You are on page 1of 23

RENESANS RAMY

Wlochy
Pocztek: przeom XII i XIV w.
Koniec: XVI w.
Europa
Pocztek: XV w.
Koniec: XVI w.
NAZWA EPOKI
Renesans - Nazw epoce da pniejszy woski malarz, architekt i pisarz, Giorgio Vasari. Nazwa ta
miaa wyraa przeciwstawienie nowej epoki czasom redniowiecza. Termin ten oznacza powrt do
staroytnoci, do sztuki i filozofii antycznej oraz odrodzenie czowieka i kultury. Z pocztku
uywano tej nazwy w znaczeniu odrodzenia pastwa na wzr starorzymski, pniej dotyczyo to te
literatury, filozofii i ideaw antycznych. Pniej znaczyo to rwnie odnow i rozwj ludzkoci.
Odrodzenie - Z woskiego renessaince. Odrodzenie literatury antycznej, ludzkoci (renovatio
hominis), przeszoci ,odnowienie,
podnoszenie si jej na wyszy poziom, odnowienie staroytnoci (renovatio antiquitais), odrodzenie
przeszoci, dawnej wiedzy, kultury i sztuki antyku, programowo zapocztkowane w XIV w.
FILOZOFIA
Humanizm - Prd wiatopogldowy rozwijajcy tradycje antycznej wiedzy o czowieku jako o
jednostce (psychika i wraliwo). Dy do rozwoju osobowoci uznajc warto jego rozumu.
Humanici gosili potrzeb poznania i ksztatowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. W
myl humanizmu czowiek jest wielce wartociowy, liczy si jego talent, liczy si kade odrbne
istnienie. Czowieka w centrum wiata. Hasem (Terencjusz): Czowiekiem jestem i nic co ludzkie
nie jest mi obce
Reformacja - to prd mylowy renesansu majcy na celu reform Kocioa katolickiego, jego
praktyk i doktryn. Za jej przyczyn (bezporedni) uwaa si wystpienie Marcina Lutra, ktry w
roku 1517 w Wittemberdze ogosi tezy atakujce dotychczasowe pogldy na dotychczasowe
odpusty kocielne, dajc jednoczenie tumaczenia Biblii na jzyki narodowe. Ruch ten
zapocztkowa tworzenie odamw religijnych
Luteranizm - twrca Marcin Luter religia zakadajca, i jedynie Bg zdoa doprowadzi
czowieka do zbawienia, czowiek jako jednostka skaona nie potrafi sprosta sam wdrwce do
nieba. Inne zaoenia :
1. uznanie kadego wiernego do samodzielnego interpretowania Biblii, a co za tym idzie do
powszechnego dostpu do niej dziki tumaczeniom na jzyki narodowe;
2. Koncepcja kapaska pastor ma prawo zaoy rodzin, jego funkcja nie jest sakramentem, a
przez to pozbawiona jest cech witych;
3. Odrzucenie koncepcji ycia zakonnego;
4. Odrzucenie koncepcji spowiedzi i rozgrzeszenia;
5. Likwidacja hierarchii kocielnej, cho luteranie wprowadzili urzd superintendenta, do pewnego
stopnia odpowiadajcy biskupowi;
6. Komunia to spoywania ciaa i krwi Chrystusa w formie chleba i wina;
7. Koci ma by podporzdkowany pastwu, ktre te przejmuje cay jego majtek;

8. Wiara jedyna drog do zbawienia;


9. Likwidacja sakramentw, poza chrztem i komuni
Kalwinizm - twrca Jan Kalwin gosi teori predestynacji, wierzc, e los czowieka jest zapisany
w gwiazdach wedug wczeniejszego scenariusza. Bg przeznacza czowieka do zbawienia lub
potpienia niezalenie od jego osobistych stara; (zbawienie zaley od Boga). Inne zaoenia :
1, 2, 3, 4, 5 takie same jak w luteranizmie;
6. Komunia to przypomnienie ofiary Chrystusa o charakterze wycznie duchowym;
7. Teoria teokracji, czyli cisego poczenia pastwa z Kocioem : wadza naley do duchownych,
w tym wypadku wybieralnych;
8. Majtek nagrod za pracowito, bieda kar za lenistwo;
9. Bardzo surowe zasady moralne
Arianie - Zwani te jako bracia polscy. Nurt ten rozwin si w Polsce i by nurtem radykalnym bo
gosi oprcz zaoe religijnych rwnie hasa spoeczne. Arianie potpiali poddastwo chopw,
gosili potrzeb wyrzeczenia si majtku. W poowie XVII wieku wygnano ich
Anglikanizm - Nurt powstay w Anglii. Ruch ten powsta z natury politycznej i prywatnej. Henryk
VIII chcia polubi Ann Boleyn, a koci katolicki zabrania mu (odmowa rozwodu). Dlatego
krl Anglii sam mianowa siebie zwierzchnikiem kocioa anglikaskiego i polubi ukochan, ktr
i tak skaza na cicie
POJECIA
Antropocentryzm - czowiek i ludzkie sprawy w s centrum zainteresowa myliciela
Indywidualizm - kady czowiek jest uznany za dobro niepowtarzalne i odrbne. Erazm wprowadza
w ten sposb na nowo do filozofii pojcie jednostki
Tolerancja - prawem czowieka jest dochodzenie samemu do prawdy, nie wolno narzuca mu
wbrew jego woli adnych gotowych rozwiza
Racjonalizm - prawdy naley szuka na drodze rozumowej, bo tylko rozum jest wystarczajcym i
niezawodnym narzdziem poznania
Irenizm - renesansowa forma pacyfizmu, wyklucza siowe rozwizania sporw jako niezgodne z
rozumem. Erazm opowiada si za reform Kocioa. Zwalcza nieuctwo kleru, symoni i korupcj
Machiawelizm - doktryna dotyczca sprawowania wadzy, ktra za cel najwyszy uwaa dobro
pastwa i racj stanu. W imi tych wartoci dopuszcza podstp, zdrad, zbrodni, w myl hasa cel
uwica rodki
Utopia - teoria idealistyczna, zakadajca pewn doskonao, niestety niemoliw do zrealizowania
Egalitaryzm - rwno ludzi wobec prawa, gosi j Tomasz Morus
Harmonia - idea powszechnie uznawany przez mylicieli renesansu za wysok warto. Do ideau
harmonii, umiaru, rwnowagi w yciu i sztuce dyli artyci, pisarze i filozofowie
Dogmatyzm - to bezkrytyczne przyjmowanie pewnych pogldw lub twierdze.
Formalizm - to drobiazgowe przestrzeganie ustalonych form, przepisw bez wnikania w ich tre

GATUNKI LITERACKIE
Sielanka - Dawniej idylla. Utwr tematem swoim dotyczcy ycia wsi, pracy pasterzy, rolnikw,
rybakw. Przedstawia zagodzon, upikszon wizj wiata radosnego, pogodnego, bez
realistycznych obrazw. W literaturze polskiego renesansu sielankowy obraz wsi prezentuje Jan
Kochanowski w Pieni witojaskiej o Sobtce, a z kolei Szymon Szymonowic w utworze pt.
ecy prezentuje antysielank lub sielank niekonwencjonaln prezentujc drug stron
pracy na wsi jej realizm i cechy takie jak: wysiek, pot, zmczenie.
Anakreontyk Utwr poetycki sawicy uroki ycia, erotyk, wesoe biesiady. Gatunek
uksztatowany przez greckiego poet Anakreonta w VI w. p. n. e. Pieni biesiadne pisze m.in.
Kochanowski (Pie XX z Ksig pierwszych czy Pie IX ).
Piesn - Jest to gatunek liryczny, ktrego pochodzenie wyprowadza si ze staroytnej pieni
obrzdowych, piewanych przy akompaniamencie muzyki. Pie cechuje uproszczenie budowy,
prosta skadnia, ukad stroficzny, wystpowanie refrenw i paraleizmw (powtrzenie jakiego
elementu lub zasady budowy). Charakter pieni wynika z jej zwizkw z muzyk; uatwia
uksztatowanie melodii
Tren - Od greckiego sowa threnos czyli lament, pie aobna, opakiwanie. Jest to utwr
poetycki o tonie elegijnym i charakterze aobnym, powicony wspomnieniu osoby zmarej,
rozpamitywanie jej zalet i uczynkw. Gatunek ten uksztatowano w antyku, a do poezji polskiej
wprowadzi go Kochanowski
Traktat - Rozprawa obszernych rozmiarw podejmujca podstawowe problemy danej dziedziny
wiedzy. Wystpuje czsto w tytuach prac filozoficznych.
Kazanie - Przemwienie o treci religijnej, wygaszane podczas naboestwa, objaniajce teksty
religijne i zawierajce pouczenie moralne. Kazania redniowieczne wprowadzay realia ycia
codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kaza przybray
charakter utworw literackich niekoniecznie penice funkcje uytkowe. Kazania sejmowe Skargi w
proroczym tonie przeciwstawiy ideay heroizmu i patriotyzmu wzorom ycia ziemiastwa
Figlik - Jest to utwr omiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o treci przede wszystkim
obyczajowej, podajcy czsto anegdot bez puenty, dla samego zdarzenia
Fraszka - Z woskiego sowa frasca co oznacza gazka. Od frasche co oznacza bagatela,
drobnostka. Jest to krtki utwr poetycki bdcy odmian epigramatu, najczciej artobliwy i na
bahy temat, dotyczy jakiego zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamknity
wyrazist puent stanowic wyostrzenie myli lub konkluzje. Nazw wprowadzi Kochanowski w
okresie renesansu. Fraszka renesansowa miaa charakter gwnie sytuacyjny, wspczesna
posuguje si chtnie kontrastem form jzykowych
Nowela - Od woskiego sowa novella co oznacza nowo. Jest to krtki utwr epicki, ktry
charakteryzuje zwizo kompozycji (wyrany punkt kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby
postaci, wprowadzenie tylko jednego wtku, skupienie si na jednym tylko problemie, jeden punkt
widzenia
MIKOLAJ REJ

