SYSTEMY POMIAROWE

Studia stacjonarne I stopnia

sem.IV
Wydzia Zarzdzania
Politechnika Biaostocka
Przygotowa: dr in. ARKADIUSZ UKJANIUK

PROGRAM WYKADW SP

Bdy pomiaru, rda bdw, niepewno pomiaru

Wyraanie i wyznaczanie niepewnoci pomiaru wedug przewodnika ISO
Klasyfikacja czujnikw, zasady przetwarzania sygnaw, parametry
metrologiczne czujnikw
Czujniki tensometryczne, budowa, zasada dziaania, charakterystyki
przetwarzania, przyczyny bdw
Czujniki termorezystancyjne, termoelektryczne, budowa, zasada
dziaania, charakterystyki przetwarzania, przyczyny bdw
Czujniki indukcyjne, budowa, zasada dziaania, charakterystyki
przetwarzania, przyczyny bdw
Czujniki hallotronowe, budowa, zasada dziaania, charakterystyki
przetwarzania, przyczyny bdw
Czujniki piezoelektryczne, budowa, zasada dziaania, charakterystyki
przetwarzania, przyczyny bdw
Czujniki pojemnociowe, budowa, zasada dziaania, charakterystyki
przetwarzania, przyczyny bdw

PROGRAM WYKADW SP

Metody i techniki pomiaru

wielkoci elektrycznych
(rezystancji, napicia prdu)
Metody i techniki pomiaru wielkoci mechanicznych
(prdkoci liniowej, przyspieszenia, siy, momentw)
Metody i techniki pomiaru wielkoci hydraulicznych
(cinienia, prdkoci przepywu)
Metody pomiaru temperatury, przyczyny uchybw

LITERATURA
S. Tumaski: Technika pomiarowa. WNT Warszawa 2007.
Chwaleba A. i inni Metrologia elektryczna WNT Warszawa 2003.
Wyraanie niepewnoci pomiaru. Przewodnik. Gwny Urzd
Miar, 1999, ISBN 83-906546-1-x.
E. Romer: Miernictwo przemysowe. PWN. Warszawa 1978.
A. Chwaleba, J. Czajewski: Pomiary elektryczne i elektroniczne
wielkoci mechanicznych. OW Politechniki Warszawskiej 1993.
A. Chwaleba, J. Czajewski: Przetworniki pomiarowe wielkoci
fizycznych. OW Politechniki Warszawskiej 1993.
M. apiski: Pomiary elektryczne i elektroniczne wielkoci
nieelektrycznych.WNT, Warszawa, 1974.
L. Michalski, K. Eckersdorf: Pomiary temperatury. WNT 1986.
R. Hagel: Miernictwo wielkoci nieelektrycznych metodami
elektrycznymi. Skrypt Politechniki lskiej, I i II cz.

LITERATURA
J.
Czajkowski,
M.
Woek:
Miernictwo
wielkoci
nieelektrycznych. AGH Krakw, 1981.
J. Kwaniewski: Przetworniki pomiarowe. AGH Krakw, 1994.
M. Miek: Pomiary wielkoci nieelektrycznych metodami
elektrycznymi. Pol. Zielonogrska 1998.
M. Turkowski: Przemysowe sensory i przetworniki pomiarowe.
WPW, Warszawa 2000.
L. Michalski, K. Eckersdorf, J. Kucharski: Termometria,
przyrzdy i metody. Pol. dzka 1998.
W. Nawrocki: Termometria szumowa. WPP, Pozna 1995.
W. Nawrocki: Systemy i sensory pomiarowe. WPP, Pozna
2001.
W. Torbicz, Z. Brzzka: Czujniki chemiczne i bioczujniki.
PTTS-Adiutor, Warszawa 1995.
R. Janiczek: Porednie pomiary wielkoci fizycznych.
Ossolineum Wrocaw, 1995.
J. Biernacki: Sensory i systemy termoanemometryczne. WKi,
Warszawa 1997.

BEDY POMIARU, RDA BDW,

NIEPEWNO POMIARU

Czujnik

Miernik

Mierniki:
analogowe:

bd podstawowy wskaza;
bd dodatkowy wskaza;
bd odczytu;

cyfrowe:

bd multiplikatywny;
bd addytywny .

y f x

MIERNIKI ANALOGOWE - BDY

Bd podstawowy wskaza przyrzdu wynika z niedokadnoci wykonania
jego elementw skadowych w procesie wytwrczym. Jest okrelony przez
producenta za pomoc klasy dokadnoci. Jej warto okrela
maksymalny bd graniczny:

Znajc warto klasy dokadnoci i zakres pomiarowy, moemy maksymalny

bd wskaza:

MIERNIKI ANALOGOWE - BDY

Bd dodatkowy (podawany przez producenta)

Bd ten zwizany jest z przekroczeniem podczas pomiaru
znamionowych warunkw pracy przyrzdu. Znamionowe warunki
okrelone s przez nastpujce parametry:

temperatur otoczenia (np. +100 C +300 C);

wilgotno powietrza (np. do 85%);
natenie obcych pl magnetycznych (np. do 5 Oe);
czstotliwo znamionow (np. 50 Hz) lub przedzia dopuszczalnych
czstotliwoci (np. 20-50-400 Hz);
wspczynnik zawartoci harmonicznych, charakteryzujcy stopie
odksztacenia od sinusoidy krzywej napicia lub prdu (np. h 5%);
sposb pooenia przyrzdu podczas pracy (np. pionowe albo poziome,
albo pod okrelonym ktem, np. 300).

