Ochrona rodowiska i Zasobw Naturalnych

nr

50, 2011 r.

Ewa Szyprowska*, Aleksandra Nechay*

Charakterystyka osadw powstajcych wprocesie
oczyszczania ciekw opadowych ze zlewni stacji
benzynowych aglomeracji warszawskiej
Characteristics of the sludge produced in rainwater
from the catchment of petrol stations in the Warsaw
agglomeration

Sowa kluczowe: zaolejone osady (szlamy), skad fizyczno-chemiczny osadw, substancje ropopochodne, wielopiercieniowe wglowodory aromatyczne (WWA), polichlorowane
bifenyle (PCB), analiza granulometryczna osadw.
Key words: Oily sludge, physical-chemical composition of sediments, petroleum substances, polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs), polychlorinated, granulometric analysis of
sediments.
Streszczenie
Wwyniku procesw sedymentacji iflotacji wurzdzeniach oczyszczajcych cieki opadowe
gromadz si substancje ropopochodne oraz zaolejone osady. Odpady te s zaliczane do
niebezpiecznych. Wniniejszym artykule podano wyniki bada dotyczce skadu fizyczno-chemicznego igranulometrycznego osadw powstajcych wurzdzeniach do oczyszczania ciekw opadowych odprowadzanych ze stacji benzynowych aglomeracji warszawskiej.
Summary
As a result of sedimentation and flotation devices, waste water purification precipitation
accumulated petroleum substances and oily sludge as an unwanted by-products. These
wastes are classified as hazardous. This paper presents the results of studies on the physi* Mgr Ewa Szyprowska, mgr in. Aleksandra Nechay Zakad Technologii ciekw i Biologii
Sanitarnej, Instytut Ochrony rodowiska - Pastwowy Instytut Badawczy, ul. Kolektorska
4, 01-692 Warszawa; tel.: 22833 42 41 w. 22; e-mail: ewasz@ios.edu.pl

33

Ewa Szyprowska, Aleksandra Nechay

cal and chemical composition and size distribution of sludge arising from wastewater treatment facilities discharging rainwater from the catchment of petrol stations in the Warsaw
agglomeration.
1. Wprowadzenie
Wcigu ostatnich 25 lat wPolsce nastpi przyspieszony rozwj motoryzacji, ktry
spowodowa budow wielu stacji benzynowych wraz zniewielkimi parkingami. Powierzchnie stacji benzynowych iparkingw s utwardzane asfaltem, betonem lub kostk brukow.
Tereny te s zanieczyszczone przede wszystkim piaskiem isubstancjami ropopochodnymi, tj. benzynami, olejami napdowymi, olejami smarowymi, olejami mineralnymi, smarami
syntetycznymi ipsyntetycznymi, pynami hamulcowymi oraz produktami spalania oleju
napdowego izuytymi substancjami smarowymi.
Zuyte oleje oraz spalone skadniki oleju smarowego zawieraj wswym skadzie wielopiercieniowe wglowodory aromatyczne (WWA) ipolichlorowane bifenyle (PCB). Substancje te, wrnych steniach, mog zanieczyszcza powierzchni zlewni stacji benzynowych, ktre wczasie opadu s zmywane znaniesionym piachem, powodujc powstawanie
zaolejonych ciekw.
Stopie trudnoci oczyszczania ciekw zaolejonych wynika zrnorodnoci olejw,
stopnia ich dyspersji, charakteru emulsji iwielu innych czynnikw. Dlatego nie ma uniwersalnych systemw odolejajcych. Stosowane metody iurzdzenia dobiera si do cile
okrelonych warunkw zlewni odwadnianej. Ztego powodu podczyszczanie ciekw opadowych prowadzi si najczciej zzastosowaniem kilku procesw, takich jak sedymentacja
iflotacja, filtracja, adsorpcja, koalescencja itp. [Anielak 2000].
Do oddzielania zawiesin oraz substancji olejowych (ropopochodnych), zawartych
wciekach opadowych odprowadzanych zparkingw, stacji benzynowych idrg, stosowane s wokrelonych warunkach oczyszczalnie mechaniczne, stanowice urzdzenia
sedymentacyjno-flotacyjne [Sawicka-Siarkiewicz 2005].