Zywot czowieka poczciwego


Jest to utwr parenetyczny czyli propagujcy pewien typ osobowoci, ktry ma by wzorem cnt
dla czytelnikw wspczesnych autorowi. W tym przypadku ideaem jest szlachcic, waciciel dbr
ziemskich, wiodcy prawy i spokojny tryb ycia. Rej podaje wiele poucze jak wychowywa
modego czowieka. Autor kadzie nacisk na wiek dojrzay. Wedug niego szlachectwo to nie tylko
powd do chway i wyrnienie, ale obowizek, ktry nakada czowiekowi herb , powinno
wobec ojczyzny i szereg cnt. Rej pokazuje to prezentujc te scenki negatywne. Wymiewa
naladowcw obcej mody, pretensjonalno i snobizm szlachcicw zapatrzonych na inne kraje.
Proponuje on szlachcicowi spokojny tryb ycia w posiadoci wiejskiej, korzystanie z wszelkich
dbr, jakie przynosz kolejne pory roku (zbir owocw jesieni, rybostwo, a zim polowania...).
Rej nie stroni od analizowania kwestii ycia czowieka (dobr maonkw, praca, rozrywka,
obowizki obywatelskie). Poczciwy ziemianin prowadzi pogodny tryb ycia, nie boi si staroci ani
mierci. [stoicyzm - spokj, umiar, cnotliwe ycie w zgodzie z natur i rozumem, rozplanowanie
bez zbytnich namitnoci][epikureizm: nie zakazuje on penego korzystania z dbr natury i wsi,
namawia do czerpania rozrywek, przyjemnoci wynikajce z ycia zapobiegliwego i gospodarnego
czowieka poczciwego.
KSIGA I
Opowiada o modoci, kadzie nacisk na wychowanie, moralno i obyczajowo. Nie mwi o
nauce. Zabawy, wiczenia cielesne. Po dziecistwie moe znale si na monym dworze (uczy
si) lub i do wojska bdzie ono go uczyo poytecznych zachowa (oszczdno, rzemioso
rycerskie, cierpliwo, pokora wobec niewygodnoci, ycie towarzyskie). Nastpnie powinien
wrci do domu, oeni si i wie ycie rodzinne.
KSIGA II
Szlachcic powinien by cnotliwy. Szlachectwo bowiem zaley od ycia, a nie od urodzenia. Nie
naley by pysznym, egoistycznym i trzeba dba o wartoci moralne. Na wszystko jest czas i
miejsce. ycie ma by zgodne z rytmem natury. Natura wyznacza kolejno prac gospodarczych.
Kontakt z natur doskonali estetyczno i moralno.
KSIGA III
Suma rozwaa nad dostojestwem, powag wieku starczego. ktry otoczony jest czci,
szacunkiem, mioci, jest autorytetem i doradc.
Krotka rozmowa miedzy 3 osobami
W utworze "Krtka rozprawa midzy trzema osobami, Panem, Wjtem, a Plebanem" wida trosk
autora o sprawy kraju. Wyraa si ona w krytyce poszczeglnych stanw, organizacji pastwa,
sdownictwa, starosty, sejmu , wojskowoci. Rej krytykuje te stany, ktre maj wpyw na ksztat i
rzdy w Rzeczypospolitej. Szlacht obwinia o hazard, zbytki, prywat, rozrzutno, obojtno
wobec ojczyzny. Duchownym zarzuca chciwo, zaniedbanie obowizkw duszpasterskich,
wiecki, bogaty tryb ycia, zepsucie instytucji Kocioa. Najmniej winny jest wjt (biedny,
wystraszony, wyzyskiwany przez obie warstwy), ktry kwituje dysput "Ksidz pana wini, pan
ksidza, a nam prostym zewszd ndza..."
A.FRYCZ-MODRZEWSKI
W tym synnym traktacie autor tworzy wasn wizj prawidowo funkcjonujcego, sprawiedliwego,
prawego pastwa. Traktat ten wynika z obserwacji sytuacji w Polsce, stosunkw politycznych,
spoecznych, ekonomicznych i religijnych w niej panujcych. Jest to picioksigowy traktat
polityczny.
KSIGA I [o obyczajach]
Jest to traktat o uczciwoci i rozumie, ktry ma wspomaga dziaanie kadego czowieka. Mwi te
o sprawiedliwoci; wszyscy s rwni. Za najwysz cnot uznaje on rozum (humanista).
Zlikwidowanie ebractwa przez przytuki. da opieki nad starcami i kalekami. Postuluje o

ograniczenie wywozu zagranic zboa, aby nie byo godu w kraju. Pragnie wprowadzenia urzdu
czuwajcego nad jakoci i cen towarw. Naley kultywowa tradycje i obyczaje kadego narodu.
KSIEGA II [o prawach]
ze wzgldu na zawart w niej myl: bez praw nie moe by prawdziwej wolnoci
KSIGA III [o wojnie]
Potpia on wojn i uwaa, e walczy mona tylko w obronie. Krytykuje wydarzenia wojenne
(mier, cierpienie). Spory naley rozstrzyga pokojowo - dyplomatycznie. Wojny s wywoane
przez wadcw, ktrzy chc da ujcie zapdom przywdczym. Wojna sprawiedliwa w obronie
honoru, granic i statusu narodu, a nie wojna zaborcza. Jest ona przyczyn kalectwa fizycznego i
psychicznego. To proci ludzie cierpi, a nie wadcy, ktrzy je wywouj.
KSIGA IV [o kociele]
Nawoanie do reformy kocioa. Duchowiestwo zasuguje na krytyk. Powinno propagowa
wartoci duchowe i moralne, a nie zabiega o doczesno, jednoczenie pragnc wadzy.
KSIGA V [o szkole]
Krytyka ludzi nie pragncych wyksztacenia i le traktujcych nauczycieli. Pienidze zamiast
wydawa na zabawy i stroje naley wyda na nauk. Korzyci pyn te dla pastwa i religii.
Nauczycielami nie powinni by ksia lecz ludzie wieccy. Uczcy w duchu wiary. czenie
moralnoci i wyksztacenia intelektualnego
Uniwersalny pakiet postulatw Modrzewskiego:
- wszyscy obywatele powinni by rwni wobec prawa;
- wszyscy obywatele powinni bra udzia w wyborze krla (teraz ju prezydenta);
- wojna jest rzecz z pastwa powinny wspistnie pokojowo;
- szkoa wymaga reform i nakadw finansowych;
- czowiek jest z natury dobry, mona zaufa jego naturze;
- pastwo powinno by rzdzone sprawnie, sprawiedliwie i surowo;
- tolerancja religijna

PIOTR SKARGA
Kazanie sejmowe
Polska w XVI wieku nie miaa potnej armii i systemu prawnego ani mocnego skarbu. Wrd
szlachty szerzya si anarchia. Nie ktrzy chcieli uzdrowi t sytuacj po przez odwoanie si do
sumienia i przekona szlachty. Piotr Skarga by doradc krla i kaznodziej krlewskim. Chcia on
poprawi sytuacj poprzez jedno wiary. Chcia wzmocni wadz centraln. Wedug niego Polska
cierpiaa na pewne choroby:
- nieyczliwo i chciwo
- brak patriotyzmu
- niezgody ssiedzkie
- naruszenie jednoci katolickiej
- osabienie wadzy i dostojnoci
- krlewskiej
- niesprawiedliwe prawa
- grzechy i jawne zoci
W KAZANIU II porwnuje on kraj do matki i toncego okrtu. Na tym okrcie wszyscy dbaj
tylko o siebie, tak jak w Polsce. Poprzez brak wsppracy gubi si, a naley uratowa okrt czyli
Polsk by uratowa siebie. Ten kraj (matka) jest chora, a mimo to oddaa wszystko dzieciom, a one
s niewdziczne. Matk trzeba szanowa bo ona nas chroni. Mio do ojczyzny powinna by
szczera, prosto z serca, bezinteresowna. Ojczyzna te daa swym dzieciom wszystko
bezinteresownie.
Skarga zaleca podnie rang Senatu oraz umocni centraln wadz. Szlacht za podda krytyce.

