Professional Documents
Culture Documents
Wlochy
Pocztek: przeom XII i XIV w.
Koniec: XVI w.
Europa
Pocztek: XV w.
Koniec: XVI w.
NAZWA EPOKI
Renesans - Nazw epoce da pniejszy woski malarz, architekt i pisarz, Giorgio Vasari. Nazwa ta
miaa wyraa przeciwstawienie nowej epoki czasom redniowiecza. Termin ten oznacza powrt do
staroytnoci, do sztuki i filozofii antycznej oraz odrodzenie czowieka i kultury. Z pocztku
uywano tej nazwy w znaczeniu odrodzenia pastwa na wzr starorzymski, pniej dotyczyo to te
literatury, filozofii i ideaw antycznych. Pniej znaczyo to rwnie odnow i rozwj ludzkoci.
Odrodzenie - Z woskiego renessaince. Odrodzenie literatury antycznej, ludzkoci (renovatio
hominis), przeszoci ,odnowienie,
podnoszenie si jej na wyszy poziom, odnowienie staroytnoci (renovatio antiquitais), odrodzenie
przeszoci, dawnej wiedzy, kultury i sztuki antyku, programowo zapocztkowane w XIV w.
FILOZOFIA
Humanizm - Prd wiatopogldowy rozwijajcy tradycje antycznej wiedzy o czowieku jako o
jednostce (psychika i wraliwo). Dy do rozwoju osobowoci uznajc warto jego rozumu.
Humanici gosili potrzeb poznania i ksztatowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. W
myl humanizmu czowiek jest wielce wartociowy, liczy si jego talent, liczy si kade odrbne
istnienie. Czowieka w centrum wiata. Hasem (Terencjusz): Czowiekiem jestem i nic co ludzkie
nie jest mi obce
Reformacja - to prd mylowy renesansu majcy na celu reform Kocioa katolickiego, jego
praktyk i doktryn. Za jej przyczyn (bezporedni) uwaa si wystpienie Marcina Lutra, ktry w
roku 1517 w Wittemberdze ogosi tezy atakujce dotychczasowe pogldy na dotychczasowe
odpusty kocielne, dajc jednoczenie tumaczenia Biblii na jzyki narodowe. Ruch ten
zapocztkowa tworzenie odamw religijnych
Luteranizm - twrca Marcin Luter religia zakadajca, i jedynie Bg zdoa doprowadzi
czowieka do zbawienia, czowiek jako jednostka skaona nie potrafi sprosta sam wdrwce do
nieba. Inne zaoenia :
1. uznanie kadego wiernego do samodzielnego interpretowania Biblii, a co za tym idzie do
powszechnego dostpu do niej dziki tumaczeniom na jzyki narodowe;
2. Koncepcja kapaska pastor ma prawo zaoy rodzin, jego funkcja nie jest sakramentem, a
przez to pozbawiona jest cech witych;
3. Odrzucenie koncepcji ycia zakonnego;
4. Odrzucenie koncepcji spowiedzi i rozgrzeszenia;
5. Likwidacja hierarchii kocielnej, cho luteranie wprowadzili urzd superintendenta, do pewnego
stopnia odpowiadajcy biskupowi;
6. Komunia to spoywania ciaa i krwi Chrystusa w formie chleba i wina;
7. Koci ma by podporzdkowany pastwu, ktre te przejmuje cay jego majtek;
GATUNKI LITERACKIE
Sielanka - Dawniej idylla. Utwr tematem swoim dotyczcy ycia wsi, pracy pasterzy, rolnikw,
rybakw. Przedstawia zagodzon, upikszon wizj wiata radosnego, pogodnego, bez
realistycznych obrazw. W literaturze polskiego renesansu sielankowy obraz wsi prezentuje Jan
Kochanowski w Pieni witojaskiej o Sobtce, a z kolei Szymon Szymonowic w utworze pt.
ecy prezentuje antysielank lub sielank niekonwencjonaln prezentujc drug stron
pracy na wsi jej realizm i cechy takie jak: wysiek, pot, zmczenie.
Anakreontyk Utwr poetycki sawicy uroki ycia, erotyk, wesoe biesiady. Gatunek
uksztatowany przez greckiego poet Anakreonta w VI w. p. n. e. Pieni biesiadne pisze m.in.
Kochanowski (Pie XX z Ksig pierwszych czy Pie IX ).
