Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2010-11

ROCZNIK
BEZPIECZESTWA
MIDZYNARODOWEGO
2010/2011
Copyright by Wydawnictwo Naukowe

Dolnolskiej Szkoy Wyszej
Wrocaw 2011
RADA REDAKCYJNA
Eugeniusz CZAPIEWSKI, Jarosaw GRYZ, Bogdan KOSZEL,
Krzysztof KUBIAK (przewodniczcy), Piotr MICKIEWICZ (redaktor naczelny),
Beata BOROWICZ-SIEROCKA, Adam SOKOOWSKI (sekretarz), Andrzej WOJTAS
REDAKTOR NACZELNY
Piotr MICKIEWICZ
RECENZENT
prof. dr hab. Jerzy BDMIROWSKI
REDAKTOR TECHNICZNY
Witold GIDEL
PROJEKT OKADKI
Sebastian MODRZYSKI
KOREKTA
Zofia SMYK
ISSN 1896-8848
Dolnolska Szkoa Wysza

ul. Wagonowa 9, 53-609 Wrocaw
tel. 71 358 27 52
www.dsw.edu.pl
e-mail: wydawnictwo@dswe.pl
Spis treci
Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Artykuy
Jerzy STACZYK
Istota wspczesnego pojmowania bezpieczestwa zasadnicze tendencje . . . . . . . 15

Krzysztof KUBIAK
Sojusz Pnocnoatlantycki wdrugiej dekadzie XXI wieku. Refleksja krytyczna . . . . . 34

Filip TERESZKIEWICZ
Wposzukiwaniu wielkiej strategii Unia Europejska wobec wyzwa

zmieniajcego si adu midzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Jarosaw J. PITEK
Dziaanie si arozwizywanie sytuacji kryzysowych wspczesnej demokracji . . . . . 64

ukasz Dawid DBROWSKI
Instytucjonalizacja kontroli przestrzegania postanowie midzynarodowych

naprzykadzie dokumentw midzynarodowych
zzakresu zapobiegania ikarania korupcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Marek Zbigniew KULISZ
Zarzdzanie systemem bezpieczestwa pastwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

Piotr MICKIEWICZ
Bezpieczestwo wewntrzne Federacji Rosyjskiej

wrozwizaniach legislacyjnych iorganizacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Helena WYLIGAA
Uwarunkowania systemu zarzdzania kryzysowego wRepublice Federalnej Niemiec. . 133

Aleksandra MOROSKA
Delegalizacja partii politycznych jako instrument

bezpieczestwa wewntrznego pastwa. Analiza naprzykadzie Niemiec. . . . . . . . . 155
Materiay
Artur DRZEWICKI
Strategia udziau Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej

woperacjach midzynarodowych. Aspekty polityczne iwojskowe . . . . . . . . . . . . . 179
Jerzy DERE
Osiganie zdolnoci operacyjnych przez Dowdztwo Wojsk Specjalnych (DWS)

wkontekcie realizacji celw politycznych
okrelonych wStrategii Bezpieczestwa RP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
ROCZNIK BEZPIECZESTWA MIDZYNARODOWEGO 2010/2011
Marek KULCZYCKI
Udzia si zbrojnych RP wumacnianiu

bezpieczestwa midzynarodowego w2010 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
ukasz JURECZYK
Uycie Polskiego Kontyngentu Wojskowego wmisjach pokojowych istabilizacyjnych

wpoudniowo-zachodniej Azji wpierwszej dekadzie XXI wieku.
Odzaangaowania dowycofania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Marcin LASO
Zmiana charakteru obecnoci Polskiego Kontyngentu Wojskowego wAfganistanie.

Prba analizy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
Dorota KAMIERCZAK-PEC
Bezpieczestwo wewntrzne Rosji azaoenia

gwnych wspczesnych teorii bezpieczestwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Patrycja SOKOOWSKA
Policja wBoni iHercegowinie jako przykad niewydolnoci

systemu bezpieczestwa narodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Iwona MICHNIEWICZ
Romuald MICHNIEWICZ
Problem miertelnoci wwodzie acechy ratownika iosoby toncej . . . . . . . . . . . . 284
Debiuty naukowe
Przemysaw FURGACZ
Izrael wobec iraskiego programu nuklearnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295

Bartosz ODOROWICZ
Embedding wsppraca za cen ogranicze.

Wojskowa koncepcja relacjonowania wydarze zestrefy konfliktu zbrojnego
przez reporterw wojennych wwietle dokumentw brytyjskich iamerykaskich. . . . 307
Magdalena DYDERSKA
Magorzata LIZUT
Wsppraca zmediami wsytuacjach kryzysowych

naprzykadzie poaru wKamieniu Pomorskim 13 kwietnia 2009r. . . . . . . . . . . . . 329
Noty
Iwona JAKIMOWICZ-OSTROWSKA
Imigracje doEuropy wyzwaniem XXI wieku przypadek Grecji . . . . . . . . . . . . . 357
WSTP
Recenzje iomwienia
Aleksandra Moroska, Prawicowy populizm aeurosceptycyzm (naprzykadzie
Listy Pima Fortuyna wHolandii iLigii Polskich Rodzin wPolsce), Wrocaw 2010 . . . . . 372
Krzysztof ZUBA
Patrycja Sokoowska, Polityka zagraniczna ibezpieczestwa RFN wobec pastw
obszaru byej Jugosawii wlatach 19902005, Toru 2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
Artur DRZEWICKI
Helena Wyligaa, Trjkt Weimarski. Wsppraca Polski, Francji iNiemiec
wlatach 19912004, Toru 2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377
Edward CZAPIEWSKI
Kronika naukowa
Nagroda Ministra Nauki iSzkolnictwa Wyszego dla pracownika
Instytutu Bezpieczestwa iSpraw Midzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
Wioletta SAMBORSKA
XXXVI Kongres Midzynarodowej Komisji Historii Wojskowoci. . . . . . . . . . . . . 386
Krzysztof KUBIAK
Ekstremizm we wspczesnej Europie przejawy, wyzwania, zagroenia . . . . . . . . . 388
Aleksandra MOROSKA
Nurtech 2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
Krzysztof KUBIAK
Informacje oautorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394
Content
Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Articles
Jerzy STACZYK
The essence of the contemporary understanding of security principal tendencies . . . 15

Krzysztof KUBIAK
The North Atlantic Alliance in the second decade of the 21st century.
A critical reflection. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Filip TERESZKIEWICZ
In quest for grand strategy the European Union in the face

of challenges of the changing international order . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Jarosaw J. PITEK
Acting with force and solving crisis situations of modern democracy . . . . . . . . . . . 64

Institutionalisation of the inspection of the observance

of international provisions based on the example of international documents
about corruption prevention and punishment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
The management of a state security system . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

Piotr MICKIEWICZ
Internal security of Russian Federation in legislative and organisational solutions . . . . 114

Helena WYLIGAA
Determinants of the crisis management system in the Federal Republic of Germany . . 133
Aleksandra MOROSKA
Delegalisation of political parties as an instrument of states internal security.

An analysis based on the example of Germany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Materials
Artur DRZEWICKI
The strategy of the participation of the Armed Forces of the Republic of Poland
in international operations. Political and military aspects . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Jerzy DERE
Achieving operational capacity by Special Forces Command in the context

of carrying out political goals specified in the Security Strategy
of the Republic of Poland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
WSTP
Marek KULCZYCKI
The participation of the armed forces of the Republic of Poland

in the reinforcement of international security in year 2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
ukasz JURECZYK
The use of Polish Military Contingent in peace and stabilisation missions

in the southwestern Asia in the first decade of the 21st century.
From involvement to withdrawal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Marcin LASO
Changing the character of the presence of the Polish Military

Contingent in Afghanistan. An attempt at an analysis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
Russian internal security and the assumptions

of the main contemporary security theories . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Patrycja SOKOOWSKA
The police in Bosnia and Herzegovina as an example of inefficiency

of a national security system . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Iwona MICHNIEWICZ
Romuald MICHNIEWICZ
The problem of mortality in water and the features of a lifeguard

and the drowning person . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
Scientific debuts
Przemysaw FURGACZ
Israel towards the Iranian nuclear programme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295

Bartosz ODOROWICZ
Embedding cooperation for the price of restrictions.

The military concept of reporting events from the zone of an armed conflict
by war reporters based on British and American documents . . . . . . . . . . . . . . . . 307
Magdalena DYDERSKA
Magorzata LIZUT
Cooperation with media in crisis situations based on the example of fire

in Kamie Pomorski on 13 April 2009. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
Notes
Immigration to Europe a challenge of the 21st century the Greek case . . . . . . . . 357
Reviews and discussions

Aleksandra Moroska, Right-wing populism vs. euroscepticism
(based on the example of the Pim Fortuyn List in Holland
and the League of Polish Families in Poland), Wrocaw 2010. . . . . . . . . . . . . . . . . 372
Krzysztof ZUBA
Patrycja Sokoowska, Foreign and security policy of Federal Republic
of Germany towards the states of former Yugoslavia in years 1990-2005, Toru 2010 . . . 374
Artur DRZEWICKI
Helena Wyligaa, The Weimar Triangle. Cooperation of Poland, France
and Germany in years 19912004, Toru 2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377
Edward CZAPIEWSKI
Scientific chronicle
A prize of the Ministry of Science and Higher Education for
an employee of the Institute of Security and International Affairs . . . . . . . . . . . . . 385
Wioletta SAMBORSKA
36th Congress of International Commission of Military History . . . . . . . . . . . . . . 386
Krzysztof KUBIAK
Extremism in contemporary Europe. Manifestations, challenges, threats . . . . . . . . . 388
Aleksandra MOROSKA
Nurtech 2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
Krzysztof KUBIAK
Information about writers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394
Wstp
Rok 2010 ukaza z ca moc skal i znaczenie systemu reagowania kryzysowego zarwno w wymiarze wewntrznym (pastwowym), jak i ponadnarodowym. Klski ywioowe, jakie dotkny Europ iPolsk, uwiadomiy spoeczestwu, epowd, poar czy huragan stwarzaj rwnie istotne zagroenie bezpieczestwa, jak postrzegany dotej pory za
najwiksze zagroenie ocharakterze spoecznym terroryzm. Skala tych zdarze, ich nieprzewidywalno oraz szybko zaistnienia itempo przemieszczania wzasadzie wykluczaj podjcie skutecznych form przeciwdziaania. Podstawow form aktywnoci sub jest
ograniczenie skutkw kataklizmw. Aby za podjte dziaania byy skuteczne, zaley nie
tylko odzaangaowania struktur pastwowych, ale spoeczestwa i nierzadko uzyskania pomocy midzynarodowej.
Reagowanie kryzysowe staje si rwnie wanym czynnikiem oddziaywania midzynarodowego. Nie ogranicza si ona tylko doudzielania pomocy ofiarom katastrof iklsk ywioowych, czy wsparcia pastwa dotknitego tak katastrof. Ponadnarodowe reagowanie nasytuacj kryzysow staje si wymogiem bezpieczestwa nie tylko wwymiarze regionalnym. Dowiadczenia ukraisko-rosyjskiego sporu gazowego jednoznacznie wskazay,
elokalne kryzysy gospodarcze czy polityczne mog wpywa nastan bezpieczestwa regionalnego iglobalnego. Przed Polsk, ktra w2011 roku obejmie przewodnictwo Unii Europejskiej, stawia tokonkretne zadania. Zadaniem Prezydencji, nawet wokresie funkcjonowania Europejskiej Suby Dyplomatycznej, pozostanie bowiem obowizek monitorowania zagroe oraz podjcia pierwszych dziaa. Owadze problemu doskonale przekona si
rzd czeski, naktrego barki spad ciar reprezentowania Unii wpierwszej fazie konfliktu rosyjsko-gruziskiego. Podkreli wtym miejscu jednak naley, ewiadome tego obowizku polskie wadze od2009 roku przygotowuj si take dowypenienia tego rodzaju
zadania przez pastwo Prezydencji.
Wag midzynarodowego systemu reagowania kryzysowego zwiksza fiasko dotychczasowej koncepcji stabilizowania sytuacji poprzez wykorzystywanie kontyngentw zbrojnych. Niesawne wycofanie si z Iraku, zainicjowanie podobnego w formie opuszczenia
Afganistanu, zmusza do podjcia innych form zapobiegania kryzysom. Niestety spoeczno midzynarodowa nie odnalaza dotej pory waciwej iskutecznej formy reagowania,
oczym wiadczy midzy innymi niepowodzenie polityki Soft Power wodniesieniu doIranu, KRLD czy Autonomii Palestyskiej, by poprzesta tylko na kilku przykadach, oraz
przeduajce si debaty nad ostatecznym ksztatem nowej Koncepcji Strategicznej NATO.
Decydujc si napowicenie biecego numeru problematyce reagowania nakryzysy,
zdecydowalimy si nazaprezentowanie tego problemu wkilku wymiarach. Pierwszym jest
prba odpowiedzi napytanie oform izakres antykryzysowych dziaa wsplnoty midzynarodowej. Dyskusj naten temat inicjuje artyku J. Staczyka, prezentujcy nowe tendencje postrzegania bezpieczestwa ijego zagroe. Rozwaania te kontynuuj isprowadzaj dowymiaru praktycznego Filip Tereszkiewicz, Krzysztof Kubiak iukasz D. Dbrowski,
10
(rola organizacji ponadnarodowych irozwiza prawno midzynarodowych wdziaaniach

antykryzysowych). Swoistym podsumowaniem tej debaty jest sze rnorodnych gosw
dotyczcych wizji uycia siy wcelu rozwizania sytuacji kryzysowej (J.J. Pitek), moliwoci oraz skali polskiego zaangaowania militarnego wponadnarodowym systemie reagowania kryzysowego (J. Dere, A. Drzewicki, M. Laso, . Jureczyk oraz M. Kulczycki).
Drugi wymiar dyskusji odnosi si do dziaa narodowych, ze szczeglnym uwzgldnieniem sposobw zarzdzania systemem bezpieczestwa pastwa. Inicjuje j M. Kulisz.
D. Kamierczak, P. Mickiewicz iH. Wyligaa dokonuj za oceny rozwiza systemowych
w pastwach europejskich, a P. Sokoowska przedstawia konsekwencje funkcjonowania
niewydolnego systemu bezpieczestwa wewntrznego naprzykadzie Boni iHercegowiny.
Osobny, ale niezwykle wany i niestety czsto pomijany wtek tej dyskusji podejmuje
A. Moroska (Zakaz funkcjonowania partii iorganizacji pozapartyjnych jako instrument bezpieczestwa systemu politycznego). Wnaszej opinii, czemu dawalimy wyraz wpublikacjach
IBiSM, radykalizacja postaw spoecznych iich emanacja przez formalne inieformalne grupy nacisku stanowi istotny problem bezpieczestwa.
Trzeci obszar rozwaa dotyczy dwch niezwykle istotnych kwestii. Pierwsz jest rola
rodkw masowego przekazu jako medium prezentujcego sytuacj kryzysow. Zastanawiamy si wnim nad zakresem odpowiedzialnoci dziennikarskiej wsytuacji kryzysowej
oraz moliwociach wykorzystania mediw do waciwego kierowania akcj ratownicz
(B.Odorowicz, M. Dyderska, M. Lizut). Drug stanowi problematyka funkcjonowania systemu ratownictwa wPolsce. Chcielibymy wskaza nawag tego problemu, inicjujc dyskusj nad zasadami funkcjonowania poszczeglnych jego ogniw. Inicjuje j opracowanie
autorstwa Iwony iRomualda Michniewicz, dotyczce kwestii miertelnoci wwodzie oraz
cech ratownika. Zamierzamy kontynuowa ten nurt dyskusji izapraszamy osoby zwizane zposzczeglnymi ogniwami systemu ratownictwa doprezentowania swoich przemyle
nanaszych amach.
W niniejszym numerze Rocznika, w dziale Noty, zdecydowalimy si na zamieszczenie
publikacji odbiegajcej od wiodcej tematyki publikacji. Jest ni artyku autorstwa Iwony Jakimowicz-Ostrowskiej pokazujcy znaczenie migracji w polityce pastw europejskich
basenu Morza rdziemnego. Jego lektura w mojej subiektywnej ocenie pozwoli Czytelnikom zrozumie, dlaczego przeciwdziaanie nielegalnej imigracji stanowi dla pastw regionu absolutny priorytet unijnej polityki bezpieczestwa.
Decyzja opowiceniu bdcego numery problematyce szeroko rozumianej problematyce reagowania nakryzysy spowodowaa zmian struktury Rocznika. Niezmiennie skada
si onzpiciu zasadniczych czci (Artykuy, Materiay, Debiuty, Recenzje iomwienia oraz
Kronika Naukowa). Szczegln opiek, jak zawsze, otaczamy dzia Debiuty, wktrym nadal chcemy publikowa prace autorstwa suchaczy pierwszego roku studiw doktoranckich.
Idea ta niezmiennie jest traktowana przez Redaktora Naczelnego za jedno z najwaniejszych zada naszego periodyku.
Oddajc dork Czytelnikw pity numer Rocznika, pragn podzikowa zarwno naszym Czytelnikom, jak i Autorom. Tych ostatnich prosz o przestrzeganie wymogw redakcyjnych. Zapraszam take dodalszej wsppracy wszystkich zainteresowanych, rwnie
tych, ktrych tekstw nie zamiecilimy wbiecym numerze.
WSTP
11
Prosimy take oprzesyanie uwag iopinii oniniejszej publikacji naadres:

ibism@.dsw.edu.pl lub Instytut Bezpieczestwa iSpraw Midzynarodowych DSW,
ul. Strzegomska 47, 53-611 Wrocaw
Piotr Mickiewicz
Redaktor Naczelny
Artykuy
Jerzy Staczyk
Istota wspczesnego pojmowania bezpieczestwa zasadnicze tendencje
Krzysztof Kubiak
Sojusz Pnocnoatlantycki wdrugiej dekadzie XXI wieku. Refleksja krytyczna
Filip Tereszkiewicz
Wposzukiwaniu wielkiej strategii Unia Europejska wobec wyzwa
zmieniajcego si adu midzynarodowego
Jarosaw J. Pitek
Dziaanie si arozwizywanie sytuacji kryzysowych wspczesnej demokracji
ukasz Dawid Dbrowski
Instytucjonalizacja kontroli przestrzegania postanowie midzynarodowych
zzakresu zapobiegania ikarania korupcji
Marek Zbigniew Kulisz
Zarzdzanie systemem bezpieczestwa pastwa
Piotr Mickiewicz
w rozwizaniach legislacyjnych i organizacyjnych
Helena Wyligaa
Uwarunkowania systemu zarzdzania kryzysowego
wRepublice Federalnej Niemiec
Aleksandra Moroska
Delegalizacja partii politycznych jako instrument bezpieczestwa
wewntrznego pastwa. Analiza naprzykadzie Niemiec
Jerzy STACZYK
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach
Istota wspczesnego pojmowania bezpieczestwa

zasadnicze tendencje1
Wniniejszym opracowaniu zaprezentowano wybrane tendencje, jakie wostatnich
latach mona obserwowa wpojmowaniu istoty bezpieczestwa, ktre jako kategoria poznawcza cechuje si du zoonoci. Jego fenomen stwarza szerokie
moliwoci badawcze, skaniajc doposzukiwa wykraczajcych poza utarte schematy. Wanie dlatego stanowi tak wielk fascynacj dla badaczy z rnych dziedzin naukowego poznania. Jednoczenie rozlego owego pola bada uniemoliwia sformuowanie definitywnych. Zoono definicyjna wymaga wic, by wbadaniach nad problematyk bezpieczestwa stosowa podejcie systemowe. Wskazane jest take czenie rnych podej teoretycznych, gdy w ich analizach dostrzegamy splot rnorodnych pogldw. Zwrci jednak naley uwag nakonieczno ich usystematyzowania, gdy nie tworz one wci spjnego paradygmatu
naukowego.
Uwarunkowania wspczesnej ewolucji bezpieczestwa

Bezpieczestwo wgwnej mierze zaley odrozwoju stosunkw spoecznych, dokonujcego si wkontekcie takich najwaniejszych uwarunkowa, jak postp naukowo-techniczny,
determinanty kulturowo-cywilizacyjne oraz cechy stosunkw midzynarodowych. Jego
pojmowanie ikonceptualizacja bd przebiegay wzalenoci odprocesw zachodzcych
wrodowisku midzynarodowym iwewntrznym pastwa, wtym wzalenoci odpostrzeganych wyzwa, zagroe, ryzyka iszans2.
Punktem wyjcia do zaprezentowanego tu zestawienia zasadniczych tendencji we
wspczesnym pojmowaniu bezpieczestwa musi by wskazanie na najwaniejsze cechy
rodowiska midzynarodowego. Mona wtym kontekcie zauway, ewspczenie obserwowana ewolucja bezpieczestwa dokonaa si wnastpstwie dwch znaczcych czynnikw (procesw). Jeden znich zwizany jest zkresem zimnej wojny3, kiedy nastpio
otwarcie paradygmatu wartoci wsplnotowych izaczto formuowa optymistyczne wizje
1
Tekst przygotowany woparciu owystpienie naIOglnopolskim Kongresie Politologii Demokratyczna Polska wglobalizujcym si wiecie. Warszawa, 22-24 IX 2009.
S.Koziej, Midzy piekem arajem: szare bezpieczestwo naprogu XXI wieku, Wydawnictwo Adam Marszaek,
Toru 2006, s.11; A. Dawidczyk, Nowe wyzwania, zagroenia iszanse dla bezpieczestwa Polski uprogu XXI
wieku, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2001, s.39-50.
Szerzej: J. Staczyk, Kres zimnej wojny. Bezpieczestwo europejskie w procesie zmiany midzynarodowego
ukadu si (naprzeomie lat osiemdziesitych. idziewidziesitych XXw.), Wydawnictwo Adam Marszaek,
Toru 2004.
16
rozwoju spoecznego, oparte na poszerzaniu pokojowej wsppracy. Odnotowa naley

wzwizku ztym wyran zmian charakteru wyzwa izagroe dla bezpieczestwa. wiat
zimnowojenny cechowa si wysokim poziomem zarwno stabilnoci, jak izagroenia militarnego. Obecnie mamy wstosunkach midzynarodowych niski poziom zagroenia militarnego iniski poziom stabilnoci4. Drugi zczynnikw wspczesnej ewolucji bezpieczestwa dotyczy globalizacji, bdcej niezwykle zoonym procesem zacieniania wizi wdobie pogbiania internacjonalizacji rnych sfer ycia spoecznego, czcym wsobie m.in.
tak zrnicowane tendencje, jak integracja ifragmentacja oraz postpujce przenikanie si
nawzajem spraw wewntrzpastwowych i midzynarodowych, dokonujce si w nastpstwie rozwoju procesw transnarodowych5. Wskaza naley wtym kontekcie naniezwykle silne wzajemne przenikanie si bezpieczestwa narodowego zmidzynarodowym oraz
swoiste umidzynaradawianie zarwno bezpieczestwa narodowego, jak iwyodrbnianego
zniego bezpieczestwa wewntrznego pastwa. Tym samym bezpieczestwo tocoraz bardziej nabiera formy swoistej sieci powiza midzynarodowych, zawierajcych zarwno relacje wsppracy, jak irywalizacji6.
Te zoone procesy globalizacji zwizane sm.in. zrosnc rol podmiotw nieterytorialnych oraz pozainstytucjonalnych, ktrych znaczenie zwiksza si wraz zewzrostem
interakcji transgranicznych itransnarodowych wramach procesw regionalizacji, atake
zintensyfikacj wspzalenoci midzynarodowej7. Skutkuje tom.in. akcentowaniem roli
wsplnotowych i spoecznociowych czynnikw bezpieczestwa, w tym take w wymiarze bezpieczestwa midzynarodowego8. W takich warunkach zaobserwowano znaczcy
wzrost oczekiwa codopodanego stopnia bezpieczestwa9.
Tymczasem w tych nowych uwarunkowaniach mamy take do czynienia z pojawieniem si na du skal nowego rodzaju wyzwa i zagroe, zwizanych m.in. z nowymi
konfliktami, ktre powstaj np. natle tosamoci, wi si zprywatyzacj przemocy czy
upadkiem pastw. Okrelane s one rnym mianem jako konflikty tzw. niskiej intensywnoci czy postmodernistyczne. Ich cech jest niezwyka zoono. Mwi si wzwizku ztym oich dywersyfikacji, proliferacji iasymetrycznoci. Ostatnie ztych zjawisk podlega rnicowaniu, dajc alternatyw dla klasyfikowania konfliktw wedug skali ich intensywnoci10. Wwarunkach transnarodowoci dochodzi wnich doprzenikania si nawielk
4
6
7
10
A. Daniel Rotfeld, J. Symonides, Wstp: System bezpieczestwa oparty nawsppracy ikultura pokoju, [w:] Zapobieganie konfliktom, SIPRI. UNESCO, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2000, s.13.
Szerzej: J. Baylis, Bezpieczestwo midzynarodowe iglobalne wepoce pozimnowojennej, [w:] Globalizacja polityki wiatowej. Wprowadzenie dostosunkw midzynarodowych, red. J. Baylis, S.Smith, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2008, s.365-367.
Por.: M. Castells, The Rise of the Network Society, Blackwell Publishers, Oxford 1996, s.469.
Szerzej: K. ukrowska, Globalizacja jako warunek zmieniajcy determinanty ksztatowania si systemu bezpieczestwa, [w:] Raport obezpieczestwie 2000, Instytut Studiw Strategicznych, Krakw 2001, s.9-50.
Szerzej: O. Wver, Identity, integration and security: solving the sovereignty puzzle in E.U. studies, Journal of
International Affairs, 1995, no.48 (2), s.389-431.
R. Kuniar, Niebezpieczestwa nowego paradygmatu bezpieczestwa, [w:] Bezpieczestwo midzynarodowe
czasu przemian: zagroenia koncepcje instytucje, red. R. Kuniar i Z. Lachowski, Polski Instytut Spraw
Midzynarodowych, Warszawa 2003, s.210.
Wprzypadku konfliktw symetrycznych strony konfliktu maj cele takiej samej natury oraz uywaj podobnych rodkw imetod dziaania. Zzasady ten typ konfliktu odnosi si dowalki pomidzy regularnymi siami zbrojnymi. Wkonfliktach dyssymetrycznych regularne siy zbrojne poszczeglnych mocarstw lub koalicji
ARTYKUY
17
skal takich form, jak wojna, zorganizowana przestpczo iamanie praw czowieka. Czasami towarzysz im tzw. katastrofy humanitarne. Okazuje si, e wspczenie konflikty
wewntrzpastwowe maj olbrzymi liczb transnarodowych powiza (wystarczy wskaza choby rol zagranicznych najemnikw, ochotnikw doradcw czy sponsorw). Nic zatem dziwnego, ewtych nowych warunkach niezwykle trudne moe by rozrnianie tego,
cowewntrzne izewntrzne oraz tego, colokalne, odtego, coglobalne11. Konflikty te rozprzestrzeniaj si iumidzynaradawiaj.
Wskazane przeobraenia inowe cechy rodowiska midzynarodowego mog doprowadzi dowyksztacenia jakociowo nowych zasad, innych ni uznane dotychczas trzy najwaniejsze zasady wspczesnego bezpieczestwa, ktrymi s: 1) zasada jego niepodzielnoci, zakadajca powizanie bezpieczestwa pastw (indivisiblity of security), 2) zasada
kompleksowoci, czyli jego wszechstronnoci (comprehensive security), 3)zasada kooperatywnoci, a wic wielostronnej wsppracy (co-operative security)12. To w wyniku ich zastosowania naznaczeniu stracia koncepcja bezpieczestwa jako tzw. gry osumie zerowej,
gdy bezpieczestwo po zimnej wojnie zyskao znaczenie dobra, ktre jest przedmiotem
troski wszystkich podmiotw zalenych wzajemnie odsiebie. Stao si tozarazem powodem spadku znaczenia szeroko opisywanego przez dziesiciolecia wliteraturze naukowej
tzw. dylematu bezpieczestwa (security dilemma)13, wywodzcego si jeszcze z przedstawionej napocztku lat 50. XX w. koncepcji Johna Herza14.
Trwajca ju oddawna redefinicja bezpieczestwa nabiera cech permanentnoci. Odzwierciedla si gwnie poszerzaniem jego zakresu w wymiarach: podmiotowym, przedmiotowym i procesualnym15. We wszystkich z nich zaznacza si pogbianie zoonoci istoty bezpieczestwa16. Poszerzana jest jego tre (czyli wartoci podlegajce ochronie
oraz rodki i metody tej ochrony), co skutkuje wyrnianiem coraz to nowych dziedzin
11
12
13
14
15
16
maj cele tej samej natury, ale uywaj doich realizacji rnych rodkw istosuj rne metody zachowa.
Konflikt asymetryczny oznacza, eaktorzy nie maj takiej samej wizji wiata ani schematw mylenia onim,
dlatego te ich cele isposb prowadzenia wojny szupenie odmienne. Pawe Frankowski, Bezpieczestwo
globalne wwarunkach transformacji adu midzynarodowego, [w:] Bezpieczestwo midzynarodowe pozimnej
wojnie, red. naukowa R. Ziba, Wydawnictwa Akademickie iProfesjonalne, Warszawa 2008, s.260.
M. Pietra, Hybrydowo pnowestfalskiego adu midzynarodowego, [w:] Pnowestfalski ad midzynarodowy, red. naukowa M. Pietra, K. Marzda, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2008, s.70-71. Por.: M. Kaldor, New
and Old Wars. Organized Violence in aGlobal Era, Polity Press, Cambridge 1999, s.1-9.
Szerzej: P.K. Morgan, Multilateralism and security. Prospects in Europe, [w:] Multilateralism matters: the theory
and praxis of an institutional form, Ed. by J.G. Ruggie, Columbia University Press, New York 1993, s.333.
N. J. Wheeler, K. Booth, The security dilemma, [w:] Dilemmas of World Politics: International Issues in aChanging World. Ed. by J. Baylis, N.J. Rengger, Clarendon Press, Oxford 1992, s.49.
J.H. Herz, Idealist internationalism and the security dilemma, World Politics, January 1950, vol. 2, no. 2,
s.157-180.
Szerzej: J. Kukuka, Narodziny nowych koncepcji bezpieczestwa, [w:] Bezpieczestwo midzynarodowe wEuropie rodkowej pozimnej wojnie, red. J. Kukuka, Uniwersytet Warszawski. Instytut Stosunkw Midzynarodowych, Warszawa 1994, s.40-41; R. Ziba, Pozimnowojenny paradygmat bezpieczestwa midzynarodowego,
[w:] Bezpieczestwo midzynarodowe pozimnej wojnie, red. naukowa R. Ziba, Wydawnictwa Akademickie
iProfesjonalne, Warszawa 2008, s.15-39.
Szerzej: J. Staczyk, Zoono kategorii bezpieczestwa zarys problematyki, [w:] Bezpieczestwo czowieka
atransdyscyplinowo. TomII: Aspekty edukacyjne ipolitologiczne, zbir prac pod red. naukow E. Jarmocha,
A.W. widerskiego, I.A. Trzpil, Akademia Podlaska, Wydzia Humanistyczny, Drohiczyskie Towarzystwo
Naukowe, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce 2009, s.239-255.
18
(paszczyzn) bezpieczestwa. Poszerzana jest przestrzenna wizja bezpieczestwa pastw

(choby poprzez wyrnianie jego poziomw: krajowego, subregionalnego, regionalnego, ponadregionalnego iglobalnego), cowymusza uwzgldnianie szerszego zespou uwarunkowa zewntrznych bezpieczestwa iinternacjonalizacj dziaa pastw wtym zakresie, take wodniesieniu dosfery wewntrzpastwowej. Poszerzany jest take zbir adresatw bezpieczestwa (uwzgldniajcy specyfik dziaania podmiotw innych ni pastwa),
co skutkuje odchodzeniem od klasycznych determinant terytorialno-instytucjonalnych.
Wi si ztym zarysowane poniej najwaniejsze tendencje.
Gwne tendencje wspczesnego pojmowania bezpieczestwa

Przedstawione tendencje obrazuj zoono i zarazem dynamizm kategorii bezpieczestwa. Nie wyczerpuj one oczywicie rnorodnoci perspektyw badawczych17. Dokonane tuzestawienie syntetyzuje natomiast najwaniejsze zpoznawczego punktu widzenia pogldy, formuowane ostatnimi laty, ktre pogrupowane tuzostay zodniesieniem dobezporednio znimi zwizanych kontrowersji czy stanowisk alternatywnych. Stanowi powinny
nie tyle bezwzgldne pewniki, ile raczej wyznaczniki kierunkw dalszych docieka. Itak,
zauway mona, e:
Odejcie odpastwocentrycznego pojmowania bezpieczestwa wpisuje si wtendencj doposzerzania jego zakresu. Znajduje towyraz wpostpozytywistycznych teoriach stosunkw midzynarodowych, takich jak postmodernizm, postfeminizm, teoria krytyczna
i konstruktywizm18. W ramach wielkich procesw midzynarodowych i spoecznych doszo dowyodrbniania podmiotw innych ni pastwa: jednostek, grup spoecznych, organizacji midzyrzdowych i pozarzdowych. Skutkuje to m.in. koniecznoci poszerzenia katalogu chronionych wartoci. Po zakoczeniu zimnej wojny znaczce w tej kwestii
okazay si neorealistyczne pogldy Barryego Buzana, ktry uzna za zasadne uwzgldnianie wanalizach bezpieczestwa, obok suwerennych pastw, rnego rodzaju niepastwowych zbiorowoci ludzkich (human collectivities)19. Zaproponowa onnastpujce poziomy
analizy bezpieczestwa wstosunkach midzynarodowych: jednostki (dotyczcy wsplnot
w pastwie), pastw narodowych i midzynarodowy (w tym regionalny i globalny). Zauway przy tym naley szczegln rol, jak zaczynaj odgrywa pord wymienionych
podmiotw struktury ponadpastwowe (jak Unia Europejska, organizujca ju zarwno
bezpieczestwo wewntrzne w ramach pastw czonkowskich, jak i swe bezpieczestwo
zewntrzne).
Zakres zainteresowania bada nad bezpieczestwem, poprzez zwrcenie uwagi nainne
podmioty ni pastwa (w tym jednostki ludzkie), rozwin si nie tylko w wymiarze
17
18
19
Szerzej: J. Czaputowicz, Bezpieczestwo w teoriach stosunkw midzynarodowych, [w:] Bezpieczestwo midzynarodowe: teoria ipraktyka, red. naukowa K. ukrowska iM. Grcik, Szkoa Gwna Handlowa wWarszawie, Warszawa 2006, s.47-78.
Szerzej: T. Terriff, S. Croft, L. James, P.M. Morgan, Security Studies Today, Polity Press, Cambridge 1999,
s.99-114.
B. Buzan, People, States and Fear: An Agenda for International Security Studies in the Post-Cold War Era, Harvester Wheatsheaf, Hemel Hempstead 1991, s.19.
ARTYKUY
19
podmiotowym, lecz w konsekwencji rwnie w wymiarze przedmiotowym. Tendencja

taznajduje odzwierciedlenie zwaszcza wkontekcie rozwoju koncepcji zoonoci bezpieczestwa (security complex theory) w ramach bada prowadzonych przez tzw. szko kopenhask20. Obrazowane jest toprzez przeniesienie akcentu zwojskowo-politycznej paszczyzny bezpieczestwa na inne paszczyzny, w tym na humanitarn, oraz uwzgldnienie
midzynarodowego kontekstu bezpieczestwa wewntrznego. Cech charakterystyczn
jest przy tym, ewkrajach biedniejszych icechujcych si niskim stopniem stabilnoci obserwuje si wzrost znaczenia bezpieczestwa napaszczynie spoecznej. Towanie zakres
przedmiotowy wspczesnego bezpieczestwa wydaje si najbardziej poszerza.
Wyrazem rozwoju konceptualizacji bezpieczestwa wjego wymiarze przedmiotowym
jest wyodrbnianie coraz tonowych jego paszczyzn, wpisujcych si wtendencj doodmilitaryzowywania pojmowania bezpieczestwa. Oprcz wyrnionych przez Barryego
Buzana piciu zasadniczych dziedzin bezpieczestwa (wojskowej, politycznej, spoecznej,
ekonomicznej iekologicznej)21 wskaza mona wkontekcie powyszych zestawie napojawienie si pojcia bezpieczestwa humanitarnego (la scurit humaine), ktre wprowadzi kanadyjski badacz Charles-Philippe David22, Byo toponiekd zbiene zrozwijajc si
pozakoczeniu zimnej wojny tendencj douwzgldniania wzakresie bezpieczestwa coraz
czciej szeroko pojtych problemw kulturowych. Efektem tego stao si wrcz wyodrbnienie, jako oddzielnej paszczyzny, take bezpieczestwa kulturowego23, Ma ono znaczenie zwaszcza wdostrzegalnej potrzebie umacniania tosamoci kulturowych spoeczestw
uczestniczcych we wspczesnych wielkich procesach midzynarodowych, takich jak integracje czy globalizacja. Owo znaczenie tosamoci staje si wspczenie niekiedy ju waniejsze oddotychczasowego prymatu ochrony suwerennoci pastwowej. Zreszt nie byoby chyba takiego wzmocnienia znaczenia tej tosamoci, gdyby nie postpujca erozja suwerennoci pastw.
Tym samym zauwaane jest rysowanie si swego rodzaju dualizmu bezpieczestwa we
wspczesnym systemie midzynarodowym, ktre zjednej strony wprzypadku pastw
opiera si naprymacie ochrony suwerennoci, zdrugiej za wprzypadku grup spoecznych nazachowaniu tosamoci24. Jeszcze inaczej, powtrzy mona za Ole Wverem,
e: Umiejscowienie bezpieczestwa przenioso si od pastwa do narodu, od suwerennoci
dotosamoci25. Znajduje toodzwierciedlenie take wprocesach integracji europejskiej.
20
21
22
23
24
25
Szerzej: B. Buzan, M. Kelstrup, P. Lemaitre, E. Tromer, O. Wver, The European Security Order Recast: Scenarios for the Post-Cold War Era, Pinter Publishers, London New York 1990; W. Kostecki, Europe after the Cold
War. The security complex theory. Institute of Political Studies, Polish Academy of Sciences, Warsaw 1996;
B.Buzan, O. Wver, J. de Wilde, Security: ANew Framework for Analysis, Lynne Rienner Publishers, Boulder
1998.
B. Buzan, People, States and Fear: An Agenda for International Security Studies in the Post-Cold War Era, Harvester Wheatsheaf, Hemel Hempstead 1991, s.19.
Ch.-Ph. David, La guerre et la Paix: approches contemporaines de la scurit et de la stratgie. Presses de Sciences Po, Paris 2000, s.87-121.
Culture and Security. Multilateralism: arms control and security policy building, ed. by K. Krause, Contemporary Security Policy, 1998, vol.19, no.1, Special Issue, s.219-222.
O. Wver, Securitization and Desecuritization, [w:] R.D. Lipschutz (ed.), OnSecurity, Columbia University
Press, New York 1995, s.67-68.
O. Wver, Insecurity and Identity Unlimited, Working Papers [Center for Peace and Conflict Research, Copenhagen], 1994, no.14, s.1.
20
Wzmocniona wramach procesw globalizacji tendencja doodchodzenia odpastwowocentrycznego pojmowania bezpieczestwa wpisuje si w zasad jego niepodzielnoci
wstosunkach midzynarodowych. Jednoczenie coraz czciej wychodzi najaw niezwykle
zoona istota bezpieczestwa. Zauway tomona take wramach konceptualizacji bezpieczestwa narodowego, czemu daj wyraz wyksztacajce si podejcia teoretyczne, ktre
jako nierozerwaln trjjedno traktuj wramach bezpieczestwa narodowego: pastwo,
spoeczestwo ijednostki26. We wskazanym kontekcie nie tyle naleaoby rozwaa schyku pastwa wprocesach globalizacji, ile raczej jego transformacj, atake postpujc prywatyzacj. Towarzyszy temu zjawisko prywatyzacji przemocy, ktra take podlega wpywom globalizacji ifragmentacji, gwatownie narasta iwystpuje wkonfliktach rozgrywajcych si poniej poziomu pastw, a majcych globalne powizania i rda finansowania27. Wtych uwarunkowaniach bezpieczestwo potraktowane moe zosta jako swego rodzaju towar czy usuga28, ktr wiadczy moe pastwo lub inne podmioty niepastwowe,
wtym prywatne29.
Cociekawe, wraz zosabieniem pozycji pastwa jako uczestnika stosunkw midzynarodowych now zmienn dla bezpieczestwa midzynarodowego staje si czynnik wewntrzny. Dotyczy onprocesw zachodzcych wewntrz pastw narnych paszczyznach
ycia spoecznego (w tym politycznej i ekonomicznej), stanowic o legitymizacji wadzy,
relacjach midzygrupowych, awkonsekwencji osile bd saboci pastwa, jego polityce
iwpywie naotoczenie zewntrzne, bd te takim wpywie dokonywanym nie przez pastwa jako instytucjonalne caoci, lecz jego skadowe czy grupy wewntrzne. Dotd czynnik
ten by wniewystarczajcym stopniu doceniany przez badaczy stosunkw midzynarodowych. Pozaamaniu systemu dwubiegunowego iwanie wwarunkach globalizacji dostrzeono, e zagroenia pynce z otoczenia zewntrznego pastw maj czsto pochodzenie
icharakter wewntrzny, ktry wwarunkach transnarodowoci podlega jake czsto umidzynarodowieniu. Niedocenianie czynnikw wewntrznych sprawiao trudno worganizowaniu efektywnych struktur bezpieczestwa midzynarodowego. Tymczasem wspczenie tonaprzykad tzw. pastwa upade (failed states) sczsto rdem zagroe wwarunkach nieprzewidywalnoci30. Podobnie przedstawia si sytuacja zoddziaywaniem uczestnikw subpastwowych.
26
27
28
29
30
Z. Nowakowski, Bezpieczestwo narodowe ewolucja pojcia izakresu, [w:] Bezpieczestwo narodowe izarzdzanie kryzysowe wPolsce wXXI wieku wyzwania idylematy, praca zbiorowa pod red. T. Jemioy, K. Rajchela, Wysza Szkoa Informatyki, Zarzdzania iAdministracji, Wydzia Strategiczno-Obronny Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 2008, s.104.
J. Friedman, Introduction, [w:] Globalization. The State and Violence, ed. by J. Friedman. AltaMira Press,
Oxford 2003, s.IX; M. Kaldor, New and Old Wars. Organized Violence in aGlobal Era, Polity Press, Cambridge 1999, s.1-9.
M.Z. Kulisz, Wymagania dotyczce bezpieczestwa RP waspekcie poczucia izapewnienia bezpieczestwa rzeczywistego raport zbada, [w:] Analza vedeckch poznatkov zoblasti bezpenosti aich aplikcia dosfry vysokokolskej prpravy odbornkov bezpenostnho akrzovho manamentu. Krieen projektu MVTS. Bil/Pol/
SR/U/06/1, ilina 25. September 2008, s.76, 84.
Szerzej: M. Madej, Prywatne przedsibiorstwa wojskowe implikacje dla bezpieczestwa midzynarodowego,
Stosunki Midzynarodowe, 2008, nr1-2 (t.37), s.47-61.
R. Kuniar, Profesor Rotfeld badacz inegocjator, [w:] Bezpieczestwo midzynarodowe czasu przemian: zagroenia koncepcje instytucje, pod red. R. Kuniara iZ. Lachowskiego, Polski Instytut Spraw Midzynarodowych, Warszawa 2003, s. 607. Szerzej: A.D. Rotfeld, Bezpieczestwo midzynarodowe czasu przemian.
ARTYKUY
21
Rwnolegym icile powizanym zpowyszymi kwestiami procesem jest redefinicja

pojcia bezpieczestwa wewntrznego pastwa. W warunkach globalizacji dochodzi bowiem doniezwykego przenikania si iwarunkowania bezpieczestwa wewntrznego pastwa zerodowiskiem midzynarodowym we wzajemnie sprzonych procesach internalizacji ieksternalizacji. Przejawia si tom.in. poprzez powizania funkcjonalne bezpieczestwa inkluzywnego w pastwie (jak integracja cudzoziemcw czy specjalne partnerstwo
zkrajami, zktrych mog pochodzi lub przemieszcza si zagroenia) zbezpieczestwem
ekskluzywnym (jak ochrona granic zewntrznych, wczesne wykrywanie zagroe iostrzeganie czy globalne programy istrategie bezpieczestwa)31. Tonowe midzynarodowe ujcie bezpieczestwa wewntrznego podyktowane jest rosnc wiadomoci internacjonalizacji bezpieczestwa wewntrznego pastwa wzglobalizowanym wiecie ikoniecznoci
wsppracy midzynarodowej (take instytucjonalnej) wjego zakresie. Tylko wten sposb
mona sobie wspczenie radzi ztakimi transnarodowymi izinternacjonalizowanymi zagroeniami, jak: terroryzm midzynarodowy, nielegalna migracja, handel narkotykami, korupcja czy tzw. pranie brudnych pienidzy32.
W zwizku z tym w redefiniowaniu bezpieczestwa wewntrznego nastpio przejcie odwczeniejszego akcentowania internal dopodkrelania waciwoci homeland. Bezpieczestwo wewntrzne ma wtym ujciu oznacza skoordynowane wysiki podejmowane przez instytucje pastwa zmierzajce dorealizacji bardzo szeroko zakrelonych celw,
daleko wykraczajcych poza tradycyjne utosamianie bezpieczestwa wewntrznego tylko zesprawami ochrony tzw. porzdku publicznego. Obecnie wspektrum tego bezpieczestwa sytuuje si: przeciwdziaanie skutkom katastrof, likwidowanie ich nastpstw i przywracanie stanu sprzed kryzysu; ochrona kluczowej infrastruktury pastwa, jego instytucji demokratycznych ibezpieczestwa obywateli; zwikszenie efektywnoci funkcjonowania sub porzdkowych, ratowniczych ibezpieczestwa; przeciwdziaanie wystpieniu zagroe asymetrycznych, cho take isymetrycznych, wsferach wewntrznego funkcjonowania pastwa33. Te wyzwania wymagaj wspczenie stosowania dziaa niezwykle skoordynowanych, do ktrych kierowania naley zastosowa podejcie ponadresortowe. Ponadto wymagaj one angaowania nie tylko publicznych, lecz te prywatnych rodkw
izdolnoci. Ten nowy, globalnym wymiar bezpieczestwa wewntrznego trudno jest jednoznacznie okreli precyzyjnym terminem. Pojcie homeland security interpretowane jest
jako bezpieczestwo krajowe, domowe, ojczyste lub ojczyniane34. W opinii Victora Cha
zHarvard University zasadnym byoby posuenie si terminem intermestic security (inter
31
32
33
34
Wykad Belwederski Akademii Dyplomatycznej MSZ, Zeszyty Akademii Dyplomatycznej, 2004, nr8; tene, Polska wniepewnym wiecie, Polski Instytut Spraw Midzynarodowych, Warszawa 2006, s.19-43.
A. Gruszczak, Zarzdzanie bezpieczestwem wewntrznym Unii Europejskiej wwarunkach pnowestfalskiego adu midzynarodowego, [w:] Pnowestfalski ad midzynarodowy, red. naukowa M. Pietra, K. Marzda,
Wydawnictwo UMCS, Lublin 2008, s.330.
K.P. Marczuk, Bezpieczestwo wewntrzne wposzerzonej agendzie studiw nad bezpieczestwem (szkoa kopenhaska i human security), [w:] Bezpieczestwo wewntrzne pastwa: wybrane zagadnienia, red. naukowa
S.Sulowski, M. Brzeziski, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2009, s.67-69 i76.
Szerzej: H. Borchert, Homeland Security and Transformation: Why It Is Essential toBring Together Both Agendas, [w:] Transforming Homeland Security. U.S. and European Approaches, ed. by E. Brimmer, Center for
Transatlantic Relations, Washington 2006, s.4-5.
A. Gruszczak, op. cit., s.329.
22
+ domestic), majcym odzwierciedla zacieranie si wczeniejszego wyranego podziau

midzy rodowiskiem wewntrznym pastwa arodowiskiem midzynarodowym. Wtych
nowych uwarunkowaniach nastpuje interpenetracja problemw oraz procesw wewntrzpastwowych imidzynarodowych35.
Zewspomnianymi przeobraeniami wie si przejcie odmanagement dogovernance w sprawach bezpieczestwa. W tym pierwszym ujciu zarzdzanie jest metod organizowania sfery publicznej w celu zapewnienia przestrzegania przez podmioty indywidualne
izbiorowe ustalonych konsensualnie lub narzuconych regu gry. Zarzdzanie jako governance polega na moliwoci utrzymania przez wadze pastwowe stabilnych warunkw funkcjonowania sfery publicznej36. Konsekwencj wertykalizacji zalenoci wramach struktury
adu midzynarodowego wdobie globalizacji jest przechodzenie odnational oraz international governance, anawet doglobal governance. Zarwno bowiem wsprawach wewntrznych pastw, jak iwsprawach midzynarodowych, owo rzdzenie izarzdzanie wymyka
si kompetencji nie tylko rzdw, ale te organizacji midzyrzdowych37. Wwyniku komplikowania si struktury zglobalizowanego porzdku midzynarodowego (naktry skadaj si trzy zasadnicze grupy podmiotw: 1.rzdy pastw iorganizacji midzyrzdowych,
2.siy rynku reprezentowane przez korporacje transnarodowe, 3.transnarodowe podmioty spoeczestwa obywatelskiego)38 dojrzewa koncepcja globalnego, wielopoziomowego zarzdzania (global multi-level governance). Regionaln odmian tego podejcia jest koncepcja zarzdzania wielopoziomowego w Unii Europejskiej, obejmujca sprawy bezpieczestwa wewntrznego pastw czonkowskich, adowodzca jego umidzynaradawiania.
Wskaza naley w tym kontekcie take na rozliczne i powane konsekwencje osabienia roli pastw wsystemie midzynarodowym. Wwarunkach wyaniania si globalnej
struktury quasi-pastwowej sabnie suwerenno pastw i sia oddziaywania organizacji
midzynarodowych, aerozji podlegaj konstytuowane wanie przez pastwa reimy kontroli zbroje i nieproliferacji. Jednoczenie jednak instrumenty bezpieczestwa pastwa
znajduj zastosowanie poza jego granicami dla stabilizowania sytuacji nieraz wodlegych
geograficznie regionach napotrzeby bezpieczestwa wewntrznego innych pastw, costao si interesem spoecznoci midzynarodowej. Zmienia si przy tym sposb dysponowania si wojskow, gdy ustanawiane s nowe misje, w ktrych siy zbrojne przejmuj
zadania zzakresu wewntrznych funkcji policyjnych, administracyjnych ihumanitarnych.
Wtej sytuacji rzeczywicie dochodzi doprzenikania wymiarw bezpieczestwa, copowoduje liczne trudnoci poznawcze irealizacyjne.
Stwierdzi naley rwnie, e ewolucja koncepcji bezpieczestwa globalnego powoduje, e definicja owej koncepcji pozostaje nieprecyzyjna. W warunkach globalizacji zacieraj si stopniowo granice inastpuje przenikanie si czterech zasadniczo wyodrbnianych poziomw bezpieczestwa: jednostki igrup spoecznych, pastwa, regionu oraz sys-
35
36
37
38
M. Pietra, Bezpieczestwo midzynarodowe, [w:] Midzynarodowe stosunki polityczne, redakcja naukowa

M.Pietra, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006, s.328.
A. Gruszczak, op. cit., s.330.
R. Kuniar, Niebezpieczestwa nowego paradygmatu bezpieczestwa, s.217.
M. Pietra, K. Marzda, Wstp, [w:] Pnowestfalski ad midzynarodowy, redakcja naukowa M. Pietra,
K.Marzda, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2008, s.11.
ARTYKUY
23
temu globalnego39. Bezpieczestwo globalne jest szczeglnym poziomem bezpieczestwa

midzynarodowego, nie bdc znim identyczne40. Odrnia si rwnie odpoziomu bezpieczestwa regionalnego41. Jego cech zasadnicz pozostaje skupienie uwagi na wyzwaniach istotnych dla caego systemu midzynarodowego42. Nie powinno si jednak rozumie
terminu globalne jako, poprostu, problemy dotyczce caego globu. Najczciej przyjmuje si rozumienie akcentujce priorytetowo iobiektywno wskazanych wyzwa, ktrych
rozwizanie pozostaje winteresie caej spoecznoci midzynarodowej, amoliwe jest tylko
przy penym zaangaowaniu i wspudziale poszczeglnych podmiotw stosunkw midzynarodowych, zwaszcza pastw i organizacji midzynarodowych. Z uwagi na oglnowiatowy interes w rozwizywaniu tych globalnych problemw bezpieczestwa wymagaj one powstrzymania si odpartykularyzmw iegoizmu. Bdc nastpstwem naturalnych
procesw rozwojowych, bezpieczestwo globalne (wiatowe) podlega wspczenie procesom transnarodowym wramach globalizacji43.
To wanie globalnej odpowiedzialnoci powicono w 2007 r. obrady dorocznej 43.
konferencji midzynarodowej na temat bezpieczestwa midzynarodowego w Monachium44. Bdem byoby jednak zakada poprostu, ew kontekst globalny wodniesieniu dobezpieczestwa miaby obejmowa wszystkie jego dziedziny. Nie wtym sensie, rzecz
jasna, bezpieczestwo ma charakter globalny inie naley myli tego zzasad jego wszechstronnoci. Na wspomnianej konferencji przyjto, by mie na wzgldzie raczej realizujce si poprzez wspdziaanie bezpieczestwo, rozwizujce problemy we wszystkich obszarach wiata idziaajce narzecz wszystkich ludzi, nawet indywidualnych osb45. Moe wic
trafniejsze byoby okrelanie go mianem bezpieczestwa uniwersalnego czy powszechnego. Itojest wanie specyficzna cecha tej koncepcji, gdy wjej myl identyfikowane powinny by zagroenia pynce zpoziomu globalnego, ktrym przeciwdziaa mona rwnie
napoziomie lokalnym. Odwoujc si dohasa Myl globalnie dziaaj lokalnie46, moe39
40
41
42
43
44
45
46
J. de Wilde, Security Levelled Out: The Dominance of the Local and the Regional, [w:] P. Dunay, G. Kardos, A.J.
Williams (eds.), New Forms of Security: Views from Central, Eastern and Western Europe, Aldershot Publishing, Dartmouth 1995, s.85-102.
Cho oczywicie mona mwi obezpieczestwie midzynarodowym wczasach globalizacji, ktre odznacza
si specyficznymi cechami, wynikajcymi ztakich uwarunkowa, jak: szczeglne zacienienie wizi wspzalenoci, postpujca internacjonalizacja iinstytucjonalizacja, spadek roli pastwa wsystemie midzynarodowym, wzrost roli organizacji midzynarodowych wzakresie prewencji iutrzymywania pokoju. Stanowi
one oupowszechnieniu szerokiego rozumienia bezpieczestwa, opartego nawielu komponentach pozamilitarnych inawet pozapolitycznych. Jednak sens bezpieczestwa globalnego opiera si nabardziej zoonych
jakociowo przesankach.
Szerzej: B. Buzan, O. Wver, Regions and Powers: The Structure of International Security, Cambridge University Press, Cambridge 2003, s.27-30.
Szerzej: M.T. Klare, The new challenges toglobal security, Current History, April 1993, no.92 (57), s.155-161.
Dostrzega naley rwnie teleologiczny, celowociowy, kontekst bezpieczestwa globalnego, ktre moe stanowi nie tylko nastpstwo rozwoju dziejowego, lecz take perspektyw tworzenia przez ludzko systemu
bezpieczestwa dla przeciwstawiania si rnym zagroeniom oskali globalnej. Stanisaw Koziej, Globalne
aspekty rosyjskiej strategii bezpieczestwa, Zeszyty Naukowe AON, 2003, nr1, s.59. Por.: W. Gizicki, Polityczne uwarunkowania bezpieczestwa europejskiego, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2008, s.65-68.
Szerzej: http://www.securityconference.de/konferenzen/2007; W. Fechner, Wege in eine neue Welt, Europische Sicherheit, 2007/2, s.21-27.
J. Kaczmarek, Wspczesne bezpieczestwo, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2008, s.115.
Think Globally, Act Locally, http://capita.wustl.edu/ME567_Informatics/concepts/global.html.
24
my dostrzec, irzeczywicie potwierdza si wtej koncepcji, eglobalne miaoby by bezpieczestwo odnoszce si nie tyle docaego globu czy globalnego zasigu interesw mocarstw, ile wanie dojednostek izbiorowoci ludzkich. Towanie jednostki ludzkie staj si wtej koncepcji ostatecznym podmiotem podlegajcym ochronie itoich dobro przesdza oglobalnej stabilnoci. Cao wpisuje si wnowy pozytywny sposb definiowania
bezpieczestwa poprzez zwrcenie uwagi na wzrost pewnoci, a nie alternatywne, szeroko
rozpowszechnione rozumienie oparte narwnowaeniu zagroe isaboci47.
Obiektem odniesienia w przypadku rozwijanej koncepcji bezpieczestwa globalnego
staje si nie tradycyjnie rozumiany system midzynarodowy (zdominowany wci jeszcze
przez pastwa) ani nawet spoeczestwo midzynarodowe, rozumiane jako swoista konstrukcja przybierajca cechy przypominajce spoeczestwo wsystemie, ktry tworz wzajemnie oddziaujce pastwa48. Cech znamienn jest, ezwolennicy koncepcji bezpieczestwa globalnego zajmuj si wyzwaniami izagroeniami nie tylko dla systemu pastw inie
tylko wsferze midzynarodowych stosunkw politycznych czy wojskowych. Wich przekonaniu naley zwrci uwag naszersze spoeczne rodowisko systemu midzynarodowego,
konstytuujce spoeczestwo globalne (global society)49. Wjego ramach zawieraby si, najszerzej torozumiejc, peen przekrj stosunkw spoecznych. Tendencja tawpisywaaby si
wpostrzegany proces przechodzenia odbezpieczestwa narodowego domidzynarodowego, anastpnie wanie doglobalnego50. Obrazuje torzeczywicie poliarchiczno wiata,
ktrego struktura niezwykle komplikuje si wprocesach globalizacji.
Koncepcje proponowane przez szko spoecznoci globalnej nie sjednak wpeni podzielane przez wszystkich teoretykw globalizacji. Zauwaa si bowiem, eprzeksztacenia
dokonujce si wprocesie globalizacji nie neguj wautomatyczny sposb roli pastwa jako
podstawowego punktu odniesienia w debatach nad bezpieczestwem. Jak proponuje Ian
Clark: Pytanie, jakie staje przed badaczem zagadnie wspczesnego bezpieczestwa, nie dotyczy kwestii, czy odnosi bezpieczestwo dojednostek ispoeczestw zamiast dopastw, ale
wjaki sposb postrzega funkcjonowanie pastwa, aby analiza uwzgldniaa nowe konteksty
praw czowieka itosamoci spoecznej51. Ponadto wiadomo, eproces globalizacji przebiega nierwnomiernie ijest peen sprzecznoci. Wopinii globalistw wystpuje potrzeba
nowej polityki globalnej odpowiedzialnoci, ukierunkowanej na rozwizywanie problemw
rodzcych sprzecznoci interesw wwymiarze globalnym, aobecnych niemal wkadym pastwie wiata, awic problemw globalnej nierwnoci, ndzy, rodowiska naturalnego, atake praw czowieka, praw mniejszoci, demokracji oraz bezpieczestwa jednostek igrup. Przejcie od kategorii narodowych czy midzynarodowych do globalnych ma umoliwi skutecz47
48
49
50
51
W. Kostecki, Bezpieczestwo globalne. Rocznik Politologiczny, 2006, nr3, s.264.

M. Shaw, Global Society and International Relations: Sociological Concepts and Political Perspectives, Polity
Press, Cambridge 1994, s.118.
Szerzej natemat paradygmatu spoeczestwa wiatowego: M. Banks (ed.), Conflikt in World Society: ANew
Perspective on International Relations, Wheatsheaf Books, Brighton 1984; B. Buzan, From International
toWorld Society? English School Theory and the Social Structure of Globalization, Cambridge University Press,
Cambridge 2004.
H. Haftendorn, The Security Puzzle: Theory-Building and Discipline-Building in International Security, International Studies Quarterly, 1991, vol.35, no.3, s.17.
I. Clark, Globalization and International Relations Theory, Oxford University Press, Oxford 1999, s.125.
ARTYKUY
25
niejsze zwalczanie zagroe obecnych dzi wspoecznoci wiatowej wrazie potrzeby take
za pomoc interwencji zbrojnej52.
W konsekwencji powyszych procesw coraz wikszego znaczenia nabieraj sprawy bezpieczestwa jednostek i grup spoecznych w ksztatujcej si spoecznoci globalnej. Za bardziej waciwy poziom konceptualizowania bezpieczestwa zaczto przyjmowa
nie pastwo, aspoeczestwo jako poziom poredni midzy pastwami ajednostkami.
Nagruncie tych rozwaa doszo wpierwszej poowie lat 90. XX w. wKopenhaskim Instytucie Bada nad Pokojem do wyksztacenia terminu societal security. Rozumie naley pod jego mianem bezpieczestwo spoecznociowe. Wtym nowym myleniu obezpieczestwie (ktre rozwino si nagruncie tzw. szkoy kopenhaskiej) nie pastwo jest jego
najwaniejszym podmiotem, lecz jednostki, grupy spoeczne, etniczne inarodowe oraz cae
spoeczestwa. Take nie polityka prowadzona midzy pastwami dla zapewniania bezpieczestwa odgrywa wtej koncepcji gwn rol, lecz stosunki midzy spoecznociami. Istota societal security dotyczy wic nie tyle bezpieczestwa spoecznego czy socjalnego, ile raczej bezpieczestwa spoeczestwa czy, inaczej mwic, spoecznych podmiotw niepastwowych53. Twrcy tej koncepcji wskazuj bowiem na dominujce znaczenie zachowania tosamoci spoeczestwa, wczym upatruj jego przetrwanie54. Rni tozdecydowanie
tkoncepcj odteorii realistycznych, ktre kad nacisk nabezpieczestwo pastwa, oparte zasadniczo nazachowaniu jego suwerennoci.
Jeszcze dalej idzie koncepcja human security55. Redefiniuje ona podejcie do bezpieczestwa poprzez skoncentrowanie uwagi nabezpieczestwie jednostki ludzkiej. Toszczeglnego rodzaju bezpieczestwo ludzkie jest wspczenie najbardziej wszechstronn izaawansowan konceptualizacj bezpieczestwa wodniesieniu doczowieka jako jego podmiotu. Odnosi si dojakoci ycia ludzi wspoeczestwie ipastwie56. Podstaw tej koncepcji stanowi opublikowany w1994r. przez Program Narodw Zjednoczonych ds. Rozwoju (United Nations Development Programme, UNDP) Human Development Report
1994: New dimensions of human security. Istot koncepcji staje si centralne zainteresowanie ludzkim yciem igodnoci wmyleniu obezpieczestwie. Trosk ma by dbao ozaspokajanie indywidualnych potrzeb jednostek ludzkich wmiejsce uwagi powicanej dotd
52
53
54
55
56
J. Baylis, Bezpieczestwo midzynarodowe iglobalne wepoce pozimnowojennej, [w:] Globalizacja polityki wiatowej. Wprowadzenie dostosunkw midzynarodowych, red. J. Baylis, S.Smith, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagielloskiego, Krakw 2008, s.388.
O. Wver, Societal security and European security, [w:] O. Wver, B. Buzan, M. Kelstrup, P. Lematre, D. Carlton et al. (eds.), Identity, Migration and the New Security Agenda in Europe, Center for Peace and Conflict Research. Pinter Publishers, London 1993, s.185.
Bezpieczestwo spoeczne dotyczy utrzymywania, w zadowalajcych warunkach rozwoju, tradycyjnych
wzorcw jzyka, kultury i tosamoci religijnej i narodowej oraz zwyczajw. B. Buzan, People, States and
Fear: The National Security Problem in International Relations, Wheatsheaf Books, Brighton 1983, s.19.
Por.: R. Floyd, Human Security and the Copenhagen Schools Securitization Approach: Conceptualizing Human
Security as aSecuritizing Move, Human Security Journal, vol.5, Winter 2007, s.38; R. Paris, Human Security. Paradigm Shift or Hot Air?, International Security, Fall 2001, vol.26, no.2, s.88.
Co co degraduje ich jako ycia presje demograficzne, zmniejszony dostp do zasobw i tak dalej
jest zagroeniem bezpieczestwa. Odwrotnie, cokolwiek, co moe poprawi ich jako ycia rozwj gospodarczy, uatwiony dostp dozasobw, wzmocnienie spoeczne ipolityczne itak dalej jest powikszeniem ludzkiego bezpieczestwa. R. Thakur, From National toHuman Security, [w:] Asia-Pacific Security: The
Economics-Politics Nexus, ed. by S.Harris, A. Mack, Allen and Unwin. St. Leonards 1997, s.53-54.
26
niemal wycznie sprawom polityczno-wojskowym bezpieczestwa pastwa57. Tym samym

zakres zagroe dla jednostek ludzkich okrelany jest nieco inaczej ni wprzypadku tradycyjnych zagroe wymierzonych wsuwerenno pastw. Snimi: dysproporcje rozwojowe,
problemy demograficzne, niekontrolowane migracje, rozwj zorganizowanej przestpczoci ihandel narkotykami, terroryzm midzynarodowy czy zagroenia dla rodowiska naturalnego. W przypadku jednostkowego czowieka poczucie braku bezpieczestwa wie
si bardziej zobawami owarunki codziennego bytowania ni strachem przed napaci zewntrzn napastwo. Przedmiotem troski wowiele wikszym stopniu ni przedtem staj si sprawy socjalne, zwizane zestandardami ycia izprac, ochron zdrowia, rodowiskiem naturalnym, wolnoci odobaw przed przestpczoci czy ubstwem58.
Tym samym i instrumentarium rodkw do zapewnienia bezpieczestwa ludzkiego
musi obejmowa nie tylko przedsiwzicia polityczne, lecz take ekonomiczne, zdrowotne czy ekologiczne. Zauwaalny jest tuwyrany zwizek midzy bezpieczestwem azrwnowaonym rozwojem ludzkoci (sustainable human development). Ponadto koncepcja taszeroko odnosi si doproblemw zesfery bezpieczestwa wewntrznego (program
UNDP do piciu dziedzin bezpieczestwa, wyrnionych uprzednio przez Barryego Buzana, dodaje bezpieczestwo ywnociowe, zdrowotne iosobiste). Autorzy raportu przyjli nastpujce zaoenia dla rozwijanej koncepcji: 1)jej uniwersalno dla caej ludzkoci;
2)wspzaleno wszystkich jej komponentw; 3)atwiejsze moliwoci osigania jej celw poprzez prewencj ni pniejsze interwencje; 4)skoncentrowanie uwagi naczowieku, anie napastwie59.
Coznaczce, koncepcja human security zyskuje zrozumienie nie tylko wkrajach biedniejszych, lecz rwnie w bogatych i rozwinitych (jak np. Japonia, Kanada, Norwegia iUSA)60. Cieszy si te poparciem Organizacji Narodw Zjednoczonych61, pojawia si
57
58
59
60
61
Szerzej: S.Alkire, AConceptual Framework for Human Security, CRISE Working Paper, 2003, no.2; L.F. Korzeniowski, Securitologia. Nauka obezpieczestwie czowieka iorganizacji spoecznych, EAS, Krakw 2008.
WRaporcie zawarte sdwa gwne wtki koncepcji human security: 1)freedom from want wolno iochrona przed tak przewlekymi problemami, jak gd, choroby, przeladowania iubstwo (zrwnowaony rozwj czowieka); 2)freedom from fear wolno iochrona przed nagymi ibolesnymi wypadkami wyciu codziennym, przed strachem (bezpieczestwo fizyczne ludzi). United Nations Development Program, Human
Development Report 1994, New York 1994, s.24. Wyrnione wtki uzupeni mona oprawa iwolnoci czowieka. Szerzej: F. Olser Hampson, J. Daudelin, J.B. Hay, T. Martin, H. Reid, Madness in the Multitude: Human
Security and World Disorder, Oxford University Press, Ottawa 2002, s.16-17.
United Nations Development Program, Human Development Report 1994, New York 1994, s.22-23.
Wyodrbnia si dwie zasadnicze jego szkoy: japosk ikanadyjsk. Pierwsza znich prezentuje szerokie podejcie dohuman security, lecz koncentrujce si naposzanowaniu godnoci czowieka ikwestiach rozwojowych (podejcie freedom from want). Natomiast druga (popularyzowana te przez Norwegi) zwizana jest
zneorealizmem iakcentuje znaczenie ochrony ycia oraz praw jednostek, nawet zzastosowaniem siy poprzez praktykowanie wojskowych interwencji humanitarnych (podejcie freedom from fear). Wujciach amerykaskich pojawiaj si natomiast koncepcje bezpieczestwa psychologicznego ibezpieczestwa pci (gender security). Omwienie: K.P. Marczuk, op. cit., s.72-73.
K.A. Annan, We the peoples: the role of the United Nations in the 21st century, United Nations, New York 2000.
ARTYKUY
27
wpracach koncepcyjnych Sojuszu Pnocnoatlantyckiego62 oraz Unii Europejskiej63. Zyskaa

naznaczeniu zwaszcza wkontekcie problemu umidzynaradawiania si lokalnych konfliktw, powodowanych napiciami etnicznymi, klsk godu, kryzysami ekonomicznymi idezintegracj pastw, np. naskutek rozwoju przestpczoci zorganizowanej czy terroryzmu.
Coraz wiksze skupianie uwagi najednostce ludzkiej przybiera daleko idce izarazem
kontrowersyjne konsekwencje. Przykadem spogldy zwolennikw szkoy spoecznoci
wiatowej (jak Ken Booth, ktry wogle odrzuca pastwo jako najwaniejszy podmiot dla
bada nad bezpieczestwem, skupia za uwag najednostce ludzkiej)64. Zdaniem jednak
Martina Shaw nie naley tak radykalnie przeciwstawia bezpieczestwo jednostek pastwu.
Wjego opinii potrzebna jest caociowa analiza, wktrej rozpatrywane byoby bezpieczestwo poszczeglnych podmiotw niejako obok siebie. Za najwaciwszy poziom konceptualizowania bezpieczestwa uznaje onspoeczestwo jako poziom poredni midzy pastwem a jednostkami65. Jeszcze inaczej postrzega te kwestie Edward E. Kolodziej, ktry
obok pastw wyodrbnia obywatelskie spoeczestwo gospodarcze (civil economic society),
skadajce si zuczestnikw transgranicznych, oraz obywatelskie spoeczestwo polityczne
(civil political society), zoone ztakich podmiotw wewntrzpastwowych, ktre wswych
dziaaniach take wykraczaj poza granice pastwowe66. Natomiast klasyk szkoy kopenhaskiej Barry Buzan sprzeciwia si uznaniu jednostki ludzkiej za gwny podmiot bezpieczestwa, opowiadajc si za gwn rol pastwa jako gwaranta bezpieczestwa czowieka67. Jest tozarazem sprzeciw wobec midzynarodowych interwencji zbrojnych wimi
ochrony praw czowieka.
Przywoa naley te opini, epo11 wrzenia 2001r., wdobie wspczesnego wyzwania zestrony zglobalizowanego terroryzmu, dostrzec mona zjawisko ponownego zawania pojcia bezpieczestwo. Zdaniem Richarda Stubbsa: Chodzi wnim teraz przede wszystkim obezpieczestwo narodowe wzglobalizowanym wiecie, wktrym podobnie jak wlatach zimnej wojny gwnym, najbardziej bezporednim wyzwaniem staje si groba bezporedniej agresji. [] Takie kwestie, jak wspieranie demokracji, przestrzeganie praw czowieka idegradacja rodowiska naturalnego, zeszy przynajmniej chwilowo nadalszy plan68.
Byaby tospecyficzna tendencja, idca niejako pod prd obserwowanym prawidowociom
62
63
64
65
66
67
68
L. Axworthy, Nowa powinno NATO wdziedzinie bezpieczestwa, Przegld NATO, Zima 1999, nr4 (47),
s.8-11.
Wraporcie AHuman Security Doctrine for Europe przygotowanym przez Grup Studyjn nad Zdolnociami Europy wDziedzinie Bezpieczestwa, przedoonym 15 wrzenia 2004r. Wysokiemu Przedstawicielowi
ds. Wsplnej Europejskiej Polityki Zagranicznej iBezpieczestwa zaproponowano powoanie Si Odpowiedzi
Human Security (Human Security Response Force) wsile 15tys. ludzi, zczego jedn trzeci mieliby stanowi
cywile. S.Ogata, Human Security: Theory and Practice, Stair I, 2005, no.2, s.16.
K. Booth, War, Security and Strategy: Towards aDoctrine for aStable Peace, [w:] New Thinking About Strategy
and International Security, ed. by K. Booth, Harper Collins, London 1991, s.341-344.
M. Shaw, There is No Such Thing as Society: Beyond Individualism and Statism in International Security Studies, Review of International Studies, 1993, vol. 19, no.2, s.159-175.
E. Kolodziej, What is Security and Security Studies? Lessons from the Cold War, Arms Control, 1991, vol. 13, s.9.
B. Buzan, Human Security in International Perspective. Paper presented at the 14th Asia-Pacific Roundtable, Kuala Lumpur 3-7 June 2000, s.6-8.
R. Stubbs, Review of The Many Faces of Asian Security, ed. by S.W. Simon, Rowan & Littlefield Publishers,
Inc. New York 2001. Recenzja opublikowana w Contemporary Southeast Asia, no. 24/1, April 1, 2002,
s.178-179.
28
ichyba mona j potraktowa jako przejciow. Jednak wpywa nainne tendencje, zwizane choby zpraktyk rnego rodzaju wymuszania bezpieczestwa.
Stwierdzi wic mona, edylemat iparadoks sekurytyzacji stanowi moe oniepowodzeniach wprocesie umacniania bezpieczestwa. Pojawiy si wraz zrozwojem procesu
redefinicji przedmiotowego wymiaru bezpieczestwa. Najoglniej rzecz biorc, tendencja
tapolega naustanawianiu wtrakcie debaty, edany problem dotyczy bezpieczestwa69. Jest
towci jedynie koncepcja, anie norma czy polityka. Pojcie securitization przypisywane
jest gwnie Ole Wverowi. Oznacza ono proces budowy bezpieczestwa, nie unikajc takich dziaa, jak jego wymuszanie czy innych ekstremalnych dziaa najego rzecz. Dotych
ostatnich zaliczaj si rodki pozostajce poza prawem zarwno midzynarodowym, jak
iwewntrznym. Innymi sowy, mona by potocznie uzna, ecel (bezpieczestwo) uwica
rodki. Zaznaczy naley, ezwolennicy tego podejcia akcentuj nierozdzielno polityki
imoralnoci. Pojcie securitization ma jednak charakter polityczny icile dotyczy kategorii
interesw. Wie si zokrelaniem takich sfer wfunkcjonowaniu pastw, ktre maj wpyw
napoziom ich bezpieczestwa, wczajc wtoprzetrwanie. Teoria opiera si nazaoeniu,
ecelem budowy bezpieczestwa moe by dowolna sfera funkcjonowania pastwa, jeli
tylko zostanie uznana za istotn dla bezpieczestwa70. Istotna jest tuwic rola subiektywnej
percepcji iprzekonania, ezagroenia swzwizku ztym niejako konstruowane spoecznie71. Zatem jest tokoncepcja zbiena zzaoeniami teorii konstruktywistycznej72.
Proces budowy bezpieczestwa przebiega zdaniem Barryego Buzana w trzech etapach: 1)konkretyzacja gwnych zagroe, wyartykuowana wramach wewntrznej debaty, 2)dziaania narzecz neutralizacji zagroe, 3)nastpujce wich wyniku reakcje zestrony pozostaych podmiotw73. Jako e dziaania podporzdkowane procesowi budowania
bezpieczestwa wi si zwymuszaniem nainnych podmiotach (wtym pastwach) odstpienia odpowszechnie przestrzeganych zasad, topozwoli sobie mog nanie tylko silne
pastwa, ktre bd toskutecznie mog oddziaywa nainne podmioty, bd bd zdolne
doponiesienia kosztw swych dziaa wprzypadku przegranej74. Przykadem tego jest prowadzona od2001r. przez USA wojna zterroryzmem midzynarodowym.
69
70
71
72
73
74
J. Huysmans, AFoucaultian view onspill-over: freedom and security in the EU, Journal of International Relations and Development, 2004, no.7 (2), s.295.
Wystarczy, eelity polityczne bd spoeczestwo ogosz istotno danej sfery ycia. Moe toby gospodarka (np. problem dywersyfikacji zasobw naturalnych), polityka wewntrzna (bezpieczestwo obywateli czy
transparentno dziaa politycznych jako klucz dostabilnoci pastwa), zwizane zpolityk midzynarodow (uznaje si okrelone pastwo za kluczowego sojusznika bd najwaniejszego przeciwnika). Taka deklaracja oznacza, ezostan podjte nadzwyczajne rodki, by wdanej dziedzinie obroni pozycj danego podmiotu bd j wzmocni dooptymalnego poziomu. D. Czywilis, Pojcie bezpieczestwa midzynarodowego
wujciu teorii konstruktywizmu. Rocznik Bezpieczestwa Midzynarodowego, 2007. Wydawnictwo Naukowe Dolnolskiej Szkoy Wyszej, Wrocaw 2007, s.280.
Por.: B. Buzan, O. Wver, J. de Wilde, Security. ANew Framework for Analysis, s.57; S.Loisel, Securitisation
process in formulation of European foreign and security policy in sub-Saharan Africa, http://www.fornet.info/
documents/loisel_outline.pdf .
Szerzej: A. Wendt, Social Theory of International Politics, Cambridge University Press, Cambridge 1999.
B. Buzan, O. Wver, op. cit., s.462-464.
R. Taureck, Securitization Theory and Securitization Studies, Journal of International Relations and Development, 2006, no.9, s.55.
ARTYKUY
29
Tendencja ta wpisuje si w zbir najwaniejszych wyzwa dla cywilizacji zachodniej

(jak westernizacja, modernizacja, uniwersalizacja iirenologizacja)75. Podobnie jak irenologizacja wiza si ma znarzucaniem iwymuszaniem pokoju, tak sekuritologizacja kojarzona jest znarzucaniem wiatu zachodniego modelu bezpieczestwa wmyl ochrony przed
globalnymi zagroeniami (jak wspczenie terroryzm midzynarodowy). Tozreszt stanowi wyraz problemu, jaki wie si zrozumieniem przez kraje krgu kultury zachodniej bezpieczestwa wjego politycznym ujciu, odnoszonym dopoziomu systemu midzynarodowego, awic wtym sensie globalnie. Wujciu zachodnim stanowioby toswego rodzaju
globalizowanie bezpieczestwa wstosunku doprzeciwnika dziaajcego globalnie. Wodniesieniu dotego zjawiska spotka si mona zokreleniem globalne formatowanie polityki bezpieczestwa. Owo formatowanie miaoby polega napropagowaniu jednej strategii globalnej dla bezpieczestwa wstosunku dozagroe, jakie pyn zpoziomu systemu
globalnego dla jego uczestnikw76. Oczywist wad takiego podejcia jest pomijanie indywidualnych uwarunkowa polityki bezpieczestwa poszczeglnych podmiotw, takich jak:
geopolityczne, kulturowe, spoeczno-polityczne czy ekonomiczne77.
Sekurytyzacj traktowa jednak naley jako obiektywnie uwidaczniajc si tendencj.
Zdaniem przedstawicieli szkoy kopenhaskiej jest ona konsekwencj ewoluowania wyzwa
wstron zagroe78. Napewien sposb przejawia si rwnie poprzez globalizowanie problemw regionalnych79, ztym jednak zastrzeeniem, eoczywicie upolitycznianie bezpieczestwa napoziomie globalnym dotyczy wybranych kwestii bezpieczestwa, adekwatnych
do najwyszego z poziomw analizy sytuacji midzynarodowej. Po zakoczeniu zimnej
wojny dostrzega si w zwizku z tym proces makrosekurytyzacji (macro-securitisation),
opierajcy si nauniwersalistycznej konstrukcji zarwno zagroe, jak izasadniczych podmiotw bezpieczestwa80. Zauway jednak naley, ewXXIw. nastpuje kolejna swego
rodzaju redefinicja w sposobie postrzegania bezpieczestwa, ktr okrela si jako indywidualizacj bezpieczestwa wwymiarze spoecznym ipastwowym (instytucjonalnym).
Okazuje si bowiem, e wspczesne zrnicowanie wiata powanie utrudnia osiganie
porozumienia. Poszczeglni uczestnicy rodowiska bezpieczestwa midzynarodowego
znajduj si wzrnicowanej sytuacji, warunkowanej zindywidualizowanymi przesankami
75
76
77
78
79
80
J. winiarski, W. Chojnacki, Bezpieczestwo jako przedmiot bada wybranych dyscyplin naukowych, [w:]
Wspczesne postrzeganie bezpieczestwa, red. naukowa K. Jaoszyski, B. Winiewski, T. Wojtuszek, Wysza
Szkoa Administracji wBielsku Biaej, Bielsko-Biaa 2007, s.268.
A. Gruszczak, op. cit., s.325-326.
Por.: Critical Views of September 11. Analyses From Around the World, ed. by E. Hershberg, K.W. Moore, The
New Press, New York 2002.
Szerzej: R. Ziba, Teoria oglna bezpieczestwa pastwa wstosunkach midzynarodowych, [w:] Stosunki midzynarodowe wXXI wieku. Ksiga jubileuszowa zokazji 30-lecia Instytutu Stosunkw Midzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego. Praca zbiorowa pod red. E. Haliaka, R. Kuniara, G. Michaowskiej, S.Parzymiesa,
J. Symonidesa, R. Ziby, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006, s.936-938.
Szerzej: B. Buzan, O. Wver, Regions and Powers. The Structure of International Security, s.27-30.
B. Buzan, The War onTerrorism as the new macro-securitisation? Conference International Relations Theory, Unipolarity and September 11th: Five Years On, Norwegian Institute of International Affairs, Oslo, 3-4 February 2006, s.1.
30
postrzegania spraw bezpieczestwa81. Zyskuj wic naznaczeniu pogldy opotrzebie nowego zdefiniowania tej intersubiektywnej natury bezpieczestwa. Podobnie przedstawia si
sprawa zglobalnym wymiarem bezpieczestwa wewntrznego wrelacji dobezpieczestwa
globalnego.
Przejawiajce si w tendencji sekurytyzacji upolitycznianie bezpieczestwa stanowi
praktyczn konsekwencj odchodzenia odjego zmilitaryzowania. Wmiejsce tradycyjnych
narzdzi pozostajcych domen obrony zbrojnej pojawia si perspektywa rozwizywania
problemw bezpieczestwa wdrodze debat politycznych82. Todaleko idce upolitycznienie bezpieczestwa rodzi powane wyzwania i wywouje zrozumiae kontrowersje. Dylemat securitization czy di-securitization jest wic rozwaaniem dotyczcym tego, czy wanalizach ikoncepcjach bezpieczestwa uwzgldnia wci kolejne jego paszczyzny oraz inne
aspekty niemilitarne, czy te moe ogranicza ich zakres lub nawet je eliminowa83. Przesankami dla podejmowania, gwnie w sferze politycznej, koncepcji budowania bezpieczestwa (securitization) sograniczenie stosowania siy wojskowej wstosunkach midzynarodowych pozakoczeniu zimnej wojny (itym samym przeniesienie akcentu napozamilitarne dziedziny bezpieczestwa) oraz postpujcy wzrost wspzalenoci midzynarodowych wprocesach globalizacji. Jednak zdaniem wielu badaczy tej problematyki: definiowanie problemw ycia spoecznego wkategoriach bezpieczestwa oznacza niepowodzenie wich rozwizywaniu poprzez dziaania polityczne84. Ponadto, jak zauwaa Nils Bubandt,
upolitycznienie bezpieczestwa powoduje wytwarzanie rosncej niepewnoci (insecurity),
costanowi ju paradoks odkrywania wci niedostatkw bezpieczestwa85. Wynika ztego,
e bezpieczestwo stanowi wic nadal zoony i trudny problem. W rnorakich przedsiwziciach koncepcyjnych wci trudno owypracowanie caociowych rozwiza. Tym
samym widoczny jest brak w badaniach nad bezpieczestwem rozwiza systemowych.
Tymczasem rozwj dziejowy stawia przed kolejnymi problemami bezpieczestwa, wynikajcymi m.in. zpostpu naukowo-technicznego, przemian spoecznych, dynamiki stosunkw midzynarodowych czy te przyczyn naturalnych. Wwarunkach globalizacji bezpieczestwo wykazuje si wysok, iwrcz rosnc, zoonoci. Wyranie przy tym wzrasta
znaczenie jego pojmowania w ujciach funkcjonalnych i aksjologicznych kosztem dominujcych dotychczas uj: geograficznego, ideologicznego czy nawet instytucjonalnego86.
81
82
83
84
85
86
Pogldy te zbiene szpostmodernistycznymi interpretacjami wyraanymi m.in. przez Davida Campbella:

Bezpieczestwo [] jest wic przede wszystkim dyskursem performatywnym (performance discourse) konstytutywnym dla adu politycznego; ostatecznie zabezpieczanie czego wymaga, by toco wyrni, sklasyfikowa iokreli, czyli krtko mwic zidentyfikowa. D. Campbell, Writing Security: United States Foreign Policy and the Polities of Identity, Manchester University Press, Manchester 1992, s.253.
Por.: T. Balzacq, The Three Faces of Securitization: Political Agency, Audience and Context, European Journal
of International Relations, 2005, no.11 (2), s.172; A. Hyde-Price, Beware the Jabberwock!: Security Studies
in the Twenty-First Century, [w:] Europes New Security Challenges, ed. by H. Grtner, A. Hyde-Price, E. Reiter,
Lynne Rienner Publishers, Boulder London 2001, s.39.
Szerzej: O. Wver, Securitization and Desecuritization
M. Pietra, Bezpieczestwo midzynarodowe, [w:] Midzynarodowe stosunki polityczne, red. naukowa M. Pietra, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej, Lublin 2006, s.336.
N. Bubandt, Vernacular Security: The Politics of Feeling Safe in Global, National and Local Worlds. Security
Dialogue, 2005, no.36 (3), s.280.
Por.: O. Richmond, Maintaining Order, Making Peace, Palgrave, New York 2002, s.37; G. Lenzi, Powrt dodyplomacji: skuteczno dziaania, [w:] Bezpieczestwo midzynarodowe czasu przemian, s.241.
ARTYKUY
31
Tozwaszcza wwymiarze procesualnym (zwanym inaczej perspektywicznym czy wanie

funkcjonalnym87) uwidacznia si w peni jego dynamika, wynikajca zarwno z postpu
naukowo-technicznego, jak i myli spoeczno-politycznej oraz rozwoju konceptualizacji
wnauce ipraktyce, cowkonsekwencji oglnie totraktujc skada si narozwj dziejowy. Co ciekawe, e to w warunkach transnarodowego przepywu zagroe dostrzegalna obecnie staa si rola czynnikw wewntrznych, ktrej niedocenianie stanowi osaboci
midzynarodowych instytucji bezpieczestwa. Jest towic odejcie odklasycznej teorii systemw, skupiajcej uwag gwnie naich strukturze88. Bezpieczestwo stanowi zatem wan iskomplikowan kategori wteoriach naukowych ipraktyce ycia spoecznego89.
Rozwiza tej swoistej kwadratury koa wwypracowaniu optymalnego stanowiska badawczego wzgldem kategorii bezpieczestwa upatruje si w ujciach holistycznych czy
wieloparadygmatowych90. Bezpieczestwo jest jednak fenomenem, cechujcym si niezwyk zoonoci w postaci swej wielowymiarowoci, wielopaszczyznowoci i wieloaspektowoci. Jakiej wic potrzeba iloci kryteriw iuwzgldnienia jakiej liczby czynnikw, aby
go diagnozowa, definiowa iokrela perspektywy zmian? Oczywicie nie ma codotego
zgodnoci stanowisk. Widoczna tendencja doposzerzania pojcia bezpieczestwa skutkuje natomiast pogbianiem si jego zoonoci iraczej nie uatwia analiz. Zbyt zoone konceptualizacje te stanowi problem.
Niekiedy spotka si mona zpogldami nawizujcymi wmyleniu obezpieczestwie
doekonomicznej koncepcji synergii. Podobnie jak wsppraca, wspdziaanie ikooperacja midzy podmiotami poprzez harmonijne wspdziaanie tych podmiotw sformami synergii, tak i wyodrbniane skadowe bezpieczestwa mogyby posuy budowaniu
jego caociowej teorii. Efekt synergii oznacza bowiem moliwo uzyskania zwielokrotnionych korzyci dziki umiejtnemu czeniu czci skadowych caoci91. Dzieje si tak jednak tylko wprzypadku uzyskania efektu dodatniej synergii (jest bowiem isynergia ujemna, gdy wwyniku nieumiejtnego czenia skadowych nie osiga si pozytywnego wspdziaania).
Jak tobywa wbadaniach naukowych, wielo teorii moe niektrych wrcz przeraa92.
Dotego dochodz komplikacje wynikajce zkoniecznoci interdyscyplinarnoci bada po87
88
89
90
91
92
Wpodejciu funkcjonalnym uwaga skupiona zostaje nazalenociach pomidzy poszczeglnymi skadnikami bezpieczestwa, doktrych zaliczy mona m.in.: czynniki warunkujce potencja dziaania, wyzwania
izagroenia, wartoci izdolnoci ich ochrony oraz szanse wprocesie dynamicznego oddziaywania zmiennych. Por.: Social theory for achanging society, ed. by P. Bourdieu and J.S.Coleman, Russell Sage Foundation,
Westview Press, Boulder, New York 1991.
Zmieniajce si zagroenia w wyaniajcym si adzie midzynarodowym wymuszaj potrzeb adaptacji
dozmieniajcych si potrzeb funkcjonalnych, ktra jest kluczowym elementem funkcjonowania pozimnowojennego adu bezpieczestwa. P. Frankowski, Bezpieczestwo globalne w warunkach transformacji adu
midzynarodowego, [w:] Bezpieczestwo midzynarodowe pozimnej wojnie, red. naukowa R. Ziba. Wydawnictwa Akademickie iProfesjonalne. Warszawa 2008, s.238.
Szerzej: J. Staczyk, Wspczesne pojmowanie bezpieczestwa, Instytut Studiw Politycznych PAN, Warszawa
1996.
Szerzej: M. Kuszyk-Bytniewska, Zagadnienia teoriopoznawcze w socjologii, [w:] Epistemologia wspczenie,
red. M. Hetmaski, Towarzystwo Autorw iWydawcw Prac Naukowych Universitas, Krakw 2007, s.205.
Efekt synergii najlepiej oddaje nastpujce rwnanie: 1+1+1+1>4. Zob.: http://mfiles.ae.krakow.pl/pl/index.
php/Efekt_synergii.
R.N. Haass, Paradigm Lost. Foreign Affairs, January/February 1995, vol. 75, no.1, s.22.
32
wicanych wyodrbniajcym si dziedzinom, co wspczenie skutkuje nawet podjciem debat dotyczcych ju nie tylko zasadnoci interdyscyplinarnoci, lecz te multidyscyplinarnoci inawet transdyscyplinarnoci (czy transdyscyplinowoci)93. Tozrozumiae,
ewprzypadku tradycyjnego pojmowania bezpieczestwa wzupenoci wystarczaa metodologia politologii, przy wsparciu metod bada prawniczych iwojskowych. Dzi konieczno sigania dodorobku innych nauk wynika zfaktu wyodrbniania coraz tonowych pozamilitarnych aspektw bezpieczestwa, atake rosncego przenikania si sfer wewntrzpastwowych zesfer midzynarodow94.
Na gruncie dyskusji o wielodyscyplinarnoci bada nad bezpieczestwem zasadne
moe by odwoanie si wrcz doteorii chaosu. Jako szczeglnego rodzaj paradygmat zoonoci, teoria tasytuuje si pomidzy paradygmatem realistycznym (metody dziaania),
paradygmatem konstruktywistycznym (opis rzeczywistoci) a paradygmatem liberalnym
(wsensie strukturalnym).95 Jednak itateoria nie wyczerpuje wpeni zoonoci fenomenu bezpieczestwa. Wdodatku nie ma ani kompleksowej teorii chaosu, ani jednej definicji systemu zoonego. Bezpieczestwo nadal zatem pozostaje fenomenem zuwagi nasw
niedookrelono. Wpraktyce nigdy chyba nie zdoamy wpeni, azrazem zgodnie, zdefiniowa tej kategorii poznawczej96. Konceptualizacja bezpieczestwa stanowi proces, bdcy
czci rozwoju spoecznego, dziejowego.
Reasumujc powysze rozwaania, stwierdzi naley, eistota wspczesnego pojmowania bezpieczestwa opiera si coraz bardziej naposzerzanym uwzgldnianiu jego zoonoci iwielowymiarowoci. Stawiani bowiem jestemy wci przed wieloma wyzwaniami,
zwizanymi m.in. z koniecznoci redefiniowania pojcia bezpieczestwa w nastpstwie
nieustannej dynamiki stosunkw midzynarodowych, postpu naukowo-technicznego czy
szerzej spoecznego. Idzie tote wparze zpogbianym rozumieniem zoonoci wspczesnych kryzysw ikonfliktw nawiecie. Wymaga tozastosowania m.in. podejcia systemowego wbadaniach nad bezpieczestwem. Wskazane jest jednak czenie rnych podej teoretycznych wcelu dopracowania paradygmatu zoonoci fenomenu bezpieczestwa. Wjego analizach dostrzegamy splot rnorodnych pogldw oraz prby tworzenia
nowych teorii naukowych. Zwrci naley uwag nakonieczno ich usystematyzowania,
gdy nie tworz one wci spjnego paradygmatu naukowego. Panuje wrcz chaos pojciowy, niemajcy nic wsplnego ani zteori chaosu, ani zparadygmatem zoonoci. Tymczasem widocznym trendem staa si tzw. sekurytyzacja. Wspczenie jest tojeden zgwnych procesw wstosunkach midzynarodowych, atake wtkw debaty wnaukach spoecznych. Dno do precyzyjnego okrelenia kategorii bezpieczestwa jest warunkiem
93
94
95
96
Por.: M. Cielarczyk, Teoretyczne imetodologiczne podstawy badania problemw bezpieczestwa iobronnoci

pastwa, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej wSiedlcach, Siedlce 2009, s.196-200.
Szerzej: J. Gryz, Wspczesny paradygmat bezpieczestwa midzynarodowego, [w:] Rocznik Bezpieczestwa
Midzynarodowego, 2006, Wydawnictwo Naukowe Dolnolskiej Szkoy Wyszej, Wrocaw 2006, s.11-27.
P. Frankowski, wiat pozimnowojenny w wietle teorii chaosu, [w:] Porzdek midzynarodowy u progu XXI
wieku. Wizje koncepcje paradygmaty, red. naukowa R. Kuniar, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005, s.551.
Wedug Barryego Buzana taka precyzyjna ipowszechnie akceptowana definicja wcale nie jest nawet niezbdna dla podejmowania wszechstronnych iwnikliwych analiz bezpieczestwa. Szerzej: B. Buzan, People, States
and Fear: An Agenda for International Security Studies in the Post-Cold War Era
ARTYKUY
33
poprawnego posugiwania si ni, praktycznego rozwizywania problemw, atake formuowania perspektyw badawczych.
The essence of the contemporary understanding of security

principal tendencies
Summary
In this study there are presented selected tendencies in the understanding of the
security essence, which can be observed recently. As a cognitive category they are
characterised by a big complexity. Its phenomen offers wide research possibilities
inducing to exceed common patterns.
This is why it constitutes such a grand fascination for researchers from various fields
of scientific cognition. Simultaneously, the wide scope of this research field makes
the formulation of definitions impossible. Therefore, the definition complexity requires to use a system approach in the research on safety. It is advisable also to
combine various theoretical approaches, because in their analyses we notice a coincidence of various points of view. However, the attention should be turned to the
necessity of their systematisation since they still do not create a coherent scientific
paradigm.
Krzysztof KUBIAK
Sojusz Pnocnoatlantycki wdrugiej dekadzie XXI wieku.

Refleksja krytyczna
Autor stawia tez, eSojusz Pnocnoatlantycki znalaz si wjednym znajtrudniejszym momentw w swojej historii. Organizacja rozdarta jest midzy paradygmat
wojen minionych apotrzeby wspczesnoci iprzyszoci, wsytuacji gdy wikszo
pastw czonkowskich zainteresowana jest raczej redukcj ni zwikszaniem wydatkw wojskowych. Ponadto organizacja przyja nasiebie ogromn liczb zada
zwizanych zeskokowym rozszerzeniem obszaru ich realizacji, nie posiadajc wystarczajcych moliwoci w zakresie transportu strategicznego. Najwikszym wyzwaniem stojcym przed Sojuszem jest jednak nader ograniczony poziom przyzwolenia politycznego naposugiwanie si si, wyraanego przez spoeczestwa najwikszych krajw wchodzcych wskad organizacji, oraz brak spjnoci (napaszczyznach wojskowej, politycznej, ekonomicznej, spoecznej, mentalnej) bdcy naturaln konsekwencj szybkiego rozszerzania.
Przez ponad p dekady Sojusz Pnocnoatlantycki by gwarantem pokoju i stabilnoci

wEuropie oraz wysoce skutecznym instrumentem utrzymywania strategicznej rwnowagi si wwymiarze globalnym. Nie ma wiele przesady wstwierdzeniu, ewpisujc si wfilozofi wzajemnie gwarantowanego zniszczenia (Mutual Assured Destruction), NATO odegrao istotn rol w niedopuszczeniu do nuklearnego Armagedonu. Pod koniec zimnej
wojny Sojusz Pnocnoatlantycki by stosunkowo spjn organizacj polityczno-wojskow,
ktrej kierownictwo, mimo obowizywania zasady jednomylnoci pastw czonkowskich,
potrafio elastycznie iskutecznie reagowa napojawiajce si wyzwania. Klasycznym wrcz
przykadem tego bya reakcja narozmieszczenie przez Zwizek Sowiecki rakiet balistycznych redniego zasigu SS-20 (oznaczenie sowieckie RSD-10 Pionier) wEuropie rodkowej. Przywdcy najwaniejszych europejskich pastw Sojuszu: Francji (mimo epastwo
to nie wchodzio wwczas w skad struktur wojskowych organizacji) prezydent Valery
Giscard dEstaing, Republiki Federalnej Niemiec kanclerz Helmut Schmidt oraz Wielkiej
Brytanii premier Wielkiej Brytanii James Callaghana naszczycie wGwadelupie (6 stycznia 1979 roku) wyrazili zgod nadyslokowanie naterytoriach swoich pastw cznie 464
pociskw manewrujcych typu BGM-109 Tomahawk i108 rakiet balistycznych MGM-31
Pershing. Pozwolio tonastosunkowo szybkie przywrcenie rwnowagi strategicznej.
Naprzeomie lat osiemdziesitych idziewidziesitych XX wieku Sojusz, ktry niezwykle skutecznie penia swoje podstawowe funkcje wdobie zimnej wojny, stan przed
bardzo powanym dylematem, zwizanym zzasadniczym przeksztaceniem midzynaro-
ARTYKUY
35
dowej architektury bezpieczestwa. Upadek imperium sowieckiego1, anastpnie rozpad samego Zwizku Sowieckiego (imperium rosyjskiego2) wymusiy naSojuszu gruntown redefinicj funkcji izada. NATO przeksztacio si zorganizacji defensywnej ibdcej prost przeciwwag dla bloku sowieckiego wpodmiot aktywny napaszczynie midzynarodowej, otwarty nawspprac zwikszoci pastw europejskich, atake spoza Europy3.
Podjto strategiczne decyzje orozszerzeniu organizacji nawschd itonie tylko napastwa
wchodzce jeszcze niedawno wskad sowieckiej strefy wpyww (Polska, Czechy, Wgry,
Sowacja, Rumunia, Bugaria), ale rwnie nabye republiki sowieckie (Litwa, otwa, Estonia). Czonkostwo wsojuszu uzyskao ponadto jedno pojugosowiaskie pastwo sukcesyjna (Chorwacja) oraz silnie zwizana podczas zimnej wojny zChinami Albania. Sojusz
rozpocz aktywne dziaania stabilizacyjne wregionach objtych izagroonych konfliktami, zarwno bezporednio (Bonia i Hercegowina, Kosowo, Morze rdziemne, Afganistan), jak iporednio (wsparcie Unii Europejskiej wKongo czy Unii Afrykaskiej wDarfurze). Owo rozszerzenie geograficzne strefy zainteresowania zaowocowao uwikaniem
NATO wnajtrudniejsze wjego dziejach dziaania, czyli rozpoczt jako operacja stabilizacyjna wojn wAfganistanie.
Nakrelona powyej, wsposb skrtowy, ewolucja Sojuszu Pnocnoatlantyckiego dokonujca si poroku 1989 zaowocowaa tym, esiy zbrojne pastw czonkowskich stany
wobec zupenie nowych wyzwa, generowanych przez [wyspecyfikowane wyzwania usytuowane zostay wedug znaczenia, wsposb rosncy]:
zasadnicz redefinicj zada NATO; obecnie priorytet tozapobieganie potencjalnym konfliktom ikryzysom oraz stabilizowanie rodowiska bezpieczestwa (otoczenia) Sojuszu, reagowanie nazagroenia kryzysowe przez opanowywanie pojawiajcych si kryzysw iochron przed ich skutkami, utrzymywanie cigej zdolnoci doskutecznego prowadzenia dziaa wojennych iwygrania narzuconej sojuszowi wojny4;
wynikajc z redefinicji zada zmian dedykowanych siom zbrojnych obszarw
prowadzenia dziaa;
zoone problemy psychospoeczne i spoeczne, przed ktrymi staj siy zbrojne
krajw najbardziej rozwinitych;
wynikajcy zrozszerzania sojuszu problem braku spjnoci (obserwowany zarwno wwymiarze politycznym, jak iwojskowym).
2
3
Autor, za Zbigniewem Brzeziskim wyrnia trzy warstwy imperium moskiewskiego imperium rosyjskie, utosamiane zeZwizkiem Sowieckim wjego wczesnych granicach, imperium sowieckie, czyli pastwa
Ukadu Warszawskiego i Mongolia, oraz imperium komunistyczne, obejmujce tak zwanych imperialnych
klientw: Kub, Nikaragu, Wietnam, Angol, Etiopi, Kore Pnocn iPoudniowy Jemen (Z. Brzeziski,
Plan gry. USA vs ZSRR, tum. J. Kowalski, Warszawa 1990, s.13-14.
Ibidem.
Przykadem moe by Dialog rdziemnomorski, obejmujcy Algieri, Egipt, Izrael, Jordani, Maroko, Mauretani iTunezj, czy te Rada Partnerstwa Euroatlantyckiego, wktrej pracach uczestnicz: Armenia, Austria, Azerbejdan, Biaoru, Finlandia, Gruzja, Irlandia, Kazachstan, Kirgistan, Macedonia, Modawia, Szwecja, Szwajcaria, Tadykistan, Turkmenistan, Ukraina iUzbekistan.
S.Koziej, Nowe wyzwania dla Sojuszu Pnocnoatlantyckiego wXXI wieku, [w:] Bezpieczestwo wstosunkach
transatlantyckich, pod red. J. Gryza, Toru 2008, s.208-209.
36
Analiza obecnej sytuacji, wjakiej znalazo si NATO, skania dozaryzykowania tezy,

e prawdopodobnie nigdy wczeniej w historii tak zoona struktura polityczno wojskowa nie zostaa zmuszona doprzeprowadzenia tak gbokiej transformacji, wtak krtkim
czasie.
Wyzwanie nowych zada

Siy zbrojne Sojuszu Atlantyckiego budowane i pniej modernizowane byy z myl
oprowadzeniu wojny naEuropejskim Teatrze Wojny, gdzie rozstrzygnicia zapa miao
narodkowoeuropejskim Teatrze Dziaa Wojennych. W1989 roku zasadniczym elementem wojsk ldowych sojuszu byy cikie zwizki pancerno-zmechanizowane, awwojskach
lotniczych jednostki przeznaczone dowywalczenia trwaej przewagi wpowietrzu nad polem bitwy iwsparcia wasnych wojsk ldowych (czyli tzw. lotnictwo taktyczne).
Tabela 1. Zwizki taktyczne pastw NATO wroku 1989
Pastwo
Belgia
Dania
Francja
Grecja
Holandia
Kanada
Portugalia
Republika
Federalna Niemiec
Stany Zjednoczone
Turcja
Wielka Brytania
Wochy
RAZEM
Dywizje
pancerne
----8
1
1
-----
Dywizje
zmechanizowane
3
2
4
11
1
-----
Piechoty (inne /
ekwiwalentne)
1
1
4
1
--1
1
12
4
1
4
1
26
6
2
--3
36
6
20
1
3
42
16
13
5
7
104
Razem
4
3
16
13
2
1
1
Opracowanie wasne.
Z tabeli 1 wynika, e na 104 zwizki taktyczne szczebla dywizji (ekwiwalentne) ponad poowa (62) przypadaa nadywizje cikie (26 pancernych i36 zmechanizowanych),
a zwizki taktyczne piechoty byy gwnie formacjami terytorialnymi. Kilka zwizkw
ocharakterze desantowym lub ekspedycyjnym (wsiach zbrojnych Wielkiej Brytanii, Francji, Holandii) nie zmieniao tego generalnego obrazu. W pierwszej poowie lat dziewidziesitych siy zbrojne sojuszu byy wic nadal doskonale przygotowane dowalki zprzeciwnikiem, ktry przesta (przynajmniej wteorii, gdy wojna gruziska w2008 roku bolenie zweryfikowaa ttez) istnie istwarza realne zagroenie.
ARTYKUY
37
Tymczasem ju dziaania na Bakanach wykazay potrzeb posiadania si o niszym

jednostkowym potencjale bojowym, ale za tomobilnych, ktre mona stosunkowo szybko rozmieci wrejonie konfliktu (zagroenia konfliktem) iutrzymywa tam przez duszy czas, bez nadmiernego obciania systemu zaopatrzeniowego. Proces budowy takich
formacji przebiega jednak stosunkowo powoli, gwnie za spraw nastpujcych przyczyn:
panujcego pozakoczeniu zimnej wojny nastarym kontynencie pragnienia maksymalnie szybkiego skonsumowania dywidendy pokoju, ktre wyraao si deniem doredukowania si zbrojnych, anie ich przebudowy;
braku pewnoci co do trwaoci obserwowanych tendencji, charakterystycznego
zwaszcza dla pastw, ktre znajdoway si jeszcze niedawno wsowieckiej strefie
wpyww, toza zkolei skutkowao brakiem rozstrzygnicia strategicznego dylematu, wjakim stopniu siy zbrojne przeznaczone maj by dodziaa ekspedycyjnych (formacje lekkie), awjakim doobrony terytorium narodowego (zwizki cikie ozimnowojennych korzeniach)5;
stosunkowo powolnego ksztatowania si nowej koncepcji strategicznej sojuszu
uzasadniajcej w wymiarze politycznym konieczno gruntownej przebudowy,
anie prostej redukcji si zbrojnych;
spowolnienia gospodarczego wskali globalnej (zwanego kryzysem), naktre naoyy si problemy strefy euro skutkujce koniecznoci redukcji wydatkw wojskowych.
Jedynym ekspedycyjnym instrumentem Sojuszu zdolnym doszybkiego uycia maj
(czy te miay) sta si Siy Odpowiedzi NATO (NATO Response Force). Odpocztku realizacji koncepcji ich tworzenia wystpoway jednak powane trudnoci zich skompletowaniem. Narastay one wmiar zwikszania liczebnoci tych si wkolejnych rotacjach irosncego zaangaowania pastw czonkowskich woperacje biece. Jasno stwierdzi trzeba, eobecnie Siy Odpowiedzi NATO trac swoje priorytetowe znaczenie dla niektrych
pastw Sojuszu6.
Poniewa dwie pierwsze grupy zada Sojuszu wi si zszeroko rozumianym reagowaniem kryzysowym, naley zakada, ebd one realizowane naobszarach krajw upadych, takich jakim wzastraszajco szybkim tempie staje si Afganistan, czy odlat jest Somalia. Przeciwnikiem bd zatem nie regularne siy zbrojne pastwa, ale formacje nieregularne, posugujce si taktyk partyzanck iterrorystyczn. Dodziaa wtakich warunkach
siy zbrojne pastw NATO, jak dowodzi choby przykad Afganistanu, nie sdostatecznie
przygotowane.
Postawi wic mona tez, e Sojusz (pojmowany w sposb caociowy) dysponuje
obecnie siami zbrojnymi nie wpeni adekwatnymi dodziaa ekspedycyjnych ijednoczenie znacznie gorzej przygotowanymi doprowadzenia wojny konwencjonalnej ni wroku
1989.
5
WPolsce problem ten dodatkowo potguje bdca udziaem elit politycznych wola uprawiania aktywnej dyplomacji za pomoc si zbrojnych, przy jednoczesnym braku gotowoci zaakceptowania finansowych ispoecznych kosztw takich dziaa.
F. Ggor, Zmiany wmilitarnym wymiarze funkcjonowania NATO izwizane ztym problemy (polski punkt widzenia), Zeszyty Naukowe AON, 2008, nr 2, s.8.
38
Co wicej, ze zmiany charakteru zada realizowanych przez Sojusz wynika nie tylko konieczno formowania jednostek oznacznie wyszej mobilnoci, ale take dokonanie znaczcych zmian wszkoleniu wojsk, by nie powiedzie przeprowadzenia zasadniczej zmiany sposobu postrzegania wspczesnego konfliktu zbrojnego. Przed omwieniem
wynikajcych ztego wyzwa, wspomnie naley, epod koniec zimnej wojny czoowe armie NATO zaczy wchodzi w faz dynamicznych przeobrae nazywanych rewolucj
wdziedzinie wojskowoci (Revolution in Military Affair, RMA). Zapewnia ona armiom
zaawansowanym technologicznie bezsprzeczny prymat przekadajcy si na moliwo
skutecznego wyeliminowania z dziaa, przy minimalnych stratach wasnych, si zbrojnych, ktre przez proces radykalnych przeobrae zrnych powodw nie przeszy. Pierwszym konfliktem zbrojnym, podczas ktrego wykorzystano, wszerokim zakresie, moliwoci wygenerowane wtrakcie RMA bya wojna owyzwolenie Kuwejtu, swoistym za ukoronowaniem moliwoci technologicznych dostarczanych przez rewolucj atak naIrak
w2003roku7.
Prymat technologii zdawa si zblia wojn dowydarzenia bardziej przypominajcego gr komputerow ni krwaw orn konfrontacj. Fakt zdobycia przez pewn, ograniczon, grup pastw niezaprzeczalnej przewagi wojskowej nad innymi podmiotami stosunkw midzynarodowych wywar gboki, wieloaspektowy wpyw naprowadzenie konfliktw zbrojnych itozarwno wczysto wojskowym wymiarze taktyczno-operacyjnym, jak
iwpaszczynie strategiczno-politycznej.
Przede wszystkim, gdy znikn najbardziej obciajcy decyzj o uyciu siy militarnej element czyli ryzyko strat wludziach, azwycistwo zdawao si nawycignicie rki,
czynniki polityczne (rzdy)zdecydowanie atwiej zaczy siga po instrument zbrojny.
Przestao bowiem istnie, lub znaczco obniyo swoj rang, polityczne ryzyko zwizane zrozpoczciem wojny utrata poparcia politycznego wnastpstwie nieakceptowanych
przez spoeczestwo strat jest wszak jednym z najwaniejszych elementw mitygujcych
wojownicze zapdy przywdcw pastw demokratycznych.
Wkonsekwencji, wpraktyce politycznej czci krajw NATO, doszo dozaniku istotnych ogranicze politycznych zwizanych zuyciem siy militarnej, acowicej towarzyszya
temu absolutyzacja czynnika wojskowego, odbywajca si kosztem mylenia politycznego8.
7
Gwoli przypomnienia stwierdzi mona, ewjej toku, kiedy potrwajcej od17 stycznia 1991 roku operacji powietrznej (Pustynna Burza) 24 lutego przystpiy dodziaa wojska ldowe (Pustynny Miecz) osigny one wszystkie zakadane cele w cigu niecaych piciu dni. Straty amerykaskie wyniosy 148 polegych wwalce i145 zabitych winnych okolicznociach, brytyjskie odpowiednio 38 i9 zabitych, francuskie
2 zabitych. Kontyngenty pastw arabskich straciy (zwyczeniem Kuwejtu) 37 zabitych (18 Saudyjczykw,
10 Egipcjan, 6 onierzy Zjednoczonych Emiratw Arabskich i3 Syryjczykw). Dla porwnania: wiarygodne oceny strat irackich, sporzdzone przez Amerykanw woparciu oprzesuchania jecw mwi o10 000-12000 zabitych wwyniku dziaa sojuszniczego lotnictwa oraz dalszych 10000 wtrakcie kampanii ldowej.
W trakcie kolejnej wojny w regionie Zatoki Perskiej, w 2003 roku, siy amerykasko-brytyjskie cakowicie
rozbiy armi irack idoprowadziy doupadku rzdzcego krajem reimu kosztem 150 zabitych (139 Amerykanw).
Rozpoczynajc interwencje w Afganistanie i Iraku, gwnym celem przywiecajcym administracji republikaskiej byo wygranie wojny (codziki RMA osignito stosunkowo nieznacznym kosztem), natomiast
przemylany plan polityczny naczas pozwycistwie militarnym wobu przypadkach by szcztkowy. Okazao si tymczasem, edowygrania pokoju najbardziej nawet zaawansowana technologia militarna nie wystarczy.
ARTYKUY
39
Wrd dowdcw oraz planistw wojskowych pojawia si absolutyzacja techniczno-technologicznego aspektu prowadzenia dziaa wojennych, coodbyo si kosztem refleksji taktycznej ioperacyjnej, anawet doprowadzio dopewnego uwidu klasycznego mylenia taktycznego lub te jak kto woli instynktu wojownika. Ciar takich kluczowych
elementw dziaa, jak naprzykad rozpoznanie, zrzucono niemal cakowicie nabarki systemw technicznych od bezpilotowych aparatw latajcych poczynajc, a na systemach
rozpoznania kosmicznego koczc. Denie douzyskania zaskoczenia zastpiono przekonaniem o moliwoci precyzyjnego poraenia ogniowego wczeniej rozpoznanych pozycji przeciwnika. Wefekcie, wtypowych jednostkach liniowych (wyjtkiem sjedynie formacje specjalnego przeznaczenia) pojawia si tendencja polegajca naspadku wrd stanw osobowych poziomu typowych onierskich umiejtnoci (walka wzwarciu zprzeciwnikiem, prowadzenie zwiadu nakorzy wasnego plutonu czy kompanii, zdolno improwizowania wobliczu niespodziewanych zwrotw sytuacji napolu walki itp.). Przecitny onierz wojsk zmechanizowanych si zbrojnych pastw zaawansowanych technologicznie szybko zacz przyzwyczaja si domyli, eprzeciwnika osobowego (onierza wrogiej armii) nie bdzie widzia wcale, ajeeli ju tozbezpiecznego dystansu, gwnie przez
zaawansowane technologicznie przyrzdy celownicze swojej broni. Proces podobny, ale dotyczcy innych obszarw wojskowego warsztatu, zachodzi take wrd dowdcw rnych szczebli, dla ktrych uzyskanie sukcesu stao si ujmujc rzecz wpewnym uproszczeniu funkcj iloci ijakoci uytych rodkw technicznych umoliwiajcych precyzyjne umieszczenie zadanego wagomiaru materiau wybuchowego wzaplanowanym miejscu,
ookrelonym czasie.
Jednoczenie procesowi nasycania formacji operacyjnych najnowoczeniejsz technik
wojskow towarzyszy spadek procentowego udziau wsiach zbrojnych personelu przeznaczonego dobezporedniej konfrontacji znieprzyjacielem, gdy kompletowanie obsug nowych systemw odbywao si kosztem zwykych strzelcw. Wefekcie istotna cz personelu wspczesnych armii tonie onierze-wojownicy, ale noszcy mundury konserwatorzy sieci komputerowych, specjalici obsugi aplikacji, personel stacji cznoci troposferycznej czy wreszcie logistycy, bez ktrych nowoczesna armia nie moe coprawda
dziaa, ale ktrzy bezporedniego udziau wwalce nie bior. w dostrzeony ioceniony
negatywnie drena linii zaowocowa za wkocu tym, esiy zbrojne (naprzykad Armia
Stanw Zjednoczonych) dziaajce wramach okrelonego przez czynnik polityczny maksymalnej liczebnoci coraz czciej posuwaj si doswoistego outsourcingu izatrudniaj dozada logistycznych, aniekiedy rwnie dorealizacji niektrych elementw zabezpieczenia bojowego, prywatne firmy wojskowe (Private Military Companies, PMC). Obserwowane iantycypowane konsekwencje tego procesu wykraczaj ju poza ramy niniejszego tekstu autor poprzestanie jedynie nastwierdzeniu, epezajca reprywatyzacja wojny jest bez wtpienia faktem.
Siy zbrojne pastw sojuszu stoj zatem wobec koniecznoci nauczenia si wojny nieregularnej, przy jednoczesnym utrzymaniu zdolnoci do prowadzenia dziaa bojowych
wwarunkach konfliktu oredniej iduej intensywnoci. Jest tozadanie niezwykle zoone,
rzutujce naca organizacj si zbrojnych, poczwszy odzasadniczego uzbrojenia iwyposaenia, anaszkoleniu onierzy wszystkich szczebli koczc.
40
Zaznaczy przy tym naley, e z czysto wojskowego punktu widzenia zawodowe siy
zbrojne po transformacji wywoanej RMA cechuje olbrzymia wraliwo na straty, gdy
wobec nader ograniczonych rezerw kadrowych uzupenianie zabitych i rannych wysoko wykwalifikowanymi rezerwistami jest bardzo trudne. Dowiadczyli tego Amerykanie
wIraku iAfganistanie, arezultatem byo obnienie kryteriw dla kandydatw naonierzy. Tozkolei wymagao wzmoonego wysiku szkoleniowego. Mimo touzupenienia przybywajce woba rejony konfliktogenne byy zreguy wyszkolone poniej oczekiwa dowdcw. Trudno zatem nie dostrzec racji wzdaniu przedstawiajcym wspczesne, zaawansowane technologicznie armie zawodowe jako: skorupki jajek uzbrojone wmotki, zdolne wyrzdza szkody, ale nieodporne nanie [], wwarunkach korzystnych ujawniaj wyjtkowe
zalety, dziaajc sprawnie, adonajdrobniejszego szczegu, [] tam gdzie decydowa bdzie sia ognia, oka si niepokonane; znacznie gorzej poradz sobie wkadym innym wymiarze walki, niezdolne doznoszenia cikich strat imao zdatne dowalki wbezporednim
kontakcie zprzeciwnikiem, wktrym trudno im bdzie wykorzysta swoj naturaln przewag, czy te osoni sabe punkty9. Dowiadczenia pastw NATO wyniesione zAfganistanu
potwierdzaj prawdziwo powyszej diagnozy.
Wyzwanie geografii
Zanalizy stref konfliktogennych wystpujcych nawiecie wynika jednoznacznie, ejeeli Sojusz Pnocnoatlantycki wistocie zamierza skutecznie iefektywnie zapobiega potencjalnym konfliktom ikryzysom, stabilizowa rodowisko midzynarodowe oraz reagowa
na zagroenia kryzysowe, podstawowym rodzajem aktywnoci wojskowej bd dziaania
ekspedycyjne, prowadzone nierzadko w znacznym oddaleniu od narodowych terytoriw
krajw czonkowskich. Wymaga to posiadania sprawnego systemu przerzutu wojsk oraz
ich zaopatrywania. Tymczasem wchwili obecnej taki sojuszniczy system poprostu nie istnieje. Podejmowane wsplnie wysiki, takie jak naprzykad Inicjatywa Uzyskania Zdolnoci Strategicznego Transportu Powietrznego (Strategic Airlift Capability), rozwijaj si bardzo powoli. Do powiedzie, eMidzynarodowe Skrzydo Cikiego Transportu Lotniczego (Heavy Airlift Wing) otrzymao swj pierwszy samolot C-17 Globmaster III 27 lipca 2009 roku, cho potrzeb wyposaenia sojuszu wcikie samoloty transportu strategicznego dostrzeono ju podczas wojny o wyzwolenie Kuwejtu, kryzys kosowski (1999) za
zca ostroci wykaza sabo sojuszu natym polu. Nawet jednak zorganizowanie midzynarodowego skrzyda nie rozwizuje problemw iNATO wduej mierze nadal uzalenione jest odsamolotw AN-124-100 udostpnianych za porednictwem konsorcjum SALIS GmbH przez rosyjskiego przewonika Woga-Dniepr iukraiskie linie lotnicze Awialinia10.
Sytuacj dodatkowo komplikuje fakt, enie tylko Sojusz, ale rwnie pastwa czonkowskie wswoich militarnych systemach narodowych maj nader ograniczone moliwoci
9
10
J. Ferris, Siy konwencjonalne we wspczesnej wojnie, [w:]J. Baylis, J. Witz, C. S.Gray, E. Cohen, Strategia we
wspczesnej wojnie. Wprowadzenia dostudiw strategicznych, Krakw 209, s.287.
B. Gowacki, Pierwszy Globemaster wiosny nie czyni, Raport, 2009 nr 9, s.56-64.
ARTYKUY
41
wzakresie strategicznego transportu lotniczego, zdolnego doszybkiego przerzutu wodlege

rejony wpeni uzbrojonych iwyekwipowanych zwizkw taktycznych. Oprcz Stanw Zjednoczonych, jedynie Wielka Brytania zeswoimi szecioma Globemasterami istarszymi maszynami typw Tristar K1iVC-10 C1K dysponuje istotniejszymi moliwociami wtym zakresie. Floty powietrzne pozostaych krajw zdominowane sprzez samoloty C-130, C-160
ipodobne, bdce maszynami transportu taktycznego.
Podobnie sprawy si maj wodniesieniu dotransportu morskiego. W2002 roku powoano coprawda wholenderskiej bazie lotniczej Eindhoven Centrum Koordynacji Transportu Morskiego (Sealift Coordination Centre), ale dochwili obecnej struktura tadysponuje moliwoci szybkiego pozyskania zaledwie dziesiciu statkw, cozabezpiecza obecne potrzeby, ale wprzypadku koniecznoci przeprowadzenia operacji ekspedycyjnej oduym rozmachu zapewne nie pokryoby potrzeb transportowych11. Podobnie jak wprzypadku transportu lotniczego narodowymi rodkami transportu morskiego umoliwiajcymi
prowadzenie skutecznej projekcji siy wrejonach odlegych dysponuj tylko Stany Zjednoczone (jednostki podlege Dowdztwu Morskich Przewozw Wojskowych, Military Sealift
Command) oraz wpewnym zakresie Wielka Brytania (jednostki wchodzce wskad Krlewskiej Floty Pomocniczej, Royal Fleet Auxiliary).
Przyczyn zakrelonej wyej niezdolnoci NATO do szybkiego przerzutu wojsk
wodlege rejony (czyli faktycznej niezdolnoci dorealizacji czci zada uznanych przez
sam Sojusz za priorytetowe) jest kilka. Pierwsza, wymieniana ju wczeniej winnym nieco kontekcie, tofakt, iNATO powstao wczasie zimnej wojny iprzez wikszo czasu
swego istnienia przygotowywao si doprowadzenia dziaa bojowych wEuropie, azatem
zdolnoci transportu strategicznego wikszoci jego czonkom nie byy potrzebne (przerzut si wzmocnienia zeStanw Zjednoczonych naEuropejski Teatr Wojny zapewnia miao potne amerykaskie lotnictwo transportowe irodki transportu morskiego). Zatem jeeli w1990 roku 16 pastw sojuszu posiadao cznie okoo 400 samolotw klasy C-130,
zarwno ich ilo, jak imoliwoci przewozowe byy adekwatne dopotrzeb. Europejskie
pastwa NATO weszy wic wdob zimnowojenn bez transportu strategicznego. Zuwagi nadywidend pokoju oraz dyskusje dotyczce charakteru Sojuszu wwarunkach radykalnie zmienionej globalnej architektury bezpieczestwa dozmiany tego stanu rzeczy przystpiono stosunkowo pno, aitozograniczonym zaangaowaniem. Rezultatem jest stan
obecny, ktry jak mona mniema utrzyma si rwnie wnadchodzcych latach.
Wyzwania ocharakterze psychospoecznym ispoecznym

Pastwa tworzce obecnie Sojusz Pnocnoatlantycki stoj w obliczu powanych problemw spoecznych i psychospoecznych. Za jeden z najwaniejszych w kontekcie niniejszego artykuu uzna trzeba postpujc ewolucj europejskiego systemu wartoci
11
Trzy statki doprzewozu adunkw tocznych dostpne natychmiast, siedem statkw doprzewozu adunkw
tocznych dostpnych powczeniejszym zgoszeniu zapotrzebowania. Utrzymanie jednostek wgotowoci pod
zaadunek wojskowy jest finansowane przez grup pastw, ktrym przewodzi Norwegia (oprcz niej wgrupie s: Kanada, Dania, Wochy, Holandia, Portugalia, Hiszpania iWielka Brytania).
42
ibdc tego konsekwencj zmian postaw spoecznych wstosunku dowojny jako takiej,
acoza tym idzie uczestnictwa wkolektywnej obronie, azwaszcza wdziaaniach ocharakterze ekspedycyjnym, niezwizanych, wpowszechnej percepcji, bezporednio zzapewnieniem bezpieczestwa narodowego. Rol dominujc wkrajach najbogatszych, azatem
dysponujcych rwnie najwikszymi moliwociami wojskowymi, zaczyna zdobywa postawa postheroiczna12, ale wwydaniu uproszczonym, by nie powiedzie zwulgaryzowanym.
Zakada ona wiar yjcych wpokoju idobrobycie spoeczestw, ecay wiat jest wzasadzie taki sam jak Zachd, tylko bardziej lub mniej wstosunku doniego zacofany. Preferuje ona wpaszczynie midzynarodowej przede wszystkim mikkie rodki oddziaywania (perswazje, negocjacje, w ograniczonym stopniu sankcje ekonomiczne), odegnujc si odstosowania siy. Uycie instrumentu zbrojnego obwarowane jest za tak wieloma
ograniczeniami, eefektywno rodkw twardych pozostaje znikoma. Wyaniane wdemokratycznych procedurach rzdy musz za tak, pacyfistyczn zgruntu, nie akceptujc strat (przede wszystkim wludziach) zarwno postronie wasnej, jak ipostronie przeciwnika (zwaszcza wrd ludnoci cywilnej), postaw uwzgldnia. Jak dowiody zatem
podejmowane przez Europejczykw prby opanowania kryzysu bakaskiego, doskutecznego uycia siy militarnej trzeba przede wszystkim woli politycznej, ktrej czsto brakuje. Zaniechanie toprowadzi moe za dowydarze tak tragicznych, jak te ktre rozegray si wSrebrenicy13.
Nascharakteryzowan wyej tendencj naoy naley jeszcze dwa zjawiska: starzenie
si spoeczestw europejskich oraz ich postpujc juwenalizacj poczon zkultem konsumpcji. Wich nastpstwie zjednej strony zmniejsza si procent populacji zdolny donoszenia broni, zdrugiej za armie uzupeniane woparciu ozacig ochotniczy napotykaj coraz wiksze trudnoci zuzupenieniem stanw osobowych14, natomiast wnielicznych pastwach, gdzie nadal obowizuje powszechny obowizek suby wojskowej, rzdom coraz
trudniej uzyska spoeczne przyzwolenie nawysanie poborowych za granic. Jak napisa
Ruperth Smith: typowy dla zachodnioeuropejskich armii wysoki poziom wyksztacenia onierzy oraz oczekiwania spoeczestwa dotyczce ich suby itraktowania wpywaj nacharakter europejskich si zbrojnych, atake moliwo ich operacyjnych dziaa. Mwi monaz
pewnym uproszczeniem, stosiy zbrojne mocno uzalenione odtechniki iwymagajce sporych nakadw nazapewnienie im pewnego komfortu wwarunkach polowych, ponadto dowdcy niechtnie naraaj onierzy naryzyko wboju15.
12
13
14
15
Okrelenie to upowszechni niemiecki filozof Peter Sloterdijk w gonej pracy wydanej po raz pierwszy
w 1983 roku. Por. P. Sloterdijk, Krytyka cynicznego rozumu, Wydawnictwo Naukowe Dolnolskiej Szkoy
Wyszej, Wrocaw 2008.
Cointeresujce, rozmaite organizacje zbrojne iich przywdcy doskonale zrozumieli, jak wielkie znaczenie
dla militarnych dziaa Zachodu ma kwestia strat. Sdzi mona, erol pierwszej lekcji odegrao przerwanie
interwencji wSomalii poepizodzie przedstawionym wfilmie Helikopter wogniu. 3 padziernika 1993 roku
wMogadiszu porak podczas walk, ktre wywizay si wtrakcie prby aresztowania jednego zlokalnych
przywdcw poniosy elitarne pododdziay amerykaskie (zesp operatorw zgrupy Delta ubezpieczanych przez onierzy 75. puku piechoty Rangers). Amerykanie stracili 17 onierzy, jeden dosta si doniewoli, a84 zostao rannych.
Skutkuje tomidzy innymi postpujc feminizacj armii. Zawodowe siy zbrojne bogatych pastw napotykajc problemy zuzupenianiem stanw osobowych, zostay poprostu zmuszone dootwarcia bram koszar
dla kobiet.
R. Smith, Przydatno siy militarnej. Sztuka wojenna we wspczesnym wiecie, Warszawa 2010, s.47.
ARTYKUY
43
Cz armii, gwnie brytyjska i francuska, ale nie tylko, obawia si ponadto napywu do szeregw naturalizowanych imigrantw, czsto wywodzcych si z obszarw niestabilnych, bdcych potencjalnym obszarem operacji ekspedycyjnych. Problem ten, przez
dugie lata starannie przemilczany zewzgldu nawymogi poprawnoci politycznej, sta si
wWielkiej Brytanii przedmiotem burzliwej debaty pomierci wAfganistanie Jabrona Hashmiego, pierwszego polegego wtym kraju onierza wyznania muzumaskiego16. Zaoy mona, eproblem rekrutacji ochotnikw wywodzcych si zmniejszoci etnicznych
w niedugim czasie stanie si przedmiotem dyskusji rwnie w innych krajach europejskich: Hiszpanii, Holandii, Belgii, ajest tokwestia bardzo trudna ipotencjalnie niesychanie draliwa.
Ju obecnie w wikszoci pastw NATO, problemem powanie utrudniajcym efektywne wykorzystanie si zbrojnych wdziaaniach ekspedycyjnych jest nike spoeczne poparcie dla takiego zaangaowania zagranicznego. Analizujc zachodzce procesy spoeczne
postawi mona tez, etego typu postawy bd si wzmacnia izczasem brak przyzwolenia moe przeistoczy si wjednoznaczny zakaz. Zatem nie mona wykluczy sytuacji,
e mimo posiadania instrumentw wojskowych potencjalnie umoliwiajcych skuteczne
rozwizane sytuacji kryzysowej NATO zachowa bierno zuwagi nabrak spoecznej akceptacji interwencji wnajwikszych inajsilniejszych pastwach tworzcych torganizacj.
Tendencje te nasil si zapewne powycofaniu wojsk sojuszu zAfganistanu, gdy wieloletnie zaangaowania zakoczy si wnajlepszym razie, conajwyej czasowym patem, awiele
wskazuje nato, ewspierany przez Zachd rzd poprostu si nie utrzyma, azatem zasadniczy cel misji nie zostanie osignity.
Wyzwanie braku spjnoci

Sojusz Pnocnoatlantycki powsta w1949 roku jako organizacja 10 krajw (omiu europejskich oraz Stanw Zjednoczonych iKanady) zdeterminowanych izdecydowanych broni zachodniej Europy przez zagroeniem sowieckim. Cel istnienia NATO by wic jasny,
klarowny iakceptowany przez wszystkich czonkw. Zwyjtkiem salazarowskiej Portugalii we wszystkich pastwach czonkowskich funkcjonoway demokratyczne systemy polityczne, acowicej obserwowa mona byo ich daleko idce podobiestwa wpaszczynie
socjo-kulturowej. Nakadaa si natonaturalnie silna iniekwestionowana pozycja Stanw
Zjednoczonych jako lidera.
Obecnie Sojusz tworzy 28 pastw, w Europie rozciga si on od Portugalii, Wielkiej
Brytanii iNorwegii nazachodzie powschodnie granice Estonii, otwy, Litwy, Polski, Sowacji, Wgier, Rumunii, Bugarii iTurcji. Wsojuszu nie ma ju coprawda krajw niedemokratycznych, ale trudno oprze si wraeniu, emimo tojest onorganizacj znacznie
mniej wewntrznie zwart ispjn, acoza tym idzie mniej zdoln ni wczeniej dopodjcia zdecydowanych dziaa. Przez spoeczno zoon z28 suwerennych uczestnikw gry
16
Warmii brytyjskiej sub peni obecnie 248 muzumanw, costanowi 0,3% caoci stanu osobowego. Najwyszy stopniem jest urodzony wPakistanie kontradmira Amjad Hussain (awansowany wroku 2006).
44
midzynarodowej przebiega conajmniej kilka linii podziaw. Poniej wymienione zostan najwaniejsze:
stosunek do historycznego przeciwnika, czyli Rosji pastwa batyckie, Polska, Rumunia, Bugaria, anawet wznacznym stopniu Turcja ywi obawy zwizane zmoliwoci odrodzenia si, wzmienionych warunkach historycznych, Rosji
imperialnej, dcej doodbudowy ipowikszenia swojej strefy wpyww, zkolei
pastwa Europy Zachodniej postawy takiej nie rozumiej, aobawy nowych czonkw zwizane zpolityk Moskwy czsto sprowadzane sdoich rzekomej antyrosyjskiej fobii;
stosunek dodalszego rozszerzania Sojuszu, bdcy wznacznej czci konsekwencj stosunku do Rosji kraje wschodniej rubiey NATO znacznie chtniej ni
starzy czonkowie sojuszu widziayby silne wizanie Ukrainy i Gruzji z Sojuszem, a w konsekwencji ich pene czonkowstwo w organizacji, wstrzemiliwy
stosunek dodalszego rozszerzania atlantyckiej przestrzeni bezpieczestwa wynika
przy tym zesprzeciwu Rosji;
stosunek dogeograficznych kierunkw aktywnoci Sojuszu pastwa rdziemnomorskie postuluj pogbienie zaangaowania NATO wrozwizanie problemw
na Bliskim Wschodzie, Maghrebie i Czarnej Afryce kosztem aktywnoci prowadzonej nawschodzie.
Podziay we wspczesnym NATO sznacznie gbsze, ni miao tomiejsce kiedykolwiek wczeniej whistorii tej organizacji. Ich konstruktywne przezwycienie stanowi najwaniejsze wyzwanie, przed ktrym stoi Sojusz Pnocnoatlantycki.
Tabela 2. Pastwa czonkowskie NATO wroku 2009
Pastwo
Albania
Belgia
Bugaria
Rok
przystpienia
dosojuszu
2009
1949
2004
Pastwo
Holandia
Islandia
Kanada
Rok
przystpienia
dosojuszu
1949
1949
1949
Chorwacja
2009
Litwa
2004
Czechy
1999
Luksemburg
1949
Dania
1949
otwa
2004
Estonia
2004
Niemcy
1955
Francja
Grecja
Hiszpania
1949
1952
1982
Norwegia
Polska
Portugalia
1949
1999
1949
Opracowanie wasne.
Pastwo
Rumunia
Sowacja
Sowenia
Stany
Zjednoczone
Turcja
Wgry
(od1999)
Wielka
Brytania
Wochy
Rok
przystpienia
dosojuszu
2004
2004
2004
1949
1952
1999
1949
1949
ARTYKUY
45
Podsumowanie
Autorzy podejmujcy problematyk wyzwa, przed ktrymi stoi Sojusz Pnocnoatlantycki, podchodz naog dozagadnienia wsposb techniczny. Omawiajc postanowienia kolejnych szczytw organizacji, specyfikuj mianowicie wyartykuowane wich trakcie
potrzeby, sugerujc jednoczenie, e ich zaspokojenie tosame bdzie z przygotowaniem
NATO dostawienia czoa temu, coniesie przyszo. Stosunkowo rzadko tematem publicznej dysputy jest kwestia dalszej racji bytu organizacji ojednoznaczne zimnowojennych
korzeniach oraz strukturalne wyzwania pojawiajce si przed ni wwarunkach zasadniczej
zmiany globalnej architektury bezpieczestwa. Intencj autora powyszego tekstu jest wanie wywoanie takiej wymiany pogldw opartej nazaoeniu, iSojusz Pnocnoatlantycki znajduje si obecnie wprzeomowej fazie swoich dziejw iwcigu najbliszych lat
rozstrzygnie si, czy pozostanie onefektywn, zdoln doskutecznego dziaania organizacj zdoln dobudowy bezpieczestwa wswoim otoczeniu, czy te kolejn lo dyskusyjn, posiadajc coprawda instrumenty wojskowe, ale niezdoln doich skutecznego uycia.
The North Atlantic Alliance in the second decade of the 21st century.
A critical reflection
Summary
The writer puts a thesis that the North Atlantic Alliance has found itself in one of
the most difficult moments in its history. The organisation is torn apart between the
paradigm of past wars and the needs of modern and future times in the situation
when most of member states are interested rather in the reduction than in the increase of military expenses.
Moreover, the organisation took on themselves a huge number of tasks connected
with irregular expansion of the territory of their execution not having sufficient capacities as regards strategic transport. However, the biggest challenge faced by the
Alliance is too restricted a level of political permission for using power, expressed by
societies of the largest member countries and the lack of consistence (on military,
political, economic, social and mental levels) being a natural consequence of a fast
expansion.
Filip TERESZKIEWICZ
Politechnika Opolska
Wposzukiwaniu wielkiej strategii

Unia Europejska wobec wyzwa
zmieniajcego si adu midzynarodowego
Wniniejszym artykule wskazano nanowe uwarunkowania wewntrzne izewntrzne, ktre determinuj dziaania Unii Europejskiej izmuszaj j doredefinicji swojej
roli midzynarodowej. Zaproponowano w nim rwnie model, ktry umoliwi UE
najbardziej efektywne realizowanie jej celw i interesw midzynarodowych. Autor posuguje si wtym celu koncepcj tzw. wielkiej strategii (grand strategy), ktra
jeszcze doniedawna bya przypisywana wycznie pastwom, ale coraz czciej jest
uywana jako wygodny instrument sucy budowaniu szerokiej wizji miejsca Unii
wglobalnym adzie midzynarodowym.
Wprowadzenie
Reforma Lizboska, ktra wesza wycie 1 grudnia 2009 roku miaa wyposay Uni Europejsk winstrumenty umoliwiajce jej aktywne funkcjonowanie naarenie midzynarodowej. Stworzenie instytucji Przewodniczcego Rady Europejskiej, okrelenie nanowo pozycji Wysokiego Przedstawiciela doSpraw Zagranicznych iPolityki Bezpieczestwa oraz silne
powizanie zesob nurtu wsplnotowego imidzyrzdowego dziaa zewntrznych, miao
by remedium nacoraz czciej dostrzegany brak spjnoci wtym wymiarze. Okazao si
jednak, iwielki kryzys gospodarczy przynis zesob nowe okolicznoci, ktre zmuszaj politykw europejskich rwnie doredefiniowania roli, jak Unia ma odgrywa naarenie midzynarodowej. Formowanie si multipolarnego rodowiska midzynarodowego jest
wielkim wyzwaniem dla nowych struktur wsplnotowych ipastw czonkowskich. Proces
ten tworzy jednak rwnie sprzyjajce okolicznoci dopodjcia radykalnych dziaa, stanowic tzw. critical juncture pozwalajce zmieni dotychczasowe cieki wsppracy wzakresie dziaa zewntrznych.
1. Uwarunkowania wewntrzne imidzynarodowe

funkcjonowania Unii Europejskiej nascenie globalnej
Koniec pierwszej dekady XXI wieku przynis konieczno opracowania przez Uni Europejsk nowej strategii, ktra zastpiaby dotychczasowy dokument definiujcy podstawo-
ARTYKUY
47
we zaoenia icele jej dziaalnoci zewntrznej, tj. Europejskiej Strategii Bezpieczestwa1.