Wwyniku procesw sedymentacji iflotacji wurzdzeniach oczyszczajcych gro-

madz si substancje ropopochodne oraz zaolejone osady, jako niepodane produkty

uboczne. Odpady te s zaliczane do niebezpiecznych. Wedug klasyfikacji odpadw zawartej wrozporzdzeniu Ministra rodowiska zdnia 27 wrzenia 2001 r. wsprawie katalogu odpadw [Dz. U. Nr 112, poz. 1206] odpady gromadzone wosadnikach (piaskownikach)
iseparatorach wpostaci szlamw imieszaniny olejw oznaczone s kodem 13.05.01 do
13.05.08.
Wkraju konserwacj urzdze oczyszczajcych cieki opadowe, wybieraniem, wywozem iunieszkodliwianiem powstajcych odpadw, mog zajmowa si wycznie zakady
specjalistyczne. Wszystkie czynnoci zwizane zwybieraniem, transportem iunieszkodliwianiem szlamw zaolejonych oraz emulsji wodno-olejowych musz by zgodne zwarun-

34

Charakterystyka osadw powstajcych wprocesie oczyszczania ciekw opadowych...

kami okrelonymi wodpowiednich przepisach, dotyczcych materiaw niebezpiecznych.

Wniniejszym artykule podano wstpne wyniki bada dotyczce skadu fizyczno-chemicznego igranulometrycznego osadw (odpadw), powstajcych wurzdzeniach do
oczyszczania ciekw opadowych, zlokalizowanych na terenie stacji benzynowych aglomeracji warszawskiej. Wyniki bada s niezbdne do okrelenia sposobu utylizacji izagospodarowania powstajcych odpadw. Istniejce obecnie sposoby utylizacji nie pokrywaj
wci rosncych potrzeb wtym zakresie.

2. Obiekty bada
Obiektami bada byy losowo wybrane 4 stacje paliw zmiejscami parkingowymi, ornej powierzchni, rnej liczbie stanowisk zdystrybutorami paliw, pooone na obszarze
aglomeracji warszawskiej. Wszystkie stacje paliw posiaday urzdzenia do oczyszczania
ciekw opadowych, zktrych do bada pobrano prbki osadw (szlamw) po wypompowaniu cieczy nadosadowej. Byy to nastpujce obiekty:
obiekt 1 teren stacji benzynowej opowierzchni 4000 m2, z8 miejscami parkingowymi, utwardzony kostk brukow; stacja wyposaona jest w6 stanowisk zdystrybutorami paliwa; cieki deszczowe zterenu stacji benzynowej s oczyszczane wseparatorze koalescencyjnym, po podczyszczeniu wosadniku; do bada pobrano prbk
osadu zosadnika opojemnoci 6m3; osad stanowi okoo 10 % pojemnoci osadnika;
osadnik jest czyszczony dwa razy wcigu roku;
obiekt 2 teren stacji benzynowej opowierzchni 2200 m2, utwardzony kostk brukow,
z7miejscami parkingowymi; stacja wyposaona jest w8 stanowisk zdystrybutorami
paliwa, cieki deszczowe zterenu stacji benzynowej s oczyszczane wseparatorze
koalescencyjnym zintegrowanym zosadnikiem; do bada pobrano prbk osadu zkomory osadnika opojemnoci 16 m3; osad stanowi okoo 15 % pojemnoci osadnika;
osadnik jest czyszczony dwa razy wcigu roku;
obiekt 3 teren stacji benzynowej opowierzchni 4600 m2 jest utwardzony kostk brukow, z8 miejscami parkingowymi; na terenie stacji znajduje si 6 stanowisk zdystrybutorami paliwa oraz jeden dystrybutor oleju napdowego; cieki deszczowe zterenu
stacji benzynowej s oczyszczane wseparatorze zwkadem koalescencyjnym zintegrowanym zosadnikiem, urzdzenie to nie posiada przegrody oddzielajcej cz
osadow od separatora koalescencyjnego; prbk do bada pobrano zdna separatora (brak wydzielonej komory) opojemnoci 2,8 m3; po wypompowaniu cieczy nadosadowej osad stanowi okoo 15 % pojemnoci urzdzenia; separator czyszczony jest
dwa razy wcigu roku;
obiekt 4 teren stacji benzynowej opowierzchni 8200 m2, utwardzony kostk brukow z12 miejscami parkingowymi; stacja jest wyposaona w8 stanowisk zdystrybu-

35

Ewa Szyprowska, Aleksandra Nechay

torami paliwa, oraz jeden dystrybutor oleju napdowego; cieki deszczowe zterenu
stacji benzynowej s oczyszczane wurzdzeniu sedymentacyjno-flotacyjnym typu
TOS (separator starego typu) opojemnoci 46 m3, zwydzielonymi czterema komorami; prbk do bada pobrano zdwch pierwszych komr po wypompowaniu cieczy
nadosadowej, wpozostaych komorach nie stwierdzono obecnoci osadu; czyszczenie separatora odbywa si raz wroku.

3. Metody bada
Badania fizyczno-chemiczne pobranych prbek wykonano nastpujcymi metodami
akredytowanymi ipodanymi wPolskich Normach:
warto pH metod elektrometryczn PN-EN 12176:2002;
sucha masa metod wagow PN-EN 14346:2007;
strata po praeniu metod wagow PN-EN 15169:2007;
pozostao po praeniu metod wagow PN-EN 15169:2007;
wglowodory (to gwnie zwizki niepolarne odugim acuchu lub rozgazione alifatyczne alicykliczne wielopiercieniowe lub alkilowo podstawione wglowodory aromatyczne) metod grawimetryczn PN-EN-14345:2008;
WWA wielopiercieniowe wglowodory aromatyczne metod HPCL, BL-PB-14;
PCB polichlorowanre bifenyle metod chromatografii gazowej, BL- PB-15;
cynk po mineralizacji metod ICP-AES, BL-PB-11;
ow po mineralizacji metod ICP-AES, BL-PB-11;
analiza granulometryczna piasku metod sitow BN-65/6728-01.
4. Wyniki bada
4.1. Wyniki bada fizyczno-chemicznych
Wbadanych osadach oznaczono pH, such mas ipozostao po praeniu. Skad
substancji ropopochodnych ograniczono do oznaczenia oglnej iloci wglowodorw,
zktrej wyodrbniono 13 zwizkw wielopiercieniowych wglowodorw aromatycznych
(WWA). Ponadto oznaczono zawarto cynku ioowiu oraz polichlorowanych bifenyli (PCB).
Wyniki bada osadw powstajcych wprocesie oczyszczania ciekw opadowych ze zlewni stacji benzynowych podano wtabelach 1, 2 i3.

36

Charakterystyka osadw powstajcych wprocesie oczyszczania ciekw opadowych...

Tabela 1. Fizyczno chemiczne wyniki bada osadw pobranych zurzdze do oczyszczania
ciekw opadowych zterenw stacji benzynowych
Table 1. Physicochemical studies of sediments collected from sewage treatment facilities rainwater from the area of petrol stations
Wskanik
Warto pH
Sucha masa
Pozostao po praeniu
Strata po praeniu
Wglowodory (ropopochodne)
Suma WWA
Suma PCB
Cynk
Ow
Analiza granulometryczna
rednica frakcji wmm:
<0,063
0,0630,125
0,1250,20
0,200,315
0,3150,40
0,400,50
0,500,63
0,631,0
1,01,25
1,251,6
1,62
>2

Jednostka

%
% s.m.
% s.m.
mg/kg s.m.
mg/kg s.m.
mg/kg s.m.
mg Zn/kg s.m.
mg Pb/kg s.m.

Obiekt 1
7,0
79,5
97,3
2,7
15000
17,86
0,68
953
83

Obiekt 2
7,5
52,2
88,6
11,4
11000
36,78
0,32
859
71

Obiekt 3
7,4
34,4
77,5
22,5
28000
9,39
1,43
1195
120

Obiekt 4
7,4
6,34
94,4
4,6
9400
38,97
0,65
1048
95

0,83
3,71
7,32
17,42
10,20
17,56
11,95
17,00
2,25
4,91
2,79
4,04

13,54
18,22
17,78
29,36
8,10
8,03
3,21
1,42
0,17
0,18

7,78
17,80
39,45
23,55
3,23
7,30
0,43
0,46

9,20
2,88
15,79
25,41
13,45
14,42
5,75
7,65
0,75
1,94
1,40
1,36

Tabela 2. Zawartoci zwizkw wchodzcych wskad wielopiercieniowych wglowodorw

aromatycznych (WWA) oznaczonych wosadach powstajcych wurzdzeniach do
oczyszczania ciekw opadowych pobranych zterenu stacji benzynowych
Table 2. Content of compounds comprising the polycyclic aromatic hydrocarbons (PAH) identified in sediments formed in wastewater treatment facilities for rainwater collected from
the area of petrol stations
Obiekt 1

Obiekt 2

Fluoren

0,18

1,04

Fenantren

2,76

11,53

1,46

2,70

Antracen

0,49

0,53

0,06

1,06

Zwizki wchodzce wskad WWA

Obiekt 3

Obiekt 4

mg/kg s.m.
0,08

0,21

Fluoranten

3,08

3,66

1,12

9,67

Piren

3,44

4,92

2,41

5,59

Benzo(a)antracen

1,03

5,38

1,12

3,93

Chryzen

1,24

3,20

0,67

3,33
c.d. tab. 2 na str. 38

37

Ewa Szyprowska, Aleksandra Nechay

Benzo(b)fluoranten

1,77

2,11

0,82

4,07

Benzo(k)fluoranten

0,72

0,78

0,32

1,78

Benzo(a)piren

1,18

1,37

0,52

3,04

Dibenzo(a,h)antracen

0,21

0,34

0,12

0,35

Benzo(g,h,I)perylen

1,13

1,10

0,41

1,87

Indeno(1,2,3-cd)piren

0,63

0,83

0,31

1,37

Suma WWA

17,86

36,78

9,39

38,97

Tabela 3. Wyniki bada zawartoci polichlorowanych bifenyli (PCB) oznaczonych wosadach

powstajcych wurzdzeniach do oczyszczania ciekw opadowych pobranych zterenu stacji benzynowych
Table 3. The results of the content of polychlorinated biphenyls (PCBs) identified in sediments
formed in wastewater treatment facilities for rainwater collected from the area of petrol stations
Zawarto kongenerw PCB

Obiekt 1

Obiekt 2

Obiekt 3

Obiekt 4

mg/kg s.m.

28

0,10

0,08

0,27

0,07

52

0,34

0,18

0,82

0,06

101

0,00

0,00

0,02

0,05

118

0,03

0,00

0,02

0,08

153

0,03

0,00

0,05

0,08

138

0,13

0,06

0,20

0,23

180

0,05

0,00

0,04

0,07

Suma

0,68

0,32

1,43

0,65

Osady pobrane zosadnikw zobiektw 1 i2 charakteryzowaa zawarto suchej masy

od 52,2 % do 79,5 %, przy czym zawarto pozostaoci po praeniu (substancje mineralne) wynosia od 88,6 % s.m. do 97,3 % s.m. Zawarto wglowodorw wynosia zobiektu
1 15 000 mg/kg s.m., azobiektu 2 11 000 mg/kg s.m. Wmieszaninie wglowodorw
znajdoway si wielopiercieniowe wglowodory aromatyczne (WWA), ktrych suma wynosia 17,86 mg/kg s.m. obiekt 1 i36,76 mg/kg s.m. obiekt 2. Skad poszczeglnych
zwizkw chemicznych wWWA podano wtabeli 2. Ponadto badane osady zawieray polichlorowane bifenyle (PCB) wiloci 0,68 mg/kg s.m. zobiektu 1 i0,32 mg/kg s.m. zobiektu
2. Zawarto poszczeglnych kongenerw PCB podano wtabeli 3.
Stenie cynku ioowiu wsuchej masie osadu wobiektach 1 i2 byo na zblionym poziomie iwynosio odpowiednio:
953 mg Zn/kg s.m. zobiektu 1 i859 mg Zn/kg s.m. zobiektu 2,
83 mg Pb/kg s.m. zobiektu 1 i71 mg Pb/kg s.m. zobiektu 2.

38

Charakterystyka osadw powstajcych wprocesie oczyszczania ciekw opadowych...

Osad pobrany zczci osadowej separatora (obiekt 3) charakteryzowaa sucha masa stanowica 34,4 %, wktrej pozostao po praeniu stanowia 77,5 % s.m. Zawarto wglowodorw bya bardzo dua iwynosia 28 000 mg/kg s.m. Suma wielopiercieniowych wglowodorw aromatycznych (WWA) wbadanym osadzie wynosia 9,39 mg/kg s.m., apolichlorowanych
bifenyli (PCB) 1,43 mg/kg s.m. Zawarto cynku ioowiu ksztatowaa si na poziomie:
1195 mg Zn/kg s.m.,
120 mg Pb/kg s.m.
Osad pochodzcy zosadnika urzdzenia typu TOS (obiekt 4 separator starego typu)
charakteryzowaa niewielka zawarto suchej masy 6,34 %. Pozostao po praeniu
(substancje mineralne) stanowiy 94,4 % s.m. Zawarto wglowodorw wynosia 9400
mg/kg s.m. wtym WWA stanowiy 38,97 mg/kg s.m. Polichlorowane bifenyle wynosiy 0,65
mg/kg s.m. Zawarto cynku ioowiu ksztatowaa si na poziomie:
1048 mg Zn/kg s.m.,
95 mg Pb/kg s.m.
4.2. Wyniki bada analizy granulometrycznej
Analiz granulometryczn osadw wykonano dla substancji mineralnych po praeniu
wtemp. 550C. Osady po wysuszeniu w105C byy scementowane ioddzielenie poszczeglnych czstek byo niemoliwe. Do bada granulometrycznych osadu zastosowano sita
orednicy oczek od 0,062 mm do 2 mm.
Wyniki analizy granulometrycznej osadu przedstawiono graficznie na rysunkach 1 i3,
wpostaci krzywej sumacji, ktra okrela udzia procentowy danej frakcji imniejszych wbadanym osadzie.

Rys. 1. Krzywa sumacji analizy sitowej osadw zobiektw 1, 2 i4

Fig. 1. The curve of aggregation of sieve analysis of sediments from sites 1, 2 and 4

39

Ewa Szyprowska, Aleksandra Nechay

Rys. 2. Udzia procentowy poszczeglnych frakcji wskadzie granulometrycznym osadw

zosadnikw, powstajcych wprocesie oczyszczania ciekw opadowych zterenw
stacji benzynowych obiekty 1, 2 i4
Fig. 2. Share of different granulometric fractions of sludge from septic tanks, the resulting in
the purification process sewage rainwater from the area of petrol stations objects 1,
2 and 4

Rys. 3. Krzywa sumacji analizy sitowej osadu zobiektu 3

Fig. 3. The curve of aggregation of sieve analysis of sediments from the object 3

40

Charakterystyka osadw powstajcych wprocesie oczyszczania ciekw opadowych...

Rys. 4. Udzia procentowy poszczeglnych frakcji wskadzie granulometrycznym osadu zosadnika zintegrowanego zseparatorem powstajcego wprocesie oczyszczania ciekw
opadowych zterenu stacji benzynowej obiekt 3
Fig. 4. Share of different granulometric fractions of the sediment trap integrated with the separator, the resulting in the purification process sewage rainwater from the area of petrol station object 3

Udzia poszczeglnych frakcji wosadzie przedstawiono na rysunkach 2 i4. Wosadnikach zlokalizowanych na obiektach 1, 2 i4 udzia frakcji 1 mm stanowi od 86% do 99,6%
(rys.1). Udzia poszczeglnych frakcji wosadach zposzczeglnych obiektw bada by
zrnicowany. Wosadzie pobranym zosadnika zintegrowanego zseparatorem (obiekt 3
zbiornik bez przegrody) 89% stanowi frakcje 0,3 mm (rys. 3).
5. Wnioski
1. Wyniki przeprowadzonych bada osadw powstajcych wprocesie oczyszczania ciekw opadowych ze zlewni stacji benzynowych wykazay zrnicowany poziom ste
zanieczyszcze. Gwnym skadnikiem tych zanieczyszcze s substancje mineralne
piasek, oraz wglowodory, wktrych znajduj si wielopiercieniowe wglowodory
aromatyczne (WWA) ipolichlorowane bifenyle (PCB).

41

Ewa Szyprowska, Aleksandra Nechay

2. Wysokie stenie takich zanieczyszcze jak:

wglowodory od 9400 mg/kg s.m. do 28 000 mg/kg s.m.,
WWA (suma) od 9,39 mg/kg s.m. do 38,97 mg/kg s.m.,
PCB od 0,32 mg/kg s.m. do 1,43 mg/kg s.m.,
potwierdziy, e badane osady s odpadami niebezpiecznymi.
Pimiennictwo
Analiza granulometryczna piasku. BN-65/6728-01.
Anielak A.M. 2000. Chemiczne ifizykochemiczne oczyszczanie ciekw. Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa.
Charakterystyka osadw ciekowych. Oznaczanie wartoci pH. PN-EN 12176:2002.
Charakteryzowanie odpadw. Oznaczanie strat przy praeniu odpadw, szlamw
iosadw. PN-EN 15169:2007.
Charakteryzowanie odpadw. Oznaczanie suchej masy po oznaczeniu suchej pozostaoci lub zawartoci wody. PN-EN 14346:2007.
Charakteryzowanie odpadw. Oznaczanie zawartoci wglowodorw metod grawimetryczn. PN-EN 14345:2005.
Rozporzdzenie Ministra rodowiska zdnia 27 wrzenia 2001 r. wsprawie katalogu
odpadw (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).
Sawicka-Siarkiewicz H. 2005. Separatory charakterystyka, dobr, warunki stosowania. Przegld Komunalny Wodocigi Kanalizacja 3(12).

42