. Hollnagel, Das slawische, s.168; P. Herfert, A. Leube, Der Bestattungsplatz, s.252; J. Herrmann, Siedlung, s.209; A. Beck, Die wendischen, s.9; Corpus 2,
nr41/418; H.-J. Eggers, Funde, s.93; H.-J. Eggers, J. Graue, Funde, Taf. 40; A. Pollex, Glaubenvorstellungen, s.62.

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

Ryc. 1. Cedynia grb 558. A plan grobu, B miecz (rdo: W. Filipowiak,

Gospodarcze, ryc. 1819, opr. A. Janowski)

77

78

Andrzej Janowski

Ryc. 2. Cedynia grb 558. Plan grobu zrekonstrukcj (rdo: W. Filipowiak, Cedynia,
ryc. 7, opr. A. Janowski)

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

79

Ryc. 3. Cedynia grb 1120. Wyposaenie (rdo: H. Malinowska-azarczyk, Badania,

Tabl. 3. IV, opr. A. Janowski)

80

Andrzej Janowski

Ryc. 4. Cedynia grb 558. A plan grobu wedug polowej dokumentacji rysunkowej,
B dokumentacja fotograficzna (rdo: A rys. Cz. Kroczak, B fot. H. Malinowska-azarczyk, ze zbiorw Muzeum Regionalnego wCedyni, opr. A. Janowski)

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

81

Ryc. 5. Cedynia plan cmentarzyska ary 33B i34A wg dokumentacji polowej autorstwa
Cz. Kroczaka. Kolor jednolicie szary obszar zalegania zmurszaego drewna, kolor szary
cieniowany kamienie (rdo: opr. A. Janowski na podstawie materiaw zMuzeum
Regionalnego wCedyni)

82

Andrzej Janowski

Ryc. 6. Cedynia plan cmentarzyska ary 33B i34A wedug dokumentacji polowej autorstwa
Cz. Kroczaka. Rozwarstwienie chronologiczne. Faza I(najstarsza) kolor czarny, faza II
kolor ciemnoszary, faza III kolor szary, faza IV (najmodsza) kolor jasnoszary (rdo:
opr. A. Janowski na podstawie materiaw zMuzeum Regionalnego wCedyni)

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

83

Ryc. 7. Cedynia grb 1120. A plan grobu wg polowej dokumentacji rysunkowej, B dokumentacja fotograficzna (rdo: A rys. Cz. Kroczak, B fot. Cz. Kroczak, na podstawie
materiaw zMuzeum Regionalnego wCedyni, opr. A. Janowski)

Ryc. 8. Rozmieszczenie znalezisk mieczy wgrobach ina cmentarzyskach na terenie Pomorza Zachodniego
(nr 110) iw najbliszej okolicy (nr 1122). 1 Cedynia, 2 Gorschendorf, 3 Kpsko, 4 Neppermin, 5
Prenzlau, 6 Stolpe, 7 Usadel, 8 Uznam, 9 Wahlendow, 10 ydowo, 11 Barwino, 12 Ciecholub,
13 Flecken Zechlin, 14 Gehlsdorf, 15 Gustow, 16 Kyritz, 17 Pawwko, 18 Rheinsberg, 19 Supsk,
20 Vipperow, 21 Wusterhausen, 22 Zudar (rdo: opr. A. Janowski)

84
Andrzej Janowski

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

85

Ryc. 9. Barwino, grb 1. Wyposaenie: A miecz, B piercionek srebrny, C sztabki elazne, D misa brzowa. Rekonstrukcja pierwotnej funkcji sztabek elaznych: C1 krzesiwo
ogniwkowe, C2 strzemi (rdo: A-D H.-J. Eggers, Ein Grberfeld, wklejka, C1 rys.
A. Janowski, C2 A. Beck, Die wendischen Grabfunde, Taf. 3.12, opr. A. Janowski)

86

Andrzej Janowski

Ryc. 10. Miecze zgrobw: A Ciecholub, B Gehlsdorf, C Gorschendorf (rdo:

A K. Langenheim, Nochmals, Abb. 1, B Corpus archologischer Quellen zur
Frhgeschichte auf dem Gebiet der Deutschen Demokratischen Republik (7. 12.
Jh.), 1. Lieferung, red. J. Herrmann, P. Donat, Berlin 1973, nr6/13, C R. Beltz,
Vorgeschichtliche, s.219, opr. A. Janowski)

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

Ryc. 11. Gustow, miecz odkryty w1957: A wedug P. Herferta

iA. Leube, B wedug wydawcw Corpus 2 (rdo: A P. Herfert, A. Leube, Der Bestattungsplatz, Abb. 164, B Corpus
2, nr41/122, opr. A. Janowski)

87

88

Andrzej Janowski

Ryc. 12. Gustow, miecz odkryty w1960: A wedug P. Herferta

iA.Leube, B wedug wydawcw Corpus 2 (rdo: A P. Herfert, A. Leube, Der Bestattungsplatz, Abb. 166, B Corpus 2,
nr41/122, opr. A. Janowski)

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

Ryc. 13. Kyritz grb 1a. A widok od poudnia, B miecz (rdo: W. Matthes,
Urgeschichte, Taf. 57, 59, opr. A. Janowski)

89

90

Andrzej Janowski

Ryc. 14. Rkojeci mieczy: A Kpsko, B ydowo (rdo: A. Beck, Die wendischen
Grabfunde, Taf. 2. 45, opr. A. Janowski)

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

Ryc. 15. Neppermin grb 5 wyposaenie (rdo: H.-J. Eggers, Das wendisch-wikingische Grberfeld, s.187, opr. A. Janowski)

91

92

Andrzej Janowski

Ryc. 16. Neppermin grb 6 wyposaenie (rdo: H.-J. Eggers, Das wendisch-wikingische Grberfeld, s.187, opr. A. Janowski)

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

93

Ryc. 17. Stolpe grb 1 (rdo: F. Biermann, T. Kersting, P. Roskoschinski, S. Storch, Eine
sptslawische Elitenbestattung, Abb. 4, opr. A. Janowski)

94

Andrzej Janowski

Ryc. 18. Stolpe grb 1 wyposaenie (rdo: F. Biermann,

T. Kersting, P. Roskoschinski, S. Storch, Eine sptslawische Elitenbestattung, Abb. 19, opr. A. Janowski)

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

Ryc. 19. Usadel grb 38 plan (rdo: V. Schmidt, Lieps, Taf. 33, opr. A. Janowski)

95

96

Andrzej Janowski
Ryc. 20. Usadel grb 38 wyposaenie: A miecz
elazny wpochwie, B krzesiwo, C n elazny, D fragment skrzanej pochewki, E prt
elazny, F gwd (rdo: V. Schmidt, Lieps,
Taf. 33, opr. A. Janowski)

Ryc. 21. Usadel grb 100 plan (rdo: V. Schmidt, Lieps, Taf. 40,
opr. A. Janowski)

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

Ryc. 22. Usadel grb 100 wyposaenie: A miecz elazny wpochwie,

B krzesiwo, C n elazny, D fragment skrzanej pochewki, E prt
elazny, F gwd (rdo: V. Schmidt, Lieps, Taf. 41, opr. A. Janowski)

97

98

Andrzej Janowski

Ryc. 23. Uznam grb 135 plan (rdo: F. Biermann, Medieval lite burials, Fig. 2,
opr. A. Janowski)

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

99

Ryc. 24. Uznam grb 135 wyposaenie (rdo: F. Biermann, Medieval lite burials,
Fig. 3, opr. A. Janowski)

100

Andrzej Janowski

Ryc. 25. AD wyposaenie grobu wVipperow: A miecz, B n,

C krzesiwo, D okucie brzowe, E miecz zZudar (rdo: AD
Corpus 2, nr58/68, E Corpus 2, nr41/418, opr. A. Janowski)

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

101

Ryc. 26. Wusterhausen, plany grobw: A grb 55, B grb 112 (rdo: A O. Brauer,
Die beiden, Abb. 57, B U. Bauer, Archologischer, Abb. 177, opr. A. Janowski)

102

Andrzej Janowski

Ryc. 27. Wusterhausen miecze zgrobw 55 (A) i112 (B) (rdo:

U. Bauer, Die Schwerter, Abb. 72, opr. A. Janowski)

Ryc. 28. Chronologia grobw zmieczami. IX w., X1 po. XI w., poowa XIXII/XIII w.,
bliej nieokrelona. 1 Cedynia, 2 Gorschendorf, 3 Kpsko, 4 Neppermin, 5 Prenzlau, 6 Stolpe,
7 Usadel, 8 Uznam, 9 Wahlendow, 10 ydowo, 11 Barwino, 12 Ciecholub, 13 Flecken Zechlin,
14 Gehlsdorf, 15 Gustow, 16 Kyritz, 17 Pawwko, 18 Rheinsberg, 19 Supsk, 20 Vipperow,
21 Wusterhausen, 22 Zudar (rdo: opr. A. Janowski)

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych...

103

Spis treci
Pawe Migdalski

Wprowadzenie . ........................................................................................................ 7
GEOLOGIA

Andrzej Piotrowski, Pawe Sydor

Zadanie badawcze i planowane badania geologiczne w okolicy Cedyni .............. 13

ARCHEOLOGIA

Agnieszka Matuszewska, Marcin Szydowski

Geografia osadnictwa mikroregionu Cedynia w modszej epoce kamienia

i wczesnej epoce brzu. Stan i perspektywy bada oraz przegld dostpnych
metod . .................................................................................................................... 23
Bartomiej Rogalski

Okolice Cedyni w okresie wpyww rzymskich . .................................................... 39

Andrzej Janowski

Groby 558 i 1120 z Cedyni na tle wczesnoredniowiecznych

zachodniopomorskich pochwkw z mieczami . .................................................... 53
Marian Rbkowski, Grzegorz Kiarszys

O niektrych problemach badawczych zwizanych ze redniowieczn

Cedyni ................................................................................................................ 105
HISTORIA

Edward Rymar

A jednak pod Cedyni nad Odr w 972 r.? ......................................................... 125

Joanna Kocielna

Obraz Cedyni w pracach Johanna Christopha Beckmanna (16411717) .......... 153

Pawe Gut

Z dziejw spoecznych i gospodarczych Cedyni w XVIII w. ................................ 165

Magorzata Machaek

Gospodarka rolna w Cedyni w latach 1945-1989 w wietle dokumentw

Archiwum Pastwowego w Szczecinie. Wybrane problemy . ............................... 173
Magdalena Jakocewicz

Muzeum Regionalne w Cedyni. Krtka historia dziaalnoci . ............................ 189

ARCHITEKTURA I SZTUKA
Maciej Potkowiak

Sanacja elewacji byego skrzyda zachodniego klasztoru Cysterek w Cedyni .... 219
MATERIAY DO CEDYSKIEGO SOWNIKA BIOGRAFICZNEGO
Pawe Migdalski

Wadysaw Filipowiak (19262014) .................................................................... 241

WSPOMNIENIA

Antoni Porzeziski

Archeologia przygod i pasj ycia ................................................................... 259

MARIAN GRZDA-KEMPISKI

Moje wspomnienia z obchodw 1000-lecia bitwy pod Cedyni

(konferencji w Dbnie w czerwcu 1972 r.) . ....................................................... 283
Informacja o autorach .......................................................................................... 289
Wykaz zastosowanych skrtw bibliograficznych .............................................. 297
Bibliografia .......................................................................................................... 299