MIERNIKI ANALOGOWE - BDY

Bd odczytu

Bezwzgldny bd odczytu dla przyrzdu wskazwkowego o rwnomiernej podziace

od p

Zp
d

Cakowity maksymalny (graniczny) bd pomiaru

pm max od

k Zp

p
k

p
Zp

100%
d
100% d
Zp

PRZYKAD 1
Woltomierz laboratoryjny klasy 1 (k = 0,5%) ma podziak
rwnomiern o 75 dziakach (d = 75) i zakres pomiarowy Z P = 15V.
Zmierzono jednoczenie dwa rne napicia. Wartoci
zmierzonego napicia wynosz 8V i 14V. Naley obliczy graniczne
wzgldne bdy zmierzonych obu napi i zapisa wyniki pomiarw.

Graniczny bd pomiaru (przyjmujemy p=0,2):

p
k
0,5% 0,2
gr Z p
15V

0,075V 0,04V 0,115V 0,12V

100% d
100% 75

Zmierzone napicia moemy zapisa w postaci:

U1=80,12V i U2=140,12V,
Wartoci granicznych wzgldnych bdw zmierzonych napi wynosz:

MIERNIKI CYFROWE - BDY

Dokadno cyfrowych przyrzdw pomiarowych okrelana jest w sposb bardziej zoony
ni elektrycznych miernikw wskazwkowych. Nie istnieje tu pojcie klasy dokadnoci,
tak charakterystycznej dla przyrzdw wskazwkowych. Poza tym brak jest jednolitego
sposobu podawania przez rnych wytwrcw granicznych bdw wskaza
charakteryzujcych dokadno ich wyrobw. Sposb okrelania bdw jest w dodatku
rny dla poszczeglnych funkcji pomiarowych w ramach tego samego przyrzdu (np. inny
dla pomiaru napi staych, a inny dla napi zmiennych).

Bd graniczny U pomiaru np. napicia przyrzdem cyfrowym :

bdu multiplikatywnego p, podawanego zwykle w % i stanowi on
uamek wartoci mierzonej U (ang. % of reading - % rdg). Moe te
si zdarzy, e wytwrca podaje bd w postaci (0,01% of range +
5D);
bdu addytywnego z- zalenego od zakresu przyrzdu, na ktrym
wykonuje si pomiar, wyraonego w jednostkach wartoci mierzonej
Warto skadnika addytywnego jest podawana:
czsto jako wielokrotno ziarna - n najmniej znaczcych cyfr
(znakw), np. 3 dgt oznacza 3 ziarna - cyfry;
czasem jako uamek (%) zakresu:

PRZYKAD 2
Zmierzono multimetrem cyfrowym BM202 dwie wartoci
napicia: 14 V i 23V. Obliczy wzgldne graniczne bdy pomiaru
napicia, jeeli pomiar odbywa si na zakresie 25 V, warto
ostatniej cyfry 10 mV i dokadno (0,5%wm+2c). Wyraenie w
nawiasach rozszyfrowuje si nastpujco: 0,5% wartoci
mierzonej + 2 cyfry. Oznacza to, e graniczny (maksymalny) bd
bezwzgldny wskaza UX wyraa si nastpujco:
UX = (0,5% wartoci mierzonej +210mV)
Ux1 = (0,5%14 V + 210 mV) = (0,07 V 0,02 V) = 0,09V
Ux2 = (0,5%23 V + 210 mV) = (0,115 V 0,02 V) = 0,135V
Zaoono tu skrajnie niekorzystny przypadek, gdy oba skadniki bdu maj ten sam znak.

Ux1=U1+Ux1 = (14,00 0,09)V Ux2=U2+Ux2 = (23,00 0,14)V

NIEPEWNO POMIARU
Bd pomiaru jest to rnica midzy wartoci dokadn a wielkoci
zmierzon. Niestety wartoci dokadnej nigdy nie poznamy, wic i nie poznamy
dokadnego bdu pomiaru. Jednak celem kadego pomiaru wykonywanego
przez inyniera (i nie tylko) jest podanie wielkoci mierzonej wraz z pewn
miar niedokadnoci pomiaru.
Kompletny wynik pomiaru powinien zawsze obejmowa estymat
wartoci prawdziwej
oraz miar niedokadnoci wartoci zmierzonej
Niepewno (uncertainty): definiowana jest jako: parametr, zwizany
z wynikiem pomiaru, charakteryzujcy rozrzut wartoci, ktre mona w
uzasadniony sposb przypisa wielkoci mierzonej.
Rozrniamy: niepewno standardow i standardow zoon.
.
Niepewno standardowa (standard uncertainty) jest to niepewno wyniku
pomiaru wyraona jako odchylenie standardowe
lub pierwiastek z estymaty wariancji
jeeli wariancja jest nieznana.

Wynik pomiaru bez miary jego niedokadnoci nie ma adnej wartoci!