Piesn - Jest to gatunek liryczny, ktrego pochodzenie wyprowadza si ze staroytnej pieni
obrzdowych, piewanych przy akompaniamencie muzyki. Pie cechuje uproszczenie budowy,
prosta skadnia, ukad stroficzny, wystpowanie refrenw i paraleizmw (powtrzenie jakiego
elementu lub zasady budowy). Charakter pieni wynika z jej zwizkw z muzyk; uatwia
uksztatowanie melodii
Tren - Od greckiego sowa threnos czyli lament, pie aobna, opakiwanie. Jest to utwr
poetycki o tonie elegijnym i charakterze aobnym, powicony wspomnieniu osoby zmarej,
rozpamitywanie jej zalet i uczynkw. Gatunek ten uksztatowano w antyku, a do poezji polskiej
wprowadzi go Kochanowski
Traktat - Rozprawa obszernych rozmiarw podejmujca podstawowe problemy danej dziedziny
wiedzy. Wystpuje czsto w tytuach prac filozoficznych.
Kazanie - Przemwienie o treci religijnej, wygaszane podczas naboestwa, objaniajce teksty
religijne i zawierajce pouczenie moralne. Kazania redniowieczne wprowadzay realia ycia
codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kaza przybray
charakter utworw literackich niekoniecznie penice funkcje uytkowe. Kazania sejmowe Skargi w
proroczym tonie przeciwstawiy ideay heroizmu i patriotyzmu wzorom ycia ziemiastwa
Figlik - Jest to utwr omiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o treci przede wszystkim
obyczajowej, podajcy czsto anegdot bez puenty, dla samego zdarzenia
Fraszka - Z woskiego sowa frasca co oznacza gazka. Od frasche co oznacza bagatela,
drobnostka. Jest to krtki utwr poetycki bdcy odmian epigramatu, najczciej artobliwy i na
bahy temat, dotyczy jakiego zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamknity
wyrazist puent stanowic wyostrzenie myli lub konkluzje. Nazw wprowadzi Kochanowski w
okresie renesansu. Fraszka renesansowa miaa charakter gwnie sytuacyjny, wspczesna
posuguje si chtnie kontrastem form jzykowych
Nowela - Od woskiego sowa novella co oznacza nowo. Jest to krtki utwr epicki, ktry
charakteryzuje zwizo kompozycji (wyrany punkt kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby
postaci, wprowadzenie tylko jednego wtku, skupienie si na jednym tylko problemie, jeden punkt
widzenia
MIKOLAJ REJ
ograniczenie wywozu zagranic zboa, aby nie byo godu w kraju. Pragnie wprowadzenia urzdu
czuwajcego nad jakoci i cen towarw. Naley kultywowa tradycje i obyczaje kadego narodu.
KSIEGA II [o prawach]
ze wzgldu na zawart w niej myl: bez praw nie moe by prawdziwej wolnoci
KSIGA III [o wojnie]
Potpia on wojn i uwaa, e walczy mona tylko w obronie. Krytykuje wydarzenia wojenne
(mier, cierpienie). Spory naley rozstrzyga pokojowo - dyplomatycznie. Wojny s wywoane
przez wadcw, ktrzy chc da ujcie zapdom przywdczym. Wojna sprawiedliwa w obronie
honoru, granic i statusu narodu, a nie wojna zaborcza. Jest ona przyczyn kalectwa fizycznego i
psychicznego. To proci ludzie cierpi, a nie wadcy, ktrzy je wywouj.
KSIGA IV [o kociele]
Nawoanie do reformy kocioa. Duchowiestwo zasuguje na krytyk. Powinno propagowa
wartoci duchowe i moralne, a nie zabiega o doczesno, jednoczenie pragnc wadzy.
KSIGA V [o szkole]
Krytyka ludzi nie pragncych wyksztacenia i le traktujcych nauczycieli. Pienidze zamiast
wydawa na zabawy i stroje naley wyda na nauk. Korzyci pyn te dla pastwa i religii.
Nauczycielami nie powinni by ksia lecz ludzie wieccy. Uczcy w duchu wiary. czenie
moralnoci i wyksztacenia intelektualnego
Uniwersalny pakiet postulatw Modrzewskiego:
- wszyscy obywatele powinni by rwni wobec prawa;
- wszyscy obywatele powinni bra udzia w wyborze krla (teraz ju prezydenta);
- wojna jest rzecz z pastwa powinny wspistnie pokojowo;
- szkoa wymaga reform i nakadw finansowych;
- czowiek jest z natury dobry, mona zaufa jego naturze;
- pastwo powinno by rzdzone sprawnie, sprawiedliwie i surowo;
- tolerancja religijna
PIOTR SKARGA
Kazanie sejmowe
Polska w XVI wieku nie miaa potnej armii i systemu prawnego ani mocnego skarbu. Wrd
szlachty szerzya si anarchia. Nie ktrzy chcieli uzdrowi t sytuacj po przez odwoanie si do
sumienia i przekona szlachty. Piotr Skarga by doradc krla i kaznodziej krlewskim. Chcia on
poprawi sytuacj poprzez jedno wiary. Chcia wzmocni wadz centraln. Wedug niego Polska
cierpiaa na pewne choroby:
- nieyczliwo i chciwo
- brak patriotyzmu
- niezgody ssiedzkie
- naruszenie jednoci katolickiej
- osabienie wadzy i dostojnoci
- krlewskiej
- niesprawiedliwe prawa
- grzechy i jawne zoci
W KAZANIU II porwnuje on kraj do matki i toncego okrtu. Na tym okrcie wszyscy dbaj
tylko o siebie, tak jak w Polsce. Poprzez brak wsppracy gubi si, a naley uratowa okrt czyli
Polsk by uratowa siebie. Ten kraj (matka) jest chora, a mimo to oddaa wszystko dzieciom, a one
s niewdziczne. Matk trzeba szanowa bo ona nas chroni. Mio do ojczyzny powinna by
szczera, prosto z serca, bezinteresowna. Ojczyzna te daa swym dzieciom wszystko
bezinteresownie.