Kazanie VIII pokazuje t anarchi, baagan, niesprawiedliwo w kraju w ktrym szlachta moe
grabi, upi i mordowa. W Kazaniach zawarty zosta patriotyzm wraz z szacunkiem dla
ojczyzny. Ch pokierowania narodem i wskazania mu waciwej drogi.
JAN KOCHANOWSKI
Najwybitniejszy twrca renesansu, dba o swj styl, form uprawianych gatunkw, artyzm jzyka i
wszechstronn wiedz, zna acin, grek, hebrajski, studiowa epok staroytn (filozofi i sztuk)
zna dziea Erazma z Rotterdamu i innych mu wspczesnych twrcw nawizywa do antyku min.
w gatunkach literackich (pieni, fraszki, dramat klasyczny, elegie) propagowa staroytne filozofie i
odwoywa si do twrczoci Horacego podejmowa motywy mitologii i literatury greckiej
,przetumaczy psalmy Starego Testamentu (Psaterz Dawidw) uwaa, e wiat to jedna harmonia
widzia wielkie wartoci natury i wsi, wielbi czowieka gosi epikureizm i stoicyzm.
PIE O SPUSTOSZENIU PODOLA
Jest to V pie. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole upi
Tatarzy. Nazywa ich zbjcami. Jednoczenie zachca Polakw do walki. Boleje nad porwaniami.
Jest oburzony zachowaniem si Polakw. Poddali si oni niemal bez walki. Zwyciyli ich
innowiercy, koczownicy, nie godni Polakw. Wstydzi si za nich, e doprowadzili do takiej haby.
Jest oburzony obojtnoci szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoci Polakw wobec
psw tureckich. Proponuje im walk, by pacili na wojsko, na bro, by walczyli. Uwaa, e naley
opodatkowa szlacht i zorganizowa sta doborow armi. Kochanowski chce by walczy cay
nard. da patriotyzmu. O jego oburzeniu wiadczy ironiczne zakoczenie i Polak jest gupi
przed i po szkodzie. Mimo szkody nie staraj si oni naprawi bdu. Nie ucz si na nich. Nie
dbaj o ojczyzn, a o prywat. Nie wycigaj z tragedii wnioskw. Nie umiej ustrzec si przed
podobn sytuacj w przyszoci.
ODPRAWA POSW GRECKICH
Akcja tej tragedii rozgrywa si w staroytnej Troi lecz problem jest aktualny w czasach
Kochanowskiego. Dylemat bohaterw dramatu: czy odda Helen posom i uchroni ojczyzn od
wojny czy pozostawi j w Troi wedug yczenia krlewicza, a ojczyzn narazi na wojn. Staje si
to uniwersalnym problemem przedstawiania interesw prywatnych ponad sprawy kraju. Antenor
(patriota, Iketaon (pose przekupny). Troja to alegoria Polski, wiadczy o tym podobny w Troi
Kochanowskiego ustrj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej , podobiestwo Rady
Krlewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cia. Pouczenie polskich rzdzcych. Wadcy
otrzymali wadz od Boga , a to pociga za sob odpowiedzialno. Maj dba o swoich
poddanych. Poddani za musz umacnia pastwo umysem, szlachetnoci i mdroci. Trwao i
potga pastwa zaley od poszanowania prawa i przez rzdzcych jak i poddanych.
NA SOKOLSKIE MOGIY
Jest to krtki utwr o patriotycznym wyrazie. Przesanie jego jest nastpujce: Nie ma nic ponad
ojczyzn, czowiek powinien nawet z radoci umiera za ni.
Na lip
Poeta wyzna, e w jej dobroczynnym cieniu chroni si chtnie, tu bowiem nie dochodziy
promienie soneczne nawet w poudnie, w najwikszy upa. Znajdowa ukojenie w powiewie wiatru
i piewie ptakw. Pochwaa odpoczynku, wiejskiego ycia. Fraszka o charakterze pochwalnym.
Fraszka przedstawia idylliczn natur arkadyjsk, ktra dostarcza czowiekowi rnych poytkw,
za ycie zgodne z ni daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczcie.
Na dom w Czarnolesie

Charakterystyka podstawowych ideaw yciowych czowieka renesansu. S to przede wszystkim


czyste sumienie, zdrowie, yczliwo ludzka i skromno obyczajw. Dom ten jawi si jako arkadia
spokoju i radoci.
Pie witojaska o sobtce
Utwr liryczny o charakterze sielankowym. Skada si z krtkiego wstpu, opisujcego obchody
Sobtki na wsi w wieczr witojaski. Potem nastpuje pieni dwunastu panien. Obok nuty
miosnej, w pieniach poszczeglnych panien brzmi pochwaa ycia na wsi, znana z utworu Reja
ywot czowieka poczciwego.
Panna XII
Pochwaa wsi gdzie ludzie yj bezpiecznie i spokojnie. Ci co yj w miastach, na dworze lub s
marynarzami to naraaj si na niebezpieczestwo. Na wsi czowiek spokojnie zajmuje si swoim
polem. Uczciwie zaopatruje rodzin i zajmuje si dobytkiem. Dobytek gospodarzowi przynosi
poytek. Wokoo piewaj ptaki. Skrztna gospodyni krzta si i pomaga mowi, a dobrobyt
pomaga unikn awantur. Dzieci ucz si ycia skromnego i umiarkowanego.
O Kapelanie
Dowcipna anegdota o kapelanie, ktry na wymwk krlowej, e zaspa i pno wyszed na msz,
tumaczy si, e wogle nie spa tej nocy. Kochanowski namiewa si z kocioa i z duchownych
rozpustnych, pijcych i nie speniajcych swoich obowizkw.
O Kaznodzieji
Mowa o duchownych, ktrzy prawi kazania, ale si do nich nie stosuj. Grzesz, ale potpiaj na
ambonie grzesznikw. S li i przewrotni.
O Doktorze Hiszpanie
Opowiada ona anegdot o prawniku krlewskim Rozjuszu, ktry wymkn si z grona
zabawiajcych si kielichem kompanw, jednak towarzysze zabawy wywarzyli zamknite drzwi
jego pokoju i zaczli przepija do niego tak, e nastpnego dnia si dziwi: Szedem spa trzewo,
a wstaj pijany
O ywocie ludzkim
Fraszka ta mwi o przemijalnoci ludzkiego istnienia i ludzkich spraw. Tre nawizuje do filozofii
stoickiej. Daremno walki z Fortun z ludzkim losem. Nieubagalne przemijanie ycia jest
nieodczn cech ludzkiej egzystencji.
Do gr i lasw
Znajdujemy tu humanistyczn akceptacj ycia i wiata oraz pochwa Carpe diem. Dalej co
bdzie? Srebrne w gowie nici, a ja z tym trzymam, to co w czas uchwyci.
O mioci
Ukazuje on potg mioci. Mio jako uczucie nadajce sens ludzkiemu yciu. Oraz mio jako
flirt, gra miosna, pena renesansowego humoru i radoci ycia.
Ku muzom
Pragnie przetrwa w pamici potomnych.
Czego chcesz od nas Panie...
Synonimem Boga jest wszystko co on stworzy i cigle tworzy. wiat jest harmonijny i zgodny tak
jak potny jest Bg. Obserwujc natur czowiek stwierdza jej doskonao czyli doskonao
Boga. Pie ta jest pochwa harmonijnego wiata. Potga Boga polega na tym i Ten stworzy
wiat. Bg jest artyst i doskonaym konstruktorem. Hod naturze, a przez to Bogu. Czowiek nie
boi si Boga, tylko wyraa wdziczno za to co Bg stworzy.

Modlitwa o deszcz
Czowiek modlcy si do Boga, moe oczekiwa spenienia swoich pragnie.
Psaterz Dawidw
Jest to przekad gwnych myli, ktre zawieraj psalmy. Przekad poetycki. Jest to najdoskonalszy
wytwr poezji lirycznej Kochanowskiego.
IDEALY YCIOWE KOCHANOWSKIEGO
Stateczny umys...
Przestrzega przed popadaniem w skrajno, dystans przed szczciem i nieszczciem. Naley
cieszy si yciem i nie myle o mierci, ktra dopadnie kadego. Naley spdza dni wesoo i
pogodnie. Czowiek powinien pozostawi co po sobie potomnym. Jest to antyczny stosunek do
ycia.
Patrzaj jako nieg po grach si bieli...
Refleksja nad przemijajcym yciem. Nie naley poddawa si losowi, przeciwstawi si
nieszczciu. Jeli czowiek sam sobie pomaga to Bg go chroni. Ukazanie nie trwaoci ludzkich
dokona i ycia. Naley pogodnie, miao i z wiar w dobro i przez ycie. Docenia w jego
wartoci.
Nie wierz fortunie...
Ostrzeenie o zmiennoci losu. W jednej chwili mona straci wszystko. Przestroga przed
faszywymi przyjacimi, ktrych obchodz pienidze przyjaciela. Krytyka ludzi pieszczcych si z
bogactwem. Najwikszym skarbem jest cnota, ktra nie zaley od losu. Uznawanie wartoci ycia,
dobroci, mdroci, szlachetnoci.
Nie porzucaj nadzieje...
Ukazanie chwiejnoci i nie stabilnoci losu. Nie naley si jednak poddawa, bo kieruje nami Bg i
Fortuna. Naley mie nadziej na lepsze jutro, cieszy si yciem - afirmacja ycia. Los jest
zmienny, mona wszystko straci lub wszystko zyska. Przemija to co dobre i to co ze. Umiar we
wszystkim. Rozumnie i pokornie przyjmowa to co jest nam przeznaczone.
Mio szale, kiedy czas po temu...
Naley korzysta z ycia, woln chwil przeznaczy na zabaw, ale naley zachowa umiar, bo nie
zawsze jest na to odpowiedni czas i miejsce. Uznaje warto jedzenia, picia i taca. Nawouje do
zabawy, cieszenia si yciem, do zapomnienia o rnicach stanowych. Naley powici si
cakowicie zabawie. Czowiek jest panem chwili, a o przyszoci decyduje Bg. Rado z ycia.
Przy zabawie naley zapomnie o waniach i sporach.
Daty, ktre warto zapamita, powtarzajc zagadnienia odrodzeniowe:
- 1517 - Marcin Luter ogasza swoje tezy w Wirtenberdze;
- 1531 - lub Henryka VIII z Ann Boleyn, powstaje Koci narodowy w Anglii (anglikanizm);
- 1536 -Jan Kalwin wydaje swoje dziea;
- 1454 - 1563 - obrady Soboru w Trydencie;
- 1546 - bunty chopskie w Niemczech;
- 1536 - rozpoczcie wojen religijnych we Francji;
- 1572 -rze hugenotw we Francji ( zw. noc w. Bartomieja);

- 1598 -wydanie edyktu nantejskiego przez krla Francji, zapowiadajcy tolerancj religijn.
Daty graniczne oraz geneza nazwy epoki renesansu
Renesans narodzi si we Woszech w wieku XVI, a wspaniay rozkwit kierunkw artystycznych
i literatury to wiek XV. W krajach pnocno europejskich renesans rozwija si przez XV i
XVI wiek, a w Rzeczpospolitej "zoty wiek" czyli rozkwit odrodzenia to XVI wiek (panowanie
Jagiellonw), koniec epoki to lata 30 -te XVII wieku.
Termin renesans uyto na okrelenie nowych kierunkw rozwoju sztuki i kultury europejskiej,
poczwszy od XIV wieku, ktre zainteresoway si czowiekiem i jego yciem doczesnym. Chcc
pozna jego samego i wiat, sigano do rde kulturowych i naukowych staroytnoci. Rozwj
epoki renesansu to te postp naukowy i obyczajowy w Europie.
Gwne hasa epoki odrodzenia europejskiego
- mecenat - tradycja przejta od monych i bogatych rodw woskich, m.in. od Mecenasa, ktre
opiekoway si modymi artystami, pozwalajc jednoczenie na rozwijanie ich talentw, nauk
i prac i na rozwj sztuki, nauki i kultury w ogle. Renesans znacznie rozpowszechni ten fenomen
we wszystkich krajach Europy;
- humanizm - jest to gwny nurt mylowy epoki, ktry sigajc do tradycji antycznej, rozwija
swoj wiedz o czowieku i wiecie;
- reformacja - jest to drugi najwaniejszy nurt mylowy renesansu, ma podoe spoeczne, dy
do radykalnych zmian w Kociele -jego organizacji i doktrynach, powodujc wiele sporw i wojen,
a take rozam katolicyzmu na inne wyznania;
- antropocentryzm -pogld, ktry w orodku wszelkiej myli stawia czowieka i jego sprawy;
wie si z humanizmem.
Renesans w Europie jako epoka wielkich odkry
Nastpi wwczas niebagatelny rozwj wszelkiej dziaalnoci czowieka w rnych dziedzinach
- geografia - organizowano wyprawy zamorskie, w celu dopynicia i osiedlenia nowych ldw,
np. wyprawa Krzysztofa Kolumba;
- astronomia - Mikoaj Kopernik bada ruch planet i gwiazd; doszed do wniosku, e to nie Ziemia,
ale Soce jest rodkiem kosmosu, a wszystkie inne ciaa niebieskie si wok niego krc;
- kultura -ludzie odkryli swoj warto, godno i wolno, do ktrej zostali stworzeni, nie jako
grupa, ale jako indywidualno; wiat zosta stworzony dla nich;
- sztuka - odnowiono studia nad kultur, sztuk i literatur staroytn, dziki czemu rozwijaa
si kultura europejska;
- religia - reformacja zmienia oblicze Kocioa i dopucia do gosu jzyki narodowe w czytaniu
Pisma witego.
Wyznania, ktre powstay w rezultacie dziaa reformacji
-luteranizm;
-kalwinizm;
-anglikanizm;
-bracia polscy;
-bracia czescy.

Najwybitniejsi myliciele epoki odrodzenia w Europie


- Erazm z Rotterdamu jest autorem dziea "Pochwaa gupoty". Jest on najwybitniejszym humanist
epoki. Jego pogldy dotyczce czowieka, sprowadziy si do myli, e kady czowiek jest w gbi
serca dobry, to za, co ze jest wynikiem niewiadomoci. Erazm rozpowszechni irenizm, czyli
pogld, e naley zachowa pokj i tolerancj wyznaniow i nie tylko;
- Niccolo Machiavelle napisa dziao pt. "Ksie", przedstawiajc posta idealnego wadcy, ktry
dla dobra kraju i interesu pastwowego jest w stanie posun si do kadego. Nawet niemoralnego
i nieetycznego czynu, faszu, podstpu, przemocy. Dziaa wedug maksymy "cel uwica rodki",
dlatego usprawiedliwia w sobie natur lwa i lisa, dziki ktrym jest odwany, ale te przebiegy
i cwany. Od tego dziaa pochodzi doktryna polityczna, o nazwie makiawelizmu;
- Tomasz Morus napisa "Utopi", ktra przedstawia obraz idealnego pastwa, ktre jest
odizolowane od reszty wiata -nie ma ta pienidzy, ludzie s rwni i yj zgodnie z rytmem
naturalnym. Od tego dziaa pochodzi utopia, jako wyobraenie, czego nierealnego, nieistniejcego
rzeczywicie, nieprzystajcego do realiw.
Nowela -gatunek literacki, rozpowszechniony przez proz Boccaccio
Giovanni Boccaccio jest twrc noweli, stworzy jej wyznaczniki gatunkowe i kompozycyjne, ktre
pniej bd naladowane przez innych pisarzy. W swoim dziale "Dekameronie" zawar Boccaccio
sto nowel, ktre charakteryzoway si zwiz, jednowtkow akcj. Gwny problem przewija
si w utworze cay czas, by na kocu dotrze do rozwizania. Nowela ma ograniczon ilo
bohaterw, opisy i komentarze rwnie s zmniejszone. Wzr gatunkowy stanowi utwr "Sok".
Uniwersalno dzie Williama Szekspira. Dramat szekspirowski w kompozycji i treci
"Makbeta
Dziaa dramatyczne William Szekspira s wspaniaymi sztukami teatralnymi, uksztatoway
one europejsk scen nowoytn, s klasyk. O ich uniwersalnoci wiadczy fakt, e byy
one czstym odwoaniem w baroku, owieceniu i romantyzmie, rwnie wspczenie. Stanowi
one rdo inspiracji dla reyserw teatralnych. Na jzyk polski tumaczyli je m.in. Jan Kasprowicz,
Stanisaw Komian, Jarosaw Iwaszkiewicz, Roman Brandstaetter, Stanisaw Baraczak. Cz
dramatw Szekspira zostao przeniesionych na ekran: "Poskromienie zonicy", "Romeo i Julia",
"Hamlet", "Makbet".
Tematem dzie Szekspira jest przede wszystkim czowiek, pojmowany jako istota samodzielna,
targana przez rne czasem sprzeczne ze sob emocje i namitnoci -mio, nienawi, zazdro,
chciwo, szlachetno, oddanie.
Kompozycja dramatw Szekspira:
- rezygnacja z zasady trzech jednoci, sceny rozgrywaj si w pokojach, w lesie, na placu boju;
wystpuje kilka wtkw pobocznych; czas przekracza jedn dob;
- sceny kilkuosobowe, nie jak w dramacie antycznym, trzyosobowe;
- brak zasady decorum, okrelajcej odpowiedni styl do treci -wysokiej bd niskiej; dramaty
Szekspira, jako gatunek wysoki, zawiera elementy komizmu;
- postacie stworzone przez Szekspira s zmienne, ich charakter ulega zmianie pod wpywem
zdarze - Makbet z przestraszonego czowieka zmienia si w morderc;
- brak chru, ktry komentuje przebieg akcji, dopowiada;
- elementy fantastyczne wpywaj na przebieg wydarze.

Powstanie sonetu renesansowego - Franciszek Petrarka i William Szekspir


Sonetem nazywamy gatunek liryki, ktry skada si z dwch zwrotek -dwie pierwsze
czterowersowe, s opisowe, dwie ostatnie trzywersowe, s refleksyjne, maj odwoania
filozoficzne;
W czasie wczesnego renesansu ( XIV stulecie) tworzy je we Woszech Franciszek Petrarka. Byy
to utwory o tematyce miosnej, opieway uczucie poety i urod boskiej Laury. Nie wiadomo
waciwie, czy kobieta ta istniaa naprawd, czy zostaa zmylona, niemniej jednak opis
niespenionej mioci i zakochanych jest bardzo przekonujcy, poniewa poeta uywa sw
nacechowanych emocjonalnie, ktre zawsze pojawiaj si przy prbie nazwania uczu, ktre
przeywa zakochany.
W pnym renesansie w Anglii ( XVI/XVII stulecia) sonety pisa te Szekspir; stworzy ich sto
pidziesit cztery, byy kunsztowne w budowie. Tematem by cigy upyw czasu, ycie ludzkie.
"Zoty wiek kultury polskiej", czyli inna nazwa odrodzenia w naszym kraju
Jest to wiek XVI, czyli czasy panowania ostatnich Jagiellonw. W tym wanie okresie
zauwaamy znaczny rozwj Rzeczpospolitej jako potgi terytorialnej, ekonomicznej,
politycznej i gospodarczej w Europie. Rozwina si take bardzo kultura i sztuka. on krla
Zygmunta Starego zostaa woska ksiniczka Bona Sforza. Dziki wprowadzonym przez
ni na dworze zwyczajw, zmienia si polska kuchnia, ale te obyczaje. Krl wzorowa si na
woskiej polityce i kulturze. Na jego dworze przebywali znani humanici: Woch Kallimach
i Niemiec Konrad Celtis, ktrzy przynieli do Polski nowe prdy renesansowe.
"ywot czowieka poczciwego" Mikoaj Reja i prezentowana tam filozofia yciowa i wzr
osobowoci
W "ywocie czowieka poczciwego", ktry naley do literatury parenetycznej, Rej zawar przede
wszystkim wzr czowieka do naladowania, za jakiego uwaa szlachcica -ziemianina. Jest
on przykadnym gospodarzem wiejskim, yje pobonie, wedug spokojnego rytmu.
Rej wykorzystuje w "ywocie..." magi liczby cztery - tyle jest wanie typw osobowoci,
wymienia sangwinika, flegmatyka, choleryka, melancholika; tyle jest te ywiow, stron wiata,
pr roku, a take etapw ludzkiego ycia. Opisuje Rej dziecistwo, modo, wiek dorosy i staro
czowieka i daje wiele wskazwek dotyczcych tych etapw. Rej pisze o rnych aspektach
i wartociach w yciu "poczciwego czowieka" -jego wewntrznym szlachectwie, powinnociach,
patriotyzmie, cnotach, ktre powinien on pielgnowa. Szlachcic Reja wiedzie bardzo spokojne
i niczym nie zmcone ycie na wsi, ktra jest te jego miejscem pracy, odpoczynku. yje
on zgodnie z natur, od ktrej otrzymuje te liczne dary.
"Krtka rozprawa midzy trzema osobami, Panem, Wjtem a Plebanem" Mikoaja Reja jako ocena
spoeczestwa polskiego
Rej w formie dialogu przedstawia trzy warstwy spoeczne Rzeczpospolitej -szlacht,
duchowiestwo i chopw. Gwne postacie utworu s ich przedstawicielami. Pan i Pleban, czyli
szlachcic i ksidz padaj ofiarami surowej krytyki Reja. Szlachcie zarzuca autor rozrzutno,
przekupno, akomstwo, prno, wygodnictwo, lenistwo i nieodpowiedzialno za losy kraju,
doprowadzenie do zej sytuacji, ktra teraz panuje. Duchowiestwo atakowane jest przede
wszystkim za interesowno, chciwo, nieobowizkowo, lenistwo, zbyt wystawny i hulaszczy
tryb ycia, niedouczenie, niekonsekwencj w postpowaniu. Chopi s wykorzystywani przez
te dwie warstwy, ktre utrzymuj si z cikiej pracy chopa. Nie maj waciwie adnych praw.
Rej poprzez tak krytyk wypowiada si w kwestiach wanych dla caego kraju i spoeczestwa.
Tematyka poezji Jana Kochanowskiego

Jan Kochanowski jest wybitnym poet humanistycznym z uwagi na swoje wszechstronne


i dokadne wyksztacenie. Dlatego mona nazwa go poet doctus, czyli poet uczonym. W swojej
poezji podejmuje bardzo rnorodn tematyk:
- filozoficzn w "Pieniach", "Fraszkach", "Trenach";
- patriotyczn w "Pieniach", "Fraszkach", "Odprawa posw greckich";
- moraln w "Pieniach";
- dotyczc pochway wiejskiego ycia i natury w "Pieniach";
- dotyczca natury ludzkiej w "Fraszkach";
- dotyczc sztuki, poezji, artysty w "Pieniach";
- uczu ojcowskich i blu w "Trenach";
- zaczerpnit z mitologii i historii staroytnej w "Odprawie posw greckich" w "Szachach".
"Odprawa posw greckich" Jana Kochanowskiego - kompozycja tragedii renesansowej
- zachowana zostaa zasada trzech jednoci; miejsce -dziedziniec, czas -jedna doba, akcjajednowtkowa;
- sceny skonstruowane s w taki sposb, e wystpuje w nich niewielka liczba postaci; std czste
s relacje jednej osoby, ktra opowiada o obradach Rady trojaskiej;
- zachowana jest klasyczna budowa tragedii, z prologiem, epeisodionami i stasimonami.
"Odprawa posw greckich" jako dramat o uniwersalnej treci
Jan Kochanowski wykorzystuje mask historyczn do przekazania swoim czytelnikom okrelonych
treci. Przedstawia bowiem w "Odprawie..." histori staroytn, ale wypowiada si przede
wszystkim na tematy wspczesne. Zauwaa poeta pewne podobiestwo midzy sytuacj w Troi
przed wybuchem wojny z Grecj, a realiami wspczesnej mu Rzeczpospolitej. Zabiera
Kochanowski gos w kwestii polityki polskiej, ale te krytykuje polskie spoeczestwo, ktre
zapominajc o interesie narodowym, samo si bogaci, jest przy tym przekupne i samowolne.
Jan Kochanowski przedstawia dla lepszego wyraenia swoich myli, dwch skrajnie rnych
bohaterw, ktrymi s: patriota Antenor oraz egoista Parys, ktry swoim zachowaniem przyczyni
si do wybuchu wojny. Autor stawia zachowanie patrioty za wzr do naladowania, tpi i neguje
zachowanie samowolne, ktrego przykady zauwaa te w polskim sejmie. Tragedia ta ma wymow
uniwersaln, ktr mona odczytywa niezalenie od okolicznoci.
Filozofia yciowa Jana Kochanowskiego - "Fraszki" i "Pieni"
Fraszk na nazywamy niedugi wiersz, ktry cechuje lapidarno, artobliwy sposb przekazywania
treci, czsto koczy j trafna pointa. Fraszki pisa Kochanowski "na co", "do czego", "o czym".
Powstawa fraszki o charakterze miosnym, filozoficznym, patriotycznym.
Fraszki s:
- satyr na obyczajowo dworsk;
- satyr na ludzkie wady, przywary: dewocj, chciwo, gupot;
- refleksj na tematy oglne, zawierajc czste odwoania do filozofii. Tak jest we fraszce
"O ywocie ludzkim", ktra jest zadum nad ziemskim yciem ludzi, ktre pene jest przecie
niestaoci, ulotnoci, niepewnoci, czowiek nie wiele moe zmieni, poniewa jest tylko lalk
i kukiek w wielkim teatrze wiata, ktry jest wyreyserowany przez Boga. Wartoci cenione przez
czowieka, czyli rzeczy, ale rwnie moralno okazuj si nieprzydatne, poniewa i tak
zakoczymy nasze ziemskie ycie. Druga fraszka pod takim samym tytuem "O ywocie ludzkim"

nazywa Boga "Wieczn Myl", ludzie zajmuj si nieistotnymi wzgldem wielkoci Boga
rzeczami. Fraszka "Do gr i lasw" jest miniaturow biografi Kochanowskiego, ktry znalaz
si w rnych miejscach i odegra rne role. Fraszka wic s wic zapisem rnych uczu,
przey, refleksji samego poety.
Pieni nazywa si utwr poetycki, ktry pocztkowo tworzony by z przeznaczeniem wokalnego
wykonania. Potem zaistnia jako samodzielny gatunek literacki. Jan Kochanowski pisa pieni
o charakterze miosnym, patriotycznym, refleksyjnym, chwalcym wiejsk sielank. Tematem jest
te przemijanie i ulotno ludzkich spraw. Rozmyla o cnocie, ludzkim rozumie, niemiertelnoci
poezji, radoci, pyncej z ycia, smutkach, mierci, poniewa chce znale zoty rodek. Dziki
niemu moliwe jest zdobycie szczcia, poczenie filozofii epikurejskiej, ktra nakazywaa w tym
celu zaywanie przyjemnoci oraz filozofii stoickiej, ktra raczej proponowaa spokj wewntrzny
i opanowanie.
"Treny" Jana Kochanowskiego
Tren jest gatunkiem zapoyczonym z literatury staroytnej. Naley on do gatunkw aobnych,
ktre byy do kunsztownie skomponowane i tworzone wedug okrelonych regu. Na pocztku
przedstawia osob zmar, ktr by jaki bohater, jej zasugi, al, spowodowany mierci, pacz
i lament, potem za pocieszenie i uspokojenie. Cykl, ktry napisa Kochanowski dotyczy jego
zmarej creczki, Urszulki, ktra wraz ze swoim ojcem, poet i filozofem, jest bohaterk "Trenw".
Publicystyka w polskiej literaturze odrodzeniowej
Publicystyk nazywamy taki dzia pimiennictwa, ktrego zainteresowania sprowadzaj si do
wydarze aktualnych, biecych, ktre wzbudzaj zainteresowanie spoeczestwa i pobudzaj
do dyskusji. Publicystyka moe podejmowa tematy polityczne, obyczajowe, spoeczne, kulturalne.
Dziea publicystyczne rodz si wwczas, gdy w pastwie co si dzieje, zmienia i co moe mie
wpyw na dalsze wydarzenia. W renesansie rozkwit prozy publicystycznej nastpi dziki pracy
Andrzeja Frycza Modrzewskiego, ktry zajmowa si pojciem ustroju demokratycznego oraz
Piotra Skargi, ktry zasyn dziki wizjom mesjanistycznym, pojawiajcym si w jego kazaniach.
Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat "O poprawie Rzeczpospolitej"
Ten znakomity publicysta stworzy dzieo, ktre jest jego gosem w sprawie sytuacji panujcej
obecnie w Polsce. "O poprawie Rzeczpospolitej" zawiera projekt reform, ktre dotycz najbardziej
istotnych w kraju spraw. Maj one wprowadzi sprawiedliwy ustrj, dziki ktremu obywatele bd
si czu bezpieczne. Modrzewski jest prawdziwym humanistycznym patriot, dlatego jego dzieo
przesycone jest rwnie hasami, pyncymi z nowoczesnego mylenia o pastwem.
"O poprawie Rzeczpospolitej" skada si z piciu ksig, ktre s wykadni pogldw
Modrzewskiego:
"Ksiga I O obyczajach" zawiera pouczenie o dobrych obyczajach i etyce, ktra nie moe zosta
przez obywateli zapomniana;
"Ksiga II O prawach" zawiera ona mdr myl: "bez praw nie moe by prawdziwej wolnoci";
postuluje w niej Modrzewski o rwno wobec prawa wszystkich obywateli, niezalene
od pochodzenia;
"Ksiga III O wojnie" wyznaje autor irenizm, czyli umiowanie pokoju, potpia wojny, ktre
przynosz zo;
"Ksiga IV O Kociele" postuluje uniezalenienie wadzy Kocioa od Rzymu;
"Ksiga I O szkole" autor chce podniesienia poziomu szkolnictwa, poniewa wie, jak wane jest
wyksztacenie modych ludzi.

Piotr Skarga i "Kazania sejmowe" jako przykad retoryki


"Kazania sejmowe" s dzieem najwaniejszym Skargi, ktry by kaznodziej krlewskim. Zawar
w nich trosk o losy ojczyzny, o ktrej przyszo bardzo si obawia. Dlatego te jest w nich tyle
ostrzee dla obywateli, ktrych prosi o wiksze oddanie ojczynie. Stosuje Skarga wiele figur
retorycznych, ktrymi s: wzruszenie serc odbiorcw, wpywanie na ich pogldy, obrazowe
porwnania, ktre maj lepiej uwidoczni i przedstawi argumenty autora.
Wedug Skargi Rzeczpospolita chylia si ku upadkowi, poniewa szlachta pozwala sobie na zbyt
wielkie naduycia, ktre prowadz do rozkradania wasnoci pastwowej, nieposzanowania prawa,
upadku moralnego. Skargo postuluje przede wszystkim wzmocnienie wadzy krlewskiej, dlatego,
e to wpynie na prac sejmu, ktry do tej pory nie pracowa jak naley. Skarga przyrwnuje
ojczyzn do toncego statku, na ktrym wszyscy martwi si i chc ratowa swoje rzeczy, zamiast
ratowa statek, poniewa w przypadku jego zatonicia wszystko i tak przepadnie.
Szymon Szymonowic - "ecy"
ecy" to sielanka realistyczna, nie przedstawia, tak jak typowa sielanka, arkadyjskiego obrazu wsi,
ktry jest krain szczcia, rajem. Jest to utwr, ktry wynika z obserwacji prawdziwych
stosunkw, ktre istniej na wsi paszczynianej -chopi ciko pracuj od samego witu do nocy,
nie maj co je, ich rodziny s bardzo biedne. Nie maj w ogle korzyci ze swojej pracy,
poniewa wszystko zabiera Starosta. Oprcz niego, poznajemy jeszcze w "ecach" dwie chopki
-Oluchn i Piertuch. Pracuj one ju bardzo dugo i s zmczone, boj si jednaj narzeka przy
pilnujcym je Starocie, poniewa nie chc oberwa batem. Jest on zym czowiekiem, poniewa
oprcz tego, e bije zmczone ju chopki, zmuszajc je do pracy, to dodatkowo zupenie burzy
rytm przyrody, ktra zasypia, kiedy robi si ciemno. Chopi za musz jeszcze pracowa. piewa
o tym Pietruch w swojej pieni, ktra ma przynie nadziej.
"ecy" jako anty sielanka odstaje od innych utworw Szymona Szymonowica, ktre nawizuj
budow i tematyk do sielanek staroytnych, przedstawiajcych uroki wsi.
Sielank nazywamy utwr literacki, ktry opisuje prac i ycie pasterskie. Jest w niej zawarta
koncepcja ycia bez problemw, ktre wypenia spokojna praca, a take przyjemnoci. Sielanka
ma charakter pogodny, radosny, ubarwia rzeczywisto. Funkcjonuje te nazwa idylla. W literaturze
staroytnej takie wanie utwory nazywano bukolikami, czyli utworami o pasterzach i ich yciu,
a take georgikami, czyli utworami o rolnikach. Kompozycyjnie sielanka moga przybiera form
epick, ktra opisywaa ycie wiejski, albo te udramatyzowan, dialogow, ktre przeradzay si w
scenki; ich bohaterami byli pasterze.
Posta Mikoaj Spa Szarzyskiego
Badacze zastanawiaj si nad yciem i twrczoci tego poety. Nie wiadomo do koca, w ktrej
epoce umieci jego twrczo. Zwiera ona bowiem wpywy nowych prdw w literaturze
i wiatopogldzie, charakterystyczne dla baroku, ale jednoczenie lata krtkiego ycie Spa
Szarzyskiego to jeszcze okres odrodzenia. Uznaje si go czsto prekursorem baroku.
Renesans w poezji Spa Szarzyskiego przejawia si w:
- pokazaniu mioci do ludzkiego ycia;
- pisaniu na rne tematy, nawet szatana, ale nie przedstawia go poeta w straszliwych poetyckich
obrazach;
- pokazaniu czowieka, ktry ma swj honor, chce podj walk o siebie samego ze zem;
- samej postaci Szarzyskiego, ktry jest poet doctus, czyli twrc wyksztaconym, oczytanym,
przygotowanym do pisanie, przez znajomo poetyk.

Barok w poezji Spa Szarzyskiego wida natomiast w:


- barokowej poetyce - nieregularne wiersze, przerzutnie, ktre burz harmoni, dua doza emocji
i patosu w opisach uczu i przey, przesada, paradoks, koncept;
- wyranie barokowy wiatopogld, ktry czyni wiat obcym czowiekowi, przez co czuje si on
samotny i zagubiony, wiat cay czas si zmienia;
- czowieka umieszcza midzy trawicymi go ywioami i sprzecznociami;
- bohaterem poezji jest rwnie szatan, a tematem gwnym mier, upyw czasu, marno
i krucho doczesnoci.
Poezja Mikoaja Spa Szarzyskiego - wybr niektrych utworw
"Sonet IV" ("O wojnie naszej, ktr wiedziemy z szatanem, wiatem i ciaem")
Tre tego utworu przejrzycie opisuje ju sam jego tytu. Bohater tego sonetu musi zmierzy si ze
wszystkim pokusami ziemskiego ycia, na ktre naraony jest waciwie na kadym kroku. Niestety
doczesne uroki s bardzo silne, stoi zawsze za nimi szatan, ktry chce oczywicie zguby czowieka.
Trudno im si oprze, ale trzeba to zrobi, poniewa od tego zaley "byt nasz podniebny", czyli
ycie po mierci. Dusza czowieka jest kuszona przez ulotne przyjemnoci, ktre jednak
nie pomog jej si zbawi. Dlatego ludzie musza ucieka si w swoich sabociach do Boga, ktry
i pomoe je przezwyciy.
"Sonet V" ( "O nietrwaej mioci rzeczy wiata tego")
mio, ktr odczuwa podmiot liryczny ma dwie strony - jedna odnosi si do wartoci trwaych,
czyli do Boga, druga do nietrwaych, ktre znajduj si na ziemi w naszym otoczeniu. Ich sia
polega na tym, e s bardzo pikne, tak, e: "myli cukruj", przez co czowiek nie moe si im
oprze. Mio jest wpisana w nasze ycie, dlatego musimy dy do mioci idealnej, ktr jest
Bg.
Wzory osobowoci prezentowane w literaturze odrodzenia
a) ziemianin -wystpuje w "ywocie czowieka poczciwego" Mikoaja Reja:
-jest dobrym gospodarzem, ktry mdrze rozporzdza ziemi, dziki czemu panuje w jego domu
dostatek;
-zachowuje umiarkowanie we wszystkim, co robi;
- pracuje zgodnie z rytmem przyrody, wedug ktrej jest uporzdkowane cae jego ycie;
-dba o cnot i rozumno;
-nie przykada wagi do wyksztacenia szkolnego;
b) patriota -jest nim Antenor w "Odprawie posw greckich" Jana Kochanowskiego:
- ojczyzna jest dla niego najwaniejsza, dlatego powica dla niej swoje interesy i czas;
- ceni swoj moralno i etyk, dlatego nie dopuszcza oszustw i kradziey wzgldem dobra
wsplnego;
c) dworzanin -wystpuje on w "Dworzaninie polskim" ukasza Grnickiego:
- zdoby wyksztacenie;
- zna jzyki obce;
- jest oczytany, interesuje si muzyk;
- w towarzystwie zachowuje si nienagannie, potrafi piknie mwi;

- ceni swoje szlacheckie pochodzenie;


- szanuje kobiety;
d) czowiek renesansu, czyli czowiek, ktry jest wszechstronnie wyksztacony, pragnie si cay
czas rozwija i sprawdza swoje zdolnoci i moliwoci w rnych dziedzinach. Taki wzr
potwierdza swoj biografi wielu wybitnych humanistw, za jakich uznajemy - Leonarda da Vinci,
Mikoaja Kopernika, Klemensa Janickiego, Jana Kochanowskiego.
Utwory literatury renesansowej podejmujcy temat troski o ojczyzn
"Krtka rozprawa midzy trzema osobami, Panem, Wjtem, a Plebanem" Mikoaja Reja -jest
gosem autora w sprawie zej sytuacji chopw, ktrzy uciskani przez szlacht i duchowiestwo,
nie maj swoich praw. Dwie pozostae warstwy zostay tu ostro skrytykowane, poniewa
nie wypeniaj naleycie powierzonych im obowizkw, wykorzystuj nawet swoje posady, sami
si bogac, doprowadzajc kraj do ruiny. Poza tym w pastwie istnieje powany rozam midzy
tymi trzema stanami, ktre reprezentowane s przez bohaterw utworu.
"O poprawie Rzeczpospolitej" Andrzeja Frycza Modrzewskiego -prezentuje tutaj autor projekt
reform, ktre maj ulepszy obecn sytuacj kraju. Modrzewski zaj si wanymi
dla spoeczestwa dziedzinami: obyczajami, prawem, wojn, Kocioem i szkoami. Najwaniejsza
jest dla autora sprawiedliwo spoeczna, dziki ktrej mona w pastwie zbudowa porzdek
i wzajemne zaufanie.
"Kazania sejmowe" Piotra Skargi s arcydzieem retoryki. Skarga uywa wielu barwnych
porwna, aby wpyn na uczucia odbiorcw i przekona ich do zmiany swojego postpowania.
Wymienia on choroby Rzeczpospolitej, ktrymi s pazerno ludzka i ktliwo, reformacja, saba
wadza krla, ze prawo, amanie przykaza. Przewidzia Skargo upadek Polski.
Obraz wsi polskiej w literaturze odrodzenia
Przedstawiaj go utwory Mikoaja Reja, Jana Kochanowskiego i Szymona Szymonowica. Jeden
obraz przedstawia krajobraz wiejski jako sielankowy, rajski, w ktrym ludzie yj szczliwie,
w zgodzie rytmem natury. Zapewnia im ona dostatnie ycie. Ludzie pracuj na roli, dziki czemu
s spenieni, usatysfakcjonowani. ycie takie jest bogie i pene radoci, co wida w sowach Panny
XII z "Pieni witojaskiej o Sobtce": "wsi spokojna, wsi wesoa,/ jaki gos twej chwale zdoa".
Taka koncepcja wsi ma odzwierciedla humanistyczn harmoni i ad.
Drugi obraz jest zupenie odmienny, bardzo realistyczny, niestety bardziej bliski rzeczywistoci.
Przedstawia on konflikt, ktry istnieje midzy chopami, a panami. Chopi ciko pracuj na roli,
efekty swej pracy musz oddawa do spichlerza szlacheckiego. Wida na wsi wyzysk chopw,
ktrzy nie czerpi z pracy radoci, poniewa jest ona znojem. Czsto goduj, s biedni i utrudzeni.
Ich bowiem kosztem yj panowie i duchowni.
Warto literatury i kultury renesansowej dla wspczesnego czowieka
Przedstawia
-podziay wczesnego spoeczestwa ("Krtka rozprawa...");
-XVI -wieczne prawa i obyczaje ("O poprawie Rzeczpospolitej");
- ycie ziemiaskie na polskiej wsi ("ywot czowieka poczciwego");
- ycie dworskie ("Dworzanin polski");
- tradycje, rozrywki, zabawy i obrzdy wiejskie ("Pie witojaska o Sobtce");
- ocen wydarze historycznych i politycznych ("Pie o spustoszeniu Podola" i "Odprawa posw

greckich");
- uczucia ludzkie ("Treny").
Ponadto przekazuje zawsze uniwersalne pogldy i filozofi yciow, dziki ktrej zastanawiamy
si jak powinno wyglda nasze ycie:
- filozofia stoicka -zaleca zachowanie spokoju wewntrznego w kadej sytuacji, opanowanie
i wyzbycie si zbdnych emocji. Szczcie zapewni nam cnota, ktra jest najwiksz wartoci;
- filozofia epikurejska -zaleca korzystanie ze wszystkich przyjemnoci dnia codziennego, wedle
zasady "carpe diem", czyli ap dzie; wane jest, by unika przykroci i cierpienia;
- antropocentryzm, ktry ceni czowieka, szanuje jego godno i osignicia; podpowiada,
aby doskonali si cay czas, niezalenie od wieku;
- renesansowa mio do nauk humanistycznych, to dziki nim dowiadujemy si wszystkiego
o naszym wiecie, yciu, moliwociach i o nas samych.

RENESANS ODRODZENIE
RAMY CZASOWE RENESANSU:
XIV-XVI Wochy, Polska (koniec) XVw (pocztki) XVIIw
Renesans zwany w Polsce odrodzeniem, to epoka przemian w mentalnoci czowieka. Odejcie od
dominacji religii i spraw Boskich, a zwrcenie ku czowiekowi. Ju sama nazwa "odrodzenie"
wiadczy o czym nowym, o odbudowaniu czego, ponownych narodzinach.
TERMINY RENESANSOWE
Antropocentryzm antropos czowiek czowiek w centrum zainteresowania zarwno pod
wzgldem jego wybitnych zdolnoci, pikna zewntrznego, budowy wewntrznej oraz
filozoficznych pyta o sens i cel ycia oraz o to jak y?
Fraszka frasca - gazka, drobiazg. To krtki utwr liryczny, zazwyczaj rymowany lub
wierszowany o rnorodnej tematyce, czsto humorystycznej lub ironicznej (satyrycznej). Posiada
puent.
Sielanka - utwr poetycki, przedstawiajcy w sposb wyidealizowany uroki ycia wiejskiego.
Gatunek powstay z piosnek pasterskich. Czsto przedstawia sceny z ycia pasterzy i rolnikw i
odsania wtki miosne. Sielanka ukazuje beztroskie, spokojne i pogodne ycie, wypenione
mioci.

Tren - lament, pacz (aobny) utwr liryczny o charakterze aobnym, wywodzcy si z antyku.
Byy powicane zmarej osobie i wyraay al oraz smutek z powodu jej odejcia, a take
przedstawiay jej cnoty i zasugi.
Publicystyka wypowiedzi na aktualne, publiczne tematy np. polityczne, spoeczne, kulturalne itp.
Wypowied publicystyczna interpretuje i ocenia fakty z przyjtego przez autora punktu widzenia,
celem jej jest za wpyw na opini publiczn. Przykadowe podgatunki publicystyki: kronika,
reporta, polemika itp.
PRDY RENESANSOWE

W renesansie pojawio si wiele prdw religijnych i umysowych.


Humanizm (od ac. humanus - 'ludzki) by prdem, ktry za gwny obiekt zainteresowania wybra
czowieka, by on opozycyjny do redniowiecznego teocentryzmu (skupienia si na Bogu, stawiania
Boga w centrum uwagi). Zaj si wszystkimi dziedzinami dotyczcymi ycia ludzkiego i samego
czowieka. Interesowa si jego natur i miejscem w wiecie. Skupia si na poprawieniu bytu
ludzkiego, poprzez wskazanie waciwych drg do szczcia.
Hasem humanistw stay si sowa Terencjusza: "Czowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi
obce".
Reformacja bya ruchem religijnym, ktry mia wpyw na spoeczestwa i narody. Celem
reformacji bya reforma Kocioa rzymskokatolickiego, jego doktryn i zasad w nim panujcych.
Protestanci wykorzystali osabienie Kocioa, brak wyksztacenia ksiy i mnichw, rozkad jego
struktur wewntrznych i spadek morale.
W wyniku reformacji powstay odamy chrzecijaskie: arianizm, luteranizm, anglikanizm,
kalwinizm.
Luteranizm - twrca Marcin Luter religia zakadajca, i jedynie Bg zdoa doprowadzi
czowieka do zbawienia, czowiek jako jednostka skaona nie potrafi sprosta sam wdrwce do
nieba. Inne zaoenia :
1. uznanie kadego wiernego do samodzielnego interpretowania Biblii, a co za tym idzie do
powszechnego dostpu do niej dziki tumaczeniom na jzyki narodowe;
2. Koncepcja kapaska pastor ma prawo zaoy rodzin, jego funkcja nie jest sakramentem, a
przez to pozbawiona jest cech witych;
3. Odrzucenie koncepcji ycia zakonnego;
4. Odrzucenie koncepcji spowiedzi i rozgrzeszenia;
5. Likwidacja hierarchii kocielnej, cho luteranie wprowadzili urzd superintendenta, do pewnego
stopnia odpowiadajcy biskupowi;
6. Komunia to spoywania ciaa i krwi Chrystusa w formie chleba i wina;
7. Koci ma by podporzdkowany pastwu, ktre te przejmuje cay jego majtek;
8. Wiara jedyna drog do zbawienia;
9. Likwidacja sakramentw, poza chrztem i komuni.
Kalwinizm - twrca Jan Kalwin gosi teori predestynacji, wierzc, e los czowieka jest zapisany
w gwiazdach wedug wczeniejszego scenariusza. Bg przeznacza czowieka do zbawienia lub
potpienia niezalenie od jego osobistych stara; (zbawienie zaley od Boga). Inne zaoenia :
1, 2, 3, 4, 5 takie same jak w luteranizmie;
6. Komunia to przypomnienie ofiary Chrystusa o charakterze wycznie duchowym;
7. Teoria teokracji, czyli cisego poczenia pastwa z Kocioem : wadza naley do duchownych,
w tym wypadku wybieralnych;
8. Majtek nagrod za pracowito, bieda kar za lenistwo;
9. Bardzo surowe zasady moralne
Arianie - Zwani te jako bracia polscy. Nurt ten rozwin si w Polsce i by nurtem radykalnym.
Gosi oprcz zaoe religijnych rwnie hasa spoeczne. Arianie potpiali poddastwo chopw,
gosili potrzeb wyrzeczenia si majtku.
SZTUKA RENESANSU:
Leonardo da Vinci malarz, rzebiarz, architekt, wynalazca, matematyk, fizyk. Jeden z
najbardziej wszechstronnych talentw wiata. Twrca m. in. Mony Lisy, Damy z asiczk.

Micha Anio genialny malarz, rzebiarz i architekt. Twrca rzeb Pieta, Dawid i synnych
freskw w kaplicy Sykstyskiej.

Rafael Santi malarz i architekt. Autor Piknej ogrodniczki, Madonny Sykstyskiej.

TEKSTY RENESANSOWE
1. Mikoaj Rej
Krtka rozprawa midzy Panem, Wjtem i Plebanem Mikoaj Rej:
-krytyka trzech stanw: szlacheckiego (za chciwo, prywat, ktliwo, zrywanie sejmikw),
duchownego (za handlowanie odpustami, dziesicin, lenistwo, spnianie si na msze, umiowanie
zbytku) i chopskiego (za pijastwo, niech do pracy, nierbstwo)
-litowanie si nad trudn sytuacj chopw, wyzyskiwanych przez duchowiestwo i szlacht, nie
posiadajcych adnych praw, ktre by ich chroniy,
-ukazanie konfliktu midzy trzema stanami,
-brak zainteresowania zmianami wyszych klas spoecznych.
ywot czowieka poczciwego
Wzorzec szlachcica-ziemianina - to czowiek, ktry powinien by: dobrym i sprawiedliwym
gospodarzem, szanujcym tradycj, dbajcym o dobro rodziny, kulturalnym, prawdomwnym i
niezalenym. Powinien dy do harmonii, kocha natur i podziwia jej pkno. By towarzyskim i
rozmownym.
Rej w ywocie czowieka poczciwego dzieli ycie ludzkie na trzy okresy:
-modo - kiedy naley wpaja moralno, uczy obyczajw; powinien to by okres nauki,
podry, nabywania obycia na dworze,
-wiek redni - w tym okresie ycia naley zaj si pomnaaniem majtku, gospodarowaniem,
korzystaniem z urokw ycia, sub dla kraju jako onierz czy pose,
-staro.
2. Jan Kochanowski najwikszy polski humanista doby renesansu. Studiowa w Akademii
Krakowskiej, pniej w Padwie. Odby liczne podre po Europie, m.in. do Francji, Krlewca. Po
powrocie zosta sekretarzem Zygmunta II Augusta. Po mierci krla mieszka w Czarnolesie, biorc
okazjonalnie udzia w yciu publicznym.
Kochanowski wprowadzi fraszk do literatury polskiej (do dzi zachowao si ok. 485 fraszek).
Stworzy take pierwsza polsk sielank Pie witojaska o sobtce.
Fraszki mona podzieli ze wzgldu na tematyk na:
-artobliwe, np. Na Mateusza, O kapelanie, O kaznodziei
-biesiadne, np. O doktorze Hiszpanie
-miosne, np. O mioci, Do dziewki, Do Hanny
-filozoficzne/refleksyjne np. O ywocie ludzkim
-autotematyczne i autobiograficzne, np. Do fraszek
Pieni Jana Kochanowskiego, cechy:
-maj renesansowy charakter - gosz pochwa ycia i zainteresowanie czowiekiem
-wpyw stoicyzmu i epikureizmu
-zastosowanie zasady zotego rodka
-s zapisem nastrojw i przey autora
-nawizanie do pogldw Horacego
-jako idea - umiar
-mio - warto nadrzdna
-powszechnie zrozumiae sownictwo
-ozdobny styl poczony z prostot obrazowania
-oszczdno w uywaniu rodkw artystycznych
-wskazwka, by zgodnie wspy z natur i innymi oraz dba o czyste sumienie, wwczas
osignie si szczcie
-poruszanie spraw dotyczcych obowizkw wzgldem ojczyzny

Treny Jana Kochanowskiego


Powstay po mierci jego ukochanej creczki, Urszulki. Poeta wyrazi w nich ojcowski al po
stracie dziecka.
Treny mona podzieli na trzy grupy:
-I - VIII s wyrazem blu ojca po stracie dziecka,
-IX - XI poeta tak bardzo cierpi, e wybucha w nim bunt, naruszeniu ulega jego wiara w
porzdek wiata, cnot, a nawet Boga,
-XII - XIX skruszony ojciec godzi si z rzeczywistoci
Filozofia i artyzm Trenw Jana Kochanowskiego
FILOZOFIA
-odwrcenie si poety od swoich dotychczasowych pogldw - rezygnuje z filozofii stoickiej,
nakazujcej opanowanie w kadej sytuacji yciowej, gdy nie sprawdza si ona w przypadku
cikich nieszcz, dotykajcych czowieka, takich jak np. mier kogo bliskiego - czowiek musi
reagowa na takie zdarzenia, nie jest bowiem kamieniem, ktry nie ma uczu
-Kochanowski zaczyna podchodzi ze sceptycyzmem do hase, ktre gosz optymizm ycia i
harmoni wiata - zaczyna mie powane wtpliwoci, czy tak jest naprawd i uwaa t wizj za
nieprawdziw
-aby zrozumie innych, aby by w peni czowiekiem i mc do siebie odnie sowa Terencjusza:
"czowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce", naley dozna wszystkich uczu, w tym
take cierpienia, dopiero wwczas mona o sobie stwierdzi, e si poznao wszystkie aspekty
ludzkiego ycia
-Kochanowski ze swoich zmaga duchowych nie wyszed pokonany, lecz pogodzony ze sob
samym, zrozumia, e los bywa kapryny i moe dawa czowiekowi duo dobra, ale moe rwnie
spuci na niego kopoty i nieszczcie
-czowiek nie powinien si poddawa i podnosi po kadym upadku silniejszym i lepiej
dowiadczonym, powinien nauczy si akceptowa los, tym bardziej, e nie ma na niego wpywu
ARTYZM
-cykl trenw jest przemylan i dopracowan kompozycj
-treny s arcydzieem zarwno jako jednostkowe utwory, jak i jako cykl
-autor zastosowa w nich styl retoryczny
-podmiotem lirycznym jest ojciec, opakujcy strat dziecka, poeta renesansowy, sam autor
-czsto zwraca si do dziecka, wic uywa licznych zdrobnie
-Kochanowski stosuje nastpujce rodki poetyckie: porwnania homeryckie, epitety, pytania
retoryczne
-w utworach zastosowano prost konstrukcj skadniow
-poeta wprowadzi rymy krzyowe i trzynastozgoskowiec
-nawizanie do wzorcw antycznych
-treny miay sta si trwaym pomnikiem, jaki zrozpaczony ojciec postawi swojemu ukochanemu
dziecku
-poeta po wielu zmaganiach z wasnym wntrzem osiga rwnowag i godzi si z losem
Odprawa posw greckich - jako utwr o pastwie i jego problemach.
-Kochanowski nawiza akcj Odprawy posw greckich do znanego (rwnie w XVI wieku) mitu
o wojnie trojaskiej,
-dramat o pastwie Trojan, ich problemach i wyborach jest tylko mask dla pokazania stosunkw
politycznych panujcych w wczesnej Polsce,
-utwr jest przestrog dla Polakw - mia ich uwiadomi do czego moe doprowadzi za polityka,
dbanie o wasne interesy i szukanie wojen - przestrzega przed upadkiem pastwa.
Odprawa posw greckich:

-kryzys moralnoci
-upadek ducha
-cakowity zanik uczu patriotycznych obywateli
-nierbstwo, lenistwo, wygodnictwo modych, brak dyscypliny
-zatrata poczucia odpowiedzialno za sprawy pastwa u obywateli
-krlowanie prywaty, egoizmu, dziaa nakierowanych tylko na wasne korzyci
-skorumpowany sejm, w ktrym posowie gosuj tak, jak im ka magnaci - apwkarstwo
-magnateria zepsuta i niemoralna
-brak praworzdnoci, chaos
-saba wadza krlewska - Priam jako wadca nie potrafi okaza si konsekwentny i silny, nie umie
przeciwstawi swojej woli zachciankom syna, ktry ma na wzgldzie wasn korzy a nie dobro
pastwa
-wprowadzenie polskich realiw do dramatu, np. opis obrad sejmu - stukajcy lask marszaek,
sposb gosowania
-przy pomocy chru Kochanowski przekazuje swoje pogldy odnonie rzdzcych - chr zwraca si
do nich i poucza ich, jak powinni sprawowa wadz, eby nard si rozwija i zachowa
praworzdno - nakazuje zapomnie im o osobistych interesach, deniach do zaspokojenia
wasnych zachcianek, a zaczli myle o dobru spoecznym, o korzyciach caego narodu
-na zgub pastwa "pracuj" sami obywatela, nie ma w tym adnej wyszej ingerencji, nie ma
wpywu ani fatum, ani bogw
-Ulisses krytykuje przywary i negatywne dziaania obywateli, ktre przyczyniaj si do osabiania
pastwa - s to pijastwo, przekupstwa, niewypenianie prawa, wygodnictwo, tchrzostwo i
lenistwo modziey arystokratycznej, ktra dziki swoim majtkom i pozycji powinna wspomaga
pastwo, a jest zupenie odwrotnie - jest ona bowiem saba i niezdolna do jakichkolwiek dziaa
mogcych obroni kraj
-ostatnia wypowied Antenora nawouje do wojny - skoro ju Trojanie przyczynili si do jej
wybuchu, to powinni jak najszybciej pokona przeciwnika, zadziaa z zaskoczenia, osabi go - nie
udao mu si zapobiec konfliktowi zbrojnemu, to chocia stara si w inny sposb pomc ojczynie
Antenor - jest wzorcowym patriot renesansowym:
-odwany, nie boi si broni swoich pogldw, nawet, jeeli jest w tym osamotniony
-doskonay i ceniony polityk
-rozwanie planuje posunicia polityczne
-nie lubi kompromisw, gdy walczy o suszn spraw
-patriota, dba o dobro publiczne
-mdry, dalekowzroczny, potrafi przewidywa konsekwencje bdnych dziaa, dlatego przed nimi
ostrzega
-wykazuje rozsdek
-szczerze i uczciwie wypowiada swoje sdy
-szanuje prawo i pradawne obyczaje
-moralny
-honorowy i cnotliwy
-rwnie wspczenie mgby posuy za przykad wzorowego obywatela, godnego naladowania
-jest przeciwiestwem Aleksandra (Parysa)
Motywy antyczne w literaturze renesansu
Odprawa posw greckich Jan Kochanowski - nawizanie do mitu o wojnie trojaskiej - posowie
greccy (Menalaos i Ulisses) domagajcy si oddania Heleny od Aleksandra (Parysa), wojska
greckie gotowe do rozpoczcia wojny pod murami Troi
Treny Jan Kochanowski - motywy mitologiczne zwizane ze mierci, wiatem pozagrobowym Elizjum (wyspy szczliwe), Persefona, gatunek wywodzcy si z antyku,
Treny Jan Kochanowski - nawizanie do obrazw raju,
motywy i postacie mitologiczne we fraszkach i pieniach Jana Kochanowskigo,

Jan Kochanowski hymn Czego chcesz od nas, Panie - Bg przedstawiony jako doskonay
architekt, budowniczy wiata, ktry jest harmonijny (zupenie jak antyczny Demiurg).
3. Piotr Skarga jezuita, pisarz i kaznodzieja, czoowy polski przedstawiciel kontrreformacji.
Najbardziej znane dzieo - Kazania Sejmowe to opis sytuacji Rzeczypospolitej "trawionej przez
liczne choroby". W Kazaniach znajduje si wiele porwna biblijnych, utwr nasycony jest
wieloma figurami retorycznymi, a zawiera 8 kaza, ktre nie zostay nigdy wygoszone. Zawieraj
najwaniejsze postulaty dotyczce reformy pastwa, skierowane s przeciw ideom reformacyjnym.
4. Szymon Szymonowic twrca Sielanek - zbioru dwudziestu utworw wobec tematyce wiejskiej,
ukazujcych dosy realistycznie problemy chopw oraz ich radoci i uczucia.
5. Mikoaj Sp Szarzyski polski poeta przeomu epok renesansu i baroku. O wojnie naszej,
ktr wiedziemy z szatanem, wiatem i ciaem - Sonet ukazuje sytuacj czowieka w wiecie;
dominujcym motywem jest ciga walka potrzeb duchowych i pokus ciaa. Czowiek bezustannie
dy do pokoju, staoci - Boga, mimo to na ziemi jest skazany na cig walk z Szatanem.
Szarzyski neguje renesansow ide harmonii czowieka i wszechwiata, pokazuje dwoisto istoty
ludzkiej (ciao i dusza).
Czowiek wobec Boga, ycia i czowieka - na podstawie twrczoci Jana Kochanowskiego i
Mikoaja Spa Szarzyskiego:
Kochanowski
ycie: pochwaa ycia, korzystanie z urokw ycia
mier: autor odwouje si do staroytnoci, mier jest tylko przejciem do nastpnego ycia
Mio: rdo szczcia
Czowiek:humanista, zachwycajcy si piknem otaczajcego wiata,dom, rodzina, przyja,
kontakty midzyludzkie s dla niego rdem szczcia
wiat:harmonia i ad wiata, nie zmienia si, zaley od woli Boga (Czego chcesz od nas, Panie)
Bg: opiekuje si wiatem i ludmi, stworzy cay wiat
Szarzyski
ycie: ycie jest tragiczne, gdy musi zakoczy si mierci
mier: autor odwouje si do redniowiecza, mier jako ostateczny koniec, obsesja mierci
Mio: rdo dysharmonii, wewntrznego rozbicia
Czowiek:istota tragiczna, rozdarta wewntrznie, niedoskonaa
wiat:chaos wiata, dynamiczno, Bg jako jedyna nadzieja
Bg: Chrystus jako krl, pojawia si te szatan

You might also like