METODA TUPU A GRAFICZNA ILUSTRACJA

I interpretacja wyniku bez uwzgldnienia poprawek

II - interpretacja pojedynczego wyniku pomiaru
III interpretacja redniej z uwzgldnieniem poprawek

NIEPEWNO POMIARU
rda niepewnoci pomiaru:

niepena definicja wielkoci mierzonej;

niedoskonaa realizacja definicji wielkoci mierzonej;
nie reprezentatywne prbkowanie prbka mierzona moe nie
reprezentowa wielkoci mierzonej;
wpyw czynnikw zewntrznych (rwnie niedoskonay pomiar warunkw
otoczenia);
rozdzielczo przyrzdw pomiarowych (w tym te skoczona ich czuo oraz
subiektywne bdy w odczytywaniu wskaza);
przyblienia i zaoenia wynikajce z metody pomiarowej;
niedokadno wzorcw i wartoci przypisanych materiaom odniesienia;
niedokadne wartoci staych i innych parametrw otrzymywanych ze rde
zewntrznych do pomiaru, a uywanych w procedurze przetwarzania danych;
zmiany w powtarzanych obserwacjach wielkoci mierzonej w pozornie
identycznych warunkach.

NIEPEWNO POMIARU
Niepewno standardow oblicza si stosujc dwie metody:
metod typu A opart na rozkadach czstoci;

metod typu B opart na rozkadach danych lub przyjtych a priori.

Niepewno typu A ocenia si za pomoc metod statystycznych.
Na podstawie serii N niezalenych pomiarw wielkoci
mierzonej Xi oblicza si warto redni
wyniku pomiaru:

Niepewno standardowa typu A wyznacza si jako odchylenie

standardowe z redniej:

NIEPEWNO POMIARU
Do wyznaczenia niepewnoci typu B niezbdne s informacje
o parametrach metrologicznych aparatury pomiarowej (najczciej
wystarczy znajomo wartoci bdu granicznego). Przy zaoonym
jednostajnym rozkadzie bdw aparatury niepewno typu B
oblicza si z zalenoci:
Inne rda informacji o parametrach aparatury metrologicznej:
poprzednie dane pomiarowe;
specyfikacje wytwrcw;
dane kalibracyjne przyrzdw i elementw pomiarowych;
posiadane dowiadczenie wraz z ogln znajomoci zjawisk
i waciwoci przyrzdw i metod pomiarowych;
niepewnoci przypisane danym odniesienia zaczerpnitym
z podrcznikw.

NIEPEWNO STANDARDOWA ZOONA

Prawo propagacji niepewnoci
gdzie

metod A lub B

wspczynniki wraliwoci
Jeeli jest tylko jedna wielko wejciowa, to warto estymaty
mierzonej wielkoci wejciowej X oblicza si:
a niepewno zoona

gdzie :

met. A
met. B

NIEPEWNO ROZSZERZONA
(POMIAR BEZPOREDNI)
Wielko zmierzona powinna by przedstawiona w postaci:

Wielko
jest nazywana niepewnoci rozszerzon i oblicza si z wyraenia:

gdzie: kp wspczynnik rozszerzenia (przy poziomie ufnoci

p=0,95- kp=2, a dla p=0,9973 kp=3).
Jeeli
to niepewno rozszerzona
natomiast gdy:
wtedy niepewno rozszerzon wyznaczamy z

(dla p=0,9973),

NIEPEWNO I BD GRANICZNY

Przedstawienie poj bdu granicznego dla przyrzdw cyfrowych:

a) zmiana wartoci
bdu granicznego w funkcji wartoci mierzonej w
zakresie od 0 do Umax;
b) niedokadno pomiaru jako symetryczny przedzia
wok wyniku
pomiaru U ograniczony przez bd graniczny.

PRZYKAD 3
Omomierzem cyfrowym o zakresie 2,5 k i bdzie granicznym (0,4% wm +5c)
zmierzono piciokrotnie rezystancj. Wyniki pomiaru: 0,381k, 0,380k,
0,381k, 0,382k, 0,380k. Obliczy niepewno rozszerzon.
Warto rednia rezystancji wynosi .

Niepewno standardowa typu A

Niepewno standardowa typu B: w naszym przypadku warto rednia

rezystancji, warto jednej cyfry na zakresie 2,500k wynosi 0,001k, czyli 1,
std:

W wyniku oblicze otrzymujemy

Ostatecznie wynik pomiaru mona zapisa:

std otrzymamy:

NIEPEWNO STANDARDOWA ZOONA

(POMIAR POREDNI)
Zamy, e zmierzylimy porednio wielko D i zaleno funkcyjna jest

nastpujca:

A
B

, to niepewno zoona standartowa

f 2
D 2 D 2

u xi
u D
u A
u B
A
B
i 1 xi
2

2
C

1 2 A 2
ucA 2 ucB
B
B
2

Do obliczenia niepewnoci rozszerzonej naley przyj kp=2 dla p=0,95

U k p uc D

Wynik pomiaru zapiszemy:

D D U dla k p 2 i p 0,95

PRZYKAD 4
Przy pomiarze rezystancji metod techniczn dokonano piciu pomiarw prdu i
napicia multimetrem cyfrowym BM 202: U={1,325; 1,345; 1,298; 1,296; 1,309}V i
I={17,48; 17,36; 17,42; 17,33; 17,41}mA. Pomiar napicia odbywa si na zakresie
2,500V o rozdzielczoci 1mV i bdzie granicznym (0,5%wm+2c), prdu na
zakresie 25,00mA o rozdzielczoci 0,01mA i bdzie granicznym (2,0%wm+6c).
Poda warto rezystancji na poziomie ufnoci 95%.
Rozw.: Wartoci rednie i odchylenia standardowe napicia i prdu:

Niepewno typu B napicia i prdu:

PRZYKAD 4
Niepewno zoona pomiaru napicia :

oraz prdu:

Warto mierzonej rezystancji:

PRZYKAD 4
Poniewa R=f(U,I) pomiar poredni, to:

Do obliczenia niepewnoci rozszerzonej naley przyj warto wspczynnika

rozszerzenia kp=2 dla p=0,95
Ostatecznie wynik pomiaru zapiszemy:

PRZYKAD 5

MULTIMETRY

POMIARY WIELKOCI ELEKTRYCZNYCH

MIERNIKI ANALOGOWE
Prd I, napicie U(DC, AC), rezystancja R, moc czynna P, indukcyjno L,

RV = Un.

MIERNIKI ANALOGOWE

23
RA
0,004
Z A mA

MULTIMETRY POMIAR PRDU

MULTIMETRY POMIAR U, R, T

MULTIMETRY POMIAR I, U, R, T

MULTIMETRY POMIAR NAPICIA

Ilustracja miejsc podcze przewodw do multimetrw podczas pomiaru napicia

MULTIMETRY DANE METROLOGICZNE

TRUE RMS (z ang. TRUE Root Mean Square prawdziwa warto skuteczna)

MULTIMETRY DANE METROLOGICZNE

WCZANIE MIERNIKW

RBC

R x Rv
Rx

Rx
R x Rv
1
Rv

RBC = Rx + RA

Rx
0
Rv
RA << Rx

RV >> RX

POMIAR REZYSTANCJI
Pomiary rezystancj moemy wykona za pomoc:
multimetrem cyfrowym (funkcja pomiaru rezystancji);
mostkiem (technicznym lub laboratoryjnym);
metod techniczn.
BM202
Zakres
250
2,5k
25k,250k, 2,5M
25 M

Dokadno
(0,6%w.m.+8c)
(0,4% w.m.+5c)
(0,4% wm+2c)
(1% wm+4c)

Obliczy bd maksymalny (graniczny), z jakim mierzona jest

rezystancja RX = 380 na zakresie pomiarowym Rn =2,5k.
Rozwizanie:
Dla BM 202 producent podaje (tabela 1):
RX = (%wart. odczytu + ilo cyfr).
W naszym przypadku warto odczytu= 380, warto jednej cyfry
na zakresie 2,500k wynosi 0,001k, czyli 1, std:

RX= (0,4%380+51)= (0,004380+5)=

=(1,52+5)= 6,527.
Rx=(3807)

POMIAR REZYSTANCJI MOSTEK WHEATSTONEA

R2 R3
Rx
R4
n Rx

gdy a = 0,1 mm.

ok. 1 do ok. 10 M
Thomsona (Kelvina)
pomiar rezystancji w zakresie
0,000001 10
Rezystancja miedzianego przewodu czcego o dugoci 1 m i polu
przekroju poprzecznego 1,5 mm2 ma rezystancj ok. 12 m. Stanowi to
0,012 % wartoci 100 omowego rezystora.

TECHNICZNY MOSTEK WHEATSTONEA MW-4

R2
Rx

1 10 100
1

X0

Rb
P1

P2
X
1

Rd

P3

G
R3

R4
Pd

P1 - przecznik zmiany zakresw pomiarowych; P2 - przecznik czuoci mostka;

Pd - potencjometr drutowy

POMIAR REZYSTANCJI METODA TECHNICZNA

UX
RX
IX

Ukad z dokadnym pomiarem prdu (DPP)

UA
IA

A
IX
UZ

UV

RX

UX

O
LI
T
E

U X UV U A UV
RX

RA
IX
IA
IA

UV
RX
IA

POMIAR REZYSTANCJI METODA TECHNICZNA

Ukad z dokadnym pomiarem napicia (DPN)
IA

IX

A
A
IV

RX

UX
IX

UZ

UV
UX
RX

IX
I A IV

RX

UV

RX

UX

O
LI
T
E

UV
UV
IA
RV

UV
RX
IA

Rg RV R A

WIELKOCI NIEELEKTRYCZNE MIERZONE PRZY

POMOCY PEWN

CZAS I CZSTOTLIWO
WYMIARY GEOMETRYCZNE
SIY I MOMENTY SI
CINIENIA (STATYCZNE, UDAROWE)
PRDKOCI I PRZYPIESZENIA (LINIOWE, OBROTOWE)
MOC, PRACA, ENERGIA, SPRAWNO, ILO ENERGII PROMIENISTEJ
CIEPO (ILO CIEPA, PRZEPYW, TEMPERATURA)
ENERGIA PROMIENISTA
WASNOCI FIZYKO-CHEMICZNE MATERII
DEFEKTOSKOPIA
LOKALIZACJA OBIEKTW
BADANIA GEOLOGICZNE

STRUKTURA PRZETWARZANIA SYGNAW

2

PPS

A/C

KODER

5
MODUL.

KT
5

DEMODUL.

DEKODER

C/A

UWI

ANALIZA
1 niedoskonao rda (maa moc sygnau w porwnaniu z innymi sygnaami
wpywowymi, maa pojemno energetyczna, trudno w wydobyciu sygnau, zbyt
dua rnica gradientu, itp.), wpyw otoczenia rda (zakcenia przemysowe,
atmosferyczne,..),
2 rodzaj przetwornika (tensometryczne, indukcyjnociowe, indukcyjne,
termorezystory, termistory, termoelementy, pojemnociowe, hallotrony,
piezoelektryki (mono, poli, PVDF),elektrody pH, konduktometrii, przetworniki
jonizacyjne, itp, charakterystyka przetwarzania, ukad wczenia przetwornika
(wier-, p- czy peny mostek), wpyw otoczenia (temperatura, wilgotno, pola
elektryczne, magnetyczne, promieniowanie, ..)
3 rodzaj przetwornika, rozdzielczo, wpyw otoczenia .
4 rodzaj kodera algorytm, wykonanie, wpyw otoczenia
5 rodzaj modulacji (AM, FM, PCM, zoona, Bluetooth,..), wpyw otoczenia..
6 rodzaj kanau transmisji (droga radiowa, kabel elektryczny, wiatowd)

PRZETWORNIKI PIERWOTNE - PRZETWORNIKI POMIAROWE

Przetworniki
pierwotne:
R=f(s,F,p,T,..)
U=f(F,p,T, s,v,a,..)
L(M)=f(s,F,p,..)
I=f(promien, pH )
C=f(s, F,p,w. mat,.)

R
U=

U~

Standartyzacja
wyjcia

I=

I~

np..I=0-5mA
Ro=0-2k

SysPom-Reg
APR I=f(R)
APU I=f(U)=
APY I=f(x,y,z)
APU2 I=f(U ~)
WT30 I=f(p)

R=f(T)
5-20 mA

Przetworniki
pomiarowe
Ku=f(T,Uz)

K=0,52mA/mV,
Ku=20000V/V,
Zo+Rw=2k ,
G=10, gdy Ku 20%
Wsp. przetw. K 1%

PRZETWORNIK U=f(R)

Typowe metody przetwarzania zmiany rezystancji na napicie:

a) ukad ze stabilizowanym rdem prdu,
b) ukad dzielnika napicia zasilanego stabilizowanym napiciem,
c) charakterystyka przetwarzania

PRZETWORNIK I=f(U)
Rw< 200

PRZETWORNIK f= f(U)

Do 100 kHz
b. nielin. do 0,05%

ZAKRES I ROZKAD WIELKOCI

MIERZONEJ

Zakres wartoci mierzonej:

-6 m3/s do 100 m3/s;

natenie przepywu gazu od 10

objtociowe stenie tlenu w gazach od 10-5 do 1;

temperatury od 50 K do 5000 K;

cinienia od 10-5 N/m2 do 10

9 N/m2;

ZAKRES I ROZKAD WIELKOCI

MIERZONEJ
Dolna

i grna granica zakresu wartoci (xd, xg):

dolna granica xd< (- tak maa warto wielkoci mierzonej,

e zakcenia, szumy, wpywy maj istotne znaczenie, np.
ladowe iloci tlenu w atmosferze ochronnej);
grna granica xg> xgr, przy ktrej gwatownie narastaj
trudnoci uzyskania zadowalajcego wyniku pomiaru wskutek
intensywnoci zjawiska (cinienia , temperatury, amplitudy
drga,...np. przetw. PP do pomiaru b. wys. cinie);

ZAKRES I ROZKAD WIELKOCI MIERZONEJ

Praktyczne granice oczekiwanej zmiennoci

warto wielkoci mierzonej:
dobr racjonalnego obszaru pomiarowego przyrzdu;

Prawdopodobiestwo przekroczenia tych granic:

stanowi podstaw do zastosowania niezbdnych
rodkw, np.: rozszerzenie zakresu,
nieliniowo na granicach zakresu, zabezpieczenia
przecieniowe..).

CHARAKTERYSTYKA OBIEKTU POMIARU

rozcigo obszaru zjawiska i charakterystyka

rozkadu wielkoci mierzonej (przesy energii);

impedancja wewntrzna rda (zr<<zwe przetw.);

wielkoci wpywowe i zakcajce: stany i zjawiska

zachodzce w obiekcie pomiarowy i w jego otoczeniu
wpywajce porednio lub bezporednio (np. przesunicie
zera,...)

CHARAKTERYSTYKA OTOCZENIA OBIEKTU

POMIARU

obszar nie ssiadujcy bezporednio z

obiektem, ale zawierajcy elementy acucha
pomiarowego:
wpywa

on znacznie mniej intensywnie ni

obszar bezporedni;
istnieje moliwo ksztatowania jego
charakterystyk w celu minimalizacji jego
szkodliwego wpywu na obiekt pomiarowy.

METODA POMIAROWA
Metoda pomiarowa jest to sposb przyrwnania
wielkoci mierzonej do wzorca.
Inaczej jest to sposb realizacji rwnania przetwarzania
wielkoci pomiarowej x na sygna pomiarowy y.
y=f(x,Zi)

gdzie: Zi wektor wielkoci wpywowych i zakcajcych.

Szczeglnie wany jest sposb wprowadzania i utrwalania wzorca
miary oraz sposb realizacji ilorazu wartoci wielkoci mierzonej i
wartoci wzorca.

METODY POMIAROWE

METODA BEZPOREDNIA
METODA POREDNIA
METODA PORWNAWCZA
METODA RNICOWA

METODA ZEROWA

KOMPENSACYJNA
KOMPARACYJNA
PODSTAWIENIA

STATYCZNE WACIWOCI PP

STATYCZNE WACIWOCI PP

STATYCZNE WACIWOCI PP

STATYCZNE WACIWOCI PP

STATYCZNE WACIWOCI PP
WPYW CZYNNIKW ZEWNTRZNYCH

STATYCZNE WACIWOCI PP

PRZETWORNIKI POMIAROWE - RZD

MODELE PRZETWORNIKW POMIAROWYCH

PRZETWORNIKI RZDU ZEROWEGO

PRZETWORNIKI RZDU ZEROWEGO

PRZETWORNIKI PIERWSZEGO RZDU

PRZETWORNIKI PIERWSZEGO RZDU

PRZETWORNIKI PIERWSZEGO RZDU

WASNOCI DYNAMICZNE PRZETWORNIKW

PIERWSZEGO RZDU

METODY WYZNACZANIA WASNOCI DYNAMICZNYCH

PRZETWORNIKW PIERWSZEGO RZDU

METODA CZASOWA - (t)

METODA CZASOWA CH-KI PP

PRZETWORNIKI PIERWSZEGO RZDU

PRZETWORNIKI PIERWSZEGO RZDU

METODA CZSTOTLIWOCIOWA

PRZETWORNIKI PIERWSZEGO RZDU

UCHYBY DYNAMICZNE CZUJNIKW

KOREKCJA

PRZETWORNIKI DRUGIEGO RZDU

PRZETWORNIKI DRUGIEGO RZDU

PRZETWORNIKI DRUGIEGO RZDU

PRZETWORNIKI DRUGIEGO RZDU

PRZETWORNIKI DRUGIEGO RZDU

PRZETWORNIKI DRUGIEGO RZDUMETODA CZASOWA

PP-2

PRZETWORNIKI DRUGIEGO RZDU

METODA CZASOWA

PRZETWORNIKI DRUGIEGO RZDU

PRZETWORNIKI DRUGIEGO RZDU

G j

PRZETWORNIKI DRUGIEGO RZDU-CHARAKTERYSTYKA

CZSTOTLIWOCIOWA

X s

X j

G s

G j

Y s

Y j

PRZETWORNIKI DRUGIEGO RZDU-CHARAKTERYSTYKA

CZSTOTLIWOCIOWA

Charakterystyka amplitudowa przetwornika drugiego rzdu

PRZETWORNIKI DRUGIEGO RZDU-CHARAKTERYSTYKI

CZSTOTLIWOCIOWE

PRZETWORNIKI DRUGIEGO RZDUMETODA CZSTOTLIWOCIOWA

PRZETWORNIKI DRUGIEGO RZDU

PARAMETRY DYNAMICZNE

PRZETWORNIKI DRUGIEGO RZDU- PARAMETRY

DYNAMICZNE

PRZETWORNIKI DRUGIEGO RZDU

PRZETWORNIKI DRUGIEGO RZDU PRZEBIEGI

ODPOWIEDZI NA SKOK JEDNOSTKOWY

UCHYBY DYNAMICZNE CZUJNIKW

ETAPY PRZETWARZANIA SYGNAW

W PEWN

UZYSKANIE PIERWOTNEGO SYGNAU POMIAROWEGO (PSP);

PRZEKSZTACENIE PSP NA SYGNA UYTECZNY O POSTACI I MOCY

ODPOWIEDNIEJ DO SPENIENIA ZADA;

USUNICIE Z PSP CZY PRZEKSZTACONEGO ZAKCE I SZUMW;

PRZEPROWADZENIE KOREKT, PRZELICZE I DZIAA MATEMATYCZNYCH;

UJAWNIENIE WARTOCI WIELKOCI MIERZONEJ I DOPROWADZENIE DO

POSTACI ODPOWIEDNIEJ DLA UYTKOWNIKA.

PS

CECHY DOSKONAEGO CZUJNIKA

STAO W CZASIE I PRZY ZMIENNYCH WARUNKACH

CHARAKTERYSTYKI Y=f(X);

DUA CZUO NA WIELKO MIERZON ORAZ MAA NA WIELKOCI

WPYWAJCE (SELEKTYWNO);
DUA MOC SYGNAU POMIAROWEGO (Ps), MAA MOC SZUMW (Pn),
DUA WARTO ILORAZU
;

LINIOWO CHARAKTERYSTYKI Y=f(X);

PS / PN

SZEROKI ZAKRES POMIAROWY;

SABE ODDZIAYWANIE NA OBIEKT, ATWO POBRANIA
NIEZABURZONEJ WIELKOCI MIERZONEJ;
DUA SZYBKO DZIAANIA;
DUA TRWAO, ODPORNO NA RNORODNE WARUNKI OTOCENIA,
DUA NIEZAWODNO;
NISKI KOSZT GLOBALNY (ZAKUPU, INSTALACJI, KONSERWACJI,
NAPRAW,..)

ZASADY POMIARU WIELKOCI

NIEELEKTRYCZNYCH METODAMI ELEKTRYCZNYMI

Czujnik

X (nieelektryczna)
przetwarza si w Y
(elektryczn)

CZUJNIKI

Miernik

PARAMETRYCZNE
GENERATOROWE

Y=f(R, L, C, I, U,f,)

ZASADY POMIARU WIELKOCI

NIEELEKTRYCZNYCH METODAMI ELEKTRYCZNYMI

Mn

Czujnik

Miernik

X (wielko nieelektryczna)
mierzona przez miernik
nieelektryczny Mn (syg.
elektryczny) i mierzona
metod elektryczn Y

Np. pomiar temp. ciaa poprzez

pomiar energii promienistej

CZUJNIKI POMIAROWE
OGLNE ZASADY DZIAANIA

CZUJNIKI POMIAROWE
OGLNE ZASADY DZIAANIA

STATYCZNE BDY POMIARU

BDY SYSTEMATYCZNE

NIEDOSKONAO OBIEKTU (JAKO MIEJSCA WIELKOCI MIERZONEJ)

WPYWY PRZYRZDU (CZUJNIKA) NA OBIEKT
NIEDOSKONAO PRZYRZDU POMIAROWEGO
WPYWY OTOCZENIA I OBIEKTU NA CZUJNIK, PRZETWORNIKI I ACUCH
POMIAROWY
ZASADA LUB METODA POMIAROWA
NIEDOSKONAO OBSERWATORA
BD POBRANIA PRBKI

BDY PRZYPADKOWE (MONA TYLKO OGRANICZY)

SZUMY TERMICZNE, ELEKTRYCZNE, MAGNETYCZNE, MECHANICZNE

NIEDOSKONAOCI ELEMENTW CZUJNIKW I PRZETWORNIKW (tarcie w
oyskach miernikw, histereza sprysta, magnetyczna, luzy w mechanizmach,
niestao wasnoci elementw mechanicznych, elektrycznych, magnetycznych,
optycznych....)
BLDY KWANTOWANIA I ZLICZANIA

WPYWY PRZYRZDU (CZUJNIKA)

NA OBIEKT

Zw

Zd

poczenie

obiekt
E

Zobc

przyrzd
pomiarowy

SZUMY SAMOISTNE I WYMUSZONE

CHARAKTERYSTYKA ZAKCE

WIDMO CZSTOTLIWOCI I CZASOWY PRZEBIEG ZAKCE;

RDO ZAKCE (SIECI I SYSTEMY ENERGETYCZNE, AKUSTYCZNE, RADIOWE, MECHANICZNE,
WEWNTRZ UKADW POMIAROWYCH,..) ;
FIZYKALNY CHARAKTER SPRZENIA Z OBWODAMI UKADU
POMIAROWEGO (DROG PRZEWODNICTWA, INDUKCJI ELEKTROMAGNETYCZNEJ I
ELEKTROSTATYCZNEJ)

ZAKCENIA FLUKTACYJNE

SZUM CIEPLNY
SZUM RUTOWY
SZUM TYPU 1/f
SZUM IMPULSOWY

SPOSOBY ELIMINACJI ZAKCE

OGRANICZENIE INTENSYWNOCI ZAKCE ZE RDE

ZEWNTRZNYCH:

ODDALENIE RDE ZAKCE OD SIECI POMIAROWYCH,

OGRANICZENIE ZAKCAJCYCH PL MAGNETYCZNYCH I ELEKTRYCZNYCH,
OGRANICZENIE ZAKCE GENEROWANYCH PRZEZ STANY PRZEJCIOWE,
STOSOWANIE FILTRW FDP, FP,
STOSOWANIE ODPOWIEDNICH ELEMENTW ELEKTRONICZNYCH;

OGRANICZENIE WNIKANIA PL ZKCAJCYCH DO SIECI

POMIAROWYCH I GENEROWANIE ZAKCE SZEREGOWYCH:

SYSTEMY UZIEMIE,
SYSTEMY OSON ELEKTROSTATYCZNYCH,
SYSTEMY OSON MAGNETYCZNYCH

ZASADY POMIARU WIELKOCI

NIEELEKTRYCZNYCH METODAMI ELEKTRYCZNYMI
X

CZUJNIKI GENERACYJNE

CZUJNIK

Y=f(X)

MIERZONA WIELKO NIEELEKTRYCZNA POWODUJE

WYTWARZANIE SIY ELEKTROMOTORYCZNEJ (OGNIWA
FOTOELEKTRYCZNE, OGNIWA TERMOELEKTRYCZNE, OGNIWA
STENIOWE)

CZUJNIKI PARAMETRYCZNE

CZUJNIK

SIE POMIAROWA

EZ

Y= (f(X),EZ,SP)

RDO
ENERGII
ZASILAJCEJ

MIERZONA WIELKO NIEELEKTRYCZNA POWODUJE ZMIAN

WIELKOCI ELEKTRYCZNEJ (np. R, L, C, I, U, f), NIE WYSTPJUJE PRZY
TYM WYTWARZANIE ENERGII ELEKTRYCZNEJ WSKUTEK DZIAANIA
MIERZONEJ WIELKOCI NIEELEKTYRCZNEJ

CZUJNIKI PARAMETRYCZNE

CZUJNIKI REZYSTANCYJNE
R=f( , axbxc, itp..
OPORNIKI TERMOMETRYCZNE
R=f(T) pom. T, analiza gazw, prdkoci przepywu, itp..
CZUJNIKI ELEKTROLITYCZNO-REZYSTANCYJNE
Relektr.=f(st.) - pom. stenia
CZUJNIKI JONIZACYJNE
Rrodow..=f(stopnia jonizacji)
pom. prni, natenia promieniowania
CZUJNIKI FOTOELEKTRYCZNE REZYSTANCYJNE
Rfotonwki=f(energii promienistej)
CZUJNIKI INDUKCYJNE
Lw.,Lwz.=f(zmian param. obw. magnetycznego) - axbxc
CZUJNIKI MAGNETOSPRYSTE
=f(naprenia mechanicznego) pom. naprenia mechanicznego
CZUJNIKI POJEMNOCIOWE
C=f(axbxc, wzaj. poo. elektrod, )
pom. wielk. mechanicznych, wilgotnoci

CZUJNIKI GENERACYJNE

CZUJNIKI DYNAMICZNE
Zaleno siy elektromotorycznej od prdkoci zmiany strumienia
magnetycznego, przenikajcego przez cewk czujnika (v, a, f)
CZUJNIKI TERMOELEKTRYCZNE
Powstawanie siy termoelektrycznej na styku dwch metali (T, Ec )
CZUJNIKI PIEZOELEKTRYCZNE
Oparte na zjawisku piezoelektrycznoci wystpujcego w niektrych
krysztaach - kwarc, turmalin, sl Seignettea
(pom. a, v, s, wym. geom.)
CZUJNIKI ELEKTROCHEMICZNE (elektrody)
Tworz specjalne ogniwa dostarczajce SEM prdu staego (pom.
ste elektrolitw)
CZUJNIKI FOTOELEKTRYCZNE (ogniwa fotoelektryczne)
Pod dziaaniem promieniowania powstaje SEM prdu staego (pom.
parametrw promieniowania)

ZESTAWIENIE CHARAKTERYSTYCZNYCH PARAMETRW

CZUJNIKW

Rodzaje przetwornikw

Indukcyjnociowe, transformatorowe,
magnetoelektryczne
Oporowe-stykowe (lizgowe)
Oporowo-termometryczne
Termoanalityczne
(termokonduktometryczne,
termomagnetyczne)

Warto sygnau
pierwotnego
x=xmax

Symbol
wielkoci

Impedancja
wyjciowa
przetwornika
R1, Z[]

50 *10-3,,1

10,..,1000

0.5, , 10

10,, 1 *104

0.1,.,1

100

0.05,,0.5

20,.,500

1*10-5,, 1 *10-7

(0.1,,100)*106

Termoelektryczne

(10,,50)*10-3

1,,20

Oporowo-tensometryczne

(5,,100)*10-3

50,.,500

Elektrokonduktometryczne

(10,,500)*10-3

10,,1*104

Pojemnociowe

(10,,500)*10-3

100,,1*105

Fotoelektryczne

(10,,500)*10-3

1*106,, 1 *108

pH-metryczne

0.2,,0.5

1*107,, 1 *109

Jonizacyjne

1*10-10,, 1 *10-6

1 *108

Piezoelektryczne

1*10-11,, 1 *10-9

1 *108

Elektropolarograficzne, kulometryczne

Dopuszczalna moc
pobierana z
przetwornika
x=xmax, =1%,
P [W]
(0.001,,0.5)*10-3

(1,,100)*10-6

(1,,1000)*10-9

(0.5,,100)*10-12

PRZETWORNIKI WTRNE

WTRNE WACIWE (DO WZMOCNIENIA SYGNAU, UKSZTATOWANIA

JEGO POSTACI I STRUKTURY WZMACNIACZE, MODULATORY,
DEMODULATORY, PRZETWORNIKI A/C, C/A, UKADY KODUJCE);

KORYGUJCE I USUWAJCE ZAKCENIA (ELIMINACJA WIELKOCI

WPYWW I SZUMW KOREKTORY DYNAMIKI, FILTRY SZUMW I
ZAKCE,);

PRZELICZJCE (WYDOBYCIE Z JEDNEGO LUB KILKU SYGNAW

INFORMACJI BDCEJ JEJ FUNKCJ UKADY PRZELICZAJCE
ANALOGOWE, CYFROWE, SPENIAJCE FUNKCJE MATEMATYCZNE:
CAKOWANIE, UREDNIANIE,)

UKADY LINEARYZUJCE - PODZIA

Ukady analogowe pasywne, z nieliniowymi elementami korekcyjnymi;

Ukady analogowe aktywne, ze zmian wzmocnienia wzmacniacza

wedug okrelonego programu;

Ukady cyfrowe;

UKADY LINEARYZUJCE

Czujnik

Czujnik

Miernik

y f x

y f x nieliniowa

yk x

yl b ax

ANALOGOWE UKADY LINEARYZUJCE

ANALOGOWE UKADY LINEARYZUJCE

CYFROWE UKADY LINEARYZUJCE

PODZIA:
Ukady korygujce przez programowe dodawanie lub odejmowanie
bitw do cigu impulsw stanowicych informacj o mierzonej
wielkoci ( mae nieliniowoci);

Ukady, w ktrych nastpuje linearyzacja poprzez odpowiednie

programowanie cakujcego przetwornika A/C - due nieliniowoci
(zwykle z podwjnym cakowaniem)

CYFROWE UKADY LINEARYZUJCE