Skarga zaleca podnie rang Senatu oraz umocni centraln wadz. Szlacht za podda krytyce.
Kazanie VIII pokazuje t anarchi, baagan, niesprawiedliwo w kraju w ktrym szlachta moe
grabi, upi i mordowa. W Kazaniach zawarty zosta patriotyzm wraz z szacunkiem dla
ojczyzny. Ch pokierowania narodem i wskazania mu waciwej drogi.
JAN KOCHANOWSKI
Najwybitniejszy twrca renesansu, dba o swj styl, form uprawianych gatunkw, artyzm jzyka i
wszechstronn wiedz, zna acin, grek, hebrajski, studiowa epok staroytn (filozofi i sztuk)
zna dziea Erazma z Rotterdamu i innych mu wspczesnych twrcw nawizywa do antyku min.
w gatunkach literackich (pieni, fraszki, dramat klasyczny, elegie) propagowa staroytne filozofie i
odwoywa si do twrczoci Horacego podejmowa motywy mitologii i literatury greckiej
,przetumaczy psalmy Starego Testamentu (Psaterz Dawidw) uwaa, e wiat to jedna harmonia
widzia wielkie wartoci natury i wsi, wielbi czowieka gosi epikureizm i stoicyzm.
PIE O SPUSTOSZENIU PODOLA
Jest to V pie. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole upi
Tatarzy. Nazywa ich zbjcami. Jednoczenie zachca Polakw do walki. Boleje nad porwaniami.
Jest oburzony zachowaniem si Polakw. Poddali si oni niemal bez walki. Zwyciyli ich
innowiercy, koczownicy, nie godni Polakw. Wstydzi si za nich, e doprowadzili do takiej haby.
Jest oburzony obojtnoci szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoci Polakw wobec
psw tureckich. Proponuje im walk, by pacili na wojsko, na bro, by walczyli. Uwaa, e naley
opodatkowa szlacht i zorganizowa sta doborow armi. Kochanowski chce by walczy cay
nard. da patriotyzmu. O jego oburzeniu wiadczy ironiczne zakoczenie i Polak jest gupi
przed i po szkodzie. Mimo szkody nie staraj si oni naprawi bdu. Nie ucz si na nich. Nie
dbaj o ojczyzn, a o prywat. Nie wycigaj z tragedii wnioskw. Nie umiej ustrzec si przed
podobn sytuacj w przyszoci.
ODPRAWA POSW GRECKICH
Akcja tej tragedii rozgrywa si w staroytnej Troi lecz problem jest aktualny w czasach
Kochanowskiego. Dylemat bohaterw dramatu: czy odda Helen posom i uchroni ojczyzn od
wojny czy pozostawi j w Troi wedug yczenia krlewicza, a ojczyzn narazi na wojn. Staje si
to uniwersalnym problemem przedstawiania interesw prywatnych ponad sprawy kraju. Antenor
(patriota, Iketaon (pose przekupny). Troja to alegoria Polski, wiadczy o tym podobny w Troi
Kochanowskiego ustrj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej , podobiestwo Rady
Krlewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cia. Pouczenie polskich rzdzcych. Wadcy
otrzymali wadz od Boga , a to pociga za sob odpowiedzialno. Maj dba o swoich
poddanych. Poddani za musz umacnia pastwo umysem, szlachetnoci i mdroci. Trwao i
potga pastwa zaley od poszanowania prawa i przez rzdzcych jak i poddanych.
NA SOKOLSKIE MOGIY
Jest to krtki utwr o patriotycznym wyrazie. Przesanie jego jest nastpujce: Nie ma nic ponad
ojczyzn, czowiek powinien nawet z radoci umiera za ni.
Na lip
Poeta wyzna, e w jej dobroczynnym cieniu chroni si chtnie, tu bowiem nie dochodziy
promienie soneczne nawet w poudnie, w najwikszy upa. Znajdowa ukojenie w powiewie wiatru
i piewie ptakw. Pochwaa odpoczynku, wiejskiego ycia. Fraszka o charakterze pochwalnym.
Fraszka przedstawia idylliczn natur arkadyjsk, ktra dostarcza czowiekowi rnych poytkw,
za ycie zgodne z ni daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczcie.
Na dom w Czarnolesie
Modlitwa o deszcz
Czowiek modlcy si do Boga, moe oczekiwa spenienia swoich pragnie.
Psaterz Dawidw
Jest to przekad gwnych myli, ktre zawieraj psalmy. Przekad poetycki. Jest to najdoskonalszy
wytwr poezji lirycznej Kochanowskiego.
IDEALY YCIOWE KOCHANOWSKIEGO
Stateczny umys...
Przestrzega przed popadaniem w skrajno, dystans przed szczciem i nieszczciem. Naley
cieszy si yciem i nie myle o mierci, ktra dopadnie kadego. Naley spdza dni wesoo i
pogodnie. Czowiek powinien pozostawi co po sobie potomnym. Jest to antyczny stosunek do
ycia.
Patrzaj jako nieg po grach si bieli...
Refleksja nad przemijajcym yciem. Nie naley poddawa si losowi, przeciwstawi si
nieszczciu. Jeli czowiek sam sobie pomaga to Bg go chroni. Ukazanie nie trwaoci ludzkich
dokona i ycia. Naley pogodnie, miao i z wiar w dobro i przez ycie. Docenia w jego
wartoci.
Nie wierz fortunie...
Ostrzeenie o zmiennoci losu. W jednej chwili mona straci wszystko. Przestroga przed
faszywymi przyjacimi, ktrych obchodz pienidze przyjaciela. Krytyka ludzi pieszczcych si z
bogactwem. Najwikszym skarbem jest cnota, ktra nie zaley od losu. Uznawanie wartoci ycia,
dobroci, mdroci, szlachetnoci.
Nie porzucaj nadzieje...
Ukazanie chwiejnoci i nie stabilnoci losu. Nie naley si jednak poddawa, bo kieruje nami Bg i
Fortuna. Naley mie nadziej na lepsze jutro, cieszy si yciem - afirmacja ycia. Los jest
zmienny, mona wszystko straci lub wszystko zyska. Przemija to co dobre i to co ze. Umiar we
wszystkim. Rozumnie i pokornie przyjmowa to co jest nam przeznaczone.
Mio szale, kiedy czas po temu...
Naley korzysta z ycia, woln chwil przeznaczy na zabaw, ale naley zachowa umiar, bo nie
zawsze jest na to odpowiedni czas i miejsce. Uznaje warto jedzenia, picia i taca. Nawouje do
zabawy, cieszenia si yciem, do zapomnienia o rnicach stanowych. Naley powici si
cakowicie zabawie. Czowiek jest panem chwili, a o przyszoci decyduje Bg. Rado z ycia.
Przy zabawie naley zapomnie o waniach i sporach.
Daty, ktre warto zapamita, powtarzajc zagadnienia odrodzeniowe:
- 1517 - Marcin Luter ogasza swoje tezy w Wirtenberdze;
- 1531 - lub Henryka VIII z Ann Boleyn, powstaje Koci narodowy w Anglii (anglikanizm);
- 1536 -Jan Kalwin wydaje swoje dziea;
- 1454 - 1563 - obrady Soboru w Trydencie;
- 1546 - bunty chopskie w Niemczech;
- 1536 - rozpoczcie wojen religijnych we Francji;
- 1572 -rze hugenotw we Francji ( zw. noc w. Bartomieja);
- 1598 -wydanie edyktu nantejskiego przez krla Francji, zapowiadajcy tolerancj religijn.
Daty graniczne oraz geneza nazwy epoki renesansu
Renesans narodzi si we Woszech w wieku XVI, a wspaniay rozkwit kierunkw artystycznych
i literatury to wiek XV. W krajach pnocno europejskich renesans rozwija si przez XV i
XVI wiek, a w Rzeczpospolitej "zoty wiek" czyli rozkwit odrodzenia to XVI wiek (panowanie
Jagiellonw), koniec epoki to lata 30 -te XVII wieku.
Termin renesans uyto na okrelenie nowych kierunkw rozwoju sztuki i kultury europejskiej,
poczwszy od XIV wieku, ktre zainteresoway si czowiekiem i jego yciem doczesnym. Chcc
pozna jego samego i wiat, sigano do rde kulturowych i naukowych staroytnoci. Rozwj
epoki renesansu to te postp naukowy i obyczajowy w Europie.
Gwne hasa epoki odrodzenia europejskiego
- mecenat - tradycja przejta od monych i bogatych rodw woskich, m.in. od Mecenasa, ktre
opiekoway si modymi artystami, pozwalajc jednoczenie na rozwijanie ich talentw, nauk
i prac i na rozwj sztuki, nauki i kultury w ogle. Renesans znacznie rozpowszechni ten fenomen
we wszystkich krajach Europy;
- humanizm - jest to gwny nurt mylowy epoki, ktry sigajc do tradycji antycznej, rozwija
swoj wiedz o czowieku i wiecie;
- reformacja - jest to drugi najwaniejszy nurt mylowy renesansu, ma podoe spoeczne, dy
do radykalnych zmian w Kociele -jego organizacji i doktrynach, powodujc wiele sporw i wojen,
a take rozam katolicyzmu na inne wyznania;
- antropocentryzm -pogld, ktry w orodku wszelkiej myli stawia czowieka i jego sprawy;
wie si z humanizmem.
Renesans w Europie jako epoka wielkich odkry
Nastpi wwczas niebagatelny rozwj wszelkiej dziaalnoci czowieka w rnych dziedzinach
- geografia - organizowano wyprawy zamorskie, w celu dopynicia i osiedlenia nowych ldw,
np. wyprawa Krzysztofa Kolumba;
- astronomia - Mikoaj Kopernik bada ruch planet i gwiazd; doszed do wniosku, e to nie Ziemia,
ale Soce jest rodkiem kosmosu, a wszystkie inne ciaa niebieskie si wok niego krc;
- kultura -ludzie odkryli swoj warto, godno i wolno, do ktrej zostali stworzeni, nie jako
grupa, ale jako indywidualno; wiat zosta stworzony dla nich;
- sztuka - odnowiono studia nad kultur, sztuk i literatur staroytn, dziki czemu rozwijaa
si kultura europejska;
- religia - reformacja zmienia oblicze Kocioa i dopucia do gosu jzyki narodowe w czytaniu
Pisma witego.
Wyznania, ktre powstay w rezultacie dziaa reformacji
-luteranizm;
-kalwinizm;
-anglikanizm;
-bracia polscy;
-bracia czescy.
nazywa Boga "Wieczn Myl", ludzie zajmuj si nieistotnymi wzgldem wielkoci Boga
rzeczami. Fraszka "Do gr i lasw" jest miniaturow biografi Kochanowskiego, ktry znalaz
si w rnych miejscach i odegra rne role. Fraszka wic s wic zapisem rnych uczu,
przey, refleksji samego poety.
Pieni nazywa si utwr poetycki, ktry pocztkowo tworzony by z przeznaczeniem wokalnego
wykonania. Potem zaistnia jako samodzielny gatunek literacki. Jan Kochanowski pisa pieni
o charakterze miosnym, patriotycznym, refleksyjnym, chwalcym wiejsk sielank. Tematem jest
te przemijanie i ulotno ludzkich spraw. Rozmyla o cnocie, ludzkim rozumie, niemiertelnoci
poezji, radoci, pyncej z ycia, smutkach, mierci, poniewa chce znale zoty rodek. Dziki
niemu moliwe jest zdobycie szczcia, poczenie filozofii epikurejskiej, ktra nakazywaa w tym
celu zaywanie przyjemnoci oraz filozofii stoickiej, ktra raczej proponowaa spokj wewntrzny
i opanowanie.
"Treny" Jana Kochanowskiego
Tren jest gatunkiem zapoyczonym z literatury staroytnej. Naley on do gatunkw aobnych,
ktre byy do kunsztownie skomponowane i tworzone wedug okrelonych regu. Na pocztku
przedstawia osob zmar, ktr by jaki bohater, jej zasugi, al, spowodowany mierci, pacz
i lament, potem za pocieszenie i uspokojenie. Cykl, ktry napisa Kochanowski dotyczy jego
zmarej creczki, Urszulki, ktra wraz ze swoim ojcem, poet i filozofem, jest bohaterk "Trenw".
Publicystyka w polskiej literaturze odrodzeniowej
Publicystyk nazywamy taki dzia pimiennictwa, ktrego zainteresowania sprowadzaj si do
wydarze aktualnych, biecych, ktre wzbudzaj zainteresowanie spoeczestwa i pobudzaj
do dyskusji. Publicystyka moe podejmowa tematy polityczne, obyczajowe, spoeczne, kulturalne.
Dziea publicystyczne rodz si wwczas, gdy w pastwie co si dzieje, zmienia i co moe mie
wpyw na dalsze wydarzenia. W renesansie rozkwit prozy publicystycznej nastpi dziki pracy
Andrzeja Frycza Modrzewskiego, ktry zajmowa si pojciem ustroju demokratycznego oraz
Piotra Skargi, ktry zasyn dziki wizjom mesjanistycznym, pojawiajcym si w jego kazaniach.
Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat "O poprawie Rzeczpospolitej"
Ten znakomity publicysta stworzy dzieo, ktre jest jego gosem w sprawie sytuacji panujcej
obecnie w Polsce. "O poprawie Rzeczpospolitej" zawiera projekt reform, ktre dotycz najbardziej
istotnych w kraju spraw. Maj one wprowadzi sprawiedliwy ustrj, dziki ktremu obywatele bd
si czu bezpieczne. Modrzewski jest prawdziwym humanistycznym patriot, dlatego jego dzieo
przesycone jest rwnie hasami, pyncymi z nowoczesnego mylenia o pastwem.
"O poprawie Rzeczpospolitej" skada si z piciu ksig, ktre s wykadni pogldw
Modrzewskiego:
"Ksiga I O obyczajach" zawiera pouczenie o dobrych obyczajach i etyce, ktra nie moe zosta
przez obywateli zapomniana;
"Ksiga II O prawach" zawiera ona mdr myl: "bez praw nie moe by prawdziwej wolnoci";
postuluje w niej Modrzewski o rwno wobec prawa wszystkich obywateli, niezalene
od pochodzenia;
"Ksiga III O wojnie" wyznaje autor irenizm, czyli umiowanie pokoju, potpia wojny, ktre
przynosz zo;
"Ksiga IV O Kociele" postuluje uniezalenienie wadzy Kocioa od Rzymu;
"Ksiga I O szkole" autor chce podniesienia poziomu szkolnictwa, poniewa wie, jak wane jest
wyksztacenie modych ludzi.
greckich");
- uczucia ludzkie ("Treny").
Ponadto przekazuje zawsze uniwersalne pogldy i filozofi yciow, dziki ktrej zastanawiamy
si jak powinno wyglda nasze ycie:
- filozofia stoicka -zaleca zachowanie spokoju wewntrznego w kadej sytuacji, opanowanie
i wyzbycie si zbdnych emocji. Szczcie zapewni nam cnota, ktra jest najwiksz wartoci;
- filozofia epikurejska -zaleca korzystanie ze wszystkich przyjemnoci dnia codziennego, wedle
zasady "carpe diem", czyli ap dzie; wane jest, by unika przykroci i cierpienia;
- antropocentryzm, ktry ceni czowieka, szanuje jego godno i osignicia; podpowiada,
aby doskonali si cay czas, niezalenie od wieku;
- renesansowa mio do nauk humanistycznych, to dziki nim dowiadujemy si wszystkiego
o naszym wiecie, yciu, moliwociach i o nas samych.
RENESANS ODRODZENIE
RAMY CZASOWE RENESANSU:
XIV-XVI Wochy, Polska (koniec) XVw (pocztki) XVIIw
Renesans zwany w Polsce odrodzeniem, to epoka przemian w mentalnoci czowieka. Odejcie od
dominacji religii i spraw Boskich, a zwrcenie ku czowiekowi. Ju sama nazwa "odrodzenie"
wiadczy o czym nowym, o odbudowaniu czego, ponownych narodzinach.
TERMINY RENESANSOWE
Antropocentryzm antropos czowiek czowiek w centrum zainteresowania zarwno pod
wzgldem jego wybitnych zdolnoci, pikna zewntrznego, budowy wewntrznej oraz
filozoficznych pyta o sens i cel ycia oraz o to jak y?
Fraszka frasca - gazka, drobiazg. To krtki utwr liryczny, zazwyczaj rymowany lub
wierszowany o rnorodnej tematyce, czsto humorystycznej lub ironicznej (satyrycznej). Posiada
puent.
Sielanka - utwr poetycki, przedstawiajcy w sposb wyidealizowany uroki ycia wiejskiego.
Gatunek powstay z piosnek pasterskich. Czsto przedstawia sceny z ycia pasterzy i rolnikw i
odsania wtki miosne. Sielanka ukazuje beztroskie, spokojne i pogodne ycie, wypenione
mioci.
Tren - lament, pacz (aobny) utwr liryczny o charakterze aobnym, wywodzcy si z antyku.
Byy powicane zmarej osobie i wyraay al oraz smutek z powodu jej odejcia, a take
przedstawiay jej cnoty i zasugi.
Publicystyka wypowiedzi na aktualne, publiczne tematy np. polityczne, spoeczne, kulturalne itp.
Wypowied publicystyczna interpretuje i ocenia fakty z przyjtego przez autora punktu widzenia,
celem jej jest za wpyw na opini publiczn. Przykadowe podgatunki publicystyki: kronika,
reporta, polemika itp.
PRDY RENESANSOWE
Micha Anio genialny malarz, rzebiarz i architekt. Twrca rzeb Pieta, Dawid i synnych
freskw w kaplicy Sykstyskiej.
TEKSTY RENESANSOWE
1. Mikoaj Rej
Krtka rozprawa midzy Panem, Wjtem i Plebanem Mikoaj Rej:
-krytyka trzech stanw: szlacheckiego (za chciwo, prywat, ktliwo, zrywanie sejmikw),
duchownego (za handlowanie odpustami, dziesicin, lenistwo, spnianie si na msze, umiowanie
zbytku) i chopskiego (za pijastwo, niech do pracy, nierbstwo)
-litowanie si nad trudn sytuacj chopw, wyzyskiwanych przez duchowiestwo i szlacht, nie
posiadajcych adnych praw, ktre by ich chroniy,
-ukazanie konfliktu midzy trzema stanami,
-brak zainteresowania zmianami wyszych klas spoecznych.
ywot czowieka poczciwego
Wzorzec szlachcica-ziemianina - to czowiek, ktry powinien by: dobrym i sprawiedliwym
gospodarzem, szanujcym tradycj, dbajcym o dobro rodziny, kulturalnym, prawdomwnym i
niezalenym. Powinien dy do harmonii, kocha natur i podziwia jej pkno. By towarzyskim i
rozmownym.
Rej w ywocie czowieka poczciwego dzieli ycie ludzkie na trzy okresy:
-modo - kiedy naley wpaja moralno, uczy obyczajw; powinien to by okres nauki,
podry, nabywania obycia na dworze,
-wiek redni - w tym okresie ycia naley zaj si pomnaaniem majtku, gospodarowaniem,
korzystaniem z urokw ycia, sub dla kraju jako onierz czy pose,
-staro.
2. Jan Kochanowski najwikszy polski humanista doby renesansu. Studiowa w Akademii
Krakowskiej, pniej w Padwie. Odby liczne podre po Europie, m.in. do Francji, Krlewca. Po
powrocie zosta sekretarzem Zygmunta II Augusta. Po mierci krla mieszka w Czarnolesie, biorc
okazjonalnie udzia w yciu publicznym.
Kochanowski wprowadzi fraszk do literatury polskiej (do dzi zachowao si ok. 485 fraszek).
Stworzy take pierwsza polsk sielank Pie witojaska o sobtce.
Fraszki mona podzieli ze wzgldu na tematyk na:
-artobliwe, np. Na Mateusza, O kapelanie, O kaznodziei
-biesiadne, np. O doktorze Hiszpanie
-miosne, np. O mioci, Do dziewki, Do Hanny
-filozoficzne/refleksyjne np. O ywocie ludzkim
-autotematyczne i autobiograficzne, np. Do fraszek
Pieni Jana Kochanowskiego, cechy:
-maj renesansowy charakter - gosz pochwa ycia i zainteresowanie czowiekiem
-wpyw stoicyzmu i epikureizmu
-zastosowanie zasady zotego rodka
-s zapisem nastrojw i przey autora
-nawizanie do pogldw Horacego
-jako idea - umiar
-mio - warto nadrzdna
-powszechnie zrozumiae sownictwo
-ozdobny styl poczony z prostot obrazowania
-oszczdno w uywaniu rodkw artystycznych
-wskazwka, by zgodnie wspy z natur i innymi oraz dba o czyste sumienie, wwczas
osignie si szczcie
-poruszanie spraw dotyczcych obowizkw wzgldem ojczyzny
-kryzys moralnoci
-upadek ducha
-cakowity zanik uczu patriotycznych obywateli
-nierbstwo, lenistwo, wygodnictwo modych, brak dyscypliny
-zatrata poczucia odpowiedzialno za sprawy pastwa u obywateli
-krlowanie prywaty, egoizmu, dziaa nakierowanych tylko na wasne korzyci
-skorumpowany sejm, w ktrym posowie gosuj tak, jak im ka magnaci - apwkarstwo
-magnateria zepsuta i niemoralna
-brak praworzdnoci, chaos
-saba wadza krlewska - Priam jako wadca nie potrafi okaza si konsekwentny i silny, nie umie
przeciwstawi swojej woli zachciankom syna, ktry ma na wzgldzie wasn korzy a nie dobro
pastwa
-wprowadzenie polskich realiw do dramatu, np. opis obrad sejmu - stukajcy lask marszaek,
sposb gosowania
-przy pomocy chru Kochanowski przekazuje swoje pogldy odnonie rzdzcych - chr zwraca si
do nich i poucza ich, jak powinni sprawowa wadz, eby nard si rozwija i zachowa
praworzdno - nakazuje zapomnie im o osobistych interesach, deniach do zaspokojenia
wasnych zachcianek, a zaczli myle o dobru spoecznym, o korzyciach caego narodu
-na zgub pastwa "pracuj" sami obywatela, nie ma w tym adnej wyszej ingerencji, nie ma
wpywu ani fatum, ani bogw
-Ulisses krytykuje przywary i negatywne dziaania obywateli, ktre przyczyniaj si do osabiania
pastwa - s to pijastwo, przekupstwa, niewypenianie prawa, wygodnictwo, tchrzostwo i
lenistwo modziey arystokratycznej, ktra dziki swoim majtkom i pozycji powinna wspomaga
pastwo, a jest zupenie odwrotnie - jest ona bowiem saba i niezdolna do jakichkolwiek dziaa
mogcych obroni kraj
-ostatnia wypowied Antenora nawouje do wojny - skoro ju Trojanie przyczynili si do jej
wybuchu, to powinni jak najszybciej pokona przeciwnika, zadziaa z zaskoczenia, osabi go - nie
udao mu si zapobiec konfliktowi zbrojnemu, to chocia stara si w inny sposb pomc ojczynie
Antenor - jest wzorcowym patriot renesansowym:
-odwany, nie boi si broni swoich pogldw, nawet, jeeli jest w tym osamotniony
-doskonay i ceniony polityk
-rozwanie planuje posunicia polityczne
-nie lubi kompromisw, gdy walczy o suszn spraw
-patriota, dba o dobro publiczne
-mdry, dalekowzroczny, potrafi przewidywa konsekwencje bdnych dziaa, dlatego przed nimi
ostrzega
-wykazuje rozsdek
-szczerze i uczciwie wypowiada swoje sdy
-szanuje prawo i pradawne obyczaje
-moralny
-honorowy i cnotliwy
-rwnie wspczenie mgby posuy za przykad wzorowego obywatela, godnego naladowania
-jest przeciwiestwem Aleksandra (Parysa)
Motywy antyczne w literaturze renesansu
Odprawa posw greckich Jan Kochanowski - nawizanie do mitu o wojnie trojaskiej - posowie
greccy (Menalaos i Ulisses) domagajcy si oddania Heleny od Aleksandra (Parysa), wojska
greckie gotowe do rozpoczcia wojny pod murami Troi
Treny Jan Kochanowski - motywy mitologiczne zwizane ze mierci, wiatem pozagrobowym Elizjum (wyspy szczliwe), Persefona, gatunek wywodzcy si z antyku,
Treny Jan Kochanowski - nawizanie do obrazw raju,
motywy i postacie mitologiczne we fraszkach i pieniach Jana Kochanowskigo,
Jan Kochanowski hymn Czego chcesz od nas, Panie - Bg przedstawiony jako doskonay
architekt, budowniczy wiata, ktry jest harmonijny (zupenie jak antyczny Demiurg).
3. Piotr Skarga jezuita, pisarz i kaznodzieja, czoowy polski przedstawiciel kontrreformacji.
Najbardziej znane dzieo - Kazania Sejmowe to opis sytuacji Rzeczypospolitej "trawionej przez
liczne choroby". W Kazaniach znajduje si wiele porwna biblijnych, utwr nasycony jest
wieloma figurami retorycznymi, a zawiera 8 kaza, ktre nie zostay nigdy wygoszone. Zawieraj
najwaniejsze postulaty dotyczce reformy pastwa, skierowane s przeciw ideom reformacyjnym.
4. Szymon Szymonowic twrca Sielanek - zbioru dwudziestu utworw wobec tematyce wiejskiej,
ukazujcych dosy realistycznie problemy chopw oraz ich radoci i uczucia.
5. Mikoaj Sp Szarzyski polski poeta przeomu epok renesansu i baroku. O wojnie naszej,
ktr wiedziemy z szatanem, wiatem i ciaem - Sonet ukazuje sytuacj czowieka w wiecie;
dominujcym motywem jest ciga walka potrzeb duchowych i pokus ciaa. Czowiek bezustannie
dy do pokoju, staoci - Boga, mimo to na ziemi jest skazany na cig walk z Szatanem.
Szarzyski neguje renesansow ide harmonii czowieka i wszechwiata, pokazuje dwoisto istoty
ludzkiej (ciao i dusza).
Czowiek wobec Boga, ycia i czowieka - na podstawie twrczoci Jana Kochanowskiego i
Mikoaja Spa Szarzyskiego:
Kochanowski
ycie: pochwaa ycia, korzystanie z urokw ycia
mier: autor odwouje si do staroytnoci, mier jest tylko przejciem do nastpnego ycia
Mio: rdo szczcia
Czowiek:humanista, zachwycajcy si piknem otaczajcego wiata,dom, rodzina, przyja,
kontakty midzyludzkie s dla niego rdem szczcia
wiat:harmonia i ad wiata, nie zmienia si, zaley od woli Boga (Czego chcesz od nas, Panie)
Bg: opiekuje si wiatem i ludmi, stworzy cay wiat
Szarzyski
ycie: ycie jest tragiczne, gdy musi zakoczy si mierci
mier: autor odwouje si do redniowiecza, mier jako ostateczny koniec, obsesja mierci
Mio: rdo dysharmonii, wewntrznego rozbicia
Czowiek:istota tragiczna, rozdarta wewntrznie, niedoskonaa
wiat:chaos wiata, dynamiczno, Bg jako jedyna nadzieja
Bg: Chrystus jako krl, pojawia si te szatan