Argumenty przemawiajce za tym sliczne, przede wszystkim wskazuje si nato, iEuropejska Strategia Bezpieczestwa zostaa przygotowana i przyjta przed tzw. wielkim rozszerzeniem, ktre wznacznej mierze przyczynio si dozmiany perspektywy postrzegania
adu midzynarodowego, czy stosunkw zeStanami Zjednoczonymi iRosj, atake czciowo przesuno punkt cikoci unijnych dziaa zewntrznych zbasenu Morza rdziemnego ikrajw AKP nastref postradzieck. Ponadto dokument ten by opracowywany
wokrelonych okolicznociach politycznych, tj. podjcia jednostronnej interwencji militarnej przez USA wIraku, cowpyno nacharakter debaty nad jego zaoeniami2. Ztego te
wzgldu Rada Europejska daa w2007 roku mandat J. Solanie naprzygotowanie wytycznych majcych usprawni wdraanie Europejskiej Strategii Bezpieczestwa, a take uaktualni jej zaoenia. Prace te jednak nie przyniosy oczekiwanego rezultatu imimo przyjcia kocowego Raportu3 de facto skoczyy si niepowiedzeniem4. Pokazao to, i Unia
Europejska nie bya wtym czasie zdolna doopracowania strategicznego dokumentu okrelajcego podstawowe zaoenia jej dziaa zewntrznych. Wynikao toprzede wszystkim
ze strukturalnych saboci strategicznego mylenia. Najwaniejsz z nich by brak orodka, w ktrego ramach taka debata mogaby by prowadzona5. Wydaje si, i Traktat Lizboski6 dokona tutaj pewnej zmiany i powstay odpowiednie warunki instytucjonalne,
aby taka debata moga si odby. Kierowaby ni nadal Wysoki Przedstawiciel, ktry zosta
nanowo umocowany prawnie ista si swoistym centrum koordynacji nurtu wsplnotowego imidzyrzdowego dziaa zewntrznych Unii. Trzeba jednak pamita, ewypracowany dokument musi by caociowym ujciem wyzwa, przed ktrymi stoi Unia, cosprawia,
iwjego opracowanie musz by zaangaowane wszystkie odpowiednie podmioty, awic
nie tylko przedstawiciele pastw czonkowskich iKE, ale take Parlament Europejski oraz
rodowiska naukowe, polityczne ispoeczne7.
Obok tych zmian instytucjonalnych zaistniay rwnie okrelone okolicznoci polityczne imidzynarodowe, ktre wymuszaj naUnii rozpoczcie nanowo prac nad dokumentem caociowo definiujcym jej miejsce w globalnej polityce. Jest to jednak zadanie
1
2
3
Europejska Strategia Bezpieczestwa Bezpieczna Europa wlepszym wiecie, http://www.consilium.europa.eu/

uedocs/cmsUpload/031208ESSIIPL.pdf.
Ch. Bretherton, J. Vogler, The European Union as aglobal actor, London 2006, s.163.
Report on the Implementations of the European Security Strategy- Providing Security in a Changing World,
S407/08, Brussels 2008, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/reports/
104630.pdf.
S.Biscop (red.), The Value of Power, the Power of Values: ACall for an EU Grand Strategy, Egmont Paper,
2009, nr 33, s.3. Przebieg prac nad nowelizacj Europejskiej Strategii Bezpieczestwa zosta przedstawiony w:
S.Biscop, The European Security Strategy: Now DoIt, [w:] S.Biscop, J. Howorth, B. Giegerich (red.), Europe:
aTime for Strategy, Gent 2009, s.5-6; A. Toje, The EU Security Strategy Revised: Europe Hedging Its Bets, European Foreign Affairs Review, 2010, vol. 15, issue 2, s.171-176.
S.Biscop, Odd Couple or Dynamic Duo? The EU naStrategiy in Times of Cirisis, European Foreign Affairs Review, 2009, vol. 14, issue 3, s.372-373;
Traktat z Lizbony zmieniajcy Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk
podpisany wLizbonie dnia 13 grudnia 2007r., Dz. Urz. C, nr 306, poz. 50.
S.Biscop, The European Security, s.13. Postulat ten wydaje si realny, gdy Komisja Barroso II stara si zaangaowa jak najszersze rodowiska wprzygotowywane przez siebie projekty, np. Strategia UE 2020, czy Akt
oJednolitym Rynku.
48
niezwykle trudne, o czym wiadcz przyjte do tej pory strategie, skupiajce si bardziej
nawymiarze bezpieczestwa ni holistycznym ujciu roli, jak Unia ma odgrywa naarenie midzynarodowej. Dotychczasowe problemy negocjacyjne swoje rdo miay przede
wszystkim wsilnym konflikcie pomidzy pastwami czonkowskimi natle relacji zeStanami Zjednoczonymi. Podzia ten jeszcze niedawno by fundamentalny dla funkcjonowania Unii Europejskiej ide facto wyznacza gwn lini sporu wjej ramach. Powodowao
tozablokowanie debaty nad jej rol naarenie midzynarodowej, cz krajw czonkowskich obawiaa si bowiem, i wzmocnienie Unii Europejskiej osabi wizi transatlantyckie iprzyczyni si dorozpadu NATO8. Wydaje si, icoraz gwatowniej zmieniajca si rzeczywisto geopolityczna wymusi jednak naUnii ijej czonkach podjcie prby osignicia
samodzielnej pozycji midzynarodowej. Istnieje kilka podwodw takiej sytuacji, zktrych
podstawowym wydaje si osabienie pozycji USA nakontynencie. Ma ono swoje rdo ma
przede wszystkim wtym, iadministracja G.W. Busha zrazia dosiebie bardzo du cz
Europejczykw bezprawn wojn wIraku iinnymi jednostronnymi dziaaniami naarenie
midzynarodowej9. Ponadto stosunek Waszyngtonu dotradycyjnie proamerykaskich krajw Europy rodkowo-Wschodniej spowodowa, etake oni zczasem zaczli redefiniowa swoj polityk. Tak zwani nowi Europejczycy spostrzegli, i mimo jednoznacznego
wsparcia dla Ameryki traktowani sprzez ni lekcewaco, zkolei obecno wstrukturach
integracyjnych daje im nie tylko moliwo rozwoju, ale rwnie wpywania nadziaalno
zewntrzn Unii, zwaszcza wstosunku doWschodu10. Spowodowao to, iobecnie wikszo krajw wUnii Europejskiej moemy poraz pierwszy zakwalifikowa jako zwolennikw budowania samodzielnej pozycji Unii naarenie midzynarodowej, cojest istotn jakociow zmian. Cowicej, nawet Wielka Brytania pod rzdami D. Camerona bdzie musiaa sta si duo bardziej amerykosceptyczna, konserwatyci bowiem musz wzi pod uwag niech Brytyjczykw doangaowania si militarnego postronie USA (copokaza upadek polityczny T. Blaira), atake fakt, itworz oni kolacj znajbardziej proeuropejskim
ugrupowaniem naWyspach, tj. Parti Liberalno-Demokratyczn11.
Kolejnym czynnikiem sugerujcym, i moe w najbliszym czasie doj do usamodzielnienia si Wsplnoty naarenie midzynarodowej, szmiany wsamej Ameryce. Objcie urzdu prezydenta przez B. Obam spowodowao, iporaz pierwszy prezydentem zosta polityk nietraktujcy starego kontynentu jako najistotniejszego elementu wpolityce zagranicznej USA. Pierwsze lata jego kadencji wyranie wskazuj, igwnym polem zainteresowania nowej administracji jest rejon Pacyfiku, anie Atlantyku12. Wynika tozfaktu,
8
9
10
11
12
J. Coelmont, AGrand Strategy: Does it Matter in the Real World?, Security Policy Brief , 2010, nr 7, s.3.
Zob. H. Neuhold, Transatlantic Turbulences: Rift or Ripples, European Foreign Affairs Review, 2003, vol. 8,
issue 4, s.457-468; J. Coulon, How Unipolarism Died in Baghdad, European Foreign Affairs Review, 2003,
vol. 8, issue 4, s.537-541.
Zob. P. urawski vel Grajewski, Polityka wschodnia Unii Europejskiej a interesy Polski, [w:] J. Czaputowicz
(red.), Polityka zagraniczna Polski. Unia Europejska, Stany Zjednoczone, ssiedzi, Warszawa 2008, s.29-46.
A. Szostkiewicz, David Cameron. Premier wagi lejszej, Polityka, 2010, nr 1, s.58-59. Nie oznacza tojednak,
iBrytyjczycy stan si duo bardziej przychylni pogbieniu integracji europejskiej, oczym najlepiej wiadcz wydarzenia zwizane znegocjowaniem budetu na2011r.; V. Pop, EU budget talks collapse after MEPs
seek new powers, http://euobserver.com/19/31274.
Zob. D. Hamilton, N. Foster, The Obama administration and Europe, [w:] . De Vascopncelos, M. Zaborowski (red.), The Obama Moment. European and American perspectives, Paris 2009, s.39-57; B. Jones, The coming Cash? Europe and US multilateralism under Obama, [w:] . De Vascopncelos, M. Zaborowski (red.), The
ARTYKUY
49
itotam zaczyna si przemieszcza o globalnej polityki itam skoncentrowane snajwiksze wyzwania dla Waszyngtonu13, rwnie pewne znaczenie mog mie osobiste dowiadczenia prezydenta. Europa staje si powoli peryferiami amerykaskiej polityki zagranicznej, anie jedn zjej gwnych aren. Niesie doogromne implikacje dla Unii Europejskiej,
zostaa ona bowiem postawiona przed koniecznoci usamodzielnienia swojej pozycji
naarenie midzynarodowej. Nowa administracja coraz wyraniej daje sygnay, iUnia powinna sama rozwizywa problemy znajdujce si wjej najbliszym otoczeniu14. Toza bdzie prdzej czy pniej wymagao zdefiniowania paszczyzny wsplnych interesw przez
kraje czonkowskie Unii15.
Trzecim, niezwykle wanym czynnikiem wpywajcym na pozycj midzynarodow
Unii jest kryzys gospodarczy, ktry dotkn niemal cay wiat pod koniec pierwszej dekady XXI wieku, aktry prawdopodobnie redefiniuje ukad stosunkw midzynarodowych16.
Jest tootyle istotne, ikraje Unii Europejskiej staraj si budowa swoj pozycj naarenie midzynarodowej gwnie dziki tzw. soft power, czyli dyplomacji, transferze funduszy iknow-how. Kryzys gospodarczy oraz towarzyszcy mu kryzys budetowy wkilku krajach strefy euro, spowodowa konieczno redukcji wydatkw wwikszoci krajw europejskich. Z ca pewnoci odbije si to na funduszach kierowanych do krajw rozwijajcych si, co odbierze Unii jeden z najwaniejszych instrumentw oddziaywania, jakimi dysponuje. Problem ten robi si otyle istotny, ikryzys nie dotkn wrwnej mierze
wszystkich czci wiata. Tak zwane wyaniajce si potgi, czyli Chiny, Brazylia, Indie
czy RPA, przeszy przez zawirowania gospodarcze bez wikszych problemw17. Wynikny ztego trzy konsekwencje istotne dla Unii. Popierwsze osaba atrakcyjno europejskiego modelu spoeczno-gospodarczego, atym samym moliwo nieformalnego oddziaywania Unii, jako wzorca dla krajw rozwijajcych si18. Podrugie wzmocnia sie pozycja mi-
13
14
15
16
17
18
Obama Moment. European and American perspectives, Paris 2009, s.63-77. Wydaje si, iteza tajest prawdziwa nawet mimo oficjalnej retoryki podczas spotkania B. Obamy zliderami UE, doktrego doszo wLizbonie
przy okazji szczytu NATO wlistopadzie 2010r.; V. Pop, US Has no closer partner than Europe, says Obama,
http://euobserver.com/9/31315.
Zob. J. Howorth, The Case for an EU Grand Strategy, [w:] S.Biscop, J. Howorth, B. Giegerich (red.), Europe:
aTime for Strategy, Gent 2009, s.16; C. Merlini, Europe onthe International Scene: AUnion of necessity after
aUnion of choice?, [w:] S.Micossi, G. L. Tosato (red.), The European Union in the 21st Century. Perspectives
from the Lisbon Treaty, Brussels 2009, s.123-124.
C. Merlini, Europe, s.125; J. Coelmont, AGrand Strategy, s.3.
Nie bez znaczenia wydaj si rwnie wyniki wyborw do Kongresu w listopadzie 2010 r., ktre wskazuj
nacoraz silniejsze tendencje izolacjonistyczne wspoeczestwie amerykaskim, uosabiane przez przedstawicieli tzw. Tea Party; zob. M. Zawadzki, Obama chce si dogada zRepublikanami, Gazeta Wyborcza, 2010, nr
259, s.11.
C. Merlini, Europe, s.125.
L. Van Langenhove, The EU as aGlobal Actor in aMultipolar World and Multilateral 2.0 Environment, Egmont Paper, 2010, nr 36, s.6-7; J. Fritz-Vannahme, Europe`s Bild New Story, Spotlight Europe, 2009, nr 4,
s.3. L. Marchi, Innovative action towards the challenges?, CFSP Forum, 2010, vol. 8, issue 3, s.15.
Jak zauwaa S.Biscop, zwiksza toznaczenie Chin iBrazylii naarenie midzynarodowej, poprzez atrakcyjno ich modelu spoeczno-polityczno-gospodarczego; zob. S.Biscop, Odd Couple or Dynamic Duo? The EU
and Strategy in Times of Crisis, European Foreign Affairs Review, 2009, vol. 14, issue 3, s.374.
50
dzynarodowa G-20 iG-219, aosabia G-8 jako gwnego forum decyzyjnego naarenie midzynarodowej20. Potrzecie coraz szybciej rozwijajce si Chiny trac konkurencj nakontynencie afrykaskim wswojej polityce pozyskiwania surowcw21.
Te wszystkie procesy pozwalaj przypuszcza, ipolatach pewnego sceptycyzmu, jeeli
chodzi obudowanie samodzielnoci Unii naarenie midzynarodowej, moe doj doprzesilenia. Wydaje si, iwanie mamy doczynienia zkrytycznym skrzyowaniem, naktrym kraje czonkowskie musz si zdecydowa, czy pogbia integracj europejsk ibudowa zrby wsplnej polityki zagranicznej oraz wsplnych zdolnoci militarnych wsferze
operacyjnej, pozwalajcych im odgrywa istotn rol naarenie midzynarodowej, czy te
skupi si naintegracji gospodarczej, awsferze polityki globalnej zwiza si silnie zUSA.
Wiele zmiennych wskazuje, eporaz pierwszy odrozpoczcia procesu jednoczenia kontynentu realny ipodany jest pierwszy scenariusz. Problemem jest, inie dokoca wiadomo, czy istnieje wola polityczna dopodjcia takich dziaa. Jednak zpewnoci mona powiedzie, iewolucja rodowiska midzynarodowego wskazuje nakonieczno poczynienia takich krokw. Naley mie jednak wiadomo, inie oznacza tobudowania wsplnej polityki zagranicznej obejmujcej wszystkie problemy midzynarodowe. Kraje europejskie szbyt podzielone wswoich interesach, planach iwizjach globalnego porzdku. Jednak z ca pewnoci da si wyodrbni kilka paszczyzn, na ktrych mona byoby budowa wspln tosamo midzynarodow. Niewtpliwie nale tutaj szeroko rozumiane problemy globalne, ktre zewzgldu naswoj zoono musz by rozwizywane regionalnie lub przez ca spoeczno midzynarodow22. Unia Europejska, zeswoj kultur dyplomatyczn idowiadczeniem negocjacyjnym wduej grupie pastw, moe odgrywa niezwykle istotn rol wtej materii23. Drug paszczyzn jest cisa wsppraca wdziedzinie bezpieczestwa iobrony, wyzwania stojce przed krajami czonkowskimi sbowiem
mniej wicej zbiene, amoliwy doosignicia wsplny potencja militarny jest coraz czciej brany douwag.
2. Modele funkcjonowania Unii Europejskiej naarenie midzynarodowej

Przygotowujc now strategi, ktra wydaje si rwnie niezbdna po wejciu w ycie
Traktatu Lizboskiego, konieczne jest przede wszystkim okrelenie tego, czym jest Unia,
w jakim rodowisku midzynarodowym funkcjonuje, zrozumienie partnerw, a przede
19
20
21
22
23
Tworz j Stany Zjednoczone razem zChinami, conie tylko powoduje, ewykluczone skraje UE, ale rwnie cilej wie Ameryk zAzj; T. Renard, S.Biscop, ANeed for Strategy in aMultipolar World: Recommendations tothe EU after Lisbon, Security Policy Brief , 2010, nr 5, s.4.
P. C. Padoan, Europe and Global Economic Governance after the Crisis, [w:] S.Micossi, G. L. Tosato (red.), The
European Union in the 21st Century. Perspectives from the Lisbon Treaty, Brussels 2009, s.192-197; B. Jones,
The coming, s.76-77.
R. D. Kaplan, The Geography of Chinese Power, Foreign Affairs, 2010, vol. 89, nr 4, s.24-25.
S.Biscop, Odd, s.375.
B. Fujiwara, Reinvigoration the EU`s Role in the post-Copenhagen Landscape, CEPS Commentary, 2010,
www.ceps.eu/ceps/download/2853; K. V. Laatikainen, Multilateral Leadership AT the UN after the Lisbon Treaty, European Foreign Affairs Review, 2010, vol. 15, issue 4, s.475-493.
ARTYKUY
51
wszystkim zanalezienie odpowiedzi napytanie, jakie powinny by podstawowe cele polityki zagranicznej Unii24. Wydaje si, iwpewnym stopniu Traktat Lizboski sprosta temu
zapotrzebowaniu, gdy wart. 21 TUE zdefiniowane zostay zasady icele dziaa zewntrznych Unii, prowadzonych zarwno wramach WPZiB, jak inurtu wsplnotowego. Mimo
wszystko coraz wicej analitykw wskazuje, ikonieczne jest przygotowanie strategii, okrelajcej jej miejsce wglobalnej polityce25. P.Vennesson, dostrzegajc wanie ten problem,
zdefiniowa cztery moliwe role Unii Europejskiej naarenie midzynarodowej, ktre moe
ona obra wperspektywie rednio- idugookresowej. Opierajc si nadwch zmiennych,
tj. stosunku doUSA imoliwoci angaowania si militarnego wkonflikty zbrojne, wyodrbni Euro-neutralizm, Euro-atlantyzm, koncepcj UE jako supermocarstwa ikoncepcj
UE jako mocarstwa cywilnego, ktre s pewnego rodzaju idealnymi modelami pojawiajcymi si wdyskursie europejskim odponad 30 lat26. Pierwsza znich opiera si nazaoeniu, iUnia powinna wniewielkim stopniu angaowa si nascenie midzynarodowej,
aprzy tym powinna mie stosunkowo sabe powizania zeStanami Zjednoczonymi. Gwnym celem zwolennikw tej koncepcji jest osignicie bezpieczestwa Unii Europejskiej,
rozumianego jako bezpieczestwo jej krajw czonkowskich iich obywateli, poprzez ograniczone zaangaowanie wstosunki midzynarodowe iskoncentrowanie si nautrzymaniu
europejskiego modelu spoecznego oraz pobudzanie wewntrznego rozwoju gospodarczego27. Druga zestrategii, tj. Euro-atlantyzm, zakada zkolei maksymalne zaangaowanie si
midzynarodowe Unii, jednak nie wcelu budowania wasnej podmiotowoci, ale wsparcia
Ameryki wutrzymaniu jej dominujcej pozycji. Strategia tadopuszcza uycie si zbrojnych
wcelu uzupenienia dziaa prowadzonych przez Waszyngton wrnych rejonach wiata.
Zwolennicy tej koncepcji podkrelaj, i jedyn drog utrzymania rozwoju gospodarczego, wartoci europejskich iwasnej tosamoci jest jak najcilejsze zwizanie si zeStanami Zjednoczonymi, aUnia Europejska jest ipowinna pozosta ich silnym iwiarygodnym
partnerem. Jest towedug nich tym atwiejsze, ite dwa podmioty czy duga historia bliskiej wsppracy oparta na wsplnych wartociach. To wzajemne powizanie jest na tyle
cise, izdefiniowanie interesw europejskich zaley wduej mierze odkoncepcji przyjtych przez politykw amerykaskich. Tak wic polityka europejska naarenie midzynaro-
24
25
26
27
T. Renard, S.Biscop, ANeed, s.1-2.

Prace takie prowadzi m.in. Egmont- Royal Institute for International Relations; szerzej w: S.Biscop (red.),
The Value. Natemat wielkiej strategii wkontekcie UE rwnie w: P. Vennesson, Europe`s Grand Strategy, [w:] N. Casarini, C. Musu (red.), European Foreign Policy in aEvolving International System. The Road towards Convergence, London 2007, s.12-26; M. E. Smith, The Accidental Strategist? Military Power, Grand Strategy and the EU`s Changing Global Role, Mitchell Working Paper Series, 2008, nr 2, s.4-7 .T. Renard, S.Biscop, ANeed s.1. J. Coelmont zauwaa jednak, iprzez bardzo dugi okres Wsplnota funkcjonowaa bez
jasnej strategii, wedug tzw. mthode Monnet, czyli podejmujc dziaania wrezultacie zaistniaych okolicznoci, anie strategicznego mylenia; szerzej w: J. Coelmont, AGrand Strategy, s.1-2.
P. Vennesson, Competing Visions for the European Union Grand Strategy, European Foreign Affairs Review,
2010, nr 15 issue 1, s.62-74.
Zob. C. Schori Liang, Europe for the Europeans: the Foreign and Security Policy of the Populist Radical Right,
[w:] C. Schori Liang (red.), Europe for the Europeans. The Foreign and Security Policy of the Populist Radical
Right, London 2007, s.1-32; J. Blondel, Il modelko svizzero: un futuro per l`Europa?, Rivista Italiana di Scienza Politica, 1998, nr 2, s.203-228.
52
dowej jest wtej koncepcji wtrna wstosunku dopolityki amerykaskiej28. Trzecia strategia,
tj. Unii Europejskiej jako supermocarstwa, jest przeciwiestwem dwch poprzednich, zakada bowiem due, ale samodzielne zaangaowanie Unii naarenie midzynarodowej. Strategia tazakada autonomi iniezaleno Unii wjej polityce zewntrznej, atake dopuszcza moliwo uycia si zbrojnych wcelu realizacji izabezpieczenia jej interesw. Todue
zaangaowanie Unii na arenie midzynarodowej, bazujce na samodzielnej pozycji Unii,
przyczyni si doosabienia wizi transatlantyckich. Strategia tajednak nie wyklucza wsppracy zUSA, anawet dopuszcza jej rozwj, ale napartnerskich warunkach oraz przy duym udziale WPBiO, zastpujcym stopniowo NATO. Co wicej zwolennicy tej strategii
uwaaj, iuycie siy przez Uni nie zawsze musi by oparte namandacie Rady Bezpieczestwa ONZ, cozjednej strony wzmocnioby jej samodzielno naarenie midzynarodowej, ale zdrugiej burzyoby istniejcy porzdek midzynarodowy29. Towanie takwestia najbardziej odrnia strategi Unii jako supermocarstwa odkoncepcji Unii jako mocarstwa cywilnego. Wtym ostatnim przypadku gwnym jej celem jest zapewnienie pokoju
istabilnoci naarenie midzynarodowej poprzez multilateralne dziaania, oparte namandacie organizacji midzynarodowych. Gwnym zadaniem Unii ma by promowanie demokracji i praw czowieka, a take stopniowe osabianie rygorystycznie pojmowanej suwerennoci narodowej, co doprowadzi do tego, i globalny porzdek zacznie si opiera
nasieci midzynarodowych iregionalnych organizacji, takich jak ONZ, Midzynarodowy
Trybuna Sprawiedliwoci czy wiatowa Organizacja Handlu. Strategia tazakada due zaangaowanie zewntrzne Unii Europejskiej, ale wanie wramach multilateralnych organizacji oraz skupienie si narozwoju prawa midzynarodowego. Tdrog Europejczycy maj
zachca, poprzez swj wasny przykad, doakceptacji tzw. postsuwerennoci oraz wzmacniania zaufania iprzejrzystoci we wzajemnych relacjach, codoprowadzi zczasem doosignicia midzynarodowej stabilnoci ipokoju30.
Powysze koncepcje sjedynie modelami idealnymi, ale mona dostrzec, iUnia Europejska prbuje obecnie porusza si wich ramach, nie decydujc si naprzyjcie jednolitej
ispjnej strategii. Jak zauway J. Coelmont, przypomina togranie wping-ponga, gdy inni
graj wszachy31. Tagra polega nachaotycznym poruszaniu si midzy instrumentami typowymi dla poszczeglnych modeli, wrd ktrych przewaaj elementy Euro-atlantyzmu
ikoncepcji Unii jako mocarstwa cywilnego, cojest wypadkow wspomnianych wczeniej
tar natle stosunku doUSA. Mona jednak dostrzec take instrumenty typowe dla kon28
29
30
31
Zob. A. W. Cafruny, J. M. Ryner, Europe AT Bay: In the Shadow of US Hegemony, Michigan 2007; K. Naumann, J.Shalikashvili, J. Lanxade, P. Inge, H. van den Breemen, Towards aGrand Strategy for aUncertain
World. Renewing Transatlantic Partnership, Lunteren 2007, s.139-145.
Szerzej w: J. McCormick, The European Superpower, New York 2006; G. Morgan The Idea of aEuropean Superstate: Public Justification and European Integration, Pronceton 2005; N. Witney, Re-energising Europe`s Security and Defence Policy, London 2008.
Szerzej w: F. Hoffmeister, The Contribution of EU Practice toInternational Law, [w:] M. Cremona (red.), Developments in EU External Relations Law, Oxford 2008, s.37-127; M. Kaldor, M. Martin, S.Selchow, Human
Security: A New Strategic Narrative for Europe, International Affairs, 2007, nr 83, s. 273-288; I. Manners,
Normative Power Europe: AContradiction in Terms?, The Journal of Common Market Studies 2002, nr 40,
s.235-258; D. Milczarek, Rola midzynarodowa Unii Europejskiej jako mocarstwa niewojskowego, Studia
Europejskie, 2003, nr 1, s.42-54; A. Bendiek, H. Kramer, The EU as aStrategic International Actor: Substantial and Analytical Ambiguities, European Foreign Affairs Review, 2010, vol. 15, issue 4, s.464-467.
J. Coelmont, AGrand Strategy, s.3.
ARTYKUY
53
cepcji Unii jako supermocarstwa, zwaszcza wrelacjach zpartnerami duo sabszymi politycznie iekonomiczne32. Pokazuje to, jak bardzo niespjna jest obecnie dziaalno Unii
naarenie midzynarodowej, cowpywa najej skuteczno ipotguje niezrozumienie wrd
midzynarodowych partnerw. Dodatkowym problemem jest to, i na razie nie ma zgody codotego, czym tak naprawd jest Unia, acoza tym idzie, jakie powinno by jej miejsce wwiecie, oczym najlepiej wiadcz trudnoci zprzyjciem Traktatu Konstytucyjnego iTraktatu Lizboskiego oraz negocjacje nad rewizj Europejskiej Strategii Bezpieczestwa. Jest otyle wane, iwybr okrelonej opcji strategicznej przez Uni jest cile skorelowany zmodelem integracyjnym, ktry zamierza si realizowa33. Tak wic to, jaka bdzie
Unia wewntrznie, implikuje rwnie to, jak rol bdzie odgrywaa naarenie midzynarodowej, copokazuje jak bardzo zoony jest badany problem.
3. Unia Europejska jako mocarstwo cywilne

Napocztku drugiej dekady XXI wieku Unia zostaa zmuszona dookrelenia swojego stanowiska wobec zmieniajcej si sytuacji geopolitycznej. Podstawowy dylemat sprowadza
si dotego, czy sprbuje ona cakowicie przedefiniowa swoj polityk wkierunku ktrego zdwch skrajnych modeli, czyli Unii jako supermocarstwa lub Euro-neutralizmu, czy
te utrzyma obecny stan, przesuwajc niektre akcenty wkierunku bardziej samodzielnej
pozycji naarenie midzynarodowej. Wydaje si, imogoby doj dopodjcia prby redefiniowania dotychczasowej polityki, czyli porzucenia resztek Euro-atlantyzmu iskupieniu
si narozbudowywaniu wasnej, samodzielnej pozycji. Jedyn strategi, ktra tak naprawd jest dozaakceptowania dla wszystkich krajw czonkowskich iktra funkcjonuje wdyskursie europejskim odblisko 40 lat, jest model Unii jako mocarstwa cywilnego zaproponowany przez F. Duchnea34. Jest onniezwykle atrakcyjny przede wszystkim dlatego, iwpisuje si wdotychczasowy charakter aktywnoci Unii naarenie midzynarodowej. Przyjcie tej koncepcji nie wymaga duych zmian realnych, jedynie przewartociowania sposobu
postrzegania roli Unii naarenie midzynarodowej przez politykw, awic zaakceptowania
tego, iraczej wnajbliszej przyszoci nie uda si zbudowa tak silnej pozycji Unii, imo32
33
34
B. Hettne, F. Sderbaum, Civilian Power or Soft Imperialism? The EU as aGlobal Actor and the Role of Interregionalism, European Foreign Affairs Review, 2005, vol. 10, issue 4, s. 549-551; L. Sheahan, N. Chaban,
O.Elgstrm, M.Holland, Benign Partner or Benign Master? Economic Partnership Agreement Negotiations between the European Union and the Pacific Islands, European Foreign Affairs Review, 2010, vol. 15, issue 3,
s.356-358.
Strategia Euroneutralizmu jest cile zwizana zkoncepcj Europy narodw iminimaln rol Unii; zkolei
strategia UE, jako supermocarstwa zakada stworzenie federalnego pastwa europejskiego; Euroatlantyzm
bazuje napojciu Unii prowadzcej postsuwerenn polityk osadzon wekonomicznych ikulturowych wizach transatlantyckich; strategia UE jako mocarstwa cywilnego zakada zkolei wielopoziomowe zarzdzanie
iwpywow Komisj; P. Vennesson, Competing, s.74-75.
Koncepcj Wsplnot Europejskich jako mocarstwa cywilnego sformuowa F. Duchne napocztku lat 70.
XX w.; jego koncepcja skadaa si zdwch zasadniczych elementw, tj. popierwsze zaoenia, iWE stanowi cywilne ugrupowanie silne potg ekonomiczn, ale sabe wdziedzinie si zbrojnych; podrugie, eWE
powinny stanowi si zdoln rozprzestrzenia wwymiarze midzynarodowym pokojowe imidzynarodowe
standardy; szerzej w: F. Duchne, Europe`s Role in World Peace, [w:] R. Mayne (red.), Europe Tomorrow. Sixteen Europeans Look Ahead, London 1972.
54
gaby ona konkurowa naarenie midzynarodowej zChinami czy USA lub pozwoli sobie
na polityk izolacjonizmu. Ponadto wskazane powyej zmiany na arenie midzynarodowej spowodoway, iporaz pierwszy koncepcja sformuowana przez F.Duchneauzyskaa moliwo penej realizacji, wikszo bowiem argumentw obalajcych jej tezy zdezaktualizowao si. Gwny krytyk tej koncepcji, H. Bull, uwaa, ioparta jest ona nabdnym
zaoeniu ospadku znaczenia siy militarnej wstosunkach midzynarodowych35. Oile uwaga tabya prawdziwa wmomencie formuowania, tj. okresie zimnej wojny, otyle wydaje
si, idzisiaj moemy mwi ju ozaistnieniu takiego zjawiska36. Trudnoci zachodnich interwencji militarnych wIraku czy Afganistanie, faktyczna klska Izraela wLibanie iwStrefie Gazy, niemono militarnej stabilizacji Kaukazu przez Rosj, towszystko potwierdza,
isia militarna nie jest ju tak efektywna37. Przewaga wojskowa nie gwarantuje wic odniesienia sukcesu przy zabezpieczaniu wasnych interesw. Zdrugiej strony coraz bardziej
skuteczne staj si instrumenty ekonomiczne ienergetyczne, oczym wiadczy dziaalno
Chin wAfryce lub Rosji wstosunku doUkrainy iBiaorusi, czy nawet zaoenia nowej strategii NATO38. Kolejne argumenty wysuwane przez przeciwnikw koncepcji F.Duchnea,
awskazujce nanieskuteczno decyzyjn WE/UE39, straciy rwnie naaktualnoci wraz
zprzeksztaceniem Europejskiej Wsppracy Politycznej wWPZiB oraz zkolejnymi modyfikacjami wprowadzanymi przez Traktat Amsterdamski iTraktate Lizboski. Wydaje si,
iszczeglnie ten ostatni akt prawny przyczyni si dousprawnienia systemu decyzyjnego wramach dziaa zewntrznych Unii poprzez ustanowienie Wysokiego Przedstawiciela wpodwjnej roli (wiceszefa Komisji iPrzewodniczcego Rady doSpraw Zagranicznych),
atake powoanie Przewodniczcego RE40. Wzasadzie jedyn krytyczn tez wobec omawianej koncepcji, nadal aktualn, jest twierdzenie, itak naprawd definiowanie Unii jako
mocarstwa cywilnego stanowi swoist racjonalizacj rzeczywistej niemocy militarnej Unii,
gdy mimo licznych prb nie udao si jej nadal stworzy si zdolnych donatychmiastowej
interwencji41. Jednak kraje czonkowskie podjy wostatnim dziesicioleciu wiele dziaa,
majcych stworzy w militarny wymiar integracji, ktrego narazie kulminacj jest instytucjonalizacja namocy Traktatu Lizboskiego WPBiO. Cz autorw stawia zarzut, istoi
35
36
37
38
39
40
41
H. Bull, Civilian Power Europe: AContradiction In Terms?, Journal of Common Market Studies, 1982, vol.
21, nr 2, s.163.
S.Keukeleire, J. MacNaughtan, The Foreign Policy of the European Union, New York 2008, s.15.
Tez tak stawia ju naprzeomie lat 80. i90. Ch. Hill; zob. Ch. Hill, European Foreign Policy, Power bloc, civilian model, or flop?, [w:] R. Rummel (red.), The Evolution of an International Actor. Western Europe`s New Assertiveness, Boulder 1990, s.54.
Nowa strategia NATO, zatwierdzona naszczycie wLizbonie wgrudniu 2010r., wskazuje nazagroenia wynikajce ztzw. cyberwojny, przerwania kluczowych linii energetycznych czy zniszczenia rurocigw zrop igazem; T. Bielecki, NATO naXXI wiek, Gazeta Wyborcza, 2010, nr 270, s.10. Niemniej jednak trzeba pamita, ejeeli instrumenty gospodarcze czy energetyczne wi si zestosowaniem presji, tonaley zakwalifikowa je dotzw. hard power, anie soft power; zob. D. Milczarek, Pozycja irola Unii Europejskiej wstosunkach
midzynarodowych. Wybrane aspekty teoretyczne, Warszawa 2003, s.186.
Tezy takie mona spotka w: P. Tsakaloyannis, The EC: from civilian Power tomilitary integration, [w:] J. Lodge (red.), The European Community and the Challenge of the Future, London 1989.
Odnoszc si dometafory J. Coelmonta, T. Renard iS.Biscop okrelili ich, jako krla ikrlow wmoliwej
grze wszachy; zob. T. Renard, S.Biscop, ANeed, s.6.
Tezy takie mona znale w: D. Allen, M. Smith, The European Union`s Security Presence: Barrier, Facilitator,
or Manager?, [w:] C. Rhodes (red.), The European Union in the World Community, Boulder 1998, s.45-63.
ARTYKUY
55
towsprzecznoci zkoncepcj Unii, jako mocarstwa cywilnego42, jednak wypada zgodzi

si zS.Stavridisem, ipostpujc militaryzacj Unii naley traktowa raczej jako konieczne uzupenienie omawianej koncepcji iprzejcie ododgrywania roli mocarstwa cywilnego
zbraku innych moliwoci dotakiej roli wiadomie wybranej43. Jest tootyle wane, i
jak susznie zauwaaj B. Hettne iF. Sderbaum odgrywanie roli mocarstwa cywilnego
moe by efektywne jedynie wprzypadku silnego aktora. Cowicej dla sabej Europy strategia mocarstwa cywilnego moe by jedyn opcj, ale jej sabo zmniejszy wiarygodno
naarenie midzynarodowej, atym samym uniemoliwi faktyczn realizacj tej strategii44.
Tak wic paradoksalnie, aby realizowa strategi Unii jako mocarstwa cywilnego, musi ona
zbudowa swj potencja militarny. Zdrugiej jednak strony wydaje si, iraczej nie dojdzie do stworzenia si zbrojnych, odpowiadajcych potencjaowi Stanw Zjednoczonych,
Chin, czy Rosji, oznaczaoby tobowiem de facto powstanie europejskiego pastwa federalnego45, anataki krok jest mimo wszystko wEuropie za wczenie46. Ponadto cz analitykw podkrela, iUnia nigdy nie przeksztaci si wmocarstwo wojskowe rwnie dlatego,
istoi temu naprzeszkodzie pokojowy styl dziaania wpisany wpraktyk zbiorowej dyplomacji, ktry zakorzeni si naprzestrzeni ostatniego pwiecza wtosamoci europejskiej47.
Jak ju wspomniano, przyjcie przez Uni koncepcji mocarstwa cywilnego wpisaoby
si w dotychczas przez ni realizowany model dziaa zewntrznych. Jest to o tyle wane, i pozwolioby to w peni wykorzysta dowiadczenie Unii na arenie midzynarodowej wrealizacji misji petersberskich, wprzeciwdziaaniu skutkom problemw globalnych
i rozprzestrzenianiu broni masowego raenia, w walce o ochron rodowiska czy pomocy rozwojowej dla krajw najbiedniejszych, atake umoliwio promowanie istotnych dla
Unii wartoci, takie jak demokracja, prawa czowieka, zrwnowaony rozwj czy bezpieczestwo socjalne. Te ostatnie sszczeglnie wane, gdy jak wskazuje S.Biscop bezpieczestwo ludzkie moe by uytecznym sposobem definiowania obszaru dziaania Unii
jako globalnego aktora. Dbanie oto, aby kada jednostka miaa dostp dobezpieczestwa
fizycznego, socjalnego, dobrobytu ekonomicznego i wolnoci politycznych, jest nie tylko
podstawowym wewntrznym celem Unii, ale moe stanowi niezwykle atrakcyjne uzasadnienie jej dziaa zewntrznych48.
Wskazana strategia jest rwnie zgodna zdotychczasow dziaalnoci Unii wtym sensie, i kadzie nacisk na wypracowywanie i wdraanie midzynarodowych regu, zwaszcza w zakresie prawa gospodarczego, humanitarnego, dotyczcego rozbrojenia, ochrony
42
43
44
45
46
47
48
Zob. Ch. Bretherton, J. Vogler, The European, s.42; K. E. Smith, European Union Foreign Policy in aChanging World, Cambridge 2008, s.22
S.Stavridis, Why the Militarising of the European Union is strengthening the concept of aCivilian Power Europe, EUI Working Papers, 2001, nr 17, s.22.
Jednoczenie zauwaaj oni, izbyt silna Unia moe zamieni dialog wpartnerami wmonolog Unii, corwnie osabi jej pozycj na arenie midzynarodowej; zob. B. Hettne, F. Sderbaum, Civilian Power, s. 539
i552.
Tez tak prezentuj m.in.: H. Bull, Civilian Power, s.149-164; K. E. Smith, The End of Civilian Power EU:
AWelcome Demise or Cause for Concern?, The International Spectator, 2000, nr 2, s.27.
A. Deitghton, The European Security and Defence Policy, Journal of Common Market Studies, 2002, vol. 40,
issue 4, s.728.
J. Mitzen, Anchoring Europe`s civilizing identity: Habits, capabilities and ontological security, European Journal of Public Policy, 2006, vol. 13, issue 2, s.270-285.
S.Biscop, Odd, s.376; S.Biscop (red.), The Value, s.18-19.
56
rodowiska, co w duszej perspektywie przyczyni si do stabilizacji rodowiska midzynarodowego. Jest to istotne z tego wzgldu, i zwolennicy tej strategii dostrzegaj zagroenia dla bezpieczestwa wiatowego przede wszystkim w anarchii, niestabilnoci i nieprzestrzeganiu prawa midzynarodowego. Dlatego te dla Unii ijej krajw czonkowskich,
ONZ iinne organizacje stanowi niezbdne rdo legitymacji dla dziaalnoci midzynarodowej. Zarazem jednak skupienie si naniemilitarnej aktywnoci midzynarodowej nie
moe oznacza zaprzestania rozwijania zdolnoci wojskowych Unii ijej krajw czonkowskich. NATO musi nadal istnie, ale przesunite wstron zarzdzania szeroko rozumianym
ryzykiem. Unia skupi si nadziaaniach wprzypadku regionalnych ietnicznych konfliktw oraz nahumanitarnych interwencjach, ale jedynie pouzyskaniu mandatu Rady Bezpieczestwa ONZ i przy zachowaniu nadrzdnego celu, jakim jest ochrona ludnoci cywilnej49. Tak wic interwencje podejmowane przez Uni miayby gwnie charakter policyjny, anie militarny, cojednoznacznie wpisywaoby j wstrategi mocarstwa cywilnego,
anie wojskowego50. Jednym sowem, UE miaaby uywa siy militarnej wycznie pouzyskaniu mandatu ONZ iwwyznaczonych przez ni ramach prawnych, potoaby realizowa
misje petersberskie uzupeniajce dziaania NATO. Konsekwencj takiego nastawienia jest
konieczno stworzenia si zbrojnych, sucych bardziej zarzdzaniu kryzysowemu iegzekwowaniu prawa ni walce zbrojnej51. Warto wtym miejscu zaznaczy, ibardzo wielu autorw wskazuje na pewn niekonsekwencj w koncepcji Unii jako mocarstwa cywilnego
oraz deniu dozbudowania autonomicznego potencjau militarnego. Popierwsze wskazuj oni nawyjtkow pozycj Unii naarenie midzynarodowej, wynikajc wanie zniewykorzystywania instrumentw militarnych, copozwala j odrnia odStanw Zjednoczonych52. Cowicej zauwaaj, ibrak militarnego wymiaru integracji by przez duszy czas
swoistym sednem procesu integracyjnego, aistniejce struktury bezpieczestwa speniay
przez bardzo dugi okres swoje zadania53. Jednak takie podejcie jest mao realistyczne, wiadomo bowiem, imisje petersberskie srealizowane wotoczeniu, ktre zreguy nie sprzyja bezpieczestwu ich uczestnikw. Ju sam ten fakt wymaga rozbudowania okrelonego
49
50
51
52
53
M. Eilstrup Sangiovanni, Why aCommon Security and Defence Policy is Bad for Europe, Survival, 2003, vol.
45, issue 4, s.200. Interesujca jest uwaga S.J. Nutalla, itak naprawd uzalenienie podejmowania misji interwencyjnych oduzyskania mandatu ONZ wiadczy otym, ipastwa czonkowskie skonne spozostawia
sobie taki instrument prowadzenia polityki zagranicznej, skoro bowiem uznaje si prymat ONZ wzakresie
prowadzenia misji pokojowych, towsumie niewielkie znaczenie ma to, czy udzia Unii odbywa si za porednictwem kontyngentw narodowych, czy wsplnotowych; zob. S.J. Nutall, The Foreign and Security Policy Provisions of the Maastricht Treaty. Their Potential for Future, [w:] J. Monar, W. Ungerer, W. Wessels (red.),
The Maastricht Treaty onEuropean Union. Legal Complexity and Political Dynamic, Brussels 1993, s.136.
S.Rynning, AFragmented External Role. The EU, Defence Policy and New Atlanticism, [w:] M. Knodt, S.Princen (red.), Understanding the European Union`s External Relations, London 2003, s.19.
P. Vennesson, Competing s.72-73.
Zob. M. Smith, The European Union and International Order: European and Global Dimensions, European
Foreign Affairs Review, 2007, vol. 12, issue 4, s.451; M. Smith, Between Two Worlds: The European Union, the
United States and World Order, International Politics, 2004, vol. 41, issue 1, s.96-117. B. Giegerich iW.Wallace wskazuj jednak, iwbrew stereotypowi siy militarne pastw czonkowskich sbardzo aktywne naarenie midzynarodowej, coumyka jednak uwadze opinii publicznej; B. Giegerich, W. Wallace, Not such asoft
power: The external deployment of European forces, Survival, 2004, vol. 46, issue 2, s.163-179.
Zob. K. E. Smith, The End, s.11-28; L. G. Feldman, Reconciliation and legitimacy: foreign relations and enlargement of the European Union, [w:] T. Banchoff, M. Smith (red.), Legitimacy and the European Union. The
contested polity, London 1999, s.66-90; Ch. Bretherton, J. Vogler, The Europen, s.42.
ARTYKUY
57
potencjau militarnego, sucego ich zabezpieczaniu. Zdrugiej jednak strony cz autorw uwaa, izamiast ponosi wydatki naobron, Unia powinna rozwija swoje zdolnoci zarzdzania kryzysami niemilitarnymi54. Koncepcja tarwnie wydaje si nie dokoca
trafna, skoro bowiem Unia pragnie usamodzielni si wstosunku doWaszyngtonu, tomusi
jednak ponie koszty rozbudowy wasnego potencjau obronnego. Niemoliwa jest samodzielna pozycja naarenie midzynarodowej przy jednoczesnym pozostawaniu poparasolem amerykaskim. Jednoczenie takoncentracja namisjach humanitarnych, moe rwnie przynie korzyci w relacjach transatlantyckich, gdy pozwoli rozdzieli obowizki
pomidzy NATO iUE, gdzie Wsplnota zajmowaaby si nagymi kryzysowymi wydarzeniami, doktrych nie dokoca przygotowany jest Sojusz. Prba pogodzenia tego dylematu zostaa podjta wTraktacie Lizboskim, wktrym zjednej strony zinstytucjonalizowano WPBiO mogc przeksztaci si zczasem we wspln obron, azdrugiej rozbudowano katalog izakres misji petersberskich wyranie uzupeniajcych dziaalno Sojuszu Pnocnoatlantyckiego.
4. Unia Europejska jako mocarstwo cywilne

wnowym adzie midzynarodowym
Przyjcie strategii mocarstwa cywilnego daje Unii nie tylko du szans utrzymania swojej dotychczasowej pozycji, ale take odgrywania naarenie midzynarodowej aktywnej roli,
comoe by nieosigalne przy zachowaniu istniejcego stanu rzeczy. Tworzenie si policentrycznego adu midzynarodowego bdzie wymagao uoenia nanowo stosunkw pomidzy najwikszymi aktorami55. Niesamodzielna Unia znajdzie si w tej sytuacji raczej
wroli przedmiotu polityki midzynarodowej, anie jej aktywnego uczestnika. Moe zczasem doj do sytuacji, i USA wraz z Chinami oraz prawdopodobnie Brazyli i Indiami
bd narzucay okrelone rozwizania, zczym mielimy ju doczynienia wczasie szczytu klimatycznego wKopenhadze56. Zdrugiej jednak strony Unia dysponuje swoistym know
how, umoliwiajcym funkcjonowanie wpolicentrycznym rodowisku midzynarodowym,
aktrego fundamentem jest denie dokompromisu itworzenie transnarodowych instytucji57. Tomoe by jej szansa nanarzucenie odpowiedniego modelu dyskursu midzynarodowego, ktry umoliwi przy rwnowadze si osiganie rozwiza satysfakcjonujcych
wszystkich. Otym, ejest toniezbdne, wiadczy postpujca globalizacja, ktra przynosi
nie tylko korzyci okrelonym podmiotom, ale rwnie problemy wymagajce globalnych
rozwiza. Najlepiej toilustruje coraz wiksze zaangaowanie si Chin wdyskusje nad nowym modelem wiatowego adu ekonomicznego, atake wczenie si Pekinu winicjatywy
54
55
56
57
P. Vennesson, Competing, s.73.

R. Higgott, The Theory and Practice onGlobal and Regional Governance: Accommodating American Exceptionalism and European Pluralism, European Foreign Affairs Review, 2005, vol. 10, issue 4, s.579.
L. Van Langenhove, The EU, s.6; A. Bendiek, H. Kramer, The EU, s.453.
C. Merlini, Europe onthe International, s.134. Zarazem M. Smith wskazuje naliczne ograniczenia europejskiego modelu negocjacji midzynarodowych, wrd ktrych wymienia m.in. koncentracj naprocesie, anie
celu, cojest istotn wad wsytuacjach kryzysowych, wymagajcych natychmiastowego dziaania M. Smith,
The European Union, s.454.
58
przeciwdziaajce problemom globalnym58. Niemniej trzeba zauway, i prba narzucenia swojego modelu wsppracy midzynarodowej jest niezwykle ambitnym zadaniem dla
Unii, wie si bowiem zprzeksztaceniem midzynarodowego systemu nawzr europejskiej tosamoci inorm zni zwizanych. Doniedawna wydawao si tojeszcze niemoliwe, jednak sabnca pozycja USA iwzrastajce znacznie pastw tzw. BRIC wyksztaca wielobiegunowy system midzynarodowy, ktry prawdopodobnie bdzie musia si opiera
naokrelonych normach iinstytucjach, doczego wprzeciwiestwie doAmeryki dy Europa. Unia powinna wic kontynuowa swoj dziaalno midzynarodow ipropagowa
istotne dla niej wartoci i instytucje, ktre mog suy pokojowej koegzystencji, pamitajc przy tym, iwwyniku kryzysu gospodarczego europejski model straci bardzo duo
naswojej atrakcyjnoci59. Niemniej jednak, jak susznie zauwaaj N. Chaban, O. Elgstrm
iM.Holland, bardzo wiele zaley wtym wzgldzie odpostrzegania Unii Europejskiej przez
innych aktorw stosunkw midzynarodowych, atojest niezwykle zoone. Zjednej strony
wsprawach gospodarczych, pomocy rozwojowej czy ochrony rodowiska jest ona postrzegana jako kluczowy gracz na arenie midzynarodowej, zwaszcza gdy wystpuje ze spjnym stanowiskiem. Zdrugiej za wsprawach politycznych imilitarnych traktuje si j jako
sabego gracza, powizanego bardzo silnie zeStanami Zjednoczonymi. Badacze ci podkrelaj, iwposzczeglnych rejonach wiata aktorzy regionalni spostrzegani bardzo czsto
jako bardziej istotni ni Unia, cowiadczy otym, ijej pozycja naarenie midzynarodowej
nie jest tak silna, jak tosi czsto zakada wdyskursie europejskim60. Cowicej jej pozycja
znacznie osaba wwyniku wiatowego kryzysu gospodarczego narzecz krajw BRIC, ktre dostarczaj duo bardziej atrakcyjnego modelu zarzdzania pastwem61. Ponadto bardzo wielu respondentw wbadaniach N.Chabana, O. Elgstrma iM.Hollanda podkrelao, eUnia mogaby si sta alternatyw dla hegemonicznej polityki USA, ale naprzeszkodzie temu stoj europocentryczne wartoci propagowane przez ni, ktre czsto ssprzeczne zsystemami normatywnymi funkcjonujcymi wkrajach BRIC62. Warto jednak podkreli, iUnia nacaym wiecie jest postrzegana jako wzorzec ipunkt odniesienia procesw
integracyjnych, comoe jednak suy dozbudowania jej silnej pozycji naarenie midzynarodowej63. Ten ostatni aspekt jest bardzo silnie podkrelany przez R. Higgotta, ktry zauwaa, iUnia jako jedyna dysponuje zintegrowanym systemem rzdzenia, czcym wsobie struktury instytucjonalne, polityki iinstrumenty prawne, ktre godz narodowy isupranarodowy poziom podejmowania decyzji iich wdraania, comoe suy za wzr dla
coraz cilejszej wsppracy midzynarodowej. Ponadto jako jedyna stworzya pewien zestaw wsplnych standardw, procedur inorm prawnych, ktre musz by zaakceptowane
58
59
60
61
62
63
B. Gralczyk, Unia Europejska-Chiny: najwaniejsze stosunki na obie?, Studia Europejskie, 2009, nr 2,

s.26-28.
M. Smith uwaa, ijest tomoliwe ibdzie tocecha charakterystyczna stosunkw midzynarodowych wXXI
w.; zob. M. Smith, The European Union, s.441. Podobne zdanie w: T. Renard, S.Biscop, ANeed, s.2.
N. Chaban, O. Elgstrm, M. Holland, The European Union As Others See It, European Foreign Affairs Review, 2006, vol. 11, issue 2, s.247-261.
S.Biscop zwraca uwag naszczegln pozycj Chin wtym aspekcie, zwaszcza dla krajw semiautorytarnych;
zob. S.Biscop, Odd, s.374.
Problem ten wystpuje rwnie wczasie negocjacji umw opartnerstwie gospodarczym (EPA) zpastwami
AKP; zob. L. Sheahan, N. Chaban, O. Elgstrm, M. Holland, Benign, s.358-359.
N. Chaban, O. Elgstrm, M. Holland, The European, s.247-261.
ARTYKUY
59
i wdroone przez pastwa czonkowskie i ktre mog suy za wzorzec dla rnego rodzaju organizacji midzynarodowych, w tym rwnie tych majcych globalny charakter.
Pozycj Unii naarenie midzynarodowej wzmacnia rwnie to, iposiada ona rozbudowan sie wsppracy zinnymi regionalnymi grupami integracyjnymi (np. ASEAN, Mercosur, Porozumienie zCotonou), bazujc nazinstytucjonalizowanym dialogu czy nieformalnych porozumieniach, co moe stanowi podstaw do budowania nowego adu midzynarodowego opartego nawzajemnym zaufaniu izrozumieniu64. Dodatkowo Traktat Lizboski stworzy moliwo ustanawiania strategicznego partnerstwa zokrelonymi krajami, organizacjami iregionami, comoe by bardzo uytecznym instrumentem umoliwiajcym wpywanie Unii naksztatujcy si wielobiegunowy porzdek midzynarodowy, ale
jak zauwaaj T. Renard iS.Biscop jedynie wsytuacji, gdy Unia bdzie miaa jasno zdefiniowan strategi65 oraz gdy bdzie tozgodne zglobalnymi trendami66.
5. Mankamenty strategii Unii Europejskiej jako mocarstwa cywilnego

Istotne zagroenie dla koncepcji Unii jako mocarstwa cywilnego tkwi wtrudnociach zwizanych zprowadzeniem spjnych dziaa naarenie midzynarodowej. Przede wszystkim
wynika tozfaktu, ipodstawowe komponenty tej strategii swwikszoci kosztowne oraz
wymagaj takich midzynarodowych dziaa, ktre tak czy inaczej mog doprowadzi
dokonfliktu zbrojnego, atego Unia stara si zazwyczaj unika. Dodatkowo dotychczasowa praktyka pokazuje, ezbyt kosztowne (wsensie militarnym, politycznym ifinansowym)
interwencje nie spodejmowane lub zostaj poniechane. Sprawia to, istrategia Unii jako
mocarstwa cywilnego jest podatna nakrytyk za hipokryzj wynikajc znieuchronnych
kompromisw, ktre raczej nie bd prezentoway Unii jako aktora ospjnej dziaalnoci
midzynarodowej67. Cowicej moe ona by realna jedynie przy silnej obecnoci USA jako
dominujcej imilitarnej potgi, copodkrela wswoich zastrzeeniach H. Bull68. Powoduje to, iwwikszoci jej zwolennicy, nie traktuj amerykaskiej hegemonii jako powanego problemu iakceptuj, iUnia bdzie odgrywaa rol sabszego partnera Waszyngtonu69.
Nie bdzie to sprzyjao budowaniu samodzielnej pozycji midzynarodowej Unii, jednak
wydaje si, iuwzgldnienie tego faktu jest niezbdne przy konstruowaniu wielkiej strate64
65
66
67
68
69
Niemniej jednak wydaje si, iautor wpada wpuapk wskazan przez N. Chabana, O. Elgstrma, M. Hollanda, tj. przyjmuje, eeuropejskie wartoci, takie jak rzdy prawa, szeroko rozumiana rwno, srwnie atrakcyjne dla partnerw zinnych krgw kulturowych; zob. R. Higgott, The Theory, s.586-588.
T. Renard, S. Biscop, A Need for, s. 3-4. W zakresie wsppracy z innymi ugrupowaniami regionalnymi
mona mwi opewnej strategii, jak bowiem zauwaa K. E. Smith, Unia prowadzi cakowicie inn polityk
wtej materii odUSA, gdy podejmuje ona wspprac zju istniejcymi strukturami, aWaszyngton stara si
tworzy nowe, zeswoim udziaem; zob. K. E. Smith, European, s.109-110.
M. Tel. Reconsiderations: three scenarios, [w:] M. Tel (red.), European Union and New Regionalism: Regional
Actors and Global Governance in aPost-Hegemonic Era, Aldershot 2001, s.265. Naproblem niejednoznacznej
polityki Unii wzakresie strategicznego partnerstwa wskazuj: A. Bendiek, H. Kramer, The EU, s.472-473.
S.Biscop, Odd, s.374.
H. Bull, Civilian, s.149-165.
M. Eilstrup Sangiovanni, Why aCommon, s.204.
60
gii dla Unii70. Moe torwnie powodowa zatarcie wyranej granicy pomidzy Uni jako
mocarstwem cywilnym a Euro-atlantyzmem i utrzymanie de facto obecnego stanu. Niemniej jednak trzeba pamita, ipozycja USA naarenie midzynarodowej sabnie, coprzeoy si moe nabardziej partnerskie stosunki71.
Drugie zagroenie dla skutecznoci tej strategii tkwi wewntrz samej Unii, tj. rozdarciu
pomidzy wykorzystywaniem instrumentw typowych dla mocarstwa cywilnego isupermocarstwa (lub te, jak tookrelaj B. Hettne iF. Sderbaum, mikkiego imperializmu). Te
pierwsze sbardziej obecne wtakich obszarach dziaa zewntrznych, jak rozwj iochrona
rodowiska, mocniejsze za instrumenty, uywane nawet dostosowania przymusu, wzakresie handlu i bezpieczestwa. Podobny podzia dotyczy samych pastw czonkowskich
oraz instytucji unijnych, gdzie kraje nordyckie duo chtniej ni kraje rdziemnomorskie
odwouj si do instrumentw typowych dla mocarstwa cywilnego, DG Rozwj jest za
duo bardziej cywilny ni DG Handel, a zwaszcza DG Relex. Co ciekawe podzia ten
wystpuje rwnie w zakresie poszczeglnych obszarw dziaa zewntrznych, ze szczeglnych uwzgldnieniem stosunkw midzyregionalnych. W stosunku do krajw ASEM
Unia Europejska przybiera zdecydowanie postaw mocarstwa cywilnego72, w stosunku
za dokrajw AKP duo czciej dy dorealizacji wasnych interesw, realizujc strategi quasi-supermocarstwa (mikkiego imperializmu)73. Wida wic wyranie, iwstosunku dorwnorzdnych partnerw Unia stosuje taktyk mocarstwa cywilnego, awstosunku dopartnerw sabych supermocarstwa74. Interesujce jest, iwodniesieniu doAmeryki aciskiej i Mercusoru Unia Europejska nie przyja jednoznacznej postawy, wykorzystujc instrumenty typowe dla dwch wspomnianych wyej koncepcji, cotumaczy cigle zmieniajce si polityczne priorytety istrategiczne interesy czce obydwa ugrupowania regionalne75. Taniespjno wstrategiach dziaania jest otyle wana, imoe utrudni
budowanie pozycji Unii jako spjnej siy naarenie midzynarodowej. Mona bowiem przypuszcza, i pewne mechanizmy dziaania, szczeglnie w ramach KE, zostay utrwalone
natyle silnie, ide facto wchodz wzakres pamici instytucjonalnej danego urzdu ibd
powielane niezalenie odtego, jak strategi przyjmie sama Unia. Cowicej tworzenie Europejskiej Suby Dziaa Zewntrznych w oparciu o urzdnikw Komisji i Sekretariatu
Rady oraz dyplomatw pochodzcych zkrajw czonkowskich moe przenie te rnice
wstrategiach rwnie dotej nowej instytucji. Niemniej jednak wydaje si, idojdzie tutaj
dopewnego przewartociowania wkierunku spjnej strategii mocarstwa cywilnego. Opierajc si natezie, iUnia korzysta zinstrumentarium mikkiego supermocarstwa jedynie
wstosunku dokrajw duo sabszych odsiebie, mona zaoy, iwstosunkach zkraja70
71
72
73
74
75
Jak istotny jest toproblem, wskazuj badania przeprowadzone przez N. Chaban, O. Elgstrm, M. Holland,
ktre wskazuj, inaarenie midzynarodowej Unia jest postrzegana wkwestiach bezpieczestwa jako niesamodzielny aktor wspierajcy USA; zob. N. Chaban, O. Elgstrm, M. Holland, The European, s.260-261.
C. Merlini zauwaa, itakie oczekiwanie istnieje rwnie postronie amerykaskiej, ktra domaga si odEuropy wikszego zaangaowania iwsparcia dla swoich dziaa; zob. C. Merlini, Europe, s.125.
Ch. Bretherton, J.Vogler, The European, s.129-130; M. E. Smith, Europe`s, s.236; K. E. Smith, European, s.90-92.
Zob. L. Sheahan, N. Chaban, O. Elgstrm, M. Holland, Benign, s.347-366.
S. Wood, The European Union: A Normative or Normal Power?, European Foreign Affairs Review, 2009,
vol.14, issue 1, s.114.
B. Hettne, F. Sderbaum, Civilian, s.549-551; K. E. Smith, European, s.92-95.
ARTYKUY
61
mi Ameryki Pd., zewzgldu naich wzrastajc pozycj midzynarodow, zacznie dominowa partnerski dialog iinstrumenty dyplomatyczne. Zkolei wAfryce moe doj dopodobnego procesu, gdy kraje tego kontynentu nie sju skazane wycznie naeuropejskie
inwestycje iwsparcie, cowynika zcoraz wikszego zaangaowania Chin wtym regionie.
To sprawi, i Unia, chcc zachowa wpywy na kontynencie afrykaskim, bdzie musiaa oprze relacje z tamtejszymi krajami na instrumentarium mocarstwa cywilnego, a nie
supermocarstwa. Tak wic zmieniajce si uwarunkowania geopolityczne mog wymusi
naUnii redefiniowanie wasnej polityki zewntrznej.
Proponowana strategia ma te kilka innych istotnych niespjnoci, ktre mog przeoy si namoliwo jej penego zrealizowania. Popierwsze, nie dokoca jest jasne, jak
wielobiegunowy system midzynarodowy ma wpraktyce gwarantowa bezpieczestwo Europie, jeeli Unii nie uda si narzuci swojego stylu prowadzenia polityki innym aktorom.
Moe tobowiem zczasem doprowadzi dotego, iUnia znajdzie si wprni politycznej, tj. bdzie ignorowana przez najwikszych aktorw, adecyzje bd podejmowane bez
jej udziau76. Jest tootyle prawdopodobne, inie wiadomo, wjakim stanie Europa wyjdzie
zkryzysu gospodarczego. Wprzypadku przyjcia przez ni opcji dziaania poprzez soft power sabo ekonomiczna bdzie si przekadaa nasabo polityczn naarenie midzynarodowej. Przy sabo rozbudowanym potencjale obronnym Unia moe nie by wstanie zagwarantowa sobie bezpieczestwa imoe by podatna naszanta zestrony innych aktorw77. Wydaje si, i mankament ten moe zosta zneutralizowany wanie wspomnian
wczeniej wspprac zUSA wramach NATO, niemniej jednak warto podkreli, iprzy
przyjciu strategii mocarstwa cywilnego konieczne jest posiadanie przez Uni silnej ekonomiki. Tak wic reformy podejmowane obecnie przez pastwa czonkowskie, zmiany funkcjonowania strefy euro iefektywno Komisji we wdraaniu Strategii Europa 2020, mog
mie bezporednie przeoenie najej pozycj naarenie midzynarodowej. Podrugie problematyczne moe by budowanie strategii nabazie organizacji midzynarodowych, wmomencie gdy tak trudno przeprowadzi reformy podnoszce ich efektywno, czego najlepszym przykadem jest debata nad przyszoci ONZ, WTO, MFW, OBWE czy Rady Europy78. Niesprawno tych organizacji moe zniechci cz pastw dofunkcjonowania wich
ramach ipodjcia przez nie prby zbudowania nowego adu midzynarodowego, opartego
naswoistego rodzaju dyrektoriacie79. Otym, ezagroenie tojest realne, wiadczy wzrastajce znaczenie takiego forum jak G-20, czy prby realnego ustanowienia G-280. Dlatego te
wydaje si, iwinteresie Unii jest denie dojak najszybszego zreformowania istniejcych
organizacji midzynarodowych, zwaywszy, i posiada w nich znaczcy potencja, ktry
moe nie zosta odwzorowany wnowych strukturach wsppracy. T. Renard iS.Biscop zauwaaj jednak, ibdzie towymagao czasu itrudnych politycznych decyzji, aG-20 mogoby si sta tranzycyjnym forum sucym wsppracy doczasu uksztatowania nanowo
76
77
78
79
80
Jest tootyle prawdopodobne, itaka sytuacja wystpia wczasie negocjacji klimatycznych wKopenhadze
wgrudniu 2009r. iwczasie szczytu G20 wczerwcu 2010r.; A. Bendiek, H. Kramer, The EU, s.453.
Na problem ten wskazuje rwnie J. Zielonka; zob. J. Zielonka, Europa jako imperium. Nowe spojrzenie
naUni Europejsk, Warszawa 2007, s.189-190.
P. Vennesson, Competing, s.73-74.
F. Ramel, AStrategy, s.2.
Zob. P. C. Padoan, Europe, s.192-197; B. Jones, The coming, s.76.
62
globalnej multilateralnej architektury81. Tak wic wydaje si, iUnia musi si aktywnie zaangaowa wfunkcjonowanie tej grupy, ale nie poto, aby utrwali jej status, ale aby ksztatowa wniej nowe ramy wsppracy midzynarodowej. Te zkolei sotyle wane, ipozwalaj aktorom midzynarodowym odgrywa odpowiednie role umoliwiajce im samoidentyfikacj82.
Podsumowanie
Podsumowujc niniejsze rozwaania, warto podkreli, iUnia Europejska stanowi now
kategori aktora midzynarodowego, ktry bierze udzia wstosunkach midzynarodowych
zodmiennym podejciem odtradycyjnych mocarstw. Zjednej strony powoduje to, ijest
ona postrzegana jako duo bardziej konstruktywny aktor wglobalnych relacjach, zdrugiej
za stwarza ogromne problemy przy definiowaniu strategii jej dziaa zewntrznych. Istnieje bowiem silna pokusa dotraktowania jej albo jako pastwa, albo jako klasycznej organizacji midzynarodowej, cowie si zprb narzucenia jej okrelonych wzorcw zachowania znanych zdotychczasowych realiw. Jest torwnie istotny problem przy definiowaniu wielkiej strategii, ktra przecie jest koncepcj przypisywan dotej pory wycznie
pastwom. Jak si jednak wydaje, swoisto Unii powoduje, iodmiennie trzeba spojrze
nakoncepcj jej funkcjonowania naarenie midzynarodowej, dostrzegajc nie tylko jej silne strony, ale rwnie brak perspektyw stania si wnajbliszym czasie mocarstwem militarnym. Jedno jest jednak pewne aby Unia staa si globalnym graczem, niezalenie odtego,
czy okreli si j jako mocarstwo cywilne, mocarstwo normatywne czy soft power, musi zaistnie rzeczywista wola polityczna. Unia ma potencja do tego, aby zosta mocarstwem,
ale jedynie wtedy, gdy bdzie tego chciaa. Problemem bowiem nie jest brak moliwoci,
ale niedostrzeenie przez pastwa czonkowskie wsplnego interesu w europejskiej polityce zagranicznej, tak jak toma miejsce winnych obszarach integracji. Wydaje si jednak,
iEuropa powoli dojrzewa dosamookrelenia si naarenie midzynarodowej, cowynika
nie tylko zdynamicznie zmieniajcej si rzeczywistoci, ale rwnie dugotrwaej praktyki
dziaa zewntrznych. Nadszed moment, wktrym liderzy europejscy bd musieli jasno
odpowiedzie sobie napytanie, jak rol ma odgrywa Unia wwielobiegunowym wiecie.
Odpowied wydaje si oczywista, naley bowiem raczej porzuci jako nieziszczalne wdajcej si przewidzie perspektywie koncepcje supermocarstwa i Euro-neutralnoci. Jedyn realn, ale inajatwiejsz dowdroenia jest szeroko rozumiana strategia Unii jako mocarstwa cywilnego. Wspieraj j lata aktywnoci izdobytych dowiadcze wzakresie pomocy rozwojowej, humanitarnej, ekologicznej czy pokojowej. Wytworzyy si ju pewne
mechanizmy, schematy mylenia, cieki postpowania, ktre pozwol Unii bardzo szybko wdroy now strategi. Dlatego te wydaje si, iprzy obecnej saboci USA oraz jeszcze stosunkowo niezbyt silnej pozycji tzw. wyaniajcych si potg Unia ma szans nasamoidentyfikacj na arenie midzynarodowej, co pozwoli jej odgrywa samodzieln rol.
81
82
T. Renard, S.Biscop, ANeed, s.5.

Jak to uj L. Van Langenhove, s one teatrem dla pastw, gdzie dokonuj si interakcje midzy nimi;
L. Van Langenhove, The EU, s.9.
ARTYKUY
63
Paradoksalnie unikanie decyzji rwnie przyniesie rozwizanie, ztym enegatywne dla interesw Europy, stanie si ona bowiem przedmiotem dziaa innych pastw istraci prawdopodobnie ostatni okazj do ksztatowania adu midzynarodowego wedug wasnego
interesu. Poza tym, jeeli ostateczny ksztat rodowiska midzynarodowego jest obecnie
wielk niewiadom, to najlepsze, co mona zrobi, to prbowa ksztatowa zachodzce
zmiany wpodanym kierunku.
In quest for grand strategy the European Union in the face

of challenges of the changing international order
Summary
In this article there are indicated new internal and external factors that determine
the European Union and force it to redefine its international role. Also a model which
will enable the EU to carry out their international goals and interests in the most effective way has been suggested. In order to do so, the writer applies the concept of
the so-called grand strategy, which still only recently has been attributed solely to
countries, but more and more frequently, is used as a convenient instrument to build
a wide vision of the place of the Union in the global international order.
Jarosaw J. PITEK
Uniwersytet Szczeciski
Dziaanie si arozwizywanie sytuacji kryzysowych

wspczesnej demokracji
Autor w niniejszym artykule dokonuje oceny roli pozawojskowych uczestnikw
procesu rozwizywania sytuacji kryzysowych. Uznaje, e prby rozwizania sytuacji kryzysowej czsto zakadaj wykorzystywanie siy zbrojnej jako rodka nacisku, ktrego gwnym celem jest wymuszenie naprzeciwniku zaniechania realizacji pierwotnych zamiarw. Wskazuje rwnie nawywieranie coraz wikszego wpywu napolityk istrategi bezpieczestwa takich zjawisk, jak lobbing ikorupcja polityczna, kalkulacj odnoszc si dorelacji: zagroenia-obrona. Ogniwem uzupeniajcym jest tu nierzadko analityczna security community, ktrej pozycja i wpywy zale w niemaej mierze od stopnia bezpieczestwa midzynarodowego.
Stwierdza take, eprawdopodobnie koczy si pierwszoplanowa rola technokratw wkreowaniu polityki bezpieczestwa, ktrych zaczynaj zastpowa stratedzy.
Jego zadaniem skomplikowana procedura planistyczna iwykonawcza wymaga bowiem stosowania skrupulatnych oblicze ikoordynacji dziaa nawet dla najmniejszych elementw, niekiedy wrcz uniemoliwia kontrol organw demokratycznego pastwa.
1. Rozwizywanie sytuacji kryzysowych (wedug pogldw amerykaskich)

Podstawowym kryterium kwalifikacyjnym podczas wyznaczania politykw na najwysze
stanowiska w urzdach amerykaskiej administracji pastwowej jest udokumentowana
umiejtno [] wielkiego zrozumienia wyszych spraw pastwowych1. Powysze kryterium
ma rwnie zastosowanie w obecnych warunkach, a jego prawdziwo mona uzasadni
na przykadzie kompetencji amerykaskich osobistoci politycznych2. Prezydent Stanw
Zjednoczonych ijego doradcy wobliczu zaostrzajcej si sytuacji midzynarodowej okrelaj cele polityczne, jakie rzd zamierza osign, rozwizujc rodzcy si kryzys, idecyduj, czy doosignicia zaoonych celw naley uy si zbrojnych. Pookreleniu przez
prezydenta celw strategicznych niedopuszczalne jest, aby zesp jego doradcw popeni
1
Jest to, wedug Karla von Clausewitza, gwny warunek potwierdzajcy zdolnoci politykw dostrategicznego mylenia itonie tylko pod ktem przygotowa kraju doudziau wwojnie globalnej, ale rwnie uycia
si zbrojnych wkonfliktach prowadzonych namniejsz skal, szerzej: C. v Clausewitz, Owojnie, Ksiga 1-5,
Warszawa 1958, s.68.
Zdolno doustanawiania preferencji wykazuje tendencje dowizania si ztakimi nienamacalnymi atutami, jak atrakcyjna osobowo, kultura, wartoci polityczne, instytucje oraz polityka, ktra jest postrzegana
jako prawomocna lub majca autorytet moralny, szerzej: J. S.Nye. jr., Soft Power. Jak osign sukces wpolityce wiatowej, Warszawa 2007, s.35.
ARTYKUY
65
bd lub dopuci do zmian mogcych wypaczy istot uycia wojska, ktre zostao wydzielone dosiowego zrealizowania celw politycznych. Zesp ten jest odpowiedzialny za
merytoryczn prac planistw oraz wykonawcw nawyszych szczeblach kierowania pastwem i dowodzenia siami zbrojnymi. Istota kryterium kwalifikacyjnego doboru wspczesnych politykw sprowadza si dotego, aby decyzje oraz szczegowe zarzdzenia wykonawcze iwytyczne doplanowania operacyjnego docieray, tak e[] wdz staje si mem stanu, ale nie moe przesta by wodzem3.
Na czym polega planowanie strategiczne w sytuacji kryzysowej na szczeblu Biaego
Domu? Proces planowania strategicznego przebiega wukadzie pionowym zgry wd.
Na szczeblu gabinetu prezydenta s rozpatrywane wszelkie warianty przebiegu sytuacji
kryzysowych z uwzgldnieniem aspektw wojskowych czy dyplomatycznych lub ekonomicznych, nie tylko oddzielnie, ale rwnie we wzajemnym ich powizaniu. Niezalenie
odtego, icz politykw moe by przeciwna wykorzystaniu militarnego potencjau pastwa lub wypowiada si powcigliwie wtej sprawie, wysi dowdcy wojskowi sgotowi
doprzedstawienia wariantowanych planw uycia si zbrojnych odpowiednio dozaistniaej sytuacji. Dlatego te moemy dostrzec dwie paszczyzny planowania strategicznego reagowania kryzysowego, pierwsza realizowana metodami stricte politycznymi idruga, ktrej obszarem sdziaania militarne. Wsytuacji kryzysowej napaszczynie pierwszej Biay Dom korzysta woparciu odyrektyw nr l prezydenta Busha (National Security Directive l)4 zezorganizowanej struktury funkcjonalnej amerykaskiego systemu bezpieczestwa narodowego, wktrej skad wchodz: Rada Bezpieczestwa Narodowego, Komitet Zastpcw Czonkw Rady Bezpieczestwa Narodowego5, Gwny Komitet Rady Bezpieczestwa Narodowego, Komitety Koordynacyjne Polityki Rady Bezpieczestwa Narodowego.
W sytuacjach kryzysowych powysze organy funkcjonuj w systemie cigym, natomiast wsytuacji pokojowej (braku zagroenia kryzysem) stale pracuje tylko Komitet Zastpcw Czonkw Rady Bezpieczestwa Narodowego, ktry ledzi zmiany zachodzce w sytuacji polityczno-wojskowej na arenie midzynarodowej oraz podejmuje decyzje
o uruchomieniu organw systemu bezpieczestwa narodowego Stanw Zjednoczonych.
W sytuacji kryzysowej miejscem podejmowania decyzji wagi pastwowej jest Centrum
Operacyjne wBiaym Domu, ktre odgrywa rwnoczenie rol midzyresortowej bazy wymiany informacji iposzukiwania sposobw rozwizywania sytuacji kryzysowych. Pracuj
3
4
Cyt za: C. v Clausewitz, op. cit.

R. Moss, Legal Effectiveness of aPresidential Directive as Compared toan Executive Order Memorandum For
The Counsel tothe President. January 29, 2000.
Komitet Zastpcw Czonkw Rady Bezpieczestwa Narodowego (The NSC Deputies Committee NSC/
DC) skada si zzastpcy doradcy prezydenta ds. bezpieczestwa narodowego (zreguy jest przewodniczcym Komitetu), podsekretarza stanu wMSZ ds. polityki, zastpcy szefa CIA, zastpcy przewodniczcego Komitetu Szefw Sztabw oraz innych osb, zapraszanych doudziau wpracy Komitetu wzalenoci odpotrzeb. Dozasadniczych zada Komitetu naley m.in. ocena rozwoju sytuacji midzynarodowej ijej wpywu
naproces podejmowania decyzji; ocena potencjalnego przeciwnika iprawdopodobnych kierunkw zagroenia; prognozowanie zamiaru imotywacji dziaania strony przeciwnej; ocena stosunkw si imoliwego sposobu dziaania stron; przygotowanie danych dodecyzji owyborze sposobu zabezpieczenia amerykaskich interesw wposzczeglnych regionach wiata; opracowanie rozwiza wariantowych; ocena prawdopodobnych
sposobw dziaania przeciwnika, stron trzecich oraz innych koalicji iugrupowa polityczno-gospodarczych;
poszukiwanie najlepszych wariantw rozwiza sytuacji kryzysowej, szerzej: Senate Report of Prewar Intelligence onIraq, 2004 X. White Paper onIraqs Weapons of Mass Destruction Programs, p. 287, footnote 35.
66
tam przedstawiciele rnych pastwowych agencji oraz doranie powoywani specjalici.

Zesp ten przygotowuje informacje dla prezydenta iwiceprezydenta Stanw Zjednoczonych, wyznaczonego najstarszego czonka Komitetu Koordynacyjnego Polityki Rady Bezpieczestwa Narodowego NSC/PCCs (odpowiedzialnego za rejon objty kryzysem), doradcy prezydenta ds. bezpieczestwa oraz jego zastpcy przewodniczcemu Komitetu
NSC/DC.
Niezwykle interesujca jest jednak inna paszczyzna realizacji wojskowych aspektw
planowania strategicznego w sytuacji kryzysowej. Departament Obrony (The Departament of Defense DoD) stosuje wzasadzie tylko dwa sposoby planowania uycia si zbrojnych. Jeden polega naukierunkowanym planowaniu perspektywicznym, adrugi, dorany,
narzecz rozwizywania nagle wybuchajcych konfliktw. Wobydwu przypadkach planowanie polega naokreleniu potrzeb podjcia wysikw dyplomatycznych iekonomicznych,
niezbdnych dozrealizowania zaoonych celw politycznych, porwnaniu ich zposiadanymi moliwociami oraz nasprecyzowaniu zada strategiczno-operacyjnych dla si zbrojnych6. Obydwa sposoby pozwalaj zaangaowa te same struktury funkcjonalne, zastosowa jednolit metod postpowania wprocesie decyzyjnym oraz zobowizuj doprzestrzegania procedury pracy, uwzgldniajcej wyrany podzia kompetencji i odpowiedzialnoci. Jedynym skadnikiem, ktry wyrnia te sposoby, jest czynnik czasowy. Podczas gdy
pierwszy tryb pracy ma walory bez maa komfortowe z uwagi na dysponowanie dugim
czasem, towdrugim sposobie przedsiwzicia naley wykonywa bardzo szybko, wekstremalnych sytuacjach wynikajcych zgwatownie zmieniajcych si wydarze, ktre wymagaj odpersonelu duego napicia, wielkiej odpornoci psychicznej iniezwocznego podejmowania decyzji7.
Opracowany iprzyjty w1976 roku Ramowy schemat postpowania wsytuacjach kryzysowych ma na celu zapewni prawny proces planowania oraz kierowania i dowodzenia siami zbrojnymi w czasie rozwijania operacyjnego i uycia wojsk w ramach opera-
amerykaski 5-stopniowy system osigania gotowoci bojowej si zbrojnych toUS DEFCON (Defence Condition) wNATO odpowiednikiem jest system LERTCON. Dla przykadu, US DEFCON 5 (NATO LERTCON
5) oznacza, esiy zbrojne sutrzymywane wstaej gotowoci bojowej; US DEFCON 4 (NATO LERTCON
4) oznacza osiganie podwyszonej gotowoci bojowej powykonaniu zada tzw. alarmu oglnego; US DEFCON 3 (NATO LERTCON 3) oznacza przystpienie dooperacyjnego rozwijania si zbrojnych; US DEFCON
2 (NATO LERTCON 2) nakazuje wykonanie przedsiwzi rozrodkowania i przerzutu si wzmocnienia,
aUS DEFCON l (NATO LERTCON l) osignicie stanu penej gotowoci bojowej iwyraenie zgody narozpoczcie dziaa wojennych, ktre zdaniem dowdcy danego teatru wojny mog zapewni osignicie zakadanych celw przy najmniejszym stopniu ryzyka inajmniejszych kosztach wasnych; Wczasie kryzysu kubaskiego w1962 r. siy zbrojne USA przeszy dopoziomu gotowoci DEFCON 3. Wkrytycznym momencie kryzysu Strategic Air Command (dowdztwo odpowiedzialne za strategiczne siy jdrowe) zostao postawione wstan gotowoci DEFCON 2. W1973 r. podczas Wojny Jom Kippur ikrytycznej fazy dla pastw arabskich, gdy pojawia si groba interwencji zbrojnej Zwizku Radzieckiego wcelu wsparcia pastw arabskich,
siy zbrojne USA przeszy dopoziomu gotowoci DEFCON 3. DEFCON 3 by take wprowadzony pozamachach terrorystycznych z11 wrzenia 2001 roku, http://www.fas.org/nuke/guide/usa/c3i/defcon.htm. (aktualizacja 16 czerwca 2009 r.).
Wsytuacjach kryzysowych rzadko wystpuje moliwo cakowitego wykorzystania gotowych planw dziaania. Specjalici wojskowi okrelaj kryzysy jako sytuacje nieplanowe, jednak korzystaj zwczeniej przygotowanych rozwiza wariantowych, doktrych wprowadza si tylko niezbdne korekty iuzupenienia.
ARTYKUY
67
cji wojskowych przeprowadzonych nateatrze objtym sytuacj kryzysow8. Kluczow rol

w wykonywaniu harmonogramu speniaj wojskowe organa wadz pastwowych (National Command Authorities NCA), tj. sekretarz obrony9, przewodniczcy Kolegium Szefw Poczonych Sztabw10 ijego sztab11 oraz dowdca teatru wojny zkryzysow sytuacj
(AUnified Combatant Command UCC).
Wypracowywanie decyzji naszczeblu naczelnych wadz pastwowych jest realizowane
wszeciu etapach, cojednak nie oznacza, ewszystkie musz by rygorystycznie przestrzegane. Wwielu sytuacjach etapy mog wzajemnie zazbia si wtaki sposb, enie bdzie
mona okreli ich granic lub (zbraku czasu) niektre znich bd pomijane. Mimo toposzczeglne etapy powinny si charakteryzowa: wewntrzn spjnoci oraz bezwzgldn dyscyplin wykonawstwa; wyranym podziaem kompetencji midzy szczeblami dowodzenia, moliwoci wpywania zestrony cywilnych wadz pastwowych naproces formuowania propozycji decyzji; moliwociami opracowania iterminowego przedstawienia
trzech zasadniczych dokumentw, tj. zarzdzenia wstpnego (Warning Order)12, zarzdzenia alarmowego (Alert Order)13 irozkazu operacyjnego (Execute Order)14.
Informacja ozdarzeniu, ktre moe mie wpyw nabezpieczestwo pastwa, jest zazwyczaj dla czynnikw decyzyjnych sygnaem rozpoczcia realizacji pierwszego etapu reagowania nasytuacj kryzysow. Dziaanie podporzdkowane jest prognozowaniu rozwoju sytuacji kryzysowej. Jeli wydarzenia wjakim stopniu stanowi potencjalne zagroenie
bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych, s one natychmiast przekazywane kanaami rzdowymi dowaciwych agentur, np. Wojskowego Centrum Dowodzenia wDepartamencie
Obrony, Centrum Operacyjnego wDepartamencie Stanu, Centrum Operacyjnego wBiaym Domu oraz doorodkw operacyjnych organw wywiadowczych iinnych agencji administracji pastwowej. Wszelkie wydarzenia midzynarodowe srejestrowane przez r8
10
11
12
13
14
Pod pojciem rozwijanie naley rozumie przerzuty zgrupowa operacyjnych w rejon planowanych dziaa (czsto wykonywane tylko wcelu demonstrowania siy), natomiast uycie oznacza ju wykonywanie zada bojowych, szerzej: Ch. Gray, The Bush Doctrine Revisited. The 2006 National Security Strategy of the USA,
Chinese Journal of International Law, November 2006, vol. 5, issue 3, s.555 578.
Sekretarz obrony odgrywa gwn rol ijest woperacyjnym pionie dowodzenia jedyn osob cywiln poprezydencie Stanw Zjednoczonych, ktremu bezporednio podlega przewodniczcy Komitetu Szefw Sztabw.
Przewodniczcy Kolegium Szefw Poczonych Sztabw (The Chairman of the Joint Chiefs of Staff ( CJCS )
jest najwysz osob funkcyjn amerykaskich si zbrojnych izurzdu bierze udzia wrozwizywaniu sytuacji kryzysowych. Namocy dekretu z1986 roku (Goldwater-Nichols Act) jest gwnym doradc wojskowym
prezydenta i sekretarza obrony Stanw Zjednoczonych (poprzednio funkcj t peni kolegialnie Poczony Komitet Szefw Sztabw). Przewodniczcy uczestniczy wspotkaniach nanajwyszym szczeblu wBiaym
Domu ima bezporedni dostp doprezydenta oraz sekretarza obrony wokresie rozwizywania problemw
wynikajcych zsytuacji kryzysowej. Przewodniczcy Kolegium utrzymuje bezporedni czno zdowdc,
naktrego terenie powstaa sytuacja kryzysowa, szerzej: Bourne, Chistopher. Unintended Consequences. of
the Goldwater-Nichols Act. JFQ (Spring 1998) 99-108. online version argues it gives too much power tothe
Chairman. (aktualizacja 16 czerwca 2009 r.).
Sztab codziennie ocenia sytuacj polityczno-wojskow wobszarze zagroenia iztej oceny przekazuje wnioski
sekretarzowi obrony.
Planowanie dziaa kryzysowych dyrektywy wydane przez przewodniczcego Kolegium Szefw Poczonych
Sztabw, ktry inicjuje kierunki ioceny kierunkw dziaania, analizuje moliwoci istniejce wmiejscu kryzysu a bdce w dyspozycji, wspiera dziaanie tym samym. http://usmilitary.about.com/od/glossarytermsw/g/w6745.htm (aktualizacja 16 czerwca 2009 r.).
http://usmilitary.about.com/cs/generalinfo/g/alor.htm (aktualizacja 16 czerwca 2009 r.).
Dictionary of Military and Associated Terms. US Department of Defense 2005.
68
ne rda iagencje rzdowe. Wtym celu swykorzystywani m.in. dyplomaci, oficerowie

wywiadw, personel wojskowy penicy sub wjednostkach wojskowych iwinnych instytucjach poza granicami Stanw Zjednoczonych, atake srejestrowane przez urzdzenia techniczne (satelity rozpoznawcze, stacje radiolokacyjne i inne). rdem informacji moe by rwnie wartownik penicy sub wstrefie zdemilitaryzowanej, atake oficer dyurny Centrum Operacyjnego wBiaym Domu, ktry ogldajc serwis informacyjny stacji telewizyjnej, uzyska informacje ozdarzeniu, powodujcym wzrost napicia midzynarodowego. Gwn osob funkcyjn wsiach zbrojnych, odpowiedzialn za realizacj
pierwszego etapu, jest dowdca obszaru odpowiedzialnoci (AOR), wktrego rejonie nastpiy wydarzenia. Niezwocznie organizuje onsystem obserwacji iewidencji zdarze majcych wpyw narozwj sytuacji. Poich przeanalizowaniu sporzdza meldunek oceny sytuacji kryzysowej iprzekazuje go przewodniczcemu Kolegium Szefw Poczonych Sztabw
(CJCS) i(rwnoczenie) sekretarzowi obrony. We wstpnej ocenie sytuacji opisane zostaje powstae ju zdarzenia, obszar objty kryzysem oraz stopie icharakter zagroenia amerykaskich interesw ibezpieczestwa obywateli Stanw Zjednoczonych przebywajcych
natym terenie.
W tym czasie, kiedy trwa zbieranie kolejnych danych o sytuacji w rejonie kryzysu,
Agencja Bezpieczestwa Narodowego (National Security Agency NSA)15 razem zCJCS
analizuj informacje iporwnuj zdanymi uzyskiwanymi zinnych rde. Jeli organa te
oceni, izaistniaa sytuacja kryzysowa, wwczas nastpuje uruchomienie mechanizmw
zwizanych zpracami planistycznymi wpenym zakresie. Wedug terminologii DoD sytuacja kryzysowa oznacza wydarzenie lub rozwj wypadkw stanowicych bezporednie zagroenie interesw Stanw Zjednoczonych, terytorium tego pastwa, jego obywateli oraz
si zbrojnych, arozwj tych wydarze nastpuje tak szybko, iwymusza szybkie podejmowanie decyzji przez rzd oewentualnym uyciu amerykaskich si zbrojnych. Oznacza to,
ekwalifikujc sytuacj jako kryzysow, naczelne wadze pastwowe automatycznie uruchamiaj wojskowy system planowania antykryzysowego16. Gwnym ogniwem wdrugim
etapie procedury postpowania jest Centrum Operacyjne naczelnych wadz pastwowych,
a formalnym rozpoczciem realizacji tego etapu jest przekazanie zarzdzenia wstpnego
(War-ning Order). Zarzdzenia wstpne zreguy podpisuje CJCS, ale jeli swnich zawarte wytyczne wzakresie rozwijania lub przegrupowania wojsk, wwczas podpisuje sekretarz
obrony.
Podczas trzeciego etapu postpowania antykryzysowego gwne prace planistyczne s realizowane przez dowdcw obszarw odpowiedzialnoci (AOR). Opierajc si
naotrzymanych zarzdzeniach wstpnych odCJCS, dowdca danego obszaru ocenia sytuacj iprzeprowadza analiz rnych wariantw dziaania (courses of action), uwzgldniajc
wytyczne wyszego szczebla kierowania dziaaniami antykryzysowymi. Z reguy (z uwagi nanietypowo powstaych zagroe) najczciej decyduje si naopracowanie nowego
15
16
http://www.nsa.gov/about/mission/index.shtml (aktualizacja 16 czerwca 2005 r.).

Amerykaski multilateralizm nie polega wic nawspdziaaniu zmocarstwami iorganizacjami midzynarodowymi, ajedynie naaprobacie podejmowanych przez Stany Zjednoczone dziaa. Robert Kagan przyznaje, edla USA multilateralizm oznacza zdobywanie poparcia sojusznikw dla prowadzonej polityki, conie
jest rwnoznaczne zkoniecznoci uzyskania zgody organizacji midzynarodowych, szerzej: R. Kagan, America`s Crisis of Legitimacy, Foreign Affairs, (March/April) 2004.
ARTYKUY
69
planu uycia podlegych mu si zbrojnych iwtedy treci trzeciego etapu jest przygotowanie
kilku rozwiza wariantowych. Dozatwierdzenia przesya dosztabu nadrzdnego wszystkie opracowane warianty zewskazaniem najlepszego (jego zdaniem) dorealizacji izacza
szczegowe uzasadnienie proponowanego sposobu wykonania zada. Finalnym produktem tego etapu jest opracowanie meldunku.
Czwarty etap zwizany jest z wyborem metody dziaania antykryzysowego. Ten etap
realizuj organa kierowania szczebla centralnego. Wadze naczelne pastwa oceniaj otrzymane warianty uycia si zbrojnych ipodejmuj decyzj rozwizania sytuacji kryzysowej.
Gwn rol odgrywaj Kolegium Szefw Poczonych Sztabw, atake doradcze organa
Rady Bezpieczestwa Narodowego. W tym czasie prezydent oraz czonkowie Rady Bezpieczestwa Narodowego okrelaj polityczne ipolityczno-wojskowe sposoby rozwizania
sytuacji kryzysowej. Symptomem wiadczcym oprzyjciu decyzji przez naczelne wadze
pastwa wsprawie uycia si zbrojnych wcelu rozwizania sytuacji kryzysowej moe by
np. przystpienie doopracowania dokumentu zwanego zarzdzeniem alarmowym (Alert
Order), ktry podpisuje sekretarz obrony.
Zasadnicz rol wpitym etapie dziaa wsytuacjach kryzysowych odgrywa dowdca
odpowiedzialny za obszar odpowiedzialnoci (AOR) ijego sztab. Napodstawie otrzymanego zarzdzenia alarmowego przygotowuje si plany operacyjnego rozwinicia si zbrojnych
(cznie zjednostkami wzmocnienia iwsparcia), opracowuje iprzekazuje rozkazy dopodlegych zwizkw operacyjnych itaktycznych, nadzoruje przebieg prac przygotowawczych
oraz przegrupowuje (za zgod sekretarza obrony Stanw Zjednoczonych). Etap ten praktycznie jest kontynuowany dopty, dopki naczelne wadze pastwa nie odwoaj lub nie
wydadz rozkazu dorozpoczcia dziaa.
Etap ostatni szsty rozwizania sytuacji kryzysowej zwizany jest z wykonaniem
dziaa operacyjnych wmyl dyrektyw podpisanych przez sekretarza obrony USA. Etap ten
koczy si zchwil osignicia zaoonych przez rzd Stanw Zjednoczonych celw politycznych imilitarnych.
2. Sia dla demokracji. Demokracja iskuteczno jej dziaania

Wieczny pokj jest moliwy przekonywa wielki filozof z Krlewca Immanuel Kant.
Idea przez demokracj dopokoju zrobia zawrotn karier. Bierze si ono zespostrzeenia, edemokracje nie sskonne prowadzi midzy sob wojen. Trzymajc si takiej logiki, musielibymy uzna, eszybki rozkwit demokracji wXX w. winien uczyni wiat miejscem bardziej pokojowym. W pocztku minionego stulecia nie byo na wiecie pastwa,
ktre wedug obecnych kryteriw uznalibymy dzi za wpeni demokratyczne17. Tymczasem nakoniec XX w. mielimy 120 suwerennych pastw demokratycznych ocznej populacji sigajcej 3,5 miliarda ludzi, co stanowio 58,2% populacji wiata. Mona wic
17
Istniay pastwa kierujce si zasadami demokratycznymi (byo ich wtym czasie 25 ocznej populacji 206,6
milionw ludzi, costanowio zaledwie 12,4% wczesnej populacji wiata), ale daleko im byo dopenej demokracji, wkadym znich bowiem zestatusu obywatelskiego wyczone byy due segmenty spoeczestwa
(mniejszoci etniczne irasowe, kobiety, ludzie bez odpowiedniego cenzusu majtkowego itd.). Bya towic
demokracja dla wybranych.
70
zaryzykowa twierdzenie, ewiek XX by nie tylko okresem nasilonego okruciestwa, przemocy icierpie, ale take czasem emancypacji narodw ispoeczestw. By towic take
wpewnym sensie zoty wiek dla procedur demokratycznych18. Zdu pewnoci kady
znas moe zdefiniowa to, cojest, aconie jest demokracj, skupiajc si przede wszystkim
napojciu demokratycznych rzdw. Maj one uwzgldnia wol ludzi isodpowiedzialne przed nimi. Ztej analizy wynika jednak podstawowy problem, iludzie rzadko godz
si natocojest najlepsze wdanej sprawie. Dlatego te wpraktyce rzdzenie demokratyczne
toreagowanie nawikszo19. Znatury rzeczy demokracja ani jej formy rzdw nie swcale predysponowane dotego, aby wsposb bezstronny rozwizywa konflikty. Wdemokracji take istnieje moliwo wyboru racji strony, ktra nie jest satysfakcjonujcym wyborem wszystkich.
Stworzenie silnej, zdrowej demokratycznej kultury politycznej, zdolnej przetrwa trudn sytuacj gospodarcz, przemiany spoeczne czy kryzysy polityczne, wymaga wiele czasu.
Nie przypadkiem wikszo stabilnych demokracji nawiecie znajduje si wgrupie najbogatszych pastw naszego globu, wiele za spord najbiedniejszych ulego dyktaturom czy
pado ofiar wojskowych zamachw stanu. Nawet doskonale zdefiniowana konstytucja demokratyczna nie rozwie adnego sporu inie przetrwa bez kultury politycznej, ktra podtrzymywaaby jej funkcjonowanie. Rozwj demokratycznych procedur wymaga m.in. okresu wzgldnego spokoju, dobrobytu gospodarczego oraz stabililnoci politycznej. Wszystkie te warunki nie smoliwe dopogodzenia zistnieniem sytuacji wywoanych konfliktem.
Tym bardziej, esama demokracja nie jest metod sprawowania rzdw, ktra nie podlega
kryzysom. Sposobw ich rozwizania jest tyle, ilu podejmujcych si im sprosta20.
Konflikty, ktre demokracja musi rozadowywa, mog doprowadzi dowczenia wte
spory procedury iinstytucje demokratyczne, naraajc je nakopoty. Sytuacje przecigajcych si konfliktw mog doprowadzi donadwerenia izdyskredytowania samego systemu demokratycznego.
Czy system demokratyczny moe stworzy procedury, ktre wykorzystane zostan
docelw niezgodnych zideaami demokracji? Prezydent George W. Bush. od11 wrzenia
2001 r. czsto powtarza, ejego obowizek jako przywdcy pastwa okrelany jest prawie
wycznie przez wojn obezpieczestwo Ameryki. Samej polityce nada znamiona wyjtkowej wojowniczoci ipodatnej nazastosowanie wszelkich rodkw przemocy, ajednoczenie braku reakcji naopini wiata, [] jako kraj bogosawiony jestemy powoani dotego,
by uczyni ten wiat lepszym21. Za rzdw Busha wyonia si strategia wojenna wformacie
18
19
20
21
Jeli jednak nieco wnikliwiej spojrzymy naprocesy demokratyzacyjne wiata, tookazuje si, iobecny stan
by poprzedzony seri wzlotw iupadkw. Demokratyzacja zderzaa si zrnymi przejawami autorytaryzmu, wtym take zautorytaryzmem wnajbardziej ekstremalnej, bototalitarnej formie. Nierzadko ztego zderzenia wychodzia pokonana. Nie by towic proces liniowy, jak sugerowayby przytoczone wczeniej dane),
lecz raczej peen meandrw inieoczekiwanych zwrotw. Ztych towanie powodw obecn tendencj rozprzestrzeniania si procedur demokratycznych nawiecie nazywa si za Huntingtonem trzeci fal demokratyzacji.
A. Jamrz, Demokracja wspczesna, Biaystok 1993, s.24-28; por. A. Antoszewski, Wzorce rywalizacji politycznej we wspczesnych demokracjach europejskich, Wrocaw 2004, s.33-43; por. M. Krl, Bezradno liberaw. Myl liberalna wobec konfliktu iwojny, Warszawa 2005, s.99-108.
A. Thimm, Demokracja, demokratyzacja, prawa czowieka, www.nowakrytyka.phg.pl/article.php3?id_article=94 (aktualizacja 10 marca 2005 r.)
B. R. Barber, Imperium strachu. Wojna, terroryzm idemokracja, Warszawa 2005, s.50.
ARTYKUY
71
4-2-1 odstrasza wczterech miejscach, kontratakowa wdwch, wjednym znich i

dostolicy wroga22. Konsekwentnie nastpowaa wic militaryzacja amerykaskiej polityki
zagranicznej. Jej konsekwencj by proces dyplomatyzacji amerykaskiego wojska (instytucja dowdcw regionalnych, ktrzy tworz wojskow architektur imperium).
Mimo narodowego szoku iwybuchu uczu patriotycznych po11 wrzenia 2001 roku,
nie ustaa wUSA dyskusja onieprzekraczalnych granicach samoobrony. Demokracje nie
s wcale wolne od agresji, potrzebuj jednak alibi moralnego i politycznego, moliwego
dostrawienia przez ich wasn imidzynarodow opini publiczn23. Wielu obserwatorw
sceny publicznej zwracao izwraca uwag nato, eproblemy polityczne snatyle skomplikowane iwymagajce, ele poza zakresem kompetencji wyborcy. Wtej sytuacji kluczow rol, rwnie wsystemach demokratycznych, zajmuj elity polityczne, zwane klas polityczn, ktre potrzebuj conajwyej cyklicznego poparcia wyborczego. Coraz wicej decyzji zapada wobrbie tak zwanego drugiego pastwa, czyli wwyniku zakulisowych przetargw midzy elitami przedsibiorcw (coraz istotniejsz rol odgrywaj rnego rodzaju lobbies), pracownikw (liderzy zwizkw zawodowych), niezalenych stowarzysze zawodowych, urzdnikw wyszego szczebla, sub specjalnych oraz ekspertw. Natomiast
sami wyborcy, obywatele pastwa nie swstanie, izwykle nie chc, zajmowa si polityk oglnopastwow. Tym samym obietnice demokratycznych ideologw zwizane zpenym dostpem obywateli dowadzy, jawnoci ycia publicznego, reprezentacj interesw
wszystkich grup wyciu publicznym okazyway si mniej lub bardziej fikcyjne czy moliwe dospenienia. Odwielu lat mwi si przeto mimo postpw demokracji wwiecie
ozaniku partycypacji obywatelskiej. Wtym kontekcie celowo podejmowanych dziaa wzakresie kreowania polityki bez wojny jest bowiem wtpliwa. [] Cay cel praktycznej polityki powiedzia H. L. Mencken toutrzymywa spoeczestwo wstanie alarmu
(iprzez todomagajce si, by je poprowadzi ku bezpieczestwu), poprzez straszenie go niekoczc si seri zych duchw, zczego wszystkie surojone. Naprawd przywoywane zmory rzadko surojone, jednak zazwyczaj srozdmuchane poza granice wszelkiego zdrowego
rozsdku24.
W demokracjach wspczesnych oczywisty jest podzia na rzdzcych i rzdzonych;
pojednej stronie stoi pastwo, podrugiej obywatele. Funkcjonuj zawodowi politycy oraz
istniej ludzie zajmujcy si polityk tylko sporadycznie, jeli wogle. Topierwsze ograniczenie (jedno zwielu) postawy ideowej pruskiego generaa. Kolejne zwizane jest zszeroko rozumianym systemem politycznym wspczesnych pastw, ktre tylko pozornie daj
moliwo bezporedniego funkcjonowania wszystkim obywatelom. W tych okolicznociach celowe jest odwrcenie uwagi odsuby zdrowia, ubezpiecze spoecznych, deficytu, zniszczenia rodowiska, rozbudowy nowych systemw broni, mogcych dosownie zagrozi przetrwaniu, oraz dugiej listy innych niewygodnych tematw. Tradycyjnym irozsdnym dotego narzdziem jest zastraszenie ludnoci, jak twierdz niektrzy, lub jak
22
23
24
M. Karczmarski, Druga kadencja Busha: rewolucji nie bdzie?, www.sprawypolityczne.pl (aktualizacja

16czerwca 2005 r.).
Szerzej: P. Mazurkiewicz, Przemoc wpolityce, Wrocaw 2006, rozdzia 3, Interwencja humanitarna jako akt
wadzy midzynarodowej nad suwerennoci pastwa, s.137-169.
N. Chomsky, M. Albert, Pytania oIrak, http://zmag.org/welus.html (aktualizacja 23 listopada 2003 r.)
72
chc inni mobilizowanie dowalki wimi obrony przed wiekiem ciemnoci25. Trzeba
czasu, aby demokracja wswej pacyfistycznej formie nabraa takiego wymiaru26. Pojedynczy akt demokratyczny wcale nie jest dowodem jej stabilizacji. Wielokrotnie odbyte wolne
wybory, azwaszcza wymiana uwadzy wbezkonfliktowej formule swobodnie rywalizujcych zsob partii iliderw moe by tgwarancj. Kultura polityczna oparta naposzukiwaniu kompromisu poprzez system negocjacji iporozumie wwewntrznej grze politycznej moe gwarantowa przyjcie odpowiednich strategii zewntrznych.
3. Asymetria wojny. Efekty demokratyzacji przemocy

Wydaje si, ewspczesne wojny zudziaem demokracji koczyy si zwykle szybciej ipocigay mniej ofiar izniszcze. Rzadziej te dochodzio wtakich konfliktach domordowania cywili narozkaz bd za wiedz rzdu. Przykadem takiej samoograniczajcej si wojny
mog by Falklandy, Bakany (wojna chirurgiczna) iatak USA naAfganistan. Oczywicie,
gin te wnich cywile, anie dlatego, eswiadomie wybranym celem.
Slavoj iek uwaa, emamy dzi dwa rodzaje wojny: pojednej stronie mamy konflikty etniczno religijne, znaruszeniem praw czowieka, podrugiej wojny obezpieczestwo, bdce rezultatem ataku naglobaln wadz. Jednak adne nie stak naprawd wojnami wdawnym znaczeniu tego sowa27. Nie eby prawa czowieka nie odgryway adnej
roli wdrugim typie konfliktu; oczywicie odgrywaj, lecz wodmienny sposb. Nie sgwnym uzasadnieniem wojny jakim jest bezpieczestwo dla krajw cywilizowanych, pomoc
humanitarna za jest teraz rozdawana przez same amerykaskie wojsko, aby wyranie wyznaczy granic midzy nielegalnymi bojownikami lub pastwami zbjeckimi aprawdziwymi (ikochajcymi wolno) obywatelami zaatakowanego pastwa. Jest toniezbdne
dla uprawomocnienia kategorii pastwa zbjeckie oraz nielegalni bojownicy28.
Wojny irne formy interwencji zbrojnych pozostaj skadnikiem ycia midzynarodowego epoki globalizacji29. Inie bd tojedynie operacje reagowania kryzysowego. Upowszechnianie si demokracji, praw czowieka iotwartych gospodarek rynkowych nie oznacza zaniku wojen klasycznych. Bd je toczy take demokracje, ibd tonie tylko wojny
zkoniecznoci, lecz rwnie wojny zwyboru. Mog one by toczone nie wobronie wasnej, lecz dla utrzymania bd wprowadzenia okrelonego porzdku midzynarodowego.
Pastwa, ktre uwaaj, iwich interesie ley uczestniczenie wwojnach tego rodzaju, musz by nanie przygotowane zarwno pod wzgldem zdolnoci militarnych, jak ipolitycz25
26
27
28
29
N. Ferguson, wiat bez mocarstwa, Gazeta Wyborcza. Gazeta witeczna, wyd. Stoeczna, zdnia 23-24 padziernika 2004, s.16-17, por. take A. Smolar, Cowolno imperium?, s.17-18.
H. A. Jacobsen, Imperatyw pokoju. Polityka iwojna wXX wieku, Pozna 2000.
Patrz szerzej, debata Czy Unia Europejska powinna by wstanie podejmowa wszystkie dziaania wykonalne dla NATO?. Fraser Cameron kontra Andrew Moravcsik, http:// www. Nato Review Biecy numer: Jesie
2003 (Fraser Cameron jest dyrektorem studiw wEuropean Policy Centre [Centrum Polityki Europejskiej]
wBrukseli. Andrew Moravcsik jest profesorem ds. polityki rzdowej idyrektorem European Union Program
[Programu oUnii Europejskiej] wHarvard University Center for European Studies.
V. K. Sasha, Stare dobre Imperium?, http:// www. recykling. uni. wroc. pl (aktualizacja 6 lutego 2004 r.).
R. Kuniar, Polityka isia, Warszawa 2006, s.286.
ARTYKUY
73
nego uzasadnienia i kosztw tego uczestnictwa. Nikogo przed procesem nie uchroni zamknicie si naniego30. Wsposb niezwykle wyrazisty zakci onwsposb ostateczny pozostaoci symetrii wrelacjach midzynarodowych31.
Istniej dwa podstawowe punkty widzenia namoliwo uprawiania polityki siy oraz
na rol, jak ona moe odgrywa w przyszej polityce. Pierwszy zakada pojawienie si
wobu tych dziedzinach zupenie nowej jakoci. Amerykaski politolog G. Kennan pisze:
[] odponad trzydziestu lat uprzedzaj nas mdrzy idalekowzroczni ludzie obezsensownoci wszelkiej wojny oraz oniebezpieczestwie, jakie kryje wsobie jej przygotowanie32. Kennan
kontynuuje: Prawdziwa bro townajlepszym razie rzecz, za pomoc ktrej mona usiowa wywiera wpyw nainne spoeczestwo, oddziaujc nanastroje, rachuby, zamiary ludzi
stojcych najego czele; broni nie moe by rzecz, za pomoc, ktrej unicestwia si cae ycie
bez wyjtku, ca jego istot, wszelkie nadzieje, kultur, cywilizacj innych narodw33. Drugi punkt widzenia sprowadza si dotego, e mwic oglnie prawie nic si nie zmienio we wspomnianych sferach, poniewa nowa technologia przywraca sile militarnej jej poprzednie waciwoci. Wobec tego now si militarn mona dysponowa dokadnie tak
jak star.
Zasada symetrii wzakresie dziaa militarnych (symetrii strategii militarnych) umoliwiaa doniedawna posiadanie bezpieczestwa (pewnoci) codooceny stosunku si poszczeglnych pastw poczwszy od wielkoci ich si zbrojnych, poprzez uzbrojenie
apowysoko budetu wojskowego. Pozwalaa porwna je zwasnym potencjaem izadba, tworzc w por odpowiednie koalicje po to, by ewentualny przeciwnik nie zdoby
przewagi militarnej. Siy zbrojne wobrbie Europy byy zasadniczo podobne, dlatego mona byo porwnywa je, stosujc zwyke liczenie. Prowadzio tonieraz dowycigu zbroje,
czciej jednak dostabilnych konstelacji polityki zbrojeniowej. Dla kadej zestron starania
przeciwnika byy miar wasnych wysikw militarnych. Zbrojono si nie przeciw wyimaginowanemu wrogowi, ale przeciw realnemu przeciwnikowi. Miao totzalet, epozwalao stosunkowo atwo stwierdzi iodpowiednio skorygowa stan przewagi lub niszoci. Tego wanie brakuje reakcji nawspczesn asymetri. Spoeczestwa demokratyczne
funkcjonujc midzy strachem adeniem dobezpieczestwa, mog same wprowadzi si
wstan ogromnego ryzyka poprzez sw reakcj nawyzwania np. terrorystyczne, choby goszc ewangeli demokracji, praw czowieka iwolnego rynku34. A. Zwoliski twierdzi, nawet
i[] najwaniejsze wojny wczasach wspczesnych nie zostay spowodowane spitrzeniem
agresji, lecz instrumentaln agresj elit militarnych ipolitycznych. Im bardziej pierwotna cy30
31
32
33
34
N. Chomsky, Ikto tujest terroryst?, Gazeta Wyborcza. Gazeta witeczna, 2006, 7-8 padziernika, s.18-20.
System polityczny oparty nasymetrii, jaki wyksztaci si wEuropie odkoca wojny trzydziestoletniej, by
tworem wyjtkowo stabilnym. Coprawda wramach tego systemu wci dochodzio dowojen, anawet przesuni granic, ale by onwstanie zapobiec pojawieniu si form prowadzenia wojen zagraajcych systemowi,
lub przynajmniej ograniczy je doobszarw peryferyjnych, trzymajc je zdala odcentrum. Zasada symetrii,
leca upodstaw tego systemu politycznego, sprawdzia si natrzech poziomach, przy czym jeli najednym
znich zaczynaa zarysowywa si asymetria, inne byy wstanie j przej izrwnoway bd zdusi jej powstanie wzarodku. Byy topoziomy strategii militarnej, racjonalnoci politycznej oraz prawnomidzynarodowej legitymizacji.
G. F. Kennan, Im Schatten der Atombombe, Kln 1982, s.129.
Ibidem, s.161.
H. Mnkler, Strach oznacza klsk. Strategia terroryzmu aobrona demokracji, Europa dodatek Dziennika
nr 36(127) 9 wrzenia 2006, s.7.
74
wilizacja, tym mniej wniej wojen. Ich gwatowno iczstotliwo wzrasta wraz zrozwojem
cywilizacji technologicznej35. Dominujca pozycja Stanw Zjednoczonych wtechnologiach
komunikacji i przetwarzania danych wynika z wielkich inwestycji oraz otwartego spoeczestwa. Obserwacja zkosmosu, bezporednie nadawanie, szybkie komputery iniezrwnana zdolno integracji zoonych systemw informacyjnych stworzyy przewag informacyjn, ktra moe pomc odstraszy lub odeprze tradycyjne zagroenia militarne, przy
stosunkowo niskich kosztach36. Przeszkod dowykorzystania tego potencjau jest tradycyjne, gwnie militarne pojmowanie bezpieczestwa, jest te niewiadomo tego, corewolucja informacyjna ju wniosa icojeszcze moe wnie dla ograniczenia roli wojen37. J. Staniszkis widzi rwnie niedostosowanie systemu imperium doreszty nie tylko zachodniego wiata, cowkonsekwencji daje asymetryczne konfrontacje38.
Gboka przebudowa postaw wobec pozycji wojny w dziaaniach politycznych,
adoeliminacji przyczyn konfliktw iprzemocy, nie jest wzadaniem atwym. Zastpienie
istniejcej kultury przemocy przez kultur praw czowieka idemokracji moe by osignite dopiero po duszym czasie. Jak uczy dowiadczenie, zmiany polityczne i ekonomiczne mog by gwatowne, natomiast zmiany kulturowe, a zwaszcza zmiany wzorcw zachowania jednostek, grup inarodw, wymagaj czasu39. Systemy demokratyczne soparte nafunkcjonalnych strukturach oddolnych, apunktem wyjcia jest rwno wszystkich
ludzi. Demokracja opiera si napraworzdnoci, prawach czowieka ihamulcach nakadanych wadzy. Jednak podstaw dziaania nawet wpastwie demokratycznym podsystemu
militarnego czsto utosamianego zbezpieczestwem jest bezwzgldnie moliwo osigania efektw. Jako mao realn wtym zakresie naley uwaa moliwo poszukiwania kompromisw, [] nadal tego potrzebujemy, nawet kiedy wojskowi mwi jak teoretycy izpewnoci zawsze bdziemy potrzebowa twierdzi M. Walzer40. Rnice te zaznaczaj si jeszcze mocniej, gdy armia zaatakuje inny kraj. Wojsko osiga swe cele przy uyciu przemocy igroby przemocy, codaleko odbiega odprocedur prawnych stanowicych fundament
pastw demokratycznych. Wreszcie w demokracjach obowizuje zasada rwnoci wobec
prawa, podczas gdy trudno sobie wyobrazi wiksz nierwno ni midzy onierzem armii najedcy amiejscowym cywilem. Chocia wic pastwo atakujce moe mie jak najlepsze intencje isprowadzi zesob specjalistw zCIMIC, ktrzy wyo teori demokracji, tojego postpowanie jest zgruntu niedemokratyczne. Czyny zadaj kam sowom.
Kryje si tutaj jeszcze istotniejsze pytanie: wjakim stopniu potrzebna jest potga wojskowa wepoce demokratycznej? Jaki jest sens by jedynym supermocarstwem, udzielnym
wadc jednobiegunowego wiata, skoro nie potrafi si sprawowa kontroli nad jednym
35
36
37
38
39
40
Cyt. za: A. Zwoliski, Wojna. Wybrane zagadnienia, Krakw 2003, s.21.

G. J. Rattray, Wojna strategiczna wcyberprzestrzeni, Warszawa 2004, s.35-41.
A. Mattelart, Spoeczestwo informacji, Krakw 2004, s.105-110.
J. Staniszkis, Wadza globalizacji, Warszawa 2004, s.161.
Wprzemwieniu doKongresu z6 marca 1991, prezydent USA George Bush zaprezentowa wizj adu wiatowego (New World Order), wktrym rzdy prawa zastpi prawo dungli, asilniejszy bdzie chroni sabszego. Patrz: http://www.al-bab.com/arab/docs/pal/pal10.htm. (aktualizacja 21.08.2006); E. Mortimer, Under
What Circumstances the UN Should Intervene in aDomestic Crisis?, [w:] O. A. Otunnu, M. W. Doyle (eds) Peacemaking and Peacekeeping for the New Century, Oxford Lanham 1998, s.114.
M. Walter, Spr owojn, Warszawa 2006, s.38.
ARTYKUY
75
redniej wielkoci pastwem ani nawet redniej wielkoci miastem?41 Sia wojskowa wci
si przydaje dornych celw, ale nie naley donich kierowanie innymi krajami lub narzucanie im przemian. Postrzeganie siy wycznie wkategoriach wojskowych jest zasadniczym bdem geopolitycznym. [] Udzielanie pomocy tym, ktrzy walcz ouczciwy wymiar sprawiedliwoci, wolne media, prawdziwe wybory, lepsz ochron praw czowieka ilepsze prawo gospodarcze nie musi przynie natychmiastowych rezultatw. Stypendia, biblioteki
iinne sposoby krzewienia idei mog okaza si poyteczne naBliskim Wschodzie, tak jak kiedy wKorei. Tometoda powolna, mao romantyczna, niepewna ale nie bardziej niepewna
ni uycie siy. Nadusz met demokracja triumfuje dziki swej przewadze42.
Jaka jest rola pozawojskowych uczestnikw w procesie rozwizania sytuacji kryzysowych zudziaem si zbrojnych? Odpowied wydaje si pozornie prosta. Politycy wstabilnych systemach demokratycznych wkadym przypadku maj dominujcy wpyw nasposb wykorzystania si zbrojnych wrozwizywaniu sytuacji kryzysowych. Ich dziaania zzaoenia zmierzaj dosprawowania nadzoru nad siami zbrojnymi wpastwie demokratycznym. Czsto wpowszechnym obiegu funkcjonuje take przekonanie, ipolitycy szawsze
zwolennikami odkadania decyzji ouyciu si zbrojnych doostatniej chwili. Nawet pouruchomieniu operacji wojskowej prbuj zachowa kontrol nad jej przebiegiem ioddziaywa nadecyzje kierownictwa wojskowego. Wedug wielu pobienych obserwatorw tozazwyczaj politycy d dorozwizania sytuacji kryzysowej drog negocjacji, agrob uycia siy wykorzystuj przede wszystkim, jako czynnik nacisku, ktrego gwnym celem jest
wymuszenie naprzeciwniku zaniechania realizacji pierwotnych zamiarw. R. Kuniar piszc odylematach iwnioskach dla strategii bezpieczestwa wskazuje naniezwykle interesujce zagadnienie. [] Wchodzimy wkrain bardzo zoonych dylematw, ktrych rozstrzyganie nie jest atwe dla politykw; wszak musz oni podejmowa decyzje pod cinieniem czasu, w warunkach niepenej wiedzy, bdc ograniczeni przez wasne ideologie i ambicje czy
sprzeczne niekiedy i zawajce swobod manewru zobowizania. Mga wojny staje si
wepoce globalizacji mg polityki, ktra odwouje si dosiy zbrojnej dla realizacji celw
polityki43. Niebezpieczestwa dla cywilnego wentyla bezpieczestwa naley szuka jeszcze dalej, [] napolityk istrategi bezpieczestwa coraz wikszy wpyw zaczyna wywiera
sektor technologiczno-finansowy. Zamwienia maj mniejszy zwizek zpotrzebami obrony,
coraz wikszy za zinteresami tych, ktrzy yj zzamwie dla armii, zysk zaczyna zastpowa kalkulacj odnoszc si dorelacji: zagroeniaobrona. [] Ogniwem uzupeniajcym jest tunierzadko analityczna security community, ktrej pozycja iwpywy zale wniemaej mierze od stopnia bezpieczestwa midzynarodowego; wizja wiata nadmiernie bezpiecznego nie ley wich interesie44. Prawdopodobnie doprzeszoci przejdzie czas amerykaskiej polityki bezpieczestwa, gdy technokraci brali gr nad strategami. Skomplikowana procedura planistyczna iwykonawcza ustalona wsiach zbrojnych pastwa, wymagajca
stosowania skrupulatnych oblicze ikoordynacji dziaa nawet dla najmniejszych elemen41
42
43
44
jas, PAP, Koszty wojny wIraku dwukrotnie wysze odoficjalnych (aktualizacja 13 listopada 2007)
R. Cooper, Liberalizm imperialny. Czy obrocy demokratycznego realizmu srzeczywicie realistami?, Europa dodatek Dziennika nr 16 (91) 20 kwietnia 2005, s.8.
Cyt. za: R. Kuniar, Polityka isia, Warszawa 2005, s.305.
Cyt. za: ibidem, s.292.
76
tw, niekiedy wrcz uniemoliwia kontrol organw demokratycznego pastwa. Tym trudniej ojej skuteczno, cowkonsekwencji moe wywoa powane skutki polityczne.
Acting with force and solving crisis situations of modern democracy

Summary
In this article the writer makes an evaluation of the role of non-military participants
of the process of solving crisis situations. He acknoweldges that the attempts of
solving a crisis situation often assume the use of armed force as a means of pressure, whose main goal is to impose on the opponent the abandonment of the execution of the initial intentions. He also indicates the exertion of a bigger and bigger
influence of such phenomena as lobbying, political corruption and the calculation
referring to the relation: threat defence on the politics and safety. The supplementary link here is very often an analytic security community, whose position and influences depend greatly on the extent of international security. He also states that
probably the leading role of technocrats in the creation of security policy is coming
to an end as they are being replaced by strategists. In his opinion, the complicated
planning and executive procedure requires the application of detailed calculations
and coordination of actions even for the smallest elements, sometimes simply making the inspection of the bodies of democratic state impossible.

Uniwersytet Warszawski
Instytucjonalizacja kontroli przestrzegania

postanowie midzynarodowych
zzakresu zapobiegania ikarania korupcji
Artyku koncentruje si naregulacjach prawnomidzynarodowych najwaniejszych
z punktu widzenia kontroli przestrzegania i egzekwowania postanowie zwalczajcych przestpczo korupcyjn. Przedstawiono trzy modele rozwiza instytucjonalnych, koncentrujc si na ich organizacji, sposobie funkcjonowania i podejmowania dziaa. Autor uznaje, emidzynarodowa kontrola harmonizuje dziaalno pastw ipozwala organizowa wspprac midzynarodow. Wskazuje rwnie nainne ni funkcje kontrolno-nadzorcze zadania midzynarodowych organw
kontrolnych, wtym naich rol szkoleniow, informacyjn oraz upowszechniajc.
Wprowadzenie
Sowo kontrola posiada wterminologii prawnomidzynarodowej dwa znaczenia. Wjzyku francuskim controle1 oznacza sprawdzenie prawidowoci jakiej czynnoci, natomiast
wjzyku angielskim control jest pojciem szerszym iobok sprawdzenia oznacza take sprawowanie nad czym wadzy2. W jzyku polskim dominuje francuski sposb rozumienia,
cho pod wpywem literatury angielskiej czste sprzypadki uywania tego sowa wszerszym znaczeniu3. Istot dziaalnoci kontrolnej jest obserwowanie okrelonych zjawisk oaz
analizowanie ich charakteru. Cech charakterystyczn midzynarodowego systemu walki zprzestpczoci, wtym przestpczoci korupcyjn, jest funkcjonowanie rnego rodzaju organizacji, organw lub instytucji midzynarodowych kontrolujcych przestpczo
wwymiarze midzynarodowym.
Najwikszy udzia wdziedzinie egzekwowania prawa iwsppracy midzynarodowej
wsprawach karnych maj organizacje rzdowe, utworzone idziaajce niezalenie odpostanowie konwencji lub umw midzynarodowych powiconych rnym rodzajom
przestpczoci4. Problematyk t zajmuj si take liczne organizacje pozarzdowe oraz
1
2
3
4
J. Symonides, Kontrola Midzynarodowa, Towarzystwo Naukowe wToruniu, Studia Iuridica, Tom V, 1978r.,
zeszyt 2, s.5.
Websters Third New International Dictionary of the English Language, Wyd. Konemann 1993r., s.496.
J. Symonides, op. cit., s.6.
Np.: Midzynarodowa Organizacja Policji Kryminalnej Interpol, Europejski Urzd Policji Europol, Europejskie Biuro ds. Zwalczania Oszustw OLAF.
78
instytucje finansowe, wnoszc nieoceniony wkad wwyznaczanie kierunkw ewolucji standardw prawnych, a take penic stra nad przestrzeganiem istniejcych mechanizmw
prawnych istandardw etycznych5.
W procesie instytucjonalizacji midzynarodowej kontroli przestpczoci istotn role
odgrywaj rwnie organy ustanowione napodstawie przyjtych wdanej dziedzinie umw
midzynarodowych. Dopowaniejszych problemw wspczesnego wiata, obok przestpczoci zorganizowanej, prania brudnych pienidzy czy handlu narkotykami, naley przestpczo korupcyjna. Reakcj na rozprzestrzenianie si korupcji jest protest spoecznoci midzynarodowej przeciw jej aktywnoci iprzyzwolenie naaktywizacj pastw iwaciwych organizacji dojej zwalczania. Wwalk zkorupcj zaangaowane swszystkie organizacje midzynarodowe napaszczynie powszechnej iregionalnej. Tworz one liczne
antykorupcyjne dokumenty o rnej mocy prawnej, ktrych celem jest zwalczanie praktyk korupcyjnych izapobieganie im. Uznajc wag dostosowania postanowie porozumie
do zmieniajcych si mechanizmw korupcyjnych i udoskonalania konwencji, rozwizania instytucjonalne wprowadzono we wszystkich gwnych umowach antykorupcyjnych.
Konwencja Organizacji Pastw Amerykaskich przeciwko korupcji6 (dalej: Konwencja
amerykaska), Konwencja o zapobieganiu i zwalczaniu korupcji Unii Afrykaskiej7 (dalej: Konwencja afrykaska), Protok Wsplnoty Gospodarczej Pastw Afryki Zachodniej
przeciw korupcji8 (dalej: Protok ECOWAS), Protok Poudniowoafrykaskiej Wsplnoty Rozwoju przeciw korupcji9 (dalej: Protok SADC), Konwencja karnoprawna okorupcji Rady Europy10 (dalej: Konwencja karnoprawna), Konwencja cywilnoprawna Rady Europy11 (dalej: Konwencja cywilnoprawna), Konwencja ONZ przeciw korupcji12 (dalej: Konwencja ONZ), atake Konwencja OECD ozwalczaniu przekupstwa zagranicznych funkcjonariuszy publicznych wmidzynarodowych transakcjach handlowych13 (dalej: Konwencja OECD) todokumenty przewidujce stosowne mechanizmy kontroli przestrzegania ich
postanowie.
Przyjte wnich rozwizania instytucjonalne mona przedstawi wpostaci trzech zasadniczych modeli, uytych przez A. Przyborowsk-Klimczak14. Model pierwszy pole5
6
7
10
11
12
13
14
Instytucje bankowe, jak np.: Bank wiatowy, Europejski Bank Odbudowy iRozwoju, atake Midzynarodowa Izba Handlu, czy wiatowa Organizacja Handlu.
Inter-American Conwenction against Corruption, Caracas 29 III 1996, dostpna nastronie www.oas.org.
African Union Convenction on Preventing and Combating Corruption, Maputo 11 July 2003 dostpna
nastronie www.african-union.org.
Economic Community of West African States (ECOWAS) Protocol onthe Fight Against Corruption, 21 XII
2001, dostpny nastronie hptt://www.ecowas.int.
Southern African Development Community (SADC) Protocol against Corruption, Blantyre, Malawi, 14 VIII
2001, dostpny nastronie hptt://www.sadc.int.
Criminal Law Convention onCorruption, Strasbourg, 27 I1999, European Treaty Series No 173, dostpna
nastronie http://www.coe.int. Ustawa zdnia 5 czerwca 2002r. oratyfikacji Karnoprawnej konwencji okorupcji, Dz. U. z2002r., nr 126, poz. 1066.
Civil Law Conwenction onCorruption, Strasbourg 4 XI 1999, European Treaty Series No 174. Ustawa zdnia
28 lutego 2002r. oratyfikacji Cywilnoprawnej konwencji okorupcji, Dz. U. z2002r., nr 41, poz. 359.
United Nations Convention against Corruption, New York, 31 X 2003, dostpna nastronie http://www.un.org.
OECD Convention onCombating Bribery of Foreign Public Officials In International Bussines Transactions, dostpna nastronie http:// www.oecd.org.
Por. A. Przyborowska-Klimczak, Ochrona przyrody. Studium prawnomidzynarodwe, UMCS 2004, s.276.
ARTYKUY
79
ga nawykorzystaniu wprocesie implementacji umowy dziaajcych ju organizacji lub organw midzynarodowych, ktre na podstawie postanowie tej umowy uzyskuj dodatkowe kompetencje lub w ramach ktrych tworzone s dodatkowe organy wyposaone
wuprawnienia zwizane zwypenianiem umowy (model adaptacyjny). Model ten zastosowano domonitoringu postanowie Konwencji karnoprawnej, cywilnoprawnej iOECD.
Drugi model oparty jest naautonomicznym zespole instytucji, zoonym ztrzech elementw obejmujcych: konferencj lub spotkania pastw-stron, jeden lub kilka organw pomocniczych (np. naukowych lub technicznych) oraz sekretariat (model autonomiczny).
Zastosowano go w przypadku implementacji postanowie Konwencji ONZ i Konwencji
amerykaskiej. Trzeci model zakada ustanowienie jednego organu midzynarodowego,
zazwyczaj ocharakterze rzdowym iposiadajcego osobowoci prawn, okrelonego zwykle mianem komisji (model tradycyjny). Zastosowano go w przypadku Konwencji afrykaskiej oraz Protokoach SADC iECOWAS.
Przed merytorycznym omwieniem problemu wskaza naley, ekontrola musi spenia nastpujce warunki, aby moga by uznana za midzynarodow: 1. jej podstaw musi
by umowa midzynarodowa, 2. winna by wykonywana przez organy midzynarodowe, 3.
wstosunku dopodmiotu prawa midzynarodowego. Woparciu ote trzy elementy moemy przyj, ejako kontrol midzynarodow naley rozumie wynikajce zumowy midzynarodowej dziaania organw midzynarodowych, majce nacelu stwierdzenie, czy postpowanie podmiotw prawa midzynarodowego zgodne jest zprzyjtymi przez nie zobowizaniami15. Wniniejszym opracowaniu przez kontrol rozumie si dziaania zmierzajce doustalenia stanu faktycznego, atake jego ocen zpunktu widzenia zgodnoci zodpowiedni norm prawn.
II. Model adaptacyjny

Przykadem pierwszego modelu sustanawiane formy monitoringu implementacji postanowie umw, ktre wcza si doistniejcych struktur organizacyjnych.
Charakterystycznym przykadem umowy, na podstawie ktrej istniejca organizacja
midzynarodowa zostaa zaangaowana w proces implementacji tej umowy, s Konwencje Rady Europy oraz Konwencja OECD. Organizacjami, ktre odgrywaj zasadnicz rol
w odniesieniu do urzeczywistnienia przestrzegania ich postanowie, s: Grupa Pastw
przeciw Korupcji GRECO oraz Grupa Robocza OECD ds. Przekupstwa wMidzynarodowych Transakcjach Handlowych.
1. Grupa Pastw przeciw Korupcji GRECO

Silna polityczna wola pastw czonkowskich Rady Europy okrelia plan dziaa organizacji na rzecz walki z korupcj, ktre doprowadziy do przyjcia kilku wszechstronnych
instrumentw i ustanowienia efektywnego organu monitoringu. W 1994 roku ministrowie sprawiedliwoci pastw czonkowskich Rady Europy rekomendowali utworzenie
15
80
Multidyscyplinarnej Grupy ds. Korupcji (Multidisciplinary Group onCorruption GMC),

do ktrej zada naleao przygotowanie programu dziaa przeciw korupcji i opracowanie projektw rozwiza prawnych w tym zakresie. Z utworzeniem Grupy we wrzeniu
1994 roku pod kontrol Europejskiego Komitetu ds. Problemw Przestpczoci (European Committee onCrime Problems CDPC) oraz Europejskiego Komitetu ds. Wsppracy Prawnej (European Committee onLegal Co-operation CDCJ) walka zkorupcja staa si jednym zpriorytetw organizacji. Wmarcu 1998 roku GMC majc nauwadze opini
CDCJ oraz CDPC, przyja projekt porozumienia ustanawiajcego Grup Pastw Przeciw
Korupcji (Group of States against Corruption GRECO). Wmaju 1998 roku Komitet Ministrw autoryzowa ustanowienie GRECO wformie enlarged partial agrement16. Rezolucj17
zdnia 1 maja 1999 roku 17 pastw utworzyo GRECO18, ktre odtego czasu systematycznie si powiksza19.
Problemy monitoringu i oceny stanu korupcji stay si gwnymi obszarami dziaa
GRECO. Celem organizacji jest podniesienie przez dynamiczny proces wzajemnej oceny i nacisku sobie rwnych (peer pressure) zdolnoci jej czonkw do zwalczania korupcji. Dziaania takie identyfikuj braki wkrajowych antykorupcyjnych regulacjach, implikuj zmiany ustawodawstwa iniezbdne praktyczne reformy.
GRECO kontroluje przestrzeganie podstawowych zasad wwalce zkorupcj20, przyjtych przez Komitet Ministrw Rady Europy 6 listopada 1997r., oraz implementacj midzynarodowych instrumentw prawnych przyjtych wwykonaniu Programu Dziaa przeciw Korupcji, zgodnie zpostanowieniami wnich zawartymi, tj. 20 zasad wwalce zkorupcj, konwencji karnoprawnej icywilnoprawnej.
Czonkostwo w GRECO nie jest ograniczone do pastw czonkowskich Rady Europy. Kade pastwo biorce udzia w opracowaniu enlarged partial agrement moe doczy do struktur GRECO poprzez stosown notyfikacj przedstawion Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy21. Kade pastwo, ktre stanie si stron karnoprawnej lub cywilnoprawnej Konwencji, automatycznie przystpuje doGRECO ijego procesu ewaluacji.
Obecnie GRECO skupia 44 pastwa: 43 pastwa europejskie i Stany Zjednoczone, take
Unia Europejska moe przystpi do GRECO. Ponadto Komitet Ministrw Rady Europy
moe, pokonsultacji zpastwami nieczonkowskimi biorcymi udzia wopracowaniu enlarged partial agrement, zaprosi inne pastwa nieczonkowskie douczestnictwa wGRECO, pod warunkiem jednak zadeklarowania przyjcia przez nie zasad wwalce zkorupcj
16
17
18
19
20
21
Resolution (98) 7 Authorising The Partial And Enlarged Agreement Establishing The Group Of States Against Corruption GRECO, adopted by the Committee of Ministers on5 May 1998, at its 102nd Session. Dostpna nastronie: http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/default_en.asp.
Resolution (99) 5, Establishing The Group Of States Against Corruption (GRECO) adopted on1st May 1999.
Dostpna nastronie: http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/default_en.asp
Belgia, Bugaria, Cypr, Estonia, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Islandia, Irlandia, Litwa, Luksemburg,
Rumunia, Sowacja, Sowenia, Hiszpania, Szwecja.
GRECO ma siedzib w Strasburgu i wspierane jest przez sekretariat prowadzony przez Sekretariat Wykonawczy (Executive Secretary), zapewniony przez Sekretarza Generalnego Rady Europy. Jzykami urzdowymi GRECO sangielski ifrancuski. GRECO ma status obserwatora wOECD oraz ONZ, gdzie reprezentowane jest przez United Nations Office onDrugs and Crime.
Rezolucja nr (97) 24 wsprawie dwudziestu podstawowych zasad wwalce zkorupcj, dostpne nastronie:
http://www.transparency.pl/ti/miedz_unormowania.
Dogrupy tej nale: Biaoru, Kanada, Watykan, Japonia, Meksyk, Stany Zjednoczone, Bonia iHercegowina.
ARTYKUY
81
(art. 4 ust.5 Statutu GRECO).Funkcjonowanie GRECO opiera si naStatucie22 iReguach

Postpowania23 (Rules of Procedure). Zgodnie z tymi regulacjami kade z pastw wyznacza dwch reprezentantw z prawem gosu, biorcych udzia w plenarnych spotkaniach
oraz list ekspertw biorcych udzia wprocesie oceny GRECO. Take organy Rady Europy, np.Zgromadzenie Plenarne Rady Europy, mog wyznaczy swych przedstawicieli.
GRECO wybiera przewodniczcego, jego zastpc i czonkw Biura. Odgrywaj oni
wana rol wkierowaniu pracami programowymi GRECO oraz nadzoruj procedur oceny. Przewodniczcy ijego zastpca powoywani sspord reprezentantw desygnowanych
przez pastwa zprawem gosu24. Art. 9 Statutu przewiduje ustanowienie Biura, zmaksymaln liczb 7 czonkw, jednak podczas drugiego spotkania p Przewodniczcego, jego zastpcy itrzech czonkw.
Spotkanie Biura zwouje Sekretariat Wykonawczy, wregularnych odstpach czasu, lub
wkadej sytuacji, gdy Sekretariat uzna toza konieczne doprawidowego dziaania Grupy.
W skad GRECO wchodzi: Komitet Statutowy (Statutory Committee), ktry zgodnie
zart. 18 statutu, skada si zreprezentantw Komitetu Ministrw pastw czonkowskich
Rady Europy oraz reprezentantw desygnowanych przez pozostaych czonkw GRECO.
Komitet odpowiedzialny jest za przyjmowanie budetu25.
Zgodnie zzasad 20 dziaania, GRECO moe wzalenoci odpotrzeby powoywa ad
hoc grupy robocze (working parties) dookrelonych spraw. Grupy skadaj si zdo5 czonkw, przewodniczcego grupy desygnuje Biuro.
Aby organ kontroli mg oceni zgodno postpowania jakiego pastwa zokrelon norm, do ktrej przestrzegania pastwo to si zobowizao, musi rozporzdza odpowiednimi wiadomociami. Wiadomoci o wykonywaniu zobowiza, najoglniej mwic, srodkami pozwalajcymi dokonywa kontroli. Mog one by ugrupowane stosownie dodwch nurtw wystpujcych przy kontroli midzynarodowej. Jeden polega nadostarczaniu wiadomoci organowi, ktry przeprowadza kontrol przez porwnywanie ianalizowanie oraz wyciga wnioski. Drugi nurt polega naprzeprowadzaniu kontroli przez badanie faktw namiejscu przez sam organ bd specjalne organy pomocnicze26.
Wanalizowanych dokumentach midzynarodowych zastosowano oba powysze nurty,
poprzez wymg informacji, sprawozda oraz badania namiejscu.
GRECO monitoruje wszystkich czonkw nazasadzie rwnoci, poprzez proces wzajemnej oceny sobie rwnych. Proces ten obejmuje: 1) horyzontaln procedur oceny (horizontal evaluation procedure), wktrej wszystkie pastwa poddawane socenie przez rund ewaluacyjn (Evaluation Round) prowadzc dorekomendacji celw idalszych koniecznych rozwiza prawnych, instytucjonalnych ipraktycznych reform oraz 2) procedur uzu22
23
24
25
26
Appendix toResolution (99) 5, Statute Of The Group Of States Against Corruption (GRECO).
Rules of Procedure przyjty przez GRECO napierwszym plenarnym spotkaniu (Strasburg 4-6 padziernika 1999r.) zezmianami wprowadzonymi podczas 4,7,12,13,14 i22 plenarnego spotkania (Strasburg, 12-15
grudnia 2000r., 17-20 grudnia 2001r., 9-13 grudnia 2002r., 24-28 marca 2003r., 7-11 czerwca 2003r., 14-18
marca 2005r.). Directorate Generali Legal Affairs Department of Crime Problems, GRECO (2005) E6.
Przewodniczcy i jego zastpca lub inny reprezentant penicy ich funkcje nie bierze udziau w dyskusji
iprzyjciu oceny dotyczcej pastwa, ktre go wyznaczyo nareprezentanta.
Regulacje finansowe Rady Europy maj odpowiednie zastosowanie doprzyjcia budetu Komitetu.
82
peniajc (compliance procedure), polegajc naocenie rodkw podjtych przez pastwa

wcelu implementacji rekomendacji.
Kada runda ewaluacyjna (evaluation rounds) dotyczy okrelonych zagadnie. Pierwsza runda ewaluacyjna (GRECOs first evaluation round 20002002) zajmowaa si niezalenoci, specjalizacj iznaczeniem krajowych organw zaangaowanych wwalk zkorupcj, atake immunitetami funkcjonariuszy publicznych chronicych przed aresztowaniem ipostawieniem wstan oskarenia. Druga runda ewaluacyjna (second evaluation round 20032006) skupiaa si naidentyfikacji, zajmowaniu ikonfiskacie korzyci pochodzcych z przestpstw korupcyjnych, prewencji i wykrywaniu korupcji w administracji
publicznej oraz na rodkach prewencyjnych w obszarze funkcjonowania osb prawnych.
Trzecia runda ewaluacyjna (third evaluation round stycze 2007) dotyczya kryminalizacji czynw korupcyjnych napodstawie Konwencji oraz jawnoci finansowaniu partii politycznych27.
Dooceny pastw wprocesie ewaluacji wyznaczane szespoy ekspertw. Analiza stanu
prawnego wkadym zpastw przeprowadzana jest napodstawie pisemnych odpowiedzi
nakwestionariusz przedoony przez GRECO oraz informacji zebranych podczas spotka
zfunkcjonariuszami publicznymi ireprezentantami spoeczestwa wtrakcie wizyt oceniajcych, trwajcych nie duej ni 4 dni. Podczas tych wizyt zesp ekspertw sporzdza raport, doktrego oceniane pastwo ma prawo komentarza, przedkadanego nastpnie GRECO celem badania iprzyjcia. Przedoenie raportu pod obrady sesji plenarnej powinno
nastpi wcigu 6 miesicy odzakoczenia wizyty wpastwie. Obrady mog prowadzi
dowydania rekomendacji dziaa wymagajcych podjcia wcigu 18 miesicy lub wskazwek, ktre pastwa winny wzi pod rozwag, lecz nie wicych formalnie.
Si monitoringu GRECO jest kontrolowanie implementacji rekomendacji przez procedur uzupeniajc (compliance procedure). Ocena, w jakim zakresie rekomendacja zostaa implementowana, oparta jest naraporcie wspartym przez przedoone przez pastwa
dokumenty wterminie 18 miesicy poprzyjciu raportu oceny. Wprzypadku niewypenienia rekomendacji GRECO ponownie, w cigu kolejnych 18 miesicy, bada zaleg rekomendacj. Raport ikonkluzje przyjte przez Grupy zawieraj wnioski zimplementacji
wszystkich rekomendacji idecyduj ozakoczeniu procedury wprzypadku konkretnego
pastwa. Ostatecznie Zasady Postpowania GRECO przewiduj specjaln procedur opart nagradacji celw, by dziaa zpastwami, ktrych odpowiedzi narekomendacje zostay
uznane za caociowo niesatysfakcjonujce.
Sekretariat Wykonawczy przedkada kadego roku raport GRECO. Raport przyjty
przez GRECO przekazywany jest Statutowemu Komitetowi i Komitetowi Ministrw. Nastpnie udostpniany jest Zgromadzeniu Parlamentarnemu iupubliczniany. Raport zawiera m.in. informacje o organizacji, jej wewntrznych dziaaniach i metodach dziaa oraz
zpublicznych seminariw.
GRECO stanowi elastyczny, dynamiczny iskuteczny mechanizm, zapewniajcy przestrzeganie zobowiza w dziedzinie walki z korupcj. Okrela procedury ramowe, ktre
mona dostosowa dornych instrumentw podlegajcych ocenie.
27
Szerzej naten temat zob. strona http://www.coe.int/t/dgh/monitoring/greco/evaluations/index_en.asp.
ARTYKUY
83
2. Grupa Robocza OECD ds. Przekupstwa

wMidzynarodowych Transakcjach Handlowych
Drugi wariant tego modelu instytucjonalnego, polegajcy nawykorzystaniu ju istniejcych
struktur organizacyjnych, zosta zastosowany w przypadku Konwencji OECD. Na mocy
art. 12 Konwencji dopki pastwa-strony nie podejm innych decyzji, monitoring implementacji postanowie konwencji znajduje si wrkach Grupy Roboczej OECD ds. Przekupstwa wMidzynarodowych Transakcjach Handlowych.
Grupa Robocza, powoana przez Komitet Inwestycji Midzynarodowych i Przedsibiorstw Multinarodowych OECD (The Committee onInternational Investment and Multinational Enterprises) wmaju 1994 roku28, przeprowadza program systemowego monitoringu ipromocji penej implementacji polityki antykorupcyjnej, we wsppracy z: Komitetem
Spraw Finansowych (Committee for Fiscal Affairs), Komitetem Wspierania Rozwoju (Development Assistance Committee) oraz innymi odpowiednimi organami OECD. Mandat Grupy Roboczej zosta wprowadzony ipoprawiony przez Rekomendacj z1994 roku29, Zrewidowan Rekomendacje z1997 roku30 oraz Decyzj Rady dotyczc dalszej pracy nad Zwalczaniem apownictwa wMidzynarodowych Transakcjach Handlowych31. Mandat ten obj systemowy monitoring pastw wdraajcych postanowienia Konwencji OECD przeciw
korupcji oraz sam rekomendacj. Poprzez podpisanie iratyfikacj Konwencji OECD pastwa wyraaj zgod nabycie czci procesu monitoringu.
Grupa Robocza skada si zekspertw rzdowych zewszystkich 30 pastw czonkowskich OECD i6 niezrzeszonych pastw32. Spotyka si od4 do5 razy wcigu roku wsiedzibie gwnej OECD wParyu. Czonkami Grupy Roboczej sprzedstawiciele pastwowych
organw rzdowych, m.in. sdownictwa, handlu, finansw, spraw zagranicznych.
Sekretariat Grupy Roboczej oparty jest na Antykorupcyjnej Jednostce OECD. Zadaniem Grupy jest monitoring kadego z36 pastw-stron Konwencji irekomendacji wzakresie realizacji ich postanowie.
Proces monitoringu oparty jest na rygorystycznym systemie rewizji (peer review)
i skada si z dwch faz. Faza 1. obejmuje wszechstronne oszacowanie zgodnoci krajowych systemw antykorupcyjnych zKonwencj OECD. Faza 2. obejmuje tygodniowe intensywne spotkania z przedstawicielami rzdowymi, przedstawicielami instytucji zajmujcych si przestrzeganiem iegzekwowaniem prawa, przedstawicielami biznesu, jednostek
handlowych ispoeczestwa, zktrymi Grupa Robocza ocenia praktyczn efektywno regulacji antykorupcyjnych.
28
29
30
31
32
Minutes of the meeting held 5 October 1994 of the IME Committee [IME/M(94)2/ANN]. Dostpny nastronie http//www.oecd.org.
Recommendation of the Council onBribery in International Business Transactions, przyjty podczas 829 sesji 27 maja 1994), C(94)75/FINAL. Dostpna nastronie http//www.oecd.org.
Revised Recommendation onCombating Bribery in International Business Transaction [C(97)123/FINAL].
Dostpny nastronie http//www.oecd.org.
Decision of the Council concerning further work onCombating Bribery in International Business Transactions [C(97)240/FINAL]. Dostpny nastronie http//www.oecd.org.
Argentyna, Australia, Austria, Belgia, Brazylia, Bugaria, Kanada, Chile, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia,
Francja, Niemcy, Grecja, Wgry, Islandia, Irlandia, Wochy, Japonia, Korea, Luksemburg, Meksyk, Niderlandy, Hiszpania, Nowa Zelandia, Norwegia, Polska, Portugalia, Sowacja, Sowenia, Szwecja, Szwajcaria, Turcja,
Wielka Brytania, Stany Zjednoczone.
84
Faza 1 dostarcza moliwoci korzystania zdowiadcze iosigni innych pastw. Faza

ta zawiera elementy zarwno samoewaluacji, jak i wzajemnej oceny, ktra jest wertykalna lub oparta na badaniu pastwo-przez-pastwo (country-by-country)33. Ocena polega
naprzeprowadzaniu kontroli przez dwa wybrane pastwa, ktre wybieraj ekspertw biorcych udzia wprzygotowaniu wstpnego raportu.
Dokumenty midzynarodowe wymagaj od swych stron przedstawiania sprawozda
orodkach podjtych wcelu efektywnego wykonania postanowie umw. Tre sprawozda moe by okrelana przez konwencj, lecz zwykle wsposb tak oglny, eorgany kontroli itak musz sprecyzowa punkty, ktre maj by omwione wsprawozdaniu. Wobec
powyszego bardzo istotnym elementem jest sporzdzenie przez organ kontroli kwestionariusza. Jego znaczenie polega przede wszystkim natym, ezostaj umieszczone wnim pytania, ktre zpunktu widzenia organu kontrolnego snajbardziej istotne. Kwestionariusz
pozwala uzyska jednolito odpowiedzi, cozjednej strony zapewnia wiksz ich porwnywalno imono wycigania wnioskw, zdrugiej za prowadzi dobardziej jednolitego wykonania umowy34.
Na etapie przygotowa kwestionariusz przesyany jest pastwu w celu uzyskania informacji z procesu implementacji postanowie Konwencji i Zrewidowanej Rekomendacji z1997 roku. Kwestionariusz dostarczy ma wszystkich niezbdnych informacji umoliwiajcych ocen zgodnoci podejmowanych rozwiza prawnych zKonwencj iRekomendacj i powinien zawiera stosowne elementy systemu prawnego (wraz z innymi powizanymi regulacjami, precedensami sdowymi, innymi traktatami, konstytucj), przedstawia caociowy obraz prawnej implementacji Konwencji iRekomendacji, atake uwzgldnia komentarz doKonwencji. Odpowied powinna by udzielona wjednym zdwch jzykw oficjalnych OECD (angielskim lub francuskim). Nastpnie kwestionariusz rozsyany
jest dowszystkich uczestnikw Grupy Roboczej. Pastwa prowadzce ocen, atake sekretariat OECD, badaj kwestionariusz pod wzgldem jego kompletnoci, awrazie brakw daj dodatkowych informacji odkontrolowanego pastwa.
Konsultacje Grupy Roboczej maj na celu analiz kwestionariusza i przyjcie raportu kocowego oraz sformuowanie wnioskw kocowych zkontroli. Pastwa kontrolujce mog zosta wezwane dowstpnych komentarzy lub podstawowych pyta podczas konsultacji. Raport kocowy moe zosta przyjty przez konsensus lub przedstawia rnice
wopinii pastw Grupy Roboczej.
Faza 2 obejmuje badanie struktur wdraanych wcelu wzmocnienia prawa, regu implementujcych Konwencj oraz ocen ich zastosowania wpraktyce. Faza taposzerza zakres monitoringu napozakryminalne aspekty regulacji. Peni ona rwnie funkcj edukacyjn iszkoleniow dziki dyskusjom nad problemem. Podobnie jak wFazie 1, zawiera zarwno element samoewaluacji, jak iwzajemnej oceny, gdy dwa wybrane pastwa przeprowadzaj kontrol.
33
34
Phase 1 Questionnaire: First Self-Evaluation and Mutual Review of Implementation of the Convention and 1997
Recommendation, Directorate for Financial, Fiscal and Enterprise Affairs, Committee on International Investment and Miltinational Enterprises, Working Group onBribery in International Business Transactions
(CIME), DAFFE/IME/BR(98)8/ADD1/FINAL. Dostpny nastronie http//www.oecd.org.
ARTYKUY
85
Grupa Robocza przyjmuje kwestionariusz dla Fazy 2, ktry jest przesyany dopastwa
kontrolowanego. Pytania uzupeniajce uwzgldniaj rezultaty zFazy 1 oceny pastwa35.
Wizyty w pastwie badanym, trwajce okoo tygodnia, przeprowadzane s zgodnie
zprzyjtym porzdkiem dziaania. Podczas wizyt pastwo nie jest zobowizane doujawniania informacji chronionych przez regulacje prawne. Umowy midzynarodowe bardzo
czsto zawieraj klauzul majc nacelu poszanowanie najwaniejszych interesw poszczeglnych pastw iprzewiduj moliwo odstpienia odwykonania jakiej normy zuwagi
nawymogi bezpieczestwa narodowego, porzdku publicznego, konsekwencji ekonomicznych czy koniecznoci wojskowej. Nawet wprzypadku braku wyranej wzmianki naten temat wodpowiednich umowach midzynarodowych naley uzna wkadym razie za obowizujce takie zasady prawa midzynarodowego, jak zasada suwerennoci, rwnoci, prawo samookrelenia itp. System kontroli powinien zapewni zjednej strony wykonanie odpowiedniej normy prawa midzynarodowego, cojest zasadniczym celem kontroli, zdrugiej
za winien uwzgldnia wodpowiednim stopniu interesy iprawa suwerenne kontrolowanego pastwa36.
Wfazie tej istnieje moliwo dyskusji zprzedstawicielami wadz, policj, instytucjami
podatkowymi iinnymi organami odpowiedzialnymi za stosowanie prawa. Dodatkowo dochodzi donieformalnej wymiany informacji zreprezentantami sektora prywatnego ispoeczestwem.
Wstpny raport oceniajcy implementacj dokumentw OECD zawiera ocen iewentualne rekomendacje ulepsze. Ocena dokonywana jest poprzez konsultacje wGrupie Roboczej. Konsultacje dostarczaj sposobnoci przedyskutowania rnych kwestii, wysuchania wyjanie pastwa badanego odnonie do systemu prawnego i dziaa, oraz formuowania rekomendacji uzgodnionych przez Grup. Ponadto oceniane pastwo ma prawo
doprzedstawienia swego stanowiska, komentarzy iwyjanie wpeni odzwierciedlonych
wraporcie iocenie.
Wprzypadku gdy Grupa Robocza stwierdzi nieprawidowoci wimplementacji istosowaniu Konwencji, przeprowadzana jest druga Faza 2 oceny, tzw. Faza 2 bis oceny, wktrej Grupa moe prowadzi spotkania z ministrami i urzdnikami pastwowymi w sprawie podjcia stosownych dziaa. Prowadzone s take formalne, publiczne wystpienia
komentujce niewystarczajce rodki podejmowane przez pastwo idajce podjcia natychmiastowych akcji wcelu poprawy sytuacji37.
Grupa Robocza opracowaa rwnie kwestionariusz dla pastw pragncych doczy
wskad jej struktur ichccych sta si stron Konwencji38. Celem kwestionariusza jest dostarczenie informacji umoliwiajcych wsparcie pastwa wjego deniach.
35
36
37
38
Phase 2 Questionnaire, Directorate for Financial, Fiscal and Enterprise Affairs, Committee onInternational
Investment and Miltinational Enterprises, Working Group onBribery in International Business Transactions
(CIME), DAFFE/IME/BR/WD(2000)36/FINAL, dostpny nastronie http://www.oecd.org.
OECD Working Group onBribery, Annual Report 2006, s.16, dostpny nastronie http://www.oecd.org.
Directorate for Financial, Fiscal and Enterprise Affairs, Working Group onBribery in International Business
Transactions (Investment Committee), Questionnaire toCountries Seeking Participation In the Working Group
onBribery In International Business Transactions and Accession tothe OECD Conwention onCombating Bribery of Foreign Public Officials In International Business Transactions, DAFFE/IME/BR/WD(2004)9. Dostpny
nastronie http://www.oecd.org.
86
Poniewa procedura oceny jest procesem wewntrzrzdowym, rodowiska biznesowe

ispoeczne nie suczestnikami Fazy 1 oceny, wszczeglnoci konsultacji Grupy Roboczej.
rodowiska te mog jednak przedstawi swe stanowisko Grupie wdowolnej formie. Ponadto ich punkt widzenia moe by wyraony wFazie 2, wtrakcie ktrej regulacje wsektorze
prywatnym rwnie brane spod uwag. rodowiska biznesowe igrupy spoeczne (organizacje handlowe lub organizacje pozarzdowe) czsto uczestnicz wjednostronnych wizytach.
Pastwa kontrolujce ponosz koszty podry oraz utrzymania odjednego dotrzech
ekspertw, pastwo badane ponosi za koszty odpowiedzi nakwestionariusz, tumaczenia
stosownych tekstw prawnych iprzygotowania jednostronnych wizyt.
Zgodnie z Decyzj Rady, dotyczc dalszej pracy nad Zwalczaniem apownictwa
wMidzynarodowych Transakcjach Handlowych, zdecydowano oposzerzeniu zada Grupy Roboczej m.in. o: zagadnienia apownictwa wpowizaniu zzagranicznymi partiami politycznymi (foreign political parties), apownictwa zagranicznych funkcjonariuszy publicznych jako przestpstwa wstpnego do prania pienidzy oraz roli zagranicznych rodkw
pomocowych wtransakcjach apwkarskich.
Wmaju 2006 roku Grupa Robocza ukoczya Mid-Term Study39, analizujce pierwsze
21 FAZ 2 (wrzesie 20012005). Opracowanie toukazuje postp wimplementacji konwencji oraz identyfikuje innowacyjne praktyki w zwalczaniu apownictwa. Przedstawia rwnie obszary pozostajce wci problematyczne dla wielu pastw, atake trudnoci iniedocignicia zaobserwowane wposzczeglnych pastwach. Opracowanie prezentuje rozwj
itrendy wwielu obszarach oraz poziom ukoczenia implementacji iefektywno systemu
wzwalczaniu apownictwa. Opracowanie daje podstawy dozdefiniowania dalszych dziaa
Grupy Roboczej ijej wysikw wwalce zmidzynarodow korupcj.
Grupa robocza cile wsppracuje zwieloma midzynarodowymi iregionalnymi organizacjami, wtym instytucjami finansowymi40.
III. Model autonomiczny

Drugi model, okrelany jako autonomiczny, powstaje na podstawie konkretnej umowy
midzynarodowej wcelu zapewnienia jej efektywnej implementacji ipolega naustanowieniu trzech rnych form instytucjonalnych: konferencji lub spotkania stron, sekretariatu
oraz jednego lub kilku organw specjalistycznych.
Najwaniejszym elementem trzeciego modelu instytucjonalizacji jest organ ocharakterze plenarnym, wktrym reprezentowane swszystkie strony konwencji. Organ ten okre39
40
Directotare for Financial and Enterprise Affairs, Mid-Term Study of Phase 2 Reports Application of the Convention onCombating Bribery of Foreign Public Officials in International Business Transactions and the 1997
Recommendation onCombating Bribery In International Business Transactions, przyjty przez Working Group
onBribery In International Business Transactions 22 maja 2006, dostpny nastronie http://www.oecd.org.
World Bank, International Monetary Fund, Asian Development Bank, Inter-American Development Bank,
Council of Europe, Organization of American States. Wejcie w ycie Konwencji ONZ przeciw korupcji
umoliwio wspprac zUnited Nations Office onDrugs and Crime (UNODC).
ARTYKUY
87
lany jest mianem konferencji stron lub spotkania stron. Model powyszy zastosowano
wprzypadku Konwencji ONZ oraz Konwencji amerykaskiej.
1. Konferencja Pastw Stron Konwencji ONZ

Namocy art. 63 ust. 1 Konwencji ONZ polepszenie zdolnoci iwsppracy pomidzy pastwami nadrodze doosignicia celw okrelonych wKonwencji oraz popierania inadzorowania jej implementacji powierzono Konferencji Pastw Stron Konwencji ONZ.
Pierwsze zwoanie Konferencji pastw-stron naleao doSekretarza Generalnego Narodw Zjednoczonych wterminie jednego roku oddaty wejcia wycie Konwencji. Kolejne regularne posiedzenia Konferencji pastw-stron odbywaj si zgodnie zregulaminem
przyjtym przez Konferencj (art. 63 ust. 2).
Jak wyej zaznaczono, pastwa przesyaj informacje organowi midzynarodowemu,
ktry gromadzi je, publikuje irozsya. Szczeglne znaczenie wzwizku ztym uzyskay sekretariaty poszczeglnych organw. Zjawisko to znalazo swoje odbicie w dokumentach,
ktre mwic ozadaniach sekretariatu, czsto wymieniaj jako jedno zjego zasadniczych
zada gromadzenie informacji. Dokument omawiajc zadania sekretarza generalnego, wymienia jako jego obowizki midzy innymi: gromadzenie iogaszanie we waciwej formie
danych informacyjnych krajowych imidzynarodowych dotyczcych korupcji oraz gromadzenie ipublikowanie wszelkich innych wiadomoci, uytecznych dla stron dokumentw.
Obsug sekretarsk Konferencji Pastw Stron Konwencji ONZ zapewnia Sekretarz
Generalny ONZ. Funkcje Sekretariatu peni Urzd Narodw Zjednoczonych dospraw Narkotykw iPrzestpczoci (United Nations Office onDrugs and Crime41 UNODC) zgodnie zrezolucj Zgromadzenia Oglnego ONZ42. Dokadne zadania Sekretariatu okrelono
wart. 64 Konwencji ONZ.
Istotne ustalenia dotyczce dziaa Konferencji zawarte zostay wProcedurze jej dziaania43. Zgodnie z jej regulacjami Konferencja spotyka si na regularnych sesjach odbywanych corocznie. Data wyznaczana jest przez Konferencje pastw porekomendacji Biura Konferencji ikonsultacji zsekretariatem. Przewidziano take moliwo zwoania sesji
nadzwyczajnych (Special session) nazasadach uzgodnionych przez Konferencj.
Cech charakterystyczn tych organw jest to, ekolejne sesje lub posiedzenia odbywaj si naterytoriach rnych pastw-stron Konwencji, nazaproszenie tych pastw, zaakceptowane przez uczestnikw poprzedniej sesji lub posiedzenia. Zgodnie zregulaminem
dziaania Konferencji sesje odbywaj si wsiedzibie Sekretariatu Konferencji, jednak pod41
42
43
United Nations Office of Drugs and Crime, zlokalizowany wWiedniu, jest katalizatorem irdem efektywnej pomocy pastwom wimplementacji postanowie Konwencji ONZ. Pierwszoplanowym celem Antykorupcyjnej Jednostki (Anti-Corruption Unit ACU/Global Programme against Corruption GPAC) jest dostarczanie praktycznego wsparcia ibudowanie technicznej zdolnoci implementacji Konwencji ONZ, koncentruje ona wysiki nawsparciu pastw wrozwoju antykorupcyjnej polityki iinstytucji. Szerzej natemat UNODC
nastronie http://www.unodc.org.
General Assembly resolution 58/4, dostpna nastronie: http://www.un.org/documents/resga.htm.
United nations office ondrugs and crime, Rules of Procedure for the Conference of the States Parties tothe
United Nations Convention against Corruption, United Nations New York, 2007, dostpna nastronie http://
www.unodc.org.
88
czas spotkania w2006 roku zdecydowano44, edruga sesja odbdzie si wIndonezji w2007
roku, za decyzj 2/145 zdecydowano oodbyciu trzeciej sesji wKatarze w2009 roku.
Podmioty niebdce stronami Konwencji mog aplikowa oprzyznanie statusu obserwatora ibranie udziau wKonferencji. Aplikacja kierowana jest dobiura Konferencji, ajej
akceptacja uzaleniona jest od zgody Konferencji pastw-stron. Podmioty te jednak nie
maj prawa bra udziau wpodejmowaniu decyzji wsprawach merytorycznych iproceduralnych, mog natomiast przedkada owiadczenia.
Po wczeniejszej notyfikacji dostarczonej Sekretarzowi Generalnemu przedstawiciele
spoeczestwa oraz organizacje rzdowe, ktre uzyskay zaproszenie Zgromadzenia Oglnego, wtym reprezentanci Economic and Social Council pozaakceptowaniu przez Konferencj, mog uczestniczy wcharakterze obserwatorw ipracowa we wszystkich midzynarodowych konferencjach pod auspicjami ONZ. Uprawnienie toprzysuguje rwnie reprezentantom innych wewntrz rzdowych organizacji, ich uprawnienia sjednak tosame
zuprawnieniami podmiotw niebdcych stronami Konwencji.
Podczas otwarcia kadej sesji spord czonkw Konferencji wybierany jest przewodniczcy (President), trzech zastpcw (Vice-Presidents) oraz sprawozdawc (Rapporteur), ktrzy konstytuuj Biuro Konferencji. Biuro kontroluje postp prac Konferencji, rekomenduje
dalszy ich tok, wspiera przewodniczcego wjego dziaaniach.
Plan prac sesji sporzdza sekretariat po konsultacji z Biurem. Kade z pastw-stron,
biuro lub Sekretariat Generalny, wystpi mog zpropozycj spraw poruszanych podczas
sesji, przy czym kada propozycja powinna by poparta memorandum wyjaniajcym,
awrazie potrzeby stosownymi dokumentami lub projektem rekomendacji.
Otwarcie iprowadzenie Konferencji jest moliwe, gdy uczestniczy wniej conajmniej
1/3 pastw-stron. Doprzyjcia decyzji wymagana jest obecno wikszoci pastw. Zasady
postpowania wsposb szczegowy reguluj procedur zgaszania wystpie, czas wystpie, procedur replik, odroczenie debaty, zamknicie debaty, zawieszenia lub odroczenia
spotkania, wycofywanie wnioskw oraz procedur gosowania.
Zmiany doKonwencji wymagaj konsensusu lub wikszoci 2/3 gosw pastw obecnych igosujcych46. Organizacje ekonomiczne dysponuj tak iloci gosw, ile zrzeszaj pastw. Nie mog jednak wykorzysta prawa gosu, jeli ich pastwo czonkowskie zniego korzysta.
Regulacje Finansowe iZasady ONZ47 maj mutatis mutandis zastosowanie doadministrowania budetu Konferencji.
Istotne znaczenie zpunktu widzenia efektywnoci maj funkcje speniane przez konferencje stron. Niektre z nich s wyranie okrelone w postanowieniach Konwencji, jak
np. wyszczeglnione wart. 63 Konwencji, natomiast inne mog by podejmowane napodstawie oglnego upowanienia. Najwaniejsze funkcje konferencji stron mona zaliczy
44
45
46
47
Decision 1/1 Venue for the second session of the Conference of the States Parties tothe United Nations Convention against Corruption, dostpna nastronie http://www.unodc.org.
Decision 2/1 Venue for the third session of the Conference of the States Parties tothe United Nations Convention against Corruption, dostpna nastronie http://www.unodc.org.
Wstrzymanie si odgosu powoduje, epastwo uwaa si za niegosujce.
The Financial Regulations and Rules of the United Nations, ST/SGB/2003/7. Dostpne na stronie: http://
www.un.org.
ARTYKUY
89
dokilku kategorii. Pierwsz tworz funkcje dotyczce spraw ocharakterze wewntrznym.

Obejmuj one przyjmowanie regulaminw posiedze konferencji oraz ustalanie miejsc
iterminw tych posiedze, ustanawianie organw ocharakterze pomocniczym iprzyjmowanie ich regulaminw, uchwalanie przepisw finansowych48.
W ramach tej funkcji mieszcz si nastpujce rezolucje przyjte przez Konferencj
pastw-stron: Rezolucja 1/1 dotyczca rewizji implementacji konwencji49, przyjta podczas
pierwszej sesji przeprowadzonej wAmmanie 10-14 grudnia 2006 roku, wktrej pastwa
zdecydoway o utworzeniu midzyrzdowej grupy roboczej ekspertw celem rekomendacji Konferencji stosownych mechanizmw lub organw dorewizji implementacji Konwencji; Rezolucja 2/1, przyjta podczas drugiej sesji odbytej wNusa Dua wdniach 28 stycznia 1 lutego 2008 roku, potwierdzajca mandat grupy50; Rezolucja 1/2 ustanawiajca midzyrzdow grup robocz ds. odzyskiwania mienia51; Rezolucja 2/352, przyjta podczas
drugiej sesji, potwierdzajca mandat grupy. Trzeci grup robocz powicon wsparciu implementacji postanowie owsppracy technicznej powoano Rezolucj 1/553. Rezolucj 2/454, przyjt podczas drugiej sesji, postanowiono okontynuacji prac grupy, atake wezwano dowzmocnienia koordynacji izwikszenia pomoc technicznej wimplementacji Konwencji oraz dorozwoju narzdzi programw szkoleniowych mogcych mie zastosowanie wpomocy technicznej.
Drug kategori funkcji spenianych przez Konferencj stron tworz funkcje, ktre umoliwiaj wprowadzanie zmian w zobowizaniach cicych na stronach Konwencji. Dotakich funkcji naley zaliczy rozwaanie iprzyjmowanie poprawek dopostanowie
Konwencji ijej zacznikw lub te ustanawianie dodatkowych zacznikw Konwencji55.
Wrd funkcji konferencji stron naley te wyrni przyjmowanie przez nie rnego
rodzaju rezolucji, zalece iwytycznych kierowanych dopastw-stron lub organw pomocniczych56.
Wramach tej funkcji mieci si: Rezolucja 1, dotyczca mechanizmw gromadzenia informacji nt. implementacji Konwencji57; Rezolucja 1/3, wzywajca odostosowanie regulacji
prawnych dostandardw Konwencji58; Rezolucja 1/6, dotyczca midzynarodowej wsppracy technicznej59, uznajca potrzeb wsparcia zestrony midzynarodowej spoecznoci
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
Por. A. Przyborowska-Klimczak, op. cit., s.290.

Resolution 1/1 Review of implementation, dostpna nastronie http://www.unodc.org.
Przewidziano jej spotkanie wWiedniu wdniach 29-31 sierpnia 2007 roku, CAC/COSP/2008/3.
Resolution 1/2 Establishment of an intergovernmental working group onasset recovery, dostpna nastronie
http://www.unodc.org.
Resolution 2/3 Asset recovery, dostpna nastronie http://www.unodc.org.
Resolution 1/5 Technical assistance, dostpna nastronie http://www.unodc.org.
Resolution 2/4 Strengthening coordination and enhancing technical assistance for the implementation of the
United Nations Convention against Corruption, dostpna nastronie http://www.unodc.org.
Zob. A. Przyborowska-Klimczak, op. cit., s.290.
Ibidem, s.291.
Resolution 1 Information-gathering mechanism onthe implementation of the United Nations Convention
against Corruption, dostpna nastronie http://www.unodc.org.
Resolution 1/3 Appeal toStates parties and invitation tosignatories tothe United Nations Convention against
Corruption toadapt their legislation and regulations, dostpna nastronie http://www.unodc.org.
Resolution 1/6 International cooperation workshop on technical assistance for the implementation of the
United Nations Convention against Corruption, dostpna nastronie http://www.unodc.org.
90
wimplementacji Konwencji oraz przypominajca opotrzebie koordynacji wysikw wtym

zakresie; Rezolucja 1/7, dotyczca apownictwa urzdnikw midzynarodowych organizacji60, wzywajca ponadto pastwa dokryminalizacji apownictwa zagranicznych funkcjonariuszy publicznych oraz funkcjonariuszy organizacji midzynarodowych, potwierdzona
Rezolucj 2/561.
Dokumenty wielostronne, przewidujce kontrol wykonania postanowie, zobowizuj przewanie pastwa donadsyania okrelonych informacji niezbdnych dla wykonania
funkcji kontrolnej. Zarwno jakociowo, jak iilociowo zakres informacji jest rny, wzalenoci odrodzaju umowy. Sinformacj, ktre ograniczaj si doformalnej strony wykonania zobowiza midzynarodowych. Wtym charakterze wystpuje obowizek przedstawienia ustaw izarzdze wydanych przez pastwo wwykonaniu odpowiedniego postanowienia umowy62. Powysze wie si zkolejn grup funkcji konferencji stron, polegajc nanadzorowaniu procesu implementacji konwencji oraz zgodnoci dziaa podejmowanych przez strony zpostanowieniami konwencji idecydowaniu okonsekwencjach wwypadku braku tej zgodnoci63.
2. Mechanizm uzupeniajcy implementacj Konwencji

Organizacji Pastw Amerykaskich przeciw korupcji MESICIC
Postanowienia Konwencji Organizacji Pastw Amerykaskich nie przewidziay ustanowienia organu zajmujcego si monitoringiem implementacji lub rewizj jej postanowie. Pastwa czonkowskie OPA wiadome jednak potrzeby wzmocnienia implementacji Konwencji, 5 czerwca 2000 roku przyjy rezolucj64 zobowizujc Rad Parlamentarn doanalizy istniejcych mechanizmw oraz do przygotowania rekomendacji optymalnego modelu monitoringu wypeniania postanowie Konwencji amerykaskiej. Rezolucj z dnia 18
stycznia 2001 roku rekomendowano powoanie specjalnej Grupy Ekspertw65, natomiast
podczas trzeciego szczytu Ameryk wQubec City66 wkwietniu 2001 roku podjto decyzj
oustanowieniu mechanizmu kontrolnego. Wdniach 2-4 maja 2001 roku wBuenos Aires
pastwa-strony Konwencji spotkay si w celu ustanowienia mechanizmw implementacji Konwencji67. Pierwsza Konferencja bya rezultatem prac prowadzonych wramach OPA
60
61
62
63
64
65
66
67
Resolution 1/7 Consideration of bribery of officials of public international organizations, dostpna nastronie
http://www.unodc.org.
Resolution 2/5 Consideration of the issue of bribery of officials of public international organizations dostpna
nastronie http://www.unodc.org.
Zob. A. Przyborowska-Klimczak, op. cit., s.291.
Rezolucja AG/RES. 1727; dostpna nastronie http://www.oas.org.
Recommendation oh the Permanent Council toStates Parties onthe Mechanism for Follow-up of Implementation of the Inter-American Convention Against Corruption, CP/RES. 783 (1260/01), dostpny nastronie
http://www.oas.org.
Mechanism for Follow-up of implementation of the Inter-American Convention against Corruption, rezolucja przyjta podczas 3 sesji plenarnej z5 czerwca 2001r., AG/RES.1784 (XXXI-O/01), dostpna nastronie
http://www.oas.org.
Raport of Buenos Aires onthe Mechanism for Follo-up onImplementation of the Inter-American Convention against Corruption, Conference of the Statea Parties, Buenos Aires, Argentyna 2-4, 2001, dostpny
nastronie http://www.oas.org.
ARTYKUY
91
Working Group onProbity and Public Ethics zgodnie zrezolucj Zgromadzenia Oglnego
OPA68. Wdniu 4 czerwca 2001 roku, podczas 31. regularnej sesji Zgromadzenia Oglnego
OPA wSan Jos, Costa Rica, przyjto Mechanizm uzupeniajcy implementacj Konwencji Organizacji Pastw Amerykaskich przeciw korupcji (Mechanism for Follow-up onImplementation of the Inter-American Convention Against Corruption MESICIC) wykonujc postanowienia Raportu zBuenos Aires69. Pocztkowo dokument podpisao 12 pastw-stron, obecnie wMESICIC uczestniczy 28 pastw.
MESICIS jest instrumentem umoliwiajcym sygnatariuszom Konwencji implementacj oraz podanie za postanowieniami Konwencji. Umoliwia wspprac techniczn, wymian informacji idowiadcze oraz harmonizacj prawa. Mechanizm jest zgodny zcelami ustanowionymi wKarcie Organizacji Pastw Amerykaskich70. Uwzgldnia zasad suwerennoci, nieinterwencji, rwnoci wobec prawa oraz konstytucyjne ifundamentalne zasady wewntrznych porzdkw prawnych pastw-stron.
MESICIS skada si zdwch organw: Konferencji Pastw-Stron (Conference of State
Parties) oraz specjalistycznego organu pomocniczego okrelonego mianem Komitetu Ekspertw (Committee of Experts). Dziaalno Konferencji wspiera Sekretariat zapewniony
przez Sekretariat OPA, poprzez Office of Legal Cooperation of the Department of International Legal Affairs.
Gwnym mechanizmem MESICIS jest Konferencja Pastw-Stron, odpowiedzialna za
okrelanie najistotniejszych kierunkw dziaania zgodnie zcelami ipodstawami okrelonymi wparagrafie 1 i2 Dokumentu zBuenos Aires. Konferencja Pastw Stron dziaa napodstawie zasad postpowania przyjtych podczas Pierwszego Spotkania pastw-stron w2004
roku71.
Konferencje odbywaj si w siedzibie Sekretariatu Generalnego OPA, chyba e strony postanowi inaczej. Konferencja wybiera przewodniczcego ijego zastpc. Doodbycia lub zwoania sesji wymagane jest quorum, ktre tworzy poowa plus jeden reprezentant
pastw-stron. Decyzje przyjmowane sprzez wikszo czonkw obecnych, sprawy finansowe za wikszoci 2/3 gosw.
Konferencj poprzedza spotkanie przygotowawcze zwoywane przez przewodniczcego. Wspotkaniu tym wcharakterze obserwatorw mog uczestniczy pastwa niebdce
stronami Konwencji. Dotyczy totake organizacji midzynarodowych oraz przedstawicieli organizacji spoecznych akredytowanych zgodnie zeWskazwkami udziau organizacji
spoecznych wdziaaniach OPA72.
68
69
70
71
72
Enhancement of Probity In the Hemisphere and Follow-up onthe Inter-American Program for Cooperation
In the Fight Against Corruption, resolution adopted At the first plenary session, held onJune, 2000, AG/RES.
1723 (XXX-O/00), dostpny nastronie http://www.oas.org.
Report of Buenos Aires onthe Mechanism for Follow-up onImplementation of the Inter-American Convention Against Corruption. Dostpny nastronie http://www.oas.org.
Charter of the Organisation of American States, Bogota 1948r., zmieniony protokoem zBuenos Aires 1967,
protokoem Cartagena de Indias 1985, protokoem Waszyngtoskim 1992 r., oraz protokoem Managua
1993r.
Rules of Procedure of the Conference of the States Parties tothe Mechanism for Follow-up onImplementation of the Inter-American Convention against Corruption, 1-2 kwietnia 2004r., SG/MESICIC/doc.58/04
rev.7, dostpny nastronie http://www.oas.org.
Guidelines for the participation of Civil Society Organization in OAS activities, CP/res.759(1217/99). Dostpny nastronie: http://www.oas.org.
92
Podczas pierwszego spotkania Konferencji Pastw-Stron73 postanowiono m.in.

owzmocnieniu Sekretariatu Technicznego MESICIS, zobowizano Przewodniczcego Staej Rady (Chair of the Permanent Council) iSekretarza Generalnego OPA doposzukiwa
wsparcia finansowego Konferencji Pastw-Stron wAmerykaskim Banku Rozwoju (Inter-American Development Bank IDB), postanowiono take ozwikszeniu spotka Komitetu Ekspertw zdwch dotrzech rocznie oraz zwikszeniu liczby ocenianych pastw do12
wcigu roku. Zapewniono take udzia krajowych ekspertw wspotkaniach dotyczcych
wstpnej rewizji podgrup oraz sesji plenarnej Komitetu, podkrelono rol udziau przedstawicieli spoeczestwa, zobowizano te pastwa doodpowiedzi nakwestionariusze przygotowane przez Komitet. Podejmowano wic gwnie decyzje mieszczce si wpierwszej
zfunkcji dziaalnoci Konferencji, dotyczcej spraw ocharakterze wewntrznym.
Podczas drugiego spotkania pastw-stron przyjto nowy tekst Interamerykaskiego
Programu Wsppracy wWalce zKorupcj74 (Inter-American Program of Cooperation toFight Corruption), wktrym zobowizano pastwa do: szybszej ratyfikacji Konwencji, kontynuacji wzmacniania MESICIC, wsppracy wodzyskiwaniu korzyci pochodzcych zczynw korupcyjnych, wzmocnienia wsppracy technicznej, rozwoju bada akademickich
zwizanych zantykorupcyjn wspprac, wzmocnienia wsppracy wzakresie efektywnej
aplikacji postanowie ekstradycyjnych, wsppracy z organizacjami midzynarodowymi,
atake wzmocnienia udziau spoeczestwa wnarodowych dziaaniach. Tak wic zlecenia
te mieciy si wobszarze trzeciej funkcji Konferencji dotyczcej wytycznych kierowanych
dopastw-stron Konferencji.
Drugim organem MESICIS jest Komitet Ekspertw, ktry dziaa napodstawie Zasad
Postpowania75. Zgodnie znimi kade zpastw-stron zgasza Sekretariatowi eksperta (ekspertw) reprezentujcego dane pastwo w Konferencji, w przypadku zgoszenia wicej
ni jednego kandydata wskazuje rwnoczenie przewodniczcego grupy. Komitet wybiera
przewodniczcego ijego zastpc. Obsuga sekretarska organu wykonywana jest przez Sekretariat Generalny OPA.
Komitet odpowiedzialny jest za techniczn analiz implementacji Konwencji przez
pastwa-strony oraz uatwianie dziaa technicznej wsppracy wramach Mechanizmu.
Pomimo imechanizm, jest zeswej natury midzyrzdowy, toistnieje moliwo wysuchania opinii przedstawicieli spoeczestwa.
73
74
75
Conclusions and Recommendations on Concrete Measures to Strenghten MESICIC, First Meeting of the
Conference of States Parties within the MESICIC Framework, April 1-2 2004, Washington, DC, SG/MESICIC/doc.103/04rev.6, dostpny nastronie http://www.oas.org.
Inter-American Program of Cooperation toFight Against Corruption, Second Meeting of the Conference of
States Parties within the MESICIC Framework, November 20-21, 2006, Washington, DC, MESICIC/CEP-II/
doc.5/06rev.2, dostpny nastronie http://www.oas.org.
Rules of Procedure and Other Provisions, przyjty przez Komitet podczas Pierwszego Spotkania odbytego
wsiedzibie OAS wdniach 14-18 stycznia 2002 roku, SG/MESICIS/doc.9/04 rev. 4, dostpne nastronie http://
www.oas.org.
ARTYKUY
93
Celem pierwszego spotkania Komitetu 14 stycznia 2002 roku byo zaprezentowanie

organizacyjne ifunkcjonalne czterech midzynarodowych mechanizmw kontroli wcelu
zdobycia dowiadcze pomocnych wfunkcjonowaniu MESICIC76.
W strukturze Komitetu mieszcz si podgrupy, w skad ktrych wchodz eksperci
zdwch pastw. Przy pomocy sekretariatu dokonuj one oceny informacji iprzygotowuj wstpny raport natemat kadego zpastw poddanego rewizji. Pastwa poddane rewizji wypeniaj kwestionariusz. Najego podstawie Sekretariat przygotowuje, ktry nastpnie
przekazywany jest: 1) podgrupom, 2) zkomentarzami podgrup pastwom, 3) nastpnie za
zkomentarzami pastw sekretariat udostpnia zrewidowany raport Komitetowi.
Wtrakcie oceny przeprowadzanej wdanej rundzie jako cz metodologii iwsppracy Komitet moe ustanowi wizyty czonkw podgrup w pastwach ocenianych w przyszych rundach. Wizyty mog by przeprowadzone nadanie ocenianego pastwa. Podczas prac Komitetu przewidziano take uczestnictwo organizacji spoecznych.
Napocztku nowej rundy dokwestionariusza wczana jest sekcja umoliwiajca przegld postpu wimplementacji rekomendacji zawartej wraporcie przyjtym wpoprzedniej
rundzie. Wkocowej czci kade pastwo przedkada stosowne informacje Komitetowi,
umoliwiajc zaczenie ich jako aneksu dokwestionariusza. Podczas drugiej inastpnych
rund raport kadego pastwa zawiera informacje, jakie dziaania podjto wcelu implementacji rekomendacji przyjtych przez Komitet wpoprzednim raporcie pastw. Runda koczy si przyjciem przez Komitet caociowego raportu, ktry nastpnie przekazywany jest
Konferencji Pastw-Stron.
Model autonomiczny umoliwia rozwijanie, aktualizowanie idostosowywanie uregulowa prawnych do zmieniajcych si okolicznoci. W modelu tym ustanowione organy
maj kompetencje doprzyjmowania protokow oraz wprowadzania poprawek dotekstw
samych konwencji. Umoliwia toznaczne przypieszenie procesu prawotwrczego wporwnaniu zestosowaniem tradycyjnego modelu konferencji dyplomatycznej. Ponadto instytucje utworzone napodstawie tych konwencji uczestnicz wnadzorowaniu przestrzegania ich postanowie. Wydaje si, efunkcjonowanie takiego systemu instytucjonalnego pozwala te naszybsze stwierdzenie przypadkw narusze postanowie konwencji oraz okrelenie ram iform odpowiedzialnoci, aprzede wszystkim uatwia domaganie si odstron
przywrcenia stosowania norm prawnomidzynarodowych77.
IV. Model tradycyjny

Przykadem trzeciego modelu instytucjonalnego s: Komisja Techniczna (Technical Commission) przewidziana przez Protok ECOWAS, Komitet (Committee) przewidziany przez
76
77
The Mutual Evaluation Mechanism of the Convention onCombating Bribery of Foreign Public Officials in
International Business Transactions and the revised recommendation of 1997, adopted within the framework
of the OECD; the Mutual Evaluation Mechanism of the Council of Europes Group of States Against Corruption (GRECO); the Mutual Evaluation Mechanism of the Financial Action Task Force (GAFI-FATF), which
deals with money laundering; and the CICAD/OASs Multilateral Evaluation Mechanism (MEM), which deals with drug-related issues.
A. Przyborowska-Klimczak, op. cit., s.287.
94
Protok SADC oraz Rada Doradcza Unii Afrykaskiej (Advisory Board) przewidziana
przez Konwencj afrykask.
Postanowienia umw midzynarodowych odnonie dosystemu kontroli realizacji ich
postanowie zawieraj oglne wytyczne, pozostawiajc ich sprecyzowanie aktom, ktre zostan wydane wcelu jej wykonania.
Gwnym zadaniem tych organw jest monitorowanie implementacji postanowie ww.
dokumentw zarwno napoziomie midzynarodowym, jak ikrajowym, atake doinformowania rad poszczeglnych organizacji opostpach iwynikach swych dziaa.
Do ich zada naley rwnie zbieranie i rozpowszechnianie informacji o przestpstwach korupcyjnych, systematyczne organizowanie odpowiednich programw szkoleniowych. Dozada Rady Doradczej Unii Afrykaskiej wyraonych expressis verbis naley ponadto: rozwj bada metodologicznych analizujcych natur i zasig korupcji w Afryce,
uczulanie spoeczestwa na negatywne efekty korupcji i przestpstw z ni powizanych,
doskonalenie i przyjcie ujednoliconego kodeksu postpowania funkcjonariuszy publicznych, wsppraca zAfrykask Komisj Praw Czowieka iLudw, atake wsppraca zrzdowymi ipozarzdowymi organizacjami wcelu uatwienia wsppracy wwalce zkorupcj
i przestpstwami powizanymi oraz wykonywanie innych zada, jakie mog by wyznaczone przez organy polityczne Unii Afrykaskiej.
Dokumenty powysze, zawierajc jedynie oglne wytyczne przewiduj, ewskad Komisji Antykorupcyjnej ECOWAS, powoanej na mocy art. 19 Protokou ECOWAS, powinni wchodzi specjalici z ministerstw: finansw, sprawiedliwoci, spraw wewntrznych ibezpieczestwa. Posiedzenia Komisji powinny odbywa si przynajmniej dwa razy
wroku, funkcjonowa ma ona nazasadzie poufnoci, lecz te przejrzystoci swych dziaa
podejmowanych woparciu okonsensus iwspprac jej czonkw.
Z kolei przewidziana w art. 22 Konwencji afrykaskiej Rada Doradcza ds. Korupcji, wzorowana na African Commission on Human and Peoples Rights, skada si ma
z11czonkw wybieranych przez Rad Wykonawcz Unii Afrykaskiej spord listy ekspertw wyrniajcych si najwysz prawoci, bezstronnoci oraz uznanymi kompetencjami z zakresu problematyki korupcyjnej. Kandydatw na czonkw Rady przedstawia
ma kade pastwo. Rada Wykonawcza Unii Afrykaskiej ma czuwa nad tym, aby wRadzie Doradczej ds. Korupcji bya zapewniona rwna reprezentacja geograficzna. Czonkowie Rady wybierani snadwuletni kadencj imog by ponownie wybrani tylko raz.
Do wyboru czonkw Rady, przewidzianego na stycze 2008 roku, podczas 12. Sesji
Generalnej Rady Wykonawczej wAddis Abebie (Etiopia), nie doszo zpowodu nieprzedstawienia wystarczajcej liczby kandydatw przez pastwa strony. Wobec powyszego wybr Rady mia si odby podczas Sesji Generalnej naprzeomie czerwca ilipca 2008 roku.
Komisja Unii Afrykaskiej wystosowaa do ministrw spraw zagranicznych wszystkich
pastw-stron Konwencji noty ponaglajce78, zobowizujce dozgaszania kandydatur wraz
z zaczonym jego yciorysem do Office of the Legal Counsel do 30 kwietnia 2008 roku.
Do pierwszego spotkania Rady doszo dopiero w maju 2009 r. w Addis Abebie, podczas
ktrego dyskutowano nad ogln strategi dziaania.
78
Reminder, African Union, Addis Ababa, Ethiopia, BC/OLC/24.12/140.08/vol. VIII., z 21.02.2008 oraz Reminder, African Union, Addis Ababa, Ethiopia, BC/OLC/24.12/227.08.vol. VIII., z24.03.2008.
ARTYKUY
95
Jak wida, dziaania podejmowane wmodelu tradycyjnym, wprowadzonym przez dokumenty przyjmowane gwnie na kontynencie afrykaskim, nie s zbyt systematyczne
iskuteczne. Niemniej jednak, wdziaalnoci organw powoywanych wramach tego modelu mutatis mutandis zastosowanie maj dziaania i uwagi poczynione przy omwieniu
poprzednich modeli.
V. Podsumowanie
Kontrola midzynarodowa harmonizuje dziaalno pastw, pozwala w sposb bardziej
dokadny i doskonay organizowa wspprac midzynarodow. Nawet jeli pastwa
przestrzegaj naczelnej zasady prawa midzynarodowego pacta sunt servanda, nie oznacza towcale, epostanowienia traktatowe bd wykonywane wsposb jednolity. Nieskoordynowane wykonywanie zalece powoduje niemal zawsze powstanie rnic, uniemoliwia
bowiem unifikacj wykonawstwa. Kontrola usuwa te trudnoci, przyczyniajc si dowaciwego ijednolitego wykonania zobowiza umownych79.
Midzynarodowy organ kontroli, jaki stworzyy pastwa, nie jest nadrzdny wstosunku donich, celem jego dziaania nie jest podporzdkowanie pastw, ajedynie doprowadzenie dojednolitego wykonania umowy midzynarodowej.
Gwnym zadaniem organw ustanowionych napodstawie przyjtych wtej dziedzinie
umw midzynarodowych jest nadzorowanie podejmowanych przez pastwa dziaa implementacyjnych, ale peni one take funkcje opiniodawcze idoradcze, udzielaj pomocy pastwom iwiadcz naich rzecz usugi. Zakres przyznanych im wumowach midzynarodowych kompetencji jest bardzo zrnicowany, ale ich funkcjonowanie wznacznym
stopniu wpywa naefektywno przewidzianych wtych umowach metod irodkw walki
zkorupcj. Istotne znaczenie maj zwaszcza podejmowane przez niektre organy uchway wformie rezolucji irekomendacji, stanowice szczegln obudow unormowa prawnomidzynarodowych80.
Powysze organy peni funkcje nie tylko kontrolne inadzorcze, lecz rwnie edukacyjne, szkoleniowe iinformacyjne. Wspieraj dziaania podejmowane przez pastwa wzakresie: szkole, pomocy technicznej irozwoju gospodarczego oraz rodkw zapobiegawczych, kryminalizacji czynw korupcyjnych lub wsppracy midzynarodowej. Wspieraj wymian informacji pomidzy pastwami natemat wzorcw itrendw korupcji, atake natemat skutecznych metod jej zapobiegania izwalczania oraz odzyskiwania wpyww
zprzestpstw. Su temu midzy innymi stosowne publikacje.
79
80

Por. A. Przyborowska-Klimczak, op. cit., s.256.
96
Institutionalisation of the inspection of the observance of international

provisions based on the example of international documents about
corruption prevention and punishment
Summary
The article focuses on the legal international regulations, which are the most important from the perspective of inspecting the observance and the execution of
the provisions which fight corruption crime. Three models of institutional solutions
were presented focusing on their organisation, the way of functioning and the way
of undertaking actions. The writer recognises that the international inspection harmonises the activity of states and allows to organise international cooperation. He
also indicates other than inspection and supervisory tasks of international inspection bodies, including their training, informative and popularisation role.

Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach
Zarzdzanie systemem bezpieczestwa pastwa

Dynamika zmian w rodowisku bezpieczestwa pastwa wymusia na pastwach
konieczno stworzenia strumienia swoistych usug bezpieczestwa. Materia przedstawia punkt widzenia autora na funkcjonowanie systemu bezpieczestwa szczeglnej organizacji jak jest pastwo podczas realizacji procesu zapewnienia szeroko rozumianego bezpieczestwa. Autor podkrela znaczenie kohabitacji na szczeblu strategicznym, gdzie wypracowane decyzje implementowane snaszczeblu taktycznym, anastpnie wpostaci szczegowych zada stanowi podstaw dopodjcia dziaa realizacyjnych naszczeblu operacyjnym. Podzia systemu bezpieczestwa
pastwa nacztery podsystemy (kierowania itrzy podsystemy wykonawcze) uatwia
proces zarzdzania tym systemem, a ponadto odpowiada wspczesnym realiom
midzynarodowym oraz charakterowi wspczesnych wyzwa.
WSowniku terminw zzakresu bezpieczestwa narodowego zdefiniowano system bezpieczestwa pastwa (SBP) jako skoordynowany wewntrznie zbir elementw organizacyjnych,
ludzkich imateriaowych, ukierunkowanych naprzeciwdziaanie wszelkim zagroeniom pastwa, awszczeglnoci politycznym, gospodarczym, psychospoecznym, ekologicznym imilitarnym1. Wdefinicji tej wyranie wskazano nawarstw podmiotow pochodzenia zagroe bezpieczestwa pastwa. Nauwag zasuguje tukolejno wymienianych zagroe bezpieczestwa pastwa zgodnie zpostrzeganiem aspektw wspczesnego bezpieczestwa
Polski zagroenia militarne zostay wymienione jako ostatnie, azdecydowanie wikszy
wymiar gatunkowy nadano aspektom politycznym, gospodarczym, psychospoecznym czy
ekologicznym.
Za punkt wyjcia do zdefiniowania systemu bezpieczestwa pastwa mona przyj
okrelony poziom zapewnienia tego bezpieczestwa. Przy czym trzeba mie wiadomo,
eostanie idealnego bezpieczestwa pastwa mona rozwaa jedynie teoretycznie, gdy
pomimo nawet chwilowego uzyskania stanu braku zagroe nie mona wykluczy moliwoci pojawienia si nowych. Ich rdem bowiem srnego rodzaju sprzecznoci interesw midzyludzkich. Zagroenia stanowi splot destrukcyjnych zdarze iburz ustalony ad oraz porzdek pastwa. Dlatego te te dwie kategorie: bezpieczestwo izagroenie szesob cile skorelowane poprzez dziaalno ludzk, ktra zjednej strony, dy
doograniczenia istniejcych zagroe, zdrugiej strony za wyzwala wci nowe.
Zatem przez bezpieczestwo pastwa naley rozumie taki stan stabilnoci wewntrznej isuwerennoci pastwa, ktry odzwierciedla brak lub wystpowanie jakichkolwiek zagroe (w sensie zaspokajania potrzeb egzystencjalnych i behawioralnych spoeczestwa) oraz
1
Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2002,
s.139.
98
traktowania pastwa jako suwerennego podmiotu w stosunkach midzynarodowych2. Jak

susznie zauwaa Sawomir Zalewski: Bezpieczestwo jest warunkiem rozwoju. Zapewnienie
bezpieczestwa moe by zatem ujmowane jako jedno zpodstawowych zada pastwa3. Problemem dorozwizania jest waciwy sposb realizacji tego zadania, ktry ma doprowadzi dozapewnienia nienaruszalnoci bytu pastwa oraz zapewnienia bezpieczestwa obywateli wramach zrwnowaonego rozwoju kraju.
Ujmujc kompleksowo problem zapewnienia bezpieczestwa pastwa, mona przyj,
esystem bezpieczestwa pastwa tozbir wzajemnie powizanych elementw (ludzi, organizacji, urzdze) wydzielonych w celu zapewnienia bezpieczestwa pastwa, tzn. zapewnienia nienaruszalnoci terytorialnej oraz stworzenia warunkw doswobodnego istabilnego rozwoju pastwa we wszystkich sferach jego dziaalnoci.
Tak rozumiany system bezpieczestwa pastwa ma zjednej strony gwarantowa stabilno bytu narodu wtrwaych granicach pastwa, azdrugiej przeciwdziaa wszelakim
zagroeniom mogcym ogranicza lub uniemoliwia swobodny istabilny rozwj wdziedzinach ycia spoecznego. Przy czym funkcjonowanie caego systemu musi odznacza si
wysok sprawnoci (skutecznoci) we wszystkich dziedzinach dziaania, a zatem musi
by to system integrujcy wszystkie siy i rodki w ramach jednej, sprawnie zarzdzanej
struktury.
Rozwizania organizacyjne dotyczce takiego systemu bezpieczestwa mona uzyska,
identyfikujc wszystkie elementy wystpujce wcodziennym procesie zapewniania bezpieczestwa pastwa oraz wystpujce midzy nimi relacje ipowizania. Oczywicie struktura
systemu bezpieczestwa pastwa powinna zalee odrealizowanych zada iprocesw zachodzcych wrodowisku bezpieczestwa pastwa. Dlatego te mona prbowa dokonywa dekompozycji obszaru bezpieczestwa pastwa nawiele rnych podsystemw4, wzalenoci odwymaga (celu) stosowanej analizy systemowej izastosowanych kryteriw podziau. Warto jednak pamita ookrelonych zasadach metodologicznych umoliwiajcych
traktowanie danego obiektu jako systemu. Jak zauwaa bowiem Marian Mazur, podejcie
systemowe wymaga spenienia pewnych rygorw merytorycznych, okrelanych mianem
rygorw gry systemowej, doktrych zalicza5:
ciso system (podsystem) powinien by precyzyjnie okrelony (zidentyfikowany), aby byo wiadomo, codoniego naley, aconie naley. Zarwno okrelenie systemu, jak iidentyfikacja jego podsystemw, powinno by dokadne moe
by wmiar oglne, ale nie moe by oglnikowe, aby nie dopuci dopomijania
istotnych elementw, informacji lub relacji wystpujcych wewntrz systemu;
niezmienno okrelenie systemu (jego cech iwaciwoci) oraz wyszczeglnienie
elementw systemu (podsystemw) powinno by stae, tzn. niezmienne wcaym
2
3
S.Dworecki, Odkonfliktu dowojny, wyd. Buwik, Warszawa 1996, s.15.

Majc na uwadze rygory gry systemowej, mona dokona dekompozycji systemu bezpieczestwa pastwa
naelementy skadowe, jednake pamita przy tym naley, aby dokonywany podzia wiarygodnie odwzorowywa aktualny stan rodowiska bezpieczestwa pastwa.
M. Mazur, Pojcie systemu irygory jego stosowania, Materiay Szkoy Podstaw Inynierii Systemw nr 2, Komitet Budowy Maszyn PAN, Orzysz 1976, s.8-10.
Podzia taki znajduje swoje odniesienie wzapisach wielu aktw prawnych, wtym rwnie wzapisach polskiej
konstytucji, gdzie mowa jest obezpieczestwie zewntrznym pastwa, atake bezpieczestwie wewntrznym oraz porzdku publicznym.
ARTYKUY
99
procesie analitycznym prowadzonym w okrelonym okresie. Rygor ten nie oznacza niezmiennoci systemu (wpraktyce zmiany zachodz iczsto snieuniknione), lecz niezmiennoci jego okrelenia w danym okresie bada systemu. Zatem
chodzi oto, aby jaki podsystem (element) traktowany jako nalecy dosystemu
(podsystemu) wkolejnym etapie analizy rwnie by traktowany jako rodzimy element danego systemu (podsystemu);
zupeno podzia systemu naelementy skadowe (podsystemy) powinien by zupeny, tzn. emusi wiarygodnie odwzorowywa rzeczywisty obraz systemu wdanym momencie, gdy dokonywana jest analiza. Inaczej mwic, analizowany system nie moe zawiera jakichkolwiek elementw, ktre nie przynale doadnego
zjego podsystemw;
rozczno podzia systemu na podsystemy (elementy) powinien by rozczny, tzn. eposzczeglny podsystem nie moe zawiera elementw skadowych nalecych rwnie do innego podsystemu. Oznacza to, e przynaleno danego
elementu dojakiego podsystemu jednoznacznie okrela, enapewno nie naley
ondoadnego innego podsystemu;
funkcjonalno system (podsystem) powinien by wyodrbniony i identyfikowany zewzgldu naspeniane funkcje, anie zewzgldu naoddzielno przestrzenn. Zatem np. pracujcego zespou ludzi nie mona dzieli na podsystemy zwizane zrnymi czynnociami wykonywanymi przez poszczeglnych czonkw zespou, ajedynie napodsystem kierowniczy (kierownik zespou) ipodsystem wykonawczy (pracownicy realizujcy polecenia kierownika).
Wzalenoci odwymaga (celu stosowanej analizy systemowej) izastosowanych kryteriw podziau wyodrbni mona odpowiedni liczb podsystemw bezpieczestwa.
Oczywicie pamita naley, edokonujc takowego podziau, trzeba mie nauwadze dziedziny zwizane zestruktur procesu zapewnienia bezpieczestwa pastwa.
Najprostszy jest podzia klasyczny, zakadajcy istnienie dwch podsystemw: bezpieczestwa zewntrznego ibezpieczestwa wewntrznego6. Jednake wdobie wieloaspektowych iprzenikajcych si nawzajem szans izagroe mona uzna taki podzia za anachroniczny. rdami zagroe s rnego rodzaju sprzecznoci interesw midzyludzkich,
a relacje pastw na arenie stosunkw midzynarodowych w dobie globalizacji powoduj
wzajemnie przenikanie si tych zagroe7. Wcelach analitycznych warto jest jednak dokonywa takiego podziau. Pamita bowiem naley, etak dugo, jak bd istnie pastwa
jako podmioty stosunkw midzynarodowych, tak dugo polityka istrategia wwymiarze
zewntrznym (oparta nakonsultacjach wdeniu douzyskania konsensusu rwnowanych
6
Dokonujc analizy zagroe bezpieczestwa pastwa, trudno jest jednoznacznie wskaza nazagroenia zewntrzne izagroenia czysto wewntrzne. Zagroenia godzce wwewntrzn warstw funkcjonowania pastwa mog mie zewntrzne rdo (np. powodzie, zatrucie rodowiska naturalnego czy zakcenia systemw
bankowych). Z kolei kade zagroenie powstae w wewntrznej warstwie funkcjonowania pastwa moe
mie swj wymiar zewntrzny, moe bowiem oddziaywa nainne podmioty stosunkw midzynarodowych
znajdujce si wrodowisku bezpieczestwa.
Wliteraturze przedmiotu zamiennie stosowane snazwy system obronnoci isystem obronny. Kadorazowo,
elementami tego systemu s: ukad kierowania, siy zbrojne oraz ukad pozamilitarny, niezbdny dowsparcia
si zbrojnych.
100
podmiotw) bdzie si rnia odpolityki istrategii realizowanej wwymiarze wewntrznym (opartej nahierarchicznym ukadzie wadzy wraz zaparatem przymusu).
Stosownie do podziau klasycznego wyrni mona podsystem bezpieczestwa
zewntrznego, ktry powinien gwarantowa stabilno bytu narodu w trwaych granicach pastwa polskiego oraz podsystem bezpieczestwa wewntrznego, ktry powinien
przeciwdziaa wszelkim zagroeniom mogcym ogranicza lub uniemoliwia swobodny
istabilny rozwj wgwnych dziedzinach ycia spoecznego.
Istniejcy wkadym pastwie podsystem obronnoci8 mona uzna za podsystem bezpieczestwa zewntrznego zapewniajcy nienaruszalno granic pastwa oraz przygotowanie pastwa na wypadek zagroenia konfliktem zbrojnym lub wojn9. Problemem jest
jednak zdefiniowanie podsystemu bezpieczestwa wewntrznego pastwa jako wanego
elementu skadowego systemu bezpieczestwa pastwa, awzasadzie okrelenie izdefiniowanie elementw tego podsystemu oraz zintegrowanie ich wramach jednego podsystemu
warunkujcego zwalczanie wszelkich zagroe ograniczajcych swobodny rozwj pastwa.
Wedug Bernarda Winiewskiego system bezpieczestwa wewntrznego pastwa jest
[] dajcym si wyodrbni zsystemu bezpieczestwa narodowego zbiorem organw wadzy iadministracji publicznej, metod oraz sposobw dziaania zwizanych zochron porzdku konstytucyjnego, ycia izdrowia obywateli oraz majtku narodowego przed bezprawnymi
dziaaniami, atake skutkami klsk ywioowych ikatastrof technicznych10.
Definicja tazpewnoci jest do uniwersalna, gdy czy wsobie problemy zapewnienia porzdku i adu konstytucyjnego (bezpieczestwo publiczne)11 z elementami bezpieczestwa okrelanego mianem bezpieczestwa powszechnego12. Jak podkrela Bernard
Winiewski, takie postrzeganie w ujciu systemowym bezpieczestwa publicznego, bezpieczestwa powszechnego oraz ochrony porzdku konstytucyjnego (bezpieczestwa ustrojowego) jest uzasadnione. Daj si one bowiem wyodrbni i nie naruszaj wzajemnych norm
funkcjonowania13. Pogld ten jest cakowicie suszny, ale czy definicja tawpeni odpowiada wymaganiom jakie powinien spenia podsystem bezpieczestwa wewntrznego wspczesnego pastwa?
9
10
11
12
13
Podkreli tunaley, egwnym zadaniem systemu obronnoci jest zapewnienie obrony pastwa (bezpieczestwa pastwa w wymiarze zewntrznym), w tym przygotowanie pastwa na wypadek zaistnienia zagroe zewntrznych godzcych wniepodlego pastwa oraz trwao jego granic terytorialnych. Jednake system ten nie zapewnia eliminacji caego spektrum zagroe w obszarach majcych wpyw na rozwj
spoeczno-gospodarczy kraju.
B. Winiewski (red.), Bezpieczestwo wewntrzne Rzeczypospolitej Polskiej, AON, Warszawa 2004, s.62.
Za Sownikiem jzyka polskiego mona przyj, ebezpieczestwo publiczne polega nastworzeniu ogu warunkw iinstytucji chronicych pastwo iobywateli przed zjawiskami gronymi dla adu prawnego, atake
ochrona ustroju przed zamachami napodstawowe instytucje polityczne pastwa. Definicja tazawieara wsobie rwnie wystpujce pojcie ochrony porzdku konstytucyjnego jako zorganizowanego dziaania majcego nacelu ochron adu izapewnienie prawidowego funkcjonowania pastwa zgodnie znormami zawartymi wustawie zasadniczej.
Zadaniem bezpieczestwa powszechnego jest zapewnienie ochrony ycia izdrowia obywateli oraz majtku
narodowego przed skutkami klsk ywioowych ikatastrof technicznych. rdo: B. Winiewski (red.), op.
cit., s.19.
Ibidem, s.62.
Por. M. Lisiecki, Jako wzarzdzaniu bezpieczestwem obywateli, Wyd. KUL, Lublin 2009, s.83.
ARTYKUY
101
Wydaje si, enie, oprcz bowiem ww. elementw dla zapewnienia trwaego iniezakconego rozwoju pastwa, wbezpiecznych granicach, trzeba speni jeszcze wiele innych
warunkw gwarantujcych zdolno pastwa do przeciwdziaania zagroeniom w wymiarze: ekonomicznym, ekologicznym, kulturowym, energetycznym, spoecznym iinnym.
Dlatego te bdem jest sprowadzanie bezpieczestwa wewntrznego tylko do zapewnienia adu i porzdku konstytucyjnego czy ochrony ycia i zdrowia obywateli oraz majtku narodowego przed skutkami katastrof technicznych iklsk ywioowych. Pojcie bezpieczestwa wewntrznego dotyczy powinno bowiem wszelkich spraw zwizanych zzapewnieniem bezpieczestwa wwewntrznej warstwie organizacyjnej ifunkcjonalnej pastwa14. Wodzimierz Fehler uwaa wrcz, ebezpieczestwo wewntrzne pastwa tookrelony stan struktur spoecznych, politycznych iekonomicznych wewntrz pastwa itakie ich
ksztatowanie, aby zapewniay poczucie pewnoci jego obywatelom oraz stwarzay odpowiednie warunki dorealizacji aspiracji tego pastwa15.
Oczywicie zgodzi si naley zpogldem, epodsystemy bezpieczestwa publicznego
czy bezpieczestwa powszechnego do atwo jest wyszczeglni, bo odpowiadaj one
aktualnym funkcjom realizowanym przez resort waciwy dospraw wewntrznych. Takie
rozwizanie jednak nie spenia wymogw przeciwdziaania zagroeniom bezpieczestwa
wewntrznego pastwa we wszystkich sferach dziaalnoci spoecznej.
Podsystem bezpieczestwa wewntrznego powinien zatem stanowi skoordynowany wewntrznie zbir elementw organizacyjnych, ludzkich i materialnych, wzajemnie
powizanych idziaajcych narzecz zapewnienia trwaego iniezakconego rozwoju kraju oraz egzystencjalnych i behawioralnych warunkw rozwoju (bytu) spoeczestwa we
wszystkich dziedzinach ycia. Zatem elementy systemu bezpieczestwa wewntrznego powinny przeciwdziaa zagroeniom bezpieczestwa16: publicznego, powszechnego, energetycznego, ekologicznego, kulturowego, spoecznego itp. System taki byby jednak bardzo
rozbudowany wstosunku dosystemu obronnego, coznacznie utrudniaoby jego koordynacj wramach jednolitego procesu zarzdzania.
Innym ni klasyczne, podejciem, dorozwizaniu problemu moe by podzia systemu bezpieczestwa wedug kryterium rodzaju zagroe. Podzia taki umoliwia do atwe wyspecyfikowanie poszczeglnych paszczyzn bezpieczestwa oraz wskazanie stosownych dziaw administracji rzdowej jako elementw systemu bezpieczestwa pastwa. Takie rozwizanie prowadzi jednak doresortowego ujmowania caoci problematyki bezpieczestwa pastwa. Tymczasem zdaniem wielu analitykw spraw bezpieczestwa pastwa
resortowe podejcie dospraw bezpieczestwa jest cakowicie bdne17.
14
15
16
17
W. Fehler, Opojciu bezpieczestwa pastwa, [w:] W. miaek, J. Tymanowski (red.), Bezpieczestwo pastw
inarodw wprocesie integracji europejskiej, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2002, s.172-173. Szerzej: W. Fehler,
Wspczesne bezpieczestwo, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2003.
Struktura podsystemu bezpieczestwa wewntrznego powinna by zdeterminowana przez zagroenia wpywajce naczynniki oddziaujce naswobodny rozwj kraju we wszystkich dziedzinach aktywnoci spoecznej.
Na ten bdny resortowy wymiar bezpieczestwa zwraca uwag m.in. Stanisaw Koziej, ktry stwierdza
wrcz, epodejcie specjalistyczne dominuje unas wtraktowaniu bezpieczestwa najzwyczajniej dlatego,
e w rzdzie zajmuj si nim wycznie ministerstwa. Szerzej: S. Koziej, Bezpieczestwo ponad resortami,
Rzeczpospolita, zdn. 26.07.2005r. (http://new-arch.rp.pl/archiwum/2005/07/26/560492.html).
Szerzej: Marek Z. Kulisz, Analiza bezpieczestwa pastwa na paszczynie przedmiotowej, Wyd. Stanisaw
Dworecki, Zakad Wydawnictw Statystycznych, Radom 2008.
102
Zjednej strony dany resort nie moe by oddzielnym elementem systemu, gdy kady zresortw uczestniczy wrealizacji kilku paszczyzn bezpieczestwa18, cojest sprzeczne
zzasadami rygorw gry systemowej, azwaszcza zzasad cisoci irozcznoci. Ponadto brakuje jasno sprecyzowanych kryteriw (norm) wsppracy midzy poszczeglnymi resortami, subami lub instytucjami (organizacjami) dziaajcymi w obszarze bezpieczestwa pastwa, awszczeglnoci dziaajcymi wramach danych paszczyzn bezpieczestwa.
Oczywicie okrelony resort, naprzykad waciwy dospraw wewntrznych, bdzie gwnym wykonawc ikoordynatorem dziaa podejmowanych wobszarze zapewnienia bezpieczestwa publicznego, aresort waciwy dospraw rodowiska bdzie zkolei podstawowym wykonawc ikoordynatorem dziaa podejmowanych wsprawach przeciwdziaania
zagroeniom ekologicznym itp., ale nigdy nie bd tojedyni wykonawcy wkadym przypadku, nawet naszczeblu administracji rzdowej, wprocesach tych uczestnicz inne resorty jako wspwykonawcy19. Ponadto wskad elementw wykonawczych danego podsystemu bezpieczestwa mog wchodzi rwnie inne elementy administracji publicznej, wtym
organy samorzdowe oraz organizacje spoeczne, instytuty, orodki naukowo-badawcze
zajmujce si zagroeniami bezpieczestwa pastwa.
Jak zatem dokona dekompozycji systemu bezpieczestwa pastwa, by zarzdzanie tym
systemem byo wogle moliwe, nie mwic ju otym, by byo jak najbardziej optymalne?
Majc na uwadze trudnoci w zbudowaniu systemu uniwersalnego (dziaajcego we
wszystkich obszarach pojawiajcych si zagroe itozrwn skutecznoci) zaoy naley, e system bdzie mia budow moduow. Trzon tak rozumianego systemu bezpieczestwa pastwa moe skada si zczterech gwnych podsystemw (rys. 1):
podsystemu kierowania bezpieczestwem pastwa;
podsystemu bezpieczestwa spoecznego20;
podsystemu bezpieczestwa gospodarczego21;
podsystemu bezpieczestwa militarnego22.
18
19
20
21
22
Dobitnym przykadem jest tutaj minister waciwy dospraw finansw, ktry uczestniczy wrealizacji wszystkich paszczyzn bezpieczestwa zracji swojej funkcji koordynacji realizacji wydatkw zbudetu pastwa.
Podsystem bezpieczestwa spoecznego stanowi skoordynowany wewntrznie zbir elementw (struktury,
wykonawcy i rodki, ktrymi dysponuj) wyrnionych w rodowisku bezpieczestwa pastwa ze wzgldu na wzajemne powizania (zachodzce midzy nimi relacje przyczynowo-skutkowe), wyraajce jakie
uporzdkowanie (struktur organizacyjn) i dziaajcy na rzecz zapewnienia egzystencjalnych i behawioralnych warunkw rozwoju (bytu) spoeczestwa we wszystkich dziedzinach ycia.
Podsystem bezpieczestwa gospodarczego stanowi skoordynowany wewntrznie zbir elementw (struktury, wykonawcy irodki, ktrymi dysponuj) wyrnionych wrodowisku bezpieczestwa pastwa zewzgldu na wzajemne powizania (zachodzce midzy nimi relacje przyczynowo-skutkowe), wyraajce jakie
uporzdkowanie (struktur organizacyjn) idziaajcy narzecz zapewnienia trwaego iniezakconego rozwoju gospodarczego kraju.
Przez podsystem bezpieczestwa militarnego rozumie naley skoordynowany wewntrznie zbir elementw (struktury, wykonawcy irodki, ktrymi dysponuj) wyrnionych wrodowisku bezpieczestwa pastwa zewzgldu nawzajemne powizania (zachodzce midzy nimi relacje przyczynowo-skutkowe) wyraajce okrelone uporzdkowanie (struktur organizacyjn) idziaajcych narzecz zapewnienia niepodlegoci
inienaruszalnoci terytorialnej pastwa.
Warto tuzwrci uwag nato, eczsto tak definiowany system kierowania wymieniany jest wstrukturze
systemu obronnoci pastwa. Ztakiego zaoenia wynika jednak pewna analityczna nieciso. Ot, rozpatrujc system obronnoci pastwa jako jeden z elementw szerszego systemu bezpieczestwa pastwa,
naley ograniczy podmioty bezporednio uczestniczce wkierowaniu tym systemem, gdy wprzeciwnym
ARTYKUY
103
Rys. 1. Elementy systemu bezpieczestwa pastwa

OTOCZENIE
szanse zagroenia
PODSYSTEM KIEROWANIA
BEZPIECZESTWEM PASTWA
SYSTEM
BEZPIECZESTWA
PASTWA
PODSYSTEM
BEZPIECZESTWA
SPOECZNEGO
PODSYSTEM
BEZPIECZESTWA
MILITARNEGO
PODSYSTEM
BEZPIECZESTWA
GOSPODARCZEGO
rdo: opracowanie wasne.
W zalenoci od potrzeb (kierunku i obszaru oddziaywania zagroe) moliwe bdzie doczanie do gwnych podsystemw wykonawczych (bezpieczestwa spoecznego, bezpieczestwa gospodarczego ibezpieczestwa militarnego) dodatkowych elementw
zrnych resortw coumoliwi wybranie najbardziej adekwatnego wariantu rozwizania problemu w zalenoci od wielu uwarunkowa wspczesnych szans i zagroe. Takie rozwizanie, wokrelonym przedziale czasu, pozwoli nazachowanie zarwno rygorw
gry systemowej, jak izrealizowanie wpeni usugi bezpieczestwa, adekwatnie dopotrzeb
ioczekiwa spoeczestwa.
Funkcjonowanie poszczeglnych podsystemw wykonawczych (bezpieczestwa spoecznego, bezpieczestwa militarnego i bezpieczestwa gospodarczego) koordynowa powinni ministrowie wskazani przez premiera, odpowiedzialni za sfer spoeczn, militarn
igospodarcz pastwa. Podmioty te powinny wchodzi wskad systemu zarzdzania bezpieczestwem pastwa jako podsystem kierowania.
wypadku narusza torygory gry systemowej. Dlatego te wydaje si zasadne, by doorganw bezporednio odpowiedzialnych za kierowanie podsystemem militarnym (por. rys. 1) zaliczy: ministra obrony narodowej
wraz zobsugujcym go urzdem, organy dowodzenia siami zbrojnymi oraz organy administracji rzdowej
isamorzdowej posiadajce naoone zadania obronne. Tak rozumiany podsystem kierowania bezpieczestwem militarnym bdzie oczywicie elementem szerszego systemu kierowania bezpieczestwem pastwa.
104
Podsystem kierowania bezpieczestwem pastwa mona wyodrbni jako zbir powizanych zesob elementw (organw wadzy publicznej ikierownikw jednostek organizacyjnych wykonujcych zadania zwizane z kierowaniem bezpieczestwem pastwa),
dziaajcych wcelu zapewnienia cigoci podejmowania decyzji idziaa dla utrzymania
bezpieczestwa pastwa. Podsystem kierowania bezpieczestwem pastwa rozpatrywany
odrbnie okrelany jest mianem systemu kierowania bezpieczestwem pastwa.
Przygotowanie podsystemu kierowania bezpieczestwem pastwa ma nacelu zapewnienie cigoci funkcji kierowniczych organw wadzy publicznej i kierownikw jednostek organizacyjnych, ktrzy wykonuj zadania zwizane zzapewnieniem bezpieczestwa
pastwa zarwno wczasie pokoju, jak iwrazie zewntrznego lub wewntrznego zagroenia bezpieczestwa pastwa, wtym take wrazie wystpienia dziaa terrorystycznych lub
innych szczeglnych zdarze kryzysowych, atake wczasie wojny23.
Zatem wprocesie kierowania bezpieczestwem udzia bior gwne organy kierowania w pastwie, odpowiedzialne za realizacj zada zwizanych z zapewnieniem bezpieczestwa pastwa zarwno wwymiarze zewntrznym, jak iwewntrznym, wraz zobsugujcymi je urzdami oraz niezbdn infrastruktur. Organami tymi s: prezydent (wraz
z organami doradczymi), rzd wraz z podlegymi mu urzdami, ministrowie kierujcy
okrelonymi dziaami administracji rzdowej oraz gwne organy administracji rzdowej
(naktre naoono zadania zobszaru bezpieczestwa pastwa), atake wojewodowie oraz
organy samorzdu terytorialnego wraz zobsugujcymi ich urzdami (rys. 2).
W strukturze przepywu strumieni informacyjno-decyzyjnych pomidzy elementami
systemu kierowania bezpieczestwem pastwa umieszczono parlament, ktry w kadym
pastwie jest organem wadzy ustawodawczej i nie wchodzi w skad elementw systemu
kierowania bezpieczestwem pastwa. Jednake rola parlamentu jest bardzo istotna wprocesie wypracowania decyzji przez gwne organy wadzy wykonawczej, zwaszcza wsytuacji, gdy podjcie decyzji wymaga szybkich zmian legislacyjnych. Ponadto dokompetencji parlamentu wzakresie zapewnienia bezpieczestwa pastwa naley rwnie przeprowadzanie okresowych debat natemat rnych aspektw bezpieczestwa pastwa. Ten element
demokracji uwaa naley za bardzo wany nadrodze dobudowania bezpieczestwa pastwa. Wwyniku takich debat w parlamencie powinna zosta okrelona przede wszystkim
misja iracji stanu, wtym rwnie powinno nastpi sprecyzowanie zbioru celw iwartoci stanowicych podstaw doprzyjcia strategii bezpieczestwa pastwa, bdcej wykadni dla wszystkich strategii dziedzinowych wpastwie. Dlatego te wcelach analitycznych
warto pokaza parlament na schemacie przepywu strumieni informacyjno-decyzyjnych
pomidzy elementami systemu kierowania bezpieczestwem pastwa.
23
J. Staczyk, Wielowymiarowo bezpieczestwa zarys problematyki, [w:] Bezpieczestwo czowieka, a proces wsparcia spoecznego, praca zbiorowa pod red. naukow J. Dbowskiego, E. Jarmocha, A.W. widerskiego,
Wyd. Akademii Podlaskiej, Siedlce 2007, s.18.
ARTYKUY
105
Organy doradcze
Prezydenta
Prezydent
Pozarzdowe orodki
analityczne
Premier
Rada Ministrw
Gwne organy
administracji rzdowej
Urzdy i organy
doradcze Premiera
i rzdu
Ministerstwa
Wojewodowie
Faza realizacji decyzji
Parlament
Faza wypracowania decyzji
Rys. 2. Przepyw strumieni informacyjno-decyzyjnych pomidzy elementami

systemu kierowania bezpieczestwem pastw
Organy samorzdu
terytorialnego
przepyw strumieni informacji

przepyw strumieni decyzji
Narysunku 2 wyszczeglniono rwnie pozarzdowe orodki analityczne (POA), ktre powinny stanowi zaplecze merytoryczno-analityczne parlamentu, prezydenta irzdu.
POA stanowi orodki, wktrych nie tylko szbierane ianalizowane dane dotyczce wielu aspektw bezpieczestwa pastwa (wtym. m.in. dotyczce wykorzystywania szans oraz
moliwoci przeciwstawiania si zagroeniom), ale w ktrych rwnie dochodzi do wymiany rnych myli i pogldw niekoniecznie zgodnych z oficjalnymi pogldami ekipy rzdowej. Uwzgldnianie analiz POA niewtpliwie uatwioby wypracowanie skutecznych decyzji zapewniajcych bezpieczestwo pastwa w kadych uwarunkowaniach. Zatem istotne jest, eby takie orodki istniay wsystemie wypracowania decyzji przez podsystem kierowanie bezpieczestwem pastwa. Naznaczenie takiego elementu zwraca uwag Jerzy Staczyk, ktry widzc konieczno stworzenia ponadrzdowej struktury organizacyjnej, traktujcej bezpieczestwo pastwa kompleksowo we wszystkich jego wymiarach,
podkrela e [] nie moe zabrakn miejsca na stworzenie specjalistycznych orodkw
106
analityczno-strategicznych, zdolnych dointerdyscyplinarnego odczytywania rezultatw pracy

analitycznej rnych sub pastwowych iweryfikowania ich woparciu odoradztwo orodkw akademickich24.
Podkreli naley, e samo zdefiniowanie systemu bezpieczestwa pastwa (z systemem kierowania i podsystemami wykonawczymi) to za mao. Wieloaspektowy charakter szans izagroe (realnych, potencjalnych ihipotetycznych) wymaga odgwnych organw wadzy wykonawczej nie tylko uczestniczenia w systemie kierowania bezpieczestwem pastwa, ale przede wszystkim wdroenia racjonalnego procesu zarzdzania tym
bezpieczestwem. Wtakim procesie system bezpieczestwa pastwa moe by swoistym
narzdziem, ktre poprzez oddziaywanie narodowisko bezpieczestwa uatwi nie tylko osignicie stabilnoci inienaruszalnoci granic, ale przede wszystkim stworzy warunki
doswobodnego rozwoju pastwa we wszystkich dziedzinach dziaalnoci spoecznej. Proces ten zobrazowa mona modelem prakseologicznym, bazujcym natzw. acuchu dziaania (trjce Kotarbiskiego) rys. 3.
Rys. 3. Prakseologiczny model procesu zapewnienia bezpieczestwa pastwa
Szanse
i zagroenia
Szanse
i zagroenia
Ukad
wypracowani
a decyzji
Podsystemy
wykonawcze
SBP
rodowisko
bezpieczestw
a pastwa
Warunki
zapewnienia
bezpieczestwa
pastwa
Wspczenie takie podejcie do problemu zapewnienia bezpieczestwa pastwa

gwarantuje z duym prawdopodobiestwem wykorzystanie pojawiajcych si szans oraz
przeciwdziaanie wielowymiarowym wyzwaniom pojawiajcym si wrodowisku bezpieczestwa pastwa.
Warto tu podkreli, e w klasycznym ujciu procesu zarzdzania wyszczeglnia si
nastpujce funkcje: planowanie, organizowanie, motywowanie ikontrolowanie. Zpunktu widzenia efektywnoci dziaania administracji publicznej25 najatwiejszymi do identyfikacji s etapy motywowania i kontrolowania. Zaoy naley bowiem, e praktyczne wykorzystywanie dostpnych rodkw finansowych wcelu osignicia zaoonych ce24
25
J. Staczyk, Wielowymiarowo bezpieczestwa zarys problematyki, [w:] Bezpieczestwo czowieka, a proces wsparcia spoecznego, praca zbiorowa pod red. naukow J. Dbowskiego, E. Jarmocha, A.W. widerskiego,
Wyd. Akademii Podlaskiej, Siedlce 2007, s.18
Przez efektywno dziaa organw administracji publicznej wzakresie zapewniania bezpieczestwa pastwa
naley rozumie taki sposb postpowania tych organw, by majc nawzgldzie cel dziaalnoci oraz ograniczono rodkw sucych jego realizacji, doprowadzi douzyskania maksymalnych efektw przy okrelonych, zaoonych nakadach (zasada najwikszej wydajnoci) albo dominimalizacji nakadw ponoszonych
dla osignicia zaoonego efektu (zasada oszczdnoci).
ARTYKUY
107
lw musi uwzgldnia waciwe motywowanie ikontrolowanie uzyskiwanych wynikw26.

Istotnym natomiast problemem (wci niedocenianym) jest waciwe podejcie doprocesu
planowania iorganizowania.
Bardzo istotnym elementem jest proces planowania, zwaszcza z powodu wystpujcych rozbienoci w podejciu do problemu przez podmioty wykonawcze systemu
bezpieczestwa pastwa, ktre realizuj proces planowania obronnego oraz planowania
w innych sferach bezpieczestwa, w tym m.in.: bezpieczestwa publicznego, energetycznego, spoecznego, zdrowotnego czy ekologicznego. Poszczeglne ogniwa tego podsystemu
powinny by rozlokowane nawszystkich szczeblach administracji publicznej odszczebla
administracji rzdowej, adoszczebla administracji samorzdowej.
Napodstawie oceny zagroe (wwymiarze wewntrznym izewntrznym) Rada Ministrw powinna cyklicznie wydawa stosowne wytyczne do planowania bezpieczestwa
pastwa. Dziki nim wszystkie podmioty administracji rzdowej i samorzdowej, zaangaowane wrealizacj zada zapewnienia bezpieczestwa pastwa, powinny wykonywa
tosame plany oidentycznym ukadzie merytorycznym rnice si jedynie stopniem
szczegowoci ihoryzontem planowania. Rada Ministrw powinna rwnie okreli sposb finansowania zda ujtych wtych planach27.
Zkolei podsystem organizowania ma istotne znaczenie dla efektu kocowego osignicia wskazanych celw, niewaciwie dobrana struktura organizacyjna moe bowiem
wprocesie realizacji nie tyle oddala, ile wrcz utrudnia osiganie celw kocowych. Zatem podsystem ten ma te bardzo istotne znaczenie wprocesie zarzdzania. Stanowi niejako uzupenienie podsystemu planowania wprocesie przepywu strumieni informacyjnodecyzyjnych pomidzy elementami systemu bezpieczestwa pastwa. Poszczeglne ogniwa
tego podsystemu powinny rwnie by rozlokowane nawszystkich szczeblach zarzdzania
ich projekcja naley dokompetencji Rady Ministrw musi ona jednak nie tylko spenia wymagania wzakresie eliminacji zagroe, ale rwnie zapewnia osignicie efektu
synergii podejmowanych dziaa. Szczeglny nacisk musi by pooony nadobr struktury naszczeblu operacyjnym zarzdzania, gdzie znajduj si gwne elementy wykonawcze
systemu bezpieczestwa pastwa.
Nieco odmienny odklasycznego pojmowania zarzdzania jest podsystem analityczno-informacyjny. Wprocesie zarzdzania systemem bezpieczestwem pastwa pozyskiwanie
wiarygodnej informacji rdowej idokonywanie stosownych analiz pod ktem pojawiajcych si szans izagroe (jak iprognozowanie przyszych zagroe), atake wskazywanie
organom wadzy wykonawczej nie tylko pozyskanych informacji wpostaci syntetycznych
raportw, ale rwnie wariantw rozwiza, znacznie uatwia podejmowanie decyzji. Ma
toszczeglnie istotne znaczenie wsytuacjach kryzysowych, gdy czas jest gwnym determinantem podjcia niezbdnych dziaa wcelu zapewnienia bezpieczestwa pastwa. Tymczasem wpodsystemie analityczno-informacyjnym wci niedoceniane sPOA.
26
27
Niezalenie oddziaa motywacyjno-kontrolnych podejmowanych przez samych wykonawcw, racjonalne

wydatkowanie rodkw publicznych wkadym pastwie podlega szczeglnej kontroli realizowanej przez organy pozarzdowe, powoane dotego namocy odrbnych aktw prawnych.
Orandze takich wytycznych niech wiadczy to, ewPolsce pomimo wdroenia planowania iprogramowania
obronnego nie udao si zintegrowa tego procesu chociaby zsystemem planowania wramach zarzdzania
kryzysowego, nie wspominajc ju o innych sferach zapewnienia bezpieczestwa. Stanowi to trudno dla
kadego szczebla administracji, gdzie tworzone stakowe plany.
108
Majc nawzgldzie dotychczasowe rozwaania, podkreli naley, ezpunktu widzenia skutecznoci procesu zarzdzania bezpieczestwem pastwa wacuchu podejmowania decyzji istotne role odgrywaj nastpujce elementy: parlament, prezydent (wraz zorganami doradczymi), Rada Ministrw (wraz zurzdami iorganami doradczymi) oraz pozarzdowe orodki analityczne (por. rys. 2).
Jak ju wczeniej wspomniano, parlament formalnie nie wchodzi wskad elementw
podsystemu kierowania bezpieczestwem pastwa. Jednake jego rola wprocesie wypracowania decyzji przez gwne organy wadzy wykonawczej jest bardzo istotna. Ponadto sam proces zarzdzania bezpieczestwa pastwa rozpoczyna si okreleniem naforum
parlamentu misji iracji stanu. Napodstawie znanego katalogu zagroe realnych oraz potencjalnych okrelany jest zbir strategicznych celw wdziedzinie bezpieczestwie, ktry
zkolei powinien znale swoje odzwierciedlenie wzapisach strategii bezpieczestwa pastwa. W opracowaniu tej strategii uczestniczy powinni zarwno prezydent, Rada Ministrw, jak ipozarzdowe orodki analityczne28. Samo za przyjcie dokumentu nastpowa
powinno naforum parlamentu wpostaci stosownej uchway, ktr nastpnie kontrasygnowaby prezydent.
Tak opracowana strategia posiadaaby rang dokumentu ponadrzdowego, awwczas
cele wdziedzinie bezpieczestwa stayby si swoistymi wytycznymi dla kadego kolejnego rzdu doopracowania wasnej koncepcji strategicznej realizacji polityki bezpieczestwa
pastwa na okres kadencji rzdu oczywicie zgodnej z celami strategii bezpieczestwa
pastwa. Takie rozwizanie niewtpliwie wpynoby naprzejrzysto procesu planowania
strategicznego wpastwie. Rada Ministrw uczestniczyaby wprocesie przyjmowania strategii bezpieczestwa pastwa, awramach biecej polityki pastwa opracowywaaby rne koncepcje dziaania wcelu zapewnienia bezpieczestwa wposzczeglnych jego paszczyznach29.
Napodstawie identyfikacji celw strategicznych Rada Ministrw powinna dokona ich
hierarchii, opracowujc koncepcj strategiczn rzdu naczas kadencji. Dokument ten powinien zawiera katalog celw szczegowych dla kadego celu strategicznego. Podkreli
naley, eniezalenie odanaliz rodowiska bezpieczestwa przeprowadzanych przez POA
rwnie orodki rzdowe czy orodki bdce wdyspozycji poszczeglnych ministrw dokonuj nabieco takich analiz. Problemem jest zebranie tych analiz wjednym orodku,
ktry dokonaby ich oceny wpostaci syntetycznego materiau30.
28
29
30
Rol POA powinno by m.in. biece analizowanie rodowiska bezpieczestwa, a w sytuacji gdy prognoza zagroe bdzie wymagaa zmiany celw strategicznych pastwa zgoszenie stosownej inicjatywy naforum parlamentu. POA wystpi rwnie zinicjatyw nowelizacji strategii bezpieczestwa pastwa. Oczywicie ztak inicjatyw moe rwnie wystpi Rada Ministrw lub prezydent. Istot rzeczy jest, aby zbir celw strategicznych odpowiada aktualnemu katalogowi szans izagroe bezpieczestwa pastwa. Wtym zakresie gwne prace analityczne wykonywa mog wanie POA.
Istot takiego rozwizania jest uniknicie sytuacji, gdy Rada Ministrw przyjmuje strategi bezpieczestwa,
anastpnie sama j realizuje. Strategia jest dokumentem wieloletnim, ale kadencja rzdu trwa 4 lata. Zmiana
rzdu powoduje, estrategia przyjta przez poprzedni rzd wcale nie musi by kontynuowana. Tymczasem
sfera bezpieczestwa pastwa wymaga cigoci i kontynuacji w perspektywie wieloletniej. Szerzej: Marek
Z.Kulisz, Proces planowania bezpieczestwa pastwa wokresie transformacji ustrojowej, Wydaw. Wyd. Stanisaw Dworecki, Zakad Wydawnictw Statystycznych, Radom 2007.
Zewzgldu nato, eorodki rzdowe iprezydenckie czsto rywalizuj zesob, taki gwny orodek analityczny mgby by usytuowany przy parlamencie.
ARTYKUY
109
Jeeli analiza biecych wyzwa, wtym szans oraz realnych ipotencjalnych zagroe,
nie wymaga zmiany celw szczegowych, ich realizacja rozpoczyna si napoziomie taktycznym przez poszczeglne podsystemy wykonawcze systemu bezpieczestwa pastwa.
Napodstawie identyfikacji celw szczegowych opracowywane strzy strategie dziedzinowe dotyczce zapewnienia bezpieczestwa wsferze: spoecznej, gospodarczej oraz militarnej rys. 4.
Rys. 4. Trzy poziomy zarzdzania pastwem (wg kategorii instytucjonalnych)
POZIOM STRATEGICZNY
Parlament, Prezydent, Rada Ministrw (top management) okrelaj misj
iracj stanu pastwa, identyfikuj strategi bezpieczestwa pastwa,
awtym cele strategiczne (coczyni? kiedy? wjakim kierunku poda?),
atake niektre rodki imetody realizacji celw.
Planowanie decyzji dotyczcych celw strategicznych pastwa
(koncepcja strategiczna rzdu) whoryzoncie czasu 4 lat.
POZIOM TAKTYCZNY
Ministrowie, kierownicy gwnych organw administracji rzdowej, wojewodowie
(middle management) koncentruj si nasposobach realizacji celw strategicznych
(jak je realizowa? kiedy? jakimi szczegowymi metodami irodkami?).
Planowanie decyzji dotyczcych strategii dziedzinowych pastwa wsferze: spoecznej,
gospodarczej oraz militarnej zadania gwne whoryzoncie czasu od2 do4 lat.
POZIOM OPERACYJNY
Organy administracji samorzdowej, atake przedsibiorcy realizujcy zadania wobszarze zapewnienia
bezpieczestwa pastwa (first-line, supervisory management) koncentruj si nasystemie realizacji
zada oraz biecej kontroli ich wykonania (co? kto? kiedy? gdzie? oraz za pomoc jakich szczegowych
rodkw imetod bdzie realizowa cele szczegowe).
Planowanie decyzji dotyczcych zwykle jednego wyspecjalizowanego celu szczegowego
podzadania whoryzoncie czasu do1 roku.
Wtym momencie musi nastpi analiza si irodkw, jakimi dysponuj poszczeglne

podsystemy wykonawcze systemu bezpieczestwa pastwa, ktre maj bezporednio realizowa swoiste usugi bezpieczestwa wtrzech obszarach: spoecznym, gospodarczym imilitarnym. Pomimo zaoonej moduowoci tych podsystemw ich moliwoci realizacyjne
sograniczone naog zewzgldw finansowych budetu pastwa. Wsytuacji gdy dokonana analiza wykae, eopracowane plany dziaa snierealistyczne, nastpi powinna
zmiana hierarchii celw szczegowych iweryfikacja planw dziaania.
Kolejnym etapem jest realizacja gwnych zada wynikajcych ze strategii dziedzinowych, dotyczcych sfery bezpieczestwa: spoecznego, gospodarczego oraz militarnego.
Realizatorami tych zada bd organy administracji publicznej oraz jednostki organizacyjne (wtym przedsibiorstwa) wykonujce zadania wdanych podsystemach bezpieczestwa.
110
Naszczeblu operacyjnym, napodstawie rocznych planw dziaania, zadania gwne rozpisywane snapodzadania dla poszczeglnych komrek organizacyjnych anawet poszczeglnych osb funkcyjnych. Istotne jest, aby na tym poziomie pooy szczeglny nacisk
naproces kontroli, ktry powinien wychwyci wszelkie odchylenia procesu realizacyjnego
odzaoonych planw.
Pamita naley, e rodowisko bezpieczestwa cechuje si dynamicznymi, wielokierunkowymi itrudnymi dookrelenia zmianami, zatem analiza wyzwa pod ktem szans
izagroe musi by procesem cigym. Wnioski POA ztej analizy nabieco powinny by
przekazywane Radzie Ministrw, ktra powinna uwzgldnia je wcyklu realizacyjnym zada. Rada Ministrw rwnie posiada orodki analityczne, ktre powinny wspomc analizy POA. Natej podstawie dokonywane szmiany wukadzie wykonawczym poszczeglnych podsystemw systemu bezpieczestwa pastwa lub zmiany w hierarchii realizowanych zada.
Dopiero pena realizacja wszystkich zada napoziomie operacyjnym warunkuje osignicie celw szczegowych, ate zkolei swykadnikiem osignicia celw strategicznych
zapisanych wstrategii bezpieczestwa pastwa. Porwnanie procesu realizacyjnego zzaoonymi celami dokonywane jest nie tylko przez orodki rzdowe, ale rwnie przez zaplecze analityczne parlamentu, prezydenta, atake obligatoryjnie przez POA. Zgodno tych
orodkw codoosignicia wszystkich celw strategicznych gwarantuje wpeni zrealizowanie usugi bezpieczestwa wzakresie zapewnienia stabilnoci granic terytorialnych oraz
zagwarantowania stabilnoci wewntrznej pastwa, dajcej moliwo wszechstronnego
iniezakconego rozwoju, cowkonsekwencji umoliwi zaspokojenie wszelkich egzystencjalnych ibehawioralnych potrzeb spoeczestwa.
Stan taki jest jednak stanem idealnym, ale dynamika zmian rodowiska bezpieczestwa oraz trudnoci wprognozowaniu zdarze sprawiaj, emona mwi jedynie ostanie bezpieczestwa pastwa bardziej lub mniej zblionego dostanu idealnego. Istotne jest
jednak by proces zapewnienia bezpieczestwa pastwa by procesem cigym i natychmiastowo realizowanym nawszystkich szczeblach zarzdzania. Pamita bowiem naley,
eistot sprawnego zarzdzania procesem zapewnienia bezpieczestwa pastwa jest dokadne iszybkie przeoenie koncepcji strategicznej opracowanej nanajwyszym szczeblu
zarzdzania nakonkretne cele (zawarte wstrategiach dziedzinowych) dla poszczeglnych
elementw systemu bezpieczestwa pastwa lub wykonawcw w poszczeglnych sektorach administracji (ministrw lub kierownikw jednostek organizacyjnych administracji
rzdowej), anastpnie naszczegowe podzadania realizowane naszczeblu operacyjnym
por. rys. 4.
Pamita naley, ekady zwykonawcw napoziomie taktycznym ma okrelon swobod dziaania i tylko od jego merytorycznego przygotowania (wiedzy oraz dowiadczenia) oraz doboru odpowiedniego zespou ludzi zaley, wjakim stopniu potrafi otrzymane
cele przeoy nakonkretne zadania dowykonania przez konkretny element systemu bezpieczestwa pastwa lub siy irodki wydzielone zposzczeglnych resortw wystpujcych
wprocesie realizacji danego celu.
Warto wtym miejscu zauway, ebdna interpretacja otrzymanych celw (napoziomie taktycznym) lub bdny dobr zada (napoziomie operacyjnym) przeoy si nanajniszy szczebel zarzdzania, towanie bowiem naszczeblu operacyjnym decyduje si, co,
ARTYKUY
111
kto, czym ijak ma wykona, czyli poszczeglne zadania przeoone zostaj nawiele czynnoci niezbdnych do wykonania, by waciwie zrealizowa poszczeglne zadania gwne. Wbrew pozorom natym szczeblu zarzdzania mamy najlepsze kadry, ktre doskonale radz sobie wsytuacjach ekstremalnych problemem pozostaje zarzdzanie naszczeblu taktycznym i strategicznym. Jednake nawet najlepsze kadry szczebla operacyjnego,
posiadajce wiedz idowiadczenie nie swstanie zapewni osignicie celw strategicznych, gdy bdy wokrelaniu celw czstkowych naszczeblu strategicznym czy zada taktycznym przeo si automatycznie naczynnoci wykonywane naszczeblu operacyjnym.
Moe tonie tylko opni osignicie zaoonych doosignicia celw strategicznych, ale
wskrajnych wypadkach wrcz uniemoliwi ich osignicie.
Zatem usuga bezpieczestwa realizowana w sferze spoecznej, gospodarczej czy militarnej, by bya skuteczna, nie moe by naraona na okresowe fluktuacje realizacyjne
naszczeblu strategicznym.
Tymczasem w procesie zarzdzania bezpieczestwem pastwa czsto zauwaany jest
brak waciwej wsppracy midzy prezydentem a Rad Ministrw. Niestety kohabitacja
pomidzy tymi organami niekiedy stanowi istotny problemem w procesie zarzdzania.
Oba te organy zreguy maj wasne zaplecza merytoryczne oraz organy doradcze wsprawach bezpieczestwa pastwa. Dokonanie idealnego, cile literalnego, podziau kompetencji pomidzy tymi dwoma organami bez radykalnej zmiany konstytucyjnej formy sprawowania wadzy jest bardzo trudne, a czasami nawet niemoliwe. Dobitnym przykadem koniecznoci dokonania takich zmian bya sytuacji naSowacji wlatach 1994-1998.
W tym okresie Sowacja bya terenem licznych i stale narastajcych konfliktw pomidzy premierem Vladimirem Meiarem a prezydentem Michalem Kovaem. Jak podkrela Krzysztof Skotnicki, denie premiera doprzejcia caej wadzy wpastwie przejawiao si winterpretowaniu niejasnych postanowie konstytucji wsposb wygodny dla realizacji
zaoonych celw. Oficjalnie zacz onte gosi potrzeb zmiany ustroju pastwa naprezydencki bd kanclerski. Napicia ikonflikty wSowacji osigny wpewnym momencie tak
skal, e wpyno to niekorzystnie na pozycj tego pastwa na arenie midzynarodowej31.
Nic wic dziwnego, ewwyniku przeprowadzonych zmian konstytucji Sowacji w2001r.
rzd przesta peni funkcj najwyszego organu wadzy wykonawczej, asta si naczelnym
organem tej wadzy. Natomiast pozycja ustrojowa gowy pastwa ulega w Republice Sowackiej wyranemu usamodzielnieniu iwzmocnieniu32. Odbyo si tojednak nadal wklasycznym systemie parlamentarnym, wktrym gowa pastwa pomimo wzmocnienia swego
usytuowania wsystemie naczelnych organw pastwa nie posiada bardzo szerokich kompetencji iodgrywa rol swoistego arbitra. Podkreli zatem naley, enowelizacje konstytucji uchwalone wlatach 1998-2001 dokonay zmiany usytuowania prezydenta wsystemie
wadzy wykonawczej iprzyczyniy si douoenia poprawnych relacji zrzdem wsystemie
wadzy wykonawczej. Zmiany powysze nie miay wikszego znaczenia ustrojowego, ale
wyranie wpyny napoprawienie relacji pomidzy parlamentem, prezydentem arzdem
naklasycznych zaoeniach systemu parlamentarnego.
Warto jednak zaznaczy, eniezalenie odszczegowoci zapisw kompetencji gwnych organw wadzy wykonawczej w ustawie zasadniczej zawsze pozostanie obszar
31
32
K. Skotnicki, Wstp doKonstytucji Sowacji, Wydaw. Sejmowe, Warszawa 2003, s.25.

Ibidem s.31.
112
dziaania wymagajcy wsppracy obu organw (prezydenta ipremiera) wimi wyszych

celw, atakim celem niewtpliwie jest bezpieczestwo pastwa33.
Oznacza to, enaszczeblu strategicznym pastwa brak wsppracy premiera zprezydentem w rozwizywaniu problemw dotyczcych bezpieczestwa pastwa nie suy ani
poprawnoci procesu decyzyjnego, ani szybkoci podejmowanych decyzji. Tymczasem
wypracowane decyzje naszczeblu strategicznym implementowane snaszczeblu taktycznym, anastpnie wpostaci szczegowych zada stanowi podstaw dopodjcia dziaa
realizacyjnych naszczeblu operacyjnym.
Wydaje si, e platform pomocn w znalezieniu konsensusu pomidzy prezydentem aRad Ministrw moe stanowi orodek analityczny usytuowany przy parlamencie,
awsppracujcy zPOA. Takie orodki niezalene odobu organw wadzy wykonawczej,
ale umiejscowione whierarchii administracji publicznej (por. rys. 2), mog tworzy raporty, opracowania, prognozy iwytyczne wdziedzinie bezpieczestwa pastwa, ktre nie tylko
powinny by uwzgldniane wprocesie realizacji zapewnienia bezpieczestwa pastwa, ale
rwnie stanowi mog punkt wyjcia do wszelkich debat parlamentarnych dotyczcych
bezpieczestwa pastwa, wtym debat zudziaem prezydenta.
Podsumowujc dotychczasowe rozwaania, mona stwierdzi, epodzia systemu bezpieczestwa pastwa na cztery podsystemy (kierowania i trzy podsystemy wykonawcze)
nie jest najprostszy, ale zjednej strony wypenia zakres merytoryczny definicji bezpieczestwa pastwa, azdrugiej uatwia proces zarzdzania tym systemem. Ponadto taki podzia
nie zamyka moliwoci rozbudowy adnego zpodsystemw. Zaoono bowiem, eproces
zarzdzania bezpieczestwem pastwa zakada budow moduow systemu bezpieczestwa pastwa. Zatem rwnie jego podsystemy maj moliwo doczania kolejnych elementw w zalenoci od potrzeb na przykad podsystem bezpieczestwa spoecznego
moe by rozbudowywany oszereg elementw tworzcych spjny ukad dziaajc narzecz
zapewnienia egzystencjalnych ibehawioralnych warunkw rozwoju (bytu) spoeczestwa
we wszystkich dziedzinach ycia. Takimi elementami mog by na przykad siy i rodki
przeciwdziaajce korupcji, zagroeniom epidemiologicznym, patologii spoecznej (narkomanii, pijastwu, trwaemu bezrobociu itp.).
Z kolei wczenie w proces wypracowania decyzji pozarzdowych orodkw analitycznych, zgwnym orodkiem usytuowanym przy parlamencie, uatwi proces zarzdzania bezpieczestwem pastwa, a tym samym przyczyni si do skutecznej realizacji kompleksowej usugi bezpieczestwa pastwa.
33
Wwielu pastwach europejskich zparlamentarno-prezydenckim systemem sprawowania wadzy wsppraca gwnych organw wadzy wykonawczej uczestniczcych w procesie zarzdzania bezpieczestwem
pastwa jest moliwa nawet woparciu ooglne zapisy wustawach zasadniczych.
ARTYKUY
The management of a state security system

Summary
The dynamics of changes in the environment of state security imposed on states
the necessity of creating a stream of specific security services. The text presents the
writers point of view on the functioning of a security system of such a special organisation as a state during the execution of a process of providing a widely understood security. The writer emphasises the importance of cohabitation at the strategic level, where the achieved decisions are implemented on the tactic level and
then, in the form of particular tasks constitute the base for undertaking the executive actions at the operational level. The division of a state security system into four
sub-systems (the managment one and three executive sub-systems) facilitates the
process of managing this system and, moreover, meets contemporary international
realia and the character of contemporary challenges.
113
Piotr MICKIEWICZ

wrozwizaniach legislacyjnych iorganizacyjnych
W artykule omwiono prawne i organizacyjne uwarunkowania systemu bezpieczestwa wewntrznego Federacji Rosyjskiej. Woparciu ozaoenia polityki bezpieczestwa zaprezentowano kompetencje poszczeglnych organw pastwa wsferze bezpieczestwa i obronnoci. Przedstawiono obowizujce rozwizania legislacyjne iorganizacyjne, dotyczce przeciwdziaaniu zagroeniom bezpieczestwa
ocharakterze militarnym iprzeciwdziaania zagroeniu terrorystycznemu. Scharakteryzowano take prawno-organizacyjne rozwizania dotyczce systemu zarzdzania kryzysowego oraz funkcjonowania policji jako instytucji zapewniajcej odpowiedni poziom bezpieczestwa publicznego.
Federacja Rosyjska jest pastwem o zoonej, liczcej 89 rwnoprawnych podmiotw,

strukturze terytorialnej1. System wadzy pastwowej tworz organy wadzy federalnej oraz
jej podmiotw2, ale gwn rol odgrywaj struktury wykonawcze. Dominujc pozycj ma
prezydent Federacji, ktry odpowiada za prowadzenie oglnej polityki wewntrznej izagranicznej oraz kreowaniu wsppracy wramach Wsplnoty Niepodlegych Pastw3. Posiada take prerogatywy wobec rzdu, a jego pozycj wobec struktur wadzy podmiotw
Federacji sankcjonuje, wprowadzony namocy dekretu nr 849 z13 maja 2000 roku penomocnym przedstawicielu prezydenta Federacji Rosyjskiej wOkrgu Federalnym, podzia terytorialny pastwa na8 okrgw4.
1
Struktur administracyjn pastwa tworzy 21 republik, 6 krajw zwizkowych, 49 obwodw, 2 miasta federalne ( Moskwa iSankt-Petersburg) 1 obwd autonomiczny (ydowski), 10 okrgw autonomicznych oraz
obszary wydzielone poza granicami Federacji (Bajkonur w Kazachstanie wydzielone czci Sewastopola
naUkrainie oraz stacje polarne naAntarktydzie iwArktyce).
Artyku 11 Konstytucji. W przedstawionym systemie organy ustawodawcze podmiotw Federacji pochodz zwyborw bezporednich ipowszechnych ipeni funkcj organu przedstawicielskiego, uprawnionego
dostanowienia prawa, jego egzekwowania ikontroli przestrzegania napodlegym terytorium. Lokalne organy wadzy wykonawczej realizuj polityk wytyczon im przez organy ustawodawcze oraz sodpowiedzialne
za realizacj zada nakadanych przez ustawodawcze iwykonawcze wadze zwierzchnie.
Organem wadzy ustawodawczej jest Zgromadzenie Federalne, skadajce si z Rady Federacji oraz Dumy
Pastwowej. Rozwizania konstytucyjne uznaj Dum za izb o charakterze politycznym, z rozbudowanymi kompetencjami wsferze prawodawczej ikontrolnej oraz kreacyjnej (akceptacja decyzji omianowaniu wysokich urzdnikw pastwowych). Dziaania Rady Federacji wpraktyce sprowadzaj si doroli stranika
praw Federacji.
Najego mocy dodatkowo powoano 7 okrgw, aod19 stycznia 2010 r. zOkrgu Poudniowego wydzielono
dodatkowy Pnocnokaukaski Okrg Federalny. Rosja podzielona jest na8 okrgw federalnych: Centralny,
Poudniowy, Pnocno-Zachodni, Dalekowschodni, Syberyjski, Uralski, Nadwoaski oraz Pnocnokaukaski. Kieruj nim mianowani przez szefa pastwa gubernatorzy sprawujcy midzy innymi nadzr nad strukturami kontroli fiskalnej oraz prokuratorami.
ARTYKUY
115
Tabela 1. Uprawnienia prezydenta wobec spoeczestwa

ipozostaych struktur aparatu wadzy
Rodzaj uprawnie
Uprawnienia oglne
Uprawnienia
wstosunku
doparlamentu
Uprawnienia
wstosunku dorzdu
federalnego
Uprawnienia
wstosunku dosdw
Zakres uprawnie szczegowych

Reprezentowanie Federacji Rosyjskiej
Kierowanie polityk zagraniczn
Penienie funkcji zwierzchnika si zbrojnych
Zatwierdzanie doktryny bezpieczestwa
Tworzenie struktury administracji Prezydenta Federacji
Przyjmowanie listw uwierzytelniajcych,
Powoywanie iodwoywanie przedstawicieli dyplomatycznych
Zarzdzanie referendum iwyborw doDumy Pastwowej
Przedkadanie projektw ustaw
Podpisywanie uchwalonych ustaw Federacji
Prawo weta
Prawo zwrcenie si doZgromadzenia Federalnego zordziem ostanie
pastwa iinformacj okierunkach polityki wewntrznej izagranicznej
pastwa
Okrelanie kierunkw polityki rzdu
Moliwo wpywu nasposb realizacji polityki rzdu oraz jego
struktur iobsad personaln
Prawo doodwoania ipowoania premiera (za zgod Dumy) oraz
czonkw rzdu (nawniosek premiera)
Prawo dodymisji rzdu wprzypadku zoenia powtrnego wotum
nieufnoci lub odmowy przez Dum wyraenia wotum zaufania
Przedstawianie Radzie Federacji kandydatw nasdziw sdw
Konstytucyjnego, Najwyszego iNSA
Prawo wystpienia orozstrzygnicie zgodnoci aktw prawnych
zKonstytucj idokonania jej wykadni
Doprerogatyw zastrzeonych wycznie dla wadz federalnych naley prawo dokoordynowania polityki bezpieczestwa pastwa, obejmujce take kwestie nadzoru nad produkcj zbrojeniow iprzemysem obronnym, okrelenia zasad obrotu produkcj zbrojeniow, produkcj substancji trujcych iodurzajcych oraz sposobu ich wykorzystania5. Zcaoksztatu dziaa w sferze bezpieczestwa we wsplnej kompetencji wadz federalnych
i podmiotw pozostawiono tylko problematyk bezpieczestwa publicznego oraz zarzdzania kryzysowego.
Oprcz sfery bezpieczestwa obszary wycznej kompetencji Federacji obejmuj caoksztat polityki zagranicznej, procedury uchwalania, zmiana ikontrole przestrzegania Konstytucji, regulacji ustroju federalnego,
podziau terytorialnego Federacji, zakresu praw czowieka, wolnoci osobistych, mniejszoci narodowych
oraz obywatelstwa, atake dotyczcych charakteru, struktury ifunkcjonowania systemu politycznego wadz
federalnych. Wjej kompetencji pozostaj take kwestie zarzdzania wasnoci pastwow istanowienia prawa wzakresie jednolitego rynku ijego funkcjonowania oraz budetu. Wkompetencji podmiotw Federacji
pozostawiono za problematyk ochrony praw czowieka, wolnoci osobistych, mniejszoci narodowych, szereg dziaa obejmujcych polityk kulturow ispoeczn, ochrony zdrowia iopieki socjalnej.
116
1. Bezpieczestwo militarne ikierowanie obronnoci pastwa

wrosyjskich rozwizaniach prawnych iorganizacyjnych
Rosyjsk polityk bezpieczestwa oraz wynikajce zniej zadania dla systemu bezpieczestwa okrela Strategia Bezpieczestwa Federacji Rosyjskiej z12 maja 2009 roku6 oraz uszczegawiajca te zaoenia Doktryna Wojenna z5 lutego 2010 roku7. Jednak wdokumentach
tych uwzgldniono cae spektrum zada w sferze bezpieczestwa wewntrznego Federacji, zwaszcza okrelono wnich zadania pastwa ijego instytucji8. Podkreli jednak naley, ewprowadzane zmiany nie naruszaj rozwiza ustrojowych, lecz znaczco poszerzaj
zakres odpowiedzialnoci poszczeglnych segmentw administracji pastwa9. Bezpiecze6
2020 ,
12 2009 . 537. podtrzymaa ona rozwizania zawarte wDekrecie Prezydenta z05 lutego 2010 N 146 Odoktrynie wojennej Federacji Rosyjskiej
16 2004 . N 1082 ,
27 2007 . 817)
5
2010 . N 146
Szczegowe zadania poszczeglnych rodzajw oraz si zbrojnych wynikaj z zapisw powyszych dokumentw, natomiast obowizki organw wadzy federalnej zostay okrelone w federalnej ustawie O Obronie z 24 kwietnia 1996 r. oraz jej kolejnych modyfikacjach. Zob.
311996 N61-. Szczegowe zapisy dotyczce zada poszczeglnych organw wprowadzano sukcesywnie namocy dekretw prezydenckich z: 30czerwca 2003 (No 86- FZ), 11 listopada 2003 (No 141- FZ),
29 czerwca 2004 (No 58- FZ), 22 sierpnia 2004 (nr 122- FZ), 07 marca 2005 (N0 15- FZ), 04.kwietnia 2005
(No 31- FZ), 26 grudnia2005 (No 185- FZ), 03 lipca 2006 (No 96- FZ), 06.lipca2006 (No 105- FZ), 04 grudnia
2006 (No 201- FZ0, 19 czerwca 2007 (No 103- FZ) oraz 26.06.2007 (No 118- FZ).
Utrzymano przyjt jeszcze w1992 roku zasad, egwn rol wsystemie bezpieczestwa odgrywa prezydent Federacji. Rol organu doradczego prezydenta wypenia, powoywana na mocy na mocy art. 83 p. G
Konstytucji, Rada Bezpieczestwa Federacji. Zadaniem Rady jest wypracowywanie propozycji i rozwiza
dotyczcych funkcjonowania systemu bezpieczestwa Federacji, zaoe strategicznych oraz okrelenie stanu
biecych zagroe oraz opiniowanie wnioskw owprowadzenie stanw nadzwyczajnych. Obraduje onpod
przewodnictwem gowy pastwa, adogrona tzw. Staych Czonkw Rady nale: przewodniczcy izb parlamentu, premier, wicepremier, ministrowie spraw zagranicznych, obrony, spraw wewntrznych, szef administracji prezydenckiej, sekretarz Rady oraz szef Federalnej Suby Bezpieczestwa oraz dyrektor Suby Wywiadu Zagranicznego. Ustawa nakada obowizek prowadzenia obrad rady przynajmniej raz wmiesicu, ajej
decyzje s przyjmowane wikszoci gosw jej staych czonkw i wchodz w ycie po jej zatwierdzeniu
przez prezydenta. Obowizkiem Rady jako organu doradczego prezydenta jest definiowanie interesw pastwa oraz obywateli oraz okrelenie zagroe Federacji Rosyjskiej, okrelanie strategicznych dziaa, zmierzajcych dozapewnienia bezpieczestwa Federacji, uwzgldniajce zalecenia prezydenta Federacji, przygotowywanie zalece dotyczcych dziaa zewntrznych wcelu zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczestwa pastwa iobywateli Federacji oraz planw operacyjnych systemu zarzdzania kryzysowego irozwiza organizacyjnych, majcych nacelu popraw koordynacji dziaa organw wykonawczych wprocesie wykonywania decyzji podejmowanych wdziedzinie bezpieczestwa ioceny ich efektywnoci. Jest ona take uprawniona dozoenia narce prezydenta wniosku dotyczcego wprowadzenia, przeduenia lub rozwizania stanu wyjtkowego. Tym samym podtrzymano stosunkowo niewielki zakres kompetencji przyznanych
organom wadzy ustawodawczej. Duma Pastwowa posiada uprawnienia legislacyjne oraz okrela wydatki
federalne izatwierdza budet obronny Federacji. Natomiast rol Rady Federacji jest aprobata decyzji Dumy
dotyczcych planw finansowania sfery bezpieczestwa oraz tworzonego przez izb nisz prawa federalnego, dekretw prezydenta dotyczcych angaowania si zbrojnych lub innych formacji wojskowych dowykonywania zada zzakresu bezpieczestwa pastwa iich zada pozaustawowych, owprowadzeniu stanw
nadzwyczajnych oraz uyciu si zbrojnych poza granicami Federacji. Zob.
ARTYKUY
117
stwo pastwa pozostao nadal zadaniem, podporzdkowanych prezydentowi Federacji10, si

zbrojnych ima by zapewnione poprzez aktywne uczestnictwo wprocesie stabilizacji sytuacji midzynarodowej oraz realizacj funkcji odstraszania. Za praktyczn realizacj polityki bezpieczestwa, przy wykorzystaniu si zbrojnych oraz innych formacji wojskowych iorganw pastwa, odpowiada rzd Federacji11. Szczegowe rozwizania konstytucyjne nakadaj naniego obowizek konstruowania budetu obronnego oraz opracowywania szczegowych programw rozwojowych sfery bezpieczestwa. Odpowiada ontake za zarzdzanie finansowe imaterialne wsiach zbrojnych iinnych struktur systemu bezpieczestwa
pastwa, wtym stray granicznej, ochrony kolei, obrony cywilnej, sub wywiadu ibezpieczestwa oraz innych formacji wojskowych. Jest instytucj decydujc osposobie funkcjonowania istrukturze organizacyjnej kompleksu przemysu obronnego. Jako organ prowadzcy polityk bezpieczestwa posiada prawo dowdraania przepisw iregulacji prawnych
w dziedzinie obronnoci, ustanawiania zada i kierowania dziaaniami wszystkich organw administracji pastwowej isamorzdowej oraz organizacji pozarzdowych iosb prywatnych. Nadzoruje take sposb przygotowania tych instytucji do realizacji zada z zakresu bezpieczestwa zeszczeglnym uwzgldnieniem utrzymania produkcji wczasie wojny, przeprowadzenia mobilizacji itworzenia si rezerwy. Wikszo zwymienionych zada
realizuje Ministerstwo Obrony we wsppracy z innymi organami Federacji. Odpowiada
ono za procesy modernizacyjne oraz zarzdza funduszami przeznaczanymi nasfer bezpieczestwa12. Wprowadzona namocy dekretu z23 lipca 2004 roku reforma zmienia sposb
nadzoru nad siami zbrojnymi. Kieruje nimi Minister Obrony za porednictwem Dowdztwa Operacyjnego. Sztab Generalny jest organem planistycznym13. Rola lokalnych struktur
wadzy zostaa natomiast ograniczona wycznie dorealizacji zada zlecanych przez rzd
iich prowadzenia wcisej wsppracy zorganami wojskowymi. Ztego powodu ustawodawstwo rosyjskie wwikszym stopniu skupia si naokreleni zakresu obowizkw urzd-
10
11
12
13
311996 N61-. II 5 oraz ,

5 1992 . No. 2446-I 16.
Ustawa nadaa mu status Najwyszego Zwierzchnika Si Zbrojnych Federacji Rosyjskiej. Zob. Art. 4 par.
2, Rozdzia II , 5 1992 . No. 2446-I, oraz szereg uprawnie. Dojego kompetencji naley m.in. okrelanie kierunkw polityki wojskowej izatwierdzanie
doktryny wojennej Federacji Rosyjskiej oraz zarzdzanie mobilizacji. Osobicie decyduje on o uyciu poszczeglnych komponentw si zbrojnych oraz akceptuje plany rozmieszczenia strategicznych si jdrowych
irodkw ich zwalczania. Podejmuje decyzje owykonywaniu zapisw ostanie wojennym inadaje organizacjom status instytucji dziaajcych winteresie obrony narodowej ibezpieczestwa pastwa. Zatwierdza take
wszelkie plany zwizane zfunkcjonowaniem sub mundurowych, funkcjonowania administracji igospodarki pastwa naczas wojny oraz plany obrony terytorialnej iobrony cywilnej.
Ibidem 6. Odpowiada ontake za stan si zbrojnych iinnych rodzajw formacji wojskowych.
Ministerstwo Obrony odpowiada za: wdraanie polityki, nadzorowanie projektw wojskowych i obrony,
prowadzenie bada, produkcj, zakupy i utrzymanie sprztu wojskowego i organizacj zamwie pastwa
nauzbrojenie jdrowe oraz za monitoring stanu materiaw radioaktywnych. Okrela take skal finansowania nie tylko si zbrojnych, ale take Stray Granicznej, su ochrony kolei, obrony cywilnej, sub wywiadowczych ifederalnych sub bezpieczestwa oraz innych struktur obronnych Zob. http://www.government.ru/
institutions/ministries/docs.html?he_id=188.
Art. 1 p. 1-4 Dekretu N 1082 Prezydenta Federacji Rosyjskiej z16 sierpnia 2004
.
118
nikw niszego szczebla iobywateli ni lokalnych struktur wadzy14. Te szobowizane bowiem dowykonywania polece struktur nadrzdnych wpostaci:
utrzymania dostaw energii i innych zasobw, wykonania przez zakady dziaajce naich terenie narzuconych zada produkcyjno-remontowych sprztu idostaw
materiaw napoziomie okrelonym przez wadze wojskowe oraz realizacji innych
wiadcze i usug na potrzeby Si Zbrojnych Federacji Rosyjskiej i innych wojsk
oraz formacji wojskowych;
przeprowadzenia mobilizacji iutworzenia si rezerwy wg planw rzdowych;
wykonywania zada zleconych narzecz obrony cywilnej iterytorialnej, wtym realizacji planu relokalizacji zakadw oraz przeksztacenia produkcji nacele zbrojeniowe.
Podstaw systemu obrony stanowi siy zbrojne, ktre szobowizane dopowstrzymania agresji przeciwko Federacji Rosyjskiej, obrony integralnoci ibezpieczestwa Federacji
Rosyjskiej oraz wykonywania zada zgodnie zfederaln ustaw konstytucyjn oraz postanowie ustaw federalnych itraktatw midzynarodowych Federacji Rosyjskiej15.
14
15
Obywatel (oraz urzdnik niszego szczebla) zobowizany jest dowykonywania powierzonych mu obowizkw wzakresie obrony, wtym podjcia suby wojskowej, udzielania pomocy wtworzeniu wszelkich organizacji majcych nacelu wzmocnienie obrony pastwa oraz uczestnictwa wdziaaniach obrony cywilnej iterytorialnej, organizowanie stowarzysze, ktrych dziaania maj nacelu wzmocnienie obrony oraz zapewni
waciwe przygotowanie mienia ruchomego inieruchomoci pastwowych iprywatnych docelw obrony.
Obecnie rosyjska armia dzieli si na6 Okrgw Wojskowych (Moskiewski, Leningradzki, Pnocnego Kaukazu, Uralu, Syberii iDalekiego Wschodu). Sztab Generalny Rosji planuje poczenie tych 6 okrgw wcztery Dowdztwa Strategiczne ipozostawienie strategicznych si nuklearnych pod centraln kontrol Naczelnego Dowdztwa. Wplanach znajduje si poczenie okrgw Moskiewskiego iLeningradzkiego wStrategiczne Dowdztwo Zachd, Uralskiego i czci Syberyjskiego w Strategiczne Dowdztwo Centrum. Dowdztwo Wschd obejmowa bdzie pozosta cz Okrgu Syberyjskiego oraz Flot Pacyfiku. Natomiast Strategiczne Dowdztwo Poudnie skada si bdzie zjednostek stacjonujcych naKaukazie Pnocnym oraz Floty Czarnomorskiej iFlotylli Morza Kaspijskiego. Siedzibami Dowdztw Strategicznych bd St. Petersburg,
Jekaterynburg, Rostw nad Donem iChabarowsk Zgodnie zzapowiedziami prezydenta armia do2015 roku
zostanie take doposaona, anowoczesne uzbrojenie ma stanowi od15 do30% caoci potencjau technologicznego rosyjskiej armii. Zob. 05.05.2009 N 50212 2009 Ora .
18 2008 1 . .
Zmiany dyslokacyjne zapowiedziaa natomiast Rada Bezpieczestwa. Zob. serwis RIA Novosti 8 czerwca
2010.
ARTYKUY
119
Tabela 2. Zadania Si Zbrojnych Rosji

Odstraszanie
potencjalnego
agresora
Zagwarantowanie
gospodarczych
ipolitycznych
interesw
Federacji
Rosyjskiej
Realizacja operacji
wojskowych
wczasie pokoju
Uczestnictwo
wkonfliktach
zbrojnych
Utrzymanie potencjau umoliwiajcego wczesne wykrycie zagroenia

ipodjcie dziaa przygotowujcych douycia si zbrojnych, wtym
strategicznych si nuklearnych napoziomie umoliwiajcym zniszczenie
przeciwnika.
Sukcesywne podnoszenie gotowoci bojowej si zbrojnych.
Wdroenie strategii skutecznego przeciwdziaania zagroeniom pastwa.
Organizacja obrony terytorialnej.
Zapewnienie bezpieczestwa obywatelom rosyjskim wobszarach
konfliktw zbrojnych idestabilizacji politycznej.
Stworzenie warunkw dla bezpieczestwa dziaalnoci gospodarczej
Federacji Rosyjskiej lub jej struktury gospodarczej.
Ochrona narodowych interesw Federacji Rosyjskiej nawodach
terytorialnych, szelfu kontynentalnego iwycznej strefy ekonomicznej
Federacji Rosyjskiej, atake woceanach.
Wykonanie decyzji Prezydenta FR oprzeprowadzeniu operacji przy uyciu
Si Zbrojnych Federacji Rosyjskiej wregionach oywotnym gospodarczych
ipolitycznych interesw Rosji.
Uczestnictwo woperacjach pod auspicjami organizacji midzynarodowych,
wtym ONZ, WNP, lub woparciu oprawo midzynarodowe.
Egzekwowanie midzynarodowych sankcji naoonych namocy decyzji
Rady Bezpieczestwa ONZ.
Walka zmidzynarodowym terroryzmem, separatyzmem iekstremizmem
politycznym, wtym zapobieganie ipowstrzymywania aktw sabotau
iaktw terroryzmu.
Egzekwowanie przestrzegania porzdku konstytucyjnego iprawa
wpodmiotach Federacji Rosyjskiej zgodnie zdecyzjami najwyszych
organw wadzy pastwowej.
Ochrona granicy pastwowej Federacji Rosyjskiej, jej przestrzeni
powietrznej iakwenw morskich.
Zapobieganie katastrofom ekologicznym iinnych zagroe oraz usuwanie
ich skutkw.
Wczasie pokoju oraz wsytuacjach kryzysowych:
Utrzymanie strategicznego potencjau odstraszania irealizacja zada
wcelu utrzymania gotowoci bojowej wojsk dopomylnego rozwizania
sytuacji kryzysowej.
Przeprowadzenie operacji pokojowej samodzielnie lub wramach
kontyngentw, wielonarodowych.
Wprzypadku pogbienia kryzysu lub sytuacji politycznej
iwojskowo-strategicznej:
Strategiczne rozmieszczenie si zbrojnych oraz utrzymanie ich wgotowoci
dodziaania doczasu zakoczenia kryzysu.
Wczasie wojny:
Odparcie ataku oraz przeprowadzenie kontruderzenia naprzestrze
powietrzn, morsk ildow przeciwnika przy zaoeniu, epotencja
wojskowy powinien umoliwi prowadzenie dziaa nadwch frontach
lubdwch wojen ocharakterze lokalnym.
rdo: opracowanie wasne napodst. 05.05.2009 N 50212 2009 oa.

18 2008 1 .
.
120
Dziaania Si Zbrojnych Federacji wspierane sprzez Wojska Wewntrzne MSW, ktre

ustawowo sodpowiedzialne za zapewnienie porzdku publicznego; ochron kluczowych
instalacji pastwa, wtym elektrowni jdrowych; oraz uczestnicz wsystemie obrony terytorialnej pastwa. Dysponuj one potencjaem bojowym umoliwiajcym nie tylko zwalczanie powanych przestpstw, ale take terroryzmu iinnych nadzwyczajnych zagroe dla
porzdku publicznego16.
2. Walka zterroryzmem wrozwizaniach prawnych iorganizacyjnych

Wocenie wadz federalnych najistotniejszymi zagroeniami bezpieczestwa wewntrznego
Rosji pozostaj: terroryzm, katastrofy naturalne itechniczne oraz poziom rnorakich zagroe bezpieczestwa publicznego. Przeciwdziaanie zagroeniu terrorystycznemu uznawane jest za jedno znajwaniejszych zada systemu bezpieczestwa Federacji. Charakter
podejcia doproblematyki zwalczania terroryzmu wynika gwnie zdowiadcze wyniesionych zkonfliktu czeczeskiego. Wodpowiedzi natozagroenie wadze rosyjskie wprowadziy rozwizania prawne iorganizacyjne, zezwalajce naprowadzenie dziaa antyterrorystycznych oszerokim spektrum moliwoci17. Ramy prawne okrelone zostay zarwno wdokumentach rangi ustawowej, jak iwkodeksie karnym oraz rozwizaniach wprowadzanych przez ograny ustawodawcze organw Federacji. Uzupeniaj je Dekrety Prezydenta dotyczce poszczeglnych polityk pastwa (doktryny obronnej18, polityki zagranicznej19,
polityki morskiej20, informatycznej itp.). Dokumentem regulujcym zasady przeciwdziaania zagroeniu terrorystycznemu jest ustawa federalna Owalce zterroryzmem21. Podkrelono w niej obowizek zapobiegania zagroeniu terrorystycznemu i zapewnienie ochrony ludnoci oraz wprowadzono zasad nieuchronnoci stosowania sankcji karnych wobec osb posugujcych si terrorem. Uznano rwnie, ewprzedsiwziciach antyterrorystycznych wykorzystywane bd wszelkie rodki oddziaywania: odmilitarnych poprzez
polityczne, prawne, gospodarcze ipropagandowe. Za stosowne uznano take nieujawnianie technicznych rodkw walki isposobu dziaa taktycznych22. Okrelono wniej take
organizacyjne ramy dziaa antyterrorystycznych, instytucje iorgany federalne, zaangaowane w walce z terroryzmem oraz wprowadzono zasad piramidalnej struktury systemu
16
17
18
19
20
21
22
Struktura terytorialna Wojsk Wewntrznych Federacji Rosyjskiej obejmuje okrgi Pnocno-Zachodni, Petersburski, Moskiewski, Pnocnego Kaukazu, Doski (Rostw nad Donem), Woaski, Nowogrodzki (Ninyj Nowogrod), Uralski, Jekaterynburski, Syberyjski, Nowosybirski, Chabarowski iWschodni.
Kompetentne studium dotyczce rosyjskiej polityki przeciwdziaania terroryzmowi doroku 2006 opracowa
K. Kraj. Zob. K. Kraj, Rosja wwalce zterroryzmem, Krakw 2009.
.
WKoncepcji rosyjskiej polityki zagranicznej z12 lipca 2008 r. uznano, e[] Zgodnie zmidzynarodowym
irosyjskim prawem Rosja bdzie stosowaa wszelkie niezbdne rodki dla odparcia izapobieenia atakom
terrorystycznym []. Zob. http://archive.kremlin.ru/eng/text/docs/2008/07/204750.shtml.
Szerzej naten temat P. Mickiewicz, Terroryzm morski ipiractwo. Analiza zjawiska iformy przeciwdziaania
naprzykadzie rozwiza rosyjskich, Przegld Bezpieczestwa Wewntrznego 2010, nr 2, s.), s.43-52.
t 25 1998 . 130-( 7
2000 ., 21 2002 ., 30 2003 ., 22 2004 .).
Ibidem, I.
ARTYKUY
121
przeciwdziaania izasad jednoosobowego dowodzenia. Zgodnie ztymi zapisami kluczow rol wsystemie odgrywaj: Federalna Suba Bezpieczestwa, Ministerstwo Spraw Wewntrznych, Suba Wywiadu Zagranicznego i Ministerstwo Obrony23, struktury terenowe sub i terenowe organy administracji pastwa oraz wszelkie organizacje i osoby posiadajce instrumentarium mogce zosta wykorzystane dodziaa antyterrorystycznych24.
Zawarte wniej rozwizania prawne zostay zmodyfikowane iuszczegowione wprzyjtej
w2006 roku federalnej ustawie Oprzeciwdziaaniu terroryzmowi25. Uszczegowiono wniej
definicj terroryzmu, uznajc ejest toideologia przemocy ipraktycznego wpywania nadecyzje rzdu, samorzdu lub organizacji midzynarodowych, przez zastraszenie ludnoci lub
korzystania zinnych form przemocy nielegalnych dziaa, obejmujca: promowanie idei terroryzmu, rozpowszechnianie materiaw lub informacji, wezwania dopodjcia dziaa terrorystycznych lub uzasadnienia ipodstawy dotakich dziaa, podeganie dopodjcia si
przeprowadzenia aktu terroru oraz jego organizowanie, planowanie, szkolenie ifinansowanie, tworzenie nielegalnych formacji zbrojnych, organizacji czy grupy przestpczej (iudzia
wjej strukturze) wcelu przeprowadzenia aktu terroru oraz zatrudnienie, uzbrojenie, szkolenie i wykorzystanie terrorystw26. System sankcji karnych okrelony zosta w kodeksie
karnym, ktry zawiera wiele obostrze dotyczcych pojcia terroryzmu idziaalnoci terrorystycznej. Za akt terroru uznaje on zarwno sam napad [] dokonany z uyciem lub
zzagroeniem jej zastosowania oraz pozostae czynnoci majce nacelu przygotowanie napadu27. Dokonano take ich kategoryzacji, apodstawowym kryterium definicyjnym uczyniono niejednokrotno jego dokonania, rozumian jako dokonanie dwch lub wicej przestpstw przewidzianych jednym artykuem lub czci artykuu kodeksu karnego28, fakt posiadania broni ijej wykorzystania. Zgodnie zrosyjskimi rozwizaniami odpowiedzialno
prawn za akt piractwa ponosi osoba poczytalna, ktra osigna wiek 16 lat. Wprowadzono take szczegowe zapisy dotyczce odpowiedzialnoci prawnej ujtych sprawcw oraz
zakresu jurysdykcji prawa rosyjskiego poza cisym terytorium Federacji (przestpstwa
namorzu iobiektach nalecych doFederacji lub jej podmiotw gospodarczych)29.
23
24
25
26
27
28
29
Ibidem III, 6.
Ibidem III, 7 i8. Napodstawie ich zapisw mona uzna, ewszystkie dziaajca naobszarze
Federacji instytucje iorganizacje oraz jej obywatele maj obowizek wspierania przedsiwzi antyterrorystycznych.
tt t 6 2006 . N 35-.
Zwyjtkiem art. 18-21 i23 wesza ona wycie 6 marca 2006 r. Powysze artykuy, regulujce kwestie odszkodowawcze i dodatkowych rozwiza socjalnych dla osb uczestniczcych w dziaaniach antyterrorystycznych, obowizuj od1 stycznia 2007 roku.
Ibidem 3.
Artyku 30 Kodeksu Karnego Federacji Rosyjskiej.
Rozwizania zawarte w kodeksie karnym (art. 35) umoliwiaj zaliczenie ugrupowa terrorystycznych
dozorganizowanych grup przestpczych. Za tak uznaje sta grup osb poczonych wcelu dokonania jednego lub kilku przestpstw. Charakteryzuje si ona sta wizi midzy wspuczestnikami, atake struktur organizacyjn, moe by utworzona wcelu dokonania jednego lub wikszej liczby przestpstw. Terroryci, jako
czonkowie grupy przestpczej, mog take zosta objci sankcjami karnymi za umylne (namocy art. 105)
inieumylne (art. 24) spowodowanie mierci jednej bd kilku osb.
Istotne zmiany, uszczegawiajce zapisy kodeksu wprowadzono wpoprawkach Dumy, przyjtych wustawie
federalnej z30 grudnia 2008 r. Zob.
t t tt t
30 2008 . N 321-3.
122
Wustawie Oprzeciwdziaaniu terroryzmowi okrelono take szczegowe zasady uycia si zbrojnych woperacjach antyterrorystycznych prowadzonych wewntrz inazewntrz
Federacji30, zdefiniowano zakres zada wramach ochrony infrastruktury krytycznej oraz
procedury ograniczania lub zawieszania niektrych praw obywatelskich iwolnoci osobistych w strefie dziaa antyterrorystycznych. Rozwizana te ulegy czciowej modyfikacji wroku 2009 napodstawie dekretu prezydenta z10 maja 2009 roku, pod nazw Koncepcje przeciwdziaania terroryzmowi31. Okrelono w niej na nowo cele dziaa antyterrorystycznych Federacji Rosyjskiej, formy zwalczania zagroe oraz zasady konstruowania ram
prawnych dotyczcych zwalczania terroryzmu. Zgodnie zjej zapisami celem dziaa antyterrorystycznych Federacji jest:
identyfikacja i likwidacja przyczyn oraz warunkw sprzyjajcych powstawaniu
irozprzestrzenianiu si terroryzmu;
identyfikacja iograniczenie moliwoci dziaania oraz fizyczna likwidacji osb iorganizacji majcych nacelu przygotowanie oraz popenienie aktw terroryzmu iinnych przestpstw ocharakterze terrorystycznym;
efektywne przeciwdziaanie oraz ciganie organizacji iosb prowadzcych dziaalno terrorystyczn;
zapewnienie bezpieczestwa obywatelom izwalczanie terroryzmu, ochrona celw
potencjalnych atakw terrorystycznych, wtym infrastruktury krytycznej;
przeciwdziaania rozprzestrzenianiu si ideologii terrorystycznych32.
Tabela 3. Zakres przedsiwzi antyterrorystycznych podejmowanych
przez organy Federacji
Typ przedsiwzi antyterrorystycznych.
Zapobieganie terroryzmowi
Walka zterroryzmem
Zakres dziaa
Identyfikacja osb iorganizacji
Stworzenie systemu
oskaranych odziaalno
przeciwdziaania
terrorystyczn.
rozprzestrzenianiu si ideologii
Zwalczanie osb iorganizacji
terroryzmu.
terrorystycznych.
Bieca ocena rozwiza
prawnych iadministracyjnych
Poprawa organizacji
iwspdziaania operacyjnego
mogcych wspiera zwalczania
si antyterrorystycznych.
terroryzmu.
Wdroenie regulacji prawnych,
organizacyjnych itechnicznych
wcelu zapewnienia ochrony
antyterrorystycznej potencjalnym
celom atakw terrorystycznych.
30
31
32
Ibidem 6-9.
tt .
Ibidem, II, 11.
Likwidacja skutkw
Minimalizacja
skutkw atakw
terrorystycznych
wodniesieniu
dostrat ludzkich
imaterialnych.
Likwidacja powstaych
skutkw atakw
terrorystycznych,
wtym system
odszkodowa dla
osb fizycznych
ipodmiotw,
ktrych dotyczy akt
terrorystyczny.
ARTYKUY
Polityczne (normalizacja sytuacji

politycznej, ograniczenie skali
napi spoeczno-politycznych).
Spoeczno-gospodarcze
(poprawa kondycji ekonomicznej
regionw Federacji Rosyjskiej
oraz wyrwnywanie ich poziomu
rozwoju, ograniczenie skali
wykluczenia spoecznego,
zapewnienie ochrony socjalnej
ludnoci).
Prawne (wdroenie zasady
nieuchronnoci kary za
przestpstwa zwizane
zdziaalnoci terrorystyczn oraz
regulacja procesw migracji).
Edukacyjne (promowanie
spoecznie istotnych wartoci,
stworzenie warunkw dodialogu
midzy religiami igrupami
etnicznymi, wyjanienie istoty
terroryzmu ijego zagroenia dla
spoeczestwa).
Organizacyjne itechniczne
(opracowywanie iwdraanie
programw ochrony
antyterrorystycznej, poprawa
mechanizmw przeciwdziaania).
Przewidywane rodki
Prowadzenie dziaa
operacyjnych zaplanowanych
iad hoc wcelu zapobieenia
aktom terrorystycznym.
Neutralizowanie terrorystw
oraz ochrona obywateli,
organizacji iinnych instytucji.
Minimalizacja i(lub) usunicia
skutkw terroryzmu.
Wybr konkretnych rodkw
walki zterroryzmem
zaley odpoziomu
zidentyfikowanych
zagroe terrorystycznych
idokonywany jest
napodstawie rozwiza
prawnych Federacji, systemu
operacyjno-dochodzeniowego
oraz planw przeciwdziaania
obowizujcych naobszarze
Federacji ijej podmiotw.
Wanym determinantem
stake ograniczenia czasowe
wsytuacji koniecznoci
podjcia dziaa majcych
nacelu zapobieganie aktom
terroru lub minimalizacji ich
skutkw.
123
Zapewnienie
opieki medycznej
oraz wsparcia
psychologicznego.
Przywrcenie
normalnego
funkcjonowania
systemu politycznego,
gospodarczego
ispoecznego
naobszarze
poddanym atakowi.
terrorystycznemu
Wypata odszkodowa
za szkody moralne
imaterialne
dla ofiar ataku
terrorystycznego.
rdo tt , II, 11-24.
Na mocy postanowie konstytucji oraz ustawy federalnej o rzdzie Federacji Rosyjskiej33 gwn rol wkierowaniu dziaaniami antyterrorystycznymi odgrywa rzd federalny. Podlegaj mu organy federalne wymienione wustawie Owalce zterroryzmem, ktrych
zadaniem jest zwalczanie terroryzmu. Organem kierujcym polityk antyterrorystyczna
jest Narodowy Komitet Zwalczania Terroryzmu (NKA), powoany namocy dekretu prezydenta Federacji Orodkach przeciwdziaania terroryzmowi34. Komitet funkcjonuje wcile
okrelonym gremium. Tworzy je 20 osb, sprawujcych kierownicze funkcje wstrukturach
centralnych aparatu wadzy wykonawczej, wktrych gestii znajduje si zwalczanie terroryzmu. Wykaz tych stanowisk okrelony jest wzaczniku dodekretu35. Podstawowym zadaniem jest natomiast koordynacja dziaa podejmowanych przez terenowe struktury federalnych organw wykonawczych, organw wykonawczych podmiotw Federacji Rosyjskiej
oraz samorzdu terytorialnego w zakresie ograniczania moliwoci dziaa terrorystycz33
34
35
Art. 114 Konstytucji ustawa nakada narzd obowizek ochrony praworzdnoci [] iporzdku publicznego.
tt , 15
2006 N 116.
,
15 2006 . N 116.
124
nych oraz likwidacji ich skutkw36. Zgodnie zpostanowieniami dekretu dozada Komitetu nale:
przygotowywanie propozycji rozwiza systemowych oraz prawnych w zakresie
walki zterroryzmem;
koordynacja dziaa antyterrorystycznych prowadzonych przez wymienione wdekrecie federalne isamorzdowe struktury aparatu wykonawczego oraz metod zwalczania terroryzmu;
przygotowanie projektw rozwiza ochrony socjalnej dla osb zaangaowanych
wzwalczanie terroryzmu ioraz programw pomocowych dla ofiar aktw terrorystycznych;
koordynowanie wimieniu Federacji dziaa podejmowanych wramach midzynarodowego systemu zwalczania terroryzmu37.
Komitetowi, za porednictwem Federalnego Sztabu Operacyjnego, podlegaj regionalne sztaby operacyjne. Istotna rol zarwno wNarodowym Komitecie, jak istrukturach
podlegych ogrywaj szefowie Federalnej Suby Bezpieczestwa. Jej dyrektor jest Przewodniczcym NKA, a regionalne struktury FSB s zobowizane do prowadzenia dziaa
antyterrorystycznych, obejmujcych wszelkie dziaania operacyjno-ledcze umoliwiajce take zwalczanie terroryzmu ocharakterze politycznym iponadnarodowym. Zadaniem
struktur podlegych Ministerstwu Spraw Wewntrznych jest przeciwdziaanie zagroeniom
ocharakterze wewntrznym ikryminalnym lub zpobudek indywidualnych (egoistycznych)38. Agencja Wywiadu Zagranicznego (SRV) odpowiada za zabezpieczenie antyterrorystyczne organw przedstawicielskich Federacji oraz przebywajcych za granic jej obywateli oraz prowadzi dziaania antyterrorystyczne poza terytorium Federacji39. Zadaniem Federalnej Suby Ochrony jest zapewnienie bezpieczestwa obiektom infrastruktury wanej dla funkcjonowania pastwa. Natomiast zadaniem Federalnej Suby Granicznej jest
przeciwdziaanie prbom przekraczania granicy pastwowej przez terrorystw lub prze36
37
38
39
Ibidem 3. Natomiast struktura Komitetu, zakres kompetencji powoanych jego organw oraz ich
funkcje okrelono w stosownych zacznikach (
, ,
).
W celu wykonania tych zada Komitet ma prawo do podejmowania decyzji dotyczcych organizacji, koordynacji, poprawy i oceny skutecznoci dziaa federalnych organw wadzy wykonawczej w celu zwalczania terroryzmu imonitorowanie sposobu ich realizacji, uzyskiwanie niezbdnych materiaw iinformacji do federalnych organw wadzy, wadz lokalnych, stowarzysze oraz urzdnikw. Moe take powoa
specjalne grupy robocze do zbadania wybranych zagadnie zwizanych z terroryzmem. Zob.
ttt tt
15 2006 . N 116 4, 5.
Ministerstwo Spraw Wewntrznych ma rozbudowan struktur i kontroluje dziaania swoich odpowiednikw napoziomie podmiotw Federacji. Wjego strukturze funkcjonuj, zorganizowane nawzr armii jednostki wojskowe. Szacuje si, eMilicja liczy okoo 500000 funkcjonariuszy, aoddziay wojskowe MSW ponad 250000 onierzy. Wjego strukturze umiejscowione sjednostki OMON iSOBR.
SVR skada si z trzech oddzielnych dyrekcji, wykonujcych zadania zwizane z wywiadem agenturalnym
(Dyrekcja S), naukowym (Dyrekcja T) oraz infiltracj sub wywiadu pastw trzecich oraz ochron obywateli Federacji za granic pastwa (Dyrekcja K). Kada zdyrekcji posiada swoje komrki w11 wydziaach zagranicznych. Obsug administracyjn zapewniaj trzy biura, zajmujce si analiz idystrybucj danych wywiadowczych, planowaniem dziaa oraz szkoleniami.
ARTYKUY
125
myt rodkw imateriaw umoliwiajcych dziaalno terrorystyczn. Rozbudowany zakres zada dotyczcych przeciwdziaania zagroeniu terrorystycznemu ma take Ministerstwo Obrony. Odpowiada ono za kompleksow obron przed zmasowanymi atakami terrorystycznymi zwykorzystaniem uzbrojenia, broni masowego raenia, materiaw wybuchowych itp., prowadzonych naterytorium ldowym, obszarach morskich iwprzestrzeni powietrznej Federacji. Zasadnicze zadania, jakie powierzono temu ministerstwo wdziedzinie
walki zmidzynarodowym terroryzmem, sprowadzaj si do:
prowadzenia analiz dotyczcych zagroe kreowanych przez midzynarodowy terroryzm, opracowywanie propozycji dotyczcych przeciwdziaania tym zagroeniom
oraz sposobw rozwijania wsppracy midzynarodowej zudziaem Federacji;
uczestniczenia wprocesie budowy efektywnego systemu wykrywania, zapobiegania izwalczania aktw terrorystycznych naterytorium Federacji;
stworzenia systemu przeciwdziaania izwalczania terroryzmu naterenie Federacji
oraz koordynacji dziaa antyterrorystycznych, zwaszcza wobiektach jdrowych;
stworzenia systemu przeciwdziaania atakom terrorystycznym z uyciem broni
masowego raenia ieliminacji istniejcych naterenie Federacji organizacji terrorystycznych inielegalnych grup zbrojnych;
stworzenia systemu przechwytywania dostaw i likwidacji kanaw nielegalnego
handlu broni, amunicj, materiaami rozszczepialnymi itoksycznymi;
prowadzenia uzgodnionych zinnymi organami federalnymi dziaa infiltrujcych
osoby iorganizacje podejrzane odziaalno terrorystyczn40.
Tabela 4. Przedsiwzicia antyterrorystyczne wykonywane przez poszczeglne struktury
si zbrojnych Federacji Rosyjskiej
Sztab
Generalny
Si
Zbrojnych
Dowdca
Okrgu
Wojskowego
(Floty)
Dowdcy
jednostek
wojskowych
Planowanie iorganizowanie dziaa antyterrorystycznych wSiach Zbrojnych

oraz organizacja systemu szkolenia wojsk wtym zakresie.
Utrzymanie cisej wymiany informacji ikooperacji zpozostaymi centralnymi
strukturami federalnego systemu dziaa antyterrorystycznych.
Utrzymywanie wojsk (si) wstaej gotowoci dowalki zterroryzmem.
Planowanie dziaa szczebla operacyjnego.
Utrzymanie cisej wymiany informacji ikooperacji zwaciwymi strukturami
federalnego systemu dziaa antyterrorystycznych.
Utrzymywanie jednostek wojskowych wstaej gotowoci dowalki zterroryzmem.
Planowanie dziaa antyterrorystycznych szczebla taktycznego igarnizonw.
Wspdziaanie zlokalnymi podmiotami zaangaowanymi wzwalczanie
terroryzmu.
Prowadzenie dziaa wcelu ochrony osb, spoeczestwa ipastwa przed
terroryzmem oraz zapobieganie, wykrywanie iniwelowanie skutkw dziaa
terrorystycznych napodlegym obszarze.
Likwidacja przyczyn iwarunkw sprzyjajcych dziaalnoci terrorystycznej
napodlegym obszarze.
rdo: t 25 1998 . 130- (

7 2000 ., 21 2002 ., 30 2003 ., 22 2004 .).
40
tt
16 2004 . N 1082 ( , 27 2007 .
817) I, 3.
126
3. Organizacja ifunkcjonowanie systemu zarzdzania kryzysowego

Federacja Rosyjska ma prawo dowprowadzenia naswoim terytorium dwch stanw nadzwyczajnych: stanu wyjtkowego istanu wojennego. Stan wyjtkowy namocy art. 56 ust.1
i2 Konstytucji [] moe by wprowadzony wprzypadku zaistnienia okolicznoci iwtrybie przewidzianym federaln ustaw konstytucyjn. Za takie okolicznoci uznaje si natomiast konieczno zapewnienia bezpieczestwa obywateli iochrony ustroju konstytucyjnego.
Stan wyjtkowy moe obj swoim zasigiem dowoln cz lub cae terytorium Federacji,
aogasza go prezydent. Wprowadzane najego mocy postanowienia mog ogranicza prawa iwolnoci obywatelskie, pod warunkiem okrelenia okresu ich zawieszenia. Jednake
nie dotyczy tozasadniczych praw iwolnoci obywatelskich41. Natomiast stan wojenny prezydent moe wprowadzi wprzypadku zaistnienia groby lub faktycznej agresji przeciwko Federacji Rosyjskiej. Wobydwu wypadkach prezydencki dekret podlega zatwierdzeniu
przez Rad Federacji, awprowadzenie obydwu stanw naobszarze Rosji wyklucza moliwo rozwizania Dumy Pastwowej.
Szczegowe rozwizania dotyczce obydwu stanw nadzwyczajnych reguluj federalne ustawy ostanie wojennym (z30.01.2003 r.) istanie nadzwyczajnym (30.05.2001 r.). Definiuj one stan nadzwyczajny jako wprowadzany wokrelonym czasie42 reim prawny dziaalnoci organw pastwowych oraz przedsibiorstw iorganizacji dla zapewnienia obywatelom bezpieczestwa iochrony ustroju konstytucyjnego Federacji. Jego celem jest normalizacja sytuacji, przywrcenie porzdku prawnego, niwelacja poziomu zagroenia obywateli
oraz okazanie im niezbdnej pomocy. Dziaania te prowadzone sprzy wykorzystaniu nadzwyczajnych rodkw. Stan nadzwyczajny moe by onwprowadzany wprzypadku:
siowej prby zmiany ustroju konstytucyjnego, zaistnienia masowych wystpie
ludnoci zuyciem przez ich uczestnikw przemocy, wystpienia konfliktw narodowociowych;
wystpienia zagroenia ycia ibezpieczestwa obywateli;
wystpienia zagroenia dla normalnej dziaalnoci instytucji pastwowych;
wystpienia klski ywioowej, katastrofy technicznej owielkim zasigu izagraajcej yciu lub zdrowiu ludzkiemu, epidemii (take wodniesieniu dozwierzt).
Kierownicz rol w system zarzdzania kryzysowego sprawuje Ministerstwo Spraw
Obrony Cywilnej, Sytuacji Kryzysowych iLikwidacji Skutkw Klsk ywioowych, ktre realizuje polityk pastwa dotyczc obrony cywilnej, ochrony ludnoci i terytoriw, klsk
ywioowych i katastrof technologicznych oraz bezpieczestwa poarowego. Odpowiada
przede wszystkim za:
41
42
Konstytucja zabrania ograniczenia takich praw, jak: prawo do ycia, godnoci jednostki, nienaruszalnoci
ycia prywatnego, zachowania tajemnicy osobistej irodzinnej, ochrony czci idobrego imienia, zachowania
tajemnicy informacji dotyczcych ycia prywatnego, wolnoci sumienia i wyznania, prawa do mieszkania
ochrony praw iwolnoci. Podtrzymuje rwnie zakazu tortur, stosowania przemocy, brutalnego lub poniajcego traktowania ludzi. Zob. artykuy 20, 21, 23, 24, 28, 40 i46 Konstytucji.
Naobszarze caej Federacji nie moe trwa duej ni 30 dni, anajej czci do60 dni.
ARTYKUY
127
prowadzenie polityki pastwa dotyczcej obrony cywilnej oraz zarzdzania kryzysowego, atake ochrony przeciwpoarowej, wtym przygotowywanie iwdraanie
rozwiza prawnych iorganizacyjnych;
zapewnienie ochrony dbr materialnych, kulturalnych irodowiska przed skutkami rnego rodzaju zdarze kryzysowych oraz likwidacja skutkw sytacji kryzysowej ijej nastpstw
opracowywanie iwdraanie rozwiza systemowych okrelajcych rodzaj isposb
rozwijania oraz dziaania formacji ratunkowych poszczeglnych gazi gospodarki,
administracji oraz organw terenowych; kontrola ich dziaalnoci, atake zabezpieczenie rozwinicia ikoordynacja dziaa wsytuacjach nadzwyczajnych43.
Koordynuje ono rwnie dziaalno innych organw federalnych oraz nadzoruje dziaania humanitarne prowadzone wRosji ipoza jej granicami. Ministerstwo przewiduje rodki bezpieczestwa w takich sytuacjach, a take zbiera i analizuje informacje niezbdne
dojej wiadczenia funkcje opisane powyej. prognozowanie moliwoci wystpienia iskali
klsk ywioowych iawarii technicznych..
Rosyjski system reagowania na sytuacje kryzysowe obejmuje trzy podstawowe zadania, doktrych naley zaliczy: reagowanie wsytuacjach nadzwyczajnych, likwidacj skutkw zdarze nadzwyczajnych oraz zapewnienie bezpieczestwa poarowego oraz ochron ludnoci. W myl regulacji prawnych sytuacja nadzwyczajna powstaje z chwil zaistnienia zdarzenia wpostaci katastrofy naturalnej, klski technicznej lub innej, ktre mog
spowodowa (lub spowodoway) straty wludziach, szkody dla zdrowia ludzkiego, zagroenie rodowiska naturalnego iznaczne straty finansowe lub przyczyni si donaruszenia
warunkw ycia44. Natomiast obrona cywilna to system rodkw zapewniajcych moliwoci obrony i ochrony ludnoci przed zagroeniami wynikajcymi z prowadzenia operacji wojskowych lub ich konsekwencji oraz wsytuacjach nadzwyczajnych katastrof naturalnych itechnicznych45. Powysze regulacje nakadaj okrelone zadania poszczeglbym
elementom systemu administracyjnego pastwa. Zgodnie ztymi rozwizaniami wsytuacji
nadzwyczajnej prezydent moe podj decyzj owprowadzeniu stanu nadzwyczajnego i
wokrelonej sytuacji oewentualnym uyciu Si Zbrojnych Federacji Rosyjskiej lub innych
formacji wojskowych46. Natomiast wodniesieniu doprzedsiwzi obrony cywilnej prezydent ma uprawnienia jedynie dozatwierdzania federalnych planw OC oraz Regulaminu
43
44
45
46

( . 28.10.2002 N 129-, 22.08.2004 N 122-) p. 1-2 oraz 121998 N28-( .
09.10.2002 N 123-, 19.06.2004 N 51-, 22.08.2004 N 122-) p. 1-2.

( . 28.10.2002 N 129-, 22.08.2004 N 122-) p. 1.
12 1998 N 28- ( .
09.10.2002 N 123-, 19.06.2004 N 51-, 22.08.2004 N 122-) p. 1.
Decyzje te podejmuje napodstawie zapisw art. 56 i88 konstytucji. Moe take delegowa dotych dziaa zarwno oddziay Si Zbrojnych Federacji Rosyjskiej, jak iinnych formacji zbrojnych. Uycie si zbrojnych moliwe jest jednak dopiero wwczas, gdy skala zdarzenia przekracza moliwoci dziaa formacji Ministerstwa
Spraw Wewntrznych.
128
Si Obrony Cywilnej47. Za funkcjonowanie wszystkich komponentw systemu zarzdzania w sytuacjach nadzwyczajnych odpowiada rzd. Posiada on uprawnienia do wydawania szczegowych zarzdzenia dotyczcych systemu reagowania oraz odpowiada za przygotowanie federalnych programw ochrony ludnoci i terytoriw w sytuacjach nadzwyczajnych; okrela cele reagowania kryzysowego, szczegowe procedury operacyjne, prawa iobowizki federalnych wadz wykonawczych oraz tworzy jednolity system zarzdzania akcj, zapobiegania ilikwidacji zagroe, zapewnia rodki finansowe imaterialne dla
systemu zarzdzania kryzysowego oraz okrela procedury pomocy finansowej oraz definiuje procedury uycia wojsk Federacji Rosyjskiej wsytuacji zaistnienia klski ywioowej48.
Natomiast w ramach systemu obrony cywilnej jest zobowizany do kierowania zarwno
struktur organizacyjn systemu, jak idziaaniami podejmowanymi wramach tych przedsiwzi. Doszczegowych jego zada naley:
opracowanie i wprowadzanie do systemu prawnego szczegowych przepisw
irozwiza wdziedzinie obrony cywilnej, wtym szczegowych rozwiza dotyczcych podziau terytorialnego struktur reagowania kryzysowego oraz zakresu
odpowiedzialnoci terytorialnej iprzedmiotowej poszczeglnych struktur systemu;
opracowanie szczegowych planw ewakuacji ludnoci, dbr materialnych kulturowych (przy wykorzystaniu uprawnie dodecydowania okolejnoci ewakuacji);
okrelenia wymogw, jakie musz spenia miejsca ewakuacji, oraz procedur magazynowania, utrzymywania iwykorzystywania zapasw napotrzeby OC49.
47
48
49
Zawiera onstruktur organizacyjn si OC oraz skad delegowanych dotego systemu jednostek wojskowych
ipersonelu cywilnego.

( . 28.10.2002 N 129-, 22.08.2004 N 122-), p. 10.
12 1998 N 28- ( .
09.10.2002 N 123-, 19.06.2004 N 51-, 22.08.2004 N 122-), p. 7.
ARTYKUY
129
Tabela 5. Podzia kompetencji wzakresie zarzdzania kryzysowego pomidzy lokalnymi

strukturami administracji pastwowej awadzami samorzdowymi
Przedstawicielstwa wadz
Federacji Rosyjskiej
Organizacja systemu szkole.
Podejmowanie decyzji oewakuacji.
Stworzenie systemu ostrzegania
iinformowania ludzi ozagroeniu lub
wystpieniu sytuacji kryzysowych.
Organizacja iprowadzenie dziaa
ratowniczych ilikwidujcych skutki
sytuacji kryzysowej oraz utrzymanie
porzdku publicznego.
Finansowanie dziaa zwizanych
zlikwidacj skutkw iprzeciwdziaanie
moliwoci wystpienia sytuacji
kryzysowej.
Tworzenie systemu finansowania
iwyposaenia systemu zarzdzania
kryzysowego napodlegym obszarze.
Lokalne struktury administracji

Prowadzenie szkole iutrzymanie wgotowoci
si irodkw niezbdnych dorealizacji zada
wynikajcych zplanw reagowania kryzysowego.
Organizacja systemu iprowadzenie dziaa
ewakuacyjnych.
Prowadzenie akcji informacyjnej ozagroeniu
powstania sytuacji kryzysowej.
Stworzenie lokalnych struktur kierowania akcjami
ratowniczymi, przygotowanych dosamodzielnego
dziaania wprzypadku wystpienia sytuacji
kryzysowej naszczeblu lokalnym.
Tworzenie lokalnych planw finansowania
przedsiwzi wramach zarzdzania kryzysowego.
Organizacja iprowadzenie akcji ratowniczych
naszczeblu lokalnym oraz utrzymanie porzdku
publicznego wczasie prowadzenia dziaa.
rdo: opracowanie wasne napodstawie:

( .
28.10.2002 N 129-, 22.08.2004 N 122-) p. 9-11 oraz
121998 N28-( . 09.10.2002 N 123-, 19.06.2004 N
51-, 22.08.2004 N 122-) p.10-13.
Scentralizowany system zarzdzania sytuacja kryzysow isystemem cywilnej powoduje, e federalne organy wadzy wykonawczej s zobowizane do opracowania szczegowych planw oraz wdraania rodkw organizacyjnych wcelu ograniczenia moliwoci ich
zaistnienia. System przygotowywania zakada przeszkolenie instytucji wadzy organizacji
pozarzdowych oraz obywateli. Dotyczy ono kierownikw iinnych pracownikw administracji publicznej, samorzdw lokalnych iorganizacji. Soni szkoleni dodziaa wsytuacjach nadzwyczajnych winstytucjach szkolnictwa redniego iwyszego szkolnictwa zawodowego, wplacwkach edukacyjnych doksztacania (kursy podyplomowe, orodki kariery,
kolegia edukacyjne iinne licencjonowane instytucje) ibezporednio wmiejscu pracy. Lokalne przedstawicielstwa wadz federalnych szobowizane dowdraania rozwiza systemowych iprzygotowania naich podstawie szczegowych planw dziaania. Szefowie tych
struktur administracji pastwowej odpowiadaj za naleyte wykonanie zada, decyduj
owielkoci przydzielonych rodkw finansowych imaterialnych oraz posiadaj uprawnienia doprowadzenia szkole icertyfikacji. Ich zadaniem, zpomoc niszych struktur administracji, jest natychmiastowe podjcie niezbdnych dziaa iwykorzystanie wszystkich
rodkw dolikwidacji skutkw sytuacji kryzysowej, tworzenie iutrzymywanie lokalnych
systemw ostrzegania wsytuacjach kryzysowych; organizowanie waciwego finansowania
130
oraz wyposaenia systemu ratowniczego ijego wykorzystywania. Wsytuacji nadzwyczajnych przewiduje si wykorzystanie organizacji pozarzdowych iobywateli50.
4. Organizacja ifunkcjonowanie Policji

Policja jest jedn zesub funkcjonujcych wstrukturach Ministerstwa Spraw Wewntrznych, ktrej zadaniem jest ochrony ycia, zdrowia fizycznego, praw i wolnoci obywateli, ochrony mienia oraz interesw pastwa i spoeczestwa przed aktami przestpczymi
Wdraane sukcesywnie w2010 roku zmiany prawne iorganizacyjne51 zasadniczo zmieniaj jej nazw (znazwy Milicja), usytuowanie prawne, ale nie wpywaj nacharakter jej zada. Zgodnie zobowizujcymi rozwizaniami prawnymi podstawowe zadania tej instytucji porzdku publicznego obejmuj jedenacie obszarw dziaania, wrd ktrych wyrni naley :
zwalczanie zorganizowanych grup przestpczych, handlu ludmi oraz broni;
przeciwdziaanie przestpczoci kryminalnej (wpostaci wykrywania, identyfikacji
i zwalczania oraz podejmowania dziaa zapobiegawczych) i wykrocze administracyjnych;
zapewnienie porzdku publicznego ibezpieczestwa ruchu drogowego;
ochrona organw pastwa, w tym instytucji systemu sprawiedliwoci i systemu
bezpieczestwa oraz organw regulacyjnych;
nadzr nad dziaalnoci detektywistyczn iochrony oraz ochrona mienia iobiektw (napodstawie umw);
wykonywanie innych zada nawniosek organw wadzy stowarzysze iobywateli52.
Wpodobny sposb uporzdkowano zakres kompetencji Policji, uznajc, iokrela je
jedynie ustawa federalna, asposb ich rozszerzenia wymaga przeprowadzenia jej nowelizacji53. Szczegowe za rozwizania dotyczce dziaa okreli mog jedynie dokumenty wykonawcze sygnowane przez prezydenta irzd federalny. Ustawowo okrelono take zakres
moliwoci stosowania rodkw przymusu iograniczenia praw obywatelskich oraz formy
kontroli jej dziaalnoci54.
Policja jest instytucj podporzdkowan strukturalnie Ministerstwu Spraw Wewntrznych Federacji Rosyjskiej, ale nowy podzia zada ikompetencji nie spowoduje zasadni50
51
52
53
54

211994 N68- ( . 28.10.2002
N129-, 22.08.2004 N 122-)p. 18-21.
Wprowadzane sone woparciu odekret prezydenta Opoprawie skutecznoci dziaania MSW Rosji oraz opracowan napodstawie jego zapisw federalna ustaw oPolicji ( ()
http://www.mvd.ru/about/100036/10000629/).
Byy one dotej pory wokrelone wrnych aktach prawnych. Zostay utrzymane ijednoznacznie wymienione wnajnowszym projekcie ustawy opolicji. Zob. 1. 2.
Ibidem, 3.
Ibidem, 4 i 10, 12. Kontrol spoeczn sprawowa bd komisje nadzoru publicznego, tworzone
w strukturach terytorialnych organw federalnych wadzy wykonawczej odpowiadajcych za sprawy wewntrzne.
ARTYKUY
131
czych zmian strukturalnych. Wrosyjskiej policji pozostan dotychczasowe piony: Kryminalny i Bezpieczestwa Publicznego oraz Departament Policji Podatkowej, ktrej zadaniem jest zapobieganie przestpczoci fiskalnej i finansowej. Zadaniem pionu kryminalnego jest przeciwdziaanie przestpczoci, cowymaga prowadzenia wstpnego dochodzenia; poszukiwanie osb podejrzanych o dokonanie przestpstwa (lub unikaj wykonania
kar za przestpstwa) oraz osb zaginionych. Funkcjonuje on w ramach Gwnej Dyrekcji ds. Zwalczania Przestpczoci Zorganizowanej MSW oraz jej 12 dyrekcji regionalnych55.
Sone odpowiedzialne za zwalczanie przestpczoci zorganizowanej, korupcji oraz powanych przestpstw kryminalnych (porwania, branie zakadnikw, nielegalny handel broni).
Natomiast struktury pionw Bezpieczestwa Publicznego i Milicji (Policji) rozmieszczone snawszystkich szczeblach odkrajowego domiejskiego56 iwykonuj zadania zzakresu zapewnienie bezpieczestwa osobistego obywateli ibezpieczestwa publicznego. Doich
zada naley midzy innymi ochrona porzdku publicznego, zapobieganie i zwalczanie
drobnych przestpstw iwykrocze, ujawnianie przestpstw, ktre wymagaj wstpnego dochodzenia, ciganie przestpstw w formie dochodzenia, udzielanie pomocy obywatelom,
urzdnikom, przedsibiorcom, instytucjom oraz organizacjom istowarzyszeniom publicznym. Cz uprawnie kontrolnych, dotyczcych struktur regionalnych, ustawowo scedowano nakierownikw terytorialnych organw federalnych wadzy wykonawczej odpowiadajcych za bezpieczestwo wewntrzne oraz nawadze wykonawcze podmiotw Federacji57. Zasadnicz zmian jest natomiast, zapowiedziane w projekcie ustawy, rozszerzenie
zakres funkcji kontrolnych organw przedstawicielskich przez wprowadzenie obowizku
udzielania informacji odziaaniach Policji naforum organw ustawodawczych podmiotw
Federacji oraz organw przedstawicielskich niszych szczebli administracji samorzdowej.
Podsumowanie
Rosyjskie rozwizania organizacyjne ilegislacyjne dotyczce systemu bezpieczestwa stanowi kompleksow wizj przeciwdziaania wspczesnym wyzwaniom izagroeniom dla
ywotnych istrategicznych interesw narodowych Federacji. Realizacja przez poszczeglne struktury aparatu pastwowego strategii bezpieczestwa pozwala nazachowanie autonomii strategicznej, awwymiarze zewntrznym utrzymania roli jednego znajwaniejszych
uczestnikw globalnego systemu bezpieczestwa. Wwymiarze wewntrznym przyjte rozwizania wzmacniaj rol aparatu administracyjnego ipozostajcych wjego dyspozycji si
55
56
57
Stodyrekcje regionalne: Obwodu Moskiewskiego, Pnocna, Pnocno-Zachodnia, Centralna, Poudniowa,

Pnocnego Kaukazu, Woga, Syberii Wschodniej, Syberii Zachodniej, Uralu iregionu Woga-Wiatka.
Wniektrych aglomeracjach miejskich utworzono lokalne struktury milicji, ktre posiadaj uprawnienia Milicji MSW, czyli egzekwowanie prawa naulicach, kontrola iprewencja napodlegym obszarze oraz kontrola
ruchu pojazdw mechanicznych.
Natomiast zasadnicz zmian majc nacelu zwalczanie korupcji jest zapisany wustawie zakaz dofinansowania budetw lokalnych struktur MSW przez wadze samorzdowe ipodmiotw federacji. Ponadto wprowadzane zmiany przewiduj, ograniczenie kadry urzdniczej o20% oraz podjcie szerokiej akcji zwalczania korupcji Zob.
24 2009 . N 1468.
132
i rodkw zwikszajcych poziom bezpieczestwa struktur pastwowych oraz obywateli.

Novum stanowi natomiast polityka wzmacniania roli iwpywu spoeczestwa oraz instytucji kontrolnych nafunkcjonowania systemu bezpieczestwa wewntrznego, cosymbolizuj
przeobraenia wstrukturze Policji.
Internal security of Russian Federation

in legislative and organisational solutions
Summary
The article discusses legal and organisational determinants of the internal security
system of the Russian Federation. Based on the assumptions of the security policy
the competences of particular state bodies as regards the security and defences
have been presented. The binding legislative and organisational solutions which
concern the prevention of military threatening of security and the prevention of a
terror threat have been presented. Also the legal and organisational solutions regarding the crisis management system and functioning of the police as an institution that provides an appropriate level of public security have been discussed.
Helena WYLIGAA
Uwarunkowania systemu zarzdzania kryzysowego

wRepublice Federalnej Niemiec
Wartykule przedstawione zostay wewntrzne imidzynarodowe uwarunkowania
systemu zarzdzania kryzysowego wRFN. Podstawowym determinantem organizacji zarzdzania kryzysowego w Niemczech jest federalna struktura pastwa, w ramach ktrej reagowanie wsytuacjach kryzysowych dokonuje si nadwch poziomach: krajw zwizkowych oraz federacji. Holistyczne podejcie do wspczesnego rozumienia pojcia bezpieczestwa, proces integracji europejskiej oraz czonkostwo RFN worganizacjach midzynarodowych wpywaj nainternacjonalizacj niemieckiego systemu, umoliwiajc Niemcom aktywny udzia wksztatowaniu europejskiej agendy zarzdzania ireagowania nakryzysy.
I. Wewntrzne uwarunkowania systemu zarzdzania kryzysowego wRFN

Prawidowe rozumienie zasad wspczesnego systemu zarzdzania kryzysowego wNiemczech wymaga odniesienia si dokultury bezpieczestwa RFN1. Odmomentu powstania
Republiki Federalnej w1949r. jest ona zorientowana nadziaania pokojowe, promocj zasad demokratycznych iochron praw czowieka. Dorealizacji tych celw wykorzystywane
sprzede wszystkim zkomponenty cywilne wpostaci instytucji, metod irodkw. Dopiero decyzja Federalnego Trybunau Konstytucyjnego (Bundesverfassungsgericht) z1994r.
otworzya szersze moliwoci dla udziau Bundeswehry w akcjach poza granicami kraju
(out of area)2, wpywajc tym samym naposzerzenie si spektrum reagowania nakryzysy.
Dwa powysze czynniki wpyny nauksztatowanie si wNiemczech specyficznej kultury
cywilnego zarzdzania kryzysowego, funkcjonujcego wwarunkach swoistego systemu administracyjnego ipolitycznego. Implikuje ondwupoziomowe realizowanie procedur zarzdzania kryzysowego: napoziomie centralnym przez federacj (Bund) oraz lokalnym przez
kraje zwizkowe (Lnder). Rozumiane sone jako przekrojowe zadania midzyresortowe,
ktre obejmuj nie tylko aspekty polityki bezpieczestwa iobrony, zagranicznej irozwojowej, ale take gospodarcze, rodowiskowe, finansowe, kulturalne ispoeczne3.
1
2
Szerzej: K. Malinowski, Przemiany niemieckiej polityki bezpieczestwa 19902005, Pozna 2009.

Szerzej: W. Piciak, Niemcy droga donormalnoci. Polityka zagraniczna RFN odwojny oKuwejt dowojny
oKosowo, Warszawa 2000, s.87 in.
Sicherheit und Stabilitt durch Krisenprvention gemeinsam Strken 1 Bericht der Bundesregierung ber
die Umsetzung des Aktionsplans Zivile Krisenprvention, Konfliktlsung und Friedenskonsolidierung, Berichtszeitraum: Mai 2004 bis April 2006, verabschiedet vom Bundeskabinett am 31. Mai 2006.
134
Niemieckich okrele zivile Krisenmanagement4 izivile Krisenprvention5 nie naley jednak rozpatrywa jednowymiarowo, tumaczc je jako dziaania tylko obywatelskie
iniewojskowe6. Wwietle najnowszych dokumentw niemieckiego rzdu pojcie cywilny dopuszcza take uycie wojskowych rodkw doprewencji kryzysowej7 oraz, szeroko
dyskutowane za Odr, uycie si Bundeswehry wewntrz kraju8.
Ataki terrorystyczne na USA z 2001 r. oraz powd z 2002 r. we wschodnich Niemczech wpyny na znaczce przewartociowania w systemie zarzdzania kryzysowego
RFN9, prby lepszego dopasowania go do nowych wyzwa bezpieczestwa midzynarodowego. Wspczenie obowizujca struktura iprocedury zarzdzania kryzysowego oparte zostay wic na nowym paradygmacie bezpieczestwa, wyraonym w Strategii Bezpie4
6
7
8
Krisenmanagement (zarzdzanie kryzysami) cao podjtych rodkw, ktre maj przyczyni si doudaremnienia zbrojnego konfliktu midzy pastwami (kryzys midzynarodowy) lub konfliktu midzy grupami
spoecznymi apastwem (niepokoje, powstania), atake doprowadzi dodeeskalacji kryzysu ijego pokojowego rozwizania. Pojcie towaciwe jest dla konfliktw charakteryzujcych si uyciem siy. Celem zarzdzania kryzysowego jest wpierwszej kolejnoci zmniejszenie eskalacji konfliktu idoprowadzenie donieuywania siy przez walczce strony. rodki pokojowe (cywilne) uywane wtych ramach dotycz dziaa stabilizacyjnych. Zarzdzanie kryzysem moe wymaga uycia rodkw militarnych icywilnych. Wsensie definicyjnym rni si odprewencji kwesti wygaszajcego oddziaywania nakonflikt pojego wybuchu. Wkonfliktach znajdujcych wsi wfazie duej eskalacji nie jest moliwe dokadne rozdzielenie iprzyporzdkowanie zada waciwych zarzdzaniu czy prewencji, cyt. za: Aktionsplan Zivile Krisenprvention, Konfliktlsung
und Friedenskonsolidierung, Berlin, 12. Mai 2004, s.81 (Anhang, VIII), http://www.auswaertiges-amt.de/diplo/de/Aussenpolitik/Themen/Krisenpraevention/Grundlagen/Aktionsplan.html [17.10.2010].
Krisenprvention (prewencja kryzysowa) pojcie to obejmuje odpowiednio wczesne, zaplanowane, systematyczne ispjne dziaanie narnych poziomach funkcjonowania pastwa ispoeczestwa, ktre doprowadzi ma doudaremnienia konfliktu zuyciem siy. rodki uywane wramach dziaa prewencyjnych musz
by stosowane przed wybuchem potencjalnego konfliktu, podczas niego iponim, aby zredukowa moliwo
jego rozszerzenia si lub ponownej eskalacji. Wtym celu wspiera si inicjatywy zzakresu budowy instytucji
pokojowego zaatwiania sporw. Cywilna prewencja kryzysw oznacza wtym przypadku dziaania bez uycia rodkw militarnych lub wymuszajcych. Pojcia Konfliktprvention iKrisenprvention uznawane sza
synonimy, jednake okrelenie prewencja konfliktw nie jest stosowane zuwagi naswj niejasny charakter.
Moe wprowadzi wbd, wsensie definicyjnym nie zakada bowiem udaremnienia konfliktu, lecz tylko prewencj wstosunku dojego destrukcyjnej eskalacji izwizanego zni kryzysu, cyt. za: Aktionsplan Zivile Krisenprvention, Konfliktlsung und Friedenskonsolidierung, Berlin, 12. Mai 200, s.81
Za: May sownik jzyka polskiego, PWN, Warszawa 1997, s.105 (haso: cywilny).
Sicherheit und Stabilitt durch Krisenprvention gemeinsam Strken 1 Bericht der Bundesregierung
Pierwszy raz si Bundeswehry (8000 onierzy) uyto wHamburgu podczas nagej powodzi wlutym 1962r.
(337 zabitych). Wydarzenie to skonio wadze federalne do dokonania odpowiednich zmian w Ustawie
Zasadniczej (obecny art. 35). Na przeomie XX i XXI w. onierze pomagali m.in.: w zwalczaniu skutkw
powodzi na Odrze w 1997 i abie w 2002 r., zabezpieczaniu transportu materiaw radioaktywnych (tzw.
CASTOR-Transporte), wizyt gw pastw ipapiea, konferencji oistotnym znaczeniu politycznym, imprez
masowych, np. Mistrzostw wiata wpice nonej w2006r. (ok. 2000 onierzy). Przypadkiem precedensowym byo uycie uzbrojonych onierzy Bundeswehry dozabezpieczenia przed demonstrantami szczytu G8
wczerwcu 2007r. wHeiligendamm (wramach tzw. Amtshilfe), zob. szerzej: G. Piper, Einsatz der Bundeswehr
im Innern?, 12.09.2007, http://www.heise.de/tp/r4/artikel/26/26136/1.html [29.11.2010].
Autorka definiuje system zarzdzania kryzysowego RFN jako zbir podmiotw, tworzcych organizacyjn
cao, zorientowanych narealizacj celw wzakresie rozwizywania problemw kryzysowych. Podmioty te,
wchodzc zesob winterakcje, generuj wsplne procesy idecyzje: funkcjonalne (np. ustanawiajc procedury), organizacyjne (np. powoujc wspzalene podmioty) inormatywne (np. zatwierdzajc przepisy), tworz zwizki midzysystemowe ocharakterze wewntrznym (federacjakraje zwizkowe) oraz zewntrznym
(federacjaorganizacje midzynarodowe); por.: J. Gryz, Reagowanie kryzysowe wUnii Europejskiej, [w:] System reagowania kryzysowego Unii Europejskiej. Struktura charakter obszary, red. J. Gryz, Toru 2009, s.32.
ARTYKUY
135
czestwa UE z2003r.10 oraz Biaej Ksidze Bezpieczestwa RFN iPrzyszoci Bundeswehry

z2006r.11 Ide tych dokumentw jest rozpatrywanie zagroe wszerokim spektrum: militarnym, ekonomicznym, rodowiskowym ispoecznym12.
Wzwizku zpojawieniem si nowych, asymetrycznych zagroe, np. terroryzmu, jak
te zagroe bdcych wduej mierze nastpstwem dugotrwaego inegatywnego oddziaywania czowieka narodowisko naturalne, np. zjawisk ekstremalnych wskutek zmian klimatycznych13, zarzdzanie kryzysowe, czce wsobie rodki cywilne iwojskowe, postrzegane jest jako coraz bardziej istotny filar dziaa wzakresie bezpieczestwa RFN14. Obecnie
nie jest ono zdeterminowane geograficznie iutosamiane zkonwencjonaln obron granic
pastwowych, lecz obejmuje zapobieganie konfliktom, wsplne zwalczanie kryzysw oraz
stabilizacj pokryzysow. Staje si wic istotnym skadnikiem bezpieczestwa narodowego,
zarwno wjego wewntrznym, przede wszystkim cywilnym, jak izewntrznym, cywilnym
iwojskowym wymiarze.
1. Podstawy prawne zarzdzania kryzysowego wRFN

a. Poziom federacji
Zarzdzanie kryzysowe napoziomie federalnym reguluje art. 73.1 niemieckiej Ustawy Zasadniczej15. Wskazuje onodpowiedzialno wadz federalnych za obron kraju, utrzymanie cigoci pastwa oraz ochron ludnoci cywilnej16 przed zagroeniami ocharakterze
wojennym. Wedug artykuu 87a17 niemieckiej konstytucji federacja tworzy siy zbrojne
doobrony, przy czym najwaniejszym zadaniem Bundeswehry jest ochrona RFN przed zagroeniami militarnymi zestrony innych pastw.
Wsytuacjach powanych napi lub wrazie koniecznoci obrony kraju, definiowanej
poprzez niebezpieczestwo dla egzystencji obywateli, zagraajce porzdkowi oraz bezpieczestwu wewntrznemu i zewntrznemu, moliwe jest zastosowanie ustawy o stanie
wyjtkowym (Notstandgesetz). Wprowadzenie w ycie przepisw antykryzysowych doty-
10
11
12
13
14
15
16
17
A secure Europe in abetter world the European Security Strategy, approved by the European Council, held in
Brussels on12 december 2003 and drafted under the responsibilities of the EU High Representative Javier Solana, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsupload/031208essiide.pdf.
Weibuch zur Sicherheitspolitik Deutschlands und zur Zukunft der Bundeswehr 2006, http://www.bundeswehr.
de/fileserving/PortalFiles/C1256EF40036B05B/W26UYEPT431INFODE/WB_2006_dt_mB.pdf.
System des Krisenmanagements in Deutschland, Bundesministerium des Innern, Stand: September 2008, s.5.
Przykadami zjawisk naturalnych, ktre stay si przyczyn sytuacji kryzysowych wRFN wostatnich latach,
byy np. orkan Kyrill wstyczniu 2007r., intensywne opady niegu wBadenii-Wirtembergii wstyczniu 2007,
fala upaw wsierpniu 2003r., fala powodziowa naabie w2002r.
System des Krisenmanagements in Deutschland, s.6.
Artikel 73.1 [Gegenstnde der ausschlielichen Gesetzgebung des Bundes], Grundgesetz fr die Bundesrepublik
Deutschland, Bundeszentrale fr politische Bildung, Bonn 2001, s.43.
Gesetz ber den Zivilschutz und die Katastrophenhilfe des Bundes (Zivilschutz- und Katastrophenhilfegesetz
ZSKG) vom 25.03.1997 (BGBl. I, s.726), gendert durch Artikel 2 Nr. 1 des Gesetzes vom 29.07.2009 (BGBl.
I, s.2350).
Artikel 87a [Aufstellung und Einsatz der Streitkrfte], Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Bundeszentrale fr politische Bildung, Bonn 2001, s.54.
136
czy moe zaopatrzenia lub transportu, zwaszcza w sytuacjach obrony terytorialnej lub
wobliczu szczeglnie dotkliwych katastrof naturalnych.
Wadza federalna wspiera kraje zwizkowe wsytuacjach zagroe oszerokim zasigu
terytorialnym wpastwie lub te wokolicznociach oistotnym znaczeniu dla bezpieczestwa narodowego. Wtym celu stawia dodyspozycji swoje zasoby informacyjne, koordynacyjne idoradcze.
Wsppraca landw ifederacji moliwa jest wwietle art. 73.1018, obejmujc zadania
policji kryminalnych, ochron demokratycznego porzdku prawnego, integralnoci ibezpieczestwa federacji lub kraju zwizkowego, atake ochron przed przygotowaniem iuyciem siy wobec niemieckich interesw za granic.
Wzakresie bezpieczestwa wewntrznego zwalczaniem kadej formy kryminalnej zajmuje si policja, zarzdzana przez kraje zwizkowe. Nawet obrona przez zagroeniami asymetrycznymi, np. terroryzmem, naley wpierwszej kolejnoci doinstytucji zajmujcych si
bezpieczestwem wlandach, awsytuacjach wyjtkowych federacji.
Niemiecka Ustawa Zasadnicza w art. 35 ust. 2 i 319 okrela ramy prawne dotyczce
uycia si wojskowych wewntrz kraju. Zuwagi naswoje zasoby techniczne Bundeswehra moe zosta uyta dowsparcia obrony, wiadczc pomoc techniczn dla si policyjnych
krajw zwizkowych wzwalczaniu katastrof naturalnych oraz wszczeglnie cikich wypadkach. Drugi przypadek uycia si Bundeswehry wewntrz kraju reguluj art. 87a.4 oraz
art. 9120 konstytucji RFN, obejmujce zagroenie istnienia Republiki Federalnej lub jej demokratycznego porzdku prawnego.
Instrumentem, ale take warunkiem optymalnego uycia si wojskowych wkraju jest
intensywnie rozwijana przez Bundeswehr wsppraca cywilno-militarna (ZMZ I Zivil-Militrische Zussamenarbeit Inland) oraz reforma jej terytorialnych struktur21. Wsppraca tajest istot systemu zarzdzania kryzysowego wRFN. Wprzypadku narodowych zagroe ikatastrof ponadgranicznych wszystkie instytucje stanowice podsystemy zarzdzania kryzysowego napoziomie gmin, powiatw, miast, krajw zwizkowych ifederacji tworz spjny ijednolity system.
b. Poziom krajw zwizkowych

Podstawy formalne organizacji zarzdzania kryzysowego na poziomie krajw zwizkowych
(landw) stanowi niemiecka Ustawa Zasadnicza. Wramach praw suwerennych landw mowa
jest orealizacji przez nie uprawnie wadzy pastwowej iwykonywaniu zada pastwowych
(art. 30)22, cho prawo federalne ma pierwszestwo przed prawem zwizkowym (art. 31)23.
18
19
20
21
22
23
Artikel 73.10 [Gegenstnde der ausschlielichen Gesetzgebung des Bundes], tame, s.44.
Artikel 35.2, 35.3 [Rechts- und Amtshilfe; Katastrophenhilfe], tame, s.28.
Artikel 91 [Innerer Notstand], tame, s.57-58.
Za: Pressehintergrund zur Neuordnung der Zivil- Militrischen Zusammenarbeit bei Hilfeleistungen/Amtshilfe, Presse- und Informationszentrum der Streitkrftebasis, Streitkrfteuntersttzungskommando, Bonn, April
2010, http://www.streitkraeftebasis.de/fileserving/PortalFiles/02DB040000000001/W26XXC8N834INFODE/
BasisInfo_ZMZ_I.pdf [26.11.2010].
Artikel 30 [Kompetenzverteilung zwischen Bund und Lndern], Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Bundeszentrale fr politische Bildung, Bonn 2001, s.27.
Artikel 31 [Vorrang des Bundesrechtes], tame, s.27.
ARTYKUY
137
Z katalogu moliwych dziaa wyczona jest kwestia obronnoci, gdy kompetencje

wtym zakresie posiada wycznie wadza federalna (rzd). Zasada tazapisana jest wart.
73.1 dotyczcym przedmiotw wycznoci ustawodawstwa federalnego, przyznajcym
wadzy federalnej wyczn kompetencj w zakresie spraw zagranicznych oraz obrony,
cznie zochron ludnoci cywilnej.
Krajom zwizkowym przypisana jest obrona przed zagroeniami ocharakterze policyjnym iniepolicyjnym. Powaniejsze zagroenia porzdku publicznego wymagaj regulacji
formalnych wpodstawowym ustawodawstwie krajw zwizkowych (Landesgesetz)24.
Najmniejsze jednostki administracyjne RFN gminy ponosz odpowiedzialno za
bezpieczestwo iporzdek publiczny, ochron przeciwpoarow, ochron przed katastrofami naturalnymi iorganizacj ratownictwa medycznego. Zadania te zreguy sdokadniej
uregulowane wszczegowych aktach prawnych krajw zwizkowych, wliczajc wten zakres ustawow organizacj si policyjnych landu. WBremie25 iHesji26 uporzdkowane zostay one wsposb caociowy, lecz ju wBawarii27 istniej oddzielne akty normatywne organizujce poszczeglne obszary bezpieczestwa publicznego28.
Wprzypadku katastrof izagroe opowanym charakterze iznaczcej rozlegoci terytorialnej moliwa jest kooperacja midzy krajami zwizkowymi oraz federalnymi siami porzdkowymi (federalne siy policyjne, wojsko lub oddziay reagowania kryzysowego,
atake Federalna Suba Ochrony Granic).
Wspominany wczeniej art. 35 Ustawy Zasadniczej odnosi si wprost do koniecznoci udzielania sobie wzajemnej pomocy ocharakterze urzdowym iprawnym. Wprzypadku zagroenia bezpieczestwa kraj zwizkowy moe skorzysta, nazasadzie uzupenienia
dziaa swoich jednostek policyjnych, zpomocy Federalnej Suby Ochrony Granic.
Wprzypadku szczeglnych zagroe, bd katastrof ozasigu przekraczajcym granice landw, moliwa jest kooperacja krajw zwizkowych. Dotknity katastrof land moe
wezwa napomoc siy policyjne innego landu oraz inne organy administracji federalnej lub
zwizkowej. Wtakich przypadkach wadza federalna moe da odrzdw innych krajw
zwizkowych, aby udostpniy swoje oddziay policyjne dotknitemu zdarzeniem landowi
wcelach pomocowych.
24
25
26
27
28

Zgodnie zustaw oudzielaniu pomocy wkraju zwizkowym Bremy, obowizujc od9 stycznia 2009r., katalog zada ochrony cywilnej obejmuje: 1. Zwalczanie niebezpieczestw poarowych, ratownictwo medyczne ludzi, techniczne ratownictwo ludzi izwierzt wsytuacjach zagroenia ycia, ochron dbr materialnych,
techniczn pomoc wsytuacjach katastrof rodowiskowych, wypadkw iwstanach zagroenia publicznego,
wynikajcych zezdarze naturalnych, powodzi iulatniania si gazu, katastrof budowlanych ipodobnych zdarze, 2. Profilaktyczn ochron izapobieganie wymienionym zagroeniom, zob.: Hilfeleistungsgesetz [BremHilfeG],http://bremen.beck.de/default.aspx?vpath=bibdata%2Fges%2FBrHilfeG%2Fcont%2FBrHilfeG%2EP
1%2Ehtm [15.10.2010].
Hessisches Gesetz ber den Brandschutz, die Allgemeine Hilfe und den Katastrophenschutz (HBKG) vom 17.
Dezember 1998, GVBl. fr das Land Hessen, Teil 1, s. 530, zuletzt gendert am 15. November 2007 und
am 18. November 2009, http://www.bbk.bund.de/cln_027/nn_398542/DE/06__Fachinformationsstelle/02__
Rechtsgrundlagen/04__Bundeslaender/KatSG_20Hessen,templateId=raw,property=publicationFile.pdf/
KatSG%20Hessen.pdf [30.11.2010].
Bayerisches Katastrophenschutzgesetz, Beyerisches Feherwehrgesetz, Bayerisches Gesetz zur Regelung von Notfallrettung, Krankentransport und Rettungsdienst, Polizeiaufgabengesetz.
138
2. Organizacja systemu zarzdzania kryzysowego wRFN

a. Zarzdzanie kryzysowe wlandach
Kraje zwizkowe wramach swojej odpowiedzialnoci za ochron ludnoci przed katastrofami powinny zapobiega i zwalcza zagroenia pynce z katastrof naturalnych, wypadkw komunikacyjnych iprzemysowych, epidemii oraz sytuacji zwizanych zmidzynarodowym terroryzmem29.
Wzwizku zrnorodnymi w16 krajach zwizkowych RFN organizacj ikompetencjami sub wzakresie policyjnej ochrony ludnoci, ratownictwa medycznego, ochrony poarowej oraz ochrony przed katastrofami, a take w zwizku z atakami terrorystycznymi
na USA w 2001 r. i powodzi we wschodnich Niemczech w 2002 r., w latach 2001-2004
ujednolicono system zarzdzania kryzysowego.
Podczas posiedze Staej Komisji ministrw spraw wewntrznych krajw zwizkowych
podjto decyzj owzmocnieniu zdolnoci operacyjnych systemu ochrony ipomocy, aspecjalna grupa robocza, zoona z przedstawicieli landw i federacji, opracowaa w 2002 r.
Now Strategi Ochrony Ludnoci30. Jej zalet jest integracja istniejcych podsystemw zarzdzania kryzysami, stworzenie jednolitego systemu dowodzenia nawszystkich poziomach
administracji krajowej, zdefiniowanie celw ochrony, analiza ryzyka izagroe, atake powoanie doycia Federalnego Urzdu ds. ochrony ludnoci ipomocy wrazie katastrof31.
W razie zaistnienia sytuacji zagroenia powoywany jest sztab kryzysowy w kompetentnym dotego ministerstwie kraju zwizkowego, najczciej wresorcie spraw wewntrznych. Dodatkowe uzgodnienia midzyresortowe napoziomie landu podejmowane swramach midzyministerialnych sztabw kryzysowych lub w postaci oddelegowania osb
cznikowych z zainteresowanych resortw do ministerstw, ktre sprawuj kierownictwo
wdanej sytuacji kryzysowej (wiodcy sztab kryzysowy)32.
W zwizku z przeobraeniami systemu, w ramach wsplnych zalece krajw zwizkowych na poziomie operacyjno-taktycznym stosowana jest procedura Stra poarna
instrukcja subowa 100, za w obszarze organizacyjnym Wskazania administracyjno-organizacyjne dotworzenia sztabw zarzdzania kryzysami. Kooperacja pomidzy krajami zwizkowymi polega nazgoszeniu wadzom landw granicznych lub wsppracujcych potrzeb wzakresie zasobw (si policyjnych itechnicznych). Punktami kontaktowymi
swtedy zreguy ministerstwa spraw wewntrznych krajw zwizkowych oraz terytorialne
jednostki Bundeswehry czy Technisches Hilfswerk (THW)33.
Sztaby kryzysowe krajw zwizkowych tworz wsplny system, ktry pozwala naefektywne zarzdzanie akcj irealizowanie procedur pomidzy krajami zwizkowymi, prezydiami rzdw landw, powiatami, miastami i gminami w przypadku sytuacji wychodzcych poza granice jednego kraju zwizkowego.
29
30
31
32
33
Tame, s.6.
Neue Strategie zum Schutz der Bevlkerung in Deutschland, Schriftenreihe: WissenschaftsForum, Akademie
fr Krisenmanagement, Notfallplanung und Zivilschutz Band 4, Bundesverwaltungsamt, Zentralstelle fr
Zivilschutz, Bonn 2003.
Por. ibidem, s.20.
Ibidem, s.21.
ARTYKUY
139
b. Zarzdzanie kryzysowe napoziomie federacji

Wzalenoci odrodzaju zagroenia napoziomie federalnym za zarzdzanie kryzysowe odpowiedzialny jest waciwy merytorycznie resort, ktry powouje gwny sztab kryzysowy.
W sytuacjach o szczeglnym znaczeniu koordynacj dziaa lub zarzdzanie akcj moe
przej take urzd kanclerski34.
Odpowiedzialny sztab kryzysowy waciwego ministerstwa podejmuje wszelkie
organizacyjno-techniczne obowizki koordynacyjne w federacji. Jest on take punktem
konsultacyjnym dla landw dotknitych zagroeniem. Inne resorty, ktrych pomoc moe
okaza si nieodzowna, powouj wperspektywie krtkookresowej wasne sztaby kryzysowe, gwarantuj kontakt poza godzinami pracy urzdnikw, atake gotowe sdonatychmiastowego oddelegowania pracownika do koordynacyjnego sztabu kryzysowego. Powiadomiane jest Centrum Sytuacyjne wUrzdzie Kanclerskim iMinisterstwo Spraw Wewntrznych (Bundesministerium des Innern BMI)35.
Schemat 1. Struktura zarzdzania kryzysowego wRFN
rdo: System des Krisenmanagements in Deutschland, Bundesministerium des Innern,

Stand: September 2008, s.18.
34
35
Por. ibidem, s.11.

Ibidem.
140
3. Podstawy instytucjonalnego wymiaru zarzdzania kryzysowego wRFN

a. Ministerstwo Spraw Wewntrznych iinne resorty
Szczeglna rola wzarzdzaniu kryzysowym wewntrz kraju przypada niemieckiemu Ministerstwu Spraw Wewntrznych (Bundesministerium des Innern BMI). Wjego strukturze poprzez Centrum Sytuacyjne (Lagezentrum) powoywany jest sztab kryzysowy dla wyjtkowo cikich przypadkw zagroenia bezpieczestwa wewntrznego. Wrazie ich wystpienia prowadzi onnie tylko dziaania resortowe zwykorzystaniem rodkw BMI, lecz
take koordynuje akcj napoziomie landw. Doskadu sztabu wczani stake doradcy
iosoby kontaktowe zinnych resortw oraz krajw zwizkowych.
Zwalczanie specyficznych zagroe, np. atakw terrorystycznych, zwizanych z bezpieczestwem ywnoci, epidemii, wypadkw technicznych, itp., koordynowane jest przez
waciwe tym zagroeniom resorty.
Tabela 1. Sztaby kryzysowe wwybranych niemieckich ministerstwach36
Ministerstwo
Bundesministerium fr Ernhrung,
Landwirtschaft und Verbraucherschutz
Bundesministerium fr Verteidigung
Bundesministerium fr Gesundheit
Bundesministerium fr Umwelt,
Naturschutz und Reaktorensicherheit
Bundesminister fr Verkehr,
Bau und Stadtentwicklung
Bundesministerium des Auswrtigen
Sztab
Kriesenstab Lebensmittelsicherheit
Nationaler Krisenstab
Tiersuechenbekmpfung
Ernehrungsvorsorge
Einsatzfhrungsstab
Interner Krisenstab
Stab fr Reaktorsicherheit und Strahlenschutz
Interner Krisenstab36
Krisenreaktionszentrum
rdo: opracowanie wasne napodstawie: System des Krisenmanagements in Deutschland,

Bundesministerium des Innern, Stand: September 2008, s.14-15.
W kadym z ministerstw powoywana jest osoba kontaktowa ds. zarzdzania kryzysowego izwalczania terroryzmu (Ansprechpartner Krisenmanagement und Terrorismusbekmpfung), ktra rwnoczenie wchodzi wskad Grupy Narodowego Zarzdzania Kryzysowego (Resortkreises Nationales Krisenmanagement). Jest ona powoywana pod przewodnictwem resortu spraw wewntrznych izajmuje si efektywnoci funkcjonowania systemu zarzdzania kryzysowego, planowaniem, dziaaniem koncepcyjnym iorganizacyjnym
36
Przykadowo powodem dziaania sztabu kryzysowego Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Rozwoju

Miast byo zjawisko chmury wulkanicznej znad Islandii w kwietniu 2010 r. Gwny sztab kryzysowy pod
przewodnictwem ministerstwa powoany zosta wsiedzibie Niemieckiego Bezpieczestwa Lotw (Deutsche
Flugsicherung) w Langen. W jego skad weszli eksperci powoani przez ministerstwo, eksperci ds. bezpieczestwa lotw z Langen, przedstawiciele Niemieckiej Suby Meteorologicznej (Deutsche Wetterdienst),
Federalny Urzd Nadzoru Bezpieczestwa Lotw (Bundesaufsichtsamt fr Flugsicherung) oraz nazasadzie
kontaktowej czonkowie urzdu lotniczego Eurocontrol zMaastricht ikonsultacyjnej przedstawiciele towarzystw lotniczych, szerzej: Regierungserklrung zur Situation im Flugverkehr, Dr. Peter Ramsauer, Bundesminister fr Verkehr, Bau und Stadtentwicklung, Stand: 21.04.2010, www.bmvbs.de [20.10.2010].
ARTYKUY
141
w skali federacji. Jako platforma midzyresortowych uzgodnie suy take do wymiany

informacji, przyjmowania wsplnych zasad zarzdzania kryzysowego oraz jako punkt koordynacyjny wzwizku zposzczeglnymi wydarzeniami37.
b. Gremia midzyresortowe
W niemieckim systemie zarzdzania kryzysami istnieje moliwo powoania midzyresortowych zespow ds. zarzdzania kryzysowego w sytuacji rozlegego zagroenia przekraczajcego granice krajw zwizkowych iwymagajcego wsppracy rnych resortw.
Przy proporcjonalnym wkadzie wzwalczanie zagroenia gwarantuj one realizacj interesw poszczeglnych ministerstw. Wtych ramach wykorzystywane stake wszelkie moliwoci dziaania, ktre wynikaj zewsppracy ponadresortowej, copozwala naoptymalizacj procesu podejmowania decyzji.
Wsytuacji zagroenia bioterroryzmem lub pandemi wsplny sztab powstaje pomidzy BMI i Ministerstwem Zdrowia (Bundesministerium fr Gesundheit), a w przypadku zagroenia radioaktywnego na identycznej zasadzie wsplny sztab powoywany jest
przez BMI i Ministerstwo Ochrony rodowiska (Bundesministerium fr Umwelt, Naturschutz und Reaktorensicherheit). Dziaajc wedug modelu sztabu kryzysowego Ministerstwa Spraw Wewntrznych, sone dla krajw zwizkowych gwnymi punktami konsultacyjnymi dla opisanych powyej rodzajw zagroe, podmiotami wyposaonymi wfachow
informacj pochodzc odspecjalnej doradczej grupy ekspertw, dostarczajcymi zalecenia dodalszych dziaa ibdcymi wstanie koordynowa kroki podejmowane przez sztaby kryzysowe wlandach.
Wsplnym dla landw ifederacji gremium konsultacyjnym ikoordynacyjnym wsytuacji kryzysowej jest Midzyministerialna Grupa Koordynacyjna (Interministerielle Koordinierungsgruppe des Bundes und der Lnder IntMinKoGr). Peni ona funkcj pomocnicz idopeniajc wramach systemu zarzdzania kryzysowego, wrazie szczeglnie dotkliwych irozlegych wskutkach sytuacjach zagroenia (np. pandemie, wypadki nuklearne,
szczeglne katastrofy ekologiczne)38. Dziaa napodstawie fachowych ekspertyz iprzedstawia wsplnie uzgodnione zalecenia, doradza iwspiera kraje zwizkowe poprzez: oceny zagroe, oceny ryzyka, prognozy, propozycje dziaa, rozwijanie strategii komunikacyjnej
midzy landami awadz centraln39.
Struktury zarzdzania kryzysowego poszczeglnych resortw odbywaj regularne wiczenia. Efektywne dziaanie oraz integracj systemu sztabw kryzysowych wlandach ifederacji osiga si dziki spotkaniom Midzyministerialnej Grupy Koordynacyjnej (IntMinKoGr) oraz strategicznym wiczeniom sztabw kryzysowych (LKEX40), wktrych udzia
bior take wyspecjalizowane instytucje czy organizacje pomocy humanitarnej.
37
38
39
40

Ibidem, s.15-16.
http://www.bevoelkerungsschutz-portal.de/SharedDocs/FAQs/BVS/DE/zustaendigkeit_13.html?nn=425588.
Zob. te: Krisenkommunikation. Leitfaden fr Behrden und Unternehmen, Bundesministerium des Innern,
Berlin, Stand: Juli 2008.
Lnder bergreifende Krisenmanagement-bung/Exercise (LKEX) funkcjonujcy od2004r. system wicze zarzdzania kryzysowego pomidzy strukturami federacji (rzdowy sztab kryzysowy) ikrajw zwizkowych (sztaby kryzysowe landw). Seria wicze, w ktrych udzia bierze ok. 3000 osb ma znaczenie
142
Zasadniczo kooperacja sztabw kryzysowych rnego poziomu administracyjnego realizowana jest dziki wymianie osb kontaktowych oraz poprzez media elektroniczne, np.
wideokonferencje.
c. Federalny Urzd ds. Ochrony Ludnoci iPomocy wPrzypadku Katastrof

Bundesamt fr Bevlkerungsschutz und Katastrophenhilfe (BKK) rozpocz swoj dziaalno w2004r. jako centralny organ koordynacyjny ds. cywilnej ochrony ludnoci. Wjego
skad wchodz: Wsplne Centrum Meldunkowe iSytuacyjne, system deNIS, system satelitarnego ostrzegania SatWas, Akademia Zarzdzania Kryzysowego (AKNZ) oraz punkt
kontaktowy ds. koordynacji pomocy.
Urzd ma za zadanie integrowa ofert wsppracy wszystkich szczebli administracji
wzakresie zarzdzania kryzysami, atake wcza dokooperacji zasoby imoliwoci organizacji pozarzdowych oraz innych instytucji. Wspiera onkraje zwizkowe wprzypadkach rozlegych terytorialnie zagroe, zwaszcza naturalnych, wdziedzinie wymiany informacji, koordynacji, zarzdzania zasobami, atake wramach wicze zarzdzania kryzysowego41.
d. Inne podmioty
Charakterystyk niemieckiego systemu zarzdzania kryzysami jest wystpowanie wielu
podmiotw doradczych oraz organizacji pomocy cywilnej itechnicznej. Spotykaj si one
zorganami federalnymi izwizkowymi wramach kilku platform koordynacyjnych idyskusyjnych. Wgrudniu 2002r. wMinisterstwie Spraw Wewtrznych powoana zostaa doycia
Rada Doradcza ds. Ochrony Cywilnej iOchrony przed Katastrofami42. Zasiadaj wniej reprezentanci niemieckich gmin miejskich, pozarzdowych podmiotw ocharakterze pomocowym (ASB, DLRG, DRK, JUH, MHD, DFV, THW)43 oraz przewodniczcy staej konferencji ministrw spraw wewntrznych isenatorw krajw zwizkowych. Ma ona za zadanie
dostarcza nowych stategiczno-operacyjnych impulsw doksztatowanych procedur zarzdzania kryzysowego napoziomie federacji ilandw.
Staa Konferencja ds. Prewencji Katastrofom iOchrony Ludnoci (Stndige Konferenz
fr Katastrophenvorsorge und Bevlkerungsschutz SKK)44 jest gremium integrujcym
41
42
43
44
strategiczne wobszarze polityczno-administracyjnym. W2004r. wiczenia symulacyjne powicone byy atakowi terrorystycznemu irozlegej awarii zasilania (blackout), w2005r. mistrzostwom wiata wpice nonej w2006r., aw2007r. pandemii. Szerzej: Flyer LKEX Allgemeine Informationen, Stand: 25.02.2010,
http://www.bmi.bund.de/SharedDocs/Downloads/DE/Themen/Sicherheit/BevoelkerungKrisen/Flyer_Luekex.pdf?__blob=publicationFile [13.11.2010].
http://www.bmi.bund.de/cln_165/sid_268931BB5B8FC175D81A1950B6F1AE5F/SharedDocs/Standardartikel/DE/Themen/Sicherheit/Katastrophenschutz/BBK.html [22.11.2010].
http://www.bmi.bund.de/cln_165/SharedDocs/Standardartikel/DE/Themen/Sicherheit/ohneMarginalspalte/
Beirat.html?nn=106192 [22.11.2010].
Arbeiter-Samariter-Bund, Deutsche Lebens-Rettungs-Gesellschaft, Deutsches Rote Kreuz, Johanniter-Unfall-Hilfe, Malteser-Hilfsdienst, Bergwacht Schwarzwald, Deutsche Rettungsflugwacht und Bundesverband Rettungshunde, Bundesanstalt Technisches Hilfswerk.
http://www.katastrophenvorsorge.de [22.11.2010].
ARTYKUY
143
wszystkie podmioty uczestniczce wsystemie ochrony cywilnej. Wjej skad wchodz organizacje iprywatne zrzeszenia oraz pastwowe instytucje podejmujce zadania wramach
systemu.
W strukturach Auswrtiges Amt, przy penomocniku ds. cywilnej prewencji kryzysowej we wrzeniu 2004 r. powoana zostaa Resortowa Grupa ds. Cywilnej Prewencji Kryzysom (Ressortkreis Zivile Krisenprvention). Ma ona charakter informacyjno-koordynacyjny, a w jej skad wchodz penomocnicy ds. cywilnej prewencji kryzysw
wszystkich ministerstw federalnych. Gwnym zadaniem tego ciaa jest implementacja planw dziaania rzdu wobszarze prewencji kryzysowej. Centralnym miejscem dialogu nt.
zarzdzania kryzysowego midzy rzdem aspoeczestwem cywilnym jest Rada Cywilnej
Prewencji Kryzysom (Beirats Zivile Krisenprvention) zlokalizowana wMSZ45. Podczas jej
pierwszego spotkania wmaju 2005r. obradowao ok. 20 ekspertw cywilnych ds. bezpieczestwa, reprezentujcych nauk, doradztwo polityczne, obronno, polityk rozwojow,
organizacje pomocowe ikocioy, fundacje polityczne46.
Now platform jest take dziaajca odkilku lat wBundestagu, wramach Komisji ds.
Zagranicznych, podkomisja cywilna prewencja kryzysom ibezpieczestwo sieciowe (Zivile Krisenprvention und vernetzte Sicherheit)47.
4. Systemy wspierajce zarzdzanie kryzysowe

a. Centrum Sytuacyjne Ministerstwa Spraw Wewntrznych (Lagezentrum)
Centrum jest caodobowym gwnym punktem kontaktowym zarwno w sprawach bezpieczestwa wewntrznego, jak iochrony ludnoci wwymiarze narodowym imidzynarodowym. Gwarantuje ono prawidow wymian informacji pomidzy organami zajmujcymi si bezpieczestwem napoziomie federacji ilandw oraz podlegymi im jednostkami wykonawczymi. Wsytuacjach kryzysowych jest czci koordynacyjnego sztabu kryzysowego BMI, peni funkcj narodowego punktu kontaktowego (National Point of Contact)
wcelu operacyjnego wspracia partnerw midzynarodowych istruktur Unii Europejskiej.
Jego zadaniem jest powiadomianie jednostek narodowych wprzypadku sytuacji zagroenia
oraz przekazywanie zapyta opomoc zzagranicy (punkt kontaktowy dla Grupy Koordynacyjnej ds. Sytuacji Kryzysowych Sekretariatu Generalnego Rady UE).
b. Wsplne Centrum Sytuacyjne iMeldunkowe (GMLZ)

Gemeinsames Melde- und Lagezentrum (GMLZ) zostao utworzone przez rzd RFN jesieni 2002r. jako nowy instrument koordynacji zarzdzania kryzysowego pomidzy federa45
46
47
Nationale Strukturen der zivilen Krisenprvention, Stand: 12.08.2009, http://www.auswaertiges-amt.de/diplo/de/Aussenpolitik/Themen/Krisenpraevention/NationaleStrukturen.html [20.11.2010].

Nationale Strukturen der zivilen Krisenprvention, Stand: 12.08.2009, http://www.auswaertiges-amt.de/diplo/
de/Aussenpolitik/Themen/Krisenpraevention/NationaleStrukturen.html [20.11.2010].
Neuer Schub fr zivile Krisenprvention?, verfasst von W. Nachtwei (MdB 1994-2009) am 18. Juni 2010, http://
www.nachtwei.de/index.php/articles/c77/ [15.10.2010]; zob. te: Unterausschuss Zivile Krisenprvention und
vernetzte Sicherheit, http://www.bundestag.de/bundestag/ausschuesse17/a03/a03_ga/index.jsp [30.11.2010].
144
cj a krajami zwizkowymi do zwalczania zagroe rozlegego zasigu48. Podstawowymi

zadaniami centrum s, oprcz staego monitoringu potencjalnych zagroe, przyjmowanie, przetwarzanie, analizowanie ikoordynowanie oraz dalsze przekazywanie meldunkw
iinformacji, rwnie prognoz rozwoju szkd wrazie wystpienia zagroenia. GMLZ powoane jest rwnie do zarzdzania zasobami jako centrum dyspozytorskie dla ochotnikw irodkw materiaowych (np. urzdzenia techniczne, worki zpiaskiem). Moliwoci
te wykorzystywane ste wramach wsppracy midzynarodowej, wsytuacjach zapyta
opomoc zestrony podmiotw zagranicznych oraz wramach wsplnotowego mechanizmu
ochrony ludnoci49 i wmocnionej wsppracy w przypadkach katastof naturalnych50. Lokalizacja GMLZ wramach BKK umoliwia korzystanie zsystemu informacyjnego deNIS.
c. Niemiecki system informacji iostrzegania wnagych przypadkach

Niemiecki system informacji iostrzegania (Deutsches Notfallvorsorge- und Informationssystem deNIS51) podzielony jest nadwa niezalene odsiebie systemy:
deNIS I funkcjonuje od2002r. jako dostpny dla obywateli portal internetowy52
nt. ochrony cywilnej, zawierajcy ponad 3000 linkw zpodstawowymi informacjami okatastrofach, wskazwkami natemat rodkw ostronoci izasadami postpowania wnagych wypadkach isytuacjach zagroenia oraz danymi kontaktowymi
instytucji oraz organizacji;
deNIS II funkcjonuje od2005r. jako system ograniczonego dostpu wformie intranetu dla sub zarzdzania kryzysowego53. Jego celem jest stworzenie sieci wymiany informacji nt. cywilnej ochrony ludnoci pomidzy sztabami kryzysowymi
resortw federacji, krajw zwizkowych, gmin, instytutw badawczych iinstytucji
midzynarodowych54. Zintegrowane informacje opotencjalnych zasobach pomocowych (personalnych, materialnych iinfrastrukturalnych) podzielone snatrzy
moduy: zarzdzanie sytuacj, zarzdzanie meldunkami, zarzdzanie zasobami.
48
49
50
51
52
53
54
http://www.bmi.bund.de/cln_165/sid_268931BB5B8FC175D81A1950B6F1AE5F/SharedDocs/Standardartikel/DE/Themen/Sicherheit/Katastrophenschutz/GMLZ.html [22.11.2010].
Szerzej: J. Barcik, Wsplnotowy mechanizm ochrony ludnoci cywilnej, Rocznik Bezpieczestwa Midzynarodowego 2007, s.158-176.
Gemeinsames Melde- und Lagezentrum von Bund und Lnder (GMLZ), Bundesamt fr Bevlkerungsschutz
und Katastrophenhilfe, Bonn, Stand: Mai 2008, http://www.bmi.bund.de/SharedDocs/Downloads/DE/Themen/Sicherheit/BevoelkerungKrisen/Flyer_GMLZ.pdf [25.11.2010].
Deutsches Notfallvorsorge-Informationssystem (deNIS), Bundesamt fr Bevlkerungsschutz und Katastrophenhilfe (BBK), Bonn, Stand: Juni 2008, http://www.bmi.bund.de/SharedDocs/Downloads/DE/Themen/Sicherheit/BevoelkerungKrisen/Flyer_denis.pdf.
www.denis.bund.de [30.09.2010].
http://www.bmi.bund.de/cln_165/sid_268931BB5B8FC175D81A1950B6F1AE5F/SharedDocs/Standardartikel/DE/Themen/Sicherheit/Katastrophenschutz/denis.html [25.10.2010].
Wzakresie wsppracy midzynarodowej BKK zaangaowany jest wprojekt UE SAFER (Services and Application for Emergency Response), za: Jahresbericht des Bundesamtes fr Bevlkerungsschutz und Katastrophenhilfe 2009, Bundesamt fr Bevlkerungsschutz und Katastrophenhilfe, Bonn, Stand: Juni 2010, s.13.
ARTYKUY
145
Istotnym uzupenieniem systemu deNIS jest satelitarny system ostrzegania (SatWaS55),

ktry umoliwia natychmiastowe rozpowszechnianie komunikatw urzdowych ozagroeniu drog radiow. Zosta onuruchomiony wpadzierniku 2001r. Wczeni sdoniego
wszyscy publiczno-prywatni nadawcy radiowi, portale internetowe oraz due agencje prasowe, atake Deutsche Bahn. Wprzyszoci planowane jest rozszerzenie systemu natelefony komrkowe ikomputery uytkownikw. Zasad skutecznego dziaania SatWaS jest natychmiastowe przekazanie informacji doobywateli, wczajc wtoprzerwanie audycji radiowej lub programu telewizyjnego. W 2008 r. uzgodniono, e przekazywane informacje
dotyczy mog obrony kraju lub katastrof oszczeglnym znaczeniu.
II. Midzynarodowe uwarunkowania zarzdzania kryzysowego RFN

Wwietle niemieckiej konstytucji (art. 32) pielgnowanie stosunkw zinnymi pastwami
wramach polityki zagranicznej znajduje si wkompetencji wadzy federalnej56. Polityczna
decyzja oudziale Bundeswehry wmidzynarodowych misjach pokojowych jest podejmowana wUrzdzie Kanclerskim, jednake podlega kontroli parlamentarnej57. Zgodnie zzapisami art. 24.258 Ustawy Zasadniczej federacja, dysponujc umocowaniem prawa midzynarodowego, moe uczestniczy w systemie kolektywnego bezpieczestwa i przyjmowa
wtym zakresie nasiebie wice zadania59.
W zwizku z przewartociowaniami w niemieckiej polityce zagranicznej, ktre stopniowo dokonyway si wlatach 90. XX wieku, moliwe jest obecnie wiksze zaangaowanie RFN wrozwizywanie istabilizowanie midzynarodowych konfliktw oraz reagowanie
nasytuacje kryzysowe nacaym wiecie. Zgodnie zzapisami umowy koalicyjnej zlistopada 2005r. rzd RFN wskaza, eprewencja kryzysom powinna sta si jednym zgwnych
zada niemieckiej polityki zagranicznej60. Uznanie jej za priorytetowe zadanie przekrojo55
56
57
58
59
60
Warnung der Bevlkerung mit dem Satellitengesttzten Warnsystem (SatWaS), Bundesamt fr Bevlkerungsschutz und Katastrophenhilfe (BBK), Bonn, Stand: Mai 2008, http://www.bmi.bund.de/SharedDocs/Downloads/DE/Themen/Sicherheit/BevoelkerungKrisen/Flyer_SatWas.pdf [29.11.2010].
Artikel 32 [Auswrtige Beziehungen], Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Bundeszentrale fr
politische Bildung, Bonn 2001, s.27.
Gesetz ber die parlamentarische Beteiligung bei der Entscheidung ber den Einsatz bewaffneter Streitkrfte im
Ausland (Parlamentsbeteiligungsgesetz) vom 18. Mrz 2005, Bundesgesetzblatt I, 2005, s.775, http://www.
gesetze-im-internet.de/parlbg/BJNR077500005.html; zob. te: H. J. Giemann, Auslandseinstze der Bundeswehr. Einleitung, Aus Politik und Zeitgeschichte, 23.11.2009, nr 48, http://www.das-parlament.de/2009/48/
Beilage/001.html.
Artikel 24.2 [bertragung von Hoheitsrechten auf zwischenstaatliche Einrichtungen], Grundgesetz fr die Bundesrepublik Deutschland, Bundeszentrale fr politische Bildung, Bonn 2001, s.2.
Za: Ziviles Krisenmanagement der Europischen Union Informationsblatt, Stand: 2. Januar 2007, s. 4-5,
http://www.bundespolizei.de/cln_152/nn_268544/DE/Home/__Startseite/IPM/Infoblaetter/__Infoblatt__
ZKM,templateId=raw,property=publicationFile.pdf/_Infoblatt_ZKM.pdf [15.10.2010].
Deutsche Auenpolitik fut auf einem umfassenden Sicherheitsbegriff,der Auen-, Sicherheits- und Entwicklungspolitik miteinander verknpft. Dabei wollen wir insbesondere unsere Instrumentarien zur Krisenprvention und -reaktion ausbauen. Diese prioritre Querschnittsaufgabe erfordert die Zusammenfhrung vorhandenerfinanzieller und personeller Ressourcen und zustzliche Mittel. Es geht neben den militrischen Fhigkeiten
nicht zuletzt um gengend ziviles Personal fr den (Wieder-)Aufbau tragfhiger rechtsstaatlich-demokratischer
146
we wymaga jednak odpowiedniego profesjonalnego przygotowania, zabezpieczenia rodkw finansowych i zasobw ludzkich, a take posiadania okrelonych zdolnoci militarnych iwsppracy cywilnej (np. zpolicj, instytucjami sdowymi)61.
Biorc pod uwag, i cech wspczesnych wyzwa jest ich asymetryczno, sieciowo, kompleksowo, zrnicowanie przedmiotowe (m. in.: upadajce pastwa, rozprzestrzenianie broni masowego raenia, terroryzm, transnarodowa przestpczo zorganizowana, kryzysy ekonomiczne i rodowiskowe, niekontrolowane migracje), uwzgldniajc globalne powizania midzy podmiotami stosunkw midzynarodowych, RFN kadzie duy nacisk na zdolno do podejmowania szerszej kooperacji, budowania koalicji
iintegrowania zasobw, ktre umoliwiaj zarzdzanie wsytuacjach kryzysowych. Celem
Niemiec jest wic nie tylko zapobieganie konfliktom ikryzysom wskali wiatowej, minimalizowanie ich skutkw we wsppracy z partnerami62, ale take polityka prewencyjna,
przy zaoeniu wykorzystania wpierwszej kolejnoci rodkw cywilnych przed militarnymi. Obok wymienionej zasady istnieje druga, ktra dotyczy angaowania si RFN przede
wszystkim winicjatywy multilateralne. Wpraktyce odzwierciedlaj si one wwikszej aktywnoci RFN woperacjach pokojowych ONZ, misjach NATO oraz wramach Europejskiej
Polityki Bezpieczestwa iObrony.
1. Rola Auswrtiges Amt wmidzynarodowym reagowaniu kryzysowym

Wprzypadku sytuacji kryzysowych za granic, wktrych zagroone sinteresy niemieckie lub niemieckich obywateli (np. ataki naplacwki konsularne, zagroenia iataki terrorystyczne, zewntrzne kryzysy polityczne imilitarne, porwania za granic, katastrofy naturalne, itp.), wMinisterstwie Spraw Zagranicznych (Auswrtiges Amt AA) powoywany jest pod przewodnictwem ministra spraw zagranicznych sztab kryzysowy, wskad ktrego wchodz rwnie przedstawiciele resortw powizanych zkonkretnym zagroeniem63.
61
62
63
Institutionen, zum Beispiel Polizei, Richter, Staatsanwlte. Der Ressortkreis Zivile Krisenprventionsoll gestrkt,
Frhwarnmechanismen sollen verbessert warden. Nationale und EU-Mechanismen sind noch besser zu verzahnen.Wir werden den Aktionsplan der Bundesregierung zur Zivilen Krisenprvention umsetzen, cyt. za: Gemeinsam fr Deutschland. Mit Mut und Menschlichkeit, Koalitionsvertrag zwischen CDU, CSU und SPD fr
die 16. Wahlperiode des Deutschen Bundestages, 11.11.2005.
berblick: Zivile Krisenprvention, Konfliktlsung und Friedenskonsolidierung, Stand 01.08.2009, http://www.
auswaertiges-amt.de/diplo/de/Aussenpolitik/Themen/Krisenpraevention/Grundlagen/Ueberblick.html
[22.11.2010].
RFN posiada umowy midzyrzdowe zewszystkimi pastwami ssiedzkimi, dotyczce udzielania wzajemnej
pomocy wrazie wystpowania zagroe ikatastrof naturalnych, zob.: Bilaterale Katastrophenhilfeabkommen,
http://www.bbk.bund.de/cln_007/nn_403144/DE/06__Fachinformationsstelle/02__Rechtsgrundlagen/02__
Katastrophenhilfeabkommen/Katastrophenhilfeabkommen__einstieg.html__nnn=true [29.11.2010]. Umowa polsko-niemiecka wtym zakresie zostaa zawarta na3 miesice przed powodzi stulecia z1997r., ajej
ratyfikacja nastpia 24 wrzenia 1997 r., zob.: Umowa midzy Rzeczpospolit Polsk a Republik Federaln Niemiec owzajemnej pomocy podczas katastrof iklsk ywioowych lub innych powanych wypadkw, Warszawa, 10 kwietnia 1997r., Dziennik Ustaw z1999r., nr 22, poz. 201, http://lex.pl/serwis/du/1999/0201.htm
[30.11.2010].
ARTYKUY
147
Sztab powoywany jest wramach Centrum Reagowania Kryzysowego, funkcjonujcego

wAuswrtiges Amt jako referat ds. kryzysowych (Krisenreaktionszentrum 040)64. Obecnie
jest wnim zatrudnionych okoo 40 pracownikw wsystemie 3-zmianowym, lecz wprzypadku kryzysu owikszym wymiarze iznaczeniu dyur peni moe nawet do250 przeszkolonych osb65. Dodyspozycji AA pozostaj take placwki dyplomatyczne RFN nacaym wiecie, ktrych celem jest niesienie pomocy obywatelom niemieckim iUE znajdujcym si w niebezpieczestwie66. Centrum posiada opracowane na wypadek kryzysu scenariusze i sposoby pomocy oraz ewakuacji obywateli Niemiec dla prawie setki rnych
pastw.
W przypadku sytuacji kryzysowych wystpujcych na terenie UE, ktre wymagaj
dziaania wsplnotowego, do specjalnie tworzonej Grupy Kierowniczej ds. Sytuacji Kryzysowych przy Sekretariacie Generalnym Rady UE powoywany jest przedstawiciel kadego pastwa czonkowskiego (stay przedstawiciel lub specjalnie oddelegowany). Zadaniem
niemieckiego reprezentanta jest aktywny udzia w pracach gremium i przekazywanie informacji odanej sytuacji kryzysowej dokraju. Jego celem jest umoliwienie ewentualnego wczenia struktur narodowych doprzezwyciania sytuacji midzynarodowego zagroenia67.
Przykadami dziaania niemieckiego MSZ wzakresie reagowania kryzysowego naskal midzynarodow mog by inicjatywy podejmowane wzwizku ztragicznymi skutkami
tsunami wTajlandii w2004r., huraganu Katharina wUSA68 czy trzsienia ziemi wprowincji Syczuan w Chinach z 2008 r.69 Wanym komponentem umoliwiajcym szybk reakcj jest wykorzystanie si Bundeswehry docelw niemilitarnych (np. humanitarnych) poza
granicami RFN oraz sieci organizacji pomocowych ocharakterze cywilnym. Przedstawiciel
Bundeswehry jest czonkiem sztabu kryzysowego wMSZ ipeni wten sposb funkcj oficera cznikowego wramach kooperacji cywilno-wojskowej.
Istotn funkcj midzynarodow peni take wsplne sztaby kryzysowe utworzone
przez Ministerstwo Spraw Wewntrznych zMinisterstwem rodowiska lub Ministerstwem
Zdrowia. Reprezentuj one bowiem Niemcy worganizacjach midzynarodowych, spunktami kontaktowymi dla innych pastw (w tym, dotknitych podobnym zagroeniem),
atake podejmuj decyzje dotyczce uycia pomocy zagranicznej wsytuacji zagroenia.
Wspprac zpowyej wymienionymi resortowymi sztabami zarzdzania kryzysowego
podejmuje Centrum Sytuacyjne zlokalizowane wbiurze szefa Urzdu Kanclerskiego (La-
64
65
66
67
68
69
Organisationsplan des Auswrtigen Amtes, Stand: 19. November 2010, http://www.auswaertiges-amt.de/diplo/

de/AAmt/Organisationsplan.pdf [19.11.2010].
Ende der Geheimniskrmerei. Der Krisenstab ffnet sich, 12. August 2010, http://www.n-tv.de/politik/Der-Krisenstab-oeffnet-sich-article1258846.html [15.11.2010].
Wwietle danych statystycznych Niemcy odbywaj corocznie 60 mln urlopowych wyjazdw zagranicznych
oraz 10 milionw midzynarodowych podry subowych.
System des Krisenmanagements in Deutschland, s.16-17.
Bundesregierung bietet USA Hilfe an, Der Spiegel online z 01.09.2005, http://www.spiegel.de/politik/ausland/0,1518,372501,00.html [14.10.2010].
Peking bittet ffentlichkeit um Hilfe, 15. Mai 2008, http://www.faz.net/s/Rub36BE994B9FFE42EDA64438F735D5E75B/Doc~E16D6234ED1444E97847F5123C081378A~ATpl~Ecommon~Scontent.html
[30.11.2010].
148
gezentrum 023)70. Ponadto wstrukturze urzdu wposzczeglnych wydziaach, zwaszcza

wwydziale 1. ds. polityki wewntrznej, wydziale 2. ds. polityki zagranicznej ibezpieczestwa iwydziale 6. ds. federalnych sub wywiadowczych, zlokalizowane sreferaty realizujce zadania zwizane zbezpieczestwem federacji71.
Coraz wiksze znaczenie przypisuje si wRFN kwestii podejmowania midzynarodowych dziaa zzakresu reagowania nazagroenia bdce nastpstwem katastrof naturalnych. Ujcie takie jest nie tylko wynikiem zaoenia, epomoc rozwojowa ihumanitarna
stanowi wany skadnik niemieckiej polityki zagranicznej, ale take wyrazem konsekwentnej realizacji polityki zaangaowania Niemiec narzecz bezpieczestwa wiatowego iwalki
zterroryzmem. Koordynacja iplanowanie dziaa napoziomie midzynarodowym pozwala Niemcom rwnie naczynny udzia wprbach instytucjonalizowania dziaa zzakresu
prewencji ireagowania kryzysowego, np. tworzenia si ekspedycyjnych itransportowych,
systemw ostrzegania ialarmowych, specjalnych funduszy pomocowych72. Wtym kontekcie warto wspomnie te o moliwoci antykryzysowych dziaa transgranicznych, ktre polegaj nawsppracy niemieckich krajw zwizkowych igmin przygranicznych zssiadami, np. Badenia-Wirtembergia napodstawie porozumie dotyczcych ponadgranicznej pomocy wprzypadku katastrof wsppracuje zdepartamentami zFrancji iszwajcarskimi kantonami wzakresie udzielania sobie pomocy, uyczania jednostek, wsplnego informowania ozagroeniach73.
2. Niemcy wmidzynarodowych strukturach reagowania kryzysowego74

Niemcy od wielu lat angauj si w dziaania prewencyjne i rozwizywanie konfliktw
wramach midzynarodowych instytucji bezpieczestwa. Donajwaniejszych zaliczy naley ONZ, NATO, OBWE, atake organizacje regionalne wAfryce, Azji iAmeryce oraz Uni
Europejsk.
Aktywno RFN wONZ wlatach 2008-2010 obejmowaa udzia onierzy Bundeswehry w operacjach pokojowych (UNIFIL w Libanie, UNAMID w Darfurze, UNMIS w Sudanie, UNAMA w Afganistanie, UNOMIG w Gruzji, UNMEE w Etiopii i Erytrei), policjantw wmisjach UNAMID wDarfurze, UNMIS wSudanie, UNMIL wLiberii iUNMIK
70
71
72
73
74
Organisationsplan des Bundeskanzleramtes, Stand: 01.03.2010, http://www.bundesregierung.de/Webs/Breg/

DE/Bundesregierung/Bundeskanzleramt/Organigramm/organigramm.html. Obecnie szef Urzdu Kanclerskiego (Ronald Poffala) jest take penomocnikiem kanclerza ds. federalnych sub wywiadowczych, odpowiedzialnym za koordynacj pracy tych sub.
Ibidem; por. te: H. Szafran, System reagowania kryzysowego wdowiadczeniach ipraktyce wybranych pastw
(System reagowania kryzysowego RFN), [w:] System reagowania kryzysowego, red. J. Gryz, W. Kitler, Toru
2007, s.115-116.
Decyzja Rady z dnia 5 marca 2007 r. ustanawiajca Instrument Finansowy Ochrony Ludnoci, (2007/162/
WE, Euratom), Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej nr L 71/9 (PL) zdnia 10.3.2007r., http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32007D0162:EN:NOT [20.11.2010].
Auch die Oberrheinkonferenz (Vertreter aus Frankreich, der Schweiz und Deutschland) befasst sich mit Fragen
der grenzberschreitenden Katastrophenhilfe, http://www.innenministerium.baden-wuerttemberg.de/de/International/82740.html?referer=83757&_min=_im [15.11.2010].
Szerzej: 3. Bericht der Bundesregierung ber die Umsetzung des Aktionsplans Zivile Krisenprvention,
Konfliktlsung und Friedenskonsolidierung, Berichtszeitraum: Mai 2008 bis April 2010.
ARTYKUY
149
wKosowie oraz ponad 250 cywilnych ekspertw75. Bdc trzecim patnikiem dobudetu
Narodw Zjednoczonych76, Niemcy wznaczcym stopniu finansuj misje ONZ, przeznaczajc naten cel okoo 1,2 mld euro wokresie 2008-2010. W2010r. Niemcy przewodniczyy wutworzonej pi lat wczeniej Komisji NZ ds. Budowania Pokoju (UN Peacebuilding
Commission), stawiajc sobie za cel strategiczne wzmocnienie Komisji jako platformy koordynacji rozwiza politycznych zzakresu konsolidacji bezpieczestwa wobszarach konfliktowych. Poprawa efektywnoci funkcjonowania Komisji polega ma na ustrukturyzowanej wsppracy zRad Bezpieczestwa ONZ inauelastycznieniu kooperacji zpodmiotami, takimi jak: Sierra Leone, Burundi, Gwinea-Bissau iRepublika rodkowoafrykaska
wdziedzinie stabilizacji postkonfliktowej. Narealizacj zada ONZ zwizanych zprewencj Niemcy przeznaczyy wlatach 2008-2009 ok. 3 mln euro, ktre wramach specjalnego
funduszu ds. prewencji kryzysowej iodbudowy Programu Rozwoju Narodw Zjednoczonych (Thematic Trust Fund for Crisis Prevention and Recovery) przeznaczone byy zwaszcza narozbrojenie, demobilizacj, reformy sektora bezpieczestwa isprawiedliwoci77.
Gwn organizacj afrykask wspieran przez RFN jest Unia Afrykaska, posiadajca mandat doreagowania wsytuacjach kryzysowych wsystemie regionalnym78. Niemcy zainteresowani sstrukturalnym rozwojem zdolnoci tej organizacji doprewencji kryzysom
izwalczania konfliktw. Od2005r. RFN prowadzi dziaania szkoleniowe ocharakterze cywilnym ipolicyjnym, oferuje wsparcie eksperckie, atake strategiczne doradztwo wobszarze prewencji, opanowywania konfliktw iodbudowy wsytuacjach pokonfliktowych. Nacisk pooony jest nawspprac wbudowie systemw wczesnego ostrzegania przed kon75
76
77
78
Ibidem, s. 64. Wedug stanu na czerwiec 2010 r. Niemcy zajmoway 43. miejsce na licie pastw ONZ angaujcych si w misje pokojowe (ok. 300 onierzy, 15 policjantw, 50 osb cywilnych). Obecnie RFN
uczestniczy w nastpujcych misjach: UNIFIL w Libanie, UNMIL w Liberii, UNMIS w Sudanie, UNMIK
wKosowie, UNAMID wDarfurze, UNAMA wAfganistanie, za: Deutsches Engagement, Stand: 23.08.2010,
http://www.auswaertiges-amt.de/DE/Aussenpolitik/Friedenspolitik/VereinteNationen/Friedensmissionen/
Friedensmissionen-D_node.html [29.11.2010].
W 2009 r. skadka RFN do budetu ONZ wyniosa 8,6% caoci, tj. 233 252 334 dolarw amerykaskich.
Skadki innych pastw wynosiy odpowiednio: Stanw Zjednoczonych 22% budetu, Japonii 16,6%, Wielkiej Brytanii 6,6%, Francji 6,3%, Woch 5%, Chin 2,6%, Rosji 1,2%, za: Assessment of Member States contributions tothe United Nations regular budget for the year 2009, United Nations Secretariat, Distr.: General, 24
December 2008, Original: English, ST/ADM/SER.B/755, http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=ST/ADM/SER.B/755 [05.10.2010].
3. Bericht der Bundesregierung ber die Umsetzung des Aktionsplans, s.49. Ponadto RFN uczestniczy wforach dyskusyjnych ONZ dotyczcych ludzkiego wymiaru wbezpieczestwie izarzdzaniu kryzysami: wramach grupy Friends of Human Security oraz wramach procesu Responsibility toProtect poprzez osob
profesora Edwarda Lucka jako penomocnika Sekretarza Generalnego NZ ds. Odpowiedzialnoci za Ochron
(Special Advisor onthe Responsibility toProtect). Geneza konceptu Responsibility toProtect siga wiatowego szczytu ONZ z2005r. Zakada onpodjcie przez pastwa zobowiza iodpowiedzialnoci wzakresie
ochrony wasnych obywateli przed zagroeniami zbrodni przeciw ludzkoci. Wraporcie z2009r. odpowiedzialno za ochron zostaa podzielona na: 1. obowizki pastw wochronie obywateli, 2. wsparcie midzynarodowe irozbudow wachlarza dziaa pastw, 3. moliwo izasadno odpowiednio wczesnej prewencji
ireakcji nasytuacje konfliktowe.
Artyku 4h [] pozwala na interwencj w pastwie czonkowskim [Unii Afrykaskiej przyp. H.W.],
wktrym dochodzi dozbrodni ludobjstwa, zbrodni przeciwko ludzkoci izbrodni wojennych; decyzj ointerwencji podejmuje Rada Pokoju i Bezpieczestwa Unii, przy czym nie musi w tej materii zasiga zgody Rady Bezpieczestwa. Tym samym jest topierwsza tego rodzaju regulacja wprawie midzynarodowym
[], cyt. za: W. Czapliski, Odpowiedzialno za naruszenie prawa midzynarodowego wzwizku zkonfliktem zbrojnym, Warszawa 2009, s.122.
150
fliktami irozwijanie struktur mediacyjnych, trening przygotowawczy policjantw afrykaskich do misji midzynarodowych, ksztacenie obserwatorw wyborw, rozbudow mechanizmw certyfikacji zasobw naturalnych.Wsppraca RFN-ASEAN, ktra rozwinita zostaa podczas niemieckiej prezydencji wRadzie UE w2007r., nie przyniosa jak dotd oczekiwanych rezultatw. Berlin wspiera wprawdzie regionalne oddziaywanie Sekretariatu ASEAN poprzez doradztwo irodki finansowe wwysokoci 3,5 mln euro przekazane w latach 2009-201079, lecz tematyka prewencji kryzysom nie jest rozwijana z uwagi
nato, ipastwa czonkowskie ASEAN postrzegaj prewencj wycznie przez pryzmat dyplomacji80. Ztego powodu kooperacja wtym obszarze przybiera posta seminariw ikonferencji dotyczcych niszczenia nadwyek broni (2009, Kamboda) czy politycznych rodkw kontroli zbroje (2008, Malezja).
Kooperacja RFN zOrganizacj Pastw Amerykaskich zorientowana jest nawspieranie konkretnych projektw. Posiadajc od 1972 r. status obserwatora przy OPA, Niemcy
koncentruj si nadoradztwie ifinansowaniu takich dziaa jak: budowa pokoju wregionie granicznym midzy Gwatemal aBelize, ochrona ofiar konfliktw wKolumbii, budowa
rodkw zaufania ibezpieczestwa, demokratyzacja, promocja iochrona praw czowieka.
W obszarze zarzdzania kryzysowego, prewencji i wczesnego ostrzegania w regionie
euroazjatyckim rzd niemiecki uznaje kluczow rol OBWE. RFN wspiera dziaania tej organizacji poprzez doradztwo iekspertyzy, wsparcie finansowe oraz personalny udzia wmisjach istrukturach OBWE81. Rzd Niemiec wspar przewodnictwo Kazachstanu wOBWE
poprzez ksztacenie dyplomatw wCentrum Bada nad OBWE naUniwersytecie wHamburgu (CORE) w2010r., awwymiarze finansowym Akademi OBWE wBiszkeku wKirgistanie. Zadanie zwikszania roli Niemcw worganizacjach midzynarodowych wypeniane jest wramach sprawowania przez nich funkcji zarzdzajcych wbiurze OBWE wMisku oraz misji OBWE wModawii iKazachstanie, atake wotwartym wmaju 2009r. Border Management Staff College wDuszanbe. Niemcy sjednym znajwikszych patnikw
OBWE, aich skadka wyniosa w2009r. okoo 12% caego budetu (ok. 15,5 mln euro).
Omwienie zaangaowania RFN wdziaania stabilizacyjne podejmowane przez NATO
wykracza poza ramy niniejszego opracowania. Naley jednak wskaza, i do najwaniejszych aktywnoci RFN wSojuszu naley udzia ponad 5350 onierzy Bundeswehry woperacji ISAF wAfganistanie82 oraz 1355 onierzy wmisji NATO wKosowie (KFOR)83, atake sprawowanie dowdztwa nad t operacj w okresach: X1999-IV2000, X2003-IX2004,
IX2006-IX2007 oraz odIX2009 dodzi.
79
80
81
82
83
3. Bericht der Bundesregierung ber die Umsetzung des Aktionsplans, s.55.

A. Kumiska-Haberla, Instytucjonalizacja bezpieczestwa w regionie Azji i Pacyfiku, [w:] Bezpieczestwo
midzynarodowe wregionie Azji iPacyfiku. Wybrane zagadnienia, red. B. Skulska, P. Skulski, Wrocaw 2010,
s.290.
Liczebno cywilnego personelu zNiemiec wramach misji terenowych OBWE wynosia wpoowie 2010r.
31 osb, za: International and German Personnel in EU, UN, OSCE, NATO and other Field Missions, Center
for International Peace Operations (ZIF), Berlin, Mai 2010, s.8, http://www.zif-berlin.org/de/analyse-und-informationen/veroeffentlichungen.html [25.11.2010].
Afganistan: Zahlen, Daten, Fakten, Bundesregierung online, http://www.bundesregierung.de/nn_246856/
Content/DE/Artikel/Afghanistan/ZahlenDatenFakten/2007-08-22-zahlen-daten-fakten.html [29.11.2010].
NATO Kosovo Force, updated 7 November 2010, http://www.nato.int/kfor/structur/nations/placemap/kfor_
placemat.pdf [18.11.2010].
ARTYKUY
151
Dogwnych celw traktatowych Unii Europejskiej naley zwikszanie jej politycznego znaczenia naarenie midzynarodowej. Jednym zesposobw realizacji tego zadania jest
udzia wmidzynarodowym reagowaniu kryzysowym zwykorzystaniem rnorodnych instrumentw. Wostatnich kilku latach UE odpowiadaa nanieoczekiwane wydarzenia ikryzysy ocharakterze politycznym, militarnym, ekonomicznym iekologicznym. Byo tomoliwe dziki zblionemu bd tosamemu wpastwach czonkowskich pojmowaniu zagroe dla obywateli iporzdku publicznego84.
W1999r. podczas prezydencji niemieckiej prowadzona bya wojna wKosowie, przyczyniajc si doniespodziewanego wczeniej, szybkiego rozwoju Wsplnej Polityki Bezpieczestwa iObrony Unii85. W2001r., podczas prezydencji belgijskiej, terroryci Al-Kaidy
dokonali zamachw na WTC w Nowym Jorku, co zmusio UE i pastwa czonkowskie
doszerszego ujmowania pojcia bezpieczestwa86. W2006r. Finlandia, tu porozpoczciu swojej prezydencji w UE, musiaa zareagowa na konflikt izraelsko-libaski, podobnie jak prezydencja czeska nagazowy spr rosyjsko-ukraiski zpocztku 2008r. oimplikacjach dla europejskiego bezpieczestwa energetycznego. Wpodobnie trudnej sytuacji znalaza si Francja, zmuszona wimieniu UE doreakcji nawojn rosyjsko-gruzisk wdrugiej poowie 2008r.
Wobec powyej nakrelonych zdarze RFN wspiera rozbudow Europejskiej Polityki Bezpieczestwa i Obrony, zwaszcza o komponenty cywilne i wsppracy wojskowo-cywilnej. Dy take dowzmocnienia oddziaywania UE nakryzysy zewntrzne poprzez
misje. Niemcy uczestnicz we wszystkich niemale cywilnych operacjach prowadzonych
przez Uni, zwaszcza wich wymiarach policyjnych87, sdowych oraz eksperckich, atake wykorzystujcych potencja wojskowy88, np. wramach rozpocztej w2008r. misji UE
Atalanta, zwalczajcej piractwo uwybrzey Somalii89. Biorc pod uwag przysze wyzwania UE, w tym zarzdzanie jej sprawami zagranicznymi przez Europejsk Sub Dziaa Zewntrznych, spodziewajc si, iwjej sterach znajd si take cywilne instrumenty zarzdzania kryzysowego, Niemcy skoncentroway si w obecnej fazie przejciowej
84
85
86
87
88
89

R. Ziba, Koncepcja bezpieczestwa Unii Europejskiej, [w:] Bezpieczestwo midzynarodowe pozimnej wojnie,
red. R. Ziba, Warszawa 2008, s.155-156.
Zob.: Bezpieczna Europa wlepszym wiecie Europejska Strategia Bezpieczestwa, przyjta 12 grudnia 2003r.
przez Rad Europejsk, www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/031208ESSIIPL.pdf [20.11.2010].
Auslandseinstze der deutschen Polizei Informationsblatt, Stand: August 2009, http://www.bundespolizei.
de/cln_152/nn_268544/DE/Home/__Startseite/IPM/Infoblaetter/__Infoblatt__HistorieAuslandseinsaetze,te
mplateId=raw,property=publicationFile.pdf/_Infoblatt_HistorieAuslandseinsaetze.pdf oraz http://www.bundespolizei.de/cln_152/nn_268544/DE/Home/__Startseite/IPM/Infoblaetter/uebersicht__beteiligung__friedensmissionen__ppt,templateId=raw,property=publicationFile.pdf/uebersicht_beteiligung_friedensmissionen_ppt.pdf [27.10.2010].
W ramach misji Unii Europejskiej w: Boni i Hercegowinie (EUFOR, EUPM), Kosowie (EULEX, EUSR),
Gruzji (EUMM), naUkrainie iwModawii (EUBAM), naterytorium palestyskim (EUBAM-RAFAH, EUPOL COPPS), wIraku (EUJUST LEX), naFilipinach (EP JUST), wAfganistanie (EUPOL AFG), wDemokratycznej Republice Konga (EUPOL iEUSEC RD CONGO) oraz wSomalii (EUTM iNAVFOR ATALANTA),
Niemcy reprezentowane sprzez 400 onierzy, 500 policjantw oraz 117 osb cywilnych, za: International
and German Personnel in EU, UN, OSCE, NATO, s.11.
Niemcy zaangaowali wmisj Atalanta 240 onierzy ifregat Bremen. Szerzej: Atalanta: Erfolgreicher Einsatz gegen Piraten vor Somalia, Stand: 17.12.2009, http://www.diplo.de/diplo/de/Europa/Aussenpolitik/ESVP/
ATALANTA-Uebersicht.html [20.11.2010].
152
nawzmacnianiu swojej obecnoci personalnej wnowo tworzonej subie90. Wanym aspektem oddziaywania RFN na kwestie budowania zdolnoci UE do zarzdzania sytuacjami
kryzysowymi jest polityczne wzmacnianie cywilnego komponentu wCIVCOM wBrukseli (Committee for Civilian Aspects of Crisis Management)91 oraz prby stworzenia nawzr
niemiecki Europejskiej Pokojowej Suby Cywilnej (European Civil Peace Service).
3. Zarzdzanie kryzysowe podczas prezydencji Niemiec wRadzie UE w2007r.

Celem prezydencji niemieckiej wpierwszej poowie 2007r.92 wzakresie aktywnego zarzdzania kryzysowego byo wzmocnienie wsppracy w tej dziedzinie z ONZ, stabilizowanie sytuacji wLibanie, uczestniczenie wnegocjacjach dotyczcych statusu Kosowa, poszukiwanie pokojowych rozwiza wkwestii iraskiego programu nuklearnego, zwikszenie
zaangaowania cywilnego w Afganistanie oraz wzmocnienie Unii Afrykaskiej w obszarze przejmowania odpowiedzialnoci za rozwizywanie konfliktw ireagowanie kryzysowe, atake wspdziaanie zni wodniesieniu dosytuacji wSudanie, Somalii iDemokratycznej Republice Konga.
RFN kontynuowaa prace na rzecz poprawienia spjnoci instrumentw Wsplnoty
(WPZiB iEPBiO) wzakresie zarzdzania ireagowania nakryzysy. Wzmocnienie zdolnoci
UE realizowane miao by m.in. poprzez wypracowanie procedur wsppracy Wysokiego
Przedstawiciela ds. Polityki Zagranicznej UE iKomisji, utworzenie Centrum Operacyjnego, intensyfikacj dialogu strategicznego UE-NATO oraz zapocztkowanie od2007r. funkcjonowania europejskich grup bojowych szybkiego reagowania.
Wtrakcie prezydencji RFN musiaa zmierzy si zzadaniem koordynacji kontynuowanych przez UE operacji przezwyciania kryzysw, tj. operacji wBoni iHercegowinie: militarnej ALTHEA oraz misji policyjnej EUPM, przygotowaniem UE do przejcia od Narodw Zjednoczonych cywilnej odpowiedzialnoci w obszarze policyjno-sdowniczym
wKosowie, atake kontynuowa wramach EPBiO dziaania stabilizacyjne wKongu.
Podczas prezydencji nie doszo do nieoczekiwanych wydarze midzynarodowych,
ktre implikowayby konieczno podjcia decyzji ouyciu instrumentw zarzdzania kryzysowego UE. Wzwizku ztym Niemcy mogy zrealizowa swj polityczny plan wodniesieniu do tematyki zarzdzania kryzysami. Polega on na wzmocnieniu cywilnego komponentu, pogbianiu dotychczasowego instrumentarium i rozszerzeniu jego siy oddziaywania.
W tym celu RFN prowadzia proces multilateralizacji stosunkw UE z organizacjami midzynarodowymi: ONZ iUni Afrykask oraz najwaniejszymi partnerami: USA
90
91
92
Jedno zkluczowych stanowisk wEuropejskiej Subie Dziaa Zewntrznych, tj. zastpcy Wysokiego Przedstawiciela UE ds. stosunkw zewntrznych, zkocem padziernika 2010r. obja Niemka Helga Schmid, penica od2005r. funkcj dyrektor Policy Planning and Early Warning Unit wSekretariacie Rady UE. Wicej
natemat wzmacniania prezencji niemieckiego personelu worganizacjach midzynarodowych zob.: Deutsches
Personal in der EU, stand 23.09.2010, http://www.diplo.de/diplo/de/Europa/DeutschlandInEuropa/DeutschesPersonalinEU.html [20.11.2010].
J. Gryz, Instytucje iinstrumenty reagowania kryzysowego Unii Europejskiej wramach Ifilaru, [w:] System reagowania kryzysowego Unii Europejskiej, s.98.
Europe succeeding together, Presidency Programme, 1 January to30 June 2007, http://www.eu2007.de/includes/Downloads/Praesidentschaftsprogramm/EU_Presidency_Programme_final.pdf [12.12.2009].
ARTYKUY
153
i Rosj. Dziaania te miay przyczyni si do wzmocnienia skutecznoci unijnego zarzdzania kryzysowego przez wczenie doniego podmiotw zewntrznych. Pomidzy ONZ
aUE podpisane zostao Wsplne Porozumienie93 wsprawie bilateralnej kooperacji wzakresie zarzdzania kryzysowego. Przy zaoeniu, eUE naraona bdzie wbliskiej przyszoci nakonieczno zapobiegania dugotrwaym konfliktom wAfryce inaBliskim Wschodzie, porozumienie topozwala rozszerzy instrumentarium zarzdzania kryzysami iprzygotowa obszar Europejskiej Polityki Zagranicznej iBezpieczestwa dowsplnego dziaania zpartnerami midzynarodowymi.
Wanym efektem dziaa prezydencji niemieckiej wobszarze zarzdzania kryzysowego byo doprowadzenie dopodjcia decyzji outworzeniu przy Sekretariacie Rady UE sztabu cywilnego, ktrego celem jest bardziej efektywne planowanie izarzdzanie misjami cywilnymi UE, m.in. wAfganistanie iKosowie, oraz usprawnianie koordynacji wzarzdzaniu
kryzysami cywilnymi imilitarnymi. Decyzja zmarca 2007r. outworzeniu Finansowego Instrumentu Ochrony Ludnoci94 nie byaby moliwa bez intensywnych zabiegw Niemcw
narzecz wzmocnienia elementw reagowania cywilnego wramach EPBiO.
Cech charakterystyczn politycznego dziaania prezydencji RFN byo zaakcentowanie rodkw soft power wzakresie prewencji. Szczeglna rola przypada wic aspektowi udziau cywilnego zarzdzania wrozwijaniu zdolnoci elastycznego reagowania kryzysowego Unii Europejskiej nanieoczekiwane wydarzenia ikryzysy. Cywilny komponent EPBiO wzmocniony zosta poprzez udzia wnegocjacjach wsprawie statusu Kosowa, przygotowanie misji cywilnej wtej prowincji, atake blisz kooperacj zNATO. Wrednim
okresie dziaania te maj zwikszy efektywno operacji zarzdzania kryzysowego wAfganistanie.
Realizacja planu niemieckiej prezydencji nie byaby moliwa bez politycznej presji dyplomacji napodejmowanie kluczowych decyzji wykonawczych iinstytucjonalnych wgremiach UE. Nie rozmach, lecz skuteczno dziaa stanowi opozytywnej ocenie bilansu prezydencji RFN.
Zakoczenie
Konstrukcja niemieckiego systemu zarzdzania kryzysowego jest skomplikowana. Jego cech charakterystyczn jest porwnywalny schemat zarzdzania sytuacjami kryzysowymi
nadwch poziomach: krajw zwizkowych ifederacji. Wspdziaaj one zesob wsytuacjach wymagajcych uycia zasobw federalnych. Organy dziaajce w ramach systemu
maj jasno wyznaczone kompetencje izadania, przy czym administracja federalna odgrywa nadrzdn rol koordynacyjn wsytuacjach oznaczeniu pastwowym.
WXXI wieku system zarzdzania kryzysowego RFN przechodzi intensywne przemiany. Zwaszcza po wydarzeniach kryzysowych z 2001 r. (terroryzm) i z 2002 r. (powd)
system zarzdzania kryzysami RFN zosta zmodyfikowany wcelu optymalizacji przepywu
93
94
Joint Statement onUN-EU cooperation in Crisis Management, Brussels, 7 June 2007, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/EU-UNstatmntoncrsmngmnt.pdf [10.12.2009].
Decyzja Rady zdnia 5 marca 2007r. ustanawiajca Instrument Finansowy Ochrony Ludnoci
154
informacji, operacyjnego dziaania waciwych organw isub wykonawczych oraz dostosowania go dodziaania wwarunkach midzynarodowych. Naczeln zasad wzakresie koordynacji dziaa kryzysowych napoziomie federalnym jest uznanie, ewokrelonej sytuacji kryzysowej gwn rol odgrywa resort, ktry merytorycznie zwizany jest zwystpujcym zagroeniem95.
W obliczu niemieckiej specyfiki podziau terytorialnego oraz rozdzielonych na federacj i landy kompetencji administracyjnych gwny problem funkcjonowania systemu zarzdzania kryzysowego w RFN dotyczy zachowania jednolitego na poziomie federacji sposobu postpowania ijednolitych procedur wsytuacjach przekraczajcych granice
jednostek administracyjnych. Wykorzystujc najnowsze technologie komunikacyjne, dy
si do usprawnienia funkcjonalnoci i operacyjnoci systemu, a take zazbiania dziaa
napoziomie narodowym zzarzdzaniem kryzysowym napoziomie europejskim.
Naocen instytucjonalnego wymiaru zarzdzania kryzysowego wRFN ma wpyw kwestia pojmowania pojcia zivile Krisenmanagement, ktre opierajc si narodkach iinstytucjach cywilnych, atake nasieci organizacji pozarzdowych, wcoraz wikszym zakresie icoraz czciej wsppracuje zBundeswehr wsytuacjach rozlegych katastrof naturalnych lub wramach tzw. Amtshilfe. Wobliczu narastajcych problemw rodowiskowych
i zoonoci sytuacji kryzysowych przewiduje si dalszy, intensywny rozwj wsppracy
cywilno-wojskowej wRFN96, atake prby przeniesienia tej koncepcji nagrunt europejski.
Determinants of the crisis management system

in the Federal Republic of Germany
Summary
The article presents internal and international deteminants of crisis management
system in the Federal Republic of Germany. The primary determinant of the organisation of the crisis management in Germany is a federal structure of the country
within which the crisis response takes places on two levels: federal states and the
federation. The holistic approach to the modern understanding of the safety concept, the process of European integration and the memebership of FRG in international organisations influence the internationalisation of the German system,
enabling the Germans to actively shape the European agenda of crisis response and
management.
95
96

Beschluss Nr. 18: Auswirkungen der geplanten Strukturreform der Bundeswehr auf den Bevlkerungsschutz in
Deutschland, Sammlung der zur Verffentlichung freigegebenen Beschlsse der 191. Sitzung der Stndigen
Konferenz der Innenminister und -senatoren der Lnder am 18./19.11.2010 in Hamburg, http://www.bbk.
bund.de/cln_007/nn_402322/DE/06__Fachinformationsstelle/02__Rechtsgrundlagen/05__IMK-Beschluess
e/191_20TOP_2018,templateId=raw,property=publicationFile.pdf/191%20TOP%2018.pdf [30.11.2010].
Aleksandra MOROSKA
Delegalizacja partii politycznych jako instrument

bezpieczestwa wewntrznego pastwa.
Analiza naprzykadzie Niemiec
Zasadniczym celem artykuu jest odpowied na pytanie, jak rol we wspczesnych, stabilnych demokracjach europejskich odgrywa zakaz partii politycznych,
czy jego znaczenie jako instrumentu bezpieczestwa wewntrznego pastwa ulego ewolucji na przeomie ostatnich dziesicioleci. Przykad Republiki Federalnej
Niemiec, kraju, w ktrym zakaz partii politycznych umocowany jest w Ustawie Zasadniczej i w ktrym uyto owego instrumentu w praktyce, pozwoli znale odpowied na to pytanie. Analiza ukazaa, e uwarunkowania wewntrzne oraz zewntrzne pastwa przyczyniy si zarwno do ewolucji roli zakazu partii politycznych, jak i do zmiany intensywnoci jego stosowania. W przeciwiestwie do pierwszych lat powojennych delegalizacja partii na przeomie XX i XXI w. miaa przede
wszystkim znaczenie symboliczne. Priorytetowa rola zakazu partii politycznych, jakim jest prewencyjna ochrona porzdku konstytucyjnego pastwa, zesza na dalszy
plan. W artykule zasygnalizowane zostay rwnie dylematy i kontrowersje zwizane z problematyk delegalizacji partii politycznych.
Problematyka bezpieczestwa wewntrznego pastwa jest zagadnieniem zoonym iwielowymiarowym. Jednym z jego istotnych elementw jest niewtpliwie ochrona porzdku
konstytucyjnego pastw demokratycznych. rde zagroe dla owego porzdku upatrywa naley m.in. wdziaaniach zorganizowanych grup spoecznych (politycznych) wymierzonych worganizacyjn stabilno pastwa, jego struktury, procesy albo instytucje. Odnosi si tozarwno dougrupowa, ktre gro pastwu bezporednim uyciem siy lub nawet stosuj j systematycznie, jak idotych, ktre walcz zpastwem demokratycznym wykorzystujc legalne procedury iwswoim dziaaniu poza nie nie wychodz mimo, ikwestionuj ich zasadno1.
Jak pokazuje przykad Republiki Weimarskiej, brak wewntrznych mechanizmw zabezpieczajcych porzdek konstytucyjny prowadzi moe do jego unicestwienia bez koniecznoci uycia przemocy, nadrodze legalnej. Zwaszcza demokracje mode isabe, ktre wnajwikszym stopniu naraone snawewntrzne zagroenia polityczne, wykazuj sabo wobec legalistycznej taktyki swych przeciwnikw.
Z. Nowakowski, Bezpieczestwo pastwa w koncepcjach programowych partii parlamentarnych w Polsce

po 1989 r., Warszawa 2009, s. 109-115; K.A. Wojtaszczyk, Istota i dylematy bezpieczestwa wewntrznego,
Przegld Bezpieczestwa Wewntrznego, 1(1)/2009, s.14.
156
Prawnie umocowana moliwo delegalizacji (zakazu funkcjonowania)2 partii politycznych naley niewtpliwie doinstrumentw majcych nacelu ochron demokracji. Delegalizacja jest rodkiem represyjnym, reakcj systemu demokratycznego na zagroenie jego
stabilnoci przez aktorw wewntrznych, funkcjonujcych wramach pastwa lub najego
terytorium. Celem jest m.in. utrudnienie siom antysystemowym wykorzystywania demokratycznych regu gry dla upowszechniania idei wrogich demokracji. Zakaz sta si tym samym czci ustawodawstwa wymierzonego wrnorodne formy ekstremizmu politycznego, ktre mog stanowi zagroenie dla funkcjonowania ustroju, porzdku wewntrznego
ispokoju wpastwie.
Do delegalizacji partii i organizacji politycznych doszo kilkakrotnie w Europie ju
wokresie midzywojennym. Wymierzona ona bya wwczas gwnie wpartie faszystowskie. Obecnie wikszo pastw demokratycznych posiada prawnie umocowan moliwo
zakazu dziaalnoci partii politycznych, niemniej jednak wykorzystywana jest ona wbardzo ograniczonym zakresie. Nie oznacza to, ewe wspczesnych dojrzaych demokracjach
nie wystpuj zagroenia polityczne mogce zdestabilizowa pastwo. Wydaje si jednak,
i pastwa silne maj na nie wikszy stopie odpornoci, mog rwnie skuteczniej wykorzystywa inne, mniej represyjne rodki ochrony porzdku konstytucyjnego. Zasadne
wtym kontekcie wydaje si pytanie: jak rol odgrywa wspczenie zakaz partii politycznych iczy jego znaczenie ulego ewolucji wcigu ostatnich dziesicioleci?
Odpowied udzielona zostanie na podstawie analizy przypadku niemieckiego.
Ze wzgldu na dowiadczenia Republiki Weimarskiej oraz II wojny wiatowej Republika
Federalna Niemiec wykazuje wyjtkowo du wraliwo naprzejawy ekstremizmu, szczeglnie tego oprawicowej proweniencji. Zaliczana jest dopastw onajbardziej wyczerpujcych regulacjach prawnych wymierzonych wdziaania ozabarwieniu nazistowskim. Jako
jedno znielicznych pastw europejskich umocowaa zakaz partii politycznych wUstawie
Zasadniczej. Wskaza naley, eNiemcy wykorzystali w instrument dwukrotnie wlatach
50. wstosunku doSocjalistycznej Partii Rzeszy (Sozialistische Reichspartei SRP) iKomunistycznej Partii Niemiec (Kommunistische Partei Deutschlands KPD). Natomiast
obecnie RFN zmaga si z problemem delegalizacji Narodowodemokratycznej Partii Niemiec (Nazionaldemokratische Partei Deutschalnds NPD).
Analiza prowadzona bdzie w wymiarze normatywnym i funkcjonalnym. Pierwsza
cz artykuu przedstawia genez oraz konstytucyjno-prawne podstawy funkcjonowania
zakazu partii politycznych wNiemczech. Wdrugiej czci omwiona zostaa praktyka stosowania owego instrumentu wcigu ostatnich 60 lat, wtym motywy lece upodstaw zoonych wnioskw, dokonanych delegalizacji oraz zaniechania czynnoci majcych nacelu
stwierdzenie sprzecznoci partii zUstaw Zasadnicz. Istotne wtej czci byo wskazanie
spoeczno-politycznych uwarunkowa tych dziaa. W artykule zasygnalizowane zostay
rwnie dylematy ikontrowersje zwizane zproblematyk zakazu partii politycznych.
Wniniejszym artykule okrelenie delegalizacja oraz zakaz partii politycznej bd uywane zamiennie.
ARTYKUY
157
Geneza oraz podstawy prawne zakazu partii politycznych

Pytanie omoliwo efektywnej ochrony demokracji stao si centralnym elementem rozwaa twrcw Republiki Federalnej Niemiec. Zrodzio si ono na skutek traumatycznych dowiadcze zwizanych zupadkiem Republiki Weimarskiej ijej katastrofalnych nastpstw. Autorzy Ustawy Zasadniczej RFN wwikszoci wyraali przekonanie, epastwo
weimarskie nie bronio si dostatecznie przed atakiem ruchw ekstremistycznych3.
Prawd jest, oczym wspomniano we wstpie, eRepublika Weimarska nie dysponowaa mechanizmami, ktre skutecznie chroniby j przed legalnie dziaajcymi wrogami modej demokracji. Konstytucja Republiki nie poddajc szczeglnej ochronie adnego obszaru swej regulacji, przekazywaa cao porzdku konstytucyjnego dodyspozycji prawodawcw. Gwarantowaa jednoczenie wolno dziaania wszystkim siom politycznym tak dugo, jak dugo realizuj one swoje cele rodkami pokojowymi. Tym samym chronione byy
rwnie te siy, ktre dyy dolikwidacji porzdku demokratycznego4. Jeden zczoowych
interpretatorw konstytucji weimarskiej Richard Thoma nastpujco skomentowa owe
zapisy konstytucyjne: Rzecz jasna wolno tamoe zosta naduyta przez demagogw
gdyby jednak nie istniaa taka moliwo, czy wwczas mona by j okrela wolnoci?5.
Idea nieograniczonej woli wikszoci, ktra staa upodstaw tak skonstruowanej konstytucji, charakterystyczna bya dla relatywistycznego, formalnego pojmowania demokracji. Wtym ujciu nie istniej absolutne wartoci, ktre naley bezwzgldnie chroni, demokracja wyraa si bowiem poprzez systemem formalnych regu, za pomoc ktrych nadrodze pokojowej wikszo moe zmieni istniejcy porzdek w jakimkolwiek podanym
przez siebie kierunku. Takie podejcie nie byo wpastwie weimarskim bezsporne, jednake jego krytycy znajdowali si wmniejszoci6.
Naley doda, e uksztatowana w Republice Weimarskiej struktura instytucjonalna utrudniaa niejednokrotnie stabilizacj systemu politycznego7. Czynnikami, ktre nie
sprzyjay konsolidacji modej demokracji, by rwnie niski poziom demokratycznej wiadomoci, kontynuacja sposobu mylenia opartego nazasadzie zwierzchnoci, atake kryzys gospodarczy lat 30. Przyczyniy si one dosilnej polaryzacji wrd spoeczestwa ielit
politycznych przy jednoczesnej erozji politycznego centrum oraz sprzyjay popularnoci
totalitarnej ideologii. Towszystko utorowao napocztku lat 30. drog legalistycznej taktyce ugrupowa ekstremistycznych, doprowadzajc wefekcie doutworzenia narodowosocjalistycznej dyktatury8. By tozarazem powrt doautokratycznych form ochrony pastwa:
podbj sta si prawowitym elementem polityki zagranicznej, natomiast eliminacja bya
3
4
5
6
U. Backes, Die Streitbare Demokratie: 1949-1989/90-2009 (tekst przygotowany dodruku, udostpniony przez
autora), s.1.
U. Backes, Schutz des Staates, Opladen 1998, s.30.
Ibidem, s.30.
Wicej na temat relatywistycznego pojmowania demokracji patrz: ibidem, s. 23-55; E. Jesse, Demokratieschutz, [w:] Demokratien des 21. Jahrhunderts im Vergleich. Historische Zugnge, Gegenwartsprobleme, Reformperspektiven, red. E. Jesse, R. Sturm, Opladen 2003, s.449-474.
Chodzi gwnie oart. 48 Konstytucji Weimarskiej, wiecej naten temat patrz: U. Backes, Schutz des Staates,
s.26-27.
U. Backes, Schutz des Staates, s.34.
158
sposobem oczyszczenia zwszelkich si, ktre byyby wstanie zakwestionowa prawo narodowych socjalistw dototalnego sprawowania wadzy. Zmieni si rwnie obiekt, ktry podlega ochronie. Nie byy toju tylko sformalizowane instytucje istruktury pastwowe, ale partia istworzona przez ni, oparta naposuszestwie, struktura wadzy. Podstawowym dobrem, ktre podlegao ochronie wIII Rzeszy, by rwnie biologicznie pojmowany nard. Wyrosa nabazie rasistowskiej ideologii koncepcja ochrony owego narodu
ikarnej odpowiedzialnoci za jego zdrad stay si nastpnie podstaw przeladowa rnie definiowanych wrogw, awkonsekwencji doprowadziy doutworzenia mechanizmw
zagady9.
Wraz zUstaw Zasadnicz z1949r.10 dosystemu politycznego RFN wprowadzony zosta cay arsena instrumentw obronnych majcych nacelu przezwycienie bezradnoci
typowej dla pastwa weimarskiego oraz wykluczenie moliwoci uycia wprzyszoci taktyk legalistycznych, zpowodzeniem stosowanych przez Hitlera iGoebbelsa. Demokracja,
ktra posiada mechanizmy obronne, okrelona zostaa mianem Streitbare Demokratie
lub Wehrhafte Demokratie, czyli demokracja walczca tudzie bronica si.
Ukonstytuowanie walczcej demokracji byo nierozerwalnie zwizane z przyjciem
wpowojennych Niemczech normatywnego podejcia dodemokracji. Wyraa ono przekonanie, epastwo konstytucyjne oparte jest naokrelonym systemie niezbywalnych wartoci, natomiast wolno oraz wola ludu maj swoje ograniczenia. Wcelu zabezpieczenia
owych wartoci doUstawy Zasadniczej RFN wprowadzono tzw. wieczn gwarancj wyraon wart. 79 Konstytucji11. Artyku ten uniemoliwia zmian okrelonych zasad konstytucyjnych przez jakkolwiek wikszo parlamentarn. Wykluczy tym samym moliwo
cakowitego przeobraenia systemu, awkonsekwencji jego samozniszczenia.
Rwnoczenie umocowane zostay wUstawie Zasadniczej instrumenty obronne systemu. Donajwaniejszych zaliczane sdelegalizacja stowarzysze (art. 9, ust. 2), partii politycznych (art. 21, ust. 2) oraz moliwo ograniczenia praw obywatelskich (art. 18). Pozostae rodki totake: ograniczenie swobody przemieszczania si (art. 11, ust. 2), dziaalno
Urzdu Ochrony Konstytucji (art. 73, ust. 10b oraz art. 87, ust. 1) oraz moliwo uycia si
zbrojnych (art. 87a, ust. 4)12.
Zakaz partii politycznych uwaany jest za najostrzejszy instrument ochrony demokracji. Artyku 21, ust. 2 okreli warunki po spenieniu ktrych moe doj do ich zakazu.
Stwierdza on, ePartie, ktre stosownie doswoich celw lub poprzez zachowanie si swoich
zwolennikw d do naruszenia lub obalenia wolnociowego, demokratycznego porzdku
9
10
11
12
Ibidem, s.35-36.
Ze wzgldu na rol, jak odgrywa Ustawa Zasadnicza Niemiec, okrelenie to bdzie uywane wymiennie
zpojciem Konstytucja.
Zmiana Ustawy Zasadniczej, ktra narusza podzia Federacji na kraje, zasadnicze wspdziaanie krajw
wzakresie ustawodawstwa albo zasady zawarte wartykuach 1 i20, jest niedopuszczalna, Art. 79, ustp 3,
Ustawa Zasadnicza (Konstytucja) Republiki Federalnej Niemiec z23 maja 1949r. Grundgesetz fuer die Bundesrepublik Deutschland. Wydanie tekstowe w wersji niemieckiej i polskiej, Instytut Zachodni, Pozna 2007,
s.184-187.
Ibidem, s.7; H.-G., Jaschke, Sehnsucht nach dem starken Staat Was bewirkt Repression gegen rechts?, Aus Politik und Zeitgeschichte, B39/2000, s.23; M.H.W. Moellers, Instrumente wehrhafter Demokratie in der Praxis,
Jahrbuch fr ffentliche Sicherheit 2008/2009, red. M.H.W. Moellers, R. Chr. Van Ooyen, s.118.
ARTYKUY
159
ustrojowego, bd dozagroenia istnienia Republiki Federalnej Niemiec, ssprzeczne zkonstytucj13.

Okwestii sprzecznoci zkonstytucj rozsdzi moe jedynie Federalny Trybuna Konstytucyjny. Wymagana jest przy tym zgoda wikszoci 2/3 sdziw Trybunau. Znaczny stopie trudnoci zakazu partii politycznych wynika z faktu, i w Niemczech przypisuje si
im szczegln rol w ksztatowaniu woli politycznej narodu, co zostao wyartykuowane
m.in. wArt. 21, ust. 1 Konstytucji14. Wprowadzajc powysze procedury, zagwarantowano
partiom specjaln ochron, ale nie wykluczono jednoczenie moliwoci wyeliminowania
zsystemu politycznego ugrupowa ekstremistycznych.
Podkrelenia wymaga to, eTrybuna nie moe podejmowa dziaa zwasnej inicjatywy, ajedynie nawniosek Bundestagu, Bundesratu lub rzdu, natomiast jeli dziaanie partii
ogranicza si dojednego landu rwnie rzdu danego kraju zwizkowego15. Oznacza to,
edouznania partii za stojc wsprzecznoci zkonstytucj, anastpnie zakazania jej dziaalnoci niezbdna jest wola polityczna.
Zapis umoliwiajcy zakaz partii nie tylko wyraa charakterystyczn dla niemieckiej
walczcej demokracji gotowo doobrony przed siami antysystemowymi, ale take daje
pastwu moliwo wczesnego reagowania. W przeciwiestwie bowiem do unormowa
Republiki Weimarskiej, zgodnie zktrymi pastwo mogo ingerowa dopiero wtedy, gdy
zostao zamane prawo, konstytucja RFN umoliwia przeciwdziaanie ugrupowaniom ekstremistycznym ju wwczas, gdy ich dziaania mieszcz si wgranicach prawa, jednak wyraaj wrogo wobec konstytucji. Okrelane jest tojako przesunicie ochrony demokracji
wprzd16.
Zawarte wUstawie Zasadniczej regulacje dotyczce zakazu dziaalnoci partii zostay
nastpnie ucilone worzecznictwie Federalnego Trybunau Konstytucyjnego wprzeprowadzonych w latach 50. dwch procesach: przeciwko Socjalistycznej Partii Rzeszy (SRP)
i Komunistycznej Partii Niemiec (KPD). Trybuna Konstytucyjny sprecyzowa wwczas
pojcie wolnociowy, demokratyczny porzdek ustrojowy, okrelajc go jako taki, ktry,
przy wykluczeniu wszelkiego despotyzmu ityranii, stanowi ustrj respektujcy normy pastwa prawa, oparty na zasadzie samostanowienia narodu, zgodny z wol wikszoci oraz
zasad wolnoci i rwnoci17. Do podstawowych zasad owego porzdku zaliczy co najmniej: poszanowanie zawartych wkonstytucji praw czowieka, aprzede wszystkim prawa
jednostki doycia, wolnoci jej rozwoju, prawa dosuwerennoci ludu, praworzdnoci administracji, podziau wadz, niezalenoci sdw, odpowiedzialnoci rzdu, wielopartyjnoci irwnouprawnienia wszystkich partii politycznych, wraz zezgodnym zkonstytucj prawem tworzenia ipozostawania wopozycji18.
Zgodnie zorzecznictwem Trybunau partia nie stoi wsprzecznoci zkonstytucj przez
sam fakt, iodrzuca gwne zasady wolnociowego, demokratycznego porzdku ustrojowego. Musi ona rwnie podczas realizacji swoich celw wykazywa wojowniczo-agresywny
13
14
15
16
17
18
Ustawa Zasadnicza (Konstytucja) Republiki Federalnej Niemiec z23 maja 1949r. , s.94-97.
Ibidem.
M.H.W. Moellers, op. cit., s.124-125, 131-140.
Vorverlagerung des Demokratieschutzes, patrz: E. Jesse, Demokratieschutz, s.459.
M.H.W. Moellers, op. cit., s.122.
Ibidem.
160
stosunek doistniejcego porzdku spoeczno-politycznego oraz prowadzi dziaania, ktre naruszaj jego funkcjonowanie, awdalszym przebiegu mog nawet doprowadzi dojego
likwidacji. Nie oznacza to jednak, e partia musi uywa przemocy lub innych rodkw
stojcych w sprzecznoci z prawem. Dziaania te musz si jednak tak dalece przejawia
si wjej postpowaniu, naprzykad wprogramowych przemwieniach odpowiedzialnych
osobistoci, ezostan uznane za zamierzone, planowe zachowanie polityczne partii19.
Cele partii, zgodnie z opini Trybunau Konstytucyjnego, definiowane s na podstawie publikacji partyjnych, wtym przede wszystkim jej programw, przemwie jej liderw
i czonkw, czasopism partyjnych oraz materiaw propagandowych. Nie musz by one
goszone otwarcie. Pod uwag brane srwnie denia nieoficjalne, atake rzeczywicie
realizowane cele, inne odtych goszonych przez parti.
Wprocesie przeciwko danej partii brane jest rwnie pod uwag postpowanie jej zwolennikw, czyli tych wszystkich, ktrzy nie sjej czonkami, ale si zni utosamiaj, asposb ich zachowania odzwierciedla cele danej partii. Sprawdza si, czy partia, awszczeglnoci jej liderzy nie posuguj si osobami postronnymi dowykonywania tzw. czarnej roboty. Partia moe takie dziaania inicjowa, wspiera lub jedynie aprobowa. Trybuna
wskaza jednak naistotne trudnoci zwizane zudowodnieniem owego zwizku20.
W procesie przeciwko KPD Trybuna podkreli, e ingerencja w stosunku do partii politycznej na podstawie art. 21, ust. 2 Ustawy Zasadniczej w swojej istocie jest rodkiem prewencyjnym. Ma onodpowiednio wczenie zapobiega niebezpieczestwom idziki temu nie dopuci doumacniania partii antydemokratycznych. Wynika tozprzekonania, eim bardziej zyskuj one nasile, tym trudniej jest znimi walczy21.
Ponadto oddzielone zostay rwnie zamiary partii odmoliwoci ich realizacji. Trybuna wyrazi opini, ezpunktu widzenia prawa nie ma znaczenia, kiedy partia bdzie moga zrealizowa goszone cele. Przy podejmowaniu decyzji nie jest zatem wymagane, aby realizacja celw bya moliwa wdajcym si przewidzie czasie. Tak wic zagroenia dla systemu demokratycznego nie musz koniecznie wystepowa wchwili rozpatrywania wniosku o zakaz, wystarczy, i z ich pojawieniem naley si liczy22. Wopinii krytykw takie
orzecznictwo Trybunau Konstytucyjnego powoduje, ezakaz partii nie musi by uwarunkowany racjonalnie uzasadnion obron przed zagroeniem.
Uznanie partii za stojc wsprzecznoci zUstaw Zasadnicz pociga za sob odpowiednie skutki prawne. Zakazane jest dalsze trwanie i dziaanie ugrupowania, tworzenie
organizacji zastpczych, moe rwnie doj dokonfiskaty majtku. Partia polityczna traci ponadto wszelkie przywileje oraz mandaty wBundestagu lub parlamentach poszczeglnych landw23.
19
20
21
22
23
Ibidem, s.123-124.
A.-K. Lang, Demokratieschutz durch Parteiverbot? Die Auseinandersetzung um ein mgliches Verbot der Nationaldemokratischen Partei Deutschlands (NPD), Marburg 2008, s.58-59; M.H.W. Moellers, op. cit., s.124.
M.H.W. Moellers, op. cit., s.123-124.
Ibidem, s.123-124.
Ibidem, s.126-127.
ARTYKUY
161
Zakaz partii politycznych wpraktyce

Wcigu 60 lat istnienia Republiki Federalnej Niemiec piciokrotnie zosta zoony wniosek ozakaz partii politycznych, zczego wdwch przypadkach uznano go za zasadny. Dotyczy onSocjalistycznej Partii Rzeszy iKomunistycznej Partii Niemiec wlatach 50., Listy
Narodowej (Nationale Liste NL) oraz Wolnociowej Niemieckiej Partii Robotnikw (Freicheitliche Deutsche Arbeiterpartei FAP) wlatach 90., atake Narodowodemokratycznej
Partii Niemiec (Nazionaldemokratische Partei Deutschalnds NPD) napocztku XXI w.24
Podkreli naley, ewhistorii powojennych Niemiec znacznie czciej podejmowano rozwaania nad zoeniem wniosku ostwierdzenie sprzecznoci partii zkonstytucj, niemniej
jednak oprcz wyej wymienionych nie doszy one doskutku. Biorc pod uwag intensywno stosowania zakazu partii politycznych, wyrni mona trzy okresy: lata 50. restrykcyjne iefektywne zastosowanie instrumentu bronicej si demokracji, lata 60., 70. i80.
liberalizacja strategii bezpieczestwa wewntrznego pastwa oraz lata 90. iXXI w. powrt dorepresyjnych form ochrony demokracji.
Lata 50. bronica si demokracja wdziaaniu

Wraz zzakoczeniem II wojny wiatowej zamana zostaa potga narodowego-socjalizmu,
nie mona byo jednak oczekiwa, edominujce wIII Rzeszy idee iprzekonania polityczne wygasn zdnia nadzie. Wydaje si totym mniej prawdopodobne, gdy zway si nato,
e nazici rzdzili przez dugi czas przy szerokim poparciu spoecznym. Po wojnie, do
szybko nastpi proces odradzania si radykalnych nurtw politycznych. Ju wpierwszych
miesicach, w zachodnich strefach okupacyjnych powstay rnego rodzaju organizacje
i zwizki, formalnie demokratyczne, a w rzeczywistoci skrajnie prawicowe i lewicowe,
wtym take neofaszystowskie. Wpierwszych wyborach doBundestagu spoeczestwo Niemiec Zachodnich poparo wprawdzie partie demokratyczne, augrupowania ekstremistyczne zostay zepchnite na margines sceny politycznej, niemniej jednak w obliczu ogromnych problemw stojcych przed modym pastwem niemieckim trudno byo jednoznacznie prognozowa na przyszo. W spoeczestwie istniay wielomilionowe grupy sfrustrowanych, rozczarowanych izepchnitych namargines ubstwa bezrobotnych (1,5 mln
w1950r.), wypdzonych iuchodcw (10 mln), byych urzdnikw pastwowych, pracownikw NSDAP ionierzy zawodowych pozostajcych bez zatrudnienia (okoo 2 mln), rodzin ofiar wojny (2,5 mln), poszkodowanych przez bombardowania (4-6 mln), ktrzy stanowili potencjalne rdo rekrutacji dla odradzajcych si ugrupowa ekstremistycznych25.
To, ew potencja mg przeobrazi si wpoparcie wyborcze, udowodnia utworzona
w1949r. Socjalistyczna Partia Rzeszy. Wmaju 1951r. wwyborach doparlamentu krajowego wDolnej Saksonii otrzymaa ona 11% gosw i16 mandatw, awpadzierniku wwybo-
24
25
E. Jesse, Demokratieschutz,s.464-465.
U. Backes, E. Jesse, Politischer Extremismus in der Bundesrepublik Deutschland, Bundeszentrale fr politische
Bildung, Bonn 1993, s.54-62.
162
rach doSenatu Bremy 7,7% poparcia26. Wtym czasie partia liczya okoo 10 000 czonkw.
Socjalistyczna Partia Rzeszy wyrniaa si spord pozostaych ugrupowa prawicowego ekstremizmu wyranym nawizaniem doidei iform dziaania ruchu narodowosocjalistycznego. Jednym zjej gwnych celw byo ponowne utworzenie Rzeszy Niemieckiej jako
trzeciej siy midzy Zachodem i Wschodem, opartej na idei prawdziwego niemieckiego
socjalizmu, ktra byaby przeciwwag dla liberalizmu imarksizmu. Partia unikaa wprawdzie oficjalnie argumentacji o zabarwieniu rasistowskim, jednak na amach prasy partyjnej propagowaa agresywny antysemityzm. Wyraajc pogld, iformalnie III Rzesza nadal
funkcjonuje, podwaaa prawomocno istniejcego w powojennych Niemczech systemu
politycznego. Tym te partia uzasadniaa prawo do oporu przeciwko porzdkowi RFN27.
Narodowosocjalistyczna propaganda partii, majca nacelu przycignicie dawnych dziaaczy NSDAP, okazaa si owocna, gdy SRP osigaa dobre wyniki przede wszystkim natych
terenach, gdzie wczeniej sukcesy odnosili nazici. Podobnie jej gwni dziaacze rekrutowali si spord byych czonkw NSDAP.
Ju w 1950 r. SRP znalaza si na licie organizacji wrogich pastwu, a w listopadzie
1951r. rzd Adenauera zoy wniosek ozakaz jej dziaalnoci. Wpadzierniku 1952r. Federalny Trybuna Konstytucyjny wyda orzeczenie uznajce dziaalno Socjalistycznej
Partii Rzeszy za sprzeczn zUstaw Zasadnicz RFN, rozwiza parti izakaza tworzenia
organizacji, ktre pod jakkolwiek nazw miayby stanowi jej kontynuacj28.
Orzeczenie sprzecznoci zkonstytucj Trybuna opar gwnie najej powinowactwie
zNSDAP. Uzna SRP za jej sukcesork, wskazujc napowizania personalne, programowe oraz oglny sposb zachowania partii. Trybuna stwierdzi take, eSRP odpocztku
swojego funkcjonowania dya do podwaenia wolnociowo-demokratycznego porzdku, awkonsekwencji dojego obalenia. Wskaza m.in. najej wodzowsk struktur, dziaanie stojce wsprzecznoci zprawami czowieka, antysemityzm oraz zwalczanie pluralizmu
partyjnego29.
Po rozwizaniu partii jej czonkowie dyli do utworzenia organizacji zastpczej.
Gwnie zewzgldu naopr urzdw okazao si tobezowocne. Nastpnie prbowali przenikn wstruktury ju istniejcych partii politycznych. Najwicej dziaaczy SRP, azwaszcza kadry kierowniczej, zwizao si z Niemieck Parti Rzeszy (Deutschen Rechspartei
DRP). Pozostali przystpili m.in. dokonserwatywnej Partii Niemieckiej (Deutsche Partei
DP), Zwizku Wypdzonych zeStron Ojczystych iWydziedziczonych (BHE) oraz doinnych zwizkw, organizacji, grup militarystycznych czy nacjonalistycznych.
Odczasu zakazu SRP, wcigu nastpnych kilkunastu lat, adnej partii oorientacji narodowosocjalistycznej nie udao si otrzyma znaczcego poparcia wyborczego. Pod presj
26
27
28
29
WSaksonii podjto nawet starania owczenie SRP dokoalicji zCDU iDP. Naskutek sprzeciwu Adenauera nie przyniosy one jednak podanego efektu, R. Stss, Die extreme Rechte in der Bundesrepublik. EntwicklungUrsachenGegenmanahmen, Opladen, 1989.
A.-K. Lang, op. cit., s.48-49.
Chcc uprzedzi wyrok Trybunau, partia dokonaa samorozwizania we wrzeniu 1952r. Nie zostao ono
jednak uznane przez Trybuna, patrz: E. Jesse, 60 Jahre Demokratie in Deutschland, [w:] Extremismus & Demokratie, red. U. Backes, E. Jesse, 20. Jahrgang 2008, s.48; P. Lippczy P., Narodowo-Demokratyczna Partia
Niemiec, [w:] Ryszka F., Ekstremizm prawicowy we wspczesnym wiecie, Warszawa, s.37-38.
A. Kousouni, Das Parteiverbotsystem im Rahmen der deutschen und griechischen Rechtsordnung, Marburg
2004, s.18-19.
ARTYKUY
163
restrykcji prawicowo-ekstremistyczna scena rozwijaa si gwnie naobrzeach tradycyjnych partii politycznych, przyjmujc czciowo cechy subkultury.
Wtrzy dni pozoeniu wniosku ozakaz Socjalistycznej Partii Rzeszy rzd Adenauera
wnis rwnie odelegalizacj Komunistycznej Partii Niemiec. Wpowojennych Niemczech
KPD wznowia swoj dziaalno we wszystkich czterech strefach okupacyjnych. Wstrefie
sowieckiej, napolecenie Moskwy, bardzo szybko doszo dopoczenia KPD iSPD, wwyniku czego powstaa Socjalistyczna Partia Jednoci Niemiec (Sozialistische Einheitspartei
Deutschlands SED)30. Zachodnioniemiecka KPD utrzymywaa cis wspprac zSED.
Partia pozostawaa wideologicznej, organizacyjnej ifinansowej zalenoci odwschodnioniemieckich komunistw, ci natomiast zorientowani byli bezporednio nadziaania Komunistycznej Partii Zwizku Radzieckiego. Sama KPD wyranie podkrelaa, eidentyfikuje
si zpolityk prowadzon przez Zwizek Radziecki isowieck parti komunistyczn.
Od pocztku swojej egzystencji (1918/1919) komunici wystpowali przeciwko pastwu demokratycznemu dc dorewolucji komunistycznej isowietyzacji Niemiec. Gwnym celem KPD powojnie stao si utworzenie zjednoczonych Niemiec woparciu okonstytucj NRD z1949r. Partia gosowaa przeciwko uchwaleniu Ustawy Zasadniczej RFN
jako podstawy odrbnego pastwa niemieckiego, a take nawoywaa do obalenia rzdu
Adenauera nadrodze rewolucji. Owa propaganda staa si wpniejszym czasie istotnym
argumentem w procesie o zakaz jej dziaalnoci. KPD dya nastpnie w myl nowego
antyfaszystowsko-demokratycznego porzdku do wprowadzenia w zachodnich Niemczech polityki przyjaznej Zwizkowi Radzieckiemu, std te sprzeciwiaa si remilitaryzacji RFN, integracji zNATO iEWG, m.in. poto, aby nie wzmacnia pozycji pastw zachodnich wzimnej wojnie31.
Tu pozakoczeniu II wojny wiatowej nakorzy partii przemawiaa antynazistowska dziaalno oraz mczeska mier wielu jej czonkw podczas dyktatury NSDAP.
W pierwszych wyborach do parlamentw krajw zwizkowych komunici spotkali si
wic zakceptacj oraz znacznym poparciem. Wahao si ono midzy 4,7% a14%. Wsumie wdziewiciu landach otrzymaa 113 miejsc wparlamencie. Podkreli naley, eKPD
wchodzia wwczas, cho bardzo krtko, wskad prawie wszystkich rzdw krajw zwizkowych32. Wpierwszych wyborach doBundestagu w1949r. komunici zdoali przekroczy
prg 5%, jednak wynik ten by znacznie poniej oczekiwa partii. Wkolejnych latach KPD
tracia stopniowo poparcie, towarzyszy temu rwnie spadek liczby czonkw (z324 tys.
w1947r. do78 tys. w1956r.)33.
Sabe wyniki wyborcze nie wywoay jednak samokrytyki w kierownictwie partii,
zwaszcza wobec jej prosowieckich i antysystemowych dziaa. Byy raczej postrzegane
jako efekt dziaalnoci propagandowej kapitalistw. Wopinii liderw KPD jej najwiksz
porak byo utworzenie w1949r. Republiki Federalnej Niemiec, ktra stanowia zaprze-
30
31
32
33

U. Backes, E. Jesse, Politischer Extremismus in der Bundesrepublik Deutschland, s.130-135.
Wynikao topoczci zprzyjtej wpierwszych latach powojennych polityki tworzenia szerokich koalicji zoonych zmoliwie wszystkich partii, patrz: ibidem, s.129.
E. Jesse, Die Parteien im westlichen Deutschland von 1945 bis zur deutschen Einheit 1990, [w:] Parteiendemokratie in Deutschland, red. O.W. Gabriel, O. Niedermayer, R. Stoess, Bonn 1997, s.66.
164
czenie wszystkiego, doczego partia dya zarwno wodniesieniu dopolityki wewntrznej, jak izagranicznej34.
Zaprezentowana powyej postawa partii staa u podstaw wyroku zakazujcego jej
dziaalnoci, ogoszonego przez Trybuna Konstytucyjny w 1956 r. W orzeczeniu Trybuna uzna, e partia wyznaje ideologi marksistowsko-leninowsk oraz dy do urzeczywistnienia celw wynikajcych zowej ideologii. Naley donich m.in. utworzenie nadrodze rewolucji dyktatury proletariatu. Owa, preferowana przez KPD, wizja funkcjonowania
pastwa oraz spoeczestwa uznana zostaa za niemoliw dopogodzenia zwolnociowo-demokratycznym porzdkiem RFN. Trybuna podkreli, edorealizacji tych celw suyy partii m.in. dziaalno szkoleniowa iagitacyjna, intensywna propaganda oraz strategia
parlamentarna. Zarzuci komunistom lekcewaenie parlamentu oraz zaprzeczanie zasadzie
pluralizmu politycznego. Podsumowujc, Trybuna uzna, e KPD poprzez swoje oglne
zachowanie polityczne dy doobalenia wolnociowego, demokratycznego porzdku Republiki Federalnej Niemiec, atym samym stoi wsprzecznoci zkonstytucj35.
Wraz zzakazem posom KPD odebrano mandaty wparlamentach poszczeglnych landw, a take wszelkie inne funkcje w instytucjach krajw zwizkowych, zabroniono im
rwnie tworzenia organizacji zastpczych. Delegalizacja zmusia czonkw partii doprowadzenia dziaa w konspiracji. Dziki pomocy ze wschodu uruchomiona zostaa m.in.
stacja radiowa, ktra pozwolia nakontynuowanie dziaalnoci propagandowej. Niemniej
jednak wcigu roku baza czonkowska KPD ulega znacznemu osabieniu, liczba jej czonkw zmniejszya si do7000 tys., awerbowanie nowych okazao si wistniejcych warunkach niezmiernie trudne. Czonkowie Komunistycznej Partii Niemiec, podobnie jak dziaacze zdelegalizowanej SRP, prbowali infiltrowa istniejce ju organizacje, podporzdkowujc ich dziaalno wasnym celom (przykadem Zwizek Niemcw Bund der Deutschen), atake dyli doutworzenia nowych ugrupowa (przykadem utworzona w1960r.
Deutsche Friends-Union). Niemniej jednak poparcie wyborcze dla partii skrajnie lewicowych utrzymywao si wkolejnych latach nabardzo niskim poziomie36.
Oba zakazy postrzega naley niewtpliwie na tle sytuacji politycznej lat 50. Podzielone pastwo niemieckie znajdowao si wcentrum zainteresowania gwnych antagonistw zimnej wojny Zwizku Radzieckiego oraz bloku pastw zachodnich. Narastajcy konflikt, ktrego szczytowym punktem by wybuch wojny w Korei w 1950 r., wzmaga wNiemczech Zachodnich poczucie niepewnoci izagroenia zestrony bloku wschodniego. Ztego punktu widzenia dziaalno Komunistycznej Partii Niemiec ukierunkowana na wczenie RFN w stref wpywu Zwizku Radzieckiego, przy nieustannym wsparciu zestrony wschodnioniemieckich komunistw, postrzegana bya jako potencjalne niebezpieczestwo dla pastwa zachodnioniemieckiego. Podkreli naley, ewniosek odelegalizacj KPD zoony zosta przez rzd federalny, zanim partia zacza systematycznie traci naznaczeniu.
Istotne jest rwnie to, eRFN wpierwszych latach powojennych znajdowaa si wfazie konsolidacji systemu demokratycznego. Jak wspomniano napocztku rozdziau, wci
konieczne byo zintegrowanie szerokich mas spoecznych, ktre z rnych wzgldw
34
35
36
U. Backes, E. Jesse, Politischer Extremismus in der Bundesrepublik Deutschland , s.131.

A.-K. Lang, op. cit., s.59-60; A. Kousouni, op. cit., s.20-21.
U. Backes, E. Jesse, Politischer Extremismus in der Bundesrepublik Deutschland, s.139.
ARTYKUY
165
stanowi mogy potencja dla odradzajcych si ugrupowa ekstremistycznych. Ponadto

podowiadczeniach Republiki Weimarskiej oraz dwunastu latach dyktatury demokratyczne elity wyraay gbok nieufno dodojrzaoci politycznej spoeczestwa. Rozwj bazy
czonkowskiej Socjalistycznej Partii Rzeszy oraz Komunistycznej Partii Niemiec, a take niemae poparcie spoeczne wyraane dla obu ugrupowa wpierwszych latach powojennych wskazuj, iistniay obiektywne podstawy doobawy przed destabilizacj modego pastwa. Wuzasadnieniu wyroku delegalizujcego SRP Trybuna Konstytucyjny wskaza m.in., ewerbalne ataki nareim wBonn oraz system demokratyczny przyczyniaj si
do osabienia autorytetu wadzy oraz zaufania do rzdu37. To natomiast wpywa niewtpliwe negatywnie naproces konsolidacji modej demokracji. Wwymiarze midzynarodowym, wzwizku zewzrostem poparcia dla partii prawicowego ekstremizmu rzd niemiecki
obawia si kompromitacji pastwa woczach wiatowej opinii publicznej, zniechcenia zagranicznych inwestorw oraz utrudnie weksporcie niemieckich towarw.
Analiza protokow z posiedze rzdu w pierwszych latach powojennych wskazuje,
eelity polityczne postrzegay odradzajce si partie ekstremistyczne jako realne niebezpieczestwo, asytuacj napocztku lat 50. okrelay jako stan zagroenia pastwa38.
W przeciwiestwie jednak do zakazu SRP delegalizacja Komunistycznej Partii Niemiec wzbudza od lat 60. liczne kontrowersje. Jednym z najczstszych rde krytyki jest
nieuwzgldnienie przez Trybuna Konstytucyjny realnych moliwoci realizacji przez parti jej celw, zwaszcza eodczasu zoenia wniosku przez rzd domomentu wydania wyroku, KPD systematycznie tracia poparcie wyborcze, ajej baza czonkowska wyranie si
skurczya. Znaczne osabienie partii byo wprawdzie przyczyn odwlekania przez Trybuna postpowania, niemniej jednak nie spowodowao podwaenia zasadnoci wniosku zoonego i podtrzymywanego w kolejnych latach przez rzd federalny. Zdaniem krytykw
zpunktu widzenia ochrony demokracji zakaz Komunistycznej Partii Niemiec nie by ani
rodkiem koniecznym, ani proporcjonalnym wstosunku dowystpujcych wowym czasie zagroe. Wskazuj oni, e delegalizacja partii politycznej w pastwie demokratycznym, opartym nawolnoci sowa, powinna by wzaoeniu rodkiem ostatecznym. Stawiane dzi pytania okonieczno oraz szkodliwo owego zakazu dla demokracji nie znajdoway odzwierciedlenia wdyskursie spoeczno-politycznym lat 50. Delegalizacja partii ekstremistycznych bya wwczas wyrazem szerokiego antytotalitarnego konsensusu elit politycznych, ktre zgodnie zzasad rwnowagi nie uwaay za zasadne rozrnianie pomidzy jego prawicowym ilewicowym wariantem. Zakaz SRP iKPD spotka si ponadto zszerok akceptacj wrd spoeczestwa39.
Zmiana strategii pastwa odlegalizmu dooportunizmu

W kolejnych dziesicioleciach zauway mona w Republice Federalnej Niemiec zmian
podejcia dokwestii delegalizacji partii politycznych. Dominujca wlatach 50. zasada le37
38
39
M.H.W. Moellers, op. cit., s.122-123.

U. Backes, Die Streitbare Demokratie, s.5, 10.
Ch. Weckenbrock, Die streitbare Demokratie auf dem Pruefstand. Die neue NPD als Herausforderung, Bonn
2009, s.76-77.
166
galizmu zastpiona zostaa wkolejnym dziesicioleciu zasad oportunizmu40. Przekonanie

otym, ekada partia, ktra stoi wsprzecznoci zdemokracj, powinna by zdelegalizowana zastpiono podejciem, ktre wychodzio zzaoenia, epartie antydemokratyczne
mog by zakazane, ale nie musz. Podstawa prawna owej zmiany ukonstytuowana zostaa jeszcze wlatach 50. worzecznictwie Trybunau Konstytucyjnego wprocesie przeciwko
KPD. Niemniej jednak znalaza ona zastosowanie dopiero wlatach 60. Trybuna stwierdzi
wwczas, eto, czy wniosek ozakaz partii zostanie zoony, jest kwesti politycznego uznania. Uprawnione instytucje nie maj wic obowizku skadania takiego wniosku, nawet jeli partia stoi wich opinii wsprzecznoci zKonstytucj. Wten sposb pozostawi rzdowi,
Bundestagowi iBundesratowi nie tylko znaczn swobod dziaania, ale rwnie odpowiedzialno za podjte decyzje41.
Przyczyn zmiany praktyki politycznej wlatach 60. by niewtpliwie ponadpitnastoletni proces konsolidacji systemu demokratycznego wNiemczech, ktry wpyn najego
umocnienie ijednoczenie ograniczy wznacznym stopniu dominujc wlatach 50. obsesj stabilizacji za wszelk cen. Wskaza rwnie naley naoglne zliberalizowanie polityki wII poowie lat 60. Kurs ten by wprowadzony przez rzd wielkiej koalicji K. Kiesingera,
anastpnie kontynuowany przez W. Brandta iH. Schmidta. Dotyczy onzarwno polityki wewntrznej, jak izagranicznej Niemiec. Sytuacja midzynarodowa cechowaa si m.in.
stopniowym odpreniem wstosunkach zblokiem wschodnim, anastpnie zawieszeniem
doktryny Hallsteina i deniem do ustabilizowania kontaktw polityczno-gospodarczych
zpastwami socjalistycznymi.
Liberalizacja klimatu politycznego przyczynia si dotego, ipodjte wlatach 60. i70.
rozwaania natemat zoenia wniosku ozakaz prawicowej Niemieckiej Partii Rzeszy (Deutsche Reichspartei DRP) iNarodowodemokratycznej Partii Niemiec (Nazionaldemokratische Partei Deutschalnds NPD) oraz lewicowej Grupy K (K Gruppen) iNiemieckiego
Zjednoczenia dla Pokoju (Deutsche Friedensunion DFU) okazay si bezowocne.
Wpoowie lat 50. oraz napocztku lat 60. rzd federalny dwukrotnie grozi Niemieckiej Partii Rzeszy zoeniem wniosku ojej delegalizacj. Nieoficjalnie wskazuje si, irozpowszechnianie podejrze, iDRP stoi wsprzecznoci zkonstytucj, byo manewrem wyborczym rzdu, ktry mia nacelu osabienie partii. Wrzeczywistoci rzd nie dysponowa
bowiem wystarczajcymi dowodami, aby doprowadzi dojej zakazu. Publiczne ogoszenie
przez DRP wiernoci konstytucji zakoczyo pierwsze rozwaania nad jej delegalizacj. Powodem rezygnacji zzakazu partii wlatach 60. byy natomiast wtpliwoci codojego efektywnoci42. Rozwaania nad poytkiem pyncym zdelegalizacji partii politycznej wspoeczestwie demokratycznym byy elementem nowym, ktry pojawi si nabazie wspomnianej wczeniej zasady oportunizmu. Poraz pierwszy widoczne stay si rwnie polityczne
skutki pustego zastraszania zakazem. Nieustanne podwaanie demokratycznej wiarygodnoci DRP przyczynio si dosukcesywnej utraty przez parti poparcia wyborczego oraz
40
41
42
L. Flemming, Das NPD-Verbotsverfahren. Vom Aufstand der Anstndigen zum Aufstand der Unfhigen,
Baden-Baden 2005, s.38.
Pojawia si wwczas trzecia kategoria partii partii wrogich konstytucji, U. Volkmann, Dilemmata des Parteiverbots, Zeitschrift fr ffentliche Recht und Verwaltungswissenschaft, 14/2007, s.581.
L. Flemming, op. cit., s.40-41.
ARTYKUY
167
pogbiao jej wizolacj polityczn. Nie by tojedyny powd saboci DRP, ale zpewnoci
przyczyni si dojej pniejszego upadku43.
Kolejne oywienie dyskusji natemat zakazu partii politycznych zwizane byo zsukcesami odniesionymi w drugiej poowie lat 60. przez sukcesork DRP Narodowodemokratyczn Parti Niemiec44. Mimo i partia poprzez powizania personalne nawizywaa doNSDAP, towwymiarze ideologicznym dystansowaa si odnarodowego socjalizmu, nieustannie zapewniajc o swojej demokratycznej wiarygodnoci. Wzrost poparcia
dla NPD okaza si jednak krtkotrway, cowpyno nado szybkie zaniechanie rozwaa natemat zakazu jej dziaalnoci.
Wpyw naprzeobraenie si wlatach 60-tych strategii legalistycznej woportunistyczn
miao rwnie zagodzenie retoryki prowadzonej przez partie ekstremistyczne zarwno te
prawicowe, jak ilewicowe. Niemniej jednak przyzna naley, ewwielu przypadkach ewidentny, antydemokratyczny charakter ugrupowa spotyka si zdu tolerancj zestrony
instytucji pastwowych. Przykadem tego jest dziaalno utworzonej w1968r. Niemieckiej Partii Komunistycznej (Deutsche Kommunistische Partei DKP). Przyja ona wprawdzie bardziej umiarkowany charakter ni jej poprzedniczka (KPD), niemniej jednak rwnie pozostawaa w zalenoci od wschodnioniemieckiej SED. Znamienne jest to, e nigdy nie wymagano odDKP, aby jednoznacznie opowiedziaa si za systemem demokracji
liberalnej45.
Liberalizacja stanowiska pastwa wobec dziaalnoci ugrupowa komunistycznych,
czego wyrazem bya legalizacja partii komunistycznej (DKP), uwarunkowana bya rnymi wzgldami. Fakt, iRFN bya jedynym krajem zachodnioeuropejskim, wktrym uniemoliwiono egzystencj partiom komunistycznym, naraao j nakopotliwe porwnania
zdyktaturami wHiszpanii iPortugalii. Ponadto zakaz funkcjonowania partii komunistycznej wwarunkach odprenia stosunkw zeWschodem mg by argumentem atwo wykorzystywanym wcelach propagandowych. Istotn rol odgrywaa rwnie kwestia rwnego
traktowania partii prawicowego ilewicowego ekstremizmu. RFN nie moga sobie pozwoli
napodtrzymywanie zakazu partii komunistycznej wsytuacji, gdy prawicowa NPD triumfowaa. Temu wszystkiemu towarzyszyo coraz gbsze przekonanie, eRepublika Federalna Niemiec jest wstanie sprosta wyzwaniom, jakie nios zesob partie skrajnie lewicowe,
nawet te zorientowane naNRD46. Tolerancji wobec lewicowego ekstremizmu sprzyja niewtpliwie fakt, eadozjednoczenia Niemiec pozostaway one ugrupowaniami pozaparlamentarnymi47.
Naley rwnie zaznaczy, epojawiajce si wlatach 60. i70. gosy natemat zakazu
partii lewicowego ekstremizmu (Niemieckiego Zjednoczenia dla Pokoju, Komunistycznej
43
44
45
46
47
R. Stoess, Rechtsextremismus in der Bundesrepublik Deutschland. Ein Bilanz, Opladen 2001, s.74-75.
Wlatach 1966-1968 partia osigna nastpujce wyniki: wBawarii 7,42%, wNadrenii-Palatynacie 6,92%,
wSchleswig-Holstein 5,85%, wDolnej Saksonii 6,98%, wBremen 8,84% iwBadenii-Wirttembergii
9,82%. Wwyborach doBundestagu w1965r. NPD otrzymaa 2% poparcia, aw1969r. 4,3%, patrz: U. Backes,
60 Jahre Extremismus in Deutschland, s.19.
U. Backes, E. Jesse, Politischer Extremismus in der Bundesrepublik Deutschland, s.148-159.
L. Flemming, op. cit., s.38.
U. Backes, E. Jesse, Politischer Extremismus in der Bundesrepublik Deutschland, s.138-139, 147-149.
168
Partii Niemiec iGrupy K) nie wzbudzay, wprzeciwiestwie dougrupowa skrajnie prawicowych, wikszych emocji ikontrowersji48.
Wlatach 80. zakaz partii nigdy nie sta si przedmiotem powanej debaty politycznej.
dania dotyczce delegalizacji Republikanw (Republikaner REP) pod koniec lat 80. nie
znalazy wikszego odzewu, zwaszcza e antydemokratyczny charakter partii by wtpliwy. Wniosek o zakaz Wolnociowej Niemieckiej Partii Robotnikw (Freicheitliche Deutsche Arbeiterpartei FAP) nie zosta wzity pod uwag z powodu braku dowodw oraz
marginalnego znaczenia organizacji49.
Powrt dorepresyjnych instrumentw bezpieczestwa pastwa

Sytuacja zmieniaa si zasadniczo w latach 90., kiedy to ponownie signito po represyjne instrumenty ochrony demokracji. Powodem tego byo nasilenie si tu pozjednoczeniu
Niemiec, wszczeglnoci naterenie byej NRD, aktw przemocy motywowanych niechci doobcokrajowcw oraz osb starajcych si oazyl50. Politycy zastosowali wwczas rnorodne rodki wymierzone przeciwko prawicowemu ekstremizmowi. Oprcz sankcji karnych, procesw wsprawie ograniczenia praw obywatelskich oraz licznych zakazw stowarzysze ocharakterze neonazistowskim iwojowniczym zoono rwnie dwa wnioski ozakaz partii politycznych Listy Narodowej (Nationale Liste NL) oraz Wolnociowej Niemieckiej Partii Robotnikw (FAP). Zgodnie zopini Federalnego Trybunau Konstytucyjnego oba ugrupowania nie speniay jednak warunkw waciwych partiom, uznane zostay za stowarzyszenia inapodstawie uregulowa im waciwych (art. 9, ust. 2 Ustawy Zasadniczej oraz paragraf 3 Ustawy oStowarzyszeniach) ostatecznie zdelegalizowane51. Istotnym
aspektem orzeczenia Trybunau byo odstpienie od wyraonego wczeniej przekonania,
edla zakazu organizacji nie ma znaczenia, czy posiada ona realne szanse naurzeczywistnienie swoich celw wdajcej si przewidzie przyszoci52.
Wskaza naley, eprzestrzegana wlatach 50. zasada rwnego traktowania ekstremizmu prawicowego ilewicowego zostaa wlatach 90. ewidentnie zachwiana nakorzy ugrupowa skrajnie lewicowych. Tendencj tak zaobserwowa mona zasadniczo ju odkoca lat 60. Odtego czasu bowiem nie zdelegalizowano wRFN adnej organizacji ani partii skrajnie lewicowej, mimo iwskaza mona naliczne akty przemocy zestrony owych
rodowisk53. Znamienne jest rwnie, e po zjednoczeniu Niemiec nie podjto dyskusji
48
49
50
51
52
53

Ibidem, s.42-43.
U. Backes, Rechts- und Linksextreme Gewalt in Deutschland vergleichende Betrachtungen, Politische Studien 1/2007, s.31-43; J. Gerlach, Auswirkungen der Verbote rechtsextremistischer Vereine auf die NPD, [w:]
Die NPD. Erfolgsbedingungen einer rechtsextremistischen Partei, red. U. Backes, H. Steglich, Baden- Baden
2007, s.236-237.
FAP zaliczaa si dojednej znajbardziej wpywowych organizacji wrodowisku prawicowo-ekstremistycznym.
Penia funkcj integracyjn, utrzymujc silne powizania zgrupami skinhead, oraz chuliganami. Uzasadnienie wyroku nakazujcego delegalizacj irozwizanie FAP bazowao najej powinowactwie zNSDAP, pogardzie dla godnoci ludzkiej oraz dziaa niezgodnych zprawem jej czonkw oraz zwolennikw, J. Gerlach,
op.cit., s.239-240.
Wicej naten temat patrz: U. Backes, Rechts- und linksextreme Gewalt in Deutschland, s.31-43.
ARTYKUY
169
natemat zakazu komunistycznej SED oraz utworzonej, wwyniku jej przeksztacenia, Partii Demokratycznego Socjalizmu (Partei des Demokratischen Sozialismus PDS). Ugrupowanie touzyskiwao odpocztku lat 90. znaczne poparcie wyborcze wlandach wschodnich
oraz dysponowao pokan baz czonkowsk, mimo tonie stanowio, wopinii politykw,
zagroenia dla konsolidacji pastwa niemieckiego54.
Jednym z czynnikw owej nierwnowagi byo odmienne postrzeganie i ocena obu
dyktatur: nazistowskiej i sowieckiej. Przestpstwa NSDAP miay w dyskursie spoeczno-politycznym Niemiec znacznie wikszy ciar, aprzez tobyy inadal sbardziej stygmatyzowane ni dziaania komunistw. Wpyw natomiaa niewtpliwie ksztatowana przez
wiele lat tzw. niemiecka kultura alu55 za wydarzenia II wojny wiatowej. Brzemi nazistowskiej przeszoci powoduje, eprzestpstwa natle niechci doobcokrajowcw, uwarunkowane ksenofobi iantysemityzmem, urastaj doroli narodowego skandalu. Rwnoczenie przestpstwa zestrony lewicowych ekstremistw postrzegane sjako uciliwe epizody, jednak wzgldnie znone wspoeczestwie demokratycznym56.
Wzrost przestpczoci oprawicowej proweniencji wlata 90. oraz naprzeomie tysicleci wywoa tym samym oglnonarodow ofensyw przeciwko prawicowemu ekstremizmowi. Spektakularne zamachy naprzedstawicieli spoecznoci ydowskiej iich obiekty wDsseldorfie w2000r., ktre pochony dziewi ofiar, stay si bezporedni przyczyn ogoszenia przez kanclerza G. Schroedera powstania prawych oraz zintensyfikoway debat
natemat delegalizacji NPD57.
Analizujc problematyk zakazu Narodowodemokratycznej Partii Niemiec wskaza
naley nacharakter partii, ktra odlat 60. przesza znaczn ewolucj zarwno pod wzgldem ideologiczno-programowym, jak iform dziaania. Wopinii wielu badaczy niemieckiej
sceny politycznej NPD ulega znacznej radykalizacji. Z zakorzenionej w spoeczestwie,
nacjonalistycznej partii wyborczej staa si pod koniec lat 90. agresywn, antydemokratyczn parti akcji, dziaajc wsferze pozaparlamentarnej58.
Ludowo-narodowy program partii ewoluowa zczasem wkierunku narodowego socjalizmu. Propagujc nie tylko postawy nacjonalistyczne iwrogie obcokrajowcom, ale take
rasizm iantysemityzm, NPD przyja znamiona partii neonazistowskiej. Ponadto odpoowy lat 90. wyraaa coraz czciej opozycj wobec istniejcego wRFN systemu politycznego igospodarczego, dc dojego obalenia nadrodze legalistycznej poprzez udzia wwyborach. Znajdowao towyraz zarwno wwypowiedziach czoowych dziaaczy, jak inaa-
54
55
56
57
58
U. Backes, Die Streitbare Demokratie, s.11, 14.

Wicej naten temat patrz: D. Art, The Politics of the Nazi Past in Germany and Austria, Cambridge 2006.
U. Backes, Die Streitbare Demokratie, s.15.
W wyniku ledztwa okazao si, e zamachy nie zostay dokonane przez rodowiska prawicowo-ekstremistyczne, patrz: F. Decker, L. Miliopoulos, Vom Fuenf- zum Sechsparteiensystem? Entwicklung und
Perspektiven der rechtsextremistischen NPD, Gesellschaft Wirtschaft Politik (GWP), 2/2009, s.216.
E. Jesse, Die Vier-Sulen- Strategie der NPD. Eine Analyse zu Anspruch und Wirklichkeit ihrer Umsetzung,
Jahrbuch fr Extremismus- und Terrorismusforschung 2008, red. A. Pfahl-Traughber, Bruehl-Rheinland
2008, s.179.
170
mach oficjalnej prasy tej partii. Zbiegiem lat w antydemokratyczny kurs polityczny uleg
dalszej radykalizacji59.
Niemniej jednak odpoowy lat 60. dopocztku nowego tysiclecia NPD pozostawaa
ugrupowaniem pozaparlamentarnym omarginalnym poparciu wyborczym. Wwyborach
do Bundestagu nie przekraczaa poziomu 0,5% gosw koniecznego do zwrotu kosztw
kampanii. Narwnie niskim poziomie ksztatowao si poparcie uzyskiwane wposzczeglnych landach. Dopiero wybory w2004r. przyniosy zasadnicz zmian. Narodowodemokratyczna Partia Niemiec odniosa wwczas zaskakujcy sukces wSaksonii (9.2%), nastpnie w2006r. m.in. wMeklemburgii-Przedmorzu (7,3%), w2009r. wwyborach komunalnych. Wefekcie jej przedstawiciele zasiedli wparlamentach krajw zwizkowych oraz rad
kilku niemieckich miast60.
Mimo saboci wyborczej druga poowa lat 90. przyniosa partii niespodziewanie ponowne odrodzenie. Powolnemu wzrostowi liczby czonkw61 towarzyszya wewntrzna
konsolidacja partii oraz wzrost pozaparlamentarnej aktywnoci politycznej. Do uksztatowania nowego oblicza NPD przyczyniy si niewtpliwie zmiany wrodowisku skrajnej
prawicy naskutek zakazw stowarzysze dokonanych wpierwszej poowie lat 90. Czonkowie zdelegalizowanych wwczas organizacji zasilili szeregi NPD, zajmujc nierzadko stanowiska kierownicze62. Osoby te byy silnie zakorzenione w rodowisku grup Skinhead,
Zwizkw Braterskich Radykalnej Prawicy (Kameradschaften) oraz innych organizacjach
o charakterze neonazistowskim, gdzie cieszyy si duym autorytetem. Dziki temu stay
si elementem czcym wok NPD rne nurty prawicowego ekstremizmu. Kontakty Narodowodemokratycznej Partii Niemiec zerodowiskiem dokonyway si rwnie poprzez
wspprac przy organizowaniu wszelkiego rodzaju demonstracji, pochodw, akcji propagandowych oraz zebra. Realizowana przez NPD strategia walki oulice nastawiona bya
bowiem naintensywn dziaalno naforum publicznym, ktra miaa nacelu mobilizacj
spoeczestwa, gwnie ludzi modych, oraz przygotowanie partii dosprawnego prowadzeniu kampanii. Nowy image NPD przyczyni si niewtpliwie dowzmocnienia pozycji partii
wrodowisku skrajnie prawicowym63.
Przyjty przez Narodowo-demokratyczn Parti Niemiec w poowie lat 90. kierunek
rozwoju sta si podstaw zoonych w2001r. trzech wnioskw ozakaz dziaalnoci partii. Wnioski wystosowane rwnolegle przez wszystkie uprawnione do tego instytucje
59
60
61
62
63
E. Jesse, Die Auseinandersetzung mit der NPD, [w:] Die NPD. Erfolgsbedingungen einer rechtsextremistischen
Partei, s. 283-298; E. Jesse, Das Auf und Ab der NPD, Aus Politik und Zeitgeschichte, 42/2005, s. 35-36;
M.Brandstetter, Die NPD im 21. Jahrhundert, Marburg 2006, s.114-115; H. Bergsdorf, Die neue NPD. Antidemokraten im Aufwind, Mnchen 2007, s.79-105.
E. Jesse, Das Auf und ab der NPD, s.34-35; F. Decker, L. Miliopoulos, Vom Fuenf- zum Sechsparteiensystem?, s.219.
Baza czonkowska partii naprzeomie kilku dziesicioleci znacznie si skurczya (z28 tys. w1967r. do3,5 tys.
w1997r.). Tendencja znikowa odwrcia si pod koniec lat 90. Wwczas, wcigu dwch lat, partia podwoia
liczb czonkw, niemniej jednak wci jest ona bardzo ograniczona, patrz: U. Hoffmann, Die NPD, Entwicklung, Ideologie und Struktur, 1999, s.460; U. Backes, Organisationen 2007, [w:] Extremismus & Demokratie,
red. U. Backes, E. Jesse, Baden Baden 2008, s.137.
W2002r. woglnokrajowym zarzdzie NPD 9 na24 czonkw wywodzio si zorganizacji neonazistowskich
(wtym m.in.: Thorsten Heise, Thomas Wulff, Juergen Rieger), patrz: J. Gerlach, op. cit., s.243-254.
A. Pfahl-Traughber, Der zweite Frhling der NPD zwischen Aktion und Politik, [w:] Extremismus & Demokratie, Baden-Baden 1999, s.160; J. Gerlach, op. cit., s.254-258.
ARTYKUY
171
rzd, Bundestag iBundesrat miay nada mu wiksz rang. Postpowanie zostao jednak wstrzymane jeszcze naetapie wstpnym, gdy okazao si, eaktywici NPD, ktrych
wypowiedzi przytoczono napoparcie wnioskw, pracowali dla Urzdu Ochrony Konstytucji jako informatorzy (tzw. V-Leuten)64. Wtrakcie postpowania ujawnione zostao, eokoo 30 z200 czonkw zarzdu NPD napaszczynie federacji ikrajw zwizkowych figurowao na licie pac urzdu. Metody dziaania pastwa, w tym w szczeglnoci Urzdu
Ochrony Konstytucji, a take dalsze procedury postpowania w procesie NPD wywoay
liczne polemiki ikontrowersje. Ostatecznie dla trzech zsiedmiu sdziw Trybunau obecno V-Leuten stanowia niemoliw dousunicia przeszkod wpostpowaniu. Trybuna
Konstytucyjny stwierdzi, epodczas procesu niedopuszczalna jest obecno wsppracownikw Urzdu Ochrony Konstytucji wgremiach kierowniczych NPD. Mogli oni bowiem
wywiera wpyw naksztatowanie si pogldw Narodowodemokratycznej Partii Niemiec,
tak wic wmomencie wdroenia postpowania nie mona zaoy, epartia nie bya poddawana ingerencji pastwa. Niemniej jednak Trybuna dopuci moliwoci ponownego
zoenia wniosku, uwarunkowa go jednak usuniciem zNPD naczas ledztwa wszystkich
informatorw65.
Spektakularne fiasko wniosku skompromitowao instytucje pastwowe, ktre wykazay
znaczce braki wkoordynacji dziaa oraz rzetelnym przygotowaniu materiau dowodowego. Nie doceniy one skomplikowanej problematyki, jak jest zakaz partii politycznej. Profesor Eckhard Jesse wskazuje nacztery puapki, wktre, jego zdaniem, wpady elity polityczne: puapka medialna przejaskrawione sprawozdania wywoay przekonanie, eniezbdne jest choby symboliczne dziaanie; puapka antyfaszyzmu aden zpolitykw nie
chcia zosta przecignity wwalce przeciwko skrajnej prawicy; puapka czasu popiech,
ktry towarzyszy przygotowaniu wnioskw sprzyja pomykom iniecisociom oraz puapka automatyzmu dominowao przekonanie, erwnolega ofensywa trzech instytucji
wywoa gigantyczne wraenie idoprowadzi dozamierzonego celu66.
Odsamego pocztku problematyce delegalizacji NPD towarzyszyy liczne kontrowersje. Brak konsensusu uwidoczni si zarwno wrd politykw, przedstawicieli instytucji
pastwowych, jak i rodowisk akademickich oraz opinii publicznej. Linia podziau przebiegaa nierzadko wewntrz jednej partii politycznej czy instytucji. Niemniej jednak przewaajcy wpierwszym okresie sceptycy zakazu zostali szybko zdominowani przez jego ordownikw. Jak wskaza E. Jesse przyczyniy si do tego w znacznym stopniu media, ktre naganiajc przez wiele tygodni problematyk przestpczoci, prawicowego ekstremizmu oraz NPD, wpyway naspoeczn wiadomo oraz dyskurs polityczny. Emocje towarzyszce debacie eskaloway nierzadko dopostaci oglnonarodowej histerii. Politycy znaleli si wic pod ogromn presj opinii publicznej. Wtej sytuacji mimo pocztkowych negatywnych opinii rzdu codoszans powodzenia wniosku, minister spraw wewntrznych
Otto Schyli (SPD) uzna zebrany materia za wystarczajcy. Podobnie sceptyczny kanclerz Schroeder przyj z czasem postaw zdecydowanego ordownika zakazu. Wskaza
64
65
66
Tym samym nie zostaa osignita wikszo 2/3 sdziw wymagana wdecyzjach podejmowanych przez Trybuna Konstytucyjny wkwestii delegalizacji partii politycznych, patrz: M.H.W. Moellers, op. cit., s.128-131,
138-140.
A.-K. Lange, op. cit., s.40-45.
E. Jesse, Das Auf und ab der NPD, s.37.
172
naley, ejeszcze wiosn 2000r., tu przed rozpoczciem debaty, zarwno minister Schyli,
jak iprezydent Federalnego Urzdu ds. Ochrony Konstytucji Hans Fromm ocenili sytuacj partii prawicowego ekstremizmu wNiemczech jako z67. Mimo eliczba przestpstw
opodou skrajnie prawicowym rosa, topoziom poparcia wyborczego dla NPD oraz liczba
jej czonkw wiadcz omarginalnym znaczeniu partii.
Analiza debaty poprzedzajcej wniosek ozakaz NPD wskazuje, edla jego zwolennikw delegalizacja bya raczej symbolem politycznym, form zasygnalizowania oporu wobec prawicowego ekstremizmu, ktry ma dziaa odstraszajco naowe rodowisko, ni wyrazem obrony przed realnym zagroeniem pyncym zestrony partii68. Wopinii ministra
spraw wewntrznych Bawarii Gntera Becksteina (CSU), gwnego inicjatora debaty natemat zakazu NPD, partia [] odgrywaa czoow rol wrodowisku skrajnie prawicowym,
ktre stosuje przemoc. Zakaz byby wic wyranym gestem sprzeciwu wobec partii stojcej
wsprzecznoci zkonstytucj69. Zwolennicy delegalizacji wyraali przekonanie, ejeli nawet wniosek ozakaz poniesie klsk, stanowi bdzie wyraz ostentacyjnego ipublicznego
potpienia partii70. Brak wniosku oznaczaby uznanie NPD za parti demokratyczn, ajej
legalistyczn taktyk za waciw form dziaania71. Polityczne imoralne szkody, jakie powoduje polityka NPD, nie mog by, wopinii ordownikw zakazu, skutecznie wyeliminowane innymi rodkami, jak tylko przez jej zakaz.
Zastosowana we wnioskach zoonych przez rzd, Bundestag iBundesrat argumentacja
wykazywaa znaczne podobiestwa. Wnioskodawcy starali si dowie sprzeczno NPD
zkonstytucj, wskazujc najej antydemokratyczne cele, atake nawojowniczo-agresywne
zachowanie partii, ktre dostrzegali m.in. wcoraz cilejszym powinowactwie partii zerodowiskami, ktre jako rodek walki politycznej uznaj przemoc. Rzd uzasadnia wniosek
koniecznoci zwalczania ekstremizmu. Stosowane rodki byyby, wjego opinii, niepene
bez zakazu NPD. Delegalizacja uniemoliwi upowszechnianie postaw wrogich demokracji za pomoc partii politycznej dziaajcej wramach owego systemu. Ponadto Narodowodemokratyczna Partia Niemiec przestanie stanowi baz organizacyjn dla dziaa zuyciem przemocy. Bundestag natomiast gwny akcent pooy naudowodnienie powinowactwa NPD zNSDAP. Wskaza zarwno nazbienoci programowe, jak inapodobiestwa
wstrategii itaktyce dziaania obu ugrupowa72.
Analiza spoeczno-politycznych okolicznoci towarzyszcych debacie o zakaz NPD
wskazuje, eordownicy represyjnych dziaa pastwa traktowali delegalizacj partii nierzadko rwnie jako element strategii politycznej. danie zakazu stao si dla polityka
CSU Becksteina instrumentem wprowadzonej wwczas naBawarii kampanii wyborczej.
Dziki niemu prezentowa si onjako ordownik prawa iporzdku, atym samym zjednywa sobie zniechconych wczeniej wyborcw. Celem dziaa ministra ochrony rodowiska z ramienia Zwizku 90/Zielonych (Bndnis 90/Die Grnen) Jrgna Trittina, ktry
67
68
69
70
71
72
Rechtsextremismus Problem der Gesellschaft, Frankfurter Allgemeine Zeitung, 5 kwietnia 2000, s.4.
A.-K. Lang, op. cit., s.33, 78-79.
Die Welt, 3 sierpnia 2000, s.3.
J. M. Moeller, Die NPD verbieten? Ja!, Die Welt, 3 sierpnia 2000.
Patrz: K. D. Bracher, Pflicht zur Gegenwehr. Ein Verbot der NPD tut not, [w:] Verbot der NPD oder mit Rechtsradikalen leben?, red. C. Leggewie, H. Meier, Frankfurt am Main, 2002, s.149.
ARTYKUY
173
jako pierwszy czonek rzdu federalnego opowiedzia si za zakazem NPD, byo natomiast
podtrzymanie wycznoci czerwono-zielonej koalicji na dziaania wymierzone przeciwko radykalnej prawicy. Stanowiy one jeden z centralnych elementw agendy politycznej
Zielonych wramach polityki bezpieczestwa wewntrznego pastwa. Trittin chcia unikn przejcia koalicji do defensywy. Ponadto w obliczu ogromnej presji spoecznej elity
polityczne podejmujc radykalne dziaania, unikay zarzutu braku zdecydowania wwalce
zprawicowym ekstremizmem73.
Jednym z podstawowych argumentw przeciwnikw wniosku o zakaz NPD by brak
realnego zagroenia zestrony partii dla wolnociowego, demokratycznego porzdku konstytucyjnego RFN. Hodowali oni zasadzie, edelegalizacja partii wpastwie prawa jest tylko wwczas dozwolona, gdy jest tokonieczne zewzgldu nawystpujce niebezpieczestwa. Partia, ktra otrzymuje znikome poparcie wyborcze, nie spenia owego warunku.
Przeciwko takim ugrupowaniom wystarczajce ssprawdzone sposoby dziaania demokracji: wspzawodnictwo, konfrontacja pogldw iopinii oraz gosy wyborcw.
Poza tym denie rzdu, Bundestagu i Bundesratu do wykazania sprzecznoci NPD
zkonstytucj nie tylko woparciu oideologi partii, ale take napodstawie dokonywanych
przez NPD przestpstw opodou skrajnie prawicowym, nie znajdowao, wopinii krytykw, wadnym zwnioskw wystarczajcego uzasadnienia. Zjednej strony brakowao bowiem dostatecznej dokumentacji nato, eNPD realizuje swoje cele za pomoc rodkw nielegalnych, zdrugiej natomiast obarczenie partii odpowiedzialnoci za akty przemocy dokonywane przez jej zwolennikw jest niezwykle problematyczne. Wojowniczo-agresywne
zachowania przypisywane pojedynczym iszeregowym czonkom NPD nie obciay partii
jako caoci. Wtpliwa bya bowiem m.in. argumentacja, epoprzez propagand nienawici
NPD prowokuje konkretne czyny74. Wopinii przeciwnikw zakazu wtpliwe byo rwnie
to, eNarodowodemokratyczna Partia Niemiec stanowi centrum przemocy, tym bardziej
ewiele zprzestpstw dokonywaa modzie niezwizana zerodowiskiem skrajnie prawicowym75.
Wodpowiedzi nagwny nurt argumentacji zwolennikw delegalizacji krytycy podkrelali, ewykorzystywanie instrumentu zakazu partii politycznej dowyraenia symbolu
lub politycznego gestu jest jego naduyciem, Trybuna Konstytucyjny nie jest waciw instytucj dorealizacji owej polityki.
Podkreli naley, emimo powyszych kontrowersji adna zestron nie miaa wtpliwoci codotego, eNPD jest parti antydemokratyczn, zasugujc nawszelk wzgard.
Polemice dotyczcej koniecznoci (proporcjonalnoci) zakazu NPD towarzyszy take spr codojego efektywnoci. Krytycy zwracali uwag najego negatywne skutki. Wedug
nich istnieje due prawdopodobiestwo, ezakaz spowoduje przejcie legalnie dziaajcych
neonazistw do podziemia lub innych organizacji. Wikszo z dziaaczy NPD pozostanie aktywna, natomiast moliwoci ich kontroli zostan znacznie ograniczone. Wich opinii ekstremizm naley zwalcza rwnoczenie na wielu frontach, wykorzystujc w szczeglnoci instrumenty spoecznej komunikacji, czyli m.in. konfrontacj merytoryczn, oraz
73
74
75
E. Jesse, Soll die Nazionaldemokratische Partei Deutschlands verboten werden? Der Parteiverbotsantrag war
unzwecksmaessig, ein Parteiverbot ist rechtmaessig, Politische Vierteljahressschrift, 4/42, s.687.
A.-K. Lang, op. cit., s.34-39;
U. Backes, Die Streitbare Demokratie, s.12.
174
oddziaujc na rda ekstremizmu, a nie zwalczajc jego efekty. Std te postrzegali oni
wniosek raczej jako wyraz bezradnoci spoeczno-politycznej, anie siy pastwa demokratycznego76.
Wopozycji dotego zwolennicy delegalizacji wskazywali m.in., eenergicznie przeprowadzony zakaz byby wstanie ograniczy nie tylko ideologiczny autorytet, lecz ilogistyk
szczeglnie brutalnych oraz cieszcych si autorytetem grup dziaajcych wotoczeniu partii idotd j wspierajcych. Zminimalizuje onrwnie szanse partii narekrutacj nowych
zwolennikw77. Okrelenie tego, cojest dozwolone, aconie, mogoby natomiast wywrze
istotny wpyw namodych ludzi, aktywnych nascenie radykalnej prawicy, ktrzy nie wypracowali jeszcze niepodwaalnego systemu przekona78.
Upadek wniosku w2003r. nie zakoczy rozwaa natemat zakazu Narodowodemokratycznej Partii Niemiec. dania delegalizacji NPD pojawiaj si cyklicznie od 2005 r.
Sone reakcj zarwno nazwikszone poparcie dla partii wniektrych landach niemieckich, nierzadko prowokacyjne zachowania jej czonkw iparlamentarzystw, jak ispektakularne dziaania iakcjonizm partii79.
Mimo tobrakuje dzisiaj woli politycznej niezbdnej dozoenia ponownego wniosku.
Wikszo partii, rwnie tych, ktre w2000r. opowiaday si za zakazem, atake rzd federalny, steraz jemu przeciwni80. Wynika towgwnej mierze zobawy przed ponownym
niepowodzeniem delegalizacji. Konieczno wycofania zNPD V-Leuten utrudni bowiem
udowodnienie wojowniczo-agresywnego stanowiska partii wobec istniejcego porzdku.
Fiasko zakazu umocnioby pozycj partii icaej sceny radykalnie prawicowej, byoby rwnie porak dla demokracji. Jesdnoczenie pojawiajce si gosy, ktre nawouj dozagodzenia istniejcych procedur zakazu partii politycznych, wzbudzaj obaw przed zbytni
ingerencj wwolny, demokratyczny systemem partyjny. Dziaania takie byyby rwnie zaprzeczeniem idei szczeglnej ochrony partii politycznych jako istotnego czynnika ksztatujcego wol polityczn narodu niemieckiego.
Zakoczenie
Idea wprowadzenia doUstawy Zasadniczej Niemiec instrumentw ochrony demokratycznego porzdku konstytucyjnego wyrosa na bazie dowiadcze Republiki Weimarskiej
oraz II wojny wiatowej. Zakaz partii politycznych uwaany jest za najostrzejszy instrument bronicej si demokracji. Regulacje zawarte wUstawie Zasadniczej Niemiec, atake
orzecznictwo Federalnego Trybunau Konstytucyjnego okreliy warunki, poktrych spenieniu moe doj dodelegalizacji partii politycznej. Podkrelono prewencyjny charakter
zakazu, ktry ma odpowiednio wczenie zapobiega niebezpieczestwom, stanowicym
76
77
78
79
80
A.- K. Lang, op. cit., s.81-83.

H. Funke, W. Gessenharter, Die NPD verbieten? Nein-Ja, Der Tagesspiegel, 4.09.2000; Antrag auf Verbot der
NPD, http://www.bmi.bund.de/dokumente, [dostp: 22 czerwca 2001].
Antrag auf Verbot der NPD, http://www.bmi.bund.de/dokumente, [dostp: 22 czerwca 2001].
J. Wolf, Die aktuelle NPD Verbotsdebatte, Eine Chronologie, www.bpb.de/themen/AEUQ3P.html, [dostp:
5wrzenia 2009].
Nale donich (zniewielkimi wyjtkami) koalicja CDU/CSU, Zieloni, FDP, SPD.
ARTYKUY
175
zagroenie dla funkcjonowania systemu politycznego RFN. Zakaz uzaleniony zosta

od agresywno-wojowniczego zachowania partii, nie by jednak uwarunkowany stosowaniem rozwiza siowych. Tym samym ochrona demokracji przesunita zostaa wprzd,
obja bowiem ugrupowania stojce wsprzecznoci zkonstytucj, ktrych dziaania mieszcz si jednake wramach pastwa prawa.
Eliminacja zagroe dla wolnociowego, demokratycznego porzdku konstytucyjnego
staa upodstaw praktyki stosowania owego instrumentu wlatach 50. XX w. Przeprowadzon wwczas delegalizacj SRP iKPD postrzega naley przede wszystkim jako prewencyjny rodek obrony modej isabej jeszcze wwczas demokracji przed niebezpieczestwem
jej destabilizacji, wdalszej kolejnoci rwnie jako form zademonstrowania siy pastwa
niemieckiego, ktre jasno wyznacza granice tolerancji oraz delegitymizuje swoich wrogw.
Uwarunkowania wewntrzne oraz zewntrzne pastwa przyczyniy si w nastpnych
dziesicioleciach nie tylko doewolucji roli zakazu partii politycznych, ale take dointensywnoci jego stosowania.
Wraz zkonsolidacj systemu demokratycznego, uksztatowaniem spoeczestwa obywatelskiego oraz odpreniem w stosunkach midzynarodowych coraz rzadziej sigano
porepresyjne instrumenty bezpieczestwa pastwa. Czciej natomiast rozwaano kwestie
koniecznoci oraz proporcjonalnoci zakazu partii politycznych wstosunku dowystpujcych zagroe, atake efektywnoci owego instrumentu. Problematyka tastaa si rdem
licznych kontrowersji, zwaszcza wprzypadku rozwaa natemat zakazu Narodowodemokratycznej Partii Niemiec.
Analiza spoeczno-politycznych uwarunkowa lat 90. oraz dyskursu poprzedzajcego wniosek o zakaz Narodowodemokratycznej Partii Niemiec pozwala na stwierdzenie, ewprzeciwiestwie dopierwszych lat powojennych delegalizacja NPD miaa przede
wszystkim znaczenie symboliczne. Wyraaa ona gotowo przeciwdziaania pastwa oraz
jego gbok dezaprobat wobec prawicowego ekstremizmu. Dopiero drugoplanowym celem byo represyjne oddziaywanie nascen skrajnie prawicow. Wydaje si, epriorytetowa rola zakazu partii politycznych, jakim jest prewencyjna ochrona porzdku konstytucyjnego pastwa, zesza nadalszy plan.
Wspczenie coraz czciej stawiane spytania oto, czy stabilnej, otwartej demokracji, jak jest zpewnoci Republika Federalna Niemiec, potrzebne srepresyjne rodki jej
ochrony przed ewentualnymi zagroeniami. Niemniej istotnym pytaniem jest to, czy zakaz partii politycznych stoi wzgodzie zide demokracji liberalnej. Wskazuje si przy tym
nazasadnicz rol zarwno dziaa prewencyjnych, takich jak: uwiadamianie spoeczestwa, monitorowanie ekstremizmu, intelektualna i polityczna konfrontacja ze rodowiskiem skrajnie prawicowym, jak inamechanizmy demokratyczne, wtym m.in. rywalizacj wyborcz czy klauzul zaporow, jako skuteczne metody iinstrumenty przeciwdziaania ekstremizmowi.
Zasygnalizowane powyej kontrowersje idylematy zwizane zdelegalizacj partii politycznych w systemach demokratycznych s istotne nie tylko z punktu widzenia dalszego funkcjonowania niemieckiej walczcej demokracji, nabieraj one rwnie znaczenia
wobliczu rozwoju zjawiska ekstremizmu wwielu innych pastwach zarwno wEuropie,
jak ipoza ni. Problematyka ta, zewzgldu nasw aktualno oraz zoono, wymaga niewtpliwie dalszych pogbionych bada.
176
Delegalisation of political parties as an instrument of a states internal

security. An analysis based on the example of Germany
Summary
The major goal of this article is answering the question of what role is played by
the ban of political parties in the modern and stable European democracies and
whether its significance as an instrument of a states internal safety has undergone
evolution within the last decades. The example of the Federal Republic of Germany
acountry, where the ban of political parties is legally included in the Principal Act
and where this ban was used in practice, allowed to find the answer to this question.
The analysis has revealed that the internal and external determining conditions of
the country were conducive both to the evolution of the role of the ban of political
parties as well as to the change of the intensity of its application. Contrary to the
first post-war years the meaning of delegalising parties at the turn of the 20th and
21st centuries was chiefly symbolic. The primary role of banning the political parties, which is the preventive protection of a state constitutional order receded into
the background. The article touches also dilemmas and controversions connected
with the problem of delegalising political parties.
Materiay
Artur Drzewicki
woperacjach midzynarodowych. Aspekty polityczne iwojskowe
Jerzy Dere
Osiganie zdolnoci operacyjnych przez Dowdztwo Wojsk Specjalnych (DWS)
wkontekcie realizacji celw politycznych okrelonych wStrategii Bezpieczestwa RP
Marek Kulczycki
Udzia si zbrojnych rp wumacnianiu bezpieczestwa midzynarodowego
w2010 roku
ukasz Jureczyk
Uycie Polskiego Kontyngentu Wojskowego wmisjach pokojowych
istabilizacyjnych wpoudniowo-zachodniej Azji wpierwszej dekadzie XXI wieku.
Odzaangaowania dowycofania
Marcin Laso
Zmiana charakteru obecnoci Polskiego Kontyngentu Wojskowego wAfganistanie.
Prba analizy
Dorota Kamierczak-Pec
gwnych wspczesnych teorii bezpieczestwa
Patrycja Sokoowska
Policja wBoni iHercegowinie jako przykad niewydolnoci
systemu bezpieczestwa narodowego
Iwona Michniewicz, Romuald Michniewicz
Problem miertelnoci wwodzie acechy ratownika iosoby toncej
Artur DRZEWICKI
Uniwersytet Wrocawski

woperacjach midzynarodowych.
Aspekty polityczne iwojskowe
Artyku prezentuje polityczne iwojskowe uwarunkowania polskiego zaangaowania wmisje zewntrzne. Autor stwierdza, ezewzgldu nazmieniajc si sytuacj
wobszarze midzynarodowego bezpieczestwa, zasadnicz form aktywnoci wojskowej SZRP wprzyszoci stan si interwencje zbrojne realizowane poza terytorium kraju, wramach operacji reagowania kryzysowego NATO, UE lub powoanej
wtym celu koalicji pastw. Prezentowana wpolskich dokumentach strategicznych
teza oniskim prawdopodobiestwie zagroenia pastwa agresj militarn, powoduj, caociowe przewartociowanie zada stojcych przed siami zbrojnymi. Zgodnie ztym bd one obejmowa udzia woperacjach midzynarodowych, wprzewaajcej mierze realizowanych poza wspomnian przestrzeni, takich jak: reagowania kryzysowego, antyterrorystyczne, stabilizacyjne, zabezpieczania iochrony infrastruktury wydobywczej oraz drg przesyu surowcw energetycznych. Zzaoenia
dziaania te maj suy przede wszystkim dopenieniu podejmowanych dziaa dyplomatycznych igospodarczych realizowanych wcelu zapobieenia iprzezwyciania konfliktw. Tym samym stopie zaangaowania iforma dziaania poszczeglnych kontyngentw bd w decydujcej mierze uwarunkowane dziaaniami z zakresu CIMIC, obliczonymi nie tylko naosignicie celw wojskowych, ale take politycznych, spoecznych iekonomicznych
Dokumentem konkretyzujcym cele izasady uycia Wojska Polskiego wmisjach poza granicami kraju jest Strategia udziau Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej woperacjach midzynarodowych, ktra zostaa przyjta przez Rad Ministrw RP 13 stycznia 2009 roku. Jej
zaoenia wpeni odzwierciedlaj zmiany jakociowe wpodejciu doproblematyki bezpieczestwa midzynarodowego, zeszczeglnym uwzgldnieniem redefinicji zagroe iwyzwa przed nim stojcych, ale take wzrastajcej roli operacji midzynarodowych jako narzdzia realizacji polityki zagranicznej pastwa. Sone sformuowane zgodnie zkryteriami okrelonymi Konstytucj RP oraz Strategi Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej
Polskiej z2007 roku, atake odzwierciedlaj zapisy dokumentw strategicznych NATO oraz
Unii Europejskiej ikoreluj znimi, amianowicie zKoncepcj Strategiczn NATO z1999
roku oraz Europejsk Strategi Bezpieczestwa. Tym samym, bdc dokumentem niszej
rangi, stanowi ona katalog zasad udziau Wojska Polskiego woperacjach midzynarodowych, nakrelajcy gwne przesanki, cele, formy oraz prawne iekonomiczne uwarunkowania ich uycia. Mimo wielu sw krytyki pojej adresem, jest topierwszy tego rodzaju
dokument wdotychczasowej historii RP, ktry regulujc zasady uycia Wojska Polskiego
180
(WP) woperacjach poza granicami kraju, poszerza zakres ksztatowania myli strategicznej, ktrej odzwierciedleniem wzakresie polityki bezpieczestwa byy dotd Strategie Bezpieczestwa Narodowego oraz Strategie Obronnoci. Nie zmienia tojednak faktu, iwaspekcie doktrynalnym stanowi ona konkretyzacj zapisw wczeniejszych Strategii Bezpieczestwa Narodowego RP oraz przyjtej dopiero pod koniec 2009 roku Strategii obronnoci RP,
dotyczcych udziau Si Zbrojnych RP (SZRP) wmisjach zagranicznych iwtym wymiarze
ma ona charakter sektorowy.
Zwraca uwaga fakt, itwrcy Strategii wsposb jednoznaczny definiuj cele uycia si
zbrojnych poza granicami kraju. Wskazuj, itego typu operacje snie tylko form dziaania narzecz zapewnienia pastwu polskiemu okrelonego poziomu bezpieczestwa, ale
rwnie sposobem realizacji jego gwnych interesw, zwizanych z moliwoci bezporedniego oddziaywania na ksztat budowanych systemw midzynarodowego bezpieczestwa oraz wzmacniajcych pozycj Polski naarenie midzynarodowej jako aktywnego
uczestnika ikreatora procesu umacniania wiatowej stabilnoci. Oznacza to, iudzia WP
woperacjach midzynarodowych zostaje podniesiony dojednego zgwnych instrumentw realizacji polskiej polityki zagranicznej ibezpieczestwa.
Biorc pod uwag stale ewoluujcy zakres reagowania militarnego NATO iUnii Europejskiej, Strategia potwierdza obszar uycia WP woperacjach midzynarodowych, nie nakrelajc jego granic geograficznych czy te kulturowych. Wskazujc, idziaania mog by
realizowane zarwno wskali regionalnej, jak iglobalnej, twrcy strategii unikaj tworzenia sztucznych ogranicze codozakresu iform uycia si zbrojnych poza granicami Polski. Oznacza toczciowe odejcie odlansowanej wStrategiach Bezpieczestwa Narodowego RP z2003 i2007 roku koncepcji selektywnego angaowania si wdziaania stabilizacyjne poza obszarem europejskim. Sama Strategia nie definiuje jednak jednoznacznie, jakie dziaania kryj si pod pojciem operacji midzynarodowych, atake, wjakich typach
misji siy zbrojne mog uczestniczy. Jej zapis wskazuje jedynie nazwikszenie zaangaowania WP woperacje poza granicami kraju wzakresie utrzymania pokoju, wmisje stabilizacyjne ihumanitarne, oraz wdziaania ocharakterze prewencyjnym. Fakt ten stanowi
ma jedn zgwnych przesanek sprecyzowania zaoe odnoszcych si douycia SZRP
wmisjach zagranicznych. Take wtym wypadku brak jest ogranicze, ktre apriori podwaayby moliwo ich zaangaowania woperacje realizowane poza granicami kraju1.
Podejcie to powinno teoretycznie poszerza obszar oddziaywania tego typu instrumentu naotoczenie midzynarodowe iwzmacnia jego si jako czynnika sucego osiganiu wskazanych przez pastwo celw. Suy temu rwnie szerokie okrelenie organizacji, pod ktrych auspicjami WP moe bra udzia wmisjach. Uwzgldniajc przyjte priorytety, stowedug kolejnoci: NATO, UE, ONZ oraz OBWE, czyli instytucje dominujce wrealizacji rnego rodzaju operacji imisji midzynarodowych. Chcc unikn ewentualnego ograniczenia w zakresie uycia si zbrojnych poza granicami kraju, potwierdza
si za wczeniejszymi Strategiami Bezpieczestwa Narodowego RP, moliwo uczestnictwa
wdziaaniach prowadzonych przez powoane wtym celu koalicje ad hoc2. Wtym kontek1
Strategia udziau Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej woperacjach midzynarodowych przyjta przez Rad
Ministrw RP wdniu 13 stycznia 2009 roku; Kancelaria Prezesa Rady Ministrw, strona internetowa: www.
kprm.gov.pl, 15.01.2010r.
Cz. Marcinkowski, Wojsko polskie woperacjach midzynarodowych narzecz pokoju, Warszawa 2005, s.88-90.
MATERIAY
181
cie widoczne jest, iStrategia wdecydujcej mierze koncentruje si nagradacji misji nie
zewzgldu naich form, lecz naorganizacj, pod ktrej auspicjami jest ona realizowana.
Tego rodzaju zapisy iodejcie odidei selektywnego zaangaowania woperacje realizowane poza obszarem europejskim nie oznaczaj braku okrelenia kryteriw, ktre stanowi
ozasadnoci podjcia danych dziaa. Caociowo mona uzna, iozasigu geograficznym oraz stopniu iformie zaangaowania decyduj realnie cztery przesanki, amianowicie:
1) jednoznacznie zdefiniowane cele polityczne, zbiene zpolsk racj stanu (celowo);
2) zakres zobowiza midzynarodowych isojuszniczych dotyczcych misji (wiarygodno iodpowiedzialno);
3) operacyjno-logistyczna zdolno oraz gotowo partycypacji si zbrojnych wdanej
operacji, bazujce nazasadzie maksymalizacji efektw wstosunku dozastosowanych rodkw (ekonomia si irodkw);
4) realny wpyw nazaoenia iprzebieg operacji (swoboda dziaania)3.
Zgodnie ztym decyzje ozaangaowaniu si wmidzynarodowe operacje wojskowe
ich skala, charakter, miejsce iczas trwania musz by oparte naracjonalnym rachunku
interesw, midzynarodowych zobowiza, narodowych ambicji imoliwoci4. Nie ulega
wtpliwoci, izasadniczym czynnikiem motywacyjnym wprocesie podejmowania decyzji
ouyciu si zbrojnych poza granicami kraju jest zgodno tych dziaa zezdefiniowanym
wdanym momencie interesem narodowym. Uznajc, istanowi onfundament dla okrelenia celw polityki zagranicznej pastwa, zzaoenia determinujcy zachowania danego
podmiotu wrodowisku midzynarodowym, warto zwrci uwag nagwne wyznaczniki aktywnoci wtym zakresie pastwa polskiego5. Winformacjach ministra spraw zagranicznych wygaszanych wlatach 20082010 stale wskazywanych jest 5 priorytetowych celw aktywnoci Polski wsferze polityki zagranicznej. Przynajmniej trzy znich wprost definiuj interes narodowy, atym samym kreuj cele, jakie mog lub te powinny przywieca udziaowi SZRP woperacjach poza terenem pastwa polskiego. Okrelaj one docelow midzynarodow rol naszego kraju jako:
1. silnego podmiotu w Europie, w tym przede wszystkim w Unii Europejskiej,
oraz jednego z najwaniejszych kreatorw, patronw i promotorw jej polityki
wschodniej;
2. mocnego ogniwa Paktu Pnocnoatlantyckiego, ktry woparciu ozasad solidarnoci sojuszniczej oraz siln obecno i zaangaowanie USA, funkcjonuje jako
system kolektywnej obrony;
3. pastwa sukcesu, promujcego wolno i umiejcego si ni dzieli w oparciu
o szeroko rozbudowan pomoc rozwojow, budow dobrobytu oraz poszerzanie
strefy demokracji wwiecie6.
3
4
5
6
Strategia udziau Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej woperacjach midzynarodowych, op. cit.

S.Koziej, Polska wAfganistanie. Wybujae ambicje, Gazeta Wyborcza, 1.10.2009r.
T. o-Nowak, Stosunki midzynarodowe. Teorie systemy uczestnicy, Wrocaw 2000, s.195-196.
Por. Informacja Ministra Spraw Zagranicznych RP, Pana Radosawa Sikorskiego dotyczca zada polskiej polityki zagranicznej, za lata 2008 2010, Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP, strona internetowa: www.msz.
gov.pl.
182
Wnajkrtszy sposb mona stwierdzi, izaangaowanie woperacje NATO iUnii Europejskiej su wzmocnieniu pozycji Polski wobu organizacjach, potwierdzeniu ich wiarygodnoci, atake kreowaniu ich siy oraz wikszej skutecznoci wzwalczaniu nowych zagroe dla bezpieczestwa RP. Ponadto wobecnej sytuacji, jak pokazuje przypadek Afganistanu, Wojsko Polskie staj si wramach Cywilno-Wojskowej Wsppracy (Civil Military
Co-operation CIMIC) bd tobezporednim wykonawc przedsiwzi wzakresie pomocy rozwojowej iksztatowania struktur demokratycznych danych pastw, bd te podmiotem ochraniajcym dziaania suce tego rodzaju celom, ktre s realizowane przez
struktury pozamilitarne.
Oczywicie w sposb naturalny uzalenianie udziau wojsk w operacjach zagranicznych odzdefiniowanego nadanym etapie interesu narodowego wskazuje, emoe onulega sukcesywnej zmianie. Wymaga tostaej analizy nie tylko zakresu przesuni izmian
wjego definiowaniu majcych miejsce wczasie, ale rwnie wsamym jego rozumieniu. Jest
toszczeglnie istotne dla skutecznego wykorzystania si zbrojnych jako narzdzia realizacji
celw stawianych przed polityk zagraniczn. Warunkuje tobowiem nie tylko mobilno
kontyngentu WP iswobod jego dziaania, zarwno wwymiarze bojowo-operacyjnym, jak
i prawnoproceduralnym, ale przede wszystkim uwalania go od narodowych ogranicze,
bdcych konsekwencj wewntrzpolitycznej rywalizacji. Najlepszym przykadem tego rodzaju sytuacji s zarzuty stawiane pod adresem Strategii przez wczesnego zastpc szefa Biura Bezpieczestwa Narodowego (BBN) i byego wiceministra spraw zagranicznych
RP Witolda Waszczykowskiego. Uzna onbowiem, ijej zapis mwicy owykorzystaniu
operacji midzynarodowych jako instrumentu realizacji polityki zagranicznej jest wadliwy,
poniewa nie zawarto wnim jasno zdefiniowanej koncepcji polityki zagranicznej, comoe
powodowa rnego rodzaju nadinterpretacj zakresu wykorzystywania SZRP wposzczeglnych misjach. Sowa te, bdce odzwierciedleniem panujcego wwczas konfliktu politycznego midzy orodkiem wadzy prezydenckiej arzdem owizj polityki bezpieczestwa RP, wistotny sposb nie odpowiaday rzeczywistoci. Zjednej strony wiadczyy one
obraku rozumienia roli iznaczenia strategii sektorowej, zdrugiej za wsposb selektywny
isubiektywny pomijay fakt istnienia jednoznacznie zdefiniowanych celw polityki zagranicznej, przedstawianych kadego roku przez ministra spraw zagranicznych7.
Biorc pod uwag niekonwencjonalny wymiar nowych wyzwa oraz zagroe dla bezpieczestwa narodowego imidzynarodowego, wynikajcych przede wszystkim znegatywnych aspektw globalizacji izagroe asymetrycznych (jako szczeglnie istotne ju tradycyjnie wskazuje si: terroryzm, zorganizowan przestpczo transgraniczn, proliferacj
broni masowego raenia, kryzysy, konflikty zbrojne oraz katastrofy humanitarne), za gwne, bezporednie cele udziau SZRP woperacjach midzynarodowych uznaje si:
obron interesw narodowych przed zagroeniami z zewntrz, realizowan poprzez dziaania obliczone nalikwidacj rde kryzysw oraz wygaszanie konfliktw wbliszym idalszym otoczeniu strategicznym Polski;
budow stabilnoci wotoczeniu midzynarodowym;
wzmacnianie instytucji iorganizacji bezpieczestwa midzynarodowego;
I. Leszczyska, Nie chcemy by tylko tu, gdzie pozwala ONZ, Dziennik, 2.01.2009r.
MATERIAY
183
dziaanie zgodnie zezobowizaniami sojuszniczymi, woparciu ocis wspprac dwu- iwielostronn zsojusznikami, koalicjantami oraz partnerami, tak wsferze
wojskowej, jak ipozawojskowej;
prewencyjne dziaanie wobszarze katastrof humanitarnych iprzestrzegania praw
czowieka8.
Analizujc wymienione wyej cele, atake pojawiajce si wdokumencie rodzaje dziaa prowadzonych przez WP za granic, mona wskaza, iwduej mierze najblisza pojciu operacji midzynarodowych i zakresu udziau w nich si zbrojnych RP jest przyjta przez NATO definicja operacji reagowania kryzysowego (Crisis Response Operations
CROs). Wmyl tej definicji operacje te oznaczaj bowiem dziaania militarne iniemilitarne realizowane przez Sojusz, przy wsparciu midzynarodowych organizacji politycznych, wojskowych, humanitarnych igospodarczych, ktre prowadzone swcelu zapobiegania ipokonywania sytuacji kryzysowych, zagraajcych porednio lub bezporednio bezpieczestwu czonkw Sojuszu. Obejmuj one przedsiwzicia ocharakterze zarwno politycznym, dyplomatycznym, gospodarczym, jak iwojskowym, realizowane wmyl prawa
midzynarodowego9. Zzaoenia nie obejmuj one dziaa wchodzcych wzakres okrelony art. V Traktatu Waszyngtoskiego, czyli przede wszystkim kolektywnej obrony terytorium pastw czonkowskich paktu. Wkonsekwencji oznacza to, isone przeprowadzane
poza obszarem NATO. Dziaania te mog przyjmowa rne formy, jak pokazuje tochoby
zaangaowanie Paktu wAfganistanie, Iraku, Pakistanie, Kosowie czy Macedonii10.
Za tego typu interpretacj wsposb widoczny przemawia zapis Strategii, mwicy opriorytetowym znaczeniu udziau wojsk polskich wdziaaniach realizowanych przez Sojusz Pnocnoatlantycki. Ponadto, w swojej czci odnoszcej si do kwestii operacji pokojowych,
termin CROs stanowi rozwinicie nomenklatury stosowanej w przypadku ONZ, od ktrej
rni si przede wszystkim racjonalnoci, precyzj definicji oraz wyranym ukierunkowaniem nawykorzystanie jego zapisw wpraktyce. Wten sposb wzdecydowanie wikszym
8
9
10
Strategia udziau Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej woperacjach midzynarodowych, op. cit.

B. Panek, Operacje reagowania kryzysowego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2007, s.68-69.
Do operacji reagowania kryzysowego zalicza si: 1) Operacje wsparcia pokoju (Peace Suport Operations
PSO), czyli wielofunkcyjne operacje prowadzone bezstronnie w celu wsparcia mandatu ONZ lub OBWE,
obejmujce uycie si wojskowych, zaangaowanie organizacji dyplomatycznych i humanitarnych, wyznaczone doosignicia dugoterminowego porozumienia politycznego lub innych warunkw sprecyzowanych
wmandacie. Stonastpujce dziaania: zapobieganie konfliktom, utrzymanie pokoju, wymuszanie pokoju, tworzenie pokoju, budowanie pokoju oraz operacje humanitarne; 2) Inne operacje spoza obszaru objtego zapisem Art. V Traktatu Waszyngtoskiego: wsparcie operacji humanitarnych, wsparcie akcji zwalczania
skutkw klski ywioowej, akcje poszukiwawczo-ratownicze, wsparcie operacji ewakuacji personelu cywilnego, operacje wycofania, operacje wsparcia wadz cywilnych oraz wymuszanie si sankcji iembarga; Doktryna wielonarodowych, poczonych si sojuszu AJP-1, [w:] Sownik terminw zzakresu bezpieczestwa narodowego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2002, s.93; B. Balcerowicz, Siy zbrojne wpastwie istosunkach midzynarodowych, Warszawa 2006, s.160; B. Panek, op. cit., s.11.; Inny podzia proponuje Micha Huzarski. Zgodnie zjego koncepcj naCROs skadaj si: operacje wsparcia pokoju (obejmuj: dziaania wzakresie zapobiegania pokoju, utrzymania pokoju, wymuszania pokoju, budowania pokoju oraz operacje humanitarne), operacje ewakuacyjne, operacje wsparcia wklskach ywioowych iniesienia pomocy humanitarnej, operacje ewakuacyjne, operacje ratowniczo-poszukiwawcze oraz operacje z uyciem siy militarnej
lub demonstracj jej uycia; Por. M. Huzarski, Zmienne podstawy bezpieczestwa iobronnoci pastwa, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2009, s.95.
184
stopniu odpowiada onnawyzwania izagroenia wynikajce zewolucji bezpieczestwa midzynarodowego, atake planistycznym ioperacyjnym potrzebom poszczeglnych misji11.
Oczywicie ze wzgldu na akceptacj udziau SZ RP rwnie w misjach UE, ONZ,
OBWE ikoalicjach ad hoc, przyjcie dla sprecyzowania terminu operacji midzynarodowych zakresu pojciowego okrelonego definicj CROs w sensie rozumienia przyjtego
przez NATO ma wycznie charakter umowny. Wynika toprzede wszystkim zfaktu, iposzczeglne organizacje posiadaj nie tylko zrnicowan terminologi dla okrelenia poszczeglnych misji, ale take rnie formuowany zakres dziaania. Wkonsekwencji kategoria tasuy przede wszystkim okreleniu moliwego caociowego zakresu partycypacji
wrnego typu operacjach midzynarodowych, nie za wskazaniu, iterminologia NATO
jest wtym wypadku jedyn waciw dookrelenia aktywnoci wtym zakresie WP.
Mimo zrnicowanej oceny, wieloci definicji oraz wielopaszczyznowoci zagadnienia,
powszechnie wikszo dziaa podejmowanych wramach CROs, wtym wszystkie skadajce si naakcje wsparcia pokoju, okrelane spojciem operacji wojennych, innych ni wojna (Military Operation Other Than War MOOTW). Sone rwnie nazywane operacjami: pozawojennymi, poniej progu wojny ispoza Artykuu V Traktatu Waszyngtoskiego. Wnomenklaturze Sojuszu Pnocnoatlantyckiego termin MOOTW oznacza szeroki zakres dziaa, podczas ktrych moliwoci militarne swykorzystywane docelw innych ni dziaania bojowe nawielk skal, zwykle kojarzone zwojn12. Wtego rodzaju ujciu siy zbrojne sangaowane przede wszystkim doprowadzenia misji narzecz przywrcenia pokoju oraz wzmocnienia stabilizacji danego kraju, czy te regionu (oile tomoliwe, bez uciekania si dodziaa stricte bojowych). Dochodzi dotego wmomencie, gdy powszechnie rozumiana stabilno ipokj swjakim stopniu zagroone przez eskalacj napi midzynarodowych inarodowych, czego efektem moe by konflikt zbrojny. Oznacza
to, iwodrnieniu odtypowych dziaa wojennych, ktre koncentruj si nagwnym
celu, jakim jest pokonanie przeciwnika, tworz one przede wszystkim warunki pozwalajce midzy innymi naosignicie stabilizacji wregionie, rozwizywanie sytuacji konfliktowych, wymuszanie lub te przywrcenie pokoju, udzielenie wsparcia wadzom cywilnym oraz zapewnienie pomocy humanitarnej13. W konsekwencji mona rwnie uzna,
inauyte wStrategii pojcie operacji midzynarodowych wdecydujcej mierze skadaj
si operacje wojenne, inne ni wojna. Wskazuje natotake fakt, itypowe dziaania realizowane wramach MOOTW, takie jak: odstraszanie potencjalnego agresora, ochrona szeroko rozumianego interesu narodowego, wsparcie ONZ iinnych organizacji midzynarodowych lub regionalnych, wsparcie lokalnych wadz cywilnych zaangaowanych wprowadzenie akcji humanitarnych, wypenienie zobowiza traktatowych lub sojuszniczych oraz
wsppraca zorganizacjami pozarzdowymi czy podmiotami prywatnymi14, wduej mierze pokrywaj si zgwnymi celami stawianymi wStrategii SZRP.
11
12
13
14
B. Balcerowicz, op. cit., s.160.

Doktryna operacyjna wielonarodowych poczonych si sojuszu: AJP1, [w:] Sownik terminw zzakresu bezpieczestwa narodowego, s.90.
Zob. T. Szubrycht, Analiza podobiestw operacji militarnych innych ni wojna oraz dziaa pozwalajcych
zminimalizowa zagroenia asymetryczne, Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej, nr 1/2006 r.,
s.135-136.; Por. Operacje militarne inne ni wojna, [w:] Sownik terminw zzakresu bezpieczestwa narodowego, op. cit., s.90.
T. Szubrycht, op. cit., s.139-140.
MATERIAY
185
Niemniej jednak mao sprecyzowany jzyk tego dokumentu, a take stosowanie rnych terminw zamiennie, powoduje pewien chaos przy jednoznacznym okreleniu, jakie
dziaania obejmuje pojcie operacji midzynarodowych. Trudno jest okreli, czy dotyczy
ono zarwno dziaa podejmowanych wramach zobowiza wynikajcych zArt. V Traktatu Waszyngtoskiego, ktre przeprowadzane s poza terytorium czonkw sojuszu, jak
idziaa ocharakterze wojennym, prowadzonych woparciu oinne zobowizania midzynarodowe, na przykad wobec przeciwnikw czy te zagroe o charakterze asymetrycznym. Nie sprzyja temu rwnie unikanie jednoznacznego stwierdzenia, iniektre przedsiwzicia realizowane przez SZ RP podczas misji zagranicznych maj w rzeczywistoci
charakter dziaa wojennych, czego najlepszym przykadem jest Afganistan.
Bardziej przejrzyst izrozumia kategoryzacj wprowadza dopiero Strategia obronnoci RP. Strategia sektorowa doStrategii Bezpieczestwa Narodowego RP z2009 roku, ktra
zostaa przyjta przez Rad Ministrw 23 grudnia 2009 roku. Doprowadza ona dorozgraniczenia trzech rodzajw misji realizowanych przez SZRP, amianowicie: 1) Zagwarantowanie obrony iprzeciwstawienie si agresji; 2) Udzia wprocesie stabilizacji sytuacji midzynarodowej oraz woperacjach reagowania kryzysowego ihumanitarnych; 3) Wspieranie bezpieczestwa wewntrznego i pomoc spoeczestwu. Z punktu widzenia realizacji
dziaa poza granicami kraju znaczenie ma pierwszy idrugi ich rodzaj. Nadziaania suce zagwarantowaniu obrony iprzeciwstawieniu si agresji skadaj si oprcz przedsiwzi ocharakterze stricte obronnym, obejmujcym terytorium Polski oraz wramach zobowiza sojuszniczych obszar pastw czonkowskich NATO iUnii Europejskiej (zgodnie zpostanowieniami Traktatu zLizbony), take operacje zagraniczne, realizowane poza
obszarem odpowiedzialnoci NATO. Obecnie maj one przede wszystkim charakter dziaa antyterrorystycznych (prowadzenie dziaa prewencyjnych, obrona przed atakami terrorystycznymi, udzia wczynnym zwalczaniu terroryzmu, uczestnictwo wlikwidacji skutkw dziaa terrorystycznych) oraz sucych rozwizywaniu zbrojnych konfliktw lokalnych iregionalnych. Drugi rodzaj misji obejmuje udzia si zbrojnych wprocesie stabilizacji sytuacji midzynarodowej oraz woperacjach reagowania kryzysowego ihumanitarnych,
naktre skada si:
udzia woperacjach pokojowych ireagowania kryzysowego, realizowanych przez
NATO, UE iONZ, oraz wramach innych przedsiwzi, wynikajcych zporozumie midzynarodowych;
udzia woperacjach humanitarnych prowadzonych przez organizacje midzynarodowe, rzdowe iinne;
rozwijanie wsppracy wojskowej wzakresie ksztatowania istosowania rodkw
budowy zaufania ibezpieczestwa15.
Inaczej ni wprzypadku Strategii Obronnoci RP z2000 roku nastpio tutaj poczenie operacji stabilizacyjnych i reagowania kryzysowego w jedn form aktywnoci wojska polskiego16. Biorc pod uwag, iwdokumencie tym Strategia uycia si zbrojnych RP
15
16
Strategia obronnoci RP. Strategia sektorowa doStrategii Bezpieczestwa Narodowego RP, 23.12.2009r., Ministerstwo Obrony, strona internetowa: www.wp.mil.pl, 30.11.2009r., s.16.
Strategia obronnoci RP 2000, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa, maj 2000r., s.10-11; S.Koziej,
Polska wsojuszniczych systemach bezpieczestwa, Kwartalnik Bellona, nr 3/2009, s.24.
186
woperacjach midzynarodowych wymieniana jest wycznie wkontekcie okrelania sposobw iform prowadzenia CROs, ktre maj by realizowane zgodnie zzawartymi wniej
priorytetami izasadami, mona uzna, iwrzeczywistoci pojcie operacji midzynarodowych zawarte w tej strategii jest tosame z caym spektrum operacji reagowania kryzysowego, czy te operacji wojskowych, innych ni wojenne. Wkonsekwencji oznacza
tomoe, iwdanym rozumieniu nie obejmuje ono dziaa przeprowadzanych poza granicami odpowiedzialnoci NATO, woparciu oart. V Traktatu Waszyngtoskiego. Wwietle Strategii Obronnoci z2009 roku rozumiane sone jako dziaania stricte wojenne, czyli obronne iprzeciwdziaajce agresji (wyprzedzajce), cho nie ulega wtpliwoci, imog
by one zaliczane dooperacji zagranicznych, rozumianych jako funkcjonowanie idziaanie
SZRP poza granicami kraju.
W tym kontekcie szczeglnego znaczenia nabiera take zapis, i zaangaowanie w midzynarodowe operacje reagowania kryzysowego, prowadzone w pierwszej kolejnoci przez NATO i UE, a take przez ONZ czy w ramach doranych koalicji stanowi jeden z gwnych celw strategicznych RP w dziedzinie obronnej. Nie tylko odzwierciedla on praktycznie w caoci tre Strategii uycia si zbrojnych RP w operacjach midzynarodowych, ale wten sposb rwnie dokadnie je precyzuje17. Popierwsze, potwierdza priorytetowe znaczenie udziau WP woperacjach zagranicznych realizowanych przez
NATO oraz UE, cowsposb naturalny rzutuje naograniczenie aktywnoci wmisjach prowadzonych przez ONZ, aczkolwiek jej nie wyklucza. Podrugie, odzwierciedla pewn tendencj doograniczenia stosowania pojcia misji stabilizacyjnej jako oddzielnego terminu,
narzecz stosowania nazw: operacja reagowania kryzysowego oraz bardziej szerokiej misja stabilizacji sytuacji midzynarodowej. Jest toszczeglnie istotne, iMisje stabilizacyjne
totermin wywodzcy si zamerykaskiej doktryny dziaania si ldowych FM 03 iprzyjty wPolsce przez og, jako oczywisty, potoczny, bez koniecznoci penego jego sprecyzowania, coprowadzi dopewnych trudnoci terminologicznych18. Jak dotd, nie ma jednak
jednolitej polskiej definicji okrelajcej tego rodzaju misje prowadzone przez SZRP. Take wtypologiach operacyjnych NATO, UE iONZ termin nie jest jednoznacznie okrelony.
Wpoczonej doktrynie sojuszniczej (AJP-01 Allied Joint Publication) wdefinicji Sojusznicze Operacje Poczone zawarte jest take wspomniane wczeniej pojcie CROs. Iwtym
wypadku jest ono zblione pojciowo do charakteru zada, jakie wykonywane s przez
wojsko wtrakcie operacji stabilizacyjnych19. Niektrzy autorzy wprost uznaj operacje powszechnie nazywane stabilizacyjnymi, jak naprzykad prowadzon przez Midzynarodowe Siy Wsparcia Bezpieczestwa (International Security Assistance Force ISAF) wAfga17
18
19
Strategia obronnoci RP. Strategia sektorowa doStrategii Bezpieczestwa Narodowego RP, s.8-11.
Wklasyfikacjach stosowanych warmii amerykaskiej operacje stabilizacyjne skategori operacji wojskowych. Skadaj si na nie dziaania: ofensywne, defensywne, stabilizacyjne i wspierajce. W ujciu zawartym wStrategii Obrony Narodowej USA, operacje stabilizacyjne funkcjonuj jako jeden ztrzech wariantw
dziaa, wraz zoperacjami prewencyjnymi ibojowymi. Wtym kontekcie odnosz si one doszerokiego zakresu aktywnoci, obejmujcego: misje pokojowe, pomocy narzecz utrzymania pokoju, wymuszania pokoju
oraz wspierania dziaa dyplomatycznych; A. Jwiak, Materia teoretyczny traktujcy ooperacjach reagowania kryzysowego (niepublikowany), oparty nardach ONZ, NATO, UE, Warszawa 2006, s.26.
J. Kraszewski, Rola misji wojskowych, stabilizacyjnych ipokojowych, Referat wygoszony wtrakcie konferencji Misje Wojska Polskiego poza granicami kraju ich znaczenie dla reform wSiach Zbrojnych RP wInstytucie Studiw Strategicznych, Krakw 30.11.2007r., Biuro Bezpieczestwa Narodowego, strona internetowa:
www.bbn.gov.pl, 19.06.2010r.
MATERIAY
187
nistanie, za dziaania typu CROs lub za ich odmian20. Ponadto mona mwi, ijednym
zgwnych celw operacji reagowania kryzysowego srwnie dziaania rozumiane jako
stabilizacyjne, czyli obliczone namilitarne wsparcie iutrzymanie trwaej stabilnoci ustrojowej i spoeczno-gospodarczej pojedynczych pastw, czy te wikszej ich liczby (w skali regionu)21. Jest to bowiem naturalna konsekwencja przezwycienia kryzysu i zaistnienia stanu wzgldnego pokoju (faza postkonfliktowa). Wtym sensie dziaania stabilizacyjne
mona postrzega rwnie jako kocowy etap CROs lub te dziaania realizowane pozakoczeniu dynamicznej fazy dziaa stricte bojowych.
Biorc pod uwag kategori interesu narodowego, znamienne jest wskazanie wStrategii uycia si zbrojnych RP woperacjach midzynarodowych nakonieczno realizacji wperspektywie krtko- idugoterminowego przegldu form realizacji poszczeglnych celw misji, atake jednoznacznej oceny zasadnoci oraz moliwoci ich osignicia. Oznacza to,
izaangaowanie si wposzczegln operacj, zgodnie zmodelow logik tworzenia strategii, wymaga staego sprawdzania, wjakim zakresie zarwno ona sama, jak icele przed ni
stojce, odpowiadaj interesowi pastwa, ktry moe rwnie by zmienny. Wkonsekwencji narzuca tokonieczno rozwaania moliwoci zakoczenia udziau wjednych misjach
ipodejmowania dziaa wramach innych, bd te zmiany formy dotychczasowego zaangaowania, cosuy zachowaniu rwnowagi wdoborze odpowiednich rodkw osigania
poszczeglnych celw, zgodnie zpolsk racj stanu22.
Odpowiednim przykadem tego rodzaju dziaania, niezalenie odpolitycznych motywacji ibdw popenionych wprocesie oceny celowoci realizacji operacji, jest podjcie
decyzji o zakoczeniu misji w Iraku w jej dotychczasowej, stabilizacyjno-bojowej formie
izastpienie jej dziaalnoci szkoleniowo-doradcz owyranie ograniczonym znaczeniu.
Wjej trakcie bowiem nie osignito postawionych sobie ani celw ekonomicznych, ani politycznych, zwizanych przede wszystkim z prb przeniesienia stosunkw z USA, przynajmniej w sferze bezpieczestwa, na poziom uprzywilejowanych, cisych zwizkw bilateralnych, majcych stanowi podstaw realnego partnerstwa strategicznego obu krajw.
Wtpliwoci budzi rwnie ocena zakresu realizacji jeszcze innego istotnego celu, jakim
20
21
22
Zob. B. Panek, Organizacja, zasady prowadzenia oraz proces planowania operacji reagowania kryzysowego
NATO, [w:] Bezpieczestwo wstosunkach transatlantyckich, red. naukowa J. Gryz, Toru 2008, s.318; M. Huzarski, op. cit., s.96.; S.Koziej, Dylematy NATO zperspektywy Europy rodkowo-Wschodniej, [w:] Nowa koncepcja strategiczna sojuszu wobec zagroe XXI wieku, Materiay zkonferencji naukowej pod patronatem honorowym Ministra Obrony Narodowej zorganizowanej przez Akademi Obrony Narodowej 2 listopada 2009
roku, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2010, s.115.
Rozwaania natemat jednoznacznego okrelenia pojcia Operacji Stabilizacyjnych sotyle istotne, izgodnie zprognostycznym dokumentem Wizja Si Zbrojnych RP 2030, ktry zosta opracowany przez Departament Transformacji MON izaprezentowany wmaju 2008 roku, operacje zagraniczne, wtym take stabilizacyjne, stan si wniedalekiej przyszoci podstawow form aktywnoci si zbrojnych RP. Nie dziwi wic fakt,
istara si onrwnie sprecyzowa pojcie misji stabilizacyjnych. Wdokumencie uyto pojcia midzynarodowe dziaania stabilizacyjne, ktre zostao zdefiniowane poprzez cel im przywiecajcy, jako: militarne wsparcie wysikw narzecz tworzenia struktur pastwowych, opartych nazasadach demokracji, podnoszeniu bezpieczestwa oraz rozwoju wolnorynkowej gospodarki naobszarach stanowicych rdo zagroe
dla bezpieczestwa midzynarodowego; Wizja Si Zbrojnych 2030, Departament Transformacji MON, maj
2008, Warszawa, Ministerstwo Obrony Narodowej, strona internetowa: www.wp.mil.pl, 1.12.2009r., s.18.
Strategia udziau Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej woperacjach midzynarodowych
188
dla Polski byo utrzymanie zainteresowania USA europejskim bezpieczestwem wogle,

aprzyszoci NATO, funkcjonujcego jako system kolektywnej obrony, wszczeglnoci23.
Podobnego rodzaju sytuacja ma miejsce wprzypadku polskiego zaangaowania woperacj ISAF wAfganistanie, cowarte jest szczeglnej analizy. Przedstawion wlipcu 2010
roku przez ministra spraw zagranicznych RP Radosawa Sikorskiego koncepcj ewentualnej
zmiany charakteru polskiego zaangaowania wtym kraju poczwszy od2012 roku, ktra
wpewnym stopniu odpowiada propozycjom przedstawionymi podczas posiedzenia Rady
Bezpieczestwa Narodowego (RBN) wdniu 24 czerwca 2010 roku24, niewtpliwie mona
traktowa jako zapowied gruntownej weryfikacji zgodnoci celw misji z polskim interesem narodowym. Ewentualna decyzja owycofaniu bojowego komponentu kontyngentu
istopniowym przeksztacanie misji dokoca 2012 roku woperacj szkoleniowo-doradcz,
obejmujc szkolenie zarwno si bezpieczestwa, jak ikadr urzdniczych, przy jednoczesnym wzmocnieniu zaangaowania wrozwj CIMIC woparciu orozbudowane formy pomocy rozwojowej, stanowi konsekwencj analizy osignitych, wstosunku dozakadanych,
celw operacji25. Oczywicie nie bez znaczenia pozostaj tutaj kwestie polityczne, uwarunkowane sytuacj wewntrzn nie tylko wAfganistanie, ale rwnie wPolsce (m.in. obecne rnice zda midzy orodkiem prezydenckim a ministerstwami Obrony Narodowej
23
24
25
B. Sienkiewicz, Niepokojca sabo. Dlaczego Polska nie radzi sobie w midzynarodowej grze, Dziennik,
13-14.12.2008r.
Zgodnie zkoncepcj przedstawion naposiedzeniu Rady Bezpieczestwa Narodowego 24 czerwca 2010 roku,
ktra wdecydujcej mierze odzwierciedla wczeniejsze propozycje obecnego szefa BBN gen. bryg. wstanie spoczynku Stanisawa Kozieja, zmiana wstrategii NATO wAfganistanie zakada konieczno wyznaczenia: 1) Nowego celu operacji: odejcie oddziaa ofensywnych narzecz dziaa defensywnych iwkonsekwencji wprowadzenie za pomoc kordonu zewntrznego strategicznej izolacji Afganistanu jako rda zagroe
terrorystycznych oraz innych form zagroe asymetrycznych; tym samym odejcie odkoncepcji wewntrznego przeksztacenia Afganistanu wspolegliwego sojusznika; 2) Nowego statusu operacji: przeksztacenie misji
ISAF wobligatoryjn, wymagajc zaangaowania caoci si NATO wdziaania wAfganistanie bez ogranicze narodowych izgodnie zzasad wewntrzsojuszniczej rotacji kontyngentw; 3) Nowej koncepcji strategicznej: wwymiarze politycznym, wzmocnienie procesu ksztatowania struktur lokalnych pastwa (oddolna afganizacja); wwymiarze militarnym, odejcie odksztatowania bezpieczestwa zwewntrz narzecz koncepcji ochrony zewntrznej Afganistanu jako rda zagroe (woparciu oochron granic oraz blokad powietrzn), przy jednoczesnym selektywnym zwalczaniu grup terrorystycznych; 4) Strategii zakoczenia misji: okrelenie precyzyjnej strategii wycofania si zkonfliktu, obierajc za dat pocztkow wyjcia zkonfliktu nakrelony przez prezydenta Baracka Obam rok 2011. Jednoczenie wzalenoci odprzyjcia lub te odrzucenia polskiej koncepcji strategii przygotowane zostay dwa scenariusze reagowania narozwj wypadkw.
Zgodnie zpierwszym znich, wprzypadku przyjcia nowej koncepcji misji wAfganistanie rwnolegle dojej
realizacji wprowadzana bdzie wycie koncepcja ograniczania zakresu zaangaowania polskiego kontyngentu
wmisj ISAF. Ma ona ewoluowa poczwszy od2011 roku zgodnie znastpujcymi etapami: 1) Racjonalizacja stopnia zaangaowania PKW wmisj odpowiednio doposiadanych si irodkw, za pomoc ograniczenia
skali jego aktywnoci lub te zmniejszenia strefy odpowiedzialnoci; 2) Ograniczenie liczebnoci kontyngentu irezygnacja zwasnej strefy odpowiedzialnoci; 3) Zakoczenie misji bojowej iprzejcie dozada niebojowych (dziaania logistyczne, wsparcia operacyjnego), realizowanych wramach rotacji kontyngentw. Drugi
scenariusz zakada, i wprzypadku nie zaakceptowania polskiej koncepcji przez wszystkich czonkw paktu,
jak rwnie braku innych decyzji, SZRP zakocz misj wAfganistanie docelowo w2012 roku. Dotego czasu powinny zosta osignite dwa cele, amianowicie: przeszkolenie afgaskich si bezpieczestwa wGhazni
oraz rozbicie dziaajcych tam si Talibw; Posiedzenie RBN zdnia 24.06.2010 r., op. cit.; Por. S.Koziej, Dylematy NATO zperspektywy Europy rodkowo-Wschodniej, op. cit., s.115-117.
Komorowski oAfganistanie: bez przyspieszonych decyzji, Wirtualna Polska, 22.06.2010r., strona internetowa:
www.wp.pl, 3.08.2010 r.; Sikorski: Zmiana formy udziau Polski moliwa w 2012 roku, Gazeta Wyborcza,
20.07.2010r.
MATERIAY
189
i Spraw Zagranicznych), a przede wszystkim ocen przez spoeczestwo zasadnoci prowadzenia misji bd towdotychczasowej formie, bd te wogle. Niemniej jednak jest
towidoczna zmiana wstosunku dowczeniejszych wypowiedzi ministra obrony Edwarda
Klicha, ktry wskazywa, ePolski Kontyngent Wojskowy (PKW) moe przekaza miejscowym wadzom odpowiedzialno za funkcjonowanie prowincji Ghazni nie wczeniej ni
w2013 roku26. Oczywicie przedstawiane przez polskich decydentw rne terminy okrelajce dat wycofania si zAfganistanu lub te przynajmniej zmiany formy zaangaowania
si woperacj, naley traktowa jako ruchome, niesprecyzowane inie dokoca wiarygodne. wiadczy otym choby wypowied ministra Sikorskiego zsierpnia 2010 roku, wktrej totermin opuszczenia Afganistanu przez PKW umiejscowi wbardzo szerokim okresie
midzy kocem 2012 akocem 2014 roku27. Nie zmienia tojednak faktu, inadanym etapie moe tooznacza bd redefinicj polskiego interesu bd wzalenoci odsposobu
podejcia zmian celw dziaania inarzdzi ich osigania. Jak narazie przykad Afganistanu wskazuje naten drugi przypadek.
Uznanie udziau woperacjach poza granicami kraju za jedno zgwnych narzdzi realizacji polityki zagranicznej ibezpieczestwa RP niesie za sob liczne konsekwencje. Jedn
znich jest ostateczne okrelenie priorytetw uycia si zbrojnych woperacjach midzynarodowych, zewzgldu naorganizacje, pod ktrych auspicjami sone realizowane. Strategia
udziau Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej woperacjach midzynarodowych napierwszym miejscu stawia dziaania podejmowane wramach NATO iUE. Starajc si okreli
gwne przesanki skdind zasadnego podejcia dotej sprawy, mona uzna, iwynikaj one przede wszystkim zoceny wymiernych korzyci, ktre zesob nios operacje midzynarodowe28. Z reguy s one definiowane przez postawione przed misj cele do osignicia oraz maj rnorodny charakter iform29.
Zpunktu widzenia oceny szeroko rozumianej polskiej racji stanu dogwnych korzyci wynikajcych zuczestnictwa wmisjach NATO iUE mona zaliczy: popierwsze, moliwo bezporedniego wpywania na decyzje obu organizacji, zarwno w kontekcie realizacji danej operacji midzynarodowej, jak iich polityki wcaoci; podrugie, zewzgldu
naznaczenie militarne iekonomiczne obu organizacji wwiecie, uzyskanie narzdzi sucych wzmocnieniu swojej pozycji midzynarodowej; potrzecie, zewzgldu naprocedury decyzyjne ipotencja pozostajcych wich dyspozycji, obie organizacje mimo pewnych
ogranicze posiadaj odpowiedni mobilno, coprzekada si narealn moliwo osigania stawianych przed sob celw, wtym przede wszystkim wzakresie podnoszenia efektywnoci w obszarze ksztatowania midzynarodowego bezpieczestwa; po czwarte, po26
27
28
29
Informacja rzdu natemat polskiej misji wojskowej wAfganistanie (druk nr 2599), Wystpienie ministra obrony Bogdana Klicha podczas 56. posiedzenia Sejmu RP, 18 grudnia 2009r., Sejm RP, strona internetowa: www.
sejm.gov.pl, 23.07.2010r.
Sikorski poda dat wyjcia Polski zAfganistanu, 9.08.2010r., Gazeta Wyborcza, strona internetowa: www.gazeta.pl, 10.08.2010r.
Zreguy uznaje si, eoperacje militarne inne ni wojna, podjte przez spoeczno midzynarodow lub
konkretne kraje (pastwo, sojusze), maj zreguy nacelu osignicie nastpujcych, zdefiniowanych otwarcie
lub ukrytych korzyci: zysku finansowego (ekonomicznego), korzyci politycznych, korzyci moralnych, sukcesu medialnego, obnienie poziomu zagroenia, stworzenie warunkw doprzywrcenia rwnowagi lub zachowania status quo; T. Szubrycht, op. cit., s.140.
190
zostawanie wsystemie zobowiza ocharakterze sojuszniczym iczonkowskim, wynikajcym zmaterialnej ipozamaterialnej partycypacji wobu organizacjach lub te wsystemach
iregulacjach przez nie tworzonych (m.in. Art. V Traktatu Waszyngtoskiego, klauzula Sojusznicza Traktatu zLizbony); popite, uznanie paszczyzny militarnej za podstawowy element budowania partnerstwa strategicznego zUSA, atym samym przekonanie, izaangaowanie woperacje realizowane pod egid Stanw Zjednoczonych, stanowi podstaw
osigania priorytetowych interesw Polski w zakresie bezpieczestwa, za jakie uznaje si
utrzymanie zainteresowanie wadz amerykaskich Europ oraz utrzymanie efektywnoci
imobilnoci NATO rozumianego jako systemu kolektywnej obrony.
Oznacza to, iprzyznanie priorytetu danym misjom zewzgldu naorganizacj, ktra je
legitymizuje irealizuje, stanowi wypadkow zbienoci korzyci czerpanych ztytuu udziau woperacji zinteresem narodowym, ktry identyfikowany jest napoziomie strategicznym.
W ten sposb wspzaleno ta nabiera cech rozwizania systemowego i tylko w takim
wymiarze moe by rozpatrywana. Winnym przypadku, obniajc poziom analizy dopoziomu pojedynczej operacji lub te ograniczonej sfery interesw, moe doj dodysonansu wzakresie identyfikacji izrozumienia wspzalenoci istniejcych pomidzy: wymiernymi korzyciami, interesem narodowym a przyznaniem priorytetu poszczeglnym misjom. Na rozbienoci w pojmowaniu tych zagadnie i moliwoci interpretacji wskazuje choby wypowied Bronisawa Komorowskiego, wczesnego marszaka Sejmu RP. Systemowe uznanie operacji NATO iUE za priorytetowe, jako konsekwencji wysokiego stopnia
zbienoci interesu narodowego zwymiernymi korzyciami, potraktowa onzbyt oglnie.
Tym samym rozwizanie touzna za mechanicznie uzalenienie udziau wmisji odrodzaju organizacji prowadzcej operacj, ktre nie uwzgldnia moliwoci realizacji interesw
narodowych w danym regionie. W konsekwencji wskazywa on na konieczno ponownego rozwaenia zasadnoci rezygnacji zudziau wmisjach ONZ naBliskim Wschodzie.
Wjego przekonaniu ich znaczenie bardziej odpowiadao interesom Polski, przede wszystkim zewzgldu nawag tego regionu dla gospodarczych interesw kraju oraz fakt refundowania kosztw operacji zerodkw Narodw Zjednoczonych, ni dziaania prowadzone
wAfganistanie. Dlatego te B. Komorowski postulowa radykalnie ograniczy, anawet zakoczy obecno militarn wtym pastwie, gdzie nie mamy inie bdziemy mieli interesw narodowych, akoszty operacji ponosimy zapewne wstopniu wyszym ni wIraku30.
Nawizujc doporuszanej kwestii interesw gospodarczych, znamienne jest, iwrd
wymiernych korzyci nie pojawiaj si wcale lub tylko w sporadycznych przypadkach
okrelone profity ekonomiczne. Mimo iwPolsce ograniczenia wtym zakresie nie satak
restrykcyjne jak naprzykad wRFN, tojednak rwnie wnaszym kraju istniej obostrzenia codojednoznacznego wskazywania wprost naewentualne korzyci ekonomiczne pynce z uczestnictwa w misji zagranicznej. Jest to jednej strony konsekwencja ogranicze
wynikajcych zpoprawnoci politycznej, okrelonych norm spoecznych czy te dominujcych wartoci moralnych, zdrugiej za zobaw przed uzasadnianiem dziaa militarnych
zakadanymi a priori zyskami gospodarczymi, jak to miao miejsce w przypadku operacji w Iraku. Oczekiwania dotyczce moliwoci uzyskania okrelonych korzyci finansowych ztytuu udziau wprocesie odbudowy tego pastwa, tworzenia jego armii czy te nawet uczestniczenia wzarzdzaniu czci jego gospodarki (koncesje wzakresie wydobycia
30
B. Komorowski, Polska armia naczas wojny zkryzysem, Rzeczpospolita, 17.05.2009r.
MATERIAY
191
i przetwrstwa ropy naftowej), okazay si niezasadne. W widoczny sposb stay si one

rwnie wyznacznikiem oceny skutecznoci politycznej danej ekipy rzdzcej31. Wkonsekwencji odtd, niezalenie odprowadzonej misji, elity wadzy staraj si uwypukla przede
wszystkim korzyci polityczne iwzakresie bezpieczestwa, ktre niesie za sob zaangaowanie wdan operacj, przy jednoczesnym podkrelaniu jej etycznego charakteru (ochrona praw czowieka imniejszoci narodowej, demokratyzacja, stabilizacja ycia spoecznego, pomoc humanitarna) oraz zakresu wasnego wkadu finansowego wodbudow irozwj
danego regionu32.
Chocia wStrategii wadze polskie, powoujc si naczonkostwo wONZ iodpowiedzialno jako zaoyciela tej organizacji za jej przyszo, potwierdzaj gotowo dalszego
uczestniczenia woperacjach prowadzonych pod jej egid, tojednak sam dokument, anastpnie polityczna praktyka, diametralnie ogranicza znaczenie tego rodzaju dziaa. Jest
to konsekwencja pewnego trendu widocznego ju we wczeniejszych Strategiach Bezpieczestwa Narodowego RP przyjtych po1999 roku, ktry nasili si zwaszcza mniej wicej odkoca 2007 roku, zchwil przejcia wadzy przez rzd Donalda Tuska. Wsposb widoczny kadzie onnacisk nastopniowe isukcesywne ograniczanie zaangaowania Polski
woperacje ONZ narzecz staego wzmacniania aktywnoci wramach przedsiwzi realizowanych wramach NATO oraz UE33. Niewtpliwie jest toefekt pragmatycznego podejcia
dokoncepcji wykorzystania siy zbrojnej woperacjach midzynarodowych jako narzdzia
osigania podanych celw wobszarze polityki zagranicznej ibezpieczestwa.
Analizujc formy i zakres zaangaowania SZ RP w misje realizowane pod auspicjami ONZ po 1989 roku mona stwierdzi, i znaczenie tego rodzaju aktywnoci dla Polski sukcesywnie malao. Stao si toszczeglnie widoczne zchwil nawizania wsppracy zNATO wramach Programu Partnerstwo dla Pokoju (1994r.), anastpnie wzwizku
zprzystpieniem dopaktu, ktre zbiego si zwojn wKosowie ipraktycznym rozszerzeniem zakresu prowadzenia dziaa militarnych sojuszu poza terytorium jego pastw czonkowskich. W pierwszym etapie po 1989 roku uczestnictwo we wszystkich rodzajach misjach Narodw Zjednoczonych stanowio de facto jedyn form zaangaowania si SZRP
woperacje ocharakterze midzynarodowym, comiao uwiarygodni iwzmocni pozycj
Polski jako podmiotu przewidywalnego iwnoszcego realny wkad wbudow europejskiego czy te globalnego systemu bezpieczestwa. Jednak wraz zezmianami wrodowisku
midzynarodowym nastepujcymi naprzeomie XX iXXI wieku, tego rodzaju aktywno
stracia naznaczeniu. Zgodnie ztzw. racjonalizacj podejcia dozaangaowania wojskowego woperacje midzynarodowe poza granicami kraju aktywno wramach ONZ nie moga
przynie namacalnych efektw wpostaci widocznych korzyci politycznych czy te ekonomicznych. Zewzgldu nazasady funkcjonowania systemu NZ, nieodpowiadajce zmieniajcej si rzeczywistoci wobszarze wiatowego bezpieczestwa, atake ograniczone moliwoci oddziaywania naproces decyzyjny tej organizacji, nisk skuteczno realizowanych
misji oraz nie dokoca namacalne efekty wzakresie umacniania swojej midzynarodowej
31
32
33
Zob. Znaczenie dziaa ekonomicznych w osiganiu celw misji stabilizacyjnych z udziaem si zbrojnych
przykad dowiadcze PKW wIraku, Studia Gdaskie. Wizje irzeczywisto, t. V, Gdaska Wysza Szkoa
Humanistyczna, Gdask 2008, s.317-319.
Por. R. Guca, Kopotliwa idea szefa MON, Dziennik, 3.01.2008r.
J. Bielecki, Nawojn tylko zNATO, Dziennik, 26.03.2008r.
192
pozycji, Polska faktycznie zrezygnowaa zuczestnictwa wdziaaniach pokojowych wwymiarze stricte wojskowym. Uznano, izaangaowanie si wdziaania ONZ wzbyt duym
stopniu uzalenia aktywno midzynarodow odupolitycznionych decyzji Rady Bezpieczestwa, ktre wwikszoci przypadkw nie odzwierciedlaj polskich interesw narodowych34. Utrzymano jednak wmocy moliwo kierowania onierzy WP doudziau wmisjach obserwacyjnych. Tego rodzaju podejcie mona rozpatrywa wrcz jako potwierdzenie ustania zobowiza Polski wobec ONZ wobszarze ksztatowania wiatowego bezpieczestwa35. Cowicej zczasem stwierdzono wprost, izadania stojce przed torganizacj
wobszarze utrzymania stabilnoci ipokoju nawiecie odduszego czasu przekraczaj jej
zdolnoci decyzyjne, organizacyjne ifinansowe. Tym samym potwierdzono, ijak najbardziej zasadne jest uczestnictwo wycznie woperacjach realizowanych przez bardziej skuteczne wtym wypadku organizacje regionalne, takie jak NATO iUE.
Z zaoenia miao to by uzasadnione faktem, i dziaaniom Sojuszu oraz Unii standardowo przywiecaj cele zawarte wKarcie Narodw Zjednoczonych izreguy osigane
napodstawie mandatu Rady Bezpieczestwa. Wten sposb nadano im niejako status nieformalnych narzdzi ONZ, z ktrymi organizacja ta dzieli swoj odpowiedzialnoci za
midzynarodowe bezpieczestwo. Oczywicie wmomencie, gdy przyjmowana bya Strategia PKW byy zaangaowane wycznie wmisje, ktre posiaday mandat RB ONZ. Niemniej jednak, biorc pod uwag zapis poszczeglnych Strategii Bezpieczestwa RP przyjtych po 1999 roku, ktre de facto dopuszczaj moliwo zaangaowania WP w przedsiwzicia realizowane bez zgody Rady Bezpieczestwa, trzeba stwierdzi, e aktywno
SZRP woperacjach innych ni oenzetowskie niekoniecznie musi oznacza, ibez wzgldu naorganizacj czy te podmiot je prowadzcy, kadorazowo bd one realizowane wramach systemu izgodnie zestanowiskiem Narodw Zjednoczonych. Wkonsekwencji moe
to prowadzi do samolegitymizacji dziaa podejmowanych przez NATO i UE i udziau
wnich polskich jednostek36.
Niebagateln rol w ograniczeniu stopnia zaangaowania w misje ONZ odgrywaj kwestie zwizane z finansowym aspektem tego rodzaju przedsiwzicia, jak rwnie
z logistyczno-operacyjnymi moliwociami WP. Prowadzona od lutego 2009 roku redukcja zakresu uczestnictwa SZ RP w misjach UNDOF (Wzgrza Golan), MINURCAT
(Czad) iUNIFIL (Liban) stanowi najlepszy przykad tego rodzaju dziaa. Nie ulega wtpliwoci, izjednej strony bya ona podyktowana koniecznoci ograniczenia wydatkw
finansowych, szczeglnie w dobie wiatowego kryzysu i wzrastajcych kosztw realizacji priorytetowej operacji wAfganistanie, zdrugiej za ograniczonych moliwoci kadrowych. Wzmocnienie osobowe i sprztowe polskiego kontyngentu w ramach ISAF, przy
jednoczesnej koniecznoci przygotowania jego kolejnych zmian oraz utrzymania odwodu
34
35
36
Nie chcemy by tylko tu, gdzie pozwala ONZ., Wywiad z ministrem obrony narodowej Bogdanem Klichem,
Dziennik, 2.01.2009r.
Sekretarz stanu wMinisterstwie Obrony Narodowej Czesaw Pitas, stwierdzi wsposb bardzo dosadny, i:
kolejnym wanym argumentem narzecz zakoczenia udziau Polskich Kontyngentw Wojskowych wmisjach pod auspicjami ONZ byo dugoletnie zaangaowanie Polski woperacje tej organizacji, cowzadowalajcym stopniu wypenio nasze zobowizania wobec niej; Cz. Pitas, Odpowied sekretarza stanu wMinisterstwie Obrony Narodowej zupowanienia ministra nainterpelacj nr 12328 wsprawie przygotowania misji
wojskowych, Sejm RP, 18.11.2009r., strona internetowa: www.orka2.sejm.gov.pl, 23.04.2010r.
Ibidem.
MATERIAY
193
strategicznego wPolsce, wymagao maksymalnej redukcji dotychczasowego zaangaowania37. Wkonsekwencji pod koniec jesieni 2009 roku misje wLibanie, naWzgrzach Golan
iwCzadzie zostay ostatecznie zakoczone. Pozwolio tozaoszczdzi okoo 35 mln PLN,
apoczwszy od2010 roku stopniowo wzmocni kontyngent wAfganistanie oblisko 600
onierzy oraz powikszy odwd strategiczny z200 do400 osb38. Nie zmienia tojednak
faktu, iniezalenie odzapisw Strategii PKW sniekiedy wsposb sztuczny wykorzystywane wdziaaniach prowadzonych pod auspicjami ONZ. Ma tonacelu pokrycie kosztw
zwizanych zuyciem PKW we wczeniejszych misjach, realizowanych pod egid innych
organizacji. Tak si stao wprzypadku zakoczenia udziau WP woperacji EUFOR, realizowanej wCzadzie iRepublice rodkowej Afryki39.
Zaoenia Strategii udziau Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej woperacjach midzynarodowych nie wnosz nic nowego zarwno wkontekcie udziau WP wkoalicjach ad hoc,
jak iodnonie dokoniecznoci legitymizowania poszczeglnych misji za pomoc mandatu Rady Bezpieczestwa ONZ. Zgodnie zzasadami zapisanymi we wczeniejszych strategiach udzia wprzedsiwziciach realizowanych przez NATO, UE, ONZ iOBWE nie podwaa moliwoci partycypacji w akcjach podejmowanych w ramach koalicji powoanych
ad hoc. Jednoczenie brak legitymizacji danych dziaa za pomoc mandatu Rady Bezpieczestwa ONZ wformie rezolucji nie stanowi powodu, dla ktrego wadze polskie mogyby
zrezygnowa zaktywnego wsparcia danej operacji. Uznano bowiem, iuczestnictwo Polski tylko wmisjach posiadajcych legitymizacj NZ byoby przede wszystkim zpowodu
politycznych interesw wynikajcych zczonkostwa wNATO oraz zzada samego Sojuszu
form samoograniczenia swoich moliwoci wprocesie osigania wasnych celw strategicznych40. Mimo itego typu autoryzacja jest jak najbardziej podana, tojednak ma ona
wycznie charakter fakultatywny. Dodatkowo uznanie, ipodstaw legitymizacji poszczeglnych akcji mog by zapisy Karty Narodw Zjednoczonych, powoduje, etego rodzaju szeroka interpretacja mandatu ONZ praktycznie uzasadnia udzia wwikszoci operacji przewidywanych przez Strategi bez formalnej zgody Rady Bezpieczestwa41. Tego rodzaju zapisy swidocznym odzwierciedleniem zaoe Strategii Bezpieczestwa Narodowego RP z2000 i2003 roku, ktre wduej mierze stanowi prb legitymizowania post factum dziaa NATO wKosowie, odpowiednio doprzyjtej w1999 roku Koncepcji strategicznej NATO, oraz aktywnego zaangaowania Polski wtzw. Drug Wojn wZatoce Perskiej.
Bezporednie zaangaowanie si zbrojnych woperacje midzynarodowe oprcz aspektu politycznego musi uwzgldnia rwnie militarne kryteria celowoci. Powszechnie
37
38
39
40
41
Por. Informacja Ministra Spraw Zagranicznych RP, Pana Radosawa Sikorskiego dotyczca zada polskiej polityki zagranicznej w2009 roku, Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP, strona internetowa: www.msz.gov.pl,
s.18.
Minister Bogdan Klich upolskich onierzy wLibanie, Polska Zbrojna, 9.04.2009r., strona internetowa: www.
polska-zbrojna.pl, 5.06.2010 r.; Polska wiksza w Afganistanie, Gazeta Wyborcza, 23.10.2009 r.; Marszaek Komorowski przeduy misj wAfganistanie, 14.04.2010r., Wprost, strona internetowa: www.wprost.pl.
2.07.2010r.
M. Grka, Zblia si koniec polskiej misji wAfryce?, Gazeta Wyborcza, 24.11.2008r.; M. Grka, Zostajemy
wCzadzie, bozarobimy natym duo pienidzy, Gazeta Wyborcza, 23.03.2009r.; Cz. Pitas, Odpowied sekretarza stanu wMinisterstwie Obrony Narodowej zupowanienia ministra nainterpelacj nr 12328 wsprawie
przygotowania misji wojskowych, op. cit.
I. Leszczyska, Pjdziemy nawojn nawet bez zgody ONZ, Dziennik, 2.01.2009r.
194
uwaa si, i nadrzdnym profitem udziau Wojska Polskiego w misjach midzynarodowych jest uzyskanie dowiadcze operacyjnych, przeszkolenie onierzy w zakresie prowadzenia dziaa wwarunkach stricte bojowych, cojest szczeglnie istotne wkontekcie
wprowadzenia wPolsce armii zawodowej, azwaszcza nakrelenie kierunkw transformacji Si Zbrojnych RP, zarwno w wymiarze strategiczno-planistycznym i kadrowym, jak
i w zakresie uzbrojenia oraz techniki. Tego rodzaju korzyci stanowi take determinant
uznania misji realizowanych wramach NATO iUE za priorytetowe. Udzia wnich wie
si bowiem przede wszystkim zkoniecznoci osignicia oraz pogbienia interoperacyjnoci zsiami zbrojnymi innych czonkw Paktu iUnii, jak rwnie daje dodatkowe moliwoci wobszarze: a) poprawienia sprawnoci izabezpieczenie systemw dowodzenia oraz
kierowania siami zbrojnymi; b) objcia kierowanych doudziau wmisji wojsk odpowiedni ochron przed zastosowaniem BMR; c) wzmocnienia zdolnoci operacyjnych i logistycznych wcelu zabezpieczenia si biorcych udzia woperacji oraz objcie ich zintegrowan logistyk wielonarodow wzakresie: lotniczego przerzutu strategicznego, transportu wrejonie dziaa, dostaw rodkw zaopatrzenia, zabezpieczenia logistycznego oraz zagwarantowania infrastruktury socjalno-bytowej; d) rozwijania zasad iform CIMIC. Niezalenie jednak odtego, wskazuje si, iwkontekcie przygotowania armii doudziau woperacji midzynarodowej kadorazowo ocenie powinny podlega trzy kwestie: szansa powodzenia przygotowywanej operacji zpunktu widzenia militarnego; ryzyko zwizane zbezporednim zaangaowaniem si wdan misj; moliwy icelowy zakres udziau si zbrojnych woperacji oraz czas jej trwania42.
Zewzgldu naobecny stan armii, aprzede wszystkim ograniczone zasoby finansowe,
techniczne oraz kadrowe, Strategia szczegln wag przywizuje dotzw. widocznoci kontyngentu, uznajc j za jedno z gwnych kryteriw oceny moliwoci osignicia przez
PKW zamierzonych celw, zarwno wwymiarze politycznym, jak iwojskowym. Napojcie
toskada si wielko kontyngentu wliczbach bezwzgldnych, stosunek procentowy wkadu danego kraju dooglnej liczby si wojskowych zaangaowanych wrealizacj danej operacji oraz charakter prowadzonych akcji43. Biorc jednak pod uwag dowiadczenia zmisji
wIraku oraz wAfganistanie, konieczne wydaje si uzupenienie skadowych widocznoci
ozakres skupienia poszczeglnych si nadanym obszarze geograficznym lub administracyjnym, naktrym prowadzone sdziaania. Oznacza to, ioprcz wyznacznika ilociowego, odzwierciedlajcego wielko zaangaowanych si irodkw, istotne jest uwzgldnienie
stopnia ich rozproszenia naoglnym teatrze dziaa, acoza tym idzie szczebla podlegoci poszczeglnych pododdziaw lub oddziaw PKW innym strukturom dowdczym, narodowym lub wielonarodowym44.
W kontekcie analizy skadowych kategorii widocznoci danego kontyngentu sprecyzowania wymaga ocena wpywu formy prowadzonych dziaa najego postrzeganie. Teoretycznie dziaania aktywne, rozumiane zreguy jako stricte bojowe lub zblione donich,
niekoniecznie musz by jedynym ich wyznacznikiem. Biorc pod uwag zarwno charakter prowadzonych misji, jak iich zakres, pod pojciem aktywnoci naley rozumie przede
42
43
44
Ibidem.
Ibidem.
Por. Informacja Ministra Spraw Zagranicznych RP, Pana Radosawa Sikorskiego dotyczca zada polskiej polityki zagranicznej w2009 roku, s.18.
MATERIAY
195
wszystkim moliwo efektywnego ksztatowania jej celw icharakteru, atake oddziaywania izmieniania rodowiska, wktrym jest ona prowadzona. Szczegln rol odgrywaj wtym zakresie dziaania realizowane wramach CIMIC, ktre zewzgldu naswoj form (kontakt zludnoci autochtoniczn imoliwo oddziaywania nani, sposb dziaania oograniczonej formie determinowania sytuacji konfliktowych, pozytywne postrzeganie przez spoeczno midzynarodow) wnaturalny sposb mog by uznane za dziaalno aktywn, mogc wwielu przypadkach stanowi owzrocie widocznoci kontyngentu. Podobnie istotne znaczenie maj rwnie dziaania dyplomatyczne oraz wsparcie
ekonomiczne udzielane danemu krajowi czy te regionowi, naterenie ktrego realizowana jest operacja.
Jak wspomniano, jedn zgwnych przesanek podjcia decyzji ouyciu si zbrojnych
w misji midzynarodowej, a tym samym okrelenia zakresu i formy w niej partycypacji,
jest realny wpyw najej zaoenia iprzebieg. Oznacza tozjednej strony utrzymanie swobody dziaania kontyngentu oraz jego udzia wksztatowaniu strategii misji, zdrugiej za
moliwo osignicia celu naczelnego, za jaki Strategia uwaa uzyskanie namacalnych korzyci politycznych, ktre snaturaln konsekwencj staego wzmacniania pozycji pastwa
na arenie midzynarodowej. Osigniciu powyszych celw niewtpliwie sprzyja take
wprowadzenie iutrzymanie wstrukturach decyzyjnych oraz dowdczych swoich przedstawicieli, anawet uzyskania przez dany kontyngent pozycji Pastwa Wiodcego (Lead Nation)45. Wprzypadku Polski osignicie tego rodzaju gotowoci wzakresie operacji wojsk
specjalnych planowane jest ju narok 2014.
Ze wzgldu na ograniczone moliwoci polskiej armii, wielko si biorcych jednorazowo woperacjach poza granicami kraju okrela si na32003800 onierzy, reprezentujcych og skadu SZRP, awic nie tylko wojska ldowe, ale rwnie, cho naturalnie
wmniejszym stopniu, siy powietrzne, marynark wojenn, siy specjalne oraz andarmeri
wojskow. Liczba ta, adekwatna do potencjau kadrowego oraz techniczno-logistycznego
WP, jest, jak si wydaje dobrze oszacowana i stanowi realn podstaw do oceny zakresu
partycypacji w poszczeglnych operacjach midzynarodowych. Odpowiada ona rwnie
wielkoci si zaangaowanych woperacje zagraniczne wcigu ostatnich lat. Dla porwnania w1993 roku oceniano, iPolska jest wstanie wydzieli jednoczenie domisji midzynarodowych (pokojowych) od 2000 do 2500 onierzy, co rzutowao na utrzymanie tego
poziomu ado1999 roku46.
Zgodnie zinformacjami udzielonymi Komisji Obrony Narodowej Sejmu RP przez ministra obrony Bogdana Klicha, wedug stanu na29 kwietnia 2010 roku, wczterech misjach zagranicznych suyo 3200 onierzy i pracownikw wojska47. Ponadto w operacje
realizowane poza granicami kraju zaangaowane byy rwnie inne rodzaje si zbrojnych,
45
46
47

F. Ggor, K. Paszkowski, Midzynarodowe operacje pokojowe w Doktrynie Obronnej RP, Toru 1999,
s.206-207.
Na liczb t skaday si kontyngenty dziaajce w ramach operacji NATO, a mianowicie w Afganistanie
(ISAF), Kosowie (KFOR) iwIraku (NMT-I), oraz wramach Unii Europejskiej wBoni iHercegowinie (EUFOR). Ponadto wmisjach obserwacyjnych ONZ (Afganistan, Czad iRepublika rodkowej Afryki, Kosowo,
Sahara Zachodnia, Syria, Kongo, Wybrzee Koci Soniowej, Liberia iSudan) iUE (Gruzja) suyo cznie
35onierzy; Specyfikacja istotnych warunkw zamwienia wpostpowaniu oudzielenie zamwienia publicznego owartoci szacunkowej powyej 125 000 euro, prowadzonym wtrybie przetargu nieograniczonego ogo-
196
ktre wykonyway zadania w ramach rnego rodzaju dziaa prowadzonych przez siy
NATO. Odstycznia 2010 roku przez rok ORP Kontradmira Xawery Czernicki (70osb
zaogi) peni funkcj okrtu dowodzenia wStaym Zespole Obrony Przeciwminowej NATO
SNMCMG-1, suc w ramach tzw. Tarczy Przeciwminowej na obszarze Morza Pnocnego. Dodatkowo narok 2010 przewidziane byy dwie misje krtkoterminowe, realizowane wramach Sojuszu Pnocnoatlantyckiego48. Od30 kwietnia do31 sierpnia 2010 roku
siy powietrzne RP, dziaajc wramach Baltic Air Policing (PKW Orlik 3 liczy 97 oficerw ionierzy oraz 2 samoloty typu Mig 29), nadzoroway przestrze powietrzn pastw
batyckich, za odlistopada 2010 roku dokoca lutego 2011 roku okrt podwodny ORP
Bielik (zaoga etatowo liczy 26 oficerw imarynarzy) bierze udzia wkolejnej fazie realizacji operacji NATO Active Endevour naMorzu rdziemnym. Oznacza to, iwcigu 2010 roku wrnego rodzaju misjach realizowanych poza granicami Polski jednorazowo uczestniczyo cznie okoo 3428 onierzy i pracownikw wojska, z czego decydujca wikszo znich suya wAfganistanie (okoo 2600)49. Naley przy tym zwrci uwag nafakt, i jak si ocenia wielko obecnego zaangaowania woperacj ISAF stanowi
warto graniczn politycznych, ekonomicznych oraz wojskowych moliwoci naszego kraju. Jest tootyle istotne, iwedug rnego rodzaju oblicze zakres zobowiza przyjtych
przez polskie oddziay wstrefie swojej odpowiedzialnoci wrnych okresach nawet dwu-,
trzykrotnie przewysza ich potencja. Sytuacja tawsposb naturalny zwiksza ryzyko strat
itym samym negatywnie oddziauje nasposb postrzegania caoci misji przez spoeczestwo50. O zakresie racjonalizacji strategii polskiego zaangaowania w operacje midzynarodowe wiadczy fakt, i blisko p roku wczeniej, w listopadzie 2009 roku, niewiele
mniejsza liczba osb ni w2010 roku, czyli okoo 3200 onierzy, brao udzia aw14misjach, wtym 8 obserwacyjnych51. W2008 roku wielko wszystkich polskich kontyngentw szacowano na ponad 3500 osb52. Niemniej jednak obecna liczba onierzy zaangaowanych woperacje midzynarodowe nie odpowiada zaoeniom tzw. Celu Robertsona,
okrelajcego zakres dostpnoci si do wykonywania poszczeglnych zada. Koncepcja
przyjta wczerwcu 2004 roku podczas szczytu NATO wStambule zakada, i40 procent
48
49
50
51
52
szonego przez Dowdztwo Operacyjne Si Zbrojnych, 14.05.2010r., numer sprawy 6/2010/DOSZ, Dowdztwo
Operacyjne Si Zbrojnych, strona internetowa: www.do.wp.mil.pl, 23.07.2010r.
Biuletyn zposiedzenia Komisji Obrony Narodowej (nr 84), Kancelaria Sejmu, Biuro Komisji Sejmowych, Nr
3689/VI kad., 29.04.2010, s.8-9.
Genera Gruszka: Nie potrzeba wzmocnienia polskich wojsk wAfganistanie, 27.05.2010r., Wirtualna Polska,
strona internetowa: www.wp.pl, 3.08.2010r.
Posiedzenie RBN zdnia 24.06.2010r., op. cit.; S.Koziej, Polska wAfganistanie. Wybujae ambicje, op. cit.
Nadziaania te skaday si nastpujce formy zaangaowania: PKW UNFIL wLibanie, PKW MINURCAT
w Czadzie i Republice rodkowej Afryki, PKW ISAF w Afganistanie, KFOR w Kosowie, EUFOR w Boni
iHercegowinie, NTM IwIraku oraz 8 misji obserwacyjnych (7 wramach ONZ: Kosowo, Afganistan, Wybrzee Koci Soniowej, Sudan, Liberia, Sahara Zachodnia, Kongo oraz 1 wramach UE: Gruzja). Dodatkowo wraz zzakoczeniem udziau PKW wmisji UNDOF, naWzgrzach Golan pozostawaa 12-osobowa grupa likwidacyjna, ktrej celem byo ostateczne uporzdkowanie wszelkich spraw zwizanych zlogistycznymi
aspektami ewakuacji kontyngentu; Cz. Pitas, Odpowied sekretarza stanu wMinisterstwie Obrony Narodowej zupowanienia ministra nainterpelacj nr 12328 wsprawie przygotowania misji wojskowych, op. cit.
F. Ggor, Polskie dowiadczenia wyniesione zoperacji wojskowych iich wpyw natransformacj Si Zbrojnych
RP, Zeszyty Naukowe AON, nr 1/2008, s.8; B. Bieszyski, Zagraniczne misje wojska polskiego, Infos, Biuro
Analiz Sejmowych, nr 17/2008, s.2-4.
MATERIAY
197
oglnego skadu si ldowych powinno pod wzgldem organizacyjno-strukturalnym, przygotowania iwyposaenia by gotowe doprzerzucenia wrejon ewentualnej operacji sojuszniczej, 8 procent za uyte lub przygotowane do natychmiastowego wykorzystania poza
granicami kraju. Bior pod uwag docelowy stanu WP (100 000 onierzy wsubie czynnej, wtym okoo 60 000 wwojskach ldowych), osobowy poziom gotowoci si ldowych
powinien wynosi odpowiednio: 24 000 i480053. Liczba tajest bardzo wysoka iwsposb
widoczny pokazuje, inadzie dzisiejszy zdolnoci sprztowe, finansowe iorganizacyjne
snadal zbyt mae wstosunku dostanu osobowego. Wkonsekwencji uwaa si, iCel Robertsona zostanie osignity przez SZRP dopiero okoo 2030 roku54.
Majc na uwadze nowe trendy w zakresie realizacji misji zagranicznych, Strategia
udziau Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w operacjach midzynarodowych duy nacisk kadzie naprzygotowanie irealizacj wramach operacji zada pozawojskowych. Zzaoenia obejmuj one przedsiwzicia z zakresu aktywnoci politycznej, dyplomatycznej,
ekonomicznej i spoecznej. Wskazujc, i jednym z gwnych celw PKW powinno by
rozwijanie wsppracy i zdolnoci w zakresie realizacji CIMIC, potwierdza si jednoczenie, i wsppraca ta stanowi istotny czynnik warunkujcy powodzenie dziaa realizowanych wsferach pozamilitarnych55. Wzrost znaczenia komponentw cywilnych ma swoje odzwierciedlenie wkoncepcji traktowania operacji wkategoriach wysiku oglnonarodowego. Oznacza to, iza wypracowaniem procedur przygotowania iuycia si zbrojnych
wmisjach zagranicznych powinny i dziaania suce sformuowaniu podobnego rodzaju
zaoe obejmujcych dodatkowo poszczeglne ministerstwa (np. MSZ iMSWiA), instytucje administracji pastwowej oraz organizacje pozarzdowe. Przyjcie okrelonych rozwiza prawnych, finansowych iorganizacyjnych ma uatwi wczenie cywilnych specjalistw
wmisj nakadym etapie jej realizacji, toznaczy poczwszy odprzygotowywania si pastwa doudziau woperacji, poprzez waciwe zaangaowanie si wjej przebieg, apodziaania majce nacelu odbudow irekonstrukcj terytoriw pokonfliktowych56.
Nie ulega wtpliwoci, izewzgldu nazmieniajc si sytuacj wobszarze midzynarodowego bezpieczestwa zasadnicz form aktywnoci wojskowej SZ RP w przyszoci stan si interwencje zbrojne realizowane poza terytorium kraju, wramach operacji
reagowania kryzysowego NATO, UE lub powoanej wtym celu koalicji pastw. Wkonsekwencji Strategia udziau Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej woperacjach midzynarodowych, jako dokument sektorowy, nabiera szczeglnego znaczenia, ktre wykracza poza
jej dotychczasowy charakter, okrelajcy rol SZRP jako istotnego narzdzia osigania celw polityki zagranicznej ibezpieczestwa. Jak przewiduje Wizja Si Zbrojnych RP 2030,
zagroenie Polski i obszaru transatlantyckiego agresj militarn, wymuszajc zaangao53
54
55
56
J. Kraszewski, J. Sowik, Misje wojskowe w strategii bezpieczestwa narodowego, Kwartalnik Bellona, nr

2/2008, s.19-20.
D. Jatczak, W. Kozowski, Przyszo Si Zbrojnych, Kwartalnik Bellona, nr 2 z2007 roku, s.13.
Przykadem tego rodzaju zaangaowania jest udzia od 2008 roku PKW w dziaaniach Polsko-Amerykaskiego Zespou Odbudowy Prowincji (Provincial Reconstruction Team PRT) w Ghazni. Polska cz projektw zzakresu energetyki, suby zdrowia, edukacji, mediw, wymiaru sprawiedliwoci, infrastruktury drogowo-mostowej oraz ksztatowania spoeczestwa obywatelskiego, finansowana jest wramach
corocznego funduszu MSZ RP; szerzej zob. PRT, PKW Afganistan, strona internetowa: www.isaf.wp.mil.pl,
12.09.2010r.
198
wania WP w peonoskalowych operacjach wojskowych, bdzie praktycznie zredukowane

dozera. Wkonsekwencji sytuacja tamoe spowodowa caociowe przewartociowanie zada stojcych przed siami zbrojnymi. Zgodnie ztym bd one obejmowa udzia woperacjach midzynarodowych, wprzewaajcej mierze realizowanych poza wspomnian przestrzeni, takich jak: reagowania kryzysowego, antyterrorystycznych, stabilizacyjnych, zabezpieczania iochrony infrastruktury wydobywczej oraz drg przesyu surowcw energetycznych. Zzaoenia dziaania te maj suy przede wszystkim dopenieniu poczyna dyplomatycznych i gospodarczych podejmowanych w celu zapobieenia i przezwyciania
konfliktw. Tym samym stopie zaangaowania iforma dziaania poszczeglnych kontyngentw bd wdecydujcej mierze uwarunkowane dziaaniami zzakresu CIMIC, obliczonymi nie tylko naosignicie celw wojskowych, ale take politycznych, spoecznych iekonomicznych. W ten sposb poszczeglne misje uzyskaj wymiar kampanii wojskowo-cywilnych. Oznacza tostale wzrastajce znaczenie komponentw cywilnych wrealizacji
misji, ktrych wsparcie staje si podstawowym zadaniem si zbrojnych. Nie oznacza tojednak, iposzczeglne dziaania nie bd podejmowane nadal samodzielne, jako misje wojskowe ocharakterze prewencyjnym, realizowane niezalenie odwspdziaania zczynnikami pozamilitarnymi. Tego rodzaju ewolucja centralnej funkcji SZRP powoduje, idonioso kolejnych wersji tego dokumentu moe wprzyszoci wykroczy poza obecne ramy,
powodujc, istanie si onju nie tylko dopenieniem ikonkretyzacj poszczeglnych obszarw przyszych strategii obronnych, ale samodzieln iautonomiczn myl strategiczn
orwnym im znaczeniu.
The strategy of the participation of the Armed Forces of the Republic

of Poland in international operations. Political and military aspects
Summary
The article presents political and military factors of Polish involvement in external
missions. The writer states that, due to the changing situation in the area of international safety, the principal form of military activity of the Polish Armed Forces in
future will be armed interventions conducted outside the territory of the country
and within the operations of crisis reaction of NATO, the UE or a coalition of states
appointed especially for that purpose. The thesis presented in Polish strategic documents of a low probability of threatening the country with a military agression
imposes a total redefinition of tasks faced by the armed forces. In accordance therewith, they will include the participation in international operations, mainly performed in other than mentioned areas, such as: crisis response, anti-terror operations, stabilisation operations, security and protection of mining infrastructure and
the channels of transmitting energy resources. The assumed goal of these actions
is, first of all, to complete the undertaken diplomatic and economic actions carried
out in order to prevent and overcome conflicts. Simultaneously the extent of the involvement and the form of acting of particular contingents will be chiefly impacted
by the actions from the CIMIC field, targeted for the achievement of not only military goals, but also of the social and economic ones.
Jerzy DERE
Osiganie zdolnoci operacyjnych

przez Dowdztwo Wojsk Specjalnych (DWS)
wkontekcie realizacji celw politycznych okrelonych
wStrategii Bezpieczestwa RP1
Decyzja o utworzenie Dowdztwa Wojsk Specjalnych bya wynikiem podjtego
przez Polsk zobowizania naszczycie NATO wRydze w2006r. penienia, od2011r.,
roli pastwa ramowego w operacjach specjalnych Organizacji Sojuszu Pnocnoatlantyckiego. Sposb jego organizacji umoliwia realizacj zada wynikajcych
zpenienia przez Polsk tej funkcji, planowana struktura organizacyjna Wojsk Specjalnych jest optymalna iodpowiada potrzebom oraz moliwociom Si Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej, ktrych ostateczny ksztat dostosowany jest dostandardw NATO. Problemem jest natomiast wywizywanie si zsojuszniczych ikoalicyjnych zobowiza w zakresie osigania przez Wojska Specjalne zadeklarowanych
zdolnoci.
Wstp
Utworzenie w2007 roku Wojsk Specjalnych stanowi spenienie narodowych ambicji politycznych, wynikajcych z nowych uwarunkowa midzynarodowego rodowiska bezpieczestwa. Znalaza ona wyraz wpostaci formalnoprawnych zapisw wzobowizaniach sojuszniczych, dokumentach strategicznych Sojuszu Pnocnoatlantyckiego i Unii Europejskiej oraz Strategii Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej2. Ich rol w polskich siach zbrojnych podkreli rwnie minister obrony narodowej, stwierdzajc midzy
innymi, ecelem dziaa kierownictwa resortu jest denie dorozwoju [] ich zdolnoci
1
Oprcz inspiracji naukowych autora, intencj napisania tego artykuu byo podkrelenie roli przedwczenie
zmarego wkatastrofie smoleskiej Przyjaciela iKomandosa Dowdcy Wojsk Specjalnych Generaa Wodzimierza Potasiskiego wopracowanie Biaej Ksigi natemat stanu przygotowywania Dowdztwa Wojsk
Specjalnych (DWS) doosignicia certyfikacji zdolnoci operacyjnych NATO. Odeterminacji p. Generaa
wosiganiu postawionych celw przez DWS niech wiadcz sowa wypowiedziane nad jego mogi, potragedii Smoleskiej przez ministra obrony narodowej Bogdana Klicha: Wgryzae si jak bulterier wnogi swoich
przeoonych, aby warunki te zapewnili, aby byo wystarczajco duo rodkw idobrej woli, by Wojska Specjalne stay si naprawd tym markowym towarem naszego kraju.
Wkontekcie trwajcej wojny zterroryzmem szczeglnego znaczenia nabieraj Wojska Specjalne, jako najlepiej
przygotowane dodziaa przeciwko zagroeniom asymetrycznym oraz dowsppracy zinnymi wyspecjalizowanymi instytucjami iorganami dziaajcymi wsystemie bezpieczestwa pastwa. Naley wspiera rozwizania majce nacelu efektywne wykorzystanie tego rodzaju wojsk. Cyt. za: Strategia Bezpieczestwa Narodowego
Rzeczypospolitej Polskiej, ppkt 99, s.24.
200
do prowadzenia operacji specjalnych w ukadzie narodowym, sojuszniczym i koalicyjnym

[.] sformowanie kolejnych zespow bojowych w Jednostkach Wojskowych: GROM, KOMANDOSW i FORMOZA oraz Jednostki Wsparcia Dowodzenia i Zabezpieczenia []
eskadra dziaa specjalnych ze skadu Si Powietrznych3. Zgodnie z t zapowiedzi Wprowadzone zmiany pozwol nawzrost zdolnoci doprowadzenia samodzielnych operacji specjalnych oraz dowodzenia narodowym isojuszniczym komponentem wojsk specjalnych4. Deklaracja szefa resortu obrony przybraa posta swoistej Mapy Drogowej5, ktra okrelia harmonogram realizacji tego celu. Zgodnie zprzyjtymi zaoeniami Polska miaa sta
si regionalnym dowdztwem operacyjnym dla si specjalnych pastw czonkowskich
NATO. wczesny ich dowdca, .p. genera Potasiski, zakada, e cel ten uda si osign do roku 2012. Jednak praktyczna jego realizacja, a zwaszcza wykonanie szczegowych etapw (wynikajcych zrealizacji celw si zbrojnych oraz porozumie bilateralnych)
napotyka wiele trudnoci6. Najwikszym zagroeniem dla realizacji tego celu ssukcesywnie wprowadzane niekorzystne zmiany, ktre ograniczaj moliwoci osignicia penych
zdolnoci operacyjnych (FOC) wkluczowych obszarach7.
1. Rola Wojsk Specjalnych wdoktrynie NATO

ipolskich koncepcjach reformy si zbrojnych
Kierunki rozwoju oraz struktura organizacyjna si zbrojnych jest zawsze odzwierciedleniem charakteru ispecyfiki ich przyszych zada oraz przyjtych koncepcji prowadzenia walki. W przypadku pastw czonkowskich NATO i Unii Europejskiej wynikaj one
z wymaga, jakie nakada strategia tych organizacji oraz skorelowanych z nimi narodowych koncepcji ich wykorzystania. Kierowane dosi zbrojnych pastw czonkowskich wymogi sojusznicze spokosiem decyzji Paktu wsprawie zwikszania jego zdolnoci obronnych, w tym zdolnoci prowadzenia dziaa ekspedycyjnych prowadzonych przez mo-
4
5
B. Klich, Reforma systemu dowodzenia i struktur si zbrojnych RP w latach 20092018., Zeszyty Naukowe
AON nr 4(73) 2008, s . 7.
Ibidem, s.7.
Potwierdzenie rozwijania zdolnoci operacyjnych, wtym misji izada Wojsk Specjalnych znajdujemy wodpowiedzi ministra, udzielonej marszakowi Sejmu, nainterpelacj poselsk wsprawie dowdztwa Wojsk Specjalnych. Stwierdzi on, epowstanie nowego rodzaju si zbrojnych byo nie tylko odpowiedzi nacoraz precyzyjniej identyfikowane obszary nowych zagroe zwizanych z wewntrznymi i zewntrznymi aspektami
bezpieczestwa kraju, lecz take wyrazem naszych ambicji narodowych wtym obszarze. Zob. Interpelacja pose
Anny Sobeckiej wsprawie dowdztwa Wojsk Specjalnych (SPS-023-7077/08)
Przewidywa je rwnie gen. Potasiski, czemu midzy innymi da wyraz wwywiadzie dla Polski Zbrojnej. Stwierdzi on, e[] Najwaniejszym mankamentem jaki wystpuje obecnie, totempo naboru odpowiednich ludzi. Prosz pamita, emusimy mie dwie zmiany. Kiedy jeden skad dowdztwa ijego wsparcia jest
namisji drugi musi by wkraju. Zob. http://www.polska-zbrojna.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=3095:
Podkreli tom.in. Michael G. Vickers, asystent sekretarza obrony USA dospraw operacji specjalnych ikonfliktw oniskiej intensywnoci oraz zdolnoci wspzalenych (SOLIC&IC). Zob. wywiad M. G Vivkersa dla
Polski Zbrojnej nr 17 z26 kwietnia 2009.
MATERIAY
201
bilne i zaangaowane technologicznie komponenty zbrojne8. Zgodnie z tym zaoeniem

priorytetowym celem wprowadzanych wpolskiej armii zmian jest profesjonalizacja idoskonalenie zdolnoci operacyjnych Si Zbrojnych RP do podjcia i prowadzenia dziaa
obronnych, w tym w ramach Sojuszu Pnocnoatlantyckiego, oraz udziau w operacjach
pokojowych, stabilizacyjnych iantyterrorystycznych9. Jak podkrelono wWizji Rozwoju Si
Zbrojnych do2030 roku: Charakter przyszych zagroe przyczyni si dowzrostu znaczenia
Wojsk Specjalnych. Ztego te powodu bd one zajmoway coraz istotniejsz pozycj wstrukturze organizacyjnej SZRP. Bd tosiy onajwyszym stopniu gotowoci bojowej, dostpnoci
ipoziomie wyszkolenia. Wojska te bd prowadzi operacje specjalne naldzie, morzu, wpowietrzu zarwno samodzielnie, jak iwsplnie zinnymi rodzajami si zbrojnych (komponentami). Wojska Specjalne bd posiaday zdolno douderze nanewralgiczne obiekty iosoby o znaczeniu strategicznym, ratowania zakadnikw, obezwadniania sieci transmisji danych iurzdze informatycznych, atake zakce spjnoci systemw obronnych10. Tak rozumiana rola Si Specjalnych powoduje, ekonieczne szmiany organizacyjne istrukturalne, zakadajce docelowy przygotowanie tego rodzaju si zbrojnych doprowadzenia operacji specjalnych wukadzie narodowym, sojuszniczym ikoalicyjnym. Tym samym zasadnicze zmiany obejmuj formowanie kolejnych zespow bojowych oraz Jednostki Wsparcia Dowodzenia iZabezpieczenia Wojsk Specjalnych11. Pozwoli tonazwikszenie zdolnoci operacyjnych dosamodzielnego zabezpieczenia operacji specjalnych napoziomach taktycznym ioperacyjnym, osignicie zdolnoci dodowodzenia operacjami przez Dowdztwo Wojsk Specjalnych napoziomie strategicznym oraz kompleksowego ich zabezpieczenia iprowadzenia walki wwymiarze informacyjnym. Podkreli naley, etak form przeobrae Dowdztwa Wojsk Specjalnych przewiduj (wsposb bezporedni bd poredni)
take priorytety rozwoju si zbrojnych nalata 2009-2012. Zakadaj one przecie:
przygotowanie podstaw formalnoprawnych i organizacyjnych zapewniajcych
osignicie profesjonalizacji Si Zbrojnych RP;
doskonalenie systemu obrony powietrznej;
kontynuowanie modernizacji technicznej woparciu oprogramy operacyjne iprogramy uzbrojenia;
utrzymanie wysokiego poziomu wyszkolenia Wojsk Specjalnych;
realizacj zobowiza sojuszniczych oraz udzia Si Zbrojnych RP w rozwijaniu
zdolnoci obronnych UE;
10
11
Szczyt waszyngtoski 1999, Inicjatywa Zdolnoci Obronnych (Defence Capabilties Initiative DCI), dotyczca zobowiza narzecz modernizacji. Podczas kolejnego szczytu wPradze, w2002r. ogoszono Prague Capabilities Commitments (zobowizania praskie). Podjto decyzj opowoaniu Si Szybkiego Reagowania (NRF).
Patrz: Rocznik Strategiczny, 2002/2003, s.169-172.
Informacja o planowanych zmianach dyslokacyjnych wynikajcych z programu rozwoju si zbrojnych RP
wlatach 2007-2012 oraz jego aneksw, Zob. Program Rozwoju Si Zbrojnych RP nalata 20072012, Zarzd
Planowania Strategicznego P5, SGWP., listopad 2009r.
Wizja Si Zbrojnych RP 2030, maj 2008r., s.24.
Przykadowo wtym kontekcie wanym zadaniem jest sformowanie eskadry dziaa specjalnych. Przedsiwzicie to wynika z przyjtych zobowiza sojuszniczych oraz potrzeb narodowych zwizanych ze wsparciem Wojsk Specjalnych wmisjach ioperacjach poza granicami kraju. DWS: podkrela togen. Potasiski
wsprawozdaniu zwizyty wUSSOCOM.
202
przygotowanie dowdztw i jednostek wojskowych wydzielanych do NATO i UE

oraz deklarowanych do udziau w misjach midzynarodowych;
osiganie wysokiego poziomu interoperacyjnoci w ramach NATO, w obszarach
kluczowych systemw funkcjonalnych si zbrojnych;
dostosowanie zasobu infrastruktury wojskowej do potrzeb profesjonalnych si
zbrojnych.
Uznanie, e Wojska Specjalne maj odegra czoow rol w ramach wsppracy

zNATO iUE oraz uczestniczy woperacjach pod ich auspicjami, jednoznacznie powoduje, imusz one by tworzone napodstawie procedur NATO. Dotyczy togownie rozwiza wprowadzonych woparciu NATO SOF oraz dokumenty MC 437/1 polityka operacji
specjalnych (ang. Military Committee Special Operations Policy MCSOP) oraz doktryna
poczona AJP 3.512. Zwaszcza ten ostatni dokument okrela wsposb szczegowy zakres
podejmowanych przedsiwzi. Podstawow zasad SOF jest zcentralizowane planowanie
izdecentralizowana realizacja operacji. Dyrektywy SOF wzakresie misji musz by natyle
elastyczne, eby umoliwiay odpowiednie reagowanie nazachodzce zmiany wsposobie
dziaania przeciwnika oraz zawieray niezbdne penomocnictwa do korygowania planu
SOF wzalenoci odzmieniajcych si warunkw podczas trwania misji. Pastwa speniajce kryteria MC 437/1 mog zosta wyznaczone dowydzielenia siy doNATO SOF. Przedmiotowe kryteria obejmuj:
(1) prowadzenie rozpoznania specjalnego, akcji bezporednich oraz wsparcia militarnego przez cay okres zaangaowania woperacj;
(2) posiadanie zadaniowych zespow bojowych (ang. Special Operations Task Group SOTG) skadajcych si z:
(a) dowdztwa, majcego wswoim skadzie komrki sztabowe speniajce funkcje
odJ1 doJ6,
(b) podporzdkowanych grup specjalnych (ang. Special Operations Task Unit
SOTU),
(c) pododdziaw wsparcia bojowego (ang. Combat Support CS),
(d) elementw zabezpieczenia logistycznego (ang. Combat Service Support CSS);
(3) prowadzenie przenikania oraz odzyskiwanie z rejonu dziaania podlegych elementw, wmiar moliwoci zwykorzystaniem wasnych rodkw transportu;
(4) zapewnienie cznoci wewntrznej SOTG przy wykorzystaniu rodkw oniskim
stopniu wykrywalnoci;
(5) zapewnienie wsparcia bojowego ilogistycznego grupom specjalnym dziaajcym
wrodowisku wrogim, nieprzyjaznym lub wraliwym politycznie;
(6) zapewnienie informacji rozpoznawczych oraz utrzymanie dowodzenia
ikontroli nad dziaajcymi elementami SOF;
(7) prowadzanie procesu planowania operacyjnego;
(8) prowadzenie dziaa jako cz CJFSOCC;
(9) zerwanie kontaktu bojowego oraz wyjcie zwalki unikajc przeciwnika;
12
Wtrakcie prowadzenia analiz by dostpny draft ratyfikacyjny Nr 1 z2008r.: ALLIED JOINT DOCTRINE
FOR SPECIAL OPERATIONS is aNATO/PfP UNCLASSIFIED publication. The agreement of NATO nations
touse this publication is recorded in STANAG 2523.
MATERIAY
203
(10) posiadanie zdolnoci doszybkiego uycia zgodnie zopracowywanymi harmonogramami;

(11) prowadzenie dziaa samodzielnie lub wsplnie zsiami konwencjonalnymi;
(12) prowadzenie operacji jawnych, niejawnych idyskretnych;
(13) zapewnienie ochrony wojsk wasnych.
Pastwo, ktre zadeklarowao osignicie kryteriw okrelonych wMC 437/1 dla
pastwa ramowego (ang. Framework Nation FN) dla NATO SOF, musi speni
ponisze wymagania:
(14) wydzieli i utworzy dowdztwo komponentu szczebla CJTF/DJTF13 (przy midzynarodowej, poczonej strukturze sztabowej) zdolne dodowodzenia od4 do6
grupami specjalnymi/lotniczymi grupami specjalnymi (ang. Special Operations
Air Task Groups SOATGs);
(15) posiada zdolno dosprawowania funkcji sztabowych odJ1 doJ8;
(16) dowodzi lotnictwem SOF samodzielnie lub poprzez Wielonarodowe Poczone
Dowdztwo Lotnictwa Wojsk Specjalnych (ang. Combined Joint Special Operations
Air Command CJSOAC);
(17) zapewni komponentowi CJFSOCC jednostk taktyczn lotnictwa lub migowcw;
(18) posiada zdolnoci do planowania wyprzedzajcego oraz planowania w ograniczonym czasie;
(19) prowadzi naszczeblu operacyjnym, integrowa rodki isensory systemu ISTAR
(ang. Intelligence Surveillance Target Acquisition and Reconnaissance) oraz elementy rozpoznania osobowego (ang. Human Intelligence HUMINIT) doplanu zbierania informacji naszczeblu teatru dziaa;
(20) zapewni bezpieczestwo prowadzonej operacji w ramach OPSEC (ang. Operations Security) zawierajce restrykcyjne procedury dotyczce operacji SOF;
(21) rozwin, zarzdza oraz nadzorowa system C2IS (ang. Command and Control
Information Systems) NATO dopoziomu SOTG;
(22) zapewnienie wrazie koniecznoci ochrony CJFSOCC HQ;
(23) by w gotowoci do wydzielenia i skierowania elementw planistyczno-cznikowych dodowdztw szczebla operacyjnego (iinnych komponentw) wfazie inicjacji planowania operacyjnego NATO;
(24) by w gotowoci do koordynacji zabezpieczenia logistycznego podporzdkowanych zespow zadaniowych.
Drugim czynnikiem determinujcym struktur organizacyjn oraz zadania Wojsk Specjalnych sinteresy narodowe. Polska przedstawia je wlistopadzie 2002 roku, wtrakcie praskiego szczytu NATO14. Rzeczpospolita zaproponowaa uzna Wojska Specjalne za polsk
specjalno wSojuszu. Deklaracja tadoczekaa si formalnej implementacji wProgramie
13
14
CJTF Combined Joint Task Force, DJTF Deployable Joint Task Force (element wydzielany zCJTF napotrzeby misji NRF).
Zobowizania praskie w dziedzinie zdolnoci (PCC) dotyczyy rwnie zwikszenia zdolnoci Sojuszu
do dziaania przeciwko terroryzmowi. Przyjty zakres okrela cztery kategorie moliwego zaangaowania
wojskowego: antyterroryzm; zarzdzanie konsekwencjami ataku; przeciwterroryzm iwsppraca wojskowa.
204
Rozwoju Si Zbrojnych RP wlatach 2007-201215. Wnastpstwie powyszych postanowie

Polska, Stany Zjednoczone, Holandia i Norwegia przedoyy Radzie Sojuszu Pnocnoatlantyckiego (15 maja 2006 roku) inicjatyw wsprawie Si Specjalnych Sojuszu Special
Operations Forces Initiative. Postulowano take zwikszenie potencjau Wojsk Specjalnych
oraz powoanie instytucji sojuszniczych zdolnych dokoordynacji rozwoju iwykorzystania
Si Specjalnych na poziomie strategicznym. Zgodnie z przedoonym dokumentem podczas szczytu NATO wRydze w2006 roku dokonano uzgodnie wsprawie wcielenia wycie
tej inicjatywy NATO Special Operations Forces Transformation Initiative (NSTI), wktrej rezultacie powstao Centrum Koordynacyjne Si Operacji Specjalnych NATO (NSCC),
wspierane przez elitarn grup doradcw SAG (Senior Advisory Group)16.
Oceniajc proces budowy Dowdztwa Si Specjalnych, naley stwierdzi, eMinisterstwo Obrony Narodowej oparo si nazapisach nastpujcych dokumentw doktrynalnych:
MC 437/1 Polityka NATO wzakresie operacji specjalnych,
AJP 3.5 Doktryna Poczonych Operacji Specjalnych (final draft),
Doktrynie Operacji Specjalnych Unii Europejskich EU SOF.
W tracie podjtych dziaa waciwie zdefiniowano obszary i okrelono podstawowe wymogi istotne dla wywizania si z deklaracji narodowych i spenienia naszych narodowych ambicji. Wojska Specjalne realizuj Planu Rozwoju, ktry umoliwi osignicie penej zdolnoci operacyjnej (FOC)17. Uzna naley, e rwnie zadania Wojsk
15
16
17
Wojska Specjalne, andarmeria Wojskowa igeografia wojskowa polskimi obszarami specjalizacji wNATO [w:]
Program Rozwoju Si Zbrojnych RP nalata 20072012.
The NATO SOF Coordination Centre (NSCC) was established at NATOs 2006 Riga Summit as the central feature of the NATO Special Operations Force (SOF) Transformation Initiative (NSTI). Its purpose is toprovide an Alliance Framework for enhancing the capacity of Special Operations Forces from twenty contributing
nations towork together onthe battlefield by establishing common training and education programs and by
fostering interoperability among the Special Operations Forces of Alliance members. The NSCC has grown
rapidly as aresult of the heightened importance of Special Operations Forces in the twenty-first-century security setting, in particular in Afghanistan. Supreme Headquarters Allied Powers Europe (SHAPE) leaders
have created aSenior Advisory Group (SAG) toadvise and support the NSCC leadership. IFPA is playing
acatalytic role in developing this SAG. Dr. Jacquelyn K. Davis, Executive Vice President at IFPA, chairs the
SAG, which includes distinguished membership from the United States and other NATO member countries.
In support of the NSCC, IFPA is amajor contributor tothe Rapid Strategic Assessment project, which works
with NSCC in carrying out its core missions: todevelop and expand NATO SOF capabilities and capacity;
tosynchronize NATO SOF activities; tofacilitate NATO SOF combat employment; and torecommend short-, mid-, and long-range strategies that synchronize NSCC efforts with U.S.government and NATO policy.
The overall objective of the project is toassess, recommend, and establish mechanisms and metrics for measuring the effectiveness of the NSCC. The assessments and recommendations will be used both as astrategic roadmap for the NSCC and tobrief U.S.and NATO military and civilian leadership about the NSCC and
its effectiveness. They will also be submitted for inclusion in national security strategic planning of the United States and other NATO members. The SAG membership as of this date is listed below. The SAG membership for 2009-2010 includes representation from the United States, the United Kingdom, France, Poland, Italy, Denmark, Norway, the Netherlands, Romania, and Germany. http://www.ifpa.org/currentResearch/researchPages/NSCC.htm.
Przyjmuje si, edokryteriw FOC musz by wczone szczegowe wymagania (requirements) dokompleksowego osignicia gotowoci doodegrania roli pastwa wiodcego (Framework Nation) wdowdztwie
odpowiedzialnym za prowadzeniu sojuszniczych operacji specjalnych. Osignicie tych zdolnoci przez Wojska Specjalne wymaga weryfikacji planw rozwoju wkontekcie budowy szczegowej Mapy Drogowej zwyznacznikami jakociowymi iilociowymi wodniesieniu dokryteriw gwnych.
MATERIAY
205
Specjalnych okrelone zostay wopartym naDoktrynie Poczonych Operacji Specjalnych

NATO (AJP 3.5)18 dokumencie Operacje Specjalne19. Za istotne iwaciwe rozwizanie
uzna naley take deklaracje MON oprzyjciu Celw Interoperacyjnoci Si Zbrojnych:
nr L0035/08, L0035/09, L0035/10, L0035/11 iL0035/12, ktrych realizacja umoliwi osignicie roli pastwa wiodcego wzakresie operacji specjalnych izdolnoci doprowadzenia
oraz kierowania operacjami specjalnymi nateatrze dziaa.
2. Warunki realizacji zaoonej misji Wojsk Specjalnych

Uznajc, esposb organizacji Dowdztwa Wojsk Specjalnych umoliwia realizacj zada
wynikajcych zpenienia przez Polsk funkcji pastwa ramowego, aplanowana struktura
organizacyjna odpowiadaj potrzebom oraz moliwociom Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, ich ostateczny ksztat dostosowany za jest dostandardw NATO, wskaza naley take obszary istniejcych zaniedba. Dotycz one przede wszystkim sposobu osigania zadeklarowanych przez pastwo polskie zdolnoci okrelonych stadardami Paktu Pnocnoatlantyckiego. Za najwaniejszy iniezbdny wprocesie budowy Si Specjalnych wymg trzeba uzna osigniecie wymogw okrelonych we Wsplnej Wizji Operacyjnej20.
Stowytyczne, dziki ktrym moliwe jest dokonanie analizy potrzeb wkontekcie udziau
Wojsk Specjalnych wSiach Odpowiedzi NATO. Za ich pomoc definiuje si take wymagany poziom zdolnoci operacyjnych Wojsk Specjalnych21. Odwoujc si dometodologii
18
19
20
21
Allied Joint Doctrine for Special Operations (AJP-3.5). Doktryna zawiera wytyczne doprowadzenia sojuszniczych poczonych operacji specjalnych w szerokim spektrum konfliktw. Charakteryzuje sojusznicze siy
operacji specjalnych (ang. Special Operations Forces SOF), ich zadania oraz zasady dowodzenia ikontroli nad sojuszniczymi poczonymi SOF. Ma dostarczy dowdcy sojuszniczych poczonych operacji specjalnych wskazwek oraz informacji potrzebnych przy dokonywaniu wyboru misji dla SOF
Jest onprzeznaczony dla Si Zbrojnych RP iprzedstawia zbir zasad umoliwiajcych wkomponowanie operacji specjalnych wnarodowe isojusznicze operacje poczone oraz realizowanie samodzielnych operacji specjalnych przez Wojska Specjalne. Zob. Operacje Specjalne D/3.5 Sygn. (Wersja Robocza grudzie 2010),
Ministerstwo Obrony Narodowej, Sztab Generalny WP, Krakw 2009.
Wpakiecie inicjatyw wzakresie transformacji zdolnoci obronnych NATO zawarto zapis dotyczcy poprawy jego zdolnoci operacyjnych. Przyjta Wsplna Wizja Operacyjna (Common Operational Vision), odnosi
si doczterech kluczowych obszarw decydujcych opowodzeniu operacji: mobility zdolno dorozmieszczenia oraz przemieszczania si si wregionie konfliktu; effective engagement skuteczno wrealizacji misji przy uwzgldnieniu uycia rnych zasobw; survivability odporno nazagroenia (bro masowego
raenia, terroryzm, ataki elektroniczne); sustainability zapewnienie siom moliwoci rotacji iwsparcia logistycznego. Wedug pogldw UE przysze Siy Zbrojne powinny si charakteryzowa zdolnoci dowspdziaania (synergy), sprawnoci (agility), moliwoci wyboru rodkw dziaania (selectivity) oraz zdolnoci dopodtrzymywania operacji (sustainability).
ACO FORCE STANDARDS (AFS) Volume X and XI SOF., NSCC, Biennial Review: The purpose of the broader AFS is todetermine aset of forces standards in the operational, procedural, material and technical fields
and performance criteria. The AFS establish acommon foundation for training and exercises in peacetime
and employment of units allocated to NATO. The AFS enable SACEUR and his subordinate commanders
toevaluate forces and headquarters (HQ). Furthermore, the AFS support the integration of new member nations by providing longgterm development goals for their forces. The multiple volumes that comprise these
standards are the purview of SHAPE and Allied Command Operations (ACO). SACEUR delegated authority
for the NSCC todevelop NATO SOF specific volumes X and XI on14 April 2009 with atentative suspense of
December 2009.
206
SHAPE DHQTF, kluczowym czynnikiem jest umiejtno planowania (obecnie EBOA)

i prowadzenia dziaa wraz z niezbdnym wsparciem CS oraz CSS, umoliwiajcym ich
prowadzenia. Sumaryczne wnioski zanalizy otoczenia isytuacji wewntrznej Wojsk Specjalnych pozwalaj naokrelenie tzw. luk strategicznych wzasadniczych obszarach, ktre s definiowane jako ograniczenia, skutkujce niedostosowaniem Wojsk Specjalnych
dostandardw przyjtych wNATO iUE. Ograniczaj one moliwoci operacyjnego rozwinicia Wojsk Specjalnych iwymiernie wpywaj nazdolnoci doprowadzenia operacji
specjalnych przez Siy Zbrojne RP. Wcelu eliminowania ogranicze rekomenduje si stosowa metod osigania zdolnoci wedug standardw NATO. Wspomniana metoda formowania odnosi si doosigania wymaganych zdolnoci wdowdztwach kandydujcych
dostruktury si NATO wrnych kategoriach igotowoci22. Metoda powstaa wrezultacie
badania dowiadcze pracy Zespou Zadaniowego Mobilnych Dowdztw SHAPE (Deployable Headquarters Task Force DHQTF) oraz weryfikacji rezultatw bada naukowych interoperacyjnoci istandaryzacji wstrukturze dowodzenia istrukturze si NATO23. Wmetodzie zaprezentowano interdyscyplinarne podejcie do problemu wymaga (kryteriw)
operacyjnych wkontekcie poszukiwanych zdolnoci, okrelonych celami SZ. Wmetodzie
proponuje si przyjcie uniwersalnego algorytmu postpowania, podkrelajc, e uzyskiwane rezultaty formowania za pomoc tej metody wielokrotnie weryfikowano w dziaaniach dowdztw wwiczeniach ornych scenariuszach oraz wrozwiniciu operacyjnym
wrejonach konfliktw zbrojnych (ISAF). Metoda zostaa opublikowana wpracy naukowo-badawczej, bdcej podrcznikiem akademickim AON24.
Wprzypadku korzystania zmetody przez Dowdztwo Wojsk Specjalnych proponuje si powoanie interdyscyplinarnego Zespou Autorskiego (zadaniowego) wcelu skatalogowania iusprawnienia prac zwizanych zuzyskiwaniem ustalonych wkryteriach zdolnoci oraz zweryfikowania koncepcji Mapy Drogowej dla osignicia wymaga sprecyzowanych wcelach SZiinnych dokumentach. Wymagania wynikajce zdokumentw normatywnych SOF NATO (NSCC), zadania zawarte wrozkazie organizacyjnym DWS oraz
dowiadczenia kadry zgromadzone wtrakcie suby nastanowiskach midzynarodowych
wstrukturach dowodzenia isi NATO spodstaw opracowania takiej koncepcji. Wymagania oglne, oprcz szczegowych standardw ACO NFS V X iV XI, szawarte wAnek-
22
23
24
VOLUME X: The purpose of Allied Command Operations Forces Standards (AFS) Volume X Special Operations Forces (SOF) is toamplify the AFS Volume I-General, toidentify and set additional standards, specifically designed for Special Operations Forces (SOF) operating under aNATOOled joint force.
VOLUME XI: This document establishes policy, standards, procedures and criteria for scheduling, conducting and reporting SOF Evaluations (SOFEV AL) of HQs (CJFSOCC) and units (SOTGs and SOTUs). HQs
SOFEV AL will be conducted onamultinationallevel (SHAPE J7/NSCC), while Unit SOFEV ALs will be conducted onanational level with the support of SHAPE J7/NSCC. This document is based upon and adapted
from the AFS Volume 7 which covers Combat Reacliness and Evaluation for NATO conventional/ general
purpose forces.
M. Bieniek, Metoda formowania korpusw Si Szybkiego Reagowania NATO waspekcie osigania Kryteriw
Operacyjnych, rozprawa doktorska, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2006.
J. Dere, Standaryzacja wSiach Zbrojnych Sojuszu waspekcie procesu planowania obronnego wNATO, rozprawa doktorska, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2009.
Interoperacyjno i standaryzacja w NATO, red. P. Sienkiewicz, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa
2008.
MATERIAY
207
sach doNSCC NATO SOF Study25. Decyzje NSCC bd wice dla DWS wodniesieniu
doformy certyfikacji, natomiast wybr sposobu pozostanie wgestii Framework Nation.
Gwnym celem zastosowania tej metody powinno by zidentyfikowanie i przyjcie
narzdzi doprowadzenia analiz iformuowania szczegowych ocen wfunkcjonalnych obszarach dziaalnoci dowdztwa DWS (MSD) oraz SOCC (rozwijanego naTeatrze). Dotyczy toobszarw dziaania wMSD (np. planowanie EBOA) oraz dla SOCC HQ (CP) (CP
Battle Rythm C2 Cycle) wrejonie operacyjnego rozwinicia (AOO) dokonana napodstawie porwnania stanu faktycznego zdolnoci zwymaganiami zawartymi wkryteriach osigania zdolnoci operacyjnych przejciowych (IOC) ipenych (FOC) poddawanych certyfikacji. Formalno-prawn podstaw koncepcji swszystkie dokumenty ozaliczeniu DWS
dokategorii si specjalnych (SOF) zgodnie zprzyjtymi celami SZ26.
Fakt zgoszenia DWS doelitarnej stawki NATO SOF dowodzi opolitycznej woli kierownictwa MON iSGWP wzakresie kreowania pozytywnego wizerunku polskiej polityki
obronnej naarenie midzynarodowej iumacniania naszej wiarygodnoci wrd sojusznikw wNATO. Oczekuje si, ekonsekwencj podjtej decyzji bdzie wspieranie procedur,
dziaa iinicjatyw naszczeblu MON, SGWP, RSZ, ukierunkowanych napodjcie skoordynowanych dziaa wcelu ustalenia kluczowych przedsiwzi dla osignicia celu gwnego tego historycznego przedsiwzicia, jakim jest spenienie wymaga stawianych przy
osigniciu przejciowej (IOC)27 ipenej gotowoci operacyjnej (FOC)28.
Zanim tonastpi, DWS stanie przed pierwszym odpowiedzialnym zadaniem, czyli korygowaniem szczegowego planu przygotowa DIP29 niezbdnego do wdraania wymaganych kryteriw operacyjnych MTC30. Jest wskazane i konieczne, aby plan uzyska akceptacj zespou (NATO SOF), ktry bdzie certyfikowa DWS (SOCC). Oakceptacji planu zadecyduje przedstawienie przekonywajcego harmonogramu osigania wymaganych
kryteriw operacyjnych, niezbdnych docertyfikacji DWS jako (Ramowego) Dowdztwa
dorozwinicia CJSOCC wrejonie operacji.
25
26
27
28
29
30
NSCC, NATO SOF Study, Annex A C, 4 December 2008.

Nr L0035/08, L0035/09, L0035/10, L0035/11 iL0035/12.
IOC Initial Operational Capability. IMS-144, NFS Definition of IOC & FOC and transition of the Agreed
Military Criteria for HRF/FLR HQs, 20 Feb 01.
FOC Final Operational Capability, tosamo rdo jak powyej. Przyp. autora.
DIP Detail Implementation Plan.
MTC Military Translated Criteria. IMS-950-00 Military Criteria for HRF & FLR HQs, 15 Sep 00.
208
Schemat 1. Osiganie zdolnoci uzasadnione wymaganiami obsady etatowej
rdo: DWS prezentacja nt. osiganie zdolnoci 2009.
Za kluczowe dziaania wspierajce certyfikacj naley uzna:

doskonalenie standardowych i specjalistycznych MOU/TA i towarzyszcych im
innych istotnych dokumentw, porozumie i uzgodnie wynikajcych z NATO
SOFA iProtokou Paryskiego oraz porozumienia zOttawy wzakresie przejmowania dowodzenia nateatrze dziaa, jako potencjalne pastwo ramowe (Framework
Nation);
trosk DWS o cig wysokiej jakoci obsug (specjalistyczny angielski) prawn
(ROEs doOPP, national caveats, colateral demage, MOU, TAitp.);
,,badanie rodowiska SOF, ktre kraje byyby zainteresowane wydzielaniem
inajakie stanowiska specjalistw doSOCC, biorc pod uwag prawdopodobny rejon rozwinicia SOCC.
Naley podkreli, iodpowiedzialno, niezawodno, gruntowna teoretyczna wiedza
ipraktyczne dowiadczenie natemat formacji WS oraz dyspozycyjno wszystkich tych, trzy bd bra udzia we wspomaganiu procesu decyzyjnego, zadecyduj opowodzeniu projektu31.
31
Podkrela togen. Potasiski. Oto fragment wywiadu dla Polski Zbrojnej. POLSKA ZBROJNA: Czy ubywanie wartociowych komandosw nie wie si ze zbyt maym wynagrodzeniem? Ci operatorzy czciej
ni inni onierze naraaj przecie ycie Czy nie powinni zarabia lepiej? WODZIMIERZ POTASISKI: Moe tole zabrzmi, ale nie dokoca jest tak, epowinni zarabia lepiej. DoWojsk Specjalnych nacaym wiecie nie pozyskuje si ludzi dlatego, e tam si dobrze zarabia. adne pienidze nie zrekompensuj powice iwysiku komandosw. Chtnych donas musz przyciga niekonwencjonalne metody dziaania moliwo przeycia niebanalnej przygody isuba wrd najlepszych. Jestem przekonany, imotywacja dobycia onierzem Wojsk Specjalnych zbudowana naoczekiwaniach materialnych nie umoliwia nawet
pozytywnego zakoczenia selekcji. onierz powinien przychodzi donas nie dlatego, ezarobi, ale dlatego,
MATERIAY
209
Schemat 2. Algorytm metody formowania Dowdztwa Wojsk Specjalnych

(osiganie zdolnoci)
rdo: Opracowanie wasne napodstawie Dere J., Standaryzacja, op. cit.
Przewidujc rozlegy kompleks problemw, ktre bd do rozwizania w tym obszarze, naley podkreli, ejakiekolwiek wdroenia, dziaania czy kontrakty nazakup sprztu musz by zgodne zwymogami istandardami NATO. Waciwa za znajomo kryteriw bdzie podstaw dozajcia si wytyczeniem cieek krytycznych wMapie Drogowej
doIOC/FOC. Metod dziaania (algorytm postpowania) przedstawia naschemat 2.
e czuje, i urodzi si onierzem, e to kocha. Sowem, onierze staraj si o przyjcie i pniej walcz
w naszej formacji po to, aby w niej by, a nie dla pienidzy. http://www.polska-zbrojna.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=3095.
210
Schemat 3. Harmonogram osigania IOC/FOC dla celw interopearcyjnoci
rdo: DWS prezentacja nt. osigania zdolnoci 2009.
Szczegowa analiza wojskowych wymaga operacyjnych koniecznych doosignicia

zdolnoci doprzejcia roli pastwa wiodcego wrozwiniciu wielonarodowego poczonego dowdztwa operacji specjalnych nateatrze dziaa jest konieczna dowywizania si
zterminw przedstawionych naschemacie 3. Jest ona warunkiem zaliczenia IOC (statycznej) iFOC (statycznej idynamicznej) ipowinna by rdem danych dla procesu decyzyjnego natemat struktury organizacyjnej dowdztwa CJSOCC ijego elementw funkcjonalnych. Rekomenduje si, eprzed IOC/FOC naley speni wymagania na:
Dostpno do portw (lotniczych i morskich, zasadniczych i alternatywnych)
wramach okrelonych norm czasowych zniezbdn infrastruktur doprzebazowywania mobilnych elementw (CP/C2 Dowdztwa DWS (CS &CSS). (MOU/TA,
kontrakty, harmonogramy, procedury itd.).
Wdroenie zgodnych zestandardami NATO zintegrowanych Systemw cznoci
iInformatyki (C2IS) stacjonarnego wmiejscu staej dyslokacji imobilnych polowych wzw cznoci (potne koszty).
Posiadanie dostpu dostrategicznych rodkw transportu zdolnych doprzewozu
infrastruktury polowej (kontenery, palety, trajlery, cigniki, sprzt zaadowczy itd.).
Posiadanie zintegrowanej bazy magazynowej umoliwiajcej przechowywanie
i podejmowanie elementw polowych stanowisk dowodzenia (opcjonalny wybr
ADP).
Posiadanie certyfikowanych organicznych jednostek (Command Forces oraz CS &
CSS) wsparcia izabezpieczenia dziaa bojowych, ktre musz posiada moliwoci przemieszczania tak jak polowe Stanowiska Dowodzenia.
MATERIAY
211
Przygotowanie planw operacyjnych do wicze w scenariuszach HIC i CRO

(PSO) jako Dowdztwo SOCC oraz woperacjach wramach koncepcji CJTF.
Mission tailored imodular-funtional approache struktura organizacyjna Dowdztwa jest jednym znajbardziej skomplikowanych wymaga podczas procesu formowania Dowdztwa, awdalszym przedziale czasowym okrelenia parametru HQ
Robustness32, definiowanego jako moliwo wyznaczenia zPE naCE wodniesieniu dowykonania jak najbardziej skomplikowanej misji (HIC-CRO), amierzonego
procentowym udziaem etatw PE doetatu CE.
W teorii sztuki wojennej powszechnie si uznaje, e czynnik ludzki odgrywa zawsze

najwaniejsz rol wosiganiu celu, ama toszczeglne znaczenie wdziaaniach ekstremalnych. Nie ulega wtpliwoci, eza takie naley uzna cay proces formowania DWS izdolnoci wydzielania SOCC. Napodstawie zebranych dowiadcze naley przyj, eosiganie zdolnoci wRSZ, jakim sWojska Specjalne, nie jest zwykym administracyjnym procesem, dlatego nadrzdny jest dobr kadry owysokim morale oraz doskonaych kwalifikacjach specjalistycznych ijzykowych, zdolnej dopowice iprzetrwania wostrym reimie
przez okres przygotowa do/i w czasie zdawania IOC/FOC. Z udziau w odbytych IOC/
FOC wskadzie Zespou DHQTF dla Dowdztw zsi NATO (GRF (L) oraz NRF wynika,
ejest toczynnik nie doprzecenienia, iwkocowej fazie toby moe onzadecyduje oosignitych rezultatach.
Zakoczenie
Z narodowych dokumentw doktrynalnych i normatywnych wynika, e rozwj zdolnoci Wojsk Specjalnych jest istotnym elementem wplanach rozwoju struktury si zbrojnych
i naley do strategicznych priorytetw, gdy wpywa na osignicie wyznaczonych celw
strategicznych, wrealizacji postanowie dotyczcych obrony narodowej oraz nauzyskanie
politycznego poziomu ambicji wsferze bezpieczestwa.
Wojska Specjalne zewzgldu naunikalne cechy czynnika ludzkiego oraz dysponowanie zaawansowanymi technologiami sdla si zbrojnych swoistego rodzaju liderem transformacji, rozumianej jako proces cigego dostosowywania si zbrojnych dozmian zachodzcych wrodowisku bezpieczestwa. Jako proces cigy iinnowacyjny transformacja wymaga nowego mylenia, ktrego istot jest zmiana podejcia dosi zbrojnych zilociowego, tj. realizacji zada przez struktury, najakociowe, tj. realizacj zada przez zdolnoci.
Zasadniczym celem transformacji jest bowiem osignicie przez siy zbrojne, awnich
Wojska Specjalne, podanych zdolnoci operacyjnych rozumianych jako moliwo zrealizowania okrelonego wariantu dziaania lub osignicia okrelonego celu33.
Rozwijanie podanych zdolnoci odbywa si poprzez opracowanie iwdroenie doktryn, ksztatowanie organizacji, zapewnienie szkolenia, dostarczenie techniki, kreowanie
przywdztwa, dobr personelu (kadr), zbudowanie infrastruktury iosignicie interope32
33
The NATO Military Command Structure MC 324/1, MD, 16 May 03.

Departament Transformacji MON: http://www.dt.wp.mil.pl/pl/63_78.html (dostp 23.01.2009).
212
racyjnoci. Powysze elementy ksztatuj zdolno i s okrelane mianem komponentw

(obszarw funkcjonalnych) zdolnoci.
Wspczesne siy zbrojne musz dysponowa zdolnociami niezbdnymi nie tylko do zdobycia przewagi w klasycznie rozumianym konflikcie zbrojnym, ale i do udziau woperacjach ekspedycyjnych czy operacjach reagowania kryzysowego. Szerokie spektrum misji izada sprawia, eprzed siami zbrojnymi stoi wiele trudnych wyborw dotyczcych znalezienia proporcji wzakresie budowania podanych zdolnoci operacyjnych.
Takie ujcie powoduje, e transformacja jest procesem dugofalowym i zoonym, odnoszcym si dowszystkich obszarw funkcjonowania si zbrojnych iich otoczenia. Cowicej musi ona uwzgldnia uwarunkowania polityczne, ekonomiczne, spoeczne iprawne, liczc si ztym, ezmiana jednego znich pociga za sob zmiany wpozostaych. Dlatego te
istota transformacji polega nagromadzeniu wiedzy izdobywaniu dowiadcze, ktre su
poszukiwaniu iwprowadzaniu innowacyjnych rozwiza.
Zgodnie z zasadami o cywilnej kontroli nad armi decyzje o wyborze priorytetw
wrd obszarw decydujcych osystemie bezpieczestwa pastwa nale dopolitykw, natomiast osiganie zdolnoci decydujcych ourzeczywistnianiu wskazanych priorytetw
dowojskowych, costanowi motyw zakoczenia wStudium opracowanym przez zesp
autorski:
Cele izakres dziaa Wojsk Specjalnych powinny by pochodn wynikajc zestrategicznych oraz politycznych uwarunkowa bezpieczestwa Polski oraz ich miejsca iroli wsystemie
bezpieczestwa pastwa. Naley zaznaczy, e nie tylko liczebno i struktura, ale rwnie
iumiejscowienie Wojsk Specjalnych wsystemie bezpieczestwa pastwa decyduj omoliwociach wykorzystania dziaa specjalnych. Aby zapadajce decyzje wtej sprawie byy korzystne zpunktu widzenia interesu pastwa, anie tylko poszczeglnych resortw, iwpisyway si
wkoncepcj polityki bezpieczestwa pastwa, naley dooy stara, eby kwestie Wojsk Specjalnych izakres ich dziaa zostay uznane za oddzielny problem merytoryczny wramach
dyskusji oprzyszoci polityki bezpieczestwa iwczone dodyskusji nanajwyszych szczeblach decyzyjnych. Winnym przypadku zawsze bdziemy mieli doczynienia zimprowizacj
decyzyjn, doranym dziaaniem organizacyjnym imniej lub bardziej uzasadnionymi zmianami personalnymi. Opierajc si naanalizie dowiadcze Francji, Niemiec, Wielkiej Brytanii iWoch, najbardziej odpowiednie wydaje si przyjcie rozwizania polegajcego nausamodzielnieniu kompetencyjnym si specjalnych w ramach si zbrojnych. Takie rozwizanie
uniezalenieni Dowdztwo Wojsk Specjalnych odewentualnych rozgrywek politycznych wewntrz SZRP iMinisterstwa Obrony Narodowej. Umoliwi te zachowanie duej samodzielnoci iniezalenoci dziaania34.
Wzajemne zaufanie politykw i wojskowych w wywizywaniu si z podjtych zobowiza irealizacji postawionych zada jest warunkiem koniecznym doosignicia przyjtych zada dotyczcych doskonalenia systemu bezpieczestwa pastwa. Zarwno wcelach planw operacyjnych, dyrektywach armii amerykaskiej, kolebce nowoczesnej demokracji, jak iwNATO, powszechna jest myl: unity of command and of effort. Ijeszcze jedno, rwnie wUSA, gdzie bez wtpienia geopolityczne interesy sytuuj dziaania nieregularne, awnich naczoowym miejscu WS (SOF), wydano memorandum (Zacznik) dowdcy USJFC (Norfolk) natemat wizji Irregular warfare wzwizku zdyrektyw naten te34
Studium Rozwoju Wojsk Specjalnych opracowanie wewntrzne z2008r., s.32.
MATERIAY
213
mat DoD Directive 3000.07. Wkomentarzach redakcyjnych inablogach pojawio si wiele opinii ekspertw, wjednej znich czytamy: Dyrektywa Mika Vickersanakada obowizki,
zadana i czyni kierownictwo Ministerstwa Obrony odpowiedzialnym za dziaania nieregularne (czytaj Operacje Wojsk Specjalnych). Wszyscy podsekretarze wPentagonie, RWiS, Dowdztwa bojowe iSztaby Poczone dostay swoj lekcj doodrobienia [] Dyrektywa zdecydowanie przeamuje opory tych, ktrzy chcieliby schowa ja do szuflady, gdy kady ma
przydzielone obowizki35.
Achieving operational capacity by Special Forces Command

in the context of carrying out political goals specified
in the Security Strategy of the Republic of Poland
Summary
The decision on the establishment of Special Forces Command was a result of an
obligation undertaken by Poland during the NATO summit in Riga in 2006 to play a
role of a framework state in special operations of the North Atlantic Treaty Organisation, as of 2011.
The way of its organisation enables the execution of tasks resulting from fulfiling
this function by Poland and the planned organisational structure of Special Forces is
optimal and meets the needs and possibilities of the Armed Forces of the Republic
of Poland, whose final shape is adjusted to NATO standards. The problem, however,
is the fulfilment of the allied and coalitional obligations in the area of achieving the
declared capacities by the Special Forces.
35
http://smallwarsjournal.com/blog/2008/12/new-irregular-warfare-directiv/ (dostp: 05.02.2009).
Marek KULCZYCKI
Wysza Szkoa Oficerska Wojsk Ldowych
im. gen. T. Kociuszki, Wrocaw
Udzia si zbrojnych RP wumacnianiu

bezpieczestwa midzynarodowego w2010 roku
Artyku prezentuje poziom polskiego zaangaowania w misjach organizacji ponadnarodowych. Wskazujc nazmniejszenie si wielkoci kontyngentw Si Zbrojnych RP, stwierdza, e nie mona tego procesu utosamia z faktem ograniczania
skali polskiego zaangaowania wprocesy stabilizacji sytuacji midzynarodowej pod
auspicjami organizacji ponadnarodowych. Oceniajc decyzje ozmniejszeniu liczebnoci kontyngentw, stwierdza, ejedn zprzyczyn tej decyzji polskich wadz jest
racjonalna ocena moliwoci finansowych iorganizacyjnych pastwa. Uznaje rwnie, i na obecnym etapie rozwoju Si Zbrojnych RP i stanu budetu MON optymalnym rozwizaniem jest przygotowanie kontyngentw nieprzekraczajcych liczby 4000 onierzy.
Wprowadzenie
Udzia si zbrojnych we wsplnych przedsiwziciach prowadzonych przez organizacje midzynarodowe s jednym z elementw ich aktywnoci w umacnianiu bezpieczestwa midzynarodowego. W przypadku Si Zbrojnych RP dotyczy to wsplnych dziaa wojskowych prowadzonych zarwno wramach Organizacji Narodw Zjednoczonych,
OBWE, NATO, jak iUnii Europejskiej1. W2010 roku uczestnictwo naszego pastwa worganizacjach midzynarodowych w znacznej mierze wpyno na jego aktywno w dziedzinie bezpieczestwa europejskiego, ale nie tylko. Ten stan rzeczy nie zmienio nawet wycofanie si pod koniec 2009 roku polskich kontyngentw wojskowych zmisji dziaajcych
pod auspicjami ONZ, tj. UNDOF2 nawzgrzach Golan, UNFIL3 wLibanie oraz MINCU1
Wroku 1953 Polska wesza wskad komisji nadzorujcej rozbrojenie Pwyspu Koreaskiego. Bya topierwsza misja powoana doprzywrcenia pokoju, wktrej wzili udzia Polacy. Wpracach tych komisji wzio
udzia ponad 1000 polskich onierzy. Kadra Wojska Polskiego uczestniczya rwnie wkomisjach midzynarodowych wWietnamie, Laosie iKambody (1954-1975) oraz wNigerii (1968-1970).
Udzia polskich jednostek wojskowych, ktrych onierze jako pierwsi zsi zbrojnych wchodzcych wskad
Ukadu Warszawskiego zaoyli bkitne hemy, rozpocz si wlistopadzie 1973 roku. Byo topodczas midzynarodowej operacji pokojowej ONZ UNEF II (United Nations Emergency Force) na pwyspie Synaj.
Udzia wtej operacji polskich jednostek, wprzewaajcej czci zzadaniami wsparcia logistycznego, trwa
do1980 roku.
United Nations Disengagement Observer Forces (UNDOF) misj tpolscy onierze zaczli od1974 roku,
anastpnie od1993 roku kontynuowa te zadania Polski Kontyngent Logistyczny (POLLOG).
United Nations Interim Force in Lebanon (UNFIL) udzia naszych jednostek wtej misji, wtym przypadku
kompanii medycznej, rozpocz si w1992 roku.
MATERIAY
215
RAT4 wRepublice Czadu. Wramach aktywnoci militarnej Wojsko Polskie wypeniao zadania zarwno woperacjach sojuszniczych, jak iprowadzonych przez organizacje midzynarodowe. Wrd tych operacji dominoway przede wszystkim operacje reagowania kryzysowego5. Najwikszy udzia wwypenianiu zada poza granicami kraju miay Wojska Ldowe. Ich komponenty bray udzia wtrzech operacjach prowadzonych przez NATO ijednej wramach Unii Europejskiej. Marynarka Wojenna braa udzia wdwch przedsiwziciach wramach NATO, aSiy Powietrzne uczestniczyy wramach jednej misji sojuszniczej.
Najwiksza aktywno Wojsk Specjalnych przejawiaa si wjednej zoperacji sojuszniczych.
1. Udzia Polskich Kontyngentw Wojskowych woperacjach

midzynarodowych wdokumentach narodowych
Podstaw prawn dziaa Wojska Polskiego poza granicami kraju jest ustawa z17 grudnia
1988 roku, ktra okrela midzy innymi, ekontyngent taki pastwo polskie moe skierowa dodziaa wramach konfliktu zbrojnego lub dla wzmocnienia pastw sojuszniczych,
misji pokojowej oraz akcji zapobieenia atakom terroryzmu lub ich skutkom6. Tak zarysowane ramy prawne okreliy take cel strategiczny polskiego zaangaowania midzynarodowego. Zarwno zapisy Strategii Bezpieczestwa Narodowego RP7, jak iStrategia Obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej8 okrelaj, ecelem takim jest rozwijanie wsplnie zpozostaymi czonkami NATO instrumentw wzmacniajcych kolektywn obron. Wymaga
torwnie efektywnego zaangaowania woperacje midzynarodowe oraz sprawnych mechanizmw konsultacji wramach Sojuszu Pnocnoatlantyckiego9.
6
7
The United Nations Mission in Central African Republic and Chad(MINURCAT) Misja tarozpocza swoj dziaalno jako EUFOR Tchad/RCA. Bya wic pocztkowo misj prowadzon przez Uni Europejsk.
Wmarcu 2009 roku przesza pod kontrol ONZ, gdzie nasi onierze wykonywali zadania dokoca tego
roku.
Operacje reagowania kryzysowego wg NATO dziel si na operacje: ewakuacyjne, wsparcia wycofania si,
poszukiwawczo-ratownicze, zwalczania klsk ywioowych, wsparcia dziaa humanitarnych, wymuszajce
sankcje iembargo oraz wsparcia pokoju.
Dz.U. z1998r. Nr 162, poz.1117.
Strategia Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej zostaa zatwierdzona 13 listopada 2007r. przez
Prezydent RP Lecha Kaczyskiego nawniosek Prezesa Rady Ministrw.
Dokument ten, przyjty w2009 roku, jest strategi sektorow doStrategii Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej.
Strategia Bezpieczestwa Narodowego RP, Warszawa 2007, s.24; Strategia Obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej,
Warszawa 2009, s.6.
216
1.1. EUFOR Althea10 Operacja Wojskowa Unii Europejskiej

wRepublice Boni iHercegowiny
Operacja taprowadzona jest odroku 2003 roku, kiedy toSojusz Pnocnoatlantycki przekaza Unii Europejskiej odpowiedzialno za dziaania wByej Jugosawiaskiej Republiki
Macedonii11. Polski Kontyngent Wojskowy wramach si Unii Europejskiej rozpocz swoje dziaanie woperacji Althea wRepublice Boni iHercegowiny w2004 roku. Odroku 2007
polski kontyngent funkcjonuje w strukturze Wielonarodowego Batalionu Manewrowego
XII. Zgodnie zRozkazem nr Z- 223/Org./DOSZ Szefa SGzdnia 14 kwietnia 2009r. wsprawie nadania Szczegowego Zakresu Dziaania PKW wOperacji Wojskowej UE wBiH
wykonuje ontrzy grupy zada.
Tabela 1. Zadania Polskiego Kontyngentu Wojskowego woperacji wojskowej
wBoni iHercegowinie121314
Zadania gwne
zapewnienie
bezpiecznych warunkw
dla wadz lokalnych
dowprowadzenia
ustale zawartego
porozumienia12;
utrzymywanie obecnoci
wojskowej;
zapewnienie swobody
ruchu wstrefie
odpowiedzialnoci.
Zadania szczegowe
utrzymanie gotowoci bojowej
izdolnoci douycia wramach si
szybkiego reagowania iTACRES dla
KFOR13;
utrzymanie wgotowoci si PKW
dorealizacji zada wg EUFOR
OPLAN;
utrzymywanie gotowoci kompanii
manewrowej doewakuacji zespow
obserwacyjno-cznikowych;
ochrona VIP zabezpieczenie wizyt;
prowadzenie nocnych idziennych
patroli doranie wg potrzeb;
konwojowanie realizowane
gwnie wramach PKW;
rekonesanse miejsc prowadzenia
operacji, obiektw szkoleniowych;
utrzymanie wgotowoci douycia
kompanii manewrowej wcelu
tumienia zamieszek14.
Zadania pomocnicze
dziaania zzakresu
wspomagania
dziaalnoci organizacji
midzynarodowych,
organizowania pomocy
humanitarnej oraz
prowadzenie zaj
zewiadomoci minowej
patrole rozminowania
rdo: Rozkaz nr Z- 223/Org./DOSZ Szefa SGzdnia 14 kwietnia 2009r. wsprawie nadania Szczegowego
Zakresu Dziaania PKW wOperacji Wojskowej UE wBiH.
10
11
12
13
14
EU Military Operation in Bosnia and Herzegovina (EUFOR) Siy Unii Europejskiej, ktre dziaajc wcisej
wsppracy zNATO, swoj kwater gwn maj wbazie Butmir wSarajewie.
Na prob wczesnego prezydenta Macedonii Borisa Rajkowskiego, dziaajc na podstawie rezolucji Rady
Bezpieczestwa ONZ nr 1371, siy Unii Europejskiej przejy kontynuacj operacji Concordia. Przejmowaa ona zadania operacji Allied Harmony NATO, azatem stabilizowanie sytuacji wtym pastwie oraz nadzorowanie wprowadzania wycie porozumienia zOchrydy z2001r. Bya topierwsza samodzielna operacja si
UE, wktrej napodstawie porozumie Berlin Plus dojej prowadzenia wykorzystano rodki NATO.
General Framework Agreement for Peace (GFAP).
Tactical Reserve (TACRES) siy odwodowe dla operacji prowadzonej przez KFOR.
www.euforbih.org, 11.10.2010.
MATERIAY
217
Siy EUFOR skadaj si ztrzech podstawowych elementw: midzynarodowego batalionu, zintegrowanego zespou policji15 oraz zespou obserwacyjno-cznikowego16. Wskadzie midzynarodowego batalionu dziaa polska kompania manewrowa. PKW wystawia
take dwa zespoy obserwacyjno-cznikowe wmiejscowociach Doboj oraz Bania Vrucica. Wstrukturach EUFOR dziaa pododdzia logistyczny17, ktrego zadaniem jest zabezpieczenie logistyczne wszystkich polskich elementw wystpujcych wskadzie EUFOR. Dowdca PKW sprawuje funkcje dowodzenia narodowego nad wszystkimi polskimi onierzami kontyngentu. XII zmiana PKW EUFOR swoje zadania miaa wykonywa do7 grudnia 2010 roku.
Tabela 2. Skad XII zmiany PKW EUFOR
Lp.
1.
2.
3.
Jednostka macierzysta
5 Lubuski Puk Artylerii zSulechowa
OSW Misk Mazowiecki
JW. 3137 Krosno Odrzaskie
Ilo onierzy
74
69
8
rdo: Opracowanie wasne napodstawie www.euforbih.org.
KFOR Siy Midzynarodowe pod auspicjami NATO wKosowie

Operacja rozpoczta 12 czerwca 1999 roku iprowadzona przez siy NATO wKosowie. Jej
celem jest zapewnienie waciwej realizacji postanowie rezolucji Rady Bezpieczestwa
ONZ nr 1244 wzakresie stabilizacji izapewnienia bezpieczestwa tej prowincji. Zadaniem
wojsk KFOR jest przede wszystkim:
stworzenie i utrzymanie warunkw umoliwiajcych bezpieczne funkcjonowanie
mieszkacw Kosowa wmiejscu ich zamieszkania;
zapewnienie bezpieczestwa iporzdku publicznego;
monitorowanie, kontrolowanie oraz, jeeli sytuacja tego wymaga, wymuszanie realizacji porozumie, namocy ktrych doszo dozakoczenia konfliktu;
wspieranie misji UNMIK18.
Polski Kontyngent Wojskowy wSiach Midzynarodowych wKosowie wRepublice Serbii, Byej Jugosowiaskiej Republice Macedonii iRepublice Albanii oraz wBoni iHercegowinie rozpocz dziaania naprzeomie czerwca ilipca 1999r. Pierwszy kontyngent stanowili onierze 18. batalionu desantowo-szturmowego, aod15 lipca 2000r. wmisji uczest-
15
16
17
18
Integrated Police Unit (IPU).

Liaison and Observation Teams (LOT).
Polish Nation Support Element (POL NSE).
United Nations Interim Administration Mission in Kosovo (UNMIK) Misja Tymczasowej Administracji Organizacji Narodw Zjednoczonych w Kosowie misja ONZ w Kosowie, utworzona na mocy rezolucji S/
RES/1244 Rady Bezpieczestwa zdnia 10 czerwca 1999r.
218
niczy Polsko-Ukraiski Batalion (POLUKRBAT)19. W ramach dziaalnoci operacyjnej PKW KFOR realizuje zadania polegajce na monitorowaniu przestrzegania porozumie itraktatw midzynarodowych wcelu stworzenia warunkw bezpiecznej egzystencji oraz normalizacji sytuacji wrejonie odpowiedzialnoci. Jednak gwny wysiek dziaania polskiego kontyngentu skupiony jest naprzeciwdziaaniu zorganizowanej przestpczoci, przemytowi, korupcji oraz na wspieraniu wadz lokalnych i organw porzdkowych
wutrzymywaniu porzdku ibezpieczestwa.
W roku 2010 w ramach si KFOR sub peniy trzy zmiany polskiego Kontyngentu, tzw. Zmiana XXI, XXII, a od 25 wrzenia 2010 roku zadania wykonuje XXIII PKW.
Dziaaj one namocy Postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zdnia 28 grudnia
2009r. oprzedueniu okresu uycia Polskiego Kontyngentu Wojskowego wSiach Midzynarodowych wRepublice Kosowo iByej Jugosowiaskiej Republice Macedonii oraz wBoni
iHercegowinie20. Dziaa onwramach Midzynarodowych Si Zadaniowych Wschd21, ktre oprcz jednostki polskiej tworz pododdziay amerykaskie oraz batalion grecki22. Polskie Kontyngenty znajdujce si w2010 roku wKosowie dziaaj wnowych strukturach,
wynikajcych zezmiany sposobu ich funkcjonowania oraz postpujce stabilizacji wregionie dziaa. Podstawow struktur organizacyjn sWielonarodowe Grupy Bojowe23 formacje tworzone na szczeblu batalionu i skadajce si z kilku komponentw. Jej kompanie s mobilne, elastyczne i gotowe do reagowania w kadej sytuacji zagroenia bezpieczestwa wKosowie. Wtak przyjtej strukturze organizacyjnej Polski Kontyngent Wojskowy skada si zDowdztwa isztabu PKW, kompanii manewrowej, Zespou cznikowo-Monitorujcego oraz tzw. Narodowego Elementu Wsparcia24. Donajwaniejszych zada
mandatowych PKW KFOR naley:
monitorowanie sytuacji wpasie przygranicznym zFYROM25;
zapewnienie bezpieczestwa nagwnych drogach;
prowadzenie patroli z zadaniem demonstrowania obecnoci militarnej wojsk
KFOR oraz organizowanie tymczasowych posterunkw kontrolnych wcelu przeciwdziaania dziaalnoci przestpczej i kryminalnej w strefie odpowiedzialnoci
batalionu;
wspieranie pomocy humanitarnej;
19
20
21
22
23
24
25
Inicjatywa uycia POLUKRBAT woperacji pokojowej wKosowie zostaa wysunita przez ministra obrony
Ukrainy gen. armii Aleksandra Kumiuka wczerwcu 1999r. Podstaw tworzenia ifunkcjonowania Polsko-Ukraiskiego Batalionu w Siach Midzynarodowych jest Umowa midzy Rzeczpospolit Polsk a Ukrain wsprawie tworzenia wsplnej jednostki wojskowej doudziau wmidzynarodowych operacjach pokojowych ihumanitarnych pod egid midzynarodowych organizacji, podpisana przez ministrw obrony Polski
iUkrainy 26 listopada 1997r. Zob. www.nato.int/kfor.
Monitor Polski, nr 2009.81.1017.
Multinational Task Forces East /MNTF-E/.
Oprcz wymienionych si midzynarodowych, zgodnie z obowizujcym podziaem odpowiedzialnoci,
operuj ponadto Midzynarodowe Siy Zadaniowe Poudnie, Zachd, Pnoc iCentrum Multinational Task
Forces South, West, North and Central (MNTF-S,W,N &C).
Multinational Battle Group (MNBG).
National Support Elements (NSE).
Former Yugoslav Republic of Macedonia (FYROM).
MATERIAY
219
zabezpieczenie ewakuacji czonkw organizacji rzdowych i pozarzdowych

wwypadku eskalacji zagroenia26.
Wymienione zadania realizowane s poprzez: prowadzenie codziennych rutynowych

patroli, organizowanie patroli doranych zgodnie zpotrzebami wynikajcymi zdanych
rozpoznawczych ibiecej oceny sytuacji, uczestnictwo we wsplnych patrolach, utrzymywanie staego posterunku obserwacyjnego wm. Drajkovce (nagranicy multietnicznej pomidzy Serbami i Albaczykami, ktrzy zamieszkuj obszar Kosowa), utrzymywanie Si
Szybkiego Reagowania (QRF27) wgotowoci dodziaania wstrefie odpowiedzialnoci batalionu oraz Si Natychmiastowej Odpowiedzi wgotowoci dodziaania wstrefie Midzynarodowych Si Zadaniowych Wschd, atake udzia woperacjach prowadzonych samodzielnie siami batalionu lub w ramach Midzynarodowych Si Zadaniowych Wschd28.
Ponadto realizowane szadania patroli prowadzcych dziaania przeciwminowe (przeszukiwanie irozminowanie rejonw niebezpiecznych oraz usuwanie niewybuchw, niewypaw imin).
Midzynarodowe Siy Wsparcia Bezpieczestwa wAfganistanie ISAF29

Operacja ISAF jest niejednoznacznie okrelana przez politykw i media. Jednak wedug
podziau iklasyfikacji prowadzenia operacji NATO naley j zaliczy dooperacji wymuszania pokoju30. Podkrela tomidzy innymi gen. Stanisaw Koziej, ktry twierdzi, e[]
NATO poszo doAfganistanu zmisj reagowania kryzysowego (stabilizacyjn, wsparcia bezpieczestwa), tymczasem bardzo szybko przyszo mu prowadzi tam najzwyklejsz kampani
wojenn itojeszcze wnajtrudniejszym wydaniu wojny przeciwpartyzanckiej31.
Polskie zaangaowanie wAfganistanie datuje si odmarca 2002 roku, gdy dziaajcy
wramach kierowanej przez USA operacji Enduring Freedom, Polski Kontyngent Wojskowy (pocztkowo wsile 300 osb) by odpowiedzialny za rozminowanie, zabezpieczenie lotniska wKabulu oraz prace inynieryjne. Formalne dziaania wramach misj ISAF polska
armia zapocztkowaa wraz z jej rozpoczciem w 2003 roku. PKW zosta rozmieszczony
w poudniowo-wschodniej czci Afganistanu w pobliu granicy afgasko-pakistaskiej.
W2008 roku Polska przeja odpowiedzialno za zapewnienie bezpieczestwa wprowincji Ghazni32, ajej siy znajduj si wbazie Bagram pod Kabulem oraz wbazach wprowincji Ghazni. Aktywno Polski wramach misji ISAF jest przedmiotem debaty politycznej,
nie bez powodu. Stwierdzi bowiem naley, eRzeczpospolita Polska jest sidmym kon26
27
28
29
30
31
32
www.nato.int/kfor 23.09.2010.
Quick Reaction Force (QRF).
www.22pkwkfor.wp.mil.pl/12.10.2010.
International Security Assistance Force.
Peace Enforcement Operation.
S.Koziej, Polska wsojuszniczych systemach bezpieczestwa, Kwartalnik Bellona, 3/2009, s.27.
Ponadto na okres pitej rotacji (kwieciepadziernik 2009) Polska przeja odpowiedzialno jako pastwo wiodce za zapewnienie bezpieczestwa na lotnisku midzynarodowym w Kabulu (70 onierzy,
6-miesiczny okres rotacji).
220
trybutorem, zgrona 43 pastw delegujcych swoje siy dostruktur ISAF, jest take jednym
z niewielu pastw, ktre nie ustanowiy ogranicze dotyczcych sposobu wykorzystania
bojowego kontyngentu ibierze aktywny udzia woperacjach zwizanych zezwalczaniem
rebeliantw afgaskich. Polityka ta, porednio, doprowadzia dosukcesywnego zwikszania liczebnoci polskich oddziaw. W roku 2007 w wyniku decyzji o radykalnym wzrocie zaangaowania Polski wmisji afgaskiej zwikszono liczebnoci PKW do1200 osb.
W 2008 roku powikszono go o kolejnych 400 onierzy, a w wyniku decyzji z kwietnia
2009r. wskad PKW wchodzio 2000 onierzy wsamym Afganistanie oraz 200-osobowa
rezerwa, stacjonujca w Polsce i pozostajca w gotowoci do ewentualnego przerzucenia
wrejon dziaania PKW.
Oprcz zdecydowanie dominujcego zaangaowania militarnego Polska przeksztaca
form swojego zaangaowania w Afganistanie zgodnie z koncepcj kompleksowego podejcia majc na celu usprawnienie wsppracy cywilno-wojskowej. Wynikiem powyszego byo uzupenienie naszej obecnoci wojskowej elementami cywilnymi. Odlata 2008
roku 30-osobowa grupa (wtym 8 cywili) wykonuje zadania wkierowanym przez USA Prowincjonalnym Zespole Odbudowy (PRT) wGhazni (sprawozdanie polskiej czci PRT za
2009r.). Ponadto, od2002 roku Polska udziela Afganistanowi pomocy rozwojowej, itylko
w2009 roku polski wkad wodbudow Afganistanu wynis 12,5 mln USD. Polska zaangaowaa si ponadto wszkolenie Afgaskich Si Bezpieczestwa33, wszczeglnoci armii
ipolicji. Stworzya trzy Operacyjne Zespoy Doradczo-cznikowe34 wcelu szkolenia armii
afgaskiej idwa Wielonarodowe Zespoy Doradcze Policji35, ktrych zadaniem jest wspieranie afgaskich si policyjnych.
Obecna struktura organizacyjna polskich si wAfganistanie jest wynikiem postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej: zdnia 13 padziernika 2009 roku oprzedueniu okresu uycia Polskiego Kontyngentu Wojskowego wIslamskiej Republice Afganistanu
oraz zdnia 13 kwietnia 2010r. oprzedueniu okresu uycia Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Islamskiej Republice Afganistanu36. W 2010 roku w PKW Afganistan sub
penia od25 kwietnia VI zmiana, ktrej trzon stanowiy jednostki 21. Brygady Strzelcw
Podhalaskich zRzeszowa. Poniej obowizki obja VII zmiana, skadajca si wprzewaajcej czci zjednostek 1. Warszawskiej Brygady Pancernej zWesoej. Obecnie od28padziernika zadania wykonuje VIII zmiana, ktra skada si gwnie zjednostek 10. Brygady Kawalerii Pancernej ze witoszowa. O trudnoci misji w Afganistanie wiadczy fakt,
idopadziernika 2010r. Siy Zbrojne RP straciy wAfganistanie 22 onierzy37.
33
34
35
36
37
Afghan Nation Security Force (ANSF).

Operational Mentor and Liaison Teams (OMLT).
International Police Mentoring Teams (IMPT).
Zob. Monitor Polski, nr 2009.65.857 i2010.21.200.
www.brukselanato.polemb.net. 18.10.2010.
MATERIAY
221
Tabela 3. Skady VI, VII iVIII zmiany PKW Afganistan

Lp.
1.
2.
3.
Zmiana
Gwne jednostki wydzielajce onierzy wskad zmiany
VI
zmiana
21. Brygada Strzelcw Podhalaskich zRzeszowa;

Centralna Grupa Dziaa Psychologicznych zBydgoszczy;
Grupa Wsppracy Cywilno-Wojskowej (CIMIC) zKielc;
49. Puk migowcw Bojowych zPruszcza Gdaskiego;
2. Mazowiecka Brygada Saperw zKazunia;
29. Darowska Eskadra Lotnicza;
25. Brygada Kawalerii Powietrznej zTomaszowa Mazowieckiego;
10. Brygada Logistyczna zOpola oraz andarmeria Wojskowa.
1. Brygada Pancerna zWesoej i3. Brygada Zmechanizowana zLublina;

1. Mazurska Brygada Artylerii zWgorzewa;
2. Brygada Saperw zKazunia i5. puk inynieryjny zeSzczecina;
56. Puk migowcw Bojowych zInowrocawia i49. Puk migowcw
Bojowych zPruszcza Gdaskiego;
2. puk rozpoznawczy zHrubieszowa;
15. Brygada Zmechanizowana zGiycka i20. Brygada Zmechanizowana
zBartoszyc;
15. puk Przeciwlotniczy zGodapi;
1. Pomorska Brygada Logistyczna i10. Brygada Logistyczna zOpola;
2. puk Komunikacyjny zInowrocawia i3. puk drogowo-mostowy zChemna;
Centralna Grupa Wsparcia Wsppracy Cywilno-Wojskowej (CIMIC) zKielc;
andarmeria Wojskowa;
VII
zmiana
VIII
zmiana
10. Brygada Kawalerii Pancernej zewitoszowa i34. Brygada Kawalerii

Pancernej zagania;
4. Zielonogrski Puk Przeciwlotniczy zCzerwieska i69. Puk Przeciwlotniczy
zLeszna;
5. Lubuski puk artylerii zSulechowa;
5. Kresowy Batalion Saperw zKrosna Odrzaskiego;
11. batalion dowodzenia i11. batalion remontowy zagania;
4. batalion zaopatrzenia zKrosna Odrzaskiego;
56 puk 56. Puk migowcw Bojowych zInowrocawia i49. Puk
migowcw Bojowych zPruszcza Gdaskiego;
Centralna Grupa Wsparcia Wsppracy Cywilno-Wojskowej (CIMIC) zKielc;
10. Brygada Logistyczna zOpola;
9. Puk Rozpoznawczy zLidzbarka Warmiskiego;
andarmeria Wojskowa.
rdo: Opracowanie wasne napodstawie www.do.wp.mil.pl.
222
Sojusznicza Misja Nadzoru Powietrznego wPastwach Batyckich38

Chocia nie mona zakwalifikowa tej misji dodziaa wramach operacji wojskowych prowadzonych przez NATO, tonaley j przybliy przede wszystkim ztego powodu, ejest
ona zwizana zfundamentem funkcjonowania Sojuszu (kolektywna obrona), wynikajcym
z Artykuu V Traktatu Waszyngtoskiego. Pocztki tej misji sigaj jeszcze okresu przed
przystpieniem Litwy, otwy iEstonii doNATO. Wzwizku ztym, ete pastwa batyckie
nie posiaday idotej pory nie maj wasnych statkw powietrznych, ktre mogyby ochrania przestrze powietrzn, wystpiy zprob doSojuszu Pnocnoatlantyckiego owykonywanie zada zwizanych zochron przestrzeni powietrznej tych krajw. Rozpoczcie zada operacyjnych przez lotnictwo sojusznicze odbyo si 29 marca 2004 roku nalitewskim
lotnisku wSiauliai, awic wdniu przyjcia pastw batyckich doNATO. Wcigu szeciu
lat funkcjonowania tej misji byy 24 zmiany. Udzia wnich bray komponenty si powietrznych z14 krajw Sojuszu. Wtym okresie wskadzie sojuszniczej misji nadzoru powietrznego wpastwach batyckich trzykrotnie bray udzia polskie kontyngenty wojskowe39.
PKW ORLIK 3
Polski Kontyngent Wojskowy PKW ORLIK 3 jako pododdzia Si Powietrznych RP, wystpujcy jako samodzielna jednostka organizacyjna, swoje zadania rozpocz 31 kwietna
2010 roku, przyjmujc je odkomponentu Si Powietrznych Republiki Francji. Przesaniem
tej misji byo zapewnienie integralnoci przestrzeni powietrznej Sojuszu Pnocnoatlantyckiego. Podstaw dopenienia tej misji, oprcz postanowie wynikajcych zzobowiza sojuszniczych, byy nastpujce dokumenty normatywne:
Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zdnia 14 kwietnia 2010 roku
ouyciu Polskiego Kontyngentu Wojskowego wskadzie Si Sojuszniczych Organizacji Traktatu Pnocnoatlantyckiego do realizacji misji wojskowego nadzoru
przestrzeni powietrznej Republiki Estoskiej, Republiki Litewskiej, Republiki otewskiej40;
Decyzja Nr 259/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 3 sierpnia 2009 roku
w sprawie przygotowania, przemieszczenia i funkcjonowania Polskiego Kontyngentu Wojskowego w skadzie Si Sojuszniczych Organizacji Traktatu Pnocnoatlantyckiego w misji wojskowego nadzoru przestrzeni powietrznej w rejonie
Pastw Batyckich;
Rozkaz Nr Z-554/Oper/DOSZSzefa Sztabu Generalnego WP zdnia 13 sierpnia
2009 roku w sprawie sformowania i przygotowania Polskiego Kontyngentu Wojskowego wskadzie Si Sojuszniczych Organizacji Traktatu Pnocnoatlantyckiego
38
39
40
Balic Air Policing Mission.

PKW ORLIK 1 peni sub od1 stycznia do31 marca 2006 roku ifunkcjonowa gwnie nabazie jednostek
zMiska Mazowieckiego, tj.: 1.eskadry lotnictwa taktycznego i23. Bazy Lotniczej. PKW ORLIK 2, wypenia
zadania sojusznicze od15 marca do30 czerwca 2008 roku. Ten kontyngent Si Powietrznych RP reprezentowany by przez jednostki 41. eskadry lotnictwa taktycznego i22. Bazy Lotniczej.
Monitor Polski 2010, Nr 22, poz. 212.
MATERIAY
223
dorealizacji misji wojskowego nadzoru przestrzeni powietrznej wrejonie Pastw

Batyckich;
Rozkaz Nr 155/Oper/DOSZSzefa Sztabu Generalnego WP zdnia 2 marca 2010
roku w sprawie przemieszczenia i funkcjonowania Polskiego Kontyngentu Wojskowego wskadzie Si Sojuszniczych Organizacji Traktatu Pnocnoatlantyckiego
dorealizacji misji wojskowego nadzoru przestrzeni powietrznej wrejonie Pastw
Batyckich;
Rozkaz nr 12 Dowdcy Operacyjnego Si Zbrojnych z dnia 10 marca 2010 roku
wsprawie przemieszczenia ifunkcjonowania Polskiego Kontyngentu Wojskowego
wskadzie Si Sojuszniczych Organizacji Traktatu Pnocnoatlantyckiego dorealizacji misji wojskowego nadzoru przestrzeni powietrznej wrejonie Pastw Batyckich (Air Policing).
Gwne zadania, ktre byy wykonywane wramach operacji Baltic Air Policing Mission
mona sklasyfikowa wtrzech obszarach, tj.:
zapewnienie pomocy zaogom statkom powietrznych znajdujcych si w sytuacjach awaryjnych;
zapewnienie ochrony przestrzeni powietrznej pastw batyckich;
zapewnienie ochrony ludnoci isi zbrojnych41.
Republika Litwy, ktra wypeniaa obowizki pastwa gospodarza42 na podstawie
umw: tzw. Porozumienia Technicznego43, umowy dwustronnej pomidzy pastwem wystawiajcym kontyngent a pastwem gospodarzem, zobowizana bya do szeregu zada,
ktre obejmoway midzy innymi:
ochron iobron obszaru bazy lotniczej, wtym miejsca stacjonowania kontyngentu lotniczego;
zakwaterowanie wszystkich onierzy wyznaczonych do realizacji zada w pastwach batyckich;
dostarczenie materiaw pdnych ismarw;
zabezpieczenie cznoci telefonii komrkowej;
transport personelu naterenie Litwy;
zapewnienie waciwego zabezpieczenia przeciwpoarowego;
dostarczenie wsparcia medycznego44.
W systemie sojuszniczym, PKW ORLIK 3 podlega operacyjnie w ramach Zintegrowanego Systemu Obrony Powietrznej NATO45, Centrum Poczonych Operacji Powietrznych246. Wsystemie dowodzenia narodowego PKW ORLIK 3 oddnia 23 kwietnia 2010
41
42
43
44
45
46
www. zakoczenie polskiej rotacji wsojuszniczej misji nadzoru powietrznego wpastwach batyckich pkw
orlik 3 - wojsko polskie - departament wychowania ipromocji obronnoci.mht 2010-09-01.
Host Nation.
Technical Agrement.
www. polski kontyngent wojskowy orlik 3 wmisji air policing pkw orlik 3.htm 2010-09-01.
NATINADS.
Combined Air Operation Centre 2 /CAOC 2/.
224
roku podporzdkowany by Dowdztwu Operacyjnemu Si Zbrojnych. Kontyngent nie

przekracza 100 osb, ajego skad przedstawiony zosta wtabeli 3.
Tabela 4. Skad PKW ORLIK 3
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Rodzaj personelu wojskowego

Piloci
Obsuga techniczna
Nawigatorzy
Personel zabezpieczenia
logistycznego
cznociowcy
Personel administracyjno-sztabowy
onierze W iSKW
Jednostka macierzysta
1. eskadra lotnictwa taktycznego (1. elt)
23. Baza Lotniczej (BLot) i1. elt
21., 22., 31., 32. Orodka Dowodzenia
iNaprowadzania (ODN);
Rne jednostki Si Powietrznych
Jednostki W iSKW
rdo: Opracowanie wasne napodstawie www. polski kontyngent wojskowy orlik 3

wmisji air policing pkw orlik 3.
Dorealizacji postawionych zada kontyngent dysponowa czterema samolotami MiG-29, zktrych dwa pozostaway wcigej gotowoci dowylotu. Wczasie trwania misji polscy piloci wykonali okoo 160 lotw iwylatali wsumie okoo 210 godzin, realizujc gwnie
misje treningowe47. Zadania, ktre realizowa PKW ORLIK 3, 1 wrzenia 2010 roku przyjo 48. Skrzydo Lotnictwa Myliwskiego Si Powietrznych Stanw Zjednoczonych.
Morska Operacja Antyterrorystyczna NATO Active Endeavour

Jednostki morskie NATO rozpoczy operacj antyterrorystyczn pod kryptonimem Active Endeavour wpadzierniku 2001 roku. Jej rozpoczcie byo reakcj naataki terrorystyczne przeprowadzone 11 wrzenia 2001 roku wStanach Zjednoczonych Ameryki Pnocnej. Jest wic topierwsza whistorii NATO operacja, prowadzona woparciu ofundament funkcjonowania Sojuszu, Artyku V Traktatu Waszyngtoskiego. Zasadniczym celem operacji jest zapewnienie bezpieczestwa eglugi izapobieganie aktom terroru najednym znajwaniejszych akwenw wiatowych Morzu rdziemnym. Jej dotychczasowym
efektem bya identyfikacja ponad 100 000 jednostek. Wrd nich 155 uznano za zagraajce bezpieczestwu. Okrty polskiej Marynarki Wojennej uczestnicz woperacji Active
Endeavour odpocztku 2005 roku48.
47
48
Oprcz wykonywania zada mandatowych polscy onierze zPKW ORLIK 3 podjli si realizacji przedsiwzi zzakresu CIMIC (wsppracy cywilno-wojskowej), wgwnej mierze pomocy jednemu zokolicznych
domw dziecka www. polski kontyngent wojskowy orlik 3 wmisji air policing pkw orlik 3.htm 2010-09-01.
www.bielik.mw.mil.pl/09.11.2010.
MATERIAY
225
PKW Bielik
ORP Bielik49 jest ju szst jednostk wskadzie Polskiego Kontyngentu Wojskowego wystawionego przez Marynark Wojenn RP woperacji morskiej NATO Active Endeavour. Dotej pory wramach tej operacji peni sub dwa razy. Jako pierwsza jednostka morska rozpocz udzia w tej operacji w 2005 roku, a po raz drugi rok pniej. W obecnej
zmianie ORP Bielik sub jako Polski Kontyngent Wojskowy rozpocz 28 padziernika
2010 izakoczy wlutym 2011 roku. Wramach podlegoci sojuszniczej podlega onbdzie
dowdztwu NATO wNeapolu50. Zasadnicza aktywno polskiego okrtu wtej sojuszniczej
operacji antyterrorystycznej zawiera wsobie dwa obszary zada:
monitoring eglugi, zwaszcza morskich szlakw komunikacyjnych oraz rejonw
szczeglnie naraonych nadziaania grup terrorystycznych;
wykrywanie iidentyfikacj podejrzanych jednostek mogcych dostarcza nielegalne uzbrojenie, materiay czy substancje lub przemyca ludzi51.
Stae Zespoy NATO
Ten rodzaj aktywnoci morskiej si NATO powsta wcelu utrzymania porzdku eglugi
oraz bezpieczestwa nawodach midzynarodowych. Tego typu zadania wykonuj najlepsze jednostki morskie wystawione przez pastwa sojusznicze. Zewzgldu naspecyfik irodzaj wykonywanych zada morskich Stae Zespoy NATO wswojej strukturze organizacyjnej dziel si nadwa rodzaje:
Stae Zespoy Przeciwminowe NATO52;
Stae Zespoy Okrtw NATO53.
Kady zdwch rodzajw zespow ma wswojej strukturze podwie grupy okrtw54.
Ich zasadniczym zadaniem jest zapewnienie Sojuszowi zdolnoci do reagowania w ramach Si Odpowiedzi NATO, zarwno w czasie pokoju, jak i lokalnych kryzysw. Okrty Zespou demonstruj jednoczenie solidarno iobecno Sojuszu nawodach okalajcych Europ, atake odbywaj rutynowe wizyty dyplomatyczne zarwno wkrajach NATO,
jak itych nienalecych doSojuszu. Gwnym zadaniem midzynarodowych zespow jest
49
50
51
52
53
54
ORP Bielik jest polskim okrtem podwodnym typu Kobben (projekt 207). W2003 roku zosta przekazany dosuby wPolsce odNorwegii. Dosuby wMarynarce Norweskiej wszed wroku 1967, awycofany zosta zniej potrzydziestu czterech latach. Podniesienie polskiej bandery natej jednostce odbyo si 8 wrzenia
2003, awcielenie inadanie imienia 24 listopada 2003 roku. WMarynarce Wojennej oznaczony jest numerem taktycznym 296. Pena zaoga tego okrtu podwodnego liczy 21 ludzi, wtym 5 oficerw i16 podoficerw imarynarzy.
Morski Komponent Dowdztwa Si Sprzymierzonych wNeapolu (CC-MAR Naples), sprawuje kontrol nad
toperacj za porednictwem Centrum Operacji Morskich, ktre dziaa 24 godziny nadob. Centrum to,
ktre ma cise powizania iprowadzi wymian informacji zagendami narodowymi kilku pastw czonkowskich NATO, mieci si blisko Centrum Koordynacji Wywiadu Si Morskich NATO.
www.do.wp.mil.pl/09.11.2010.
Standing NATO Mine Countermeasures Group (SNMCMG).
Standing NATO Maritime Group (SNMG)
Wstrukturach NATO funkcjonuj cztery stae morskie zespoy okrtw. Dwa SNMG1 i2, skupiajce due
jednostki nawodne (np. niszczyciele ifregaty) oraz dwa SNMCMG1 i2, wktrych skadzie operuj mniejsze jednostki pywajce (np. niszczyciele min itraowce).
226
wzajemna i wewntrzna integracja elementw skadowych si morskich NATO poprzez

dziaanie okrtw zwielu pastw wramach jednego Zespou55.
Bardzo wan rol wrealizacji zada Staych Zespow NATO odgrywaj polskie jednostki pywajce. Szczeglnie w2010 roku, kiedy tozpokadu ORP Kontradmira Xawery Czernicki polski dowdca dowodzi isprawowa kontrol nad wykonywanymi zadaniami przez wszystkie okrty Sojuszu wchodzce wskad zespou SNMCMG1. Wdrugiej poowie roku wZespole znalaz si rwnie niszczyciel min ORP Mewa56, okret wchodzcy wskad 13 Dywizjonu Traowcw. Gwnym przeznaczeniem tej jednostki sdziaania
zzakresu obrony przeciwminowej. Dozasadniczych zada ORP Mewa nale midzy innymi:
traowanie rozpoznawcze ikontrolne;
niszczenie pl minowych;
wytyczanie bezpiecznych torw pywania wobrbie pl minowych;
przeprowadzanie okrtw, zespow itransportowcw;
stawianie min kotwicznych idennych;
wykrywanie min kotwicznych zodlegoci 1600 metrw odokrtu imin dennych
zodlegoci 600 metrw;
niszczenie min za pomoc pojazdu podwodnego lub przez okrtowe grupy
petwonurkw-minerw57.
Bya to ju trzecia misja tej polskiej jednostki pywajcej w strukturach zespou
SNMCMG1. ORP Mewa wykonywa zadania sojusznicze dopocztku padziernika 2010
roku.
Zakoczenie
Polska jako pastwo, ktre jest czonkiem dwch liczcych si organizacji midzynarodowych Sojuszu Pnocnoatlantyckiego iUnii Europejskiej, dziaa wzoonym irozbudowanym rodowisku midzynarodowym. Te czynniki sprawiaj, ecoraz czciej stawa si
bdzie uczestnikiem wsppracy midzynarodowej na rzecz utrzymania bezpieczestwa
nie tylko europejskiego, ale iglobalnego. Zaangaowanie naszych si wwojskowych operacjach midzynarodowych nie tylko stawia przed naszym krajem wyzwania w obszarze
ich przygotowania i przeprowadzenia, ale rwnie zapewniaj nam odpowiedni poziom
bezpieczestwa. Partycypacja w sojuszu militarnym, wie si z uzyskaniem statusu beneficjenta dowiadcze, dostpu do zaplecza technicznego, niesie zobowizania w postaci angaowania potencjau ludzkiego w ramach misji o charakterze stabilizacyjnym, humanitarnym czy pokojowym. Wszystkie decyzje dotyczce udziau Polskich Si Zbrojnych
55
56
57
www.bielik.mw.mil.pl/09.11.2010.
ORP Mewa jest traowcem projektu 206 F, zmodernizowanym doopcji niszczyciela min (projekt 206FM).
Zbudowany wStoczni im. Komuny Paryskiej wGdyni (obecnie Stocznia Gdynia SA), anastpnie zmodernizowany wStoczni Marynarki Wojennej. Marynarka Wojenna RP posiada jeszcze dwie podobne jednostki
tego typu.
www.mw.mil.pl/09.11.2010.
MATERIAY
227
w misjach i operacjach wojskowych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej traktowa

wic naley jako wany instrument realizacji polityki zagranicznej ibezpieczestwa. Natomiast wielko kontyngentu zaley zarwno odmandatu misji, jej znaczenia, jak imoliwoci finansowych pastwa. Ztego wzgldu przyjto, eoptymalnym rozwizaniem naobecnym etapie rozwoju Si Zbrojnych RP oraz moliwoci finansowych pastwa jest ekspedycja kontyngentw wojskowych wliczbie nie przekraczajcej 4000 onierzy58.
The participation of the armed forces of the Republic of Poland

in the reinforcement of international security in year 2010
Summary
The article presents the level of Polish involvement in the missions of supranational
organisations. Emphasising the decrease in the size of the contingents of the Armed
Forces of the Republic of Poland he states that one cannot identify this process with
the fact of restricting the scale of Polish involvement in the processes of stabilising
the international situation under the auspices of supranational organisations. Evaluating the decision on reducing the number of contingents he recognises that one
of the reasons for such a decision of Polish authorities is a rational assessment of financial and organisational capacities of the state. He also acknowledges that at the
present stage of development of the Armed Forces of the Republic of Poland and
the state of the MON (Ministry of National Defence) budget the optimal solution is
the preparation of contingents which do not exceed the number of 4000 soldiers.
58
www.senat.gov.pl/k7/kom/kon/2010/063 12.10.2010.
ukasz JURECZYK
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Pozna
Uycie Polskiego Kontyngentu Wojskowego wmisjach

pokojowych istabilizacyjnych wpoudniowo-zachodniej
Azji wpierwszej dekadzie XXI wieku.
Odzaangaowania dowycofania
Artyku powicony ocenie polskiego zaangaowania w proces stabilizowania sytuacji politycznej wwybranych regionach Azji oraz jego konsekwencji politycznych
iwojskowych dla Polski Autor stwierdza, ebez wzgldu narozbienoci definicyjne
dotyczce pojcia misji pokojowych, ich skutecznoci oraz znaczenia politycznego
polska armia powinna aktywnie uczestniczy w procesach stabilizowania sytuacji
midzynarodowej pod auspicjami organizacji midzynarodowych. Zaangaowanie
todeterminowa bdzie wistotnym stopniu polsk pozycj naarenie midzynarodowej. Jednak zasadne jest przyjcie koncepcji, ipriorytetowymi dla Polski powinny by misje prowadzone wjej najbliszym otoczeniu imisje prowadzone przez organizacje, naktrych Polska opiera wasne bezpieczestwo, tj. NATO iUE. Ponadto
decyzja ozaangaowaniu si wdziaania stabilizacyjne powinna by poprzedzona
szczegow analiz nie tylko sytuacji kryzysowej ikontekstu midzynarodowego
oraz potencjalnych korzyci istrat, gwnie napaszczynie politycznej, ekonomicznej, wojskowej iludzkiej. Rwnie wanym elementem tych analiz powinna by ocena moliwoci pastwa wkontekcie skutecznej partycypacji wmisji.
Wprowadzenie
WKarcie Narodw Zjednoczonych nie znajduje si definicja misji (operacji) pokojowych
istabilizacyjnych1. Mimo toodszedziesiciu lat sone trwaym elementem polityki midzynarodowej, stajc si podstawowym, bardziej lub mniej skutecznym, narzdziem rozwizywania konfliktw midzynarodowych2. Zgodnie zdefinicj stosowan przez National
Defence University misja pokojowa to polowe operacje Narodw Zjednoczonych, w ramach ktrych midzynarodowy personel cywilny iwojskowy rozmieszczony jest za zgod
ONZ3 wcelu pomocy wrozwizywaniu istniejcych albo potencjalnych konfliktw midzy1
2
3
Kwestie dotyczce reakcji Narodw Zjednoczonych wsytuacji zagroenia pokoju, naruszenia pokoju iaktw
agresji reguluje rozdzia VII Karty Narodw Zjednoczonych. Zob. United Nations Information Center (online), http://www.unic.un.org.pl/dokumenty/karta_onz.php, Karta Narodw Zjednoczonych, San Francisco,
26czerwca 1945.
K. Paszkowski, F. Ggor, Midzynarodowe operacje pokojowe wdoktrynie obronnej RP, Warszawa 1998, s.13.
Organizacja Narodw Zjednoczonych/United Nations Organization ONZ/UNO.
MATERIAY
229
narodowych lub konfliktw wewntrznych o wyranym wymiarze midzynarodowym4.

Widoczna jest ewolucja odjednowymiarowych, biernych operacji wkierunku wielowymiarowych, aktywnych, zakadajcych uycie siy iwieloaspektow pomoc pozamilitarn5. Misje pokojowe prowadzone przez ONZ dotycz trzech podstawowych rodzajw aktywnoci
zapobiegania konfliktom itworzenia pokoju (peacemaking), utrzymania pokoju (peacekeeping) ibudowania pokoju (peacebuilding). Zgodnie zterminologi Sojuszu Pnocnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organization NATO) tzw. misje (operacje) wsparcia pokoju dziel si nazapobieganie konfliktom (conflict prevention), tworzenie pokoju (peacemaking), utrzymanie pokoju (peacekeeping), wymuszanie pokoju (peace enforcement), budowanie pokoju (peacebuilding) ipomoc humanitarn (humanitarian aid)6.
Termin misja stabilizacyjna wywodzi si zamerykaskiej doktryny dziaania si ldowych FM 03. Zarwno przez wojskowych, politykw, jak idziennikarzy przyjty zosta
onjako oczywisty, niewymagajcy zdefiniowania. Wpoczonej doktrynie sojuszniczej 01
(Allied Joint Publication AJP) wpojciu Sojusznicze Operacje Poczone zawarty jest termin Operacje Reagowania Kryzysowego spoza art. 5 Traktatu Pnocnoatlantyckiego. Rodzaj misji jest pojciowo zbliony docharakteru misji stabilizacyjnych iobejmuje podobne
zadania. Nie istnieje jednolita polska definicja charakteryzujca misj stabilizacyjn. Przyjmuje si, e misje tego typu nie ograniczaj si jedynie do zada wojskowych. S to misje kompleksowe iwieloaspektowe, przypominajce misje ONZ trzeciej generacji. Oprcz
zada wojskowych obejmuj rwnie kwestie polityczne, ekonomiczne, spoeczne ikulturowe, przy czym kluczowa jest wsppraca cywilno-wojskowa (Civil military co-operation
CIMIC)7.
Polski Kontyngent Wojskowy (PKW) towydzielona jednostka Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (SZRP), przeznaczona doudziau woperacji wojskowej ocharakterze wojennym, pokojowym lub stabilizacyjnym poza granicami kraju. Decyzj owysaniu PKW
za granic wydaje Prezydent RP nawniosek Rady Ministrw. Organizacyjnie PKW podlega Ministrowi Obrony Narodowej (ON), aoperacyjnie dowdztwu wyznaczonemu wpostanowieniu ouyciu PKW. Wpraktyce jest towsplne dowdztwo wyznaczone przez organizacj, pod ktrej auspicjami prowadzona jest misja. Dolat 90. XX w. PKW dzieli si
nadwa podstawowe typy: POLLOG (polish logistics), czyli jednostka logistyczna (wpostaci batalionu lub kompanii) iPOLBATT (polish battalion), czyli batalion manewrowy. Obecnie Polska wysya za granic kontyngenty specjalistyczne oraz zoone zrnych rodzajw
jednostek.
Polscy onierze uczestnicz wmisjach pokojowych od1953r., kiedy toporaz pierwszy zostali wysani doKorei wcelu nadzorowania zawieszenia broni midzy republikami
4
5
6
7
Cyt. za: W.H. Lewis, Military Implications of United Nations Peacekeeping Operations, Washington 1993, s.17.
M. Pietra, Bezpieczestwo midzynarodowe, [w:] Midzynarodowe stosunki polityczne, red. M. Pietra, Lublin
2006, s.346. Znaczco wzrosa liczba operacji pokojowych pod auspicjami ONZ. Oile wlatach 1948-1988
przeprowadzono 15 misji tego rodzaju, otyle ju wlatach 1989-1999 byo ich 30, awostatniej dekadzie 20.
Zob. D. Kozerawski, Polityczno-prawne aspekty prowadzenia midzynarodowych operacji pokojowych wdrugiej poowie XX wieku (1948-1999), [w:] Dziaania wojenne, pokojowe istabilizacyjne prowadzone wwarunkach szczeglnych wXX iXXI wieku, Konflikty dowiadczenia bezpieczestwo, red. D. Kozerawski, Toru
2007, s.36.
B. Balcerowicz, Siy zbrojne wpastwie istosunkach midzynarodowych, Warszawa 2006, s.160-162.
. Jureczyk, Udzia Polski wmisji stabilizacyjnej iodbudowie Iraku, maszynopis, Krakw 2009, s.90.
230
koreaskimi. Do dnia dzisiejszego w misjach pokojowych i stabilizacyjnych uczestniczyo prawie 70 tys. polskich onierzy wramach misji pod auspicjami ONZ, OBWE (Organizacja Bezpieczestwa iWsppracy wEuropie), NATO iUE (Unia Europejska)8. Udzia
wmisjach wielonarodowych wymaga umiejtnoci wsppracy zonierzami zinnych krajw. Region Bliskiego Wschodu jest dla polskich onierzy szczeglnie trudny dopenienia misji. Wynika toprzede wszystkich zeznacznych rnic klimatycznych ikulturowych.
Kwesti uycia polskich wojsk poza granicami kraju w sposb oglny reguluje art.
117 Konstytucji RP, ktry stanowi novum wpolskim systemie konstytucyjnym9. Zgodnie
zpierwsz czci artykuu Zasady uycia Si Zbrojnych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej okrela ratyfikowana umowa midzynarodowa lub ustawa10. Konstytucja nie
precyzuje wyranie okolicznoci, jakie musz zaistnie, aby SZmogy by uyte poza granicami kraju11. Podstaw prawn wysyania wojsk za granic jest ustawa ozasadach uycia lub pobytu Si Zbrojnych RP poza granicami pastwa12. Zgodnie zart. 3 pkt 1 ustawy,
wprzypadku konfliktu zbrojnego, wzmocnienia si pastwa lub pastw sojuszniczych oraz
misji pokojowych postanowienie ouyciu jednostek wojskowych poza granicami pastwa
wydaje Prezydent RP nawniosek Rady Ministrw. Zgodnie zart. 5 pkt 2 ustawy, wtym samym trybie wydawane jest postanowienie oprzedueniu lub skrceniu okresu uycia jednostek wojskowych poza granicami pastwa13. Obecnie podstawowe kwestie dotyczce zaangaowania Polski wmisje wojskowe prowadzone pod auspicjami ONZ, NATO iUE uregulowane swdokumentach politycznych takich jak Strategia Bezpieczestwa Narodowe-
9
10
11
12
13
Polscy onierze suyli wniemal wszystkich zaktkach wiata, zczego Polskie Kontyngenty Wojskowe stacjonoway naWzgrzach Golan, wLibanie, Boni iHercegowinie, Kosowie, Afganistanie, Iraku, Pakistanie,
Kongo iCzadzie. Zob. Departament Wychowania iPromocji Obronnoci MON, Wojsko Polskie. Polish Armed Forces, Warszawa 2009, s.196.
Z. Trejnis, Siy zbrojne wpastwie demokratycznym iautorytarnym, Warszawa 1997, s.307.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zdnia 2 kwietnia 1997r., Dz.U. z1997r., nr 78 poz. 483.
W. J. Wopiuk, Siy Zbrojne wregulacjach Konstytucji RP, Warszawa 1998, s.25.
Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach uycia lub pobytu Si Zbrojnych RP poza granicami pastwa,
Dz.U. z1998r., nr 162, poz. 1117.
Art. 5 pkt 1 ustawy ozasadach uycia lub pobytu Si Zbrojnych RP poza granicami pastwa reguluje wymogi formalne dotyczce postanowienia uyciu jednostek wojskowych poza granicami pastwa. Zgodnie znim
wpostanowieniu okrela si:
1) jednostki wojskowe, ich nazwy, liczebno oraz czas, przez jaki bd pozostawa poza granicami pastwa,
2) cel skierowania jednostek wojskowych, zakres ich zada oraz obszar dziaania,
3) system kierowania idowodzenia jednostkami wojskowymi oraz organ organizacji midzynarodowej, ktremu jednostki zostan podporzdkowane naczas operacji,
4) organy administracji rzdowej odpowiedzialne za wspprac zkierowniczymi organami waciwej organizacji midzynarodowej wzakresie kierowania dziaalnoci izaopatrywania jednostek wojskowych wykonujcych zadania poza granicami pastwa,
5) uzbrojenie isprzt wojskowy,
6) trasy i czas przemieszczania si jednostek wojskowych w przypadku tranzytu. Zob. Ustawa z dnia
17grudnia 1998r. ozasadach uycia lub pobytu Si Zbrojnych RP poza granicami pastwa, Dz.U. z1998r.,
nr 162, poz. 1117.
MATERIAY
231
go z2007r.14, Strategia obronnoci RP z2009r.15 iStrategia udziau Si Zbrojnych RP

woperacjach midzynarodowych z2009r.16
Zgodnie zteori systemu bezpieczestwa zbiorowego wsplnota midzynarodowa jest
podstaw tworzenia warunkw gwarantujcych bezpieczestwo poszczeglnych pastw,
czonkw systemu midzynarodowego17. Jednoczenie jednak zewsplnoty tej wychodz
14
15
16
17
Strategia Bezpieczestwa Narodowego RP z15 listopada 2007r., Warszawa 2007; wpkt 41 zapisano, ePolska popiera selektywne zaangaowanie w misje stabilizacyjne na obszarze pozaeuropejskim, jednak pod
warunkiem zachowania przez Sojusz [Pnocnoatlantycki J] wiarygodnego potencjau i penej zdolnoci dozbiorowej obrony pastw czonkowskich, jak rwnie uwzgldnienia wpywu pozaeuropejskiej aktywnoci NATO naprzebieg, tempo oraz koszty modernizacji itransformacji si zbrojnych sojusznikw, wtym
Polski. W pkt 46 zapisano, e Polska bdzie te wnosi znaczcy wkad ludzki i materialny w organizowane przez Uni (aut. Europejsk) misje stabilizacyjne, pokojowe, humanitarne, ratownicze iszkoleniowe.
Wpkt51 Strategii Bezpieczestwa Narodowego RP z2007r. zapisano, ePolska bdzie si angaowa wpodejmowane przez ONZ dziaania majce nacelu rozwizywanie konfliktw, atake zgasza kadry wojskowe,
policyjne oraz cywilne doudziau woperacjach pokojowych istabilizacyjnych. Wpkt 57 zapisano, eWarunkami powodzenia operacji wojskowych bd przede wszystkim: uzyskanie przewagi informacyjnej; uycie struktur zadaniowych si zbrojnych, wyposaonych wnowoczeniejszy sprzt techniczny odsprztu przeciwnika; zastosowanie zaawansowanych technologii wzakresie dowodzenia; posiadanie moliwoci skutecznego raenia, dokonywania manewru i ochrony przed raeniem przeciwnika; umiejtne stosowanie symetrycznej strategii wobec dziaa przeciwnika, pene wykorzystanie zasobw logistycznych kraju oraz wsppracy cywilno-wojskowej.
MON, Strategia obronnoci 2009, Warszawa 2009. Pkt 78 strategii stanowi, e Wspuczestnictwo w misji
stabilizacji sytuacji midzynarodowej oraz woperacjach reagowania kryzysowego ihumanitarnych wymaga
utrzymywania przez Siy Zbrojne RP si izdolnoci do: udziau woperacjach pokojowych ireagowania kryzysowego prowadzonych przez NATO, UE, ONZ oraz innych operacjach wynikajcych zporozumie midzynarodowych; udziau woperacjach humanitarnych prowadzonych przez organizacje midzynarodowe, rzdowe iinne; wsppracy wojskowej wzakresie rozwoju istosowania rodkw budowy zaufania ibezpieczestwa; Podobne zapisy znajdoway si we wczeniejszych strategiach obronnoci RP. Przykadowo wstrategii
z2000r. zapisano, eSiy Zbrojne RP sprzygotowane dowykonywania trzech zada strategicznych: obronnych wczasie wojny, reagowania kryzysowego oraz stabilizacyjnych iprewencyjnych wczasie pokoju. Zob.
J.Zalewski, Wojsko Polskie wprzemianach ustrojowych 1989-2001, Warszawa 2002, s.325; H. Binkowski, Wojsko iobronno wdziaalnoci Sejmu RP (1989-2001), Warszawa 2003, s.138.
Zgodnie zeStrategi udziau Si Zbrojnych RP woperacjach midzynarodowych, Najwaniejszymi celami
udziau Si Zbrojnych RP woperacjach midzynarodowych s:
obrona interesw narodowych przed zewntrznymi zagroeniami
likwidacja rde kryzysw oraz wygaszanie konfliktw w bliszym i dalszym otoczeniu strategicznym
Polski,
budowa stabilnego bezpieczestwa,
umacnianie instytucji iorganizacji bezpieczestwa midzynarodowego,
wypenianie zobowiza sojuszniczych,
zapobieganie katastrofom humanitarnym ipowstrzymywanie narusze praw czowieka. Wstrategii zapisano rwnie charakter uczestnictwa Polski we wspczesnych operacjach midzynarodowych, Wspczesne misje pokojowe istabilizacyjne nie ograniczaj si jedynie dozada wojskowych. Wanym ich elementem sdziaania polityczne, dyplomatyczne, ekonomiczne ispoeczne. Warunkiem ich powodzenia
jest cisa koordynacja dziaa, zarwno naszczeblu midzynarodowym, jak ikrajowym, zuwzgldnieniem dobrej wsppracy cywilno-wojskowej. Wypeniajc zaoenia polityki bezpieczestwa oraz reagujc
nazmiany wobszarze bezpieczestwa midzynarodowego, Polska bdzie aktywnie uczestniczy wutrzymaniu pokoju ibezpieczestwa, zarwno wskali regionalnej, jak iglobalnej. Kancelaria Prezesa Rady Ministrw (online), http://www.premier.gov.pl/rzad/legislacja/dokumenty_rady_ministrow/strategie/id:951,
Strategia udziau Si Zbrojnych RP woperacjach midzynarodowych, Warszawa, 13 stycznia 2009.
J. Baylis, Bezpieczestwo midzynarodowe iglobalne wepoce pozimnowojennej, [tum. W. Nowicki], [w:] Globalizacja polityki wiatowej. Wprowadzenie dostosunkw midzynarodowych, red. J. Baylis, S.Smith, Krakw
2008, s.390-391.
232
zagroenia, ktrym jej czonkowie powinni solidarnie stawia czoa. Wglobalizujcym si

wiecie bezpieczestwa pastwa nie mona rozpatrywa jedynie wkontekcie najbliszego otoczenia, ale rwnie w kontekcie powiza o zasigu globalnym18. Z tego wzgldu
pastwa, kierujc si potrzeb umacniania wasnego bezpieczestwa, powinny aktywnie
uczestniczy wdziaaniach narzecz utrwalenia bezpieczestwa midzynarodowego19. Ponadto spada znaczenie obrony przed zagroeniami, awzrasta znaczenie zapobiegania im20.
Ztych powodw Polska powinna bra cz odpowiedzialno za prowadzenie misji pokojowych istabilizacyjnych wrnych regionach wiata, coumacnia jej wizerunek jako odpowiedzialnego czonka wsplnoty midzynarodowej21.
Szczeglnie istotna jest wsppraca wtej materii zsojusznikami zNATO iUE. Stajc
si czci zbiorowego systemu obrony Sojuszu Pnocnoatlantyckiego, Polska zobowizaa si, ejej SZbd gotowe dorealizacji dwch zasadniczych zada. Zadania te stanowi
uczestnictwo wsojuszniczym systemie obrony iuczestnictwo woperacjach narzecz utrzymania pokoju midzynarodowego22. Partycypacja wEuropejskiej Polityce Bezpieczestwa
iObrony (European Security and Defence Policy ESDP) nakada naPolsk podobne zobowizania wobec UE. Strategia Bezpieczestwa UE przyjta 12 grudnia 2003 r. wyznacza kierunek tworzenia europejskiej armii iokrela zasady militarnego zaangaowania Unii
nazewntrz23. Wstrategii zapisano moliwo prowadzenia operacji reagowania kryzysowego typu ekspedycyjnego, czyli poza granicami Unii, w postaci misji budowania (peace
building), utrzymania (peace keeping) iwymuszania pokoju (peace enforcement)24. Obecnie
UE moe wykonywa misje tego typu dziki wykorzystywaniu zasobw NATO napodstawie porozumienia Berlin Plus z16 grudnia 2002r.25
18
19
20
21
22
23
24
25
W. Fehler, Opojciu bezpieczestwa pastwa, [w:] Bezpieczestwo pastw inarodw wprocesie integracji europejskiej, red. W. miaek, J. Tymanowski, Toru 2002, s.170.
R. Ziba, Instytucjonalizacja bezpieczestwa europejskiego. Koncepcje struktury funkcjonowanie, Warszawa
2004, s.52.
M. Pietra, op. cit., s.341.
P. Herczyski, Zaangaowanie Polski na rzecz stabilizacji Iraku, Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej
2006, s.217.
P. Mickiewicz, Polska droga doNATO. Implikacje polityczne iwojskowe, Toru 2005, s.304.
Urzd Komitetu Integracji Europejskiej (online), http://www.ukie.gov.pl/hlp/mointintgr.nsf/0/122ECE1168BF95B1C1256E7500562E67/$file/ME7012.pdf?Open, Rada Europejska, Bezpieczna Europa w Lepszym wiecie Europejska Strategia Bezpieczestwa, Bruksela, 12 grudnia 2003r.
R. Kuniar, Bezpieczestwo wstosunkach midzynarodowych, [w:] Stosunki midzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika, red. E. Haliak, R. Kuniar, Warszawa 2006, s.156.
North Atlantic Treaty Organization (online), http://www.nato.int/docu/pr/2002/p02-142e.htm, EU-NATO
Declaration onESDP, NATO Press Release 2002, nr 142, Brussel, 16 grudnia 2002. Wsytuacji gdy NATO
nie zdecyduje si samodzielnie przeprowadzi misji, UE decyduje, czy podejmie tozobowizanie. Rwnoczenie organy UE decyduj, czy zwrci si doorganw NATO owykorzystanie jego instytucji planistyczno-sztabowych, rodkw materialnych bd podporzdkowanych si. Zob. G. Rdzanek, Unia Europejska iSojusz Pnocnoatlantycki wobec koniecznoci wsplnego organizowania operacji wojskowych, [w:] NATO wdobie
transformacji. Siy wtransatlantyckim systemie bezpieczestwa pocztku XXI wieku, red. K. Kubiak, P. Mickiewicz, Toru 2008, s.91-92.
MATERIAY
233
PKW Afganistan
Interwencja si wielonarodowych w Afganistanie bya bezporedni konsekwencj zamachw terrorystycznych naWorld Trade Center iPentagon z11 wrzenia 2001r. Odpowiedzialnoci za zamachy obciono Al-Kaid Usamy ibn Ladina italibw26 kontrolujcych
Afganistan, naktrego terytorium terroryci posiadali obozy szkoleniowe. Poodrzuceniu
przez przywdc talibw, mu Omara, ultimatum, wktrym Amerykanie dali midzy
inny wydania przywdcw Al-Kaidy, zamknicia terrorystycznych obozw szkoleniowych
iudostpnienia ich domidzynarodowej inspekcji, amerykasko-brytyjskie siy, wspierane przez nieliczne kontyngenty zinnych pastw, dokonay 7 padziernika 2001r. inwazji
naAfganistan27. Gwne dziaania zbrojne trway dokoca 2001r., jednak walki zoddziaami partyzanckimi talibw nieprzerwanie, zrnym nateniem, trwaj dodzi.
22 listopada 2001r. prezydent Aleksander Kwaniewski, nawniosek Rady Ministrw
zjej prezesem Leszkiem Millerem, wyda postanowienie ouyciu polskich wojsk wAfganistanie. 16 marca 2002 r. wysano do Afganistanu 300 polskich onierzy, ktrzy mieli wzi udzia w operacji Trwaa Wolno. Do zada PKW Afganistan nalee miao
przede wszystkim rozminowywanie terenu, ochrona lotniska wKabulu oraz budowa infrastruktury drogowo-mostowej dla si wielonarodowych. Dopocztku 2007r. zadania PKW
wAfganistanie ograniczay si wzasadzie doinynieryjnych28. Jednoczenie od2004r. grupa polskich oficerw suya wdowdztwie Midzynarodowych Si Wsparcia Bezpiecze-
26
27
28
Talibowie wjzyku Pasztunw znaczy uczniowie, ci, ktrzy poszukuj wiedzy, prawdy. Ich nazwa oficjalnie
pojawia si w1994r. Naczele ruchu stan mua Omar. Soni wytworem kultury wojny iortodoksyjnego fundamentalizmu islamskiego. Ruch ten powsta napocztku lat 90. XX w. Ich pojawienie si tokonsekwencja wojny zeZwizkiem Radzieckim ipniejszej afgaskiej wojny domowej. Doruchu talibw przystpowali gwnie ludzie modzi, ktrych wojna zmusia doemigracji. Wzdecydowanej wikszoci Pasztuni wyznaj sunnicki islam. Stowychowankowie medresw, szk koranicznych mieszczcych si wssiednim Pakistanie. W1990r. liczba afgaskich emigrantw znajdujcych si wPakistanie wynosia ponad 3 miliony. Schronienie znajdowali oni gwnie wPendabie. Towanie tam powstao najwicej medresw. Ich
liczb w1997r. obliczano nadwa ip tysica. Cz badaczy uwaa, erzd ipakistaskie suby specjalne posuyli si talibami w celu realizacji swoich wasnych interesw. Wyszkoliy tych bezwzgldnych wojownikw, aby ich rkami przej kontrol nad Afganistanem, jego znacznymi zoami mineralnymi iszlakami komunikacyjnymi. Uchodcy, gwnie ludzie modzi, yjcy w fatalnych obozowych warunkach, widzc nadziej nalepsze ycie, masowo wstpowali dotych instytucji. Zaamani beznadziej ycia stanowili
znakomicie nadawali si doindoktrynacji. Najcenniejszy or, amianowicie ideologi, talibowie zdobyli wanie wmedresach. Pozbawieni tradycyjnego wyksztacenia otrzymywali jedynie odpowiednio zinterpretowan wiedz natemat Koranu, wypowiedzi Mahometa iislamskiego prawa. Pierwsze miesice dziaalnoci talibw byy obiecujce. Pomagali wszystkim tym, ktrzy yli wucisku. Podczas swego pochodu rozprawiali si
zbandami zodziei, skorumpowanymi watakami iinnymi przestpcami. Legenda omiosiernych czarnych
turbanach szybko rozesza si pocaym kraju. Sympatia zczasem przeksztacia si wstrach zpowodu tysicy
ofiar iwdraania przez talibw nazdobytych terytoriach bezwzgldnego prawa szariatu. Podbj Afganistanu
talibowie rozpoczli wlistopadzie 1994r., kiedy zdobyli Kandahar, aju we wrzeniu 1996r. zdobyli stolic
wKabulu, tym samym przejmujc wadz nad pastwem. Wpniejszym okresie talibom stawiay czoa siy
Sojuszu Pnocnego, kontrolujce ok. 10% terytorium kraju. . Jureczyk, Talibw wizja pastwa ijej alternatywa, maszynopis, Bydgoszcz 2005, s.18-21; J. Modrzejewska-Leniewska, Talibowie, Putusk 2001, s.22-29.
R. Przeciszewski, Afgaska operacja, Polska Zbrojna 2002, nr 11, s.12; H. Suchar, Parada zwycistwa wKabulu, Rzeczpospolita 14 listopada 2001, s.6.
Wojsko Polskie (online), http://www.isaf.wp.mil.pl/pl/15.html, PKW Afganistan. Informacje oglne oPKW.
234
stwa (International Security Assistance Force ISAF)29. W2007r. Polska znalaza si wrd
niewielu pastw, ktre wyraziy zgod nauycie swoich onierzy wwalce przeciwko nielegalnym grupom bojowym30. Jednoczenie cay PKW podporzdkowany zosta dowdztwu
ISAF. 30 padziernika 2008r. PKW Afganistan obj dowdztwo nad afgask prowincj
Ghazni. Obecnie dogwnych zada polskich onierzy nale: zapewnienie bezpieczestwa wAfgaskiej Strefie Rozwoju wprowincji Ghazni, ochrona realizowanych projektw
odbudowy, szkolenie afgaskich si bezpieczestwa ikontrola sytuacji naodcinku trasy Kabul Kandahar.
Skad liczbowy PKW Afganistan ulega zmianom31. Wpoowie 2002r. zosta ograniczony do 120 onierzy, a do 2006 r. bya to liczba ok. 100 onierzy w ramach operacji
Trwaa Wolno ikilkunastu oficerw wdowdztwie ISAF wKabulu. Uzasadnieniem tak
niewielkiego udziau polskich SZwmisji wAfganistanie byo ich znaczne zaangaowanie
wIraku. Spotykao si tojednak zkrytyk zestrony sojusznikw zNATO, zarzucajcych
Polsce nierwnowag zaangaowania w misjach zagranicznych na niekorzy tych prowadzonych przez NATO32. 22 listopada 2006r. prezydent Lech Kaczyski, wporozumieniu zrzdem premiera Jarosawa Kaczyskiego, podj decyzj oznacznym wzmocnieniu
PKW wAfganistanie. Namocy postanowienia, wokresie od1 grudnia 2006r. do13 padziernika 2007r. wAfganistanie stacjonowao 1200 polskich onierzy ipracownikw wojska. Wramach IV zmiany PKW wAfganistanie suyo 1600 polskich onierzy, wramach
29
30
31
32
Misja ISAF okrelona jest jako pokojowa. Prowadzona jest napodstawie rezolucji Rady Bezpieczestwa Organizacji Narodw Zjednoczonych (RB ONZ) nr 1386 z20 grudnia 2001r., nr 1510 z13 padziernika 2003r.,
nr 1563 z17 wrzenia 2004r., nr 1623 z13 wrzenia 2005r. inr 1707 z13 wrzenia 2006r. (sytuacji wAfganistanie dotycz rwnie rezolucje RB ONZ nr 1413, 1444, 1776, 1817, 1833, 1890 oraz 1917). Utworzona zostaa napodstawie porozumienia zBonn z5 grudnia 2001r. 11 sierpnia 2003r. dowdztwo nad ISAF przejo
NATO. Pocztkowo dziaalno si ISAF ograniczaa si doobszaru Kabulu iokolic. Przeomem staa si decyzja Bundestagu z24 padziernika 2003r. owysaniu niemieckich wojsk wrejon Kunduz. Odtego momentu misja ISAF obja swoim zasigiem rne rejony kraju. Wlipcu 2006r. ISAF przej dowodzenie nad poudniowymi, awpadzierniku wschodnimi prowincjami kraju, wktrych sytuacja jest najbardziej niestabilna.
Siy wielonarodowe koncentruj si przede wszystkim nadziaaniach wok baz igwnych szlakw komunikacyjnych. Statutowymi celami misji ISAF sobecnie: wsparcie rzdu afgaskiego, prowadzenie operacji wojskowych wcelu ograniczenia zdolnoci powstaczych wroga, organizacja iszkolenie afgaskich si bezpieczestwa, wsparcie spoeczno-ekonomicznego rozwoju Afganistanu. Zob. International Security Assistance
Force ISAF, (online), http://www.isaf.nato.int/mission.html, About ISAF. Mission.
Oprcz Polski zgod nadziaania ofensywne wyraziy midzy innymi Stany Zjednoczone, Wielka Brytania,
Francja iKanada.
Od2005r. PKW stacjonowa rwnie wPakistanie wramach misji humanitarnej NATO Swift Relief . Zob.
Wojsko Polskie (online), http://wojskopolskie.pl/articles/view/3346/222/Polski%20Kontyngent%20Wojskowy%20z%20misj%C4%85%20w%20Pakistanie.html, MON, Polski kontyngent Wojskowy zmisj wPakistanie,
19 grudnia 2005.
W odpowiedzi na krytyk pojawia si koncepcja zwikszenia zaangaowania polskich SZ w Afganistanie
ijednoczesnego przejcia przez polsko-niemiecko-duski Wielonarodowy Korpus Pnoc-Wschd dowdztwa nad ISAF wtrakcie XI zmiany, awic wokresie odsierpnia 2007r. dolutego 2008r. Koncepcja nie doczekaa si realizacji, poniewa NATO przyjo amerykask propozycj reorganizacji struktury dowodzenia
misj. Zamiast rotacyjnego dowodzenia, ustanowiono stae dowdztwo zamerykaskim generaem naczele, ktremu mia podlega zarwno ISAF, jak i operacja Trwaa Wolno. Liczba obsadzanych stanowisk
dowdczych staa si natomiast proporcjonalna dowielkoci kontyngentu danego pastwa. Zob. B. Grka-Winter, Udzia Polski woperacjach pokojowych istabilizacyjnych, Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej
2007, s.268.
MATERIAY
235
V zmiany 2000 onierzy, awramach VII zmiany 2500 onierzy. Nadzie 1 sierpnia
2010r. wPKW Afganistan suyo 2515 polskich onierzy33.
Zaprzysiony 6 sierpnia 2010r. naprezydenta RP Bronisaw Komorowski wkampanii
wyborczej obieca szybkie wycofanie PKW zAfganistanu, czego oczekuje znakomita wikszo spoeczestwa polskiego. Realizacja przedwyborczej obietnicy moe jednak wznacznym stopniu podway wiarygodno Polski jako odpowiedzialnego sojusznika. Niemniej
jednak wyrni moemy kilka czynnikw przemawiajcych za zakoczeniem lub zredukowaniem misji wAfganistanie. Istotny jest czynnik finansowy, czyli koszt misji, szacowany caociowo na1 mld z rocznie34. Wrd najpowaniejszych problemw PKW Afganistan wymieni naley przede wszystkim braki sprztowe. Wrd nich najbardziej widoczny
jest brak wystarczajcej liczby sprawnych migowcw Mi 24, nie wspominajc osamolotach bezzaogowych czy pojazdach typu MRAP (Mine Resistant Ambush Protected Pojazdy odporne nazasadzki minowe). Niemal 1/3 koowych transporterw opancerzonych
(KTO) Rosomak, ktrych coraz wicej zamawia polska armia, uywana jest przez PKW
Afganistan35. Ponadto widoczne s coraz powaniejsze problemy w zapewnieniu bezpieczestwa wasnym onierzom. Do poowy padziernika 2010 r. w Afganistanie zgino
22polskich onierzy, zczego wikszo wcigu ostatnich dwch lat. Mimo znacznego zaangaowania Polska nie czerpie praktycznie adnych korzyci zuczestnictwa wmisji.
Obecnie istniej niewielkie szanse nato, aby misja wAfganistanie zakoczya si sukcesem, tojest zapewnieniem bezpieczestwa wkraju. Gwnym powodem ssystematycznie
odradzajce si siy talibw, ktre intensyfikuj dziaania zbrojne wAfganistanie, zwaszcza wjego poudniowej iwschodniej czci. Talibowie kontroluj ok. 10% terytorium kraju imaj zrnicowane wpywy wpozostaych jego czciach. Wadza prezydenta Hamida
Karzaja wzasadzie ogranicza si doKabulu iokolic. Utrzymuje si onprzy wadzy dziki
stacjonujcym wstolicy amerykaskim onierzom. Naprowincji rzdz lokalni przywdcy klanowi, duchowni ibaronowie narkotykowi. Obok talibw najwiksze zagroenie stanowi bojwki radykalnej frakcji Hizb-e-Islami Gulbuddina Hekmatjara36, lokalne komr33
34
35
36
Dla porwnania wtym samym czasie wAfganistanie suyo 62 415 onierzy amerykaskich, 9500 brytyjskich, 4665 niemieckich, 3750 francuskich, 3300 woskich, 2830 kanadyjskich i1270 hiszpaskich. cznie
wAfganistanie wtym czasie suyo prawie 120 000 onierzy z46 krajw. Zob. International Security Assistance Force ISAF, (online), http://www.isaf.nato.int/troop-numbers-and-contributions/index.php, Troop
numbers and contributions.
Jest toistotne obcienie dla budetu MON, ktrego wydatki na2010r. ustalono napoziomie 25,7 mld z.
Naley zwrci uwag, eok. 2/3 tej sumy stanowi wydatki sztywne, stanowice wypaty iinne wiadczenia
oraz koszt utrzymania infrastruktury. Ponadto 22% budetu MON ma by przeznaczona namodernizacj armii (stanowi toponad 5 mld z). Wydatki zaplanowane wbudecie MON nawojskowe misje pokojowe wynosz 1,9 mld z. Zob. Dziennik Urzdowy Ministra Obrony Narodowej 2010, Decyzja budetowa narok 2010
Nr 55/MON zdnia 16 lutego 2010r., Warszawa, 25 lutego 2010.
Jednostkowy koszt Rosomaka took. 11 mln z. Przynajmniej kilkanacie sztuk polskich Rosomakw ulego zniszczeniu podczas misji wAfganistanie. Trudne warunki klimatyczne powoduj, emaszyny uywane
wAfganistanie starzej si kilkakrotnie szybciej ni te stacjonujce wPolsce.
Gulbuddin Hekmatjar wlatach 70. XX wieku nalea doParczamu, odamu Ludowo-Demokratycznej Partii Afganistanu. Jego zadaniem byo inwigilowanie islamskich ruchw ekstremistycznych, jednak po zapoznaniu si z dziaalnoci tych grup przeszed na ich stron. W 1977 r. zaoy organizacj Hizb-e-Islami,
na ktrej czele stoi do dzi. W okresie radzieckiej interwencji w Afganistanie jego organizacja bya gwnym beneficjentem amerykaskiej pomocy wojskowej przekazywanej za porednictwem pakistaskiego wywiadu (Inter-Services Intelligence ISI) dla afgaskich mudahedinw walczcych zradzieck okupacj. Jego
236
ki Al.-Kaidy iinnych organizacji terrorystycznych oraz nielegalne formacje zbrojne, ktrych liczb szacuje si naok. 1,8 tys., skupiajcych ponad 70 tys. bojownikw37.
Pod koniec lipca 2010r. pojawiy si informacje, esytuacja wAfganistanie jest znacznie gorsza, ni przedstawiano j opinii publicznej w oficjalnych komunikatach. Wynika
tak zdokumentw, doktrych dotary redakcje trzech zachodnich gazet, niemieckiej Der
Spiegel, brytyjskiej Guardian iamerykaskiej New York Times. Wedug redakcji materiay s wiarygodne i stanowi ponad 90 tys. dokumentw, gwnie meldunkw oficerw ionierzy biorcych udzia wmisji wAfganistanie. Dokumenty przedstawiaj niepowodzenia, bdne decyzje ile przeprowadzone operacje wojsk koalicyjnych, atake brutalno dziaania wobec cywilw38. Ponadto wdokumentach znalazy si informacje obezradnoci afgaskich sub bezpieczestwa iwspieraniu talibw przez pakistaski wywiad39.
Wadze amerykaskie ipakistaskie jednoznacznie zaprzeczyy doniesieniom, oskarajc
redakcje gazet osprzyjanie destabilizacji sytuacji wregionie iwzmaganie zagroenie bezpieczestwa Amerykanw iich sojusznikw.
PKW Irak
17 marca 2003r. prezydent Aleksander Kwaniewski podpisa przedoony wniosek rzdu
Leszka Millera iwyrazi tym samym zgod nawysanie doIraku polskich onierzy40. Prezydent argumentowa, eczasem, aby uratowa pokj, trzeba i nawojn41. Polskie wadze dziaay na podstawie nieprawdziwych informacji dostarczonych przez amerykaski
37
38
39
40
41
wielokrotne zdrady wobec rnych frakcji mudahedinw paralioway dziaalno powstacw. W2001r.
Gulbuddin Hekmatjar przeszed nastron talibw. Zob. M. Borkowski, Spory kawaek tortu, Polityka 1996,
nr 47 (2064), s.36.
P. Cywiski, Poconam NATO, Wprost 2009, nr 11 (1366), s.39.
Sposb prowadzenia operacji przez amerykask armi, tj. naduywanie siy zbrojnej, ktre pociga za sob
zbyt wiele ofiar, gwnie wrd ludnoci cywilnej, odduszego czasu jest przedmiotem krytyki ekspertw
imediw wwielu krajach. Zob. R. Kuniar, Droga dowolnoci. Polityka zagraniczna III Rzeczypospolitej, Warszawa 2008, s.302.
Portal Spraw Zagranicznych (online), http://www.psz.pl/tekst-32663/Sytuacja-w-Afganistanie-jest-gorsza-niz-przestawiaja-ja-oficjalne-komunikaty, IAR, Sytuacja wAfganistanie jest gorsza ni przedstawiaj j oficjalne komunikaty, 26 lipca 2010; Gazeta Wyborcza (online), http://wyborcza.pl/1,76842,8176765,Tajne_informacje_o_operacjach_w_Afganistanie_w_zachodniej.html, PAP, Tajne informacje o operacjach w Afganistanie wzachodniej prasie, 26 lipca 2010. Rwnie polscy onierze oskareni zostali ozamanie prawa wojennego wzwizku zostrzelaniem 16 sierpnia 2007r. afgaskiej wioski Nangar Khel, wwyniku ktrego zgino
sze osb, wtym kobiety idzieci. Jak twierdz sprawcy, nastpio towodpowiedzi nadetonacj miny puapki oraz ostrza patrolu. Polscy onierze twierdzili, ezamachowcy wycofali si dowspomnianej wioski. Prokuratura postawia szeciu onierzom zarzut zabjstwa cywilw, za cogrozi doywocie, ajednemu onierzowi atak naniebroniony obiekt cywilny, zkar do25 lat pozbawienia wolnoci. Sprawa toczy si przed Wojskowym Sdem Okrgowym wWarszawie.
Inwazja naIrak, pod kryptonimem Iracka Wolno, rozpocza si 20 marca 2003r. ogodzinie 17.30 czasu
lokalnego. Winterwencji wzio udzia 250 tys. onierzy zgrupowanych wczterech dywizjach. Obok wojsk
amerykaskich ibrytyjskich wdziaaniach zbrojnych wzio udzia 2000 onierzy australijskich oraz symboliczne kontyngenty zinnych pastw, m.in. zHiszpanii, Portugalii, Czech, Wgier, atake 198 polskich onierzy. Dnia 1 maja 2003r. prezydent George W. Bush ogosi zakoczenie gwnych dziaa wojennych wIraku.
ML, Wojna dla pokoju, Gazeta Wyborcza 19 marca 2003, s.6.
MATERIAY
237
ibrytyjski wywiad oposiadaniu przez iracki reim broni masowego raenia ijego wsppracy zmidzynarodow siatk terrorystyczn Al-Kaidy42. Jak si jednak wydaje, gwnymi
powodami uczestnictwa Polski winterwencji ipniejszej stabilizacji Iraku byo tradycyjne poparcie dla Stanw Zjednoczonych itraktowanie ich jako ostatecznego gwaranta bezpieczestwa43. Dodatkowym powodem moga by ch podniesienia rangi Polski naarenie midzynarodowej. Niesuszny wydaje si natomiast zarzut dziaania wcelu osignicia
przez Polsk korzyci ekonomicznych ifinansowych44.
Zaskakujce byo, e polskie wadze zdecydoway si na udzia w interwencji w Iraku bez autoryzacji ze strony RB ONZ. Polskie wadze popary argumentacj amerykask, edodatkowa rezolucja, sankcjonujca uycie siy wobec Iraku, jest niepotrzebna, poniewa Irak nie stosuje si doadnych rezolucji. Wskazano, eiracki reim zama zapisy
czternastu kolejnych rezolucji ONZ. Wedug polskich wadz rezolucja nr 144145 z8 listopada 2002r., wpoczeniu zwczeniejsz rezolucj nr 67846 z29 listopada 1990r. irezolucj nr 68747 z3 kwietnia 1991r., bya wystarczajca dopodjcia dziaa militarnych. Stanowisko tozostao podwaone przez sekretarza generalnego ONZ Kofiego Annana, ktry
15wrzenia 2004r. owiadczy, ewojna wIraku bya bezprawna48.
3 wrzenia 2003 r. Polska oficjalnie obja dowdztwo nad Wielonarodow Dywizj
Centrum-Poudnie (Multi-National Division Central-South MND CS). Pod polskim
dowdztwem znalazo si ok. 9,2 tys. onierzy z 24 pastw. Powojenny Irak podzielony
zosta przez Amerykanw na cztery strefy, przy czym dowodzenie nad stref rodkowo-poudniow objli Polacy49. Strefa ta bya najmniejsza i obejmowaa obszar 65 632 km,
zamieszkany przez 4955 tys. osb50. W jej skad wchodziy prowincje: Nadaf, Kadisi42
43
44
45
46
47
48
49
50
Byy todwa gwne powody administracyjne ataku naIrak ioba okazay si nieprawdziwe. Wrd innych
przyczyn interwencji wIraku wymieniano przede wszystkim ch obalenia zbrodniczego reimu Saddama
Husajna, czynnik surowcowy, naciski wysokich przedstawicieli administracji amerykaskiej ydowskiego pochodzenia, osobist krucjat prezydenta GeorgeaW. Busha iwzmocnienie pozycji Stanw Zjednoczonych
naBliskim Wschodzie.
30 stycznia 2003r. premier Leszek Miller podpisa tzw. List omiu, wktrym premierzy omiu pastw poparli polityk GeorgeaW. Busha naBliskim Wschodzie. Zob. K. Darewicz, Wielkie znaczenie wizi transatlantyckiej, Rzeczpospolita 4 lutego 2003, s.6.
Tu przed interwencj w Iraku minister spraw zagranicznych (SZ) Wodzimierz Cimoszewicz powiedzia,
ePolska jest zainteresowana udziaem weksploatacji irackich z ropy naftowej, anajlepiej pozyskaniem
wasnych z w Iraku. Wypowied ministra postawia polskie wadze w niekorzystnym wietle, poniewa
wywoaa wraenie, eropa naftowa moga by celem udziau winterwencji imisji wIraku.
United Nations Organization (online), http://daccess-ods.un.org/TMP/8894420.html, United Nations Security Council Resolution 1441 (2002), 8 listopada 2002.
United Nations Organization (online), http://daccessdds.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/575/28/
IMG/NR057528.pdf?OpenElement, United Nations Security Council Resolution 678 (1990), 29 listopada 1990.
United Nations Organization (online), http://daccessdds.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/596/23/
IMG/NR059623.pdf?OpenElement, United Nations Security Council Resolution 687 (1991), 3 kwietnia 1991.
Przeprowadzenie interwencji zbrojnej bez autoryzacji RB ONZ byo pogwaceniem prawa midzynarodowego. W myl Karty Narodw Zjednoczonych RB ONZ jest jedynym organem, ktry moe wyda zgod
nazastosowanie sankcji zbrojnych. Zob. R. Kwiecie, Interwencja zbrojna anaruszenie suwerennoci pastwa
wprawie midzynarodowym, Sprawy Midzynarodowe 2004, nr 1, s.80.
Nad stref pnocn irodkowo-pnocn dowdztwo objli Amerykanie, anad stref poudniow Brytyjczycy.
Rzecznik Praw Obywatelskich (online), http://www.rpo.gov.pl/pliki/1169821584.pdf, Obecno polskich onierzy wIraku.
238
ja, Karbala, Babil i Wasit, a najwiksze jej miasta to Karbala, Al-Hilla, Al-Kut i Diwanija51. Wraz z wycofywaniem kontyngentw wojskowych z poszczeglnych pastw strefa rodkowo-poudniowa ulegaa redukcji. Podczas ostatniej, X zmiany PKW Polacy odpowiadali jedynie za prowincj Kadisija. Rwnie PKW by stopniowo redukowany. Oile
podczas Izmiany PKW wIraku suyo ok. 2500 onierzy, otyle wIV ok. 1700 onierzy, awVI ju tylko ok. 900 onierzy. Zewzgldu nasytuacj wIraku charakter misji kilkakrotnie ulega zmianie. Pierwsze trzy zmiany okrelane byy jako stabilizacyjne. Zmiana IV miaa status stabilizacyjno-szkoleniowy, zmiana V szkoleniowo-stabilizacyjny,
VI szkoleniowo-doradczy, a zmiany VII i VIII doradczo-szkoleniowy. Ze wzgldu
naokresowe wzmoenie walk partyzanckich zmiana IX ponownie przyja charakter stabilizacyjny idoradczo-szkoleniowy.
Wraz zezmian statusu misji ewoluoway zadania polskich onierzy. Wrd nich znajdoway si przede wszystkim przedsiwzicie ukierunkowane nazapewnienie bezpieczestwa, takie jak prowadzenie patroli, rozminowywanie terenu ilikwidacja arsenaw broni.
Bardzo wanym elementem byo szkolenie irackich sub bezpieczestwa, przede wszystkim onierzy 8. Irackiej Armii. Polacy wspierali Irakijczykw w organizowaniu wadzy,
midzy innymi poprzez zabezpieczenie wyborw. Bardzo istotna bya dziaalno CIMIC,
ktry zrealizowa tysice projektw zwizanych zodbudow infrastruktury, gwnie sieci
elektrycznej iuzdatniania wody, zorganizowaniem administracji rzdowej ipomocy humanitarnej52.
W padzierniku 2008 r. nastpio wycofanie PKW z Iraku, co stanowio realizacj
przedwyborczej obietnicy Platformy Obywatelskiej (PO) i nowego rzdu Donalda Tuska
ibyo zgodne zoczekiwaniami spoeczestwa polskiego53. Wikszo ekspertw ikomentatorw nawiecie interwencj wIraku uznaa za powany bd polityczny, ktry przyczyni si dopogbienia destabilizacji Bliskiego Wschodu. Dziaania polskich onierzy wIraku zostay jednak bardzo dobrze ocenione zarwno przez polskie, amerykaskie, jak iirackie wadze. Prowincja Kadisija, wktrej polscy onierze pozostali dokoca penionej misji stabilizacyjnej, faktycznie staa si jedn znajbezpieczniejszych prowincji wIraku. Nie
uniknito jednak bdw. Najwikszym problemem, zwaszcza podczas pierwszych zmian,
byo uzbrojenie polskich onierzy iniewystarczajce przygotowanie dowykonywania zada ocharakterze bojowym. Pojawiay si rwnie pewne bdy logistyczne iproceduralne.
Utrudniay one dowodzenie dywizj izarzdzanie bazami wojskowymi, jednak wtak powanym przedsiwziciu byy trudne douniknicia. Okresowo pojawiay si rwnie za-
51
52
53
Pocztkowo brygada hiszpaska odpowiedzialna bya za prowincje Kadisija iNadaf, ukraiska za prowincj
Wasit, apolska za prowincje Karbala iBabil. Caoci strefy dowodzi niezmiennie polski genera, ktry zmienia si wraz zproczn rotacj kontyngentu.
R. Jakubczak, Polska w stabilizacji Iraku, [w:] Dziaania stabilizacyjne Polskiego Kontyngentu Wojskowego
wIraku, red. R. Jakubczak, Supsk 2007, s.60.
PKW wycofa si z Iraku jako jeden z ostatnich. W sierpniu 2010 r., zgodnie z decyzj prezydenta Baracka Obamy, Amerykanie wycofali jednostki bojowe, pozostawiajc do2011r. jedynie jednostki zajmujce si
szkoleniem irackich si bezpieczestwa. Liczba tych jednostek jest jednak znaczna i oscyluje w granicach
50tys. onierzy, cosugeruje, ewrazie koniecznoci bd one mogy by wykorzystywane rwnie woperacjach ocharakterze bojowym, dla wsparcia Irakiej armii.
MATERIAY
239
rzuty owychodzenie poza stabilizacyjny mandat misji iudzia wdziaaniach ozbyt ofensywnym charakterze54. Podczas misji wIraku zgino 22 polskich onierzy.
Polacy nie odnieli wymiernych korzyci ztej trudnej misji. Nadzieje nadue kontrakty nairackim rynku zostay szybko rozwiane. Amerykanie nie spenili wzasadzie adnego zestawianych przez stron polsk postulatw. Nie nawizano cilejszej wsppracy gospodarczej zeStanami Zjednoczonymi, awsparcie dla modernizacji polskiej armii okazao si znikome. Budowa tarczy antyrakietowej wPolsce zostaa wstrzymana, aprzeniesiony
doPolski system rakietowy Patriot okaza si niekompletny. Nie zaatwiono nawet pozornie prostej sprawy zniesienia wiz dla obywateli polskich wyjedajcych doStanw Zjednoczonych. Dyskusyjne jest podniesienie rangi polski naarenie midzynarodowej. Wprawdzie Polska podejmujc si tak trudnego zadania, umocnia swoj pozycj wNATO ipodniosa wiarygodno w Stanach Zjednoczonych, jednak jednoczenie popada okresowo
w do powany spr polityczny z pastwami koalicji antywojennej55. Pozytywem byo
zdobycie cennego dowiadczenia przez polskich onierzy ioficerw, jednak rwnie dobrze
mogo ono by zdobyte namisji wAfganistanie.
PKW Syria iPKW Liban

Zaangaowanie polskich onierzy na Wzgrzach Golan byo konsekwencj wojny
izraelsko-arabskiej z1973r.56 Wokresie odczerwca 1974r. dogrudnia 1979r. polscy onierze dziaali wSyrii jako Polska Wojskowa Jednostka Specjalna (PWJS), wramach Drugich Doranych Si Narodw Zjednoczonych (Second United Nations Emergency Force
UNEF II). Po wyganiciu mandatu UNEF II, PWJS wycofaa si z kraju, a zastpi j
wzmocniony liczebnie PKW wSyrii. Wlatach 1974-1979 wSyrii suyo 90 polskich onierzy, w latach 1979-1992 150 onierzy, a w latach 1993-2009 360 onierzy. W latach 1991-1994 funkcj dowdcy Si Rozdzielajco-Obserwacyjnych ONZ (United Nations
Disengagement Observer Forces UNDOF) peni gen. dyw. Roman Misztal, a w latach
2003-2004 gen. dyw. Franciszek Ggor.
W latach 19741993 podstaw polskiego komponentu stanowi POLLOG, czyli polska kampania logistyczna. Polska jednostka zajmowaa si przede wszystkim rozminowywaniem terenu, niszczeniem rodkw bojowych, transportem ludzi, sprztu, materiaw
54
55
56
. Jureczyk, Polska misja wIraku. Implikacje dla Iraku iPolski, Bydgoszcz 2010, s.234-236.
Decydujc si napoparcie amerykaskiej polityki, Polska popada wpowany spr polityczny zpartnerami
zUE, przewodzcymi tzw. koalicji antywojennej, czyli Francj iNiemcami, oraz ssiedni Rosj.
6 padziernika 1973r., wdniu gwnego wita ydowskiego Jom Kippur (Dzie Sdu), poczone wojska
syryjsko-egipskie, wspierane przez onierzy z Iraku, Maroka, Algierii, Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu, Tunezji, Sudanu i Jordanii, rozpoczy dziaania zbrojne przeciwko armii izraelskiej. W cigu niespena dwch
tygodni wojska izraelskie przejy inicjatyw, zbliajc si doKairu iDamaszku. Trzy kolejne rezolucje RB
ONZ nr 338, nr 339 inr 340 wzywajce strony dowycofania wojsk nie przyniosy skutku. Namocy rezolucji nr 340 utworzono siy UNEF II wliczbie 7 tys. onierzy (pierwsze zostay utworzone pokryzysie sueskim z1956r.). Dziki mediacji Henryego Kissingera 31 maja 1974r. Syria iIzrael podpisay porozumienie orozdzieleniu wojsk wrejonie Wzgrz Golan, gdzie namocy rezolucji RB ONZ nr 350 wprowadzono siy
UNDOF. Zob. J. Kukuka, Historia wspczesnych stosunkw midzynarodowych 1945-2000, Warszawa 2007,
s.226-227; J.Markowski, Polska woperacjach pokojowych. Operacje pokojowe ONZ, Warszawa 1994, s.43.
240
iywnoci midzy bazami, uzdatnianiem wody, napraw pojazdw, remontem budynkw

i leczeniem ludzi57. W 1993 r. POLLOG zosta zlikwidowany. Na jego miejsce powoano
POLBATT, czyli batalion piechoty, ktry zastpi wycofujc si fisk jednostk operacyjn FINBATT58. POLBATT przej odpowiedzialno za poudniowy sektor rozgraniczenia wojsk izraelskich isyryjskich odugoci 50 km. iszerokoci 9 km. Dojego zada naleao przede wszystkim utrzymywanie posterunkw, monitorowanie obszaru, patrolowanie
przydzielonej strefy buforowej rozdzielajcej wojska izraelskie isyryjskie oraz ochrona cywilw ipersonelu ONZ59.
Dziaalno zarwno POLLOG-u, jak i POLBATT-u zostaa bardzo pozytywnie oceniona. Nauroczystociach wobozie Ziouani, koczcych udzia polskich onierzy wmisji, dowdca UNDOF gen. Wolfgang Jilke powiedzia, eby todla niego wielki honor dowodzi onierzami znad Wisy60.
Naterytorium Libanu polska zaangaowaa swoje siy dopiero 20 lat powybuchu wojny
wtym kraju61. Wkwietniu 1992r., naprob sekretarza generalnego ONZ, domiejscowoci
57
58
59
60
61
J. Babula, Wojsko Polskie 1945-1989. Prba analizy operacyjnej, Warszawa 1998, s.265.
G. Ciechanowski, onierze polscy w misjach i operacjach pokojowych poza granicami kraju w latach 1953-1989, Toru 2009, s.178.
T. Koodziejczyk, Udzia onierzy Wojska Polskiego wmisjach pokojowych ONZ naBliskim Wschodzie wlatach 1973-2004, [w:] Operacje pokojowe iantyterrorystyczne wprocesie utrzymania bezpieczestwa midzynarodowego wlatach 1948-2004, red. D. Kozerawski, Toru 2006, s.85.
Cyt. za: Wojsko Polskie (online), http://www.wojsko-polskie.pl/articles/view/14296/160/Przekazanie%20
obowi%C4%85zk%C3%B3w%20pod%20b%C5%82%C4%99kitn%C4%85%20flag%C4%85.html, Robert Winiszewski, Przekazanie obowizkw pod bkitn flag, 26 padziernika 2009.
Misja jest konsekwencj kryzysu libaskiego zdrugiej poowy lat 70. XX w. Dobrobyt Libanu, porwnywanego wczeniej zeuropejsk Szwajcari, zaama si, gdy do1974r. najego terytorium znalazo si ponad 200
tys. uchodcw palestyskich. W kraju nastpia powana zmiana proporcji wyznaniowych na rzecz muzumanw. Sytuacj destabilizowali szyiccy fedaini, skupieni w obozach przy granicy z Izraelem. Libascy
chrzecijanie oskarali ich oprowokowanie ssiada akcjami terrorystycznymi iciganie nakraj izraelskich
bombardowa odwetowych. Impulsem dowybuchu walk religijnych byo zamordowanie przez Palestyczykw 15 kwietnia 1975r. czworo chrzecijan. Bejrut, cieszcy si mianem Genewy Bliskiego Wschodu, sta si
gwnym polem walki, przez cozosta doszcztnie zniszczony. Wczerwcu 1976r. doLibanu wkroczya armia syryjska. Syria nigdy nie uznawaa niepodlegoci ssiedniego pastwa iprbowaa podporzdkowa sobie tamtejszych Palestyczykw. Liga Pastw Arabskich (LPA), nie bdc wstanie powstrzyma interwentw, nadaa im status si pokojowych. J. Polit, Bliski Wschd wogniu, [w:] Historia polityczna wiata XX wieku. 1945-2000, red. M. Bankowicz, Krakw 2004, s.459; Wspierana przez Izrael chrzecijaska Falanga zLibanu stawiaa opr siom syryjskim, Palestyczykom oraz libaskim komunistom. Wmarcu 1978r., wreakcji napalestyskie ataki terrorystyczne naIzrael, ktrych sprawcy atakowali zterenu Libanu, dopoudniowego Libanu wkroczya armia izraelska. Wycofujce si wojska izraelskie zastpiy Tymczasowe Siy Zbrojne ONZ wLibanie (United Nations Interim Force in Lebanon UNFIL). 6 czerwca 1982r. 30 tys. onierzy
izraelskich wzio udzia woperacji Pokuj dla Galilei. Pozajciu poudniowego Libanu wojska izraelskie ruszyy naBejrut, ktry znalaz si pod ich okupacj. Przy porednictwie Stanw Zjednoczonych Izrael zawar
zLibanem porozumienie, namocy ktrego mia wycofa swoje wojska zkraju. Wojska miaa rwnie wycofa Syria, czego nie uczynia. Wzwizku ztym Izrael pozostawi onierzy napoudniu Libanu. Popresj opinii publicznej Izrael rozpocz wycofywanie wojsk w1985r., jednak utrzyma kontrol nad poudniowym Libanem za porednictwem Armii Poudniowego Libanu. Zob. A. Gruszczak, Liban. Anarchia iwojna domowa,
[w:] Historia polityczna, s.458-459; Wdrugiej poowie lat 80. XX w. Armia Poudniowego Libanu walczya przede wszystkim zeskonfliktowanymi prorosyjskim Amalem iproiraskim Hezbollahem. We wrzeniu
1988r. naczele libaskiego rzdu stan dowdca libaskiej armii rzdowej, gen. Michel Aoun, ktry, przy
wsparciu Iraku, rozpocz wojn wyzwolecz przeciwko Syrii. Wreakcji Syria doprowadzia dostworzenia
zjednoczonego frontu skupiajcego m.in. Amal i Hezbollah. Doprowadzi on do obalenia rzdu Aouna
MATERIAY
241
Naquora wLibanie trafia Polska Wojskowa Jednostka Medyczna (PWJM) wliczbie 80 onierzy. W latach 1994-1996 w Libanie stacjonowao ok. 550 polskich onierzy, w latach
1996-2002 ok. 630 onierzy, wlatach 2002-2005 ok. 240 onierzy62, wlatach 2006-2007
ok. 320 onierzy, a w latach 2007-2009 ok. 500 onierzy63. Byy to jednostki medyczne,
logistyczne, inynieryjne, awostatnim okresie misji rwnie operacyjne. Wlatach 1994-1996 gen. bryg. Stanisaw Woniak peni funkcj dowdcy UNFIL.
Polacy rozlokowani byli w miejscowociach Jwayya, Mrjayoun, Naquora, Tibnin.
Wczasie misji ewoluoway zadania polskich onierzy. Wrd nich przede wszystkim leao udzielanie pomocy medycznej ofiarom dziaa zbrojnych, rozminowywanie terenu, naprawa sprztu wykorzystywanego przez UNFIL, magazynowanie oraz transport materiaw iproduktw dorejonu operacyjnego, ewakuacja ludnoci zterenw zagroonych ipomoc humanitarna64. PoII wojnie libaskiej zdrugiej poowy 2006r. dozada polskich onierzy naleao rwnie utrzymanie bezpieczestwa wstrefie odpowiedzialnoci, monitorowanie przestrzegania warunkw zawieszenia broni, utrzymywanie posterunkw, patrolowanie terenu, ochrona konwojw, wsparcie armii libaskiej ipomoc wrealizacji projektw ONZ65.
Misja polskich onierzy w Libanie dobiega koca 1 grudnia 2009 r. Uczestniczyo w niej 31 zmian PKW. Dziaania polskiego kontyngentu zostay pozytywnie ocenione
przez sojusznikw. Stanowisko takie przedstawi midzy innymi dowdca Sektora Wschd,
w ktrym suyli Polacy, gen. bryg. Richardo Alvarez-Espejo Garcia. Podczas uroczystoci opuszczenia polskiej flagi wobozie Cervantes, wysoko oceni profesjonalizm, morale idyscyplin wojskow polskich onierzy66. Decyzja ozakoczeniu misji uznana zostaa
przez cz generalicji za zbyt pochopn. Przykadowo gen. Stanisaw Koziej uwaa, enaleao zwikszy kontyngent wLibanie zamiast umacnia kontyngent wAfganistanie, gdy
wedug niego tamten region jest znacznie waniejszy zpunktu widzenia polskich interesw
62
63
64
65
66
irozprawy zchrzecijask armi libask. Wspierany przez Syryjczykw nowy rzd Urama Karamiego doprowadzi dorozbrojenia wszystkich libaskich formacji militarnych, oprcz proiraskiego Hezbollahu iproizraelskiej Armii Poudniowego Libanu. 22 maja 1991r. Syria iLiban podpisay ukad oprzyjani iwsppracy, ktry by rwnoznaczny zezgod nauzalenienie Libanu odSyrii. Zob. A. Gruszczak, Liban: Klska si
chrzecijaskich, [w:] Historia polityczna, s.709-711.
Redukcja zarwno si UNFIL, jak iPKW wLibanie moliwa bya wzwizku zwycofaniem si zLibanu wojsk
izraelskich istopniow stabilizacj sytuacji wkraju. By tookres najbardziej spokojny, awPolsce misja otrzymaa przydomek Wojskowego Domu Wypoczynkowego. Najpowaniejszym problemem, z jakim zmagali
si wtym okresie polscy onierze, byy wysokie temperatury. Wojsko Polskie (online), http://www.wojsko-polskie.pl/articles/view/14477/219/Koniec%20misji%20w%20Libanie,%20bydgoscy%20logistycy%20w%20
domu%20-%20refleksja.html, Pawe Wsowicz, Koniec misji wLibanie, bydgoscy logistycy wdomu refleksja,
8 grudnia 2009.
Ponowne zwikszenie kontyngentu byo konsekwencj tzw. II wojny libaskiej, ktra rozpocza si 12 lipca
2006r. atakiem wojsk izraelskich wreakcji narakietowe ostrzelanie przez Hezbollah izraelskich miast przygranicznych.
Departament Wychowania i Promocji Obronnoci MON, Polacy w subie pokoju 1953-2003, Warszawa
2003, s.53.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych (online), http://www.msz.gov.pl/Udzial,wojska,w,misjach,stabilizacyjnyc
h,i,pokojowych,9162.html, Udzia wojska polskiego ipolicji wmisjach stabilizacyjnych ipokojowych, 7 lutego
2007.
Wojsko Polskie (online), http://www.wojsko-polskie.pl/articles/view/14307, Tomasz Roniakowski, XXXI
zmiana PKW UNFIL Flaming Home, 28 padziernika 2010.
242
strategicznych. Wskazywa take moliwo wysania namisj oprcz logistykw rwnie

jednostki bojowe, powietrzno-desantowe izmechanizowane. Jednostki te miay wspomc
armi libask wrozbrajaniu Hezbollahu napoudniu kraju67.
Zaskakujce byo skierowanie przez rzd doSejmowej Komisji Spraw Zagranicznych
napocztku czerwca 2010r. dokumentu pt. Memorandum oporozumieniu midzy Organizacj Narodw Zjednoczonych arzdem Rzeczypospolitej Polskiej owydzieleniu zasobw do Tymczasowych Si Organizacji Narodw Zjednoczonych w Republice Libaskiej (UNIFIL). Zgodnie znim doLibanu miao zosta ponownie wysanych 328 polskich
onierzy. Staoby si tak, gdyby Sejm zatwierdzi dokument, apniej podpisa go prezydent68. Rzecznik MON poinformowa, edokument toniezbdna formalno douzyskania
odONZ zalegych pienidzy za udzia wmisji69.
28 grudnia 2009r. doportu wSzczecinie wpyn statek zostatnim transportem sprztu, wktry wyposaone byy PKW wLibanie iSyrii. Cz sprztu pozostaa naterenie misji, poniewa koszt transportu przewysza jego warto rynkow70. Decyzja o zakoczeniu misji naWzgrzach Golan iwLibanie bya konsekwencj zmiany strategii MON wobec uczestnictwa w misjach wielonarodowych. Nastpia reorientacja wysikw polskich
SZ na rzecz misji prowadzonych przez NATO i UE, kosztem misji organizowanych pod
auspicjami ONZ. Zapisane zostao tomidzy innymi we wspomnianej wczeniej Strategii obronnoci RP z2009r.71 iwStrategii udziau Si Zbrojnych RP woperacjach midzynarodowych z 2009 r.72. Istotnym, a moe nawet gwnym czynnikiem majcym wpyw
67
68
69
70
71
72
Portal internetowy Portalisko (online), http://www.news.portalisko.pl/news/view/876/gen_koziej_o_misji_w_libanie, Gen. Koziej omisji wLibanie.

Rzeczpospolita (online), http://www.rp.pl/artykul/68342,491263_Polscy_zolnierze_wroca_na_misje_ONZ_w_Libanie__.html, Dorota Koakowska, Edyta ema, Polscy onierze wrc na misj ONZ w Libanie?,
8czerwca 2010.
Gdyby wrzeczywistoci zakoczono misj po20 latach, aponiespena roku j wznowiono, byaby tosytuacja
kuriozalna, rwnoznaczna zprzyznaniem si rzdu dobdu wsprawie zakoczenia misji wLibanie.
Wojsko Polskie (online), http://www.wojsko-polskie.pl/articles/view/14526/160/Ostatni%20transport%20
z%20Syrii%20i%20Libanu.html, Sawomir Mrowiski, Ostatni transport zSyrii iLibanu, 30 grudnia 2009.
W pkt 30 zapisano, e jednym z gwnych celw strategicznych RP w dziedzinie obronnoci jest zaangaowanie w midzynarodowe operacje reagowania kryzysowego, prowadzone w pierwszej kolejnoci przez
NATO iUE, atake przez ONZ czy wramach doranych koalicji. Wpkt. 46 zapisano, eWprzypadku wystpienia kryzysu wdalszym otoczeniu Polski, gdy dojdzie dozaangaowania NATO lub UE, Rzeczpospolita Polska namocy decyzji uprawnionych organw, bdzie gotowa douczestniczenia wdziaaniach sojuszniczych. Postawa taka wynika zeznaczenia, jakie maj dla Polski NATO iUE. Wpkt 20 zapisano, eCzonkostwo wSojuszu Pnocnoatlantyckim iUnii Europejskiej oraz strategiczne partnerstwo zeStanami Zjednoczonymi Ameryki jest gwnym punktem odniesienia dla polskiej polityki zagranicznej iobronnej. ywotnie wane dla Polski jest, aby NATO iUE umacniay swoj pozycj naarenie midzynarodowej, podnoszc
tym samym poziom bezpieczestwa pastw czonkowskich. Zob. MON, Strategia obronnoci 2009, Warszawa
2009.
WStrategii udziau Si Zbrojnych RP woperacjach midzynarodowych zapisano, epriorytetowe znaczenie
dla polskiej racji stanu maj operacje prowadzone przez NATO iUni Europejsk. Zaangaowanie polskiego
wojska wtakie operacje podnosi presti naszego kraju idaje moliwo wpywu naprocesy decyzyjne wtych
organizacjach. Udzia Si Zbrojnych RP wmisjach midzynarodowych wie si take zpotrzeb osignicia interoperacyjnoci zsiami NATO iUE. Douycia Si Zbrojnych RP poza granicami kraju najbardziej podana jest autoryzacja mandatu przez Rad Bezpieczestwa ONZ wformie rezolucji lub legitymizacja dziaa napodstawie Karty Narodw Zjednoczonych, cho nie jest ona konieczna. Zob. Kancelaria Prezesa Rady
Ministrw (online), http://www.premier.gov.pl/rzad/legislacja/dokumenty_rady_ministrow/strategie/id:951,
Strategia udziau
MATERIAY
243
nazakoczenie misji wLibanie inaWzgrzach Golan byy kwestie finansowe. Wdroony

wlutym 2009r. program oszczdnociowy rzdu Donalda Tuska dotyczy rwnie MON,
ktry musia ograniczy wydatki o1,9 mld z73. Jednym zelementw planu oszczdnociowego byo zakoczenie uczestnictwa polskich kontyngentw wmisjach wojskowych prowadzonych pod auspicjami ONZ.
Podsumowanie
Szef Sztabu Generalnego gen. Franciszek Ggor oceni, e misje w Libanie i na Wzgrzach Golan byy dla polskiej armii szko podstawow, misje naBakanach szko redni
amisje wAfganistanie iIraku uniwersytetem74. Sugerowana przez NATO liczba onierzy
uczestniczcych wmisjach poza granicami kraju to8% liczby Wojsk Ldowych75. Wpierwszej poowie 2010r. wmisjach zagranicznych uczestniczyo 2640 polskich onierzy76. Wiceminister ON Stanisaw Komorowski za optymaln liczb polskich onierzy sucych
poza granicami kraju wskaza wideki midzy 3200 a3800 onierzy.
Wojsko Polskie powinno uczestniczy w misjach wojskowych w rnych czciach
wiata, a wic, w zalenoci od potrzeb, rwnie w regionie Bliskiego Wschodu. Wysanie onierzy namisj powinno by jednak kadorazowo poprzedzone szczegow analiz
nie tylko sytuacji kryzysowej ikontekstu midzynarodowego, ale rwnie moliwoci Polski wkontekcie skutecznej partycypacji wmisji. Przede wszystkim naley zbada, czy pastwo nasze sta namisj iczy dysponuje ono odpowiednim zapleczem logistycznym, sprztowym i osobowym. Ponadto priorytetowymi dla Polski powinny by misje prowadzone
w jej najbliszym otoczeniu i misje prowadzone przez organizacje, na ktrych nasz kraj
opiera wasne bezpieczestwo, tj. NATO iUE. Ostatnim, ale rwnie wanym czynnikiem,
powinna by analiza potencjalnych korzyci istrat, gwnie napaszczyznach politycznej,
ekonomicznej, wojskowej iludzkiej.
73
74
75
76
Gazeta Prawna (online), http://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/112856,klich_podpisal_decyzje_ws_oszczednosci_w_budzecie_mon.html, PAP, Klich podpisa decyzj wsprawie oszczdnoci wbudecie
MON, 11 lutego 2009.
Serwis informacyjny portalu internetowego Wirtualna Polska (online), http://wiadomosci.wp.pl/
kat,1342,title,MON-Polska-nie-moze-uczestniczyc-we-wszystkich-misjach,wid,12059177,wiadomosc.html?ticaid=1aa63, PAP, bart, MON: Polska nie moe uczestniczy we wszystkich misjach, 9 marca 2010.
Wojska Ldowe Si Zbrojnych RP licz obecnie ok. 60 tys.
W2003r. liczba tawynosia ok. 5 tys. Polacy suyli wtedy w18 misjach wrnych rejonach wiata, wtym
najwikszy, 2,5-tysiczny kontyngent, stacjonowa wIraku.
244
The use of Polish Military Contingent in peace and stabilisation missions

in the southwestern Asia in the first decade of the 21st century.
From involvement to withdrawal
Summary
The article is devoted to the evaluation of the Polish involvement in the process
of stabilising the political situation in selected regions of Asia and its political and
military consequences for Poland. The writer states that, regardless the divergence
in defining the concept of peace missions, their effectiveness and political significance, the Polish army should actively participate in the processes of stabilising
the international situation under the auspices of international organisations. This
involvement will significantly determine the Polish position on the international
arena. However, it is legitimite to adopt a concept that what should be a priority
for Poland are the missions carried out in their nearest sorroundings and the missions conducted by organisations on which Poland relies as regards its own safety,
i.e. NATO and the EU. Furthermore, the decision on the involvement in stabilisation
actions should be preceded by a detailed analysis of not only the crisis situation, the
international context and potential benefits and losses, carried out principally on
the political, economic, military and human level. An equally important element of
these analyses should be an evaluation of the state possibilities in the context of an
effective participation in a mission.
Marcin LASO
Akademia Krakowskia im. Frycza Modrzewskiego
Zmiana charakteru obecnoci

Polskiego Kontyngentu Wojskowego wAfganistanie.
Prba analizy
Autor podj prb oceny polskiego zaangaowania militarnego w Afganistanie.
Jego zdaniem decyzja o wycofaniu Polskiego Kontyngentu Wojskowego z udziau w misji stabilizacyjnej powoduje jednak okrelone konsekwencje polityczne,
zwaszcza w aspekcie realizacji polskich zobowiza wobec NATO. Wprowadzenie
w ycie zapowiedzi prezydenta Bronisawa Komorowskiego o wycofaniu Polskiego Kontyngentu Wojskowego (PKW) zAfganistanu w2012r. wymaga oceny tej decyzji oraz wskazania jej uwarunkowa, moliwoci realizacji ipotencjalnych konsekwencji.
1. Czy siy specjalne sodpowiedzi napolskie oczekiwania

dotyczce opuszczenia Afganistanu?
Zgodnie z przedstawion w trakcie szczytu NATO w Pradze ide Polska miaa rozwija
wojska specjalne1. Jednak dziaania z tym zwizane zaczy przybiera widoczne ramy
od2006r., kiedy toRadosaw Sikorski, penicy urzd Ministra Obrony Narodowej ogosi, i powstanie Dowdztwo Wojsk Specjalnych (DWS), a komandosi stanowi bd
od1do2% liczebnoci armii (czyli ok. 3000 onierzy, stan na2006r.). Fakt, einformacja tazostaa przedstawiona 12 czerwca 2006 roku podczas obchodw wita Wojskowej
Formacji Specjalnej GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej (dalej
GROM), nada jej szczeglne znaczenie. Dalej idce zapowiedzi na ten temat i dziaania
podjto wkolejnych miesicach 2006 inapocztku 2007r. Planowano powoanie oddzielnego rodzaju si zbrojnych iwskazano, ewchodzce wjego skad jednostki bd liczyy
cznie ok. 2000 onierzy. Warto wtym miejscu wskaza, bomoe toby istotne dla dalszych rozwaa, ebdcy wtedy wopozycji Bronisaw Komorowski krytykowa ten pomys, stwierdzajc: Torobienie sztucznych podziaw ibaaganu. Jednostki specjalne powinny dziaa tak jak dotychczas2. Podebatach dotyczcych ksztatu dowdztwa ijego charakteru oraz miejsca funkcjonowania doszo dopowoania DWS. Za pierwsz siedzib obrano
Bydgoszcz, cojednak nie znajdowao wystarczajcego merytorycznego uzasadnienia, adoszukiwano si go wtym, eztego miasta pochodzi minister Sikorski.
1
Zob. szerzej natemat istoty ispecyfiki si specjalnych idziaa specjalnych np.: H. Krlikowski, K. Pitkowski, Miejsce si specjalnych wsystemie obronnym RP, Nowa Technika Wojskowa, 3/2004, s.15; H. Krlikowski, Dziaania specjalne wstrategii wojskowej III Rzeczypospolitej Polskiej, Siedlce 2005, s.105 inast.
B. Komorowski, za: MON stawia nakomandosw, 23 I2007r., www.interia.pl.
246
DWS miay podlega trzy jednostki stacjonujce wrnych miejscach GROM (Warszawa), 1. Puk Specjalny Komandosw (Lubliniec) i Morska Jednostka Dziaa Specjalnych (zwana FORMOZA) (Gdynia)3. Projekt stosownych zmian przyj rzd 7 listopada 2006 roku. Bya tonowelizacja ustawy opowszechnym obowizku obrony zakadajca
utworzenie nowego rodzaju si zbrojnych Wojsk Specjalnych. Wesza ona wycie 24 maja
2007r. Natomiast samo DWS zaczo funkcjonowa od1 stycznia 2007 roku4 imiao przygotowywa si dodowodzenia Wojskami Specjalnymi (coistotne, zgodnie zprzyjta zasad DWS nie przekazuje naczas dziaa bojowych poza granicami kraju podlegych sobie
jednostek Dowdztwu Operacyjnemu Si Zbrojnych). Wprzedstawionej informacji naten
temat Szef Sztabu Generalnego WP gen. Franciszek Ggor przekaza, etworzonemu Dowdztwu Wojsk Specjalnych, naktrego czele stan gen. Edward Gruszka, od1 stycznia
2008 roku bd podlegay wskazane wyej jednostki5. Budet si specjalnych narok 2007
okrelono napoziomie okoo 300 mln z, czyli trzy razy wikszy ni w2006 roku, abaz
szkoleniow mia by dla nich poligon wDrawsku Pomorskim6. Realizacja projektu wkolejnych latach nie przebiegaa jednak tak sprawnie, jak powinna, aprzyczyniaa si dotego
polska praktyka zarwno polityczna, coznajdowao odzwierciedlenie wzmianach lokalizacji DWS (zalenych wistocie odzmian nastanowisku Ministra Obrony Narodowej), jak
iwojskowa (wynikajca m.in. zoporu wobec gbszych zmian strukturalnych oraz zproblemw finansowych iiloci wprowadzanych reform wWP). Dla porzdku wspomnijmy,
eod2007r. siedzib DWS jest Krakw, anakady najednostki specjalne ulegy zmniejszeniu (na2010r. przewidziano ok. 182 mln z, costanowio ledwie 0,72% budetu MON)7.
Ponadto nie zapewniono skutecznego, zintegrowanego funkcjonowania trjkta: siy specjalne dyplomacja suby informacyjne, co jest niezbdne do waciwego wykorzystywania wojsk specjalnych. Brakowao take rozwiza systemowych w zakresie ISTAR
(Intelligence, Surveillance, Target Acquisition, Reconnaissance rozpoznanie, obserwacja,
wskazywanie obiektw uderze irozpoznanie pola walki), atake zdolnoci doprzerzutu wojsk czy cywilnych specjalistw potrzebnych podczas operacji specjalnych. Pominiemy
wiele problemw podnoszonych przez pras, a dotyczcych np. z funkcjonowaniem jednostki GROM w2010r. izamieszaniem zwizanym zezmianami personalnymi wniej zachodzcymi, dyskusjami midzy byymi iobecnymi dowdcami toczcymi si za porednictwem mediw itp.8 Dodajmy, edotego typu sytuacji dochodzi cokilka lat, np. w2008r.
prasa doniosa, ejednostka GROM jest wnienajlepszym stanie imwiono opotrzebie dodatkowych szkole zewzgldu naproblemy jakie napotykaa ona wAfganistanie9.
3
4
5
6
7
A. Walentek, Postawmy nakomandosw, ycie Warszawy z14 IX 2006 roku, www.zw.com.pl.

Komandosi maj Dowdztwo Wojsk Specjalnych, Dziennik z1 I2007r., www.dziennik.pl.
Spotkanie szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego zdziennikarzami, 12 I2007, www.wp.mil.pl.
A. Bratkiewicz, Pogoda dla komandosw, 11 I2007, www.redakcjawojskowa.pl.
Dane za: Podstawowe informacje obudecie resortu obrony narodowej na2010r., Warszawa, marzec 2010r.,
www.bip.mon.gov.pl, s.10.
Wiele tekstw naten temat publikowano wprasie polskiej wlatach 2008-2010. Mona wrcz odnie wraenie, eproblem ten powraca cokilka lat, cowiadczy niestety otoczcych si grach politycznych zwizanych
ztformacj. Dla przykadu jeden znajbardziej aktualnych tekstw tego typu: V. Krasnowska-Saustowicz,
GROM: Burza welitarnej jednostce, Newsweek 17 VIII 2010, www.newsweek.pl.
I. Leszczyska, GROM wycofany zAfganistanu doszkoy, Dziennik z24 VII 2008, www.dziennik.pl.
MATERIAY
247
Czy zatem przy takich uwarunkowaniach moliwa jest realizacja pomysu przeniesienia ciaru polskiej obecnoci wAfganistanie najednostki specjalne? Pamitajmy przy tym,
esama obecno WP wAfganistanie pochania coraz wiksze rodki, coprzez niektrych
ekspertw uwaane jest za drena polskiej armii. Wydatki namisj wg danych MON przedstawiaj si nastpujco:
Wykres 1. Wydatki naPKW wAfganistanie
* Szacunki na2010r.
rdo: Ministerstwo Obrony Narodowej, za: M. Mikiewicz, P. Kucharski, Afgaska misja kosztuje miliardy,
wyjcie nie takie proste, www.money.pl, 15 VI 2010r.
Warto zwrci uwag, e wydatki gwatownie wzrossy z chwil przejcia przez Polsk odpowiedzialnoci za prowincj Ghazni w 2008 r. i w 2009 r. byy takie, jakie czne wdwch poprzednich latach. Zchwil za zwikszenia liczebnoci PKW ikoniecznoci jego dozbrojenia w2010r. szacuje si, eurosn doprawie 2 mld zotych. Sone jednak mniejsze odmoliwych, niektre bowiem koszty polskiego zaangaowania pokrywaj USA, np. transportu (wlatach 2008-2009 oszacowano je naok. 100 mln $). Biorc pod
uwag cay budet MON namisje zagraniczne 1963,6 mln z (7,7% budetu MON)10 ipowysz prognoz narok 2010, dochodzimy downiosku, epraktycznie cae rodki ztego
zakresu wydawane snamisj wAfganistanie. Jednak koncepcja wycofania PKW zAfganistanu nie pojawia si wkontekcie ponoszonych nakadw, lecz mierci kolejnego (siedemnastego) polskiego onierza. Touczynio ten temat jednym znajwaniejszych wkampanii
wyborczej. Warto przy tym zauway, enie pierwszy raz tego typu wydarzenie przywoao
temat polskiego zaangaowania wAfganistanie naczowki gazet, czynic zniego zarwno
gwn o sporu politycznego, jak izainteresowania opinii publicznej oraz powd dorozwaa nad stanem polskiej armii. Wystarczy w tym miejscu przywoa mier kapitana
10
Dane za: Podstawowe informacje obudecie resortu obrony narodowej na2010r., Warszawa, marzec 2010r.,
www.bip.mon.gov.pl, s.15.
248
Daniela Ambroziskiego 10 sierpnia 2009r. oraz towarzyszce temu wydarzenia, m.in. wystpienie i pniejsze odejcie ze suby generaa Waldemara Skrzypczaka11. W ich efekcie rzd postanowi wprowadzi pewne zmiany zwizane zwyposaeniem PKW wAfganistanie, ktre okrelono mianem tzw. pakietu afgaskiego, oraz wzmocni liczebnie polski kontyngent12. Zaplanowano zakup jeszcze w2009r. samolotw bezpilotowych redniego zasigu, zapowiedziano modernizacj migowcw iRosomakw, aw2010r. doAfganistanu miay dotrze kolejne migowce itransportery opancerzone. Uproszczone miay zosta take procedury zakupowe dla onierzy namisjach. Jednak zwikszenie liczby onierzy miao nastpi szybciej ni deklarowane zmiany, zatem trudno zrozumie, wjaki sposb zabezpieczono wykonywanie zada przez chociaby ju tylko dodatkowych onierzy13.
Pokazuje totrudnoci, zjakimi przychodzi si zmaga przy okazji misji zagranicznych irealizacji podejmowanych decyzji z nimi zwizanych, i wydaje si istotne dla omawianego
przez nas projektu.
Zgodnie zdostpnymi danymi dosierpnia 2010r. wAfganistanie zgino 20 polskich
onierzy14, z czego dwunastu ju w okresie ponoszenia odpowiedzialnoci za prowincj
Ghazni (padziernik 2008r., kontyngent liczcy 1600 onierzy), asiedmiu we wczeniejszym okresie 2008r.15 Wedle zaprezentowanych danych ojednostkach, zktrych pochodzili onierze, wrd ofiar nie ma adnego nalecego doformacji wojsk specjalnych. Przytoczone dane pokazujce wzrost ofiar PKW wsposb negatywny odbijay si naitak negatywnym stosunku opinii publicznej dopolskiej obecnoci wAfganistanie. Dodatkowo ronie liczba rannych, trudno jednak wskaza, ile faktycznie ona wynosi (podawane srozbiene dane na ten temat, o czym pisaa prasa w sierpniu 2010 r., mona jednak uzna,
ejest ich ju ponad 100). Wtym wietle nie mog dziwi wyniki bada opinii publicznej,
ktre napocztku 2009r. wyglday nastpujco:
11
12
13
14
15
Dla przykadu zob.: Genera Skrzypczak oskara politykw, Wprost z16 VIII 2009r., www.wprost.pl.
Zob. szerzej: A. Rybiska, E. ema, Klich: Wicej sprztu doAfganistanu, Rzeczpospolita z19 VIII 2009r.,
www.rp.pl.
Zob. opini naten temat np. Skrzypczak: Tojest wojna, anie misja stabilizacyjna, Rozmowa Konrada Piaseckiego zWaldemarem Skrzypczakiem, z3 XII 2009r., www.interia.pl.
Pamici Polegych wmisjach poza granicami kraju, www.isaf.pamiecipoleglych.mon.gov.pl.
Por.: Icasualties, operation Enduring Freedom, www.icasualties.org/OEF/Nationality.aspx?hndQry=Poland.
Warto zwrci uwag naliczb zabitych zinnych kontyngentw, np.: duskiego 36 onierzy, holenderski
24, rumuskiego 15, brytyjskiego 332, amerykaskiego 1246.
MATERIAY
249
Tabela 1. Stanowisko opinii publicznej wobec uczestnictwa PKW

wmisji stabilizacyjnej NATO wAfganistanie
Czy popiera
Pan(i) udzia
onierzy
polskich
woperacji
NATO
wAfganistanie
czy te nie?
Wskazania respondentw wedug terminw bada

I
2007
VII
2007
IX
2007
X
2007
XII
2007
II
2008
IV
2008
IX
2008
II
2009
wprocentach
Zdecydowanie
5
popieram
20
Raczej
popieram
15
Raczej nie
popieram
30
30
27
32
26
22
30
31
27
29
74
47
5
22
17
77
46
21
15
73
43
18
14
83
61
22
16
77
51
14
11
72
40
19
15
77
50
22
17
78
48
18
14
75
17
14
Zdecydowanie
45
nie popieram
Trudno
powiedzie
VI
2007
73
44
rdo: Dziesi lat wNATO, Komunikat zbada, CBOS, Warszawa marzec 2009r.
Wyranie wida, e ju kilka miesicy po przejciu odpowiedzialnoci za prowincj

Ghazni, awic zwikszeniu PKW iliczby ofiar, a73% respondentw nie popieraa obecnoci polskich onierzy w misji NATO w Afganistanie. We wrzeniu 2009 r. negatywn
odpowied udzielio ju 76% respondentw, oczym informowao Centrum Bada Opinii
Spoecznej wszczegowym raporcie pt. Opinia publiczna wobec misji NATO wAfganistanie, Komunikat zbada, CBOS, wrzesie 2009r. Mona przyj, ezarwno rosnca liczba
ofiar, jak iwydarzenia zwizane zemierci kapitana Ambroziskiego iwystpieniem generaa Skrzypczaka, zwikszyy liczb respondentw przeciwnych obecnoci polskich onierzy woperacji NATO wAfganistanie.
Wobec tego rozwaana zmiana koncepcji polskiego zaangaowania w Afganistanie,
czyniona przy uwzgldnieniu zobowiza sojuszniczych i moliwoci polskiej armii, powinna stwarza szanse nazmian takiego stanu rzeczy, tj. przyczyni si dozmniejszenia
liczby ofiar wrd Polakw, najlepiej rwnie ograniczy koszty finansowe, atake poprzez
okrelenie terminu wycofania wojska uspokoi opini publiczn, cojest szczeglnie wane
dla rzdu Donalda Tuska wkontekcie zbliajcych si wyborw parlamentarnych w2011r.
Oprcz zrealizowania tych celw decydenci musz bra pod uwag mwic najoglniej kwestie sojusznicze. Jak ju wspominalimy, generalnie NATO oczekuje odPolski zaangaowania wrozwj si specjalnych. Potwierdzay tokolejne inicjatywy ipomysy, takie
jak chociaby utworzenie orodka szkoleniowego wojsk specjalnych pastw NATO naterenie Polski (niezrealizowany). Ale ju sukcesem okazao si objcie pod koniec 2009r. przez
byego wiceministra obrony Andrzeja Karkoszk stanowiska Szefa tzw. Rady Doradczej
250
przy Dowdztwie Wojsk Specjalnych NATO16. Pord jej zada umieszczono wytyczanie
kierunkw rozwoju wojsk specjalnych w NATO. Mona przyj, e w ten sposb Sojusz
uzna pozycj iaspiracje Polski zwizane zrozwojem tego typu wojsk iuczynienia znich
swej specjalnoci (czyni tote Amerykanie, Brytyjczycy, Francuzi iWosi). Stwarza tokorzystny klimat take do ewentualnej rozmowy z sojusznikami w sprawie zmian w PKW
Afganistan i zwikszenia liczby onierzy si specjalnych, przez co rwnie musiaby si
zmieni charakter misji, nie mogaby ona bowiem wykonywa tych wszystkich zada, ktre szwizane zzapewnieniem porzdku wprowincji Ghazni. Towymaga decyzji politycznej, oktr moe jednak nie by atwo zewzgldu naproblemy, jakie ma Sojusz zAfganistanem. Nie wchodzc wnie jednak, pozostamy przy rozwaanej koncepcji.
Zgodnie zcelami, jakie postawio NATO przed PKW Afganistan wprowincji Ghazni,
azatem przede wszystkim szkolenie afgaskich si bezpieczestwa iwyeliminowanie przywdztwa talibw wtym regionie, ksztat PKW miaby zosta przeorganizowany tak, by byli
wnim zarwno instruktorzy, jak ionierze si specjalnych. Przypisanie im realizacji poszczeglnych celw jest oczywiste, jednak pamitajmy, einstruktorzy wymagaj ochrony,
zatem konieczne byoby jej zapewnienie, asiy specjalne odpowiedniej logistyki iwsparcia. Ponadto faktyczna odpowiedzialno za prowincj przestaaby obowizywa imusiaaby by przejta przez siy zinnego kraju. Strona polska ju signa powsparcie (amoe
lepiej powiedzie, e zostao jej udzielone) Stanw Zjednoczonych, nie tylko materiaowe czy transportowe, w2010r. wGhazni znalazo si bowiem 1000 onierzy USA, ktrzy maj wspiera dziaania PKW. Gdyby zapada polityczna decyzja ozmianie charakteru PKW, tokontyngent USA musiaby by zwikszony iAmerykanie znowu przejliby odpowiedzialno za Ghazni, zatem powrcilibymy dosytuacji, zjak mielimy dopadziernika 2008r., naturalnie znowym ksztatem polskiego wkadu wmisj NATO. Zamiast jednak rozwaa tego typu scenariusze izkoniecznoci bra pod uwag liczne uwarunkowania midzynarodowe, zastanwmy si, czy Polska jest wstanie przeprowadzi takie zmiany
wswoim kontyngencie? Jak ju pokazywalimy wkontekcie tzw. pakietu afgaskiego, tego
typu operacje nie przebiegaj dla strony polskiej bez trudnoci.
By sprbowa odpowiedzie natopytanie, nie trzeba mie dostpu doniejawnych materiaw dotyczcych wojsk specjalnych. Wystarczy chociaby analiza kilku komunikatw
pochodzcych z MON czy od samych wojskowych. Na pocztek podajmy jednak liczby.
Wedug doniesie prasowych, ktrym nie zaprzeczono w pniejszej polemice przedstawiciela Dowdztwa Operacyjnego Si Zbrojnych, wAfganistanie jest ok. 150 onierzy polskich si specjalnych17, aonierzy szkolcych afgaskie siy bezpieczestwa 300 (wramach
Operacyjnych Zespow Doradczo-cznikowych OMLT iPOMLT)18. Biorc pod uwag
wielko polskiej armii ijej dowiadczenia zmisji irackiej, wydaje si, ezwikszenie liczby onierzy wtych dwch grupach nie powinno stanowi problemu. Czy jednak jest tak
wwypadku si specjalnych, ktrych onierze musz cechowa si specjalnymi predyspozycjami iodpowiednio dugim iefektywnym szkoleniem?
16
17
18
Za: E. ema, Polak naczele grupy mdrcw, Rzeczpospolita z21 XII 2009r., www.rp.pl.
Dane za: M. Grka, Recept skomandosi, Gazeta Wyborcza z9 VIII 2010 r, www.wyborcza.pl.
Dane za: M. Ochyra, Polemika do artykuu Pana Marcina Grki Pt. Recept s komandosi opublikowanego
wGazecie Wyborczej (9 sierpnia 2010r.), Dowdztwo Operacyjne Si Zbrojnych, 9 VIII 2010, www.do.wp.mil.pl.
MATERIAY
251
Wydaje si, e Polska nie posiada wystarczajcej ku temu liczby onierzy. Czy przypadkowe mog by ukazujce si wprasie doniesienia oposzukiwaniu kandydatw nakomandosw?19 Dotyczy tozwaszcza jednostki GROM, ale nie tylko, mowa bowiem take
oFORMOZIE i1. Puku Specjalnym zLublica. Cociekawa, wartykule wRzeczpospolitej
z29 lipca 2010r. (dane wprzypisie) prno szuka informacji otym, etworzy si, awic
iposzukuje onierzy kolejna jednostka specjalna wWojsku Polskim. Mowa tuoJednostce
Wsparcia Dowodzenia iZabezpieczenia Wojsk Specjalnych im. gen. bryg. Augusta Emila
Fieldorfa Nila zsiedzib wKrakowie, apodporzdkowanej pod DWS. Jednostka jest tworzona od2009r. inie naley powierzchownie sdzi, ejej zadaniem jest tylko zabezpieczenie logistyczne pozostaych jednostek specjalnych. Jak podaje wydawca m.in. Raportu Wojsko Technika Obronno, onierze ztej formacji maj by odpowiedzialni za: wsparcie informacyjne i logistyk dziaa innych jednostek podlegych DWS, zarwno na terenie Polski, jak ipoza jej granicami, atake zabezpieczenie operacji polskich komandosw. Wpraktyce oznacza tofunkcjonowanie napograniczu wywiadu osobowego (HUMINT) itechnicznego (SIGINT) oraz dziaa specjalnych, przez cobdzie tonajbardziej tajny inajmniej znany zoddziaw polskich Wojsk Specjalnych []20. Warto doda, eztego typu zada wynika take konieczno signicia poju wyszkolonych onierz, cooznacza ich odpyw zinnych jednostek specjalnych. Dodajc dotego stae zjawisko wystpie zesuby, otrzymamy sytuacj, wktrej wymagane jest znaczne uzupenienie skadu osobowego wojsk specjalnych. Biorc za pod uwag ilo czasu, jaka potrzebna jest naprzygotowanie operatora (onierza grupy bojowej), koncepcja zmiany charakteru PKW Afganistan moe nie by
wykonalna wperspektywie oczekiwanej przez decydentw, awic np. roku 2012.
Jednak te perspektywy mog skania wojskowych, i jak si wydaje tak si stao, do wzmoenia procesu zwikszania liczebnoci wojsk specjalnych i signicia take
(poprzerwie) docywilw jako rda przyszych onierzy si specjalnych. Szczeglnym zainteresowaniem ciesz si lekarze czy informatycy. Jednak zwikszenie liczebnoci nie przeoy si odrazu nagotowo bojow imoliwoci ztym zwizane, zwaszcza przy ograniczonych rodkach finansowych, oktrych ju pisano wyej. Dodatkowo cigle nie rozwizano kilku istotnych dla wojsk specjalnych kwestii, m.in. tak podstawowej, jak zapewnienie odpowiednich rodkw transportu powietrznego (szczeglnie migowcw) i ich zag przeszkolonych np. dodziaa wnocy. Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego genera Mieczysaw Cieniuch wwypowiedzi dla Polskiej Agencji Prasowej poda, ewtym
celu powstanie Eskadra Lotnictwa dla Wojsk Specjalnych iplany zakadaj, eosignie gotowo dodziaania w2013r.21 Wjej skad ma wej 12 migowcw i2 samoloty. Genera
Cieniuch potwierdzi take, eprace nad utworzeniem eskadry tocz si powoli izoporami, jednak liczy onnato, etrudnoci zostan przezwycione. Nie wspomnia jednak, jaki
owe trudnoci maj charakter, amona podejrzewa, ebrakuje odpowiednich migowcw i mog te wystpowa problemy kadrowe, chocia temu akurat genera zaprzecza.
Nasuwa si wic proste pytanie, czy zatem onierze polskich si specjalnych, nawet przy
zwikszonej ich liczebnoci wAfganistanie, byliby wstanie realizowa zadania dotyczce
19
20
21
Dla przykadu zobacz: E. ema, Szukaj komandosw, Rzeczpospolita z29 VII 2010 r, www.rp.pl.
Nowa jednostka wojsk specjalnych, 6 IX 2009r., www.altair.com.pl.
Za: Eskadra lotnictwa dla Wojsk Specjalnych ma by gotowa w2013 r., Gazeta Wyborcza z24 VIII 2010 r,
www.wyborcza.pl.
252
zwikszenia ich aktywnoci wokresie przed 2013r.? Ju wchwili obecnej pojawiaj si doniesienia, ewAfganistanie jest zbyt mao migowcw naich potrzeby, czemu wojsko kategorycznie nie zaprzecza.
Wystarczy sprawdzi wspomnian polemik z tekstem z Gazety Wyborczej, w ktrej
czytamy: Kolejn niespjn informacj zawart wtekcie jest rzekoma niska sprawno migowcw transportowych Mi-17. Prawd jest, e migowce przechodz regularne przegldy
iobsugi, podczas ktrych nie swykorzystywane wdziaaniach, ale okres ich postoju tozaledwie kilka, kilkanacie godzin. Logika nakazuje wykonywa niezbdne obsugi namiejscu,
ni wysya sprzt dokraju. Ponadto kontyngent dysponuje 8 migowcami Mi-24, ktre take
wykonuj zadania m.in. nakorzy si specjalnych. Niestety wtekcie pominito ten aspekt22.
By moe posuniemy si dozbytniej drobiazgowoci, ale nie ma tuju mowy onieprawdziwych informacjach, jak np. wsprawie liczby onierzy szkolcych afgaskie siy bezpieczestwa, a jedynie o niespjnych. Dodajmy, e planowane jest osignicie przez DWS
zdolnoci do dowodzenia sojuszniczymi operacjami specjalnymi w 2014 r., co oznacza,
aniejako wymusza konieczno szybkiego nadrobienia zalegoci wkwestii transportu powietrznego wojsk specjalnych. Zatem wydaje si, epotrzebne sipienidze, iludzie oraz
kilka lat pracy, by moliwa bya faktyczna realizacja scenariusza zmiany ksztatu polskiego zaangaowania w Afganistanie. Gdyby stao si to wczeniej, to odpowiedzialno za
skuteczno dziaa iradzenie sobie ztrudnociami bd musieli wzi nasiebie ju sucy, dowiadczeni onierze si specjalnych. Moe totake oznacza konieczno dziaa
przed ogoszeniem formalnej gotowoci bojowej np. wspomnianej ju Jednostki Wsparcia Dowodzenia i Zabezpieczenia Wojsk Specjalnych. Moe na to wskazywa informacja
zamieszczona wjednym zkomunikatw Szefa Sekcji Informacyjno-Prasowej wprowincji
Ghazni, dotyczca uwolnienia 2 zakadnikw (policjantw afgaskich) zniewoli utalibw:
Napodstawie danych Zespou Wywiadu Taktycznego dziaajcego przy Zadaniowym Zespole Si Specjalnych23 Dowiadujemy si take, e operacj odbicia przeprowadzili onierze GROM we wspdziaaniu zSamodzieln Grup Powietrzn. Widzimy zatem, emusi
istnie komponent jednostek, si irodkw, gdy dopiero onzapewnia prowadzenie skutecznych operacji specjalnych. Tylko wwczas, gdy w komponent zostanie zapewniony
nawiksz skal, warto prbowa zmienia charakter PKW Afganistan, wczeniej za przekonywa dotego sojusznikw, awic zapewni polityczne warunki doprzeprowadzenia tej
operacji. Dopiero to wszystko da podstawy do realizowania koncepcji wycofywania polskich onierzy zAfganistanu. Warto przy tym zaczeka nadyskusj naten temat naforum
NATO, ktra odbdzie si najesiennym szczycie wLizbonie.
22
23
M. Ochyra, Polemika zartykuem Pana Marcina Grki pt. Recept skomandosi opublikowanego wGazecie
Wyborczej (9 sierpnia 2010 r.), Dowdztwo Operacyjne Si Zbrojnych, 9 VIII 2010, www.do.wp.mil.pl.
Za: S.Kostecki, Uratowali im ycie, PKW Afganistan, 29 VI 2010 r., www.isaf.wp.mil.pl.
MATERIAY
253
Podsumowanie
Biorc pod uwag powysz analiz, trudno uzna za realny pomys zmiany charakteru polskiej obecnoci wAfganistanie woczekiwanym przez decydentw okresie. Gdyby doniego doszo, tonaley oczekiwa trudnoci wrealizowaniu celw stawianych przed wysanymi siami. Natomiast faktycznie mogaby zmniejszy si liczba ofiar wrd polskich onierzy (odeszyby bowiem zadania, ktre najwicej ich pochaniaj), opinia publiczna doczekaaby si wycofania PKW, akoszty bezporednie ponoszone namisj spadyby. Pomijamy
tutaj zarwno kosztowny proces szkolenia onierzy sil specjalnych, jak ipotrzebne zakupy, ktry mona byoby wpisa winne miejsce budetu MON. Wten sposb otrzymujemy
rozwizanie ryzykowne, aczkolwiek kuszce dla decydentw, ktrzy ju nie raz udowodnili,
erealia zwizane zuywaniem wojska jako narzdzia polityki zagranicznej ibezpieczestwa pastwa smniej wane odich doranych interesw, oczekiwa.
Changing the character of the presence of the Polish Military

Contingent in Afghanistan. An attempt at an analysis
Summary
The writer made an attempt to evaluate the Polish military involvement in Afghanistan. In his opinion the decision of withdrawing the Polish Military Contingent from
participating in the stabilisation mission brings about certain political consequences, in particular in the aspect of the execution of Polish obligations towards NATO.
Putting into practice the announcement of President Bronisaw Komorowski about
the withdrawal of the Polish Military Contingent (PKW) from Afghanistan in year
2012 requires the assesment of this decision and the indication of its determinants,
possibilities of execution and potential consequences.

gwnych wspczesnych teorii bezpieczestwa
Przedmiotem niniejszego artykuu spozamilitarne problemy bezpieczestwa wewntrznego Federacji Rosyjskiej. Celem jest okrelenie ich istoty, treci i zakresu,
atake uwarunkowa oraz tendencji wzakresie bezpieczestwa politycznego, ekonomicznego ispoecznego (socjalnego), wtym take problemw demograficznych,
wspczesnej Rosji, wkontekcie midzynarodowych ambicji iroli Rosji, atake szerokiego pojcia bezpieczestwa pastwa. Hipotez gwn jest zaoenie, ewbrew
potocznej opinii najwaniejsze dla Rosji wyzwania izagroenia bezpieczestwa le
wsferze dziaa wewntrznych, anie zewntrznych, cho sone ich funkcj.
1. Bezpieczestwo jako kategoria polityki rosyjskiej

Pytanie owspczesn Rosj ijej miejsce wEuropie iwiecie towzasadzie pytanie oksztat
powstajcego adu midzynarodowego, jego wartoci i priorytety. Badania podejmowane
przeze mnie maj nacelu usystematyzowanie wiedzy osytuacji wewntrznej Rosji iprzesanek jej ambicji midzynarodowych wobszarze szeroko rozumianego bezpieczestwa wewntrznego wjego pozamilitarnych aspektach. Wiadomo, epolityka zagraniczna pastw
silnych stanowi funkcj ich racji stanu, ktr realizuj poprzez wpyw wpodanych przez
nie kierunkach naswoje rodowisko midzynarodowe. Miar potgi pastwa jest osiganie zaoe swojej polityki zagranicznej, osiganie celw, wniesprzyjajcym, poliarchicznym, ywioowym iniezwykle zoonym rodowisku, niezalenie odformy jak tapolityka przyjmuje. Cho bowiem forma, jak przyjmuje tre polityki zagranicznej, jest niezwykle wana, totrudno nie zauway, eim wikszym wpywem midzynarodowym dysponuje pastwo, tym na wicej indolencji moe sobie w kwestii formy pozwoli. Federacja
Rosyjska nie jest wyjtkiem. Jest pastwem wiadomym swego potencjau iswoich saboci, ktre rekompensuje sobie sprawn dyplomacj, take publiczn. Pastwem, ktre przeszo odroku 1991 dug drog przemian ustrojowych, gospodarczych ispoecznych, oskali zewzgldu narozmiary tego kraju ijego specyfik spoeczno-gospodarcz sprzed roku
1991 bezprecedensowej w skali globu. A e polityka zagraniczna i oddziaywania midzynarodowe pastw sprocesem, ktry nie ma pocztku ani koca itrwa permanentnie,
take rola Rosji ewoluuje, nie tylko dostosowujc si dozmieniajcych si realiw wiata
napocztku XXI w., ale take zambicjami tworzenia, lub wsptworzenia, zasad jego funkcjonowania. Zca pewnoci mona stwierdzi, epriorytety zzakresu gospodarki ipolityki zagranicznej oraz bezpieczestwa scoraz lepiej zdefiniowane iwyranie artykuowane.
MATERIAY
255
Status Federacji Rosyjskiej wstosunkach midzynarodowych jest warunkowany jej pooeniem geograficznym, zasobami naturalnymi, rol staego czonka Rady Bezpieczestwa
ONZ, atake przynalenoci doklubu potg jdrowych. Stoatrybuty, ktre upowaniaj
j douczestnictwa wksztatowaniu nowego adu wiatowego, opartego nautrwalaniu wielobiegunowoci jako gwarancji rwnowaenia si iwpyww nawiecie. Oprcz tradycyjnych sfer oddziaywania pojawiy si nowe obszary, zwizane zzagroeniami II epoki nuklearnej, zwaszcza wzakresie zwalczania zagroe asymetrycznych, wtym walk zterroryzmem midzynarodowym ifundamentalizmem islamskim czy nieproliferacji. Stopola
wsppracy, naktrych Rosja ma szans powrci dogry napoziomie globalnym, stobowiem pola-klucze dla wsppracy zeStanami Zjednoczonymi iUni Europejsk. Polityka zagraniczna Rosji stanowi funkcj jej interesw wewntrznych, ktre realizuj poprzez
wpyw wpodanych przez nie kierunkach naswoje rodowisko midzynarodowe.
Na si pastwa, w znaczeniu potgi, mocy, wadzy (power), skada si wiele czynnikw. Hans Morgenthau wymienia m.in. czynniki geograficzne, si ekonomiczn, zdolnoci wojskowe (jakociowe iilociowe), atake czynniki niewymierne, jak charakter imorale narodu, jako przywdztwa iefektywno rzdu. Kennet Waltz utrzymuje, eostatusie
mocarstwa decyduje kombinacja takich czynnikw, jak: wielko populacji, zasoby naturalne, potga gospodarcza, sia militarna, stao polityczna ikompetencje. Zkolei John Mearsheimer wyrnia si ukryt, czyli potencjaln, imilitarn pierwsza znich jest sum
wielkoci populacji ibogactwa naturalnego, druga zaley odwielkoci ijakoci si zbrojnych. Znaczna liczba ludnoci jest elementem niezbdnym siy potencjalnej, decyduje bowiem omoliwoci stworzenia duej armii. Jednak nie jest toelement jedyny. Istniej pastwa oduym potencjale demograficznym, ktre mocarstwami nie s. Decydujce znaczenie ma bogactwo, ktre umoliwia wystawienie efektywnych si zbrojnych1.
Wrd wielu sposobw mierzenia siy pastwa na uwag zasuguje propozycja Raya
S.Clinea, wedug ktrego napotg pastwa skada si tzw. masa krytyczna, czyli wielko
populacji iterytorium, sia ekonomiczna izdolnoci militarne pomnoone przez sum celw strategicznych iwoli narodowej, comona przedstawi wformie rwnania:
Pp=(C+E+M)x(S+W),
gdzie:
Pp (Perceived Power) potencja postrzegany (oglny);
C (Critical mass) masa krytyczna okrelona przez wielko populacji iterytorium;
E topotencja ekonomiczny, gospodarczy. Podstawowymi elementami szacunku
sPKB, PKB per capita iwielko handlowych obrotw midzynarodowych;
M oznacza si militarn wielko si zbrojnych, ich wyposaenie iwyszkolenie,
przemys zbrojeniowy;
S cele strategiczne wizja przyszoci, zesp celw uznanych za priorytetowe oraz wybr drg isposobw prowadzcych doich osignicia wszystko to,
coAmerykanie nazywaj strategi narodow2;
1
2
J. Czaputowicz, Teorie stosunkw midzynarodowych. Krytyka isystematyzacja, Warszawa 2007, s.36-37.

Wiele pastw takich dugofalowych strategii nie posiada, prowadzc polityk reagowania nato, cosi dzieje
wrodowisku zewntrznym. Mocarstwa ikraje majce ambicje odgrywania aktywnej roli wstosunkach midzynarodowych, choby regionalnie, powinny tak strategi sformuowa iogosi. Strategia podlega ocenie.
256
W (will wola narodowa do realizowania strategii narodowej3. Istotny tutaj wydaje si potencja intelektualny i moralny, czyli czynniki trudne do przedstawienia kwantytatywnego. Niski poziom intelektualny polityki, edukacji, kultury spoeczestwa czy moralny, ktry obrazuje poziom patologii spoecznych, moe przyczyni si do niepowodzenia modernizacji nie tylko gospodarki, ale caego pastwa nawet wwarunkach dysponowania rodkami potrzebnymi dorealizacji tego
celu.
Wodniesieniu dotej formuy Daniel S.Pap stwierdza, enacisk jest wniej pooony
nadrug cz iloczynu, czyli strategi. Pisze: Wszystko wskazuje nato, estrategia jest wana. Sposb, w jaki przywdztwo organizuje potencja i kieruje nim dla osignicia okrelonych celw, moe wzmocni lub osabi si pastwa wtaki sam sposb jak pozostae parametry potencjau. Roman Kuniar stwierdza wprost, epotencja bez strategii jest niemale tak
samo pozbawiony znaczenia, jak strategia bez potencjau4.
Potrzeba bezpieczestwa jest zasadnicz czci interesu zbiorowego kadej wspplnoty. Jest to podstawa rozwoju kadego wspczesnego pastwa, ktre dy do stworzenia koncepcji przygotowujcej do sprostania sytuacjom zagraajcym bytowi narodowemu. Wspczesna analiza strategiczna, jako ga wiedzy, wedug Johna Czipmana, wykracza daleko poza czynniki wojskowe imilitarne, traktujc rzeczywisto kompleksowo, jako
zorientowan na polityczn racjonalno, nadrzdn wobec racjonalnoci wojskowej lub/iekonomicznej5.
Rosja nie ma w zasadzie bezporednich wrogw, ale te nie ma staych sojusznikw.
Jest wanym podmiotem wstosunkach midzynarodowych osporym tzw. potencjale negatywnym, zuwagi nanieprzewidywalno izdolno dodestabilizacji sytuacji midzynarodowej.WStrategii Bezpieczestwa Narodowego Federacji Rosyjskiej do2020r., z12 maja
2009 r., wida odwrt od klasycznego ujcia bezpieczestwa jako problemu militarnego
igeopolitycznego oraz jego interpretacji siowej (force), wkierunku kompleksowego pojcia bezpieczestwa, naktre skadaj si take takie parametry jak potencja demograficzny, jako kapitau ludzkiego, poziom ycia (wtym stan suby zdrowia, wspczynnik
nierwnoci spoeczestwa), identyfikacji narodowej obywateli oraz problem wyksztacenia spoeczestwa obywatelskiego. Podkreli naley, e wzrost dochodw z eksportu surowcw energetycznych umoliwi rozpoczcie reform w niektrych gaziach rosyjskiej
gospodarki a take dotowanie innych. Dziki wpywom zeksportu surowcw moliwa staa
si wczeniejsza spata zaduenia zagranicznego, wtym bezprecedensowa cakowita spata zaduenia wobec Klubu Paryskiego. Pozwala tozrozumie determinacj, zjak Rosja
3
4
5
Wicej naten temat: M. Suek, Metodologia ipomiar potgi pastw wstosunkach midzynarodowych, Stosunki Midzynarodowe, t. 28, nr 3-4 (2003), s.69-94. Natomiast Leszek Moczulski wskazuje wtym miejscu take napotencja intelektualny imoralny, czyli czynniki trudne doprzedstawienia kwantytatywnego. Niski poziom intelektualny polityki, edukacji, kultury spoeczestwa czy moralny, ktry obrazuje poziom patologii
spoecznych, moe przyczyni si doniepowodzenia modernizacji nie tylko gospodarki, ale caego pastwa,
nawet wwarunkach dysponowania rodkami potrzebnymi dorealizacji tego celu. Zob. L. Moczulski, Geopolityka. Potga wczasie iprzestrzeni, Bellona, 2010, s.579-580.
R. Kuniar, Polityka isia. Studia strategiczne zarys problematyki, Warszawa 2005, s.181.
A. Z. Kamiski, Bezpieczestwo Polski natle rozwoju procesw politycznych wEuropie. Uwagi metodologiczne,
PISM 1993, s.4.
MATERIAY
257
realizuje swoje interesy wtym zakresie. Dopriorytetw zaliczono uzyskanie niezalenoci

tranzytowej, uzyskanie dostpu doz surowcw poza terytorium Rosji przede wszystkim regionu Morza Kaspijskiego, Azji iKaukazu Poudniowego oraz Turkmenistanu, atake zyskanie przewagi nad konkurencj dogazu turkmeskiego. Warto jednak zwrci uwag, e do wzrostu gospodarczego przyczyni si decydujco rozwj innych sektorw gospodarki telekomunikacji, usug, sprzeday detalicznej, wholesaling, turystyki, bankowoci. Autorzy raportu Russian Foreign Policy. Sources and Implications6, stwierdzaj, emimo
kryzysu rosyjski wzrost, cho ju nie tak szybki, pozostaje zrwnowaony, aRosja ma szans sta si do2025r. jedn zczterech najwikszych gospodarek wEuropie dochody bd
rosn, awraz znimi rozszerzy si klasa rednia. Dlatego te utrzymanie wzrostu itempa
rozwoju gospodarczego jest najwikszym, spdzajcym sen zpowiek rosyjskich decydentw, wyzwaniem niepowodzenie wtym zakresie moe przynie reperkusje polityczne,
wtym negatywne dla poparcia rzdw PutinMiedwiediew, atake pogorszenie stosunkw
zZachodem izmniejszeniem wydatkw nabezpieczestwo wewntrzne iobron.
Wkontekcie polityki zewntrznej akcentuje si rozszerzenie priorytetowych kierunkw polityki zagranicznej na Azj, w tym Daleki Wschd, zwaszcza Chiny. Dynamicznie rozwijajca si sytuacja wtym rejonie wiata, wzwizku zzaostrzajc si konkurencj wwalce oenergetyczne zasoby naturalne irynki zbytu, otwiera dla Rosji nowe moliwoci wsppracy zEurop iStanami Zjednoczonymi, atake wramach takich organizacji jak Szanghajska Organizacja Wsppracy. Nie mona tutaj nie wspomnie jednak, oinnym postrzeganiu zasad wolnego rynku w Rosji. Rosja odrzucia zasady consensusu waszyngtoskiego iwybraa drog transformacji, nieprzewidujc przyczenia si doju istniejcych struktur naich, neoliberalnych, zasadach. Robert Kagan, neokonserwatywny publicysta iwykadowca, autor ksiki, Powrt historii ikoniec marze 7, ktrej tytu jest parafraz Koca historii Francisa Fukuyamy, mwi o kapitalizmie autorytarnym i pastwowym, opisujc system gospodarczy Rosji, iporwnuje go dochiskiej drogi rozwoju ekonomicznego. IwRosji, iChinach, zdaniem autora, dominuje przekonanie, eprawdziwe
mocarstwo musi by niezalene i samodzielne, a kluczem do tego jest rozwj gospodarczy. Std te ronie rosyjska asertywno ipewno siebie, znajdujca ideowe uzasadnienie
dla podporzdkowania strategicznych sektorw gospodarki rzdowi wtakich koncepcjach,
jak suwerenna demokracja czy bezpieczestwo informacyjne, ktre pozwalaj rozstrzyga pastwu, jakie informacje powinny dociera doszerokiej opinii publicznej, ajakie nie.
Edward Lukas, autor ksiki Nowa zimna wojna. Jak Kreml zagraa Rosji i Zachodowi8, twierdzi, e w gospodarce Rosja rozwina rodzaj autorytarnego kapitalizmu kolesi, ktry jest duym wyzwaniem dla zachodniego sposobu uprawiania biznesu. Dochodzi dotego nieskrywany ju nacjonalizm ipewna doza mistycyzmu wizja Rosji jako nowego Bizancjum (Nikoaj Patruszew), awszystko tosplecione ztez, eretoryka Zachodu
natemat praw czowieka iwolnoci toczysta hipokryzja. Najlepsze podsumowanie takiego
wiatopogldu wygosi Aleksander Szokin: WRosji mamy zaplanowany rozwj do2020r.,
6
7
8
O. Oliker, K. Crane, L.H. Schwartz, C. Yusupov, Russian Foreign Policy. Sources and Implications. RAND, Project Air Force, Santa Monica 2009, wersja elektroniczna.
R. Kagan, Powrt historii ikoniec marze, Rebis, Pozna 2009, s.19-30, 30-42, 62-88.
E. Lukas, Nowa zimna wojna. Jak Kreml zagraa Rosji iZachodowi, Rebis, Pozna 2008.
258
awAmeryce nie znaj nawet nazwiska nastpnego prezydenta. Ilustruje toprzepa, jaka
dzieli Rosj iZachd wpodejciu dowartoci ipolityki.
Rosja nie jest dzi do silna, by prowadzi samodzieln polityk globaln. Wduszej
perspektywie ma do ograniczony wybr sta si czci poszerzonego Zachodu, wej
worbit Chin albo wiata muzumaskiego. adna ztych drg nie jest dzi wRosji przesdzona, poniewa wybranie ktrejkolwiek ztych opcji wymaga bolesnych dla rosyjskich
politykw decyzji. Wsojuszu zChinami Rosja musiaaby odgrywa rol drugoplanowego partnera, cobyoby dla niej trudne doprzeknicia. Icho wydaje si, ezpunktu widzenia wspomnianej wczeniej racjonalnoci politycznej strategicznie wane powinno by
dla Rosji doczenie doszeroko rozumianego Zachodu, toRosja nie chce si tej racjonalnoci podporzdkowa wsposb bezwarunkowy. Stosunki zZachodem swRosji traktowane jako dwignia sukcesu wwychodzeniu zzapaci cywilizacyjnej9, wzmacniane przez strategi dziel irzd.
Pojcie bezpieczestwa wewntrznego czsto, zwaszcza w odniesieniu do ZSRR czy
Federacji Rosyjskiej, wywouje pejoratywne skojarzenia. Niemal do koca lat 80. XX w.
miao ono charakter ideologiczny iwizao si zezwalczaniem wewntrznych przeciwnikw systemu politycznego, najczciej inspirowanych zzewntrz, oraz kojarzyo si zmechanizmem jego wymuszonej legitymizacji irepresji. NaZachodzie pojcie toobejmowao zwalczanie komunistycznej infiltracji, a take podejmowanie rnych rozwiza siowych wobec ruchw protestu. Wtym kontekcie bezpieczestwo wewntrzne obejmowao, i na Wschodzie, i na Zachodzie, zwalczanie zagroe z zewntrz ochron pastwa
iokrelonego ustroju politycznego przed zagroeniami, ktrych rde upatrywano wzimnej wojnie i dywersji ideologicznej z zewntrz. Takie podejcie do bezpieczestwa byo
pastwocentryczne, koncentrowao si na ochronie integralnoci terytorialnej, politycznej niezalenoci, moliwoci przetrwania i rozwoju. W najoglniejszym sensie obejmowao wszystko to, cowizao si zestabilnoci izporzdkiem nadanym terytorium ibyo
w kompetencji organw policji, bezpieczestwa oraz instytucji zajmujcych si zwalczaniem skutkw katastrof. Obecnie definiowanie poj zwizanych z bezpieczestwem jest
wyjtkowo trudnym zadaniem, astan bada naukowych, szczeglnie politologicznych, jest
skromny10. Z. Nowakowski uwaa, ebezpieczestwo wewntrzne oznacza stabilno iharmonijne funkcjonowanie systemu pastwa, natomiast bezpieczestwo zewntrzne pastwa
tobrak zagroe zestrony podmiotw irde zagranicznych11. Natakim rozrnieniu bazowaa rwnie Strategia Bezpieczestwa Narodowego Rzeczpospolitej Polskiej z2007r. Pojcie bezpieczestwa wewntrznego jest take czsto konfrontowane zpojciem bezpieczestwa publicznego rozumianego jako nienaruszalno porzdku prawnego, praw idbr poszczeglnych jednostek oraz dbr instytucji i przedsiwzi podejmowanych przez pastwo12. M. Brzeziski uwaa natomiast, ebezpieczestwo wewntrzne jest pojciem zoonym, skadajcym si zwielu poj czstkowych, wnie zawsze precyzyjnie wskazanych
9
10
11
12
Cyt. W. Niakonow za: S.Biele, Rosja wobec instytucjonalizacji wsppracy midzynarodowej wEuropie, [w:]
Instytucjonalizacja wielostronnej wsppracy midzynarodowej wEuropie, Warszawa 2004, s.123.
S.Suowski, Onowym paradygmacie bezpieczestwa werze globalizacji, [w:] Bezpieczestwo wewntrzne pastwa. Wybrane zagadnienia, red. S.Suowski, M. Brzeziski, Warszawa 2009, s.15.
Z. Nowakowski, Bezpieczestwo narodowe ewolucja pojcia izakresu, za: S.Suowski, ibidem, s.14.
A. Misiak, Administracja porzdku publicznego ibezpieczestwa publicznego, Warszawa 2008, s.16.
MATERIAY
259
zakresach. Wrd nich mona wyrni: bezpieczestwo iporzdek publiczny, bezpieczestwo powszechne ibezpieczestwo ustrojowe13.
Zpolitologicznego punktu widzenia pojcie bezpieczestwa wewntrznego odnosi si
docaoci pastwa wjego rnych aspektach militarnym, politycznym, spoecznym, gospodarczym, kryminalnym, ekologicznym, obywatelskim, informacyjnym, telekomunikacyjnym itd., iutosamiane jest czsto zbezpieczestwem narodowym.
Wspczenie mona wyrni dwa podejcia dopojcia bezpieczestwa narodowego:
tradycyjne, racjonalistyczne, skupiajce si naobronie narodowego, suwerennego
pastwa przed zagroeniami zewntrznymi ocharakterze militarnym,
pozimnowojenne, szerokie ujcie problemu bezpieczestwa, uwzgldniajce nie
tylko zagroenia militarne, ale te pozamilitarne, tj. bezpieczestwo spoeczne,
ekonomiczne, ekologiczne itp., co oznacza dostrzeenie nowych zagroe o charakterze pozamilitarnym.
Przyspieszenie procesw globalizacji przyczynio si do nowego spojrzenia take
nasprawy bezpieczestwa wewntrznego bardziej zinternacjonalizowanego. Naczelnym
podmiotem bezpieczestwa nie jest ju pastwo narodowe, ale czowiek (human security)14. Takie szerokie ikompleksowe ujcie problematyki bezpieczestwa znane jako szkoa kopenhaska rozwin Barry Buzan we wczesnych latach 90. XX w.15
Koncepcja Barryego Buzana zakadaa, ebezpieczestwo wczasach pozimnowojennych naley ujmowa caociowo, jako kategori niepodzieln waciwe bezpieczestwo
podmiotu tworz jego aspekty zewntrzne (midzynarodowe) i wewntrzne. Oba te wymiary bezpieczestwa zaczy czy si zesob porozpadzie adu bipolarnego, kiedy zagroenia zaczy si umidzynaradawia iich zwalczanie take zaczo wymaga midzynarodowej wsppracy. Przykadem takich zagroe sterroryzm midzynarodowy, handel
narkotykami, przestpczo zorganizowana, przestpczo transnarodowa, korupcja, pranie brudnych pienidzy, nielegalna emigracja. Proces rozmywania si linii podziau midzy
wewntrznymi izewntrznymi zagroeniami bezpieczestwa narodowego dotyczy wszystkich pastw iwnauce ostosunkach midzynarodowych nosi nazw eksternalizacji bezpieczestwa wewntrznego.
Zpiciu wymienionych przez Buzana wymiarw bezpieczestwa (militarne, polityczne, ekonomiczne, spoeczne iekologiczne) cztery dotycz sfery bezpieczestwa wewntrznego. Pastwo mog destabilizowa nietrafione decyzje polityczne, trudna sytuacja gospodarcza, wysoka stopa bezrobocia, niekontrolowany wzrost inflacji, problemy spoeczne
bieda iniedostatek mog rodzi zjawisko migracji iuchodstwa, wzrost nastrojw ksenofobicznych, problemy zasymilacj rnych grup etnicznych, problemy wykluczenia spoecznego iekonomicznego, nakadajce si nazrnicowanie etniczne ireligijne tworzy podoe nowych zagroe. Sytuacj zagroenia (braku bezpieczestwa) moe wygenerowa take
13
14
15
M. Brzeziski, Rodzaje bezpieczestwa pastwa, [w:] Bezpieczestwo wewntrzne pastwa, s.40.

K. P. Marczuk, Bezpieczestwo wewntrzne wposzerzonej agendzie studiw nad bezpieczestwem (szkoa kopenhaska ihuman security), [w:] Bezpieczestwo wewntrzne pastwa, s.67.
Szko tworzy dorobek badaczy skupionych w grupie kopenhaskiej, ze strony polskiej w pracach grupy
uczestniczy profesor Wojciech Kostecki. Zob. W. Kostecki, Europe after the Cold War. The security complex
theory, Warsaw 1996.
260
brak systemu ochrony rodowiska16. Jednoczenie wszystkie wymienione zagroenia wewntrzne podlegaj wspczenie eksternalizacji.
Kolejnym stadium koncepcji poszerzonego bezpieczestwa staa si popularna wnauce
zachodniej odpoowy lat 90. XX w. teoria human security. Termin ten upowszechni Raport Organizacji Narodw Zjednoczonych dospraw Rozwoju (UNDAP) z1994r., wktrym jego autorzy podjli prb interpretacji pojcia bezpieczestwa jednostki i zwizku
midzy zrwnowaonym rozwojem ludzkoci a bezpieczestwem. W Raporcie wyodrbniono dwa gwne znaczenia pojcia bezpieczestwa wkoncepcji human security: 1.wolno odtakich problemw, jak gd, choroby iprzeladowania; 2. ochron przed nagymi
ibolesnymi wypadkami wyciu codziennym czy towdomu, wpracy, czy wspoeczestwie. Raport okreli take siedem wymiarw bezpieczestwa, ktre czciowo pokrywaj
si zwczeniejszymi zaoeniami szkoy kopenhaskiej, amianowicie: bezpieczestwo ekonomiczne, ywnociowe, zdrowotne, ekologiczne, osobiste, spoeczne ipolityczne. Zgodnie
z zaoeniami Raportu gwnym zadaniem pastw ma by zagwarantowanie spokojnego
imoliwie bezpiecznego ycia ludziom poprzez zaspakajanie ich codziennych potrzeb, np.
dostpu doywnoci, wody pitnej, edukacji, opieki zdrowotnej oraz moliwoci znalezienia
godnej pracy wkraju wolnym odwojen ikonfliktw17.
2. Zagroenia bezpieczestwa wewntrznego Federacji Rosyjskiej

awspczesne koncepcje bezpieczestwa
Problemy wewntrzne Federacji Rosyjskiej zaliczane dowyzwa izagroe mona umownie sklasyfikowa jako problemy polityczne, ekonomiczne ispoeczne. Wkontekcie problemw politycznych wskaza naley na zagadnienia systemu politycznego, kultury politycznej, saboci instytucjonalnej oraz korupcji inepotyzmu. Zgodnie zart. 1 konstytucji
FR, Rosja jest demokratyczno-federalnym pastwem prawa zrepublikask form rzdu.
Wrzeczywistoci rosyjski ustrj oceniany jest inaczej: mwi si opastwie autorytarnym,
oautorytarnym kapitalizmie, anawet oorganizacji pastwa ijego podsystemw wformie
waciwej strukturom mafijnym (Ya. I. Gilinsky). Celem niniejszego artykuu nie jest analiza systemu politycznego FR, ajedynie wskazanie, eautorytarne tendencje, ktre wywouj szereg negatywnych procesw, sprzeszkod dla dalszego rozwoju kraju, atym samym
stanowi wyzwanie dla bezpieczestwa. Zwizki midzy rozwojem idemokracj stematem bogatej literatury (Gibbon, Lipset, Diamond, Rowen, Fukuyama, Sen). Naley przyj,
edemokracja jest warunkiem rozwoju gospodarczego, dysponuje bowiem zinstytucjonalizowanymi zabezpieczeniami przed niekompetencj czy zachannoci przywdcw, ktrzy poddawani sweryfikacji wwyborach. Demokratyzacja nie jest strategi prowadzc
dowzrostu gospodarczego, ale jeli FR chciaaby utrzyma dotychczasowe tempo rozwoju,
16
17
K.M. Marczuk, op. cit., s.69-78.

Obecnie koncepcj human security rozwijaj m.in. Japonia, Kanada, czy Stany Zjednoczone Ameryki wramach Amerykaskiego Instytutu Pokoju lub Programu Bada nad Polityk Humanitarn iKonfliktem. Rwnie wdokumentach Unii Europejskiej wida podobne podejcie dokoncepcji bezpieczestwa. Zob. m.in.
Strategia Bezpieczestwa z2003r. iRaport Barceloski z2004r. zatytuowany Doktryna human security dla
Europy.
MATERIAY
261
tonie da si ni efektywnie zarzdza autorytarnie przez duszy czas. Naley przy tym pamita, eFederacja Rosyjska towicej ni jedno pastwo.
Niewtpliw saboci Rosji jest jej kultura polityczna ipotencja instytucjonalny. Sabo wtym sensie obejmuje takie czynniki, jak: zdolno doformuowania iwdraania polityki oraz stanowienia prawa, administrowania wsposb efektywny iprzy pomocy minimalnej biurokracji, kontrolowanie korupcji iprzekupstwa, stopnia przejrzystoci oraz odpowiedzialnoci instytucji rzdowych i egzekwowania prawa od przestrzegania przepisw ruchu drogowego dorespektowania fundamentalnych zaoe konstytucyjnych.
Cho korupcja czsto kwalifikowana jest jako problem spoeczny, towprzypadku FR
waciwsze wydaje si umieszczenie jej w ramach problemw politycznych. Si napdow i katalizatorem zachowa korupcyjnych s w Rosji elity wadzy. Niektrzy eksperci
szdania, ewiadomo zagroe, jakie niesie dla Rosji skala korupcji, jest dua, dziaania przeciwdziaajce jej snatomiast pozorne. Korupcja jest powan przeszkod nadrodze dorozwoju gospodarki imodernizacji pastwa. Oskali izakresie tego problemu mog
wiadczy przecigajce si negocjacje akcesyjne doWTO czonkostwo wtej organizacji
wymusioby zmiany systemowe wRosji, wtym efektywn walk zkorupcj. Zgodnie zdanymi Transparency International skala problemu korupcji wRosji w2010r. jest porwnywalna zeskal tego zjawiska wSomalii, pastwa uwaanego za upade.
Korupcja nie jest w Rosji problemem nowym pierwsze ustawodawstwo zakazujce brania apwek pod rygorem sdu ikary datuje si wRosji na1497r. Pocztkw zjawiska badacz rosyjski Y. Gilinsky upatruje wtradycji (karmienia namiestnikw, ktrych kniaziowie wysyali dopracy wregionach bez ustalonej zapaty karmi
namiestnikw miaa zzaoenia miejscowa ludno), ktrej pocztkw naley upatrywa
w IX-X w. Oficjalnie obyczaj ten zosta zniesiony w 1556 r., ale by jeszcze dugo potem
praktykowany, wedug Gilinskiego moe nawet dodzi. Pniej przybrao form a, czyli przekupstwa urzdnikw majcego nacelu uniknicie kary za czyny
karalne, i za inne przysugi. WXV w. o io przybrao form , awXVI w. korupcji, ktra staa si zjawiskiem masowym. Piotr Iby podobno tak przeraony jej rozmiarami, ewprowadzi prawo
nakazujce kara j nawet mierci18.
Korupcja istnieje we wszystkich wspczesnych pastwach, ale rozmiary jakie przybraa wRosji, snieporwnywalne zadnym innym europejskim, normalnie funkcjonujcym pastwem. Cytujc wspomnian ju Transparency International, wostatnich latach
Rosja, razem zniektrymi byymi republikami ZSRR (Azerbejdan, Ukraina, iin.), wesza
dogrupy najbardziej skorumpowanych pastw nawiecie, takich jak: Bangladesz, Nigeria,
Uganda, Tanzania, Kenia, Inguszetia.
18
Ukazy zsierpnia 1713r. igrudnia 1714r. Ya. I. Gilinsky, Deviancy, criminality, social control. Selected articles,
Saint Petersburg 2004, s.220.
262
Tabela 1. Zestawienie osb przyznajcych si, ewlatach 2000-2004 wzili lub dali
apwk (w%)
Wszyscy (100%), wtym:
Mczyni
Kobiety
Wiek: 18-29
Wiek: 30 lat istarsi
Pracujcy
Bez staego dochodu
Funkcjonariusze
pastwowi (urzdnicy iin.)
Rolnicy
Studenci
Przedsibiorcy
2000
74,1
25,9
26,9
73,1
14,1
13,9
46,8
2001
73,4
26,6
26,2
72,9
16,3
15,1
43,2
2002
74,0
26,0
26,6
72,9
19,3
14,0
41,5
2003
74,7
25,3
26,0
73,9
20,9
15,7
39,7
2004
77,2
22,8
26,4
73,3
20,3
19,1
39,4
0,4
2,7
7,1
0,6
4,0
5,8
0,6
4,2
8,3
0,5
2,0
8,0
0,5
3,6
6,3
rdo: , 2002, s.118, 172

i , 2005, s.121,123,158.
Korupcja wRosji ma szczeglny charakter dziaalnoci zorganizowanej iskoordynowanej wramach sieci powiza (wzajemnoci izawisoci) pomidzy urzdnikami ifunkcjonariuszami pastwowymi nawszystkich poziomach wadzy, politykami, przedstawicielami biznesu, finansistami, przestpczoci zorganizowan. Struktura sieci powiza korupcyjnych, wedug wspomnianego ju Gilinskiego, wyglda nastpujco:
- grupy urzdnikw pastwowych (), zabezpieczajcych odpowiednie
rozwizania legislacyjne,
- struktury komercyjne ifinansowe realizujce dochodowe ulgi, korzyci idochody,
- osona () zestrony przedstawicieli sub siowych (FSB, MWD, prokuratura,
policja skarbowa iinnych )19.
Wszystkie rosyjskie ministerstwa dotknite s korupcj, mocno dotyczy ona sdw,
wktrych za odpowiedni apwk mona uzyska dowolne rozstrzygniecie lub wstrzymanie si odniego, aszczeglnie sdw arbitraowych. Sieci korupcyjne tworz si take wok zagranicznej, prywatnej pomocy finansowej imaterialnej, inwestycji budowlanych irestauracji budynkw, przemysu zbrojeniowego, energetycznego, transportu, gospodarki lenej, rybowstwa iwielu innych sektorw gospodarki, zwaszcza monopoli20. Mechanizmy
ipowizania korupcyjne wietnie opisywali nieyjcy ju dziennikarze rosyjscy Anna Politkowska iPaul Klebnikov21.
19
20
21
. , . , , ,
, 2007, s.278-279.
Niekontrolowany wyrb lasw ieksploatacja surowcw naturalnych (rybowstwo iinne) stwarza realne zagroenia ekologiczne.
P. Klebnikov, Ojciec chrzestny Kremla. Rosja wdobie gangsterskiego kapitalizmu, SCHOLAR, Warszawa 2010;
A. Politkowska, Rosja Putina (Putins Russia, tum. zangielskiego: T. Korecki), Studio Emka, Warszawa 2005;
teje, Druga wojna czeczeska ( , tum. z rosyjskiego: I. Lewandowska), Znak, Krakw
2006; teje, Udrczona Rosja. Dziennik buntu (ARussian Diary, tum. zangielskiego: A. Michalska, Noir sur
Blanc), Warszawa 2007.
MATERIAY
263
WRosji ronie take tolerancja wobec korupcji, staje si ona zjawiskiem zwyczajnym
ipowszednim. W2001r. redakcja gazety przeprowadzia ankiet,
w ktrej zapytaa respondentw, przedstawicieli biznesu i funkcjonariuszy pastwowych,
w jakich okolicznociach dawali lub daliby apwk. Wyniki przedstawiono w tabeli poniej.
Tabela 2. Gotowo dozaatwienia okrelonej sprawy za pomoc apwki
wrd przedsibiorcw ifunkcjonariuszy pastwowych w%
Opis przypadku
Otrzymanie pracy
Przyjcie dziecka doszkoy
Przyjcie nastudia
Przyjcie doszpitala
Odroczenie suby wojskowej/stwierdzenie
niezdolnoci dosuby wojskowej
Otrzymanie mieszkania lub miejsca wlokalu
subowym
Zameldowanie lub rejestracja firmy
Otrzymanie prawa jazdy, rejestracja samochodu
Uniknicie mandatu za wykroczenie drogowe
lub uniknicie odebrania prawa jazdy
Wprzypadku dopocignicia dogwnej
odpowiedzialnoci
Przy skadaniu deklaracji podatkowej
63
58
85
82
Funkcjonariusze
pastwowi
40
50
73
75
100 (!)
70
58
59
88
81
46
66
100
87
100
100
70
44
Przedsibiorcy
rdo: M. , , , 2001, nr 37, s.2-3.
Wrd przyczyn korupcji wRosji, azwaszcza jej rozmiarw, mona wyrni: dawn
rosyjsk tradycj22 iblisz, radzieck wpostaci skorumpowanej nomenklatury ijej cigle
duego znaczenia we wspczesnej Rosji (staa si podstaw procesw prywatyzacyjnych
i transformacyjnych), skal i charakter przestpczoci zorganizowanej oraz kultur polityczn, demoralizacj elit politycznych wtym zakresie, atake, cho jest tokwestia drugorzdna bardzo niskie zarobki wsektorze budetowym (inie tylko) wRosji23.
Drug grup przyczyn korupcji sproblemy gospodarcze, spord ktrych naley wyrni takie zagadnienia jak: profil rosyjskiej gospodarki (surowcowej, sabo uprzemysowionej), problemy z prywatyzacj oraz kapita ludzki. 24 Nawizujc do przywoanej ju
22
23
24
Wjzyku rosyjskim funkcjonuje wiele przysw ipowiedzonek nt. korupcji, np.: Nie smarujesz, nie jedziesz,
Ty mnie ja tobie, Rce potos, by bra iin.
. , op. cit., s.281.
Terytorium Rosji to 17 075 260 km2. rednie temperatury stycznia, w rnych regionach, oscyluj od 0
do -50 C, lipca od1 do25 C. Wieczna zmarzlina (okrgi Syberii iDalekiego Wschodu) zajmuje 65% terytorium Rosji. Powyej 70% rosyjskiego terytorium tostrefa ryzykownego rolnictwa. Rolniczy sezon nanajwikszej czci terytorium Rosji trwa 2-3 miesice, gdy wEuropie albo USA 8-9 miesicy. rednioroczna
urodzajno zb wRosji (nanie czarnoziemach) wynosi okoo 17 kwintali, wNiemczech, Francji iWielkiej Brytanii (nanie czarnoziemach) 70 kwintali zhektara, wSzwecji 60, wIrlandii 85, naUkrainie
(na czarnoziemach) 24. Do 75% potrzeb ywnociowych Rosji zabezpiecza import. Std te dwa widma
264
w tym artykule formuy R. S. Cline`a naley zauway w tym miejscu, e badacze amerykascy obliczajc potencja ekonomiczny, nie uwzgldniaj takich czynnikw jak posiadanie z surowcw i wielko ich wydobycia oraz dostpu do surowcw i zapewnienia
ich dostaw. Gwnym tego powodem jest do oczywisty fakt, ekraje surowcowe szreguy sabiej rozwinite, copowoduje konieczno wyprzeday posiadanych bogactw. Eksporterowi zawsze zaley nanapywie rodkw niezbdnych dofunkcjonowania pastwa,
podczas gdy importer zawsze znajdzie inne rda dostaw, conajwyej powyszej cenie25.
Wnajwyszym stopniu dotyczy todzisiejszej Rosji wzrost cen ropy wprzeszoci pomaga Rosji realizowa jej imperialne ambicje26, ale nie uchroni pastwa przed kryzysem izapnieniem cywilizacyjnym, zktrym ma dzi problem. Zasadniczym zadaniem pozostaje wykorzystanie rodkw uzyskanych zesprzeday surowcw dla reform gospodarczych
ispoecznych, azwaszcza inwestycji, ktre pozwoliyby uzyska Rosji stabilizacj wduej
perspektywie czasowej. Obecnie spadek cen ropy poniej 120 $ za baryk oznacza dla Rosji powane zagroenie dla funkcjonowania pastwa. Udzia wysoko przetworzonych produktw wcaoci eksportu Rosji wynosi zaledwie 12%, zczego zaledwie 1% totzw. wysoka technologia27.
Spord wyzwa gospodarczych donajistotniejszych naley zaliczy problem prywatyzacji. Zaoenia rosyjskiego programu prywatyzacji cechoway si spjnoci wewntrzn ilogik, jednak proces prywatyzacji nie przebiega zgodnie ztymi zaoeniami. Decydujc rol odegra nie, jak zakadano, akcjonariat pracowniczy, ale stara nomenklatura, czsto powizana zgrupami przestpczymi. Wrezultacie tak istotny aspekt transformacji systemowej, jak prywatyzacja, nie doprowadzi do wyonienia si klarownych form wasnoci prywatnej, lecz doniejasnych powiza wasnoci iwadzy politycznej. Powstae oligarchie finansowo-przemysowe powanie wypaczyy jeden zfundamentw gospodarki rynkowej. Za sztandarowy przykad moe tutaj posuy GAZPROM. Znamienne, esystem
stosunkw oligarchicznych obj tylko bardzo dochodowe sektory gospodarki rosyjskiej,
konkurencyjne narynkach midzynarodowych kompleks wojskowo-przemysowy, eksport broni isurowcw energetycznych. Konsekwencj takiego stanu rzeczy byo utrwalenie surowcowej roli Rosji naarenie midzynarodowej, poniewa marginalizacji ulegy inne
formy wasnoci isektory gospodarki, atake mechanizmy rynkowe. Transformacja wRosji totake prba wczenia si dowiatowego nurtu gospodarczego. Jej pozycja wwiatowej wymianie handlowej nie jest zadowalajca gwnie z powodu przestarzaej struktury
towarowej podstawowa oferta eksportowa toprzede wszystkim surowce ipaliwa ropa
25
26
27
mierci godowej izamarznicia, gboko zakorzenione wrosyjskiej wyobrani, swstanie zmotywowa

ludno dowystpienia przeciwko wadzy. Chleba iogrzewania wRosji zabrakn nie moe. Zob. P. Klebnikov, op.cit., s.82.
L. Moczulski, op. cit., s.578.
Poczterokrotnym wzrocie cen ropy powojnie Jom Kipur Zwizek Radziecki sta si gwnym beneficjentem
korzyci wynikajcych z tej sytuacji. Radziecka produkcja ropy naftowej wzrosa z 8 mln baryek dziennie
w1973r. do11 mln baryek dziennie w1980r., czynic Zwizek Radziecki liderem wiatowego rynku ropy.
Wlatach 70. XX w. roczne przychody zesprzeday ropy naftowej igazu ziemnego wzrosy o2250% iosigny poziom 20 mld dolarw. Raptowny wzrost finansowej nadwyki pozwoli Kremlowi regulowa koszty imperialnej ekspansji wAfryce. V. Zubok, Nieudane imperium. Zwizek Radziecki okresu zimnej wojny, odStalina doGorbaczowa, Wyd. Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2010, s.239.
. , . .. ,
, 2007, s.186.
MATERIAY
265
naftowa, gaz ziemny, wgiel kamienny oraz metale nieszlachetne iwyroby pochodne. Istotn pozycj stanowi wyroby przemysu chemicznego oraz rodki transportu. Wimporcie
natomiast dominuj maszyny iurzdzenia, atake ywno, napoje, wyroby przemysu farmaceutycznego. Priorytetem pozostaje przycignicie inwestycji zagranicznych, najnowszych technologii eksploatacji, transportu iprzerbki ropy naftowej, pozwalajcych zwikszy wydobycie izmienia struktur handlu zagranicznego.
Wzakresie problemw politycznych wyrni mona stosunkowo duy zakres funkcji
pastwa rosyjskiego przy niskiej sile, czyli zdolnoci doplanowania irealizowania polityki
oraz egzekwowania prawa wsposb jasny idla wszystkich zrozumiay, obecnie coraz czciej nazywanej potencjaem instytucji pastwowych, ktry jest istotny zpunktu widzenia
rozwoju gospodarczego pastwa. Rodzi tokonsekwencje wpostaci rent-seekingu, czyli wykorzystywania sektora publicznego dla alokacji prawa wasnoci, ktra suy interesom wskich grup, rodzin czy klanw, oraz sprzyja korupcji nawszystkich szczeblach administracji
pastwowej. Przeprowadzenie prywatyzacji wymaga znacznego potencjau instytucjonalnego irzdw prawa, czyli tego, czego wRosji dramatycznie brakuje.
Kwestie spoeczne obejmuj problemy zzakresu demografii (wtym wewntrznej izewntrznej migracji), ubstwa, bezdomnoci, wykluczenia spoecznego, patologii (alkoholizm, narkomania, przestpczo itp.) oraz separatyzmu. Wikszo ludnoci Rosji skupiona jest wtrjkcie, ktrego szczytami sSankt Petersburg napnocy, Noworosyjsk napoudniu i Irkuck na wschodzie. Na Syberii, ktrej powierzchnia to prawie 3/4 terytorium
Rosji, zamieszkuje mniej ni czwarta cz ludnoci, gwnie wzdu Kolei Transsyberyjskiej przy ktrej pooone s jej najwiksze miasta Nowosybirsk, Omsk, Krasnojarsk,
Irkuck. Na Uralu ludno skoncentrowana jest midzy miastami Dolny Tagi i Magnitogorsk. Oglna liczebno ludnoci Rosji, wedug ostatnich informacji, wynosi, wprzyblieniu, 132000000 ludzi. Ztej liczby 81% (106 920 000) zamieszkuje wmiastach iosiedlach
miejskiego typu, przy czym wMoskwie 12 769 000, wobwodzie moskiewskim 7 980 000,
wSankt Petersburgu 6 897 000, wobwodzie leningradzkim 3 350 000 (razem zmeldunkami czasowymi ipozwoleniami naprac dla cudzoziemcw). Zoglnej liczebnoci ludnoci
58% toludzie wwieku emerytalnym iprzedemerytalnym (76 560 000)28.
Trudna sytuacja socjalna jest jedn zprzyczyn spadku wskanikw demograficznych
wRosji rednia rosyjska paca wynosi 6593 rubli miesicznie. Liczba rosyjskich obywateli zdochodami poniej tego poziomu wynosi 43 100 000 ( albo 33% ludnoci). Minimalna
paca najemnego pracownika wRosji od1 stycznia 2009r. wynosi 4330 rubli miesicznie
albo mniej wicej 96 . Dla porwnania wLuksemburgu 1642 , wIrlandii 1462 , wBelgii 1387 , wRumunii 153 , wBugarii 123 , wUSA $7,25 nagodzin. Konsumpcyjny kosz wRosji skada si z407 produktw iusug, wAnglii z650.
Warto minimalnego zestaw produktw rednio w Rosji wynosi 2270,6 rubli miesicznie.
rednia emerytura wRosji to3300 rubli29.
Do spadku liczby ludnoci w Rosji przyczyniaj si take rosnca miertelno oraz
spadek liczby urodze i migracje zewntrzne: od 1989 r. spadek liczy ludnoci wynis
28
29
. , . , . , , , ,
maszynopis wposiadaniu autorki.
Ibidem.
266
oficjalnie okoo 3,7%, co w porwnaniu z niektrymi byymi republikami radzieckimi

Armeni (15%), Gruzj (14%) czy Ukrain (10%), w tym samym okresie, jest spadkiem
nieznacznym30. WRosji szczeglnie niepokoi wysoka miertelno mczyzn wwieku produkcyjnym, spowodowana skutkiem stylu ycia wRosji alkoholizmem lub/iinnymi naogami (zwaszcza narkomania najbardziej popularnym narkotykiem wRosji jest heroina) iich konsekwencjami wypadkami, przemoc, utrat zdrowia (liczb takich dodatkowych mierci szacuje si, wzalenoci odprzyjtych kryteriw, naod400 do700 tys.
rocznie), rednia dugo ycia rosyjskiego mczyzny wynosi 59 lat (kobiety 72), czyli tyle,
cowPakistanie. Spada take wskanik urodze wlatach 19861987 rednio najedn kobiet wynosi on2,2, w2005r. ju tylko 1,3. Przyczyn takiego stanu rzeczy naley upatrywa woglnie zej sytuacji socjalnej rodzin wRosji, icho za prezydentury W. Putina podjto szereg dziaa majcych zachci kobiety doposiadania drugiego dziecka, tospadek liczy populacji Rosji jest nieuchronny wedug prognoz Federalnego Urzdu Statystycznego wRosji spadek populacji wyniesie wlatach 20052025 okoo 6%, natomiast wedug prognoz ONZ, czy Banku wiatowego, spadek ten moe wynie nawet 20%. ONZ alarmuje
take ozagroeniu epidemi HIV/AIDS. Do2015r. zgony zpowodu AIDS mog stanowi
10% wszystkich zgonw wRosji. Rosn wskaniki zachorowalnoci nagrulic iinne choroby zakane.
W zwizku z sytuacj demograficzn do priorytetw w zakresie polityki migracyjnej
zaliczono zachcenie do powrotu do Rosji jak najwikszej liczby etnicznych Rosjan zamieszkujcych poza granicami kraju, gwnie tych wysoko wykwalifikowanych. Kapita
ludzki sta si bowiem obecnie podstawowym zasobem gospodarczym pastw, jest onkonieczny do budowania nowoczesnej, opartej na wiedzy gospodarki. Zagadnienie migracji zwizane jest bezporednio zproblemem bezpieczestwa wewntrznego, tym bardziej
e wedug ekspertw brak realnej moliwoci kontroli przez struktury wadzy pastwowej caych regionw umoliwia swobodne przemieszczanie si idziaalno rnych, potencjalnie niebezpiecznych grup31. W wyniku napywu do Rosji duej liczby emigrantw
rosn napicia na tle etnicznym. Szacuje si, e liczba nielegalnych emigrantw ekonomicznych zArmenii, Gruzji, Kirgistanu, Tadykistanu, Ukrainy, Uzbekistanu iinnych krajw wynosi okoo 10 mln osb, aokoo 400 tys. osb rocznie wybiera Rosj jako kraj docelowy emigracji32. Ronie take liczba populacji muzumaskiej. Szacuje si, e w ostatnich pitnastu latach liczba muzumanw w Rosji zwikszya si o 40% i wynosi ponad
23 000 000 osb. Naznaczeniu zyskuj radykalne ugrupowania islamskie, poza Czeczeni
take wdo umiarkowanym Tatarstanie iBaszkirii, atake wrepublikach: Karaczajsko-Czerkieskiej iKabardyjsko-Bakarskiej. Sprzyja temu przede wszystkim bieda ibrak perspektyw napopraw sytuacji gospodarczej. Jedn zkonsekwencji migracji jest wic wzrost
30
31
32
O. Oliker, K. Crane, L.H. Schwartz, Yusupov C., op. cit.

..., ,
2002, s.564-567.
Wedug danych czasopisma ( 11, 2007 .) tylko wMoskwie realnie zamieszkuje ponad 12 mln ludzi. Wtej grupie Rosjanie znajduj si wmniejszoci (3.720.000), gdy narodowy ietniczny skad mieszkacw Moskwy przedstawia si nastpujco: Rosjanie 31%, Azerbejdanie 14%, Tatarzy, Baszkirzy, Czuwasze 10%, Ukraicy 9%, Koreaczycy, Chiczycy, Wietnamczycy 6%, Tadycy, Uzbecy, Kazachowie, Kirgizi 5%, Czeczecy, Dagestaczycy, Ingusze 4%, Ormianie 4%, Biaorusini 3%, Gruzini 3%, Modawianie 3%, Cyganie 2%, ydzi 1%, inne narodowoci 5%.
MATERIAY
267
skali przestpczoci, pospolitej i zorganizowanej33. Jeszcze inn spraw pozostaj problemy systemu penitencjarnego Rosji wwielu wizieniach cele stak przepenione, ewiniowie pi nazmiany podwch, trzech osadzonych najedno ko. Wpoowie 2007r.
ich liczba wynosia niemal 900 tys. osb, 40 tys. znich choruje naaktywn, zaraliw form grulicy.
Kluczowym dla bezpieczestwa wewntrznego pozostaj regiony WNP iAzji rodkowej, ktra stanowi swoiste zaplecze dla ekstremistw dziaajcych midzy innymi wTadykistanie inaKaukazie. Zdziaalnoci ekstremistyczn zwizana jest coraz mocniej midzynarodowa przestpczo zorganizowana przede wszystkim narkobiznes, ktrego przemyt zarwno przez terytoria byych republik radzieckich, jak isamej Federacji Rosyjskiej,
jest powanym zagroenie dla bezpieczestwa wewntrznego Rosji, atake handel broni,
ludmi (wtym dziemi) iorganami ludzkimi34. Przestpczo zorganizowana wRosji (ibyych republikach ZSRR) reprezentuje najbardziej rozwinit form przestpczoci. Podstaw jej istnienia jest wystpowanie grup przestpczych ornym stopniu zorganizowania,
systematycznie zajmujcych si nielegaln dziaalnoci. Mona j opisa jako wielki biznes, ktry dy domaksymalizacji zyskw iuzyskania monopolu naokrelonym rynku.
Ponadto charakteryzuje si nawizywaniem bliskich zwizkw ocharakterze korupcyjnym
z organami porzdku publicznego i wadzami pastwowymi w celu stworzenia korzystnych i bezpiecznych warunkw dziaalnoci przestpczej, oraz wysokim stopniem brutalizacji. WRosji, wostatnim czasie, prowadzono wiele bada kryminologicznych przestpczoci zorganizowanej, ktre zaowocoway ogromem publikacji iopracowa tej tematyki
(ich przytoczenie wykracza poza ramy niniejszego artykuu). Doczynnikw generujcych
powstanie przestpczoci bd jej sprzyjajcych, oprcz jej genezy wZSRR, mona zaliczy
problemy ksztatowania si ustroju pastwa oraz jego struktury wadzy, denia imperialne oraz nieposzanowanie praw czowieka awic rozwj stosunkw midzy wadz aspoeczestwem oraz ich zwizki zprzestpczoci ijej skutki35.
Ju w1993r. wczesny prezydent FR Borys Jelcyn stwierdzi, edwie trzecie wszystkich prywatnych przedsibiorstw wRosji ma powizania zprzestpczoci zorganizowan.
Rok pniej powtrzy mniej wicej tosamo, nazywajc Rosj supermocarstwem zbrodni.
W 1994 r. na specjalnej konferencji NZ powiconej midzynarodowym gangom stwierdzono, ewRosji istnieje 5700 grup przestpczych, wktrych uczestniczy wsumie 3 miliony ludzi. Najbardziej przeraajc spraw by jednak nie tyle gwatowny wzrost przestpczoci wRosji, ile stopie zaangaowania grup przestpczych wrosyjsk gospodark.
Sprzyjay temu korupcja aparatu administracyjnego iuzalenienie powodzenia wbiznesie
33
34
35
Wtym kontekcie istotne znaczenie ma sam fakt funkcjonowania systemu penitencjarnego Rosji . Wwielu
wizieniach cele stak przepenione, ewiniowie pi nazmiany podwch, trzech osadzonych najedno ko. Rosja zajmuje drugie miejsce nawiecie (poUSA) pod wzgldem liczby osadzonych wwizieniach
na100 tys. mieszkacw oraz pierwsze miejsce nawiecie pod wzgldem osadzonych za morderstwa. Wedug
ostatnich danych, pochodzcych zpoowy 2007r., ich liczba wynosia niemal 900 tys. osb, 40 tys. znich choruje na aktywn, zaraliw form grulicy. Szerzej zob.: . , ?,
, 2007, nr 13, s.26-30; . , . , (maszynopis w posiadaniu autorki); . , , , ,
2009, s.184-191.
. . , , , , s.184-191.
K. Laskowska, Rosyjskojzyczna przestpczo zorganizowana. Studium kryminologiczne, Biaystok 2006,
s.30-46.
268
odpolitycznych koneksji, drakoski system podatkowy ibrak kontroli. Donajbardziej lukratywnych biznesw zalicza si wRosji banki, firmy obracajce towarami luksusowymi,
atake rafinerie, huty aluminium, fabryki chemiczne, tartaki. Anatolij Czubajs wjednym
z wywiadw na pocztku 1998 r. stwierdzi wprost: Nie mielimy wyboru midzy idealn
transformacj odkomunizmu dogospodarki rynkowej aprzestpcz transformacj. Musielimy dokona wyboru midzy przestpcz transformacj awojn domow36.
Wkontekcie powyszych rozwaa iproblemw wewntrznych, przed jakimi stoi Rosja, jej imperialne imocarstwowe denia wydaj si skazane naniepowodzenie. Przytoczy mona by tutake analogi imperialn Edwarda Gibbona, ktry twierdzi, enie ma
nic bardziej przeciwnego naturze jak usiowanie wymuszenia iutrzymania posuszestwa odlegych prowincji. Tendencje autodestrukcyjne za charakterystyczne dla klasycznego imperializmu uzna take George F. Kennan.
Rosja stoi przed koniecznoci modernizacji jako warunku swego dalszego rozwoju.
Biorc pod uwag determinacj, zjak kraj w dy doutrzymania zdobytej wpierwszym
dziesicioleciu XXI w. pozycji, mona wskaza napotrzeb opracowania problemw wewntrznych Rosji jako studium dobada nad problemem potencjau istrategii FR wkontekcie jej stosunkw zZachodem, wtym zUE Partnerstwa dla modernizacji istrategii
pozytywnego warunkowania.
Russian internal security and the assumptions

of the main contemporary security theories
Summary
The article presents political and military factors of Polish involvement in external
missions. The writer states that, due to the changing situation in the area of international safety, the principal form of military activity of the Polish Armed Forces in
future will be armed interventions conducted outside the territory of the country
and within the operations of crisis reaction of NATO, the UE or a coalition of states
appointed especially for that purpose. The thesis presented in Polish strategic documents of a low probability of threatening the country with a military agression
imposes a total redefinition of tasks faced by the armed forces. In accordance therewith, they will include the participation in international operations, mainly performed in other than mentioned areas, such as: crisis response, anti-terror operations, stabilisation operations, security and protection of mining infrastructure and
the channels of transmitting energy resources. The assumed goal of these actions
is, first of all, to complete the undertaken diplomatic and economic actions carried
out in order to prevent and overcome conflicts. Simultaneously the extent of the involvement and the form of acting of particular contingents will be chiefly impacted
by the actions from the CIMIC field, targeted for the achievement of not only military goals, but also of the social and economic ones.
36
Cyt. za: P. Klebnikov, op. cit., s.55.
Patrycja SOKOOWSKA
Policja wBoni iHercegowinie jako przykad

niewydolnoci systemu bezpieczestwa narodowego
Porozumienie z Dayton podpisane 21 listopada 1995 roku zakoczyo kilkuletni wojn domow wBoni iHercegowinie, tworzc tym samym podstawy doistnienia dzisiejszego wielonarodowego pastwa zamieszkiwanego przez Boniakw, Serbw iChorwatw. Mimo upywu blisko 15 lat odzakoczenia wojny obszar
tego kraju nadal uwaany jest za mao stabilny, zarwno pod wzgldem politycznym, jak ispoeczno-gospodarczym. Jednym zproblemw, zjakim boryka si pastwo ispoeczno midzynarodowa, jest reforma sub porzdkowych. WBoni istnieje a15formacji policyjnych, ktre wwikszoci nie podlegaj instytucjom centralnym. Jakakolwiek wsppraca pomidzy nimi jest niezwykle trudna, costanowi
ogromny problem dla funkcjonowania pastwa, wymiaru sprawiedliwoci i zwalczania przestpczoci zorganizowanej. W artykule autorka analizuje proces tworzenia ifunkcjonowanie sub porzdkowych Boni iHercegowiny oraz ich wpyw
nazagwarantowanie bezpieczestwa wpastwie.
Popodpisaniu Porozumienia zDayton w1995 roku, koczcego wojn wBoni iHercegowinie (BiH) rozpocz si proces tworzenia struktur tego pastwa. Zgodnie zaneksem
4, ktry stanowi konstytucj, dokompetencji instytucji oglnopastwowych naleao prowadzenie polityki zagranicznej, handlowej, celnej, monetarnej, migracyjnej, azylowej, regulacja kwestii uchodcw, spraw transportowych, zapewnienie komunikacji, kontrola ruchu powietrznego, wymuszanie prawa wzakresie zwalczania midzynarodowej ipastwowej przestpczoci, atake wsppraca zInterpolem. Dozada dwch podmiotw pastwa
(entitetw), czyli zdecentralizowanej ipodzielonej na10 kantonw Federacji Boni iHercegowiny oraz scentralizowanej Republiki Serbskiej (RS), naleao: moliwo prowadzenia specjalnych relacji zpastwami ssiedzkimi, wspieranie instytucji centralnych wzakresie wypeniania iprzestrzegania zobowiza midzynarodowych, zapewnienie bezpieczestwa obywatelom podlegajcym jurysdykcji entitetu wzgodzie zprawami czowieka oraz
moliwo podpisywania umw midzynarodowych zpastwami iorganizacjami za zgod
Zgromadzenia Parlamentarnego1.
Jednym zwaniejszych przedsiwzi byo stworzenie wBoni iHercegowinie cywilnych struktur bezpieczestwa. Pozakoczeniu wojny jednostki te istniay jako trzy podzielone narodowe siy policyjne Boniakw, Chorwatw iSerbw, ktre podczas walk wlatach
19921995 byy gwnym instrumentem realizacji czystek etnicznych. cznie wgrudniu
1
Dayton Peace Agreement, ANNEX 4, Constitution of Bosnia and Herzegovina, Article III: Responsibilities of
and Relations Between the Institutions of Bosnia and Herzegovina and the Entities, http://www.ohr.int/dpa/
default.asp?content_id=372, 23.9.2009.
270
1995 roku naterenie Boni iHercegowiny suyo 44 750 funkcjonariuszy policji iinnych
formacji ocharakterze policyjnym. Ztej liczby 32 750 podlegao wadzom Federacji, zczego 3000 zostao rozmieszczonych na terenach kontrolowanych przez boniackich Chorwatw. Republika Serbska liczya natomiast 12 tys. policjantw2. Dziki obecnoci wczesnej Midzynarodowej Misji Policyjnej ONZ (International Police Task Force IPTF) wlatach 19962002 udao si przeprowadzi ogln weryfikacj, rejestracj, autoryzacj, przeszkoli policjantw oraz rozpocz proces stopniowej reorganizacji cywilnych struktur bezpieczestwa. Zaowocowao toredukcj liczebnoci si policyjnych doliczby 23 tys., awic
oblisko 22 tys. osb.
Mimo kilkuletnich wysikw wsplnoty midzynarodowej proces restrukturyzacji policji nie zosta jednak w2002 roku ostatecznie zakoczony. Brakowao nie tylko sprawnie
funkcjonujcych instytucji pastwowych, ale przede wszystkim scentralizowanych sub
porzdkowych. W wyniku podziau administracyjnego pastwa kwestie regulacji dziaalnoci organw cigania naleay dokompetencji ministerstw spraw wewntrznych poszczeglnych entitetw. Oznaczao to, iMinisterstwo Spraw Wewntrznych Federacji Boni iHercegowiny byo oficjalnie odpowiedzialne za zwalczanie terroryzmu, przestpczoci
zorganizowanej, handlu narkotykami, ochron VIP-w iprzestpstw ocharakterze midzykantonalnym. Sytuacj wtym entitecie komplikowa fakt, iwrzeczywistoci policja bya
gboko zdecentralizowana wwyniku podziau administracyjnego Federacji na10kantonw o bardzo szerokiej autonomii i posiadajcych wasne jednostki policji. Efektywno
dziaa Ministerstwa Spraw Wewntrznych Federacji zaleaa cakowicie odrelacji zkantonami. Toone bowiem, majc szerok autonomi, odpowiedzialne byy za wszystkie aspekty dotyczce wymuszania prawa i dziaania organw cigania na swoim terenie, a kada
jednostka samorzdowa posiadaa odpowiedni wasn struktur policji, podlegajc samodzielnym ministerstwom spraw wewntrznych, znajdujcym si wkadym zkantonw.
Troch inaczej wygldaa sytuacja w Republice Serbskiej. Tutaj suby porzdkowe dziaay na zasadzie scentralizowanego podziau na regiony geograficzne, uznajce centraln
zwierzchno iautorytet Ministerstwa Spraw Wewntrznych wBanja Luce. Ministerstwo
byo odpowiedzialne zarwno za wszystkie formy aktywnoci dotyczce zwalczania przestpczoci zorganizowanej, jak iorganizacj organw cigania naterenie caego tego entitetu3. Naley rwnie doda, iw1999 roku oficjalnie powsta Dystrykt Brko kolejna jednostka administracyjna funkcjonujca wramach pastwa, ktra posiadaa wasn autonomiczn policj iwasne trzynaste wskali kraju Ministerstwo Spraw Wewntrznych4.
W tej skomplikowanej strukturze brakowao kooperacji midzy wszystkimi jednostkami policji. Nie mniej interesujcy wydawa si fakt, i wsppraca pomidzy federacj
a kantonami, czyli podmiotami autonomicznymi w jej strukturze, bya o wiele trudniejsza ni pomidzy samymi entitetami. Taka sytuacja wystpowaa gwnie wkantonach zamieszkiwanych wwikszoci przez boniackich Chorwatw lub wkantonach mieszanych.
2
3
4
Report of Secretary General pursuant toSecurity Council Resolution 1026 (1995), United Nations Security Council, S/1995/1031, 13 December 1995, s.7, http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N95/399/82/PDF/
N9539982.pdf, 23.09.2009r.
Policing The Police In Bosnia: AFurther Reform Agenda, ICG Balkans Report N 130, 10 May 2002, s.11-12.
Statute of the Brcko District of Bosnia and Herzegovina 7 December 1999, http://www.ohr.int/ohr-offices/brcko/default.asp?content_id=5367, 23.9.2009.
MATERIAY
271
Do czsto policja funkcjonowaa tam praktycznie poza kontrol, uzurpujc sobie kompetencje odrbnego trzeciego chorwackiego entitetu i tym samym cakowicie ignorowaa przynaleno doposzczeglnych kantonalnych jednostek administracyjnych. Ponadto
mona nawet byo mwi ocelowej ignorancji policji wstosunku dowymiaru sprawiedliwoci, gdy wsppraca zprokuratur isdownictwem wpraktyce nie istniaa, nie prowadzono wstpnych ledztw, aczsto wsposb przemylany naduywano procedur, zwaszcza za procedur odnoszcych si dozapisw kodeksu prawa karnego. Dotego dochodzi
brak systemu ochrony sdziw, prokuratorw, wiadkw oraz ogromne luki i rozbienoci wustawach oraz procesach legislacyjnych. Przykadowo, dua niespjno wystpowaa pomidzy zapisem prawa karnego arealnymi dziaaniami naszczeblu kantonalnym ifederacyjnym5. Brak konkretnego rozdziau kompetencji powodowa, i nadal szerzya si
przestpczo zorganizowana, przemyt ikorupcja, aorgany cigania byy wpeni zalene
odpolitykw, czsto stajc si narzdziem politycznym wich rkach.
Proces restrukturyzacji policji wlatach 20032009

Wraz z przejciem mandatu w Boni i Hercegowinie od IPTF Europejska Misja Policyjna (European Police Mission EUPM), wcisej koordynacji zWysokim Przedstawicielem
ONZ iSpecjalnym Przedstawicielem UE wBiH (Office of High Representative and EU Special Representative OHR/EUSR), rozpocza intensywn dyskusj natemat zmian wboniackiej policji. Konieczno restrukturyzacji policji zostaa poparta raportem Komisji Europejskiej z2003 roku, wktrym toreform oraz wprowadzenie odpowiedniego ustawodawstwa, stworzenie i usprawnienie centralnych instytucji odpowiedzialnych za wymuszanie prawa, uznano za warunek konieczny rozpoczcia negocjacji ipodpisania Ukadu
oStabilizacji iStowarzyszeniu (Stabilisation and Association Agreement SAA)6. Ostatecznie poopublikowaniu raportu Delegacji Komisji Europejskiej wBiH z2004 roku, nawietlajcego organizacyjn oraz administracyjn ifinansow sytuacj policji iStray Granicznej w tym pastwie,7 podjto konkretne dziaania. Z inicjatywy OHR Lorda Ashdowna wlipcu 2004 roku utworzono Komisj ds. Restrukturyzacji Policji, naktrej czele stan Wilfried Martens byy premier Belgii. Zadaniem Komisji byo doradztwo wzakresie
tworzenia struktur policyjnych pod nadzorem ministerstwa lub rzdu Boni iHercegowiny. Wtym celu miaa ona przygotowa odpowiedni strategi iproces legislacyjny, poprawki dokonstytucji, poprawki doustaw oraz inne akty prawne, ktre miay nastpnie zosta
przyjte iuchwalone przez organy pastwowe ilokalne.
Dodatkowo przeprowadzenie reformy policji zostao uwarunkowane zasadami okrelonymi przez Komisj Europejsk na przeomie 2004 i 2005 roku, ktre miay na celu
5
6
Policing The Police In Bosnia: AFurther Reform Agenda, ICG Balkans Report N 130, s.12-13.
Report from the commission tothe council onthe preparedness of Bosnia and Herzegovina tonegotiate aStabilization and Association Agreement with the European Union, Brussels, 18.11.2003 COM(2003) 692 final, S.41,
http://www.esiweb.org/pdf/bridges/bosnia/EU_Feasiblity_study.pdf, 10.9.2009.
Financial, Organizational and Administrative Assessment of the BiH Police Forces and the State Border Service, Sarajevo 30 June 2004, http://www.delbih.ec.europa.eu/files/docs/publications/en/FunctRew/
BiHPoliceFinalReport2004-06-30ENPRINT.pdf, 12.9.2009.
272
wzmocni instytucje centralne pastwa. Zasady te stay si jednoczenie jednymi zkryteriw podpisania przez Boni ukadu oSAA. Byy tonastpujce postanowienia:
1. kompetencje ustawodawcze i budetowe maj pozostawa w gestii organw centralnych;
2. siy policyjne maj by cakowicie apolityczne;
3. lokalna policja powinna dziaa w ramach funkcjonalnych regionw zarzdzania
policj, powstaych napodstawie kryteriw technicznych, anie etnicznych, czy te
odzwierciedlajcych administracyjny podzia pastwa naentitety ikantony8.
Zasady te doprowadziy dodyskusji wgronie partii politycznych. Szczeglnie problematyczne okazao si wyznaczenie granic regionalnych orodkw zarzdzania policj, ktre nie odzwierciedlaby etnicznego podziau administracyjnego pastwa naenitety idystrykt Brko. EUPM, bazujc nakryteriach pilnowania porzdku publicznego oraz etnicznej strukturze populacji Boni, atkae poziomie przestpstw iwypadkw, zaproponowaa
projekt zakadajcy powstanie piciu regionw zarzdzania siami policyjnymi. Projekt ten
likwidowa Ministerstwo Spraw Wewntrznych wRS, cospotkao si znatychmiastowym
sprzeciwem wadz wBanja Luce. Drug propozycj utworzenia regionw przedstawia Komisja ds. Restrukturyzacji Policji. Zakadaa ona wprowadzenie koncepcji 9+1, okrelajcej funkcjonowanie 9 regionalnych orodkw ds. zarzdzania policj, ktre wwikszoci
nie pokryway si zadministracyjnym isamorzdowym podziaem pastwa, oraz stworzenie jednego regionu obejmujcego swoim zasigiem stolic Boni Sarajewo.
Mapa 1. Dziesi regionalnych orodkw ds. zarzdzania siami policyjnymi
przygotowanych przez Komisj ds. Restrukturyzacji Policji.
rdo: Police Restructuring Commission

Map 9+1, 2005 http://www.ohr.int/ohr-info/maps/images/prc-map.gif, 13.8.2009.
8
Communiqu by the PIC Steering Board, Brussels, PIC SB Political Directors 3/2/2005, http://www.ohr.int/
ohr-dept/rule-of-law-pillar/prc/prc-pic/default.asp?content_id=34215,9.9.2009.
MATERIAY
273
Dodatkowo propozycja taprzewidywaa, aby wikszo uprawnie legislacyjnych ibudetowych w zakresie zarzdzania policj naleao do wadz centralnych. Ministerstwo
Bezpieczestwa miao nadzorowa zjednoczone i jednolite struktury policyjne, w skad
ktrych wchodzioby: Pastwowa Agencja ledcza i Ochronna (State Investigation and
Protection Agency SIPA), Suba Graniczna oraz nowo powstae Lokalne Suby Policyjne9. Imimo eBoniacy poparli propozycje EUPM iKomisji ds. Restrukturyzacji Policji,
tojednak Chorwaci, nie chcc zrezygnowa zkontrolowania struktur policji wkantonach,
wktrych stanowili wikszo, odrzucili tpropozycj. Podobna reakcja nastpia zestrony politykw wRS, ktrzy jakkolwiek reform policji uwaaj za zamach napostanowienia Porozumienia zDayton. Brak zgody wsprawie reformy policji itym samym jej blokada przez RS utrudniay podpisanie Porozumienia oStowarzyszeniu iWsppracy zUE10.
W padzierniku 2005 roku Rada Ministrw Boni i Hercegowiny podpisaa Porozumienie oRestrukturyzacji Policji, ktre zakadao, iproces reformy policji zostanie wsparty przez Ministerstwa poszczeglnych entitetw ikantonw oraz zakoczy si wprzecigu 5 lat. Zgodnie zPorozumieniem do31 grudnia 2005 roku przewidywano powoanie Dyrektoriatu ds. Restrukturyzacji Policji swego rodzaju ciaa wykonawczego, autoryzowanego wcaej BiH iskadajcego si zekspertw wszystkich jednostek pastwowych. Dokompetencji Dyrektoriatu naleao przygotowanie Planu Wykonawczego (Action Plan), wcznie zwyznaczeniem obszarw dziaalnoci policji, wymagajcych zwikszenia ich efektywnoci11. Jako ostateczny okres przedstawienia Planu uznano dat 31 grudnia 2006 roku. Nastpnie mia ondolutego 2007 roku zosta ratyfikowany przez parlamenty obu podmiotw oraz parlament Boni iHercegowiny. Porozumienie tookazao si jednak zbyt oglne
wkontekcie planowanej reformy policji. Przede wszystkim brakowao wnim konkretnych
zaoe, ktre pozwoliyby rozwiza wiele istniejcych problemw. Dokument ten pozostawia zbyt duo miejsca dointerpretacji swych zapisw, coostatecznie negatywnie odbio si nadalszych prbach reformy cywilnych si bezpieczestwa. Przykadowo zapis mwicy, iporozumienie toma by implementowane zgodnie zKonstytucj Boni iKonstytucjami 2 podmiotw pastwa, ju sam wsobie zaprzecza moliwoci przeprowadzenia reformy policji. Fiaskiem te zakoczy si pomys stworzenia regionalnych orodkw zarzdzania policj12.
Ostatecznie pod wpywem spoecznoci midzynarodowej 8 grudnia 2005 roku powsta wspomniany wczeniej Dyrektoriat do Spraw Restrukturyzacji Policji, podlegajcy Ministerstwu Bezpieczestwa iRadzie Ministrw BiH. Mia by finansowany zbudetu centralnego ifunkcjonowa jako organ tymczasowy przy Radzie Ministrw Boni iHercegowiny. Dojego zada naleao zajcie si kwestiami natury strategicznej, prawnej, tech-
10
11
12
M. Kaczorowski, Reforma policji w Boni i Hercegowinie, [w:] Europejski protektorat? Bonia i Hercegowina
wperspektywie rodkowoeuropejskiej, M. Gniazdowski (red.), Warszawa 2008, s.117.
Beata Grka- Winter, Przyszo operacji Unii Europejskiej Althea w Boni i Hercegowinie, Polski Instytut
Spraw Midzynarodowych, Biuletyn nr 12 (426), s.1754, 8 marca 2007.
Agreement onRestructuring of Police Structures in BiH, 5.10.2005, http://www.ohr.int/ohr-dept/rule-of-law-pillar/prc/prc-key-doc/default.asp?content_id=36200, 12.9.2009.
T. Muehlmann, Police Restructuring in Bosnia-Herzegovina: Problems of Internationally-led Security Sector Reform, Journal of Intervention and Statebuilding, 1/2008, s.12.
274
nicznej, administracyjnej oraz finansowej, zwizanymi zreform policji13. Mimo podpisania powyszego, technicznego porozumienia o Dyrektoriacie, przeprowadzenie dalszych
reform zostao udaremnione przez kampani wyborcz i wyniki wyborw parlamentarnych zpadziernika 2006 roku. Zmieniy one bowiem scen polityczn Boni iHercegowiny. WRepublice Serbskiej wygra Milorad Dodik, ktry oficjalnie sprzeciwia si jakiejkolwiek zmianie struktury policji, gdy zgodnie zPorozumieniem zDayton ikonstytucj pastwa, toRS bya odpowiedzialna za siy porzdkowe naswoim terenie. Tym samym rozpocz si proces trudnych negocjacji, ktry zahamowa stworzenie izaakceptowanie Planu
Wykonawczego. Ponadto podczas obrad Dyrektoriatu 24 maja 2006 roku przedstawiciele
RS owiadczyli, ibd brali wnich udzia jako obserwatorzy, anie czonkowie, cotym samym potwierdzio niech RS dopodjcia jakichkolwiek dziaa narzecz reformy si bezpieczestwa. Wtym samym czasie Komisja Europejska wraporcie zlistopada 2006 roku
ocenia negatywnie proces reformy policji wBoni iHercegowinie14.
Wwyniku braku porozumienia codoreformy policji wpadzierniku 2007 roku Wysoki Przedstawiciel ONZ, Miroslav Lajak, postanowi skorzysta zeswoich uprawnie boskich, groc, inarzuci zasady uproszczajce proces decyzyjny wRadzie Ministrw wobu
izbach parlamentu Boni, ograniczajc liczb tych dziedzin, odnonie do ktrych podjcie decyzji wymaga jednomylnoci i obecnoci przedstawicieli politycznych wszystkich
3grup etnicznych15. Wwyniku jego interwencji politycy 6 najwikszych partii Boni iHercegowiny podpisali wMostarze deklaracj opodjciu wszelkich moliwych dziaa, majcych nacelu stworzenie funkcjonalnej, wieloetnicznej iprofesjonalnej policji, gwarantujcej bezpieczestwo wszystkim obywatelom idziaajcej zgodnie z3 kryteriami Komisji Europejskiej. Nowa zreformowana struktura pojedynczej jednostki policji miaa opiera si
na konstytucyjnej strukturze pastwa i bazowa na odpowiednich zapisach teje konstytucji. Zgodnie zDeklaracj Mostarsk zasady funkcjonowania policji powinny byy zosta
zdefiniowane przez Ustaw oPolicji BiH oraz Prawo Funkcjonariuszy Policji BiH16.
Kolejnym krokiem wkierunku realizacji reformy policji byo uchwalenie Planu Wykonawczego przez Rad Ministrw. Jego wdroenie stao si gwnym warunkiem podpisania ukadu oSAA. Przewidywa onzaadaptowanie aktw prawnych dotyczcych reformy
policji itym samym stworzenie odpowiednich instytucji napoziomie pastwowym: Miay toby:
Prawo oDyrektoriacie ds. Koordynacji Organw Policyjnych iPrawo oAgencjach
do Spraw Wsparcia Policji w BiH, ktre przewidywao ustanowienie Dyrektoriatu ds. Koordynacji Policji, Agencji ds. Analiz Medycyny Sdowej iWiedzy Fachowej, Agencji ds. Edukacji i Zaawansowanych Szkole Personelu oraz Agencji ds.
Wsparcia Policji, jako administracyjnych struktur Ministerstwa Bezpieczestwa.
13
14
15
16
Decision Establishing the Directorate for Police Restructuring Implementation, http://www.eupm.org/Documents/DPRI/Decision%20Establishing%20the%20Directorate%20for%20Police%20Restructuring%20Implementation%20ENG.doc., 13.9.2009.
Bosnia and Hercegowina 2006. Progress Report, Commision of the European Communities, 8.11.2006, http://
ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2006/nov/bih_sec_1384_en.pdf, 10.10.2009.
M. Kaczorowski, op. cit., s.118.
Mostar Declaration onPolice Reform. Declaration onhonouring the commitments for implementation of the
police reform with aim toinitial and sign the Stabilization and Association Agreement, 24.10.2007, http://
www.eusrbih.eu/policy-docs/?cid=2109,1,1, 10.10.2009.
MATERIAY
275
Zadaniem Dyrektoriatu miao by wzmocnienie efektywnoci pracy poszczeglnych instytucji policji oraz usprawnienie komunikacji midzy oglnopastwowymi instytucjami ds. policji ainstytucjami midzynarodowymi.
Schemat 1. Nowe struktury policji powstae wramach Planu Wykonawczego.
Poziom instytucji centralnych
Ministerstwo
Bezpieczestwa
Dyrektoriat ds.
Koordynacji Policji
Agencja ds. Edukacji

iZaawansowanych Szkole
Personelu
SIPA
Agencja ds. Analiz

Medycyny Sdowej
iWiedzy Fachowej
Stra Graniczna
Agencja ds. Wsparcia Policji
Poziom instytucji lokalnych

Policja kantonalna (10)
Policja FBiH
Policja RS
Policja Dystryktu Brko
rdo: Opracowanie wasne napodstawie materiaw misji policyjnej UE EUPM.
Prawo oNiezalenoci Organw Nadzorujcych Struktury Policyjne wBiH, ktre

zkolei przewidywao ustanowienie Niezalenej Komisji, Komisji ds. Skarg Urzdnikw Policyjnych iKomisji ds. Skarg odSpoeczestwa17.
Schemat 2. Organy niezalene powstae wramach Planu Wykonawczego
Rada Ministrw
Niezalena Komisja
Komisja ds. Skarg

Urzdnikw Policyjnych
Komisja ds. Skarg

odSpoeczestwa
rdo: Opracowanie wasne napodstawie materiaw misji policyjnej UE EUPM.

17
ACTION PLAN FOR IMPLEMENTATION OF THE MOSTAR DECLARATION, 22.11.2007, http://www.ohr.

int/ohr-dept/rule-of-law-pillar/prc/prc-other/default.asp?content_id=40959, 12.10.2009.
276
W wyniku sprzeciwu wadz Republiki Serbskiej dopiero 16 kwietnia 2008 roku parlament BiH przyj Prawo o Niezalenoci Organw Nadzorujcych Struktury Policyjne,
Prawo o Dyrektoriacie ds. Koordynacji Organw Policyjnych oraz o Agencjach do Spraw
Wsparcia Policji BiH. Te uchway ostatecznie otworzyy drog dopodpisania SAA, conastpio 16 czerwca 2008 roku. Wrzeczywistoci wszystkie zaakceptowane ustawy zkwietnia 2008 roku tworzyy szereg nowych instytucji koordynacyjnych idoradczych, jednak nie
wprowadzay koniecznej ioczekiwanej centralizacji struktur policyjnych oraz innych agencji wymuszajcych przestrzeganie prawa. Biorc pod uwag to, iniejasny pozostaje stosunek nowych instytucji dodwch podmiotw pastwa entitetw, istnieje groba, ite nowe
struktury doprowadz dozwikszenia problemw systemowych wprocesie reformy policji.
Policja wBoni iHercegowinie: charakterystyka obecnej sytuacji

Patrzc dzi naBoni iHercegowin (BiH), aszczeglnie biorc pod uwag starania misji
policyjnej UE oraz Wysokiego Przedstawiciela ONZ, wydawa by si mogo, idziki zaangaowaniu spoecznoci midzynarodowej wtym kraju policyjne instytucje, przynajmniej
na szczeblu oglnopastwowym, funkcjonuj bardzo dobrze. Niektre rda wskazuj,
jako przykady modelowe, nadziaalno Pastwowej Agencji ledczej iOchronnej SIPA,
Stray Granicznej, Suby Celnej iProkuratury Generalnej. Tak naprawd adna znich nie
powstaa wsposb oddolny, azostaa narzucona decyzj Wysokiego Przedstawiciela ONZ.
Nie powinno wic dziwi, inie tylko nie dziaaj one tak, jak powinny, ale te nie posiadaj odpowiedniego autorytetu wrd konstytucyjnych narodw Boni iHercegowiny.
Ogromne problemy przysparza caociowa reforma organw cigania. Biorc pod uwag fakt zamieszkiwania Boni iHercegowiny przez trzy narodowoci oraz okres wojny zlat
19921995, kiedy tostruktury bezpieczestwa poszczeglnych stron konfliktu byy narzdziem czystek etnicznych, wydawa si mogo, inaterenie Boni wnajgorszym przypadku funkcjonuj trzy odrbne narodowe formacje policji, reprezentujce trzy narodowoci. Wrzeczywistoci jest ich dzi a15, cowymaga szczegowego wyjanienia. Najbardziej przejrzysta sytuacja wystpuje wRepublice Serbskiej, gdzie dziaa jedna, silnie scentralizowana policja. Podobn struktur charakteryzuje si Dystrykt Brko. Znacznie bardziej skomplikowany system istnieje na terenie Federacji Boni i Hercegowiny. Pomimo
funkcjonowania w tym entitecie Federalnego Ministerstwa Spraw Wewntrznych policja w kantonach jest niemal cakowicie niezalena. wiadczy o tym midzy innymi fakt,
i dziaa ona w oparciu o inne prawodawstwo ni wspomniane ministerstwo. W konsekwencji natym obszarze istnieje 11 formacji policyjnych: 10 kantonalnych ipolicja Federacji BiH. Cao uzupenia Pastwowa Agencja ledcza iOchronna (SIPA), ktra podobnie
jak Stra Graniczna jest instytucj oglnopastwow. Wtym wypadku naley wic podkreli, iStra Graniczna, ktra wBoni iHercegowinie jest rwnie formacj policyjn, ma
charakter oglnopastwowy. Azatem, podczas gdy SIPA iStra Graniczna podlegaj centralnemu, oglnopastwowemu Ministerstwu Bezpieczestwa, toinne suby ocharakterze
policyjnym nie spowizane zadn instytucj centraln iformalnie podlegaj ministerstwom spraw wewntrznych na poziomie entitetw i kantonw. Jakakolwiek wsppraca
MATERIAY
277
ikomunikacja pomidzy nimi jest niezwykle trudna, costanowi ogromny problem dla waciwego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwoci. Odczuwaj tozwaszcza prokuratorzy,
ktrzy maj problemy w realizacji wsppracy z policj, co przekada si midzy innymi
najako dostarczanych materiaw dowodowych18.
Wkonsekwencji trudno zapobiec szerzeniu si przestpczoci zorganizowanej idziaaniom godzcym wbezpieczestwo kraju. Doprowadza todoabsurdalnych sytuacji, wktrych policja podlegajca wadzom Federacji Boni iHercegowiny nie moe ciga przestpcw iprowadzi akcji naterenie Republiki Serbskiej, iodwrotnie. Szczeglnie skomplikowanay system policji wystpuje wFederacji BiH, gdzie policja zjednego kantonu nie moe
wjecha nateren drugiego bez specjalnej zgody. Przykad ten pokazuje, inawet Federalne
Ministerstwo Spraw Wewntrznych nie posiada wadzy zwierzchniej nad kantonami.
Istotnym problemem s rwnie stosunki panujce na linii prokuratorzy policja
nawszystkich poziomach organizacyjno-administracyjnych. Mimo iEUPM widzi wyrane postpy w przeksztacaniu istniejcego stanu rzeczy, co przejawia si w funkcjonowaniu wikszej liczby grup roboczych, w prowadzeniu konsultacji majcych na celu wsplne omawianie istosowanie okrelonych procedur ledczych, atake wprbie stworzenia
wsplnych planw operacyjnych, tojednak nadal brakuje namacalnych efektw jakociowych w dziedzinie wsppracy prokuratorw i policji. Wrd prokuratorw i policjantw brakuje jasnego ipowszechnego zrozumienia podziau kompetencji izada stojcych
przed nimi, cojest wynikiem zarwno niejasnego ustawodawstwa, szczeglnie dotyczcego
wszelkiego rodzaju procedur karnych, jak isfragmentaryzowanego systemu karnego iwymiaru sprawiedliwoci. Wkonsekwencji poobu stronach nie ma zainteresowania podejmowaniem aktywnych dziaa wzakresie procedur ledczych. Tym samym prokuratorzy
wykazuj niech doodgrywania roli gwnej wledztwie, jak tonakazuje prawo. Nie podejmuj inie wykonuj swoich zada prokuratorskich tam, gdzie jest tokonieczne, oraz nie
przekazuj odpowiednich uprawnie policji. Praktycznie nie istnieje wymiana informacji
poufnych oraz jawnych pomidzy policj iprokuratur nawszystkich szczeblach struktury
pastwa. Cao komplikuje brak porozumienia codosposobu izakresu stosowania rodkw ledczych, cowkonsekwencji prowadzi domaej efektywnoci poszczeglnych postpowa. Wyranym problemem jest rwnie niski poziom raportw policyjnych. Sdownictwo boryka si zpodwjnymi standardami wwymiarze odnoszcym si doprocedury
tzw. aresztu przedprocesowego. Ma toniekorzystny wpyw napowaniejsze ibardziej zoone sprawy, dotyczce przestpczoci zorganizowanej, czyli tam, gdzie areszt przedprocesowy wydaje si najbardziej efektywnym narzdziem ledczym. Skala nierozwizanych
spraw kryminalnych bezporednio wskazuje nazakres korupcji iinnego rodzaju patologii
zarwno wpolicji, jak iwsdownictwie19.
Pastwowa Agencja ledcza i Ochronna (State Investigation and Protection Agency
SIPA), jako organizacja naszczeblu pastwowym skupia ok. 1200 funkcjonariuszy policji.
18
19
Rozmowa zpragncym zachowa anonimowo pracownikiem EUPM, przeprowadzona przez autork wSarajewie, 20 lipca 2008 roku.
Report of the Secretary-General and High Representative for the Common Foreign and Security Policy of the European Union onthe activities of the European Union Police Mission in Bosnia and Herzegovina covering the period from 1 July to31 December 2006, [w:] Letter dated 28 February 2007 from the Secretary-General tothe
President of the Security Council, 1 March 2007, Security Council, S/2007/118, s.7.
278
Zostaa powoana w2002 roku przez IPTF. Jest ona struktur dziaajc wramach Ministerstwa Bezpieczestwa iposiada wasn autonomi operacyjn. SIPA powstaa wcelu wykonywania zada stricte policyjnych nacaym obszarze Boni iHercegowiny. Dojej kompetencji naley prowadzenie dziaalnoci prewencyjnej, ledczej oraz dochodzenie wzakresie
przestpstw kryminalnych, pozostajcych wjurysdykcji oglnopastwowego sdu BiH, takich jak: przestpczo zorganizowana, terroryzm, zbrodnie wojenne. Dodatkowo zajmuje si ona tworzeniem bazy informacyjnej oraz jednolitej oglnopastwowej bazy danych,
ktra docelowo ma uatwia walk zprzestpczoci zorganizowan ipomc wwykrywaniu przestpstw kryminalnych. Wrd innych zada SIPA znajduj si: pomoc prokuraturze
wzabezpieczaniu informacji, wykonywanie nakazu sdu iprokuratora generalnego BIH, fizyczna itechniczna ochrona VIP-w, misji dyplomatycznych ikonsularnych oraz instytucji
pastwowych, ochrona wiadkw itworzenie ekspertyz dotyczcych spraw karnych20.
Naley zaznaczy, imimo licznych kontrowersji ioporw wrd politykw udao si
tak zorganizowa struktur tej organizacji, aby nie odpowiadaa ona administracyjnemu
podziaowi naentitety ikantony. Ustanowiono 4 regiony zgwnymi centrami wTuzli, Sarajewie, Mostarze iBanja Luce, comiao nacelu wzmocnienie koordynacji jej dziaa oraz
zwikszenie zakresu wsppracy pomidzy wszystkimi lokalnymi jednostkami organw
cigania. W ten sposb SIPA staa si pierwsz jednolit i centraln instytucj policyjn
zkompetencjami operacyjnymi, dziaajc naterenie caego kraju, ktra uzyskaa pen autoryzacj swych dziaa zestrony entitetw, kantonw iinstytucji pastwowych BiH.
Mapa 2. Regionalne rozmieszczenie biur SIPA wBoni iHercegowinie,
zgodnie zpodziaem na4 regiony
rdo: State Investigation and

Protection Agency SIPA http://www.
sipa.gov.ba/en/struktura/teritorijalna_
organizacija.php, 2.9.2009.
20
State Investigation and Protection Agency SIPA, http://www.sipa.gov.ba/en/onama.php, 2.9.2009.
MATERIAY
279
SIPA boryka si jednak zwieloma problemami, ktre utrudniaj jej funkcjonowanie.

Ju nasamym pocztku swej dziaalnoci problematyczny okaza si wybr dyrektora tej
instytucji oraz obsadzenie innych wyszych stanowisk. Zgodnie zprawem tak osob desygnuje rzd Boni iHercegowiny. Brak porozumienia codowyboru dyrektora SIPA zmusi OHR do odgrnego narzucenia szefa tej instytucji21. Podobne decyzje podj Wysoki
Przedstawiciel przy mianowaniu trzech innych stanowisk22. Inny problem dotyczy prby
implementacji tzw. zasady balansu narodowego. Todyrektor SIPA decyduje, jaka liczba stanowisk centralnych iregionalnych przypada danej narodowoci. Zgodnie zespisem narodowym z1991 roku struktura SIPA naszczeblu centralnym iorodkw regionalnych powinna odzwierciedla nastpujc struktur narodowociow BiH: Boniacy 40%, Serbowie 31% iChorwaci 15%. Jest toszczeglnie utrudnione naterenach zamieszkiwanych wwikszoci przez jedn grup etniczn. Nate kwestie nakadaj si problemy zwizane z destrukcyjnym dziaaniem RS. Funkcjonariuszom SIPA do czsto odmawia si
prawa wejcia nateren prywatny idobudynkw pastwowych wRepublice Serbskiej wceleu uzyskania dostpu do dokumentacji zwizanej z przestpstwami kryminalnymi, o ile
nie posiadaj oni odpowiedniego nakazu Prokuratury Generalnej. Nie zawsze te dostarczane sim odpowiednie akta, czy raporty rzdowe iministerialne, pomocne wzwalczaniu
przestpczoci zorganizowanej. Wrd prawnikw Ministerstwa Sprawiedliwoci RS panuje bowiem opinia, iProkuratura Generalna iSd Najwyszy BiH nie posiadaj odpowiedniej jurysdykcji wstosunku dospraw kryminalnych lecych wgestii poszczeglnych entitetw. Ich zdaniem taka moliwo istnieje tylko wprzypadku, gdy integralno terytorialna isuwerenno pastwowa caoci BiH szagroone wwyniku dziaa majcych charakter przestpczoci zorganizowanej.
WBoni brakuje efektywnej policyjnej bazy danych, asama SIPA nie dysponuje funkcjonaln baz danych wywiadu kryminalnego isystemem zbierania informacji, cojest podstawowym elementem w zwalczaniu przestpczoci zorganizowanej. Mimo pomocy donatorw brakuje odpowiedniego systemu zapewniajcego funkcjonalno i kompatybilno struktur techniki informacyjnej oraz oprogramowania doanalizy kryminalnej wobrbie Boni iHercegowiny, azaplecze techniczne doanalizy informacji wywiadu jest niesatysfakcjonujce. Wkonsekwencji informacje napoziomie pastwowym nie sdostpne.
Baza informacji wywiadu kryminalnego oraz iBase23 nie spoczone (departamenty SIPA
iinne instytucje majce nacelu wymuszanie prawa nie korzystaj zbazy informacji Wywiadu Kryminalnego), awic wpraktyce nie posiada ona wielu informacji. Wrezultacie
21
22
23
Decision onAppointment of Director of the State and Protection Agency of 8 June 2005, http://www.ohr.int/decisions/statemattersdec/default.asp?content_id=34811, 10.10.2009.
Decision onAppointment of the Assistant Director for the Internal Control Department of the State Investigation
and Protection Agency of 9 September 2005, http://www.ohr.int/decisions/statemattersdec/default.asp?content_id=35373, 2.9.2009; Decision onAppointment of the Assistant Director for the Criminal Investigative Department of the State Investigation and Protection Agency of 9 September 2005, http://www.ohr.int/decisions/
statemattersdec/default.asp?content_id=35365, 2.9.2009; Decision onAppointment of the Deputy Director of
the State Investigation and Protection Agency of 9 September 2005, http://www.ohr.int/decisions/statemattersdec/default.asp?content_id=35359, 2.9.2009.
iBase jest oprogramowaniem sucym doanalizy kryminalnej, przeznaczonym dogromadzenia informacji
oobiektach oraz powizaniach pomidzy nimi.
280
analitycy mog wykorzystywa tylko System Ochrony Informacji oObywatelach poprzez

bezporedni lini czc go zbiurem kryminalnym24.
Najlepiej funkcjonujc instytucj ocharakterze policyjnym napoziomie pastwowym
jest Stra Graniczna, ktra powstaa wczerwcu 2000 roku. Dojej zada naley:
nadzr, kontrola ibezpieczestwo granic BiH oraz lotnisk midzynarodowych;
wykrywanie przestpstw kryminalnych, wystpujcych w bezporedniej bliskoci
granic pastwa, izapobieganie im;
prowadzenie ledztw dotyczcych przestpstw kryminalnych w strefie granicznej
wramach swojej jurysdykcji;
walka zezorganizowana przestpczoci25.
Naszczegln uwag zasuguje satysfakcjonujco dziaajca kooperacja pomidzy Stra Graniczn ainnymi instytucjami porzdku publicznego czy te wymuszania prawa, takimi jak: SIPA, Agencja Podatku Poredniego, ministerstwa spraw wewntrznych poszczeglnych podmiotw ikantonw, atake wsppraca zautoryzowanymi sdami, prokuratorami oraz EUPM.
Tak dobre funkcjonowanie Stray Granicznej mona zawdzicza zaangaowaniu politycznemu Niemiec, ktre zeszczeglnym zainteresowaniem przyglday si kwestii uchodcw oraz problemowi nielegalnej imigracji zobszaru byej Jugosawii. Swoist konsekwencj tego rodzaju podejcia bya pomoc wadz niemieckich wtworzeniu, usprawnieniu funkcjonowania i podniesienia efektywnoci boniackiej Stray Granicznej. Oficjalnie Berlin
wspar tego typu dziaanie kwot 3,3 mln euro, stajc si tym samym najwikszym donatorem tej instytucji. Jest tojednak raczej tylko szacunkowa suma, gdy nikt wrzeczywistoci nie zna prawdziwej wartoci sprztu przekazanego przez wadze niemieckie boniackiej
Stray Granicznej26. Dodatkowo nasamym pocztku budowania struktur boniackiej stray granicznej RFN wyoya ok. 170 mln DM. Kwota tabya przekazywana przez rzd federalny za porednictwem ambasady niemieckiej wramach rnego rodzaju dotacji docelowych, majcych suy wzmacnianiu instytucji pastwowych Boni iHercegowiny. Otym,
jak bardzo Berlinowi zaleao nausprawnieniu funkcjonowania Stray Granicznej, wiadczyy midzy innymi zarobki, jakie oferowano pracownikom tej suby. Wynosiy one kilkakrotnie razy wicej ni wynagrodzenie policji boniackiej. Dodatkowo doradc Komendanta Stray Granicznej Boni iHercegowiny by Niemiec27. Jednoczenie RFN przeforsowaa, aby wydzia odpowiedzialny za wspprac zestra graniczn wramach misji policyjnej EUPM by kierowany przez przedstawiciela ich pastwa. Takie dziaanie tumaczono tym, i Berlin z racji tego, e wspiera bilateralne projekty dotyczce stray granicznej wietnie si orientuje wtym obszarze aktywnoci. Wrzeczywistoci chodzio jedynie
24
25
26
27
Rozmowa zpragncym zachowa anonimowo pracownikiem EUPM, przeprowadzona przez autork wSarajewie 20 lipca 2008 roku.
Law onState Border Service, Bosnia and Herzegovina Border Police, http://www.granpol.gov.ba/propisi/zakoni/?cid=29,1,1.
Rozmowa zMile Jurijem, Naczelnikiem Wydziau ds. Planowania Strategicznego iAnalizy Stray Granicznej
wBoni iHercegowinie, przeprowadzona przez autork wSarajewie 22 kwietnia 2008 roku. Zapis wposiadaniu autorki.
Rozmowa zpragncym zachowa anonimowo pracownikiem organizacji midzynarodowej wBoni iHercegowinie, przeprowadzona przez autork wSarajewie 8 kwietnia 2008 roku. Zapis wposiadaniu autorki.
MATERIAY
281
oprzejcie penej kontroli nad obszarem odnoszcym si bezporednio doproblemu nielegalnej imigracji oraz obejmujcym takie kwestie, jak: przestpczo zorganizowana, handel
ludmi iprzenikanie naterytorium niemieckie struktur mafijnych28.
Oficjalnie wsppraca i wsparcie udzielane boniackiej Stray Granicznej przez RFN
realizowane swramach rnego rodzaju projektw finansowanych bezporednio zerde Paktu Stabilnoci Europy Poudniowo-Wschodniej. Zaangaowanie Niemiec obejmuje m.in.:
pomoc wtworzeniu, wyposaeniu oraz nadzorowaniu rozwoju mobilnych jednostek wspierania ikontroli, czyli tzw. Mobility Support Unit;
zainicjowanie powstania i finansowanie dziaa pracujcych w cywilu jednostek
monitorujco-nadzorujcych, zajmujcych si tajnym monitoringiem oraz zatrzymywaniem przestpcw;
budowa budynkw stray granicznej oraz tzw. jednostek informacyjnych;
realizacja tzw. Twinning Projects wzakresie tworzenia struktur ledczych wramach
Stray Granicznej;
tworzenie, wyposaenie iumundurowanie jednostek antyterrorystycznych, specjalizujcych si wwykrywaniu irozbrajaniu adunkw wybuchowych;
podnoszenie efektywnoci pracy i kompetencji pracownikw Stray Granicznej
wzakresie wykrywania faszywych dokumentw, cznie zprzekazaniem im odpowiedniego sprztu;
wyposaenie Centrum Dokumentacyjnego Stray Granicznej, przygotowujcej dokumentacj dla sdw;
pomoc w podwyszaniu zdolnoci analitycznych funkcjonariuszy Stray Granicznej;
wyposaanie suby granicznej w sprzt wideo, wykorzystywanego przy monitoringu granic29.
Dla zwikszenia efektywnoci stray granicznej iosignicia wczeniej ustalonych celw stale tej formacji potrzebny jest jednak nowoczesny sprzt. Chodzi tutaj przede wszystkim o:
urzdzenia doobserwacji dziennej inocnej, kamery termowizyjne, lornetki;
urzdzenia isprzt suce inwigilacji osb podejrzanych;
urzdzenia suce dowykrywania faszywych dokumentw;
urzdzenia wykrywajce aktywne nadajniki;
odzie patrolowe30.
28
29
30
Rozmowa z niemieckim dziennikarzem Kilianem Wahlem, przeprowadzona przez autork w Sarajewie

18kwietnia 2008 roku. Zapis wposiadaniu autorki.
Rozmowa zMile Jurijem, Naczelnikiem Wydziau ds. Planowania Strategicznego iAnalizy Stray Granicznej
wBoni iHercegowinie, przeprowadzona przez autork wSarajewie 22 kwietnia 2008 roku. Zapis wposiadaniu autorki.
Rozmowa zanonimowym przedstawicielem EUPM, Sarajewo, 13.7.2008.
282
Wnioski
Obecny stan systemu policyjnego wBiH jest efektem Porozumienia zDayton, wktrym
tostwierdzono, iwzakresie sub policyjnych wadze centralne nie maj adnych istotnych uprawnie. Zostay one scedowane bezporednio nadwie czci skadowe pastwa.
W konsekwencji funkcjonowanie policji pochania a 10% budetu centralnego, a sama
praca organw wymiaru sprawiedliwoci pozostawia duo doyczenia ijest daleka odjakichkolwiek nowoczesnych standardw. Jakiekolwiek prby zmiany zapisw Porozumienia
zDayton wzakresie funkcjonowania organw porzdkowych, niezalenie oddziaa podejmowanych przez wsplnot midzynarodow, schoby zewzgldw prawno traktatowych nierealne. Zapis dotyczcy moliwoci znowelizowania konstytucji, ustanowiony wramach Porozumieniu zDayton, nie uatwia przeprowadzenia reformy policji, gdy
wszelkie zmiany Ustawy Zasadniczej wymagaj przegosowania jej wZgromadzeniu Parlamentarnym, gdzie Izba Reprezentantw musi zatwierdzi kad nowelizacj wikszoci 2/3 gosw. Dodatkowo procedura tamoe by, jeli nie zablokowana, toprzynajmniej
mocno utrudniona przez zapis mwicy ozagroeniu ywotnych interesw jednej zestron.
Naley zaznaczy, idla wszystkich narodowoci, zarwno boniackich Serbw, Chorwatw, jak i Boniakw, kwestia reformy policji jest rwnoznaczna z problemem dalszego sprawowania iutrzymania wadzy wpastwie. Rezygnacja przez Serbw zwasnej policji oznaczaaby centralizacj pastwa izarazem pozwolenie napostpujc likwidacj pastwa podzielonego nadwa entitety. Tym samym proces ten mgby zagrozi dalszej egzystencji Republiki Serbskiej, stajc si jako przykad precedensowy czynnikiem prowadzcym dorozpoczcia dyskusji natemat reform konstytucji BiH. Dla Boniakw reforma
sub porzdkowych oznacza wzmocnienie tej iinnych instytucji naszczeblu centralnym,
awkonsekwencji osabienie podmiotu, jakim jest RS, doczego odlat dy ludno muzumaska. Wtym kontekcie naley pamita, ireforma policji jest spraw delikatn, cowynika zjej powizania zreform instytucji sdowych iprokuratorskich oraz reformy prawa
karnego. Suby policyjne staj si wic jednym zistotnych obszarw autonomii iniezalenoci Republiki Serbskiej, ktra sprawuje bezporedni kontrol nad tymi organami prawa.
Oznacza to, iwpastwie, ktre opiera si naetnicznym funkcjonowaniu wikszoci instytucji, doprowadzenie dokompromisu wsprawie reformy policji nie moe si uda, ajedynym wyjciem moe by tworzenie kolejnych instytucji osabo zdefiniowanych kompetencjach, ktre maj koordynowa istniejce ju suby porzdkowe.
Reforma policji wBoni iHercegowinie nie moe by rozpatrywana bez uwzgldnienia kontekstu historycznego, politycznego oraz sytuacji finansowej pastwa. Jest wic ona
uzaleniona od woli politycznej nie tylko wadz entitetw, ale te kantonw. Problemem
pozostaje nie tylko sama reforma idalsza budowa struktur policyjnych, ale przede wszystkim transformacja si bezpieczestwa isystemu politycznego, nadal tkwicego swymi korzeniami wczasach komunistycznych. Dodatkowo dochodzi hierarchiczna struktura pastwa oraz brak kultury politycznej, uwzgldniajcej przedstawicielski charakter wadzy
nawszystkich szczeblach. Porzdek wypracowany napodstawie porozumie zDayton, ktry sfragmentaryzowa system policyjny Boni, w adnej sposb nie uatwi tego procesu,
ajedynie go utrudni. Dodatkowo niskie zarobki sprzyjaj korupcji inie tworz dobrego
podoa dowprowadzenia efektywnych zmian.
MATERIAY
283
Proces restrukturyzacji policji to rwnie swego rodzaju problem skoordynowanych

dziaa spoecznoci midzynarodowej. Naley zwrci uwag na to, i do czsto byy
one niekonsekwentne. Wwielu kwestiach organizacje iinstytucje midzynarodowe wspierajce reform policji miay trudnoci wznalezieniu wsplnego stanowiska, aich kompetencje czsto si dubloway. Takim przykadem jest choby dyskusja natemat stworzenia
midzyregionalnych orodkw zarzdzania policj. Ponadto odpocztku rozpoczcia procesu restrukturyzacji policji brakowao podstawowych zasad kierunkowych, awmomencie, kiedy je wprowadzono wformie trzech zasad Komisji Europejskiej tonie byy one
konsekwentnie przestrzegane. wiadczyo otym choby podpisanie zBiH ukadu oSAA
bez przeprowadzenia reformy policji, ktra bya warunkiem podjcia negocjacji natemat
integracji zUE. Tego typu sytuacje nie mogy pozytywnie wpyn nawiarygodno spoecznoci midzynarodowej itworzenie si zaufania wadz lokalnych dozasad jej dziaania.
Dodatkowo wymuszanie reform pod naciskiem midzynarodowym iodgrne tworzenie przez Wysokiego Przedstawiciela ONZ nowych instytucji, takich jak: SIPA, Stra Graniczna i Ministerstwo Bezpieczestwa, doprowadzio do sytuacji, w ktrej nie tylko nie
dziaaj one tak, jak powinny, ale take nie posiadaj odpowiedniego autorytetu wrd
konstytucyjnych narodw Boni iHercegowiny. Poza tym cige wsparcie inacisk spoecznoci midzynarodowej doprowadziy do uzalenienia si instytucji BiH od pomocy zewntrznej iwyksztacenie si swego rodzaju kultury zalenoci politycznej iekonomicznej.
Tozkolei doprowadzio dowytworzenia si wrd spoeczestwa ielit politycznych poczucia cigej potrzeby uzyskiwania pomocy. Wkonsekwencji spoeczno midzynarodowa
staa si zakadnikiem swojej polityki ijednoczenie bezporednim aktorem procesu, ktrego skutkiem jest wci nierozwizany problem reform, usprawniajcych iwdecydujcej
mierze umoliwiajcych funkcjonowanie wieloetnicznego pastwa31.
The police in Bosnia and Herzegovina as an example of inefficiency

of the national security system
Summary
The Dayton Peace Agreement signed on 21 November 1995 finished a few-years civil
war in Bosnia and Herzegovina establishing this way a basis for the existence of a
multinational country inhabited by Bosniacs, Serbs and Croatians. Despite the passage of nearly 15 years after the end of the war the territory of this country is considered not very stable, both as regards political and social and economic aspects.
One of the problems faced by the country and the international community is the
reform of policing services. In Bosnia there are as many as 15 police formations and
most of them do not come under the authority of central institutions. Any cooperation between them is exceptionally difficult, which constitutes a large problem for
the functioning of the state, justice system and for fighting against organised crime.
In the article the writer analyses the process of establishing and functioning policing
services of Bosnia and Herzegovina as well as their impact on state security warranty.
31
K. M. Osland, The EU Police Mission in Bosnia and Herzegovina, [w:] International peacekeeping, nr 3/2004,
s.556.
Iwona MICHNIEWICZ
Romuald MICHNIEWICZ
PWSZ Kalisz
Problem miertelnoci wwodzie

acechy ratownika iosoby toncej
Artyku wskazuje nacisy zwizek pomidzy skal miertelnoci wwodze acechami, jakimi charakteryzuje si wspczesny ratownik. Zdaniem Autorw problem
miertelnoci wwodzie naley postrzega gwnie wanie poprzez pryzmat cech
ratownika. Wskazuj oni naich zmian, podkrelajc nie jego umiejtnoci atletyczne ipywackie, ale umiejtnoci stricte ratownicze oraz predyspozycje psychiczne.
W zestawieniu danych wiatowej Organizacji Zdrowia1 wynika, e utonicie jest drug

wiodc przyczyn mierci wwyniku wypadku (powypadkach drogowych). Oszacowano,
ew2000 roku utono nacaym wiecie ponad 409 000 osb daje toponad 9% udziau
wglobalnej miertelnoci. Liczba tanie obejmuje ofiar, ktre straciy ycie wwodzie podczas kataklizmw, powodzi, samobjstwa izabjstwa, oczym pisz: Bristow iwspautorzy2, Brenner i wspautorzy w roku 19953 oraz w 20034, czy te Fenner5. Statystyki utoni prowadzone smidzy innymi przez WHO. Lunetta iwspautorzy6 uwaaj jednak,
eWHO zania dane dotyczce utoni np. wFinlandii. Rwnie greckie rda7 wskazuj
narnice wwiatowych ikrajowych statystykach dotyczcych liczby utoni.
W celu zapobiegania tym niewtpliwym tragediom (zarwno w skali przeraajcych
statystyk, jak imierci pojedynczych ofiar) szkoli si, wyposaa wcoraz lepszy sprzt izatrudnia rzesze ratownikw. Od ich wiedzy, umiejtnoci i ratowniczej sprawnoci zale
szanse toncego naprzeycie. Towanie pierwsza pomoc przedmedyczna (dochwili przybycia specjalistycznej grupy isprztu) decyduje zazwyczaj opowodzeniu caej akcji. Dlatego niezwykle istotne jest, kto iwjaki sposb podejmuje czynnoci ratunkowe namiejscu
wypadku. Zpunktu widzenia cech ratownika, jego wiedzy iumiejtnoci szybkiego rozpoznania sytuacji zagroenia, czsto waniejsze ste zaliczane dosfery czucia profilaktycznego, adopiero jako wtrne cechy fizyczne istricte pywackie.
1
2
3
4
World Health Organization. 2003. Facts about injuries. Drowning. www.who.int.

K.M. Bristow iwsp. (2002), Childhood drowning in Manitoba: A10 year review of provincial Pediatric Death Review Committee data, Paediatrics & Child Health 7(9), s.637-641.
R.A. Brenner iwsp. (2001), Where Children Drown, United States, 1995, Pediatrics 108(1), s.85-89.
R.A. Brenner and the American Academy of Pediatric Committee onInjury, Violence, and Poison Prevention.
(2003). Prevention of Drowning in Infants, Children, and Adolescents, Pediatrics 112(2), s.437-439.
P. Fenner (2000), Patterns of Drowning In Australia, 1992-1997, The Medical Journal of Australia, s. 172.
349.
P. Lunetta iwsp. (2004). Unintentional drowning in Finland 19702000: apopulation-based study, International Journal of Epidemiology 33(5), 2000, s.1053-1063.
Avramidis S.(2004), Evaluation of Lifesaving and Drowning in Greece. Previr, 1. 17-29.
MATERIAY
285
Zarwno ratownik, jak iosoba tonca nacaym wiecie mog by opisani wsposb podobny wrcz szablonowo. Jednak wiedza otym (mimo wielu lat bada inaukowych docieka) nie jest powszechna ispjna. Wwielu krajach wtym take wPolsce wprocesie
edukacji ratownikw aspekt ten zosta zamknity jako swoisty mit czy stereotyp, ktry bardzo trudno obali lub chocia modyfikowa. Bdne rozumienie czy wyobraenie natemat
wygldu izachowania toncego (jak icech ratownika), niesie brzemienne wskutkach negatywne nastpstwa. Dlatego naley dooy wszelkich stara, by popularyzowa we wszystkich rodowiskach odpowiedzialnych za zapewnianie bezpieczestwa twiedz. Jest totym
istotniejsze, ezarwno ratownicy jako pewna grupa zawodowa migruj pocaym wiecie stanowic zabezpieczenie wielu pywalni czy pla, jak iobywatele wszystkich kontynentw podruj, wypoczywaj ikorzystaj zkpieli winnych krajach.
Cechy ratownika
Wielu autorw, wrd nich naprzykad Griffiths8, wskazuje narnice we wczeniejszym
iwspczesnym pogldzie nacechy ratownika. Dawniej9 ratownik kojarzony by zatlet
pywakiem. Jeszcze wlatach siedemdziesitych wStanach Zjednoczonych kadziono nacisk
naumiejtnoci pywackie isi, ktre miay gwarantowa wysok sprawno ratownicz.
Tak przygotowani ratownicy byli bardzo pewni siebie inie rozumieli saboci innych osb
korzystajcych zkpieli. Nie potrafili take stosowa obserwacji10 jako podstawowej czynnoci ratowniczej11. Jednake dzisiejsze badania zmieniaj ten typ mylenia. Obecnie ratownik ma umie postpowa wokrelony sposb12, wykorzystujc swoj wiedz, przygotowanie praktyczne isprzt13. Wedug specjalistw zcaego wiata, np. Bynuma14 czy Brenera iOostmana15, najistotniejszym elementem akcji jest zabezpieczenie sprztowe, ponim
dopiero wiedza iumiejtnoci praktyczne.
Badanie ankietowe16 przeprowadzone w USA wykazao, e 50% badanych ratownikw jest wwieku poniej 20 roku ycia. Oznacza to, ekadr ratownicz stanowi przede
8
9
10
11
12
13
14
15
16
T. Griffiths (1995), Lifeguards as educators, Parks & Recreation 7(1). 32-33.

J. Matynia (1976), Ratownik WOPR wopinii spoeczestwa. Oglnopolskie sympozjum Wodnego Ochotniczego
Pogotowia Ratunkowego, WOPR Pozna, 8-9 maja, s.31-36.
T. Griffiths iwsp. (1995), Systematic scanning for lifeguards, Parks & Recreation 30(2), s.40-47.
T. Griffiths i wsp. (1996), Lifeguarding behaviors: a century of safety? includes related article on visual
observation techniques and results of 1995 National Lifeguard Survey, Parks & Recreation 31(2), s.54-56,
58-61.
R. Michniewicz (2006), Ratownicy medyczni wratownictwie wodnym [w:] Midzynarodowa Konferencja Naukowa Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe wjednoczcej si Europie, Zarzd Gwny WOPR Warszawa, s.117-120.
R. Michniewicz iwsp. (2008), An Assessment of Effectiveness of Various Variants of Water Rescue, International Journal of Fundamental and Applied Kinesiology, Chorwacja Nr 1/ June, Vol. 40, s.96-106.
M. Bynum (2004), Ready for action: todays aquatic safety personnel are better equipped and prepared than ever,
thanks toenhanced technology and training, Athletic business 28 (12), s.63-64, 66, 68, 70, 72.
J. Brener, M. Oostman (2002), Lifeguards Watch but they dont always see! World Waterpark Magazine 5,
s.14-16.
T. Griffiths iwsp. (1999), Lifeguard Behaviors and Systematic ()
286
wszystkim bardzo modzi ludzie. Przekada si tonasposb rozumienia wiata, poczucia

obowizku, podejcia do wypeniania swojej misji. Odwaga, odpowiedzialno czy zdolno dorozpoznawania niebezpiecznych sytuacji17, tozdaniem australijskich specjalistw18
bardzo wane czynniki osobowociowe wpodejmowaniu akcji ratunkowej.
Praca ratownika jest obciona wieloma czynnikami niekorzystnymi zarwno dla
zdrowia fizycznego, jak ipsychiki19.
Parnicki iTurosz20 zbadali wybrane wymiary osobowoci umodych ratownikw wodnych studentw AWF, dowodzc, eodpewnych cech, np. temperamentu, agresji, lku
bezporednio zale zachowania w niebezpiecznych sytuacjach. Autorzy uzyskali wyniki
wiadczce otym, ewporwnaniu zbadanymi nie bdcymi ratownikami, ratownicy wykazali niszy poziom chwilowej istaej tendencji doreagowania lkiem wsytuacji zagroenia. Podsumowujc wyniki bada, stwierdzono, e niski poziom lku jest predyspozycj pozwalajc nalepsze wykorzystanie wiedzy iumiejtnoci wtrakcie ratowania ludzkiego ycia.
Zatrudniajc ratownika, naleaoby bada go pod ktem radzenia sobie ze stresem21,
ktry moe wyranie obnia jego przydatno do tej suby. Grupa badaczy,22 szukajc
zwizku skadnikw psychologicznych ocechach lkowych wrd ratownikw ipywakw,
ustalia napodstawie uzyskanych wynikw, eratownicy wykazuj nisze poziomy nate
lkowych typu poznawczego isomatycznego ni pywacy.
O emocjach w zawodzie ratownika wodnego pisa take Gracz23. Stwierdzi on,
etagrupa zawodowa przeywa stany silnego pobudzenia emocjonalnego, gdy wgr wchodzi ycie ludzkie ycie toncego, aczsto iich wasne. Autor zachca dowypracowania
u ratownikw nawykw ruchowych, potrzebnych w akcji ratunkowej, co stanowi moe
podstaw jej powodzenia. Wczasie szkole ratownicy powinni zosta niemal zaprogramowani na pewne automatyczne zachowania. Wwczas znajdujc si w sytuacji wysoce
stresujcej, podejmowane przez nich czynnoci bd mniej zaburzone (mniej chaotyczne).
Ratownicy winni mie nie tylko siln psychik iwysok odporno nastres, ale take
charakteryzowa si dobrym stanem zdrowia fizycznego. Niestety, nie wszystkie organizacje wymagaj odswoich kandydatw wynikw bada wobu tych paszczyznach. Skutkuje
tozpewnoci obnieniem zaufania osb pywajcych doratownikw iich wasn nisk sa17
18
19
20
21
22
23
S.Avramidis iwsp. (2006), Who Rescues? Lifesaving Risk Assessment of Swimming & other Aquatic Activities,
Leeds Metropolitan University postgraduate conference 2006.
Royal Life Saving Society Australia (2001), Swimming & Lifesaving. Water Safety for all Australians, The Royal
Life Saving Society Australia, Sydney, Harcourt.
P. Wernicki (1991), Lifeguarding: The Sport, The Profession, The Hazards, Physician and Sports Medicine
19(4), s.84-95.
F. Parnicki, A. Turosz (2002), Wybrane wymiary osobowoci ratownikw WOPR, Wychowanie Fizyczne iSport. Selected Traits of the Personalities of Lifeguards from the Voluntary Lifeguard Service. In Polish
46(2), s.209-215
S.J. Grosse (2001), Post Traumatic Stress Disorder: Implications for Seasonal Lifeguards, Parks & Recreation
36(2), s.60-72.
E. Avramidou iwsp. (2004), Competitive Anxiety in Lifesaving & Swimmers. In: VI Jornadas 2004, VI ESS
Congress of Lifesaving, Book of Abstracts, Escuela Segovia de Socorisimo, Spain, s.219-220.
J. Gracz (1976), Stany emocjonalne towarzyszce dziaalnoci ratownika wodnego, Oglnopolskie Sympozjum
Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, WOPR Pozna, 8-9 maja, s.24-30.
MATERIAY
287
moocen. Czsto ratownicy ukrywaj wady24, ktre mogyby ich wyeliminowa ju naetapie
szkolenia25. Wyniki badania26 wskazuj, e10% ratownikw posiada wzrok poniej normy.
Jeden naszeciu znich mia przepisane okulary, ale nie uywa ich wmiejscu pracy.
Dlatego te naley zwraca baczn uwag nadobr osb pod wzgldem ich predyspozycji dowykonywania tej pracy.
Cechy osb toncych

Nazewnictwo icharakterystyka odnoszce si doosoby toncej opieraj si wgwnej mierze nardach amerykaskich (Pia, 197127, 197428, 198429; Onthe Guard II, 200130; Lifesaving Rescue and Water Safety, 197731). Opisy takich osb zawieraj dwa okrelenia. Pierwsze to activ victim aktywnie toncy, drugie to distress swimmer osoba umiejca pywa, ktra zjakiego powodu nie jest wstanie wrci wbezpieczne miejsce. Tonowatorskie
spojrzenie natypowe zachowanie toncego, niebezpieczestwo zwizane zudzielaniem mu
pomocy, sygnay, ktre powinny zwrci uwag ratownika napewne osoby swPolsce
mao znane. Pia32 bardzo precyzyjnie okreli zachowanie toncego. Pozwala tonaszybkie
rozpoznanie sytuacji zagroenia inatychmiastow reakcj ratownika.
Wedug Royal Life Saving Society Canada33 ludzie, ktrzy snaraeni nautonicie, bywaj wrnej kondycji fizycznej. Mog by wyczerpani, ranni, wpanice, nieprzytomni, nie
oddychajcy lub wymiotujcy. Mog oni nawet by spokojni, ale nie swstanie sobie pomc zewzgldu nauraz, skurcze lub sabe umiejtnoci pywackie. Zadaniem ratownika
jest rozpoznanie ludzi wtakich stanach iudzielenie im pomocy przez zapewnienie im bezpieczestwa (np. podajc sprzt lub wycigajc zwody) bez wyrzdzenia adnej krzywdy.
Wskazwki dotyczce obserwacji (umiejtnoci pywackich osb kpicych si itp.) zawieraj np. wypowiedzi Richardsona34 czy Pia35. Znale wrd nich mona wszystkie te cechy, ktre pozwalaj nazakwalifikowanie uczestnika kpieli jako potencjalnej ofiary tonicia wnastpujcych kategoriach:
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
B.L. Seiller (1996), Lifeguard vision project: oh, say, can they see? Parks & Recreation 31(2), s.62-65.
B.L. Seiller (1997), Lifeguard vision project. Ongoing program totest the vision of lifeguard candidates, Parks
& Recreation 32(2), s.56-58.
Ibidem, s.58.
F. Pia (1971), OnDrowning, 2nd Rev. Ed, Water Safety Films, Inc., Larchmont, New York.
F. Pia (1974), Observations onthe drowning of nonswimmers, Journal of Physical Education 71(6), s.164-167.
F. Pia (1984), The RID Factor as aCause of Drowning, Parks & Recreation 19(6), s.52-55.
Onthe Guard II (2001), YMCA, Human Kinetics, USA.
Lifesaving Rescue and Water Safety (1977), Fourth Printing, Doubleday & Company. Inc. New York, Garden
City.
F. Pia (1974), Observations onthe drowning () s.164-167.
Royal Life Saving Society Canada (1994), The Canadian lifesaving manual. Ottawa.
W.J. Richardson (1997), W: Onthe Guard II (2001). YMCA. Human Kinetics. USA.
F. Pia (1999), Reflections onlifeguard surveillance programs Drowning: New Perspectives onIntervention and
Prevention, CRC Press, LLC.
288
ludzie w ekstremalnym wieku bardzo modzi (Warda36; Quan, Cummings37;

Brenner, Oostmann38; Weir39) ibardzo starzy40;
ludzie oekstremalnej masie ciaa bardzo cicy ibardzo szczupli;
ludzie obladej karnacji ich blado moe sygnalizowa brak dowiadczenia zpowodu sporadycznego przebywania nabasenach otwartych;
rodzice trzymajcy dzieci ich umiejtnoci mog by niewystarczajce, aby
ochroni siebie idziecko;
niestabilne bd odurzone jednostki ich sposoby ruchu izachowania si mog
by osabione (Asher iwsp.41; Cummings, Quan42; Fenner43);
ludzie uywajcy rnych pywakw uywanie takiej pomocy moe sygnalizowa brak komfortu wwodzie;
fizyczne osabienie moe sygnalizowa ograniczon zdolno domanewrowania
wwodzie iwok wody;
niewaciwy ubir lub sprzt moe oznacza, enie swiadomi tego, comoe
ich spotka wwodzie.
Wedug Richardsona44 powysze kategorie pomog zidentyfikowa tych, ktrzy mog

mie kopoty, ale nie oznacza to, e koniecznie bd je mieli. Gdy tylko wejd do wody,
ich zachowanie moe albo potwierdzi, albo zanegowa podejrzenia ratownika. Spord
uczestnikw kpieli mona wyodrbni rne grupy, ktre winny pozostawa pod baczniejsz obserwacj ratownika. Ich umiejtnoci pywackie, zachowanie i inne cechy (np.
wiek, pe czy rasa) stanowi dla ratownika wane rdo informacji. Zwraca natouwag
36
37
38
39
40
41
42
43
44
L. Warda (2006), Patent & Caregiver Levels of Child Supervision and Attention toSignage at Beach Areas, Impact. The injury prevention centre of Childrens Hospital, June 24.
L. Quan, P. Cummings (2003), Characteristics of drowning by different age groups, British Medical Journal
9(2), s.163-168.
J. Brener, M. Oostman (2002), Lifeguards Watch ()
E. Weir (2000), Drowning in Canada, Canadian Medical Association Journal 162(13), s.1867-1867.
Statystyki DLRG (www.dlrg.de).
K.N. Asher iwsp. (1995), Water safety training as apotential means of reducing risk of young childrens drowning, Injury Prevention 1, s.228-233.
P. Cummings, L. Quan (1999), Trends in Unintentional Drowning. The role of Alkohol and Medical Care, The
Journal of the American Medical Association 281, s.2187-2202.
P. Fenner (2000), Environmental Health: Drowning, Australian Family Physician 29(11), s.1045-1049.
W.J. Richardson (1997), [w:] Onthe Guard II ()
MATERIAY
289
wielu autorw (Richardson45; Saluja iwsp.46; Baker iwsp.47; Gilchrist iwsp.48; Sibert
iwsp.49; Brenner iwsp.50; rda internetowe organizacji ratunkowych51).
Howland iwspautorzy52, Ellis, Trent53 czy statystyki WHO wskazuj, ewspczynnik utoni jest dwukrotnie wyszy umczyzn ni ukobiet. Poszukiwano przyczyn tych
dysproporcji idowiedziono, emodzi mczyni sznacznie bardziej podatni napodejmowanie ryzyka wrodowisku wodnym ni kobiety.
Jednak Pia54 wpodsumowaniu swojego artykuu uznaje za niecelowe zajmowanie si
ocen grup ryzyka, azaleca ratownikowi przede wszystkim skoncentrowanie si naobserwacji tego, codzieje si nastrzeonym przez niego kpielisku.
Uzasadnione wydaje si powicenie caej uwagi osobom ju przebywajcym wwodzie.
Pywajcy, ktrzy prawdopodobnie stan si toncymi, daj rnorodne znaki ostrzegawcze. Sto:
Osabione ruchy gowa nisko w wodzie, niewielkie oywienie lub nieskoordynowane ruchy ng mog wiadczy o ograniczeniach w pokonywaniu trudnoci
wwodzie.
Wosy woczach pywak moe by zbyt zaniepokojony izajty utrzymywaniem
gowy nad wod, aby odgarn wosy zoczu.
Szkliste, bez wyrazu, zaniepokojone oczy wyraz twarzy poprzedzajcy wyczerpanie.
Dwie gowy razem moliwa sytuacja podwjnego tonicia.
Machanie rk oznacza potrzeb pomocy.
Przemieszczanie si wkierunku ska lub mola pywak moe by schwytany przez
prd.
Niekonsekwentne czynnoci jakiekolwiek nietypowe, niepokojce ratownika zachowanie.
Kurczowe trzymanie si przedmiotw dla bezpieczestwa pywak moe by zbyt
zmczony, aby dopyn wbezpieczne miejsce.
Niezdolno doustnej odpowiedzi moe wskazywa nawalk outrzymanie si
napowierzchni lub poykanie wody.
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
Ibidem.
G. Saluja iwsp. (2006), Swimming pool drownings among US residents aged 5-24 years: understanding racial/
ethnic disparities, American Journal of Public Health 96(4), s.728-733.
S.P. Baker iwsp. (1998), Motor Vehicle Occupant Deaths Among Hispanic and Black Children and Teenagers,
Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine152(12), s.1209-1212.
J. Gilchrist i wsp. (2000), Self reported swimming ability in US adults, 1994, Public Health Reports
115(11), s.110-111.
Jo.R. Sibertiwsp. (2002), Preventing deaths by drowning in children in the United Kingdom: have we made
progress in 10years? Population based incidence study, British Medical Journal May, 324, s.1070-1071.
R.A. Brenner and the American Academy of Pediatric Committee onInjury, Violence, and Poison Prevention.
(2003), Prevention of Drowning in Infants, Children, and Adolescents, Pediatrics 112(2), s.437-439.
www.usla.org, www.ymca.net.
J. Howland iwsp. (1996), Why are most drowning victims men? Sex differences in aquatic skills and behaviors,
American Journal of Public Health 86(1), s.93-96.
A.A. Ellis, R.B. Trent (1997), Swimming pool drowning and near drowning among California preschoolers,
Public Health Reports 112(1), s.73-77.
F. Pia (1999), Reflections onlifeguard ()
290
Umiejtno zidentyfikowania osb potencjalnie zagroonych toniciem jest bardzo

istotna dla toncego iratownika. Wymienione poniej zachowania stylko przykadowe.
Nie kady toncy okazuje jedno lub wicej znich.
Wedug Pia tylko jeden typ toncego jest w stanie wzywa pomocy. Jest to zestresowana, umiejca pywa osoba. Taki toncy toosoba bdca pod dziaaniem silnego stresu,
przecienia fizycznego lub psychicznego wwodzie. Identyfikacja takiego toncego jest stosunkowo prosta. Naley oceni oddech zagroonego, ruchy jego ramion ing, pozycj ciaa
iruchy wwodzie. Cechy charakterystyczne stresu mog obejmowa:
machanie rkoma,
gone woanie opomoc,
kopanie nieskoordynowane, silne ruchy ng, aby utrzyma si wpionowej pozycji, nieznaczne przemieszczanie si doprzodu lub jego brak.
Tylko zestresowany pywajcy, ze wszystkich zagroonych utoniciem, moe pomaga przy swojej wasnej akcji ratunkowej. Jego wsppraca polega na: stosowaniu si doinstrukcji ratownika, chwytaniu sprztu ratowniczego, utrzymywaniu si nawodzie ipracy
ng wczasie holowania.
Aktywny toncy, okazujcy oznaki paniki istrachu, jest niebezpieczny dla ratownika.
Ze wszystkich si, uniemoliwiajc ratownikowi akcj, stara si go uchwyci. Taka osoba
moe kontynuowa walk nawet pozanurzeniu, domomentu utraty przytomnoci55. Toncy aktywnie mog z atwoci sta si toncymi pasywnymi, jeli duszy czas walcz
outrzymanie si napowierzchni wody trac siy iprzechodz dokolejnej fazy tonicia.
Aktywnie tonce jednostki dusz si inie mog utrzymywa twarzy ponad wod56.
Zazwyczaj ofiarami utoni s nieumiejcy pywa bd wyczerpani pywajcy. Ca
swoj energi powicaj oni prbom utrzymania gowy nad wod i oddychaniu. Cechy
charakterystyczne obejmuj:
niezdolno dowezwania pomocy,
gowa odchylona dotyu, aciao nisko wwodzie,
rozoone naboki rce inieefektywne poruszanie si wgr iwd, aby utrzyma
twarz nad powierzchni wody iuatwi oddychanie,
niewielkie lub adne wykorzystanie ruchw ng doutrzymania si napowierzchni,
pionowa pozycja, atwarz skierowana donajbliszego rda ewentualnej pomocy.
Specjalici z caego wiata zgodnie uznaj, e osoba tonca jest nadzwyczajnie silna
iniebezpieczna, apanika niszczy zupenie jej poczucie logiki irozsdku. Wsytuacji tonicia zachowanie wasnego ycia staje si jedynym priorytetem57, nawet kosztem przyjaci
czy osb kochanych58.
55
56
57
58
Onthe Guard II (2001), YMCA. Human Kinetics. USA.

F. Pia (1999), Reflections onlifeguard ()
Onthe Guard II (2001), YMCA. Human Kinetics. USA.
Irish Water Safety (1996), Rescue Skills Handbook. An Cumann Sbhilteacht Uisce. Galway.
MATERIAY
291
Wiele uwagi powica si przypadkom tonicia dzieci. Z10-letnich bada nad toniciem dzieci59 wynika, e mae dzieci ton najczciej w wannach, dzieci w wieku przedszkolnym nabasenach, anastolatki wjeziorach irzekach. Wskali naszego kraju wbadaniach Witkowskiego60 wykazano, ewoglnej liczbie utoni 40% stanowiy dzieci imodzie. Stanula iTelak61 podaj, enajczciej ofiarami utoni (70-80%) sosoby wwieku
31-50 lat, ponad 10% ofiar todzieci poniej 7. roku ycia, aprawie 35% wszystkich wypadkw mierci wwodzie stanowiy osoby poniej 18. roku ycia.
Zagadnienie tobada take Avramidis iwspautorzy62, udowadniajc, eutonicie lub
prawie utonicie moe przydarzy si komukolwiek, niezalenie odwieku, pci, pochodzenia, zdolnoci pywackich imiejsca zamieszkania.
WOPR (www.wopr.pl) rwnie nie potrafi precyzyjnie wyjani ponad poowy wypadkw mierci wskutek utonicia. Trudno przyj za dokadne sformuowania typu: nieostrono podczas przebywania nad wod 11,07% wszystkich wypadkw miertelnych,
inne okolicznoci wypadku 17,45%, czy brak danych 29,53%. Wrd znanych przyczyn,
bdcych powodem utraty ycia wwodzie znale mona midzy innymi: alkohol, zabaw
dzieci bez opieki dorosych, kpiel wmiejscach zabronionych lub niestrzeonych czy wywrcenie si jednostki pywajcej.
Tonicie jest zoonym, cho krtkim procesem. Nawet na kpieliskach strzeonych czasem koczy si mierci. Nakadaj si natorne czynniki. Wiele znich mona
wznacznym stopniu ograniczy lub nawet wyeliminowa. Zaliczaj si donich zpewnoci te, naktre ma wpyw ratownik (czas reakcji, wykorzystane techniki czy uyty sprzt).
Wane jest wzwizku ztym, aby jak najlepiej wyposay ratownikw wumiejtnoci,
wiedz isprzt, atake prowadzi szeroko zakrojone akcje edukacji spoecznej wtym zakresie. Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe winno potraktowa ten cel jako priorytet,
dc dostaego doskonalenia swojej oferty (szkoleniowej, sprztowej, merytorycznej). Staa wsppraca zrnymi orodkami naukowymi powinna doprowadzi dowypracowania
nowoczesnych, aktualnych treci napodstawie odpowiednich bada. Rozwj taki wymusiby wyparcie czci przestarzaych teorii nauczanych wczasie kursw inieadekwatnych
dorealnych wymogw egzaminacyjnych dla ratownikw wszystkich szczebli.
59
60
61
62
L. Quan iwsp. (1989), Ten-year of pediatric drownings and near-drownings in King County, Washington: lesson in injury prevention, Pediatrics 83(6), s.1035-1040.
M. Witkowski (1994), Aby kpiel ipywanie byy bezpieczne, Wychowanie Fizyczne iZdrowie 2, s.30-46.
A. Stanula, J. Telak (2007), Wsppraca ratownika WOPR znauczycielem pywania, [w:] Kosiba, G. Kosiba, M.
(red.), Aktywno ibezpieczestwo wrodowisku wodnym, Instytut Teologiczny Ksiy Misjonarzy, Krakw.
S.Avramidis iwsp. (2006), Who Drowns? Lifesaving Risk Assessment of Swimming & other Aquatic Activities, Leeds Metropolitan University postgraduate conference 2006.
292
The problem of mortality in water and the features

of a lifeguard and the drowning person
Summary
The article indicates a close relationship between the death rate in water and the
characteristic features of a modern lifeguard. In writers opinion the problem of
mortality in water should be perceived precisely from the angle of a lifeguards features. They indicate their change emphasising not his athletic and swimming skills,
but solely his rescuing abiltities and psychological predisposition.
Debiuty naukowe
Przemysaw Furgacz
Izrael wobec iraskiego programu nuklearnego
Bartosz Odorowicz
Wojskowa koncepcja relacjonowania wydarze zestrefy konfliktu zbrojnego
przez reporterw wojennych wwietle dokumentw brytyjskich iamerykaskich
Magdalena Dyderska, Magorzata Lizut
Wsppraca zmediami wsytuacjach kryzysowych naprzykadzie poaru
wKamieniu Pomorskim 13 kwietnia 2009r.
Przemysaw FURGACZ
Uniwersytet Jagielloski, Krakw
Izrael wobec iraskiego programu nuklearnego

Izrael, wopinii wikszoci politykw ispoecznoci pastw ociennych, jest tworem
obcym naobszarze Bliskiego Wschodu. Funkcjonujc wstanie cigego zagroenia
swojego bytu, pastwo toprowadzi polityk odstraszania. Jednym zjej fundamentw przez lata bya zdolno dozdolno produkcji broni jdrowej oraz utrzymanie
statusu monopolisty nuklearnego w regionie. Rozwj programu jdrowego przez
Iran, czyli pastwo kreujce wiele antyizraelskich dziaa, traktowane jest wic jako
najpowaniejsze zagroenie bezpieczestwa. Strategiczny celem wadz izraelskich
wtej sytuacji staje si niedopuszczenie douzyskania przez Teheran zdolnoci docywilnego i militarnego wykorzystania technologii jdrowej. Oceniajc determinacj
politykw izraelskich za realny scenariusz uzna naley moliwoci przeprowadzenia przez topastwo prewencyjnego ataku zbrojnego nairaskie instalacje jdrowe.
Do najwikszych wyzwa izraelskiej polityki bezpieczestwa naley polityka Islamskiej

Republiki Iranu oraz antyizraelska (antysyjonistyczna) retoryka przywdcw religijnych
ipastwowych tego pastwa. Najpowaniejsze obawy wadz izraelskich wzbudza realizacja programu jdrowego, uznawany za rodek do uzyskania broni jdrowej. Praktycznie
wszystkie gwne izraelskie siy polityczne uwaaj spraw iraskiego programu nuklearnego za najistotniejsze wyzwanie stojce przed izraelsk polityk zagraniczn ipolityk
bezpieczestwa wnajbliszych latach, azarazem za najwiksze niebezpieczestwo dla przetrwania pastwa izraelskiego odczasw wojny arabsko-izraelskiej zlat 19481949 (znanej
wIzraelu jako wojna oniepodlego)1. Jednym znajwaniejszych determinantw tej polityki niezwykle istotny wpyw maj take przeobraenia wewntrzne wIzraelu, azwaszcza
system partyjny, jaki uksztatowa si wwyniku wyborw zlutego 2009 roku2.
Wojownicza retoryka prezydenta Iranu Mahmuda Ahmadineada, ktry wielokrotnie
zapowiada wymazanie Izraela z mapy wiata i publicznie negowa holokaust, utwierdza
Izraelczykw wprzekonaniu, iposiadajcy bro nuklearn Iran pod obecnymi rzdami
stanowi miertelne zagroenie dla ich ojczyzny. Izraelczycy swiadomi duego wsparcia,
jakiego Iran udziela nieprzyjaznym Izraelowi ugrupowaniom politycznym (sunnickiemu
1
Jedynie Zjednoczona Unia Arabska reprezentujca w Knesecie pogldy i interesy izraelskich Arabw nie
uwaa sprawy iraskiego programu nuklearnego za priorytetow.
Najwicej mandatw wKnesecie otrzymay Kadima iLikud (27 mandatw), Yisrael Beiteinu (15 mandatw)
oraz Partia Pracy (13 mandatw). Partie ultraprawicowe uzyskay jednak istotne dla ksztatu sceny politycznej poparcie, cozaowocowao 19 mandatami. Patria Szas zdobya 11 mandatw, Yahadut HaTorah 5 mandatw, aHabayit Hayehudi 3 mandaty. Najwikszy wpyw napolityk nowego rzdu uzyskay Likud, Yisrael Beiteinu oraz Partia Pracy, co znalazo odzwierciedlenia w przydziale najwaniejszych stanowisk rzdowych.
Nowym szefem rzdu zosta dowiadczony izraelski polityk, przywdca Likudu, byy premier, minister finansw iminister spraw zagranicznych Benjamin Netanjahu. Zkolei tek ministra obrony obj lider lewicowej
Partii Pracy Ehud Barak, natomiast ministrem spraw zagranicznych zosta Awigdor Lieberman.
296
Hamasowi w Strefie Gazy i szyickiemu Hezbollahowi w Libanie) oraz cisego sojuszu

polityczno-wojskowego, jaki czy Iran z Syri pastwem, z ktrym Izrael toczy spr
oprzynaleno terytorialn Wzgrz Golan. Pozyskanie przez Iran broni jdrowej wprzekonaniu Tel Awiwu bardzo zagrozi bezpieczestwu Izraela, anawet stawi pod znakiem zapytania moliwo przetrwania tego pastwa wprzyszoci.
Izrael by dotychczas prawdopodobnie jedynym pastwem naBliskim Wschodzie posiadajcym swj arsena jdrowy3. Ten fakt dawa Izraelczykom poczucie bezpieczestwa,
gdy w razie klski izraelskich si zbrojnych w starciu konwencjonalnym z wrogim pastwem przywdcy izraelscy, by zapobiec zagadzie swojego kraju, mogli wostatecznoci sign pobro jdrow. By tozreszt potny czynnik odstraszajcy Egipt czy Syri odagresji na Izrael. Jeeli jednak Iran zdobdzie bro nuklearn, to Izrael utraci swoj militarn, polityczn ipsychologiczn przewag wynikajc zmonopolu nuklearnego naBliskim
Wschodzie. Wpywowy przedstawiciel iraskiego establishmentu polityczno-biznesowego
ajatollah Ali Akbar Haszemi Rafsandani wswoim osawionym kazaniu naUniwersytecie
Teheraskim 14 grudnia 2001r. wyranie da dozrozumienia, eIran nie boi si wojny nuklearnej z Izraelem, gdy taka wojna doprowadziaby do kompletnego zniszczenia maego Izraela, azniszczenie nawet caego Iranu bdzie zaledwie niewielk ran zadan wiatu islamu4. Tego rodzaju wypowiedzi, karykatury naigrywajce si zholokaustu ukazujce si winternecie iprasie iraskiej za przyzwoleniem wadz5 czy pseudonaukowe konferencje organizowane na terenie Iranu lansujce tez, e do holokaustu nigdy nie doszo6
towszystko budzi bardzo due zaniepokojenie wIzraelu. Badacze zgbiajcy tajniki iraskiego systemu politycznego nie s zgodni co do tego, w jakim stopniu owe wypowiedzi
iposunicia stanowi odzwierciedlenie rzeczywistych przekona przynajmniej czci iraskich przywdcw, awjakim stopniu stanowi jedynie egzotyczn imao poprawn politycznie retoryk wykorzystywan nauytek wewntrzny izewntrzny. Niemniej jednak
wIzraelu przewaa pogld, etonie jest tylko iwycznie retoryka, ale wyraz pewnych de iintencji pokanej czci iraskiego kierownictwa pastwowego. Stratedzy ipolitycy
izraelscy sgboko przekonani, ejeli Iran wejdzie wposiadanie gowic jdrowych, jego
pozycja polityczna imilitarna naBliskim Wschodzie radykalnie si wzmocni. Izraelczycy
nie kryj obaw, eprzy najgorszym dla Izraela przewidywanym scenariuszu rozwoju wydarze Iran moe nawet przekaza walizkowe bomby nuklearne Hezbollahowi czy Hamasowi. Ponadto jest wielce prawdopodobne, ipozostae pastwa regionu nie pozostan bierne wobliczu nuklearnego potencjau Iranu isame rozpoczn wysiki wcelu opracowania
wasnych gowic jdrowych irodkw ich przenoszenia, atojeszcze bardziej nadwtlioby
przewag wojskow Izraela nad swoimi ssiadami.
3
Oizraelskim programie jdrowym iizraelskiej polityce dwuznacznoci naten temat patrz: A. Cohen, M. Miller, Bringing Israels Bomb Out of Basement, Foreign Affairs, 2010, nr 5, s.30-44.
Former Iranian President Rafsanjani onUsing aNuclear Bomb Against Israel, 3 I2002, The Middle East Media
Research Institute, http://www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/582.htm (dostp: 28 IX 2010).
Por. Iran to hold controversial Holocaust conference next week, Haaretz, 7 XII 2006, http://www.haaretz.
com/print-edition/news/iran-to-hold-controversial-holocaust-conference-next-week-1.206556
(dostp: 28IX 2010).
Por. Iran launches cartoon website aimed at questioning the Holocaust, Haaretz, 5 VIII 2010, http://
www.haaretz.com/news/international/iran -launches -cartoon -website -aimed -at -questioning -the-holocaust-1.306180 (dostp: 28 IX 2010).
DEBIUTY NAUKOWE
297
Zwyej wymienionych powodw nie moe wic dziwi, erzd Benjamina Netanjahu
uzna kwesti powstrzymania Iranu odwyprodukowania broni jdrowej za absolutny priorytet izraelskiej polityki bezpieczestwa. Spord najwaniejszych czynnoci, ktre wadze
izraelskie podjy zmyl ozaegnaniu niebezpieczestwa nuklearnego Iranu, mona wyrni:
a) bardzo mocne wywieranie presji naadministracj Baracka Obamy, by taprzedsiwzia nadzwyczaj stanowcze dziaania, ktre mogyby skoni Teheran dozaprzestania stara opozyskanie broni jdrowej;
b) akcje sabotaowe sub specjalnych majce na celu spowolnienie postpw iraskiego programu nuklearnego iwogle iraskich zbroje;
c) intensywne i zakrojone na du skal przygotowania do militarnej operacji powietrznej wymierzonej wiraskie instalacje nuklearne.
Ad a) Wan cech polityki izraelskiej wstosunku doIranu jest usilne denie kolejnych rzdw domoliwie jak najwikszego umidzynarodowienia kwestii iraskiego programu nuklearnego. Izraelscy dyplomaci staraj si przekona reszt wiata, eprace nad
broni jdrow wIranie wcale nie stylko iwycznie problemem izraelskim. Rni przedstawiciele Izraela czsto podkrelaj na forum midzynarodowym, e Iran posiadajcy
bro atomow bdzie zagroeniem dla caego wiata, anie wycznie dla samego Izraela7.
Tel Awiw usiuje skoni spoeczno midzynarodow doprzyjcia zdecydowanie bardziej
twardego stanowiska wobec Teheranu. Rzd Benjamina Netanjahu domaga si przyjcia
ostrych sankcji przeciwko Iranowi.
Najwikszej presji jest poddawana administracja Obamy, Netanjahu bowiem jest przekonany, e jeeli Waszyngton si uprze, to bdzie w stanie wymusi na ONZ zaostrzenie
sankcji przeciw Iranowi. Wadze izraelskie konsekwentnie uywaj swoich wpyww wrd
potnego wUSA lobby proizralskiego, by przekona administracj Obamy dobardziej zdecydowanych krokw. Zpunktu widzenia rzdu Netanjahu najlepszym rozwizaniem byoby przeprowadzenie przez USA militarnej kampanii powietrznej wymierzonej wiraskie instalacje nuklearne. Sam Izrael wprawdzie rwnie moe tak kampani przeprowadzi, niemniej jednak byoby to niesychanie ryzykowne. Heyl HaAvir (izraelskie siy powietrzne)
smniej liczne imaj mniejsze moliwoci przeprowadzenia skutecznych bombardowa celw wIranie. Podobna operacja powietrzna wykonana duo wikszymi ipotniejszymi siami U.S.Air Force iU.S.Navy miaaby znacznie wysze szanse powodzenia. Jednake Stany Zjednoczone, cho w oficjalnych deklaracjach nie wykluczaj zastosowania opcji militarnej wrozwizaniu kwestii iraskiej8, tojednak, jak si wydaje, traktuj j jako absolutn
7
Por. przemwienie ministra obrony Izraela Ehuda Baraka w The Washington Institute for Near East Policy z26 lutego 2010r.: Z. Shalom, J. Schachter, Israel, the United States, and the Military Option against Iran,
INSS Insight nr 169, 18 III 2010, Institute for National and Security Studies, http://www.inss.org.il/publications.php?cat=21&incat=&read=3893 (dostp: 1 X 2010) i J. Goldberg, The Point of No Return, The
Atlantic Monthly, wrzesie 2010, http://www.theatlantic.com/magazine/archive/2010/09/the-point-of-no-return/8186/ (dostp: 3 X 2010).
Wgrudniu 2009r. prezydent Obama publicznie powiedzia, enie wyklucza wojny. Zob. Obama grozi Iranowi inie wyklucza wojny, 26 IX 2010, http://www.tvn24.pl/-1,1621208,0,1,wiadomosc.html (1 X 2010). Podobne wwymowie owiadczenia pyn zestrony wielu wysokich rang amerykaskich wojskowych np. szefa poczonego kolegium szefw sztabw adm. MikeaMullena.
298
ostateczno9. Waszyngton stroni odwojny zIranem. Zdaniem wielu czonkw administracji Baracka Obamy igeneralicji amerykaskiej USA nie powinny pakowa si wjeszcze jeden konflikt militarny, wsytuacji kiedy wci de facto wojska amerykaskie szaangaowane wwojn wAfganistanie i(wtroch mniejszym stopniu) wIraku10. Nadodatek olbrzymie
iszybko narastajce zaduenie publiczne USA, spowodowane m.in. kosztami prowadzenia
wojen naBliskim Wschodzie, jest czynnikiem zniechcajcym dobrania naswoje barki ciaru finansowego zwizanego zprowadzeniem jeszcze jednej wojny tym bardziej ewojna
zIranem byaby napewno trudniejsza ni wojna zIrakiem Saddama Husajna.
Presja na prezydenta Obam ze strony rzdu izraelskiego czciowo poskutkowaa.
Obama, chcc powstrzyma Izrael przed zaatakowaniem Iranu wbrew woli rzdu USA,
obieca Netanjahu zaostrzenie sankcji, cote si stao wczerwcu 2010r. Rada Bezpieczestwa ONZ przyja rezolucj znacznie zaostrzajc sankcje przeciwko pastwu ajatollahw.
Nowa rezolucja m.in. zabronia eksportu doIranu wikszoci rodzajw broni iuzbrojenia11.
Rzd Netanjahu, cho stoi nastanowisku, enowe sankcje wci sniezadowalajco ostre,
tojednak pozytywnie przyj ich wprowadzenie.
Oprcz USA Tel Awiw usiuje te przekona doswojego stanowiska wkwestii iraskiej
wadze Federacji Rosyjskiej. Izraelczykom bardzo zaleao natym, by kontrakt nadostawy
nowoczesnych systemw przeciwlotniczych S-300, ktry Iran zawar zRosj, nie zosta zrealizowany. Wwypadku dostarczenia zestaww S-300 doIranu moliwoci bojowe obrony
przeciwlotniczej tego pastwa bardzo by wzrosy, tak eizraelska wojskowa kampania powietrzna przeciwko Iranowi staaby si jeszcze bardziej ryzykowna. Wkocu powielu monitach zestrony Netanjahu Kreml nieoficjalnie zgodzi si ku nieskrywanemu niezadowoleniu Teheranu nazaniechanie dostaw baterii S-300. Wraz zuchwaleniem nowej rezolucji Rady Bezpieczestwa ONZ zakaz dostaw systemw S-300 doIranu zyska umocowanie prawnomidzynarodowe12. Nie jest dokoca pewne, coIzrael obieca wzamian Rosji.
Prawdopodobnie jednak rzd Netanjahu zgodzi si nie sprzedawa nowoczesnego uzbrojenia Gruzji oraz przysta natransfer niektrych nowoczesnych technologii zzakresu produkcji bezzaogowych aparatw latajcych wtej akurat dziedzinie technologii militarnej
Izrael (obok USA) przoduje nawiecie, aRosja pozostaje daleko wtyle13.
Ad b) Wadze izraelskie nie tylko gabinet Netanjahu, ale rwnie poprzednie rzdy
usiuj powstrzyma lub przynajmniej przyhamowa postpy iraskiego programu nuklearnego iinnych pokrewnych programw zbrojeniowych take za pomoc rodkw imetod
charakterystycznych dla dziaalnoci sub specjalnych. Jakkolwiek wszystko, cowie si
9
10
11
12
13
Omoliwych opcjach militarnych USA wobec Iranu patrz: B.A. Miller, The Kinetics of Confrontation, The Journal of International Security Affairs, 2010, nr 18, http://www.securityaffairs.org/issues/2010/18/miller.php
(dostp: 3 X 2010).
Naterenie Iraku, mimo oficjalnego wycofania amerykaskich wojsk, wci pozostaje ok. 50 tys. amerykaskich doradcw.
Russia, the United States and U.N. Sanctions onIran, 10 VI 2010, http://www.stratfor.com/memberships/164631/
geopolitical_diary/20100609_russia_united_states_and_un_sanctions_iran (dostp: 11 VI 2010).
Iran criticizes Russia over S-300 missile deal ban, Haaretz 23 IX 2010, http://www.haaretz.com/news/international/iran-criticizes-russia-over-s-300-missile-deal-ban-1.315309 (dostp: 4 X 2010).
Rzd izraelski usiowa rwnie przekona Kreml doniesprzedawania Syrii nowoczesnych brzegowych baterii przeciwokrtowych kierowanych pociskw rakietowych systemu P-800 Jachont, jednake Moskwa nie
zgodzia si nato. Zob. Rosja nie ustpi Izraelowi iUSA, 19 IX 2010, http://www.altair.com.pl/start-5074 (dostp: 4 X 2010).
DEBIUTY NAUKOWE
299
zesubami specjalnymi, okryte jest mg tajemnicy, adomediw iopinii publicznej docieraj tylko strzpy informacji ooperacjach sub specjalnych, tojednak jak si wydaje ju ztych niepenych informacji mona wycign pewne zasadne wnioski. Zapewne
uzasadnione jest stwierdzenie, eizraelskie agencje wywiadowcze (przede wszystkim Mossad iAman) dokadaj wielkich stara, by wmoliwie jak najwikszym stopniu pokrzyowa plany Teheranu zwizane zwyprodukowaniem broni jdrowej.
Cojaki czas wprasie wiatowej (wtym wizraelskiej) pojawiaj si doniesienia otym,
iizraelskie suby specjalne morduj kluczowych iraskich naukowcw zwizanych zprogramem pozyskania broni jdrowej14. Bodaj najwikszy rozgos zyska przypadek z lutego 2007r. Wtedy towiat obiegy wieci ootruciu przez funkcjonariuszy Mossadu Ardeshira Hosseinpouriego jednego znajwaniejszych iraskich fizykw jdrowych. Hosseinpouri umar potym, gdy kto rozpyli trucizn wpomieszczeniu, gdzie przybywa onikilku innych iraskich naukowcw niektrzy znich te zmarli15. Przypadkw tajemniczych
mierci bd zagini iraskich naukowcw i inynierw zajmujcych si zagadnieniami zwizanymi zfizyk jdrow ienergetyk nuklearn byo wicej16. Gin zreszt nie tylko naukowcy zaangaowani wprogram nuklearny Islamskiej Republiki Iranu. Wsierpniu
2010 r. w willi Rezy Baruniego szefa programu rozwoju iraskich bezzaogowych statkw powietrznych (tzw. dronw) jednoczenie eksplodoway 3 adunki wybuchowe rozmieszczone wrogach budynku, cospowodowao zawalenie si dachu. Przebywajcy wwczas wwilli Baruni zgin namiejscu17.
W tym samym miesicu w Iranie doszo do jeszcze kilku zagadkowych incydentw,
zktrymi mg mie zwizki Izrael ijego suby specjalne. Naprzykad 1 sierpnia 2010r.
trzy niezidentyfikowane bezzaogowe statki powietrzne uderzyy w kopu reaktora elektrowni atomowej wBuszerze. Incydent spowodowa panik wrd okolicznych mieszkacw, ktrzy byli przekonani, etopocztek amerykaskiego bd izraelskiego ataku. Minister obrony Iranu zmuszony zosta wyda oficjalny komunikat, wktrym uspokaja mieszkacw, oznajmiajc, ewkopu reaktora uderzy jeden dron wramach wicze obrony
14
15
16
17
Wiele tajnych informacji oakcjach sabotaowych wywiadw amerykaskiego iizraelskiego przeciwko Iranowi zawar wswojej ksice pt.: State of War: The Secret History of the CIA and the Bush Administration dziennikarz The New York Times James Risen. Ujawni onniektre szczegy zarwno tych operacji specjalnych,
doktrych ju doszo, jak itych dopiero planowanych. Jego publikacja rozwcieczya administracj G.W. Busha, ktra wystpia przeciw dziennikarzowi nadrog sdow. Zob.
Y. Melman, Who leaked the details of the CIA-Mossad plot against Iran?, Haaretz 6 III 2008, http://www.
haaretz.com/print-edition/features/who-leaked-the-details-of-a-cia-mossad-plot-against-iran-1.240813 (dostp: 30 IX 2010).
Zob. Y. Melman, U.S. Website: Mossad killed Iranian nuclear physicist, Haaretz 4 II 2007, http://www.haaretz.com/news/u-s-website-mossad-killed-iranian-nuclear-physicist-1.211920 (dostp: 30 IX 2010); S. Baxter, Iranian nuclear scientist assassinated by Mossad, The Sunday Times 4 II 2007, http://www.timesonline.
co.uk/tol/news/world/us_and_americas/article1324321.ece (dostp: 30 IX 2010); Geopolitical Diary: Israeli
Covert Operations in Iran, 2 II 2007, http://www.stratfor.com/memberships/31570/geopolitical_diary_israeli_covert_operations_iran (dostp: 30 IX 2010).
Szerzej oakcjach sabotaowych Mossadu, Amanu iCIA przeciw Iranowi zostatnich kilku lat patrz: E. Lake,
Operation Sabotage: Our secret war against Iran, The New Republic 2010, Vol. 241, Nr 12, s.16-17 iP. Sherwell, Israel launches covert war against Iran, The Daily Telegraph, 16 II 2009, http://www.telegraph.co.uk/news/
worldnews/middleeast/israel/4640052/Israel-launches-covert-war-against-Iran.html (dostp: 30 IX 2010).
Bomb kills head of Irans military drone program, 16 VIII 2010, http://www.debka.com/article/8971/ (dostp:
21 VIII 2010).
300
przeciwlotniczej. Feralny dron mia by celem dla wiczcych przeciwlotnikw18. Tahistoria nie przekonuje jednak wikszoci zachodnich analitykw. Naley bowiem pamita,
ewtym miesicu rozpocz si proces napeniania reaktora radioaktywnymi prtami paliwowymi. By moe wic bya to nieudana prba ze strony bliej niezidentyfikowanych
podmiotw opnienia tego procesu.
Jedn z najbardziej spektakularnych i ze wzgldu na swoj natur trudn do ukrycia przed wiatow opini publiczn akcji sabotaowych wymierzonych wIran jest cyberatak przeprowadzony wpoowie 2010r. Wczerwcu tego roku poraz pierwszy pojawia
si informacja oniezwykle zoonym iskomplikowanym wirusie komputerowym Stuxnet,
ktrego wykryli na iraskich komputerach eksperci z biaoruskiej firmy VirusBlokAda19.
Wkrtce wiat pozna wicej szczegw o nowym wirusie. Zdaniem ekspertw Stuxnet
zosta specjalnie stworzony doatakowania iparaliowania obiektw infrastruktury, wtym
zwaszcza elektrowni, stacji przekanikowych, wodocigw ifabryk. Wirus zosta tak zaprojektowany, aby infekowa komputery, ktre zewzgldw bezpieczestwa nie spodczone doInternetu. Wirus replikuje si naprzenonych pamiciach USB20. Wedug specjalistw Symantecu jednej znajwikszych firm zajmujcych si tworzeniem oprogramowania antywirusowego Stuxnet jest programem bardzo zaawansowanym igronym, aprzy
tym unikatowym. Stuxneta zaprojektowano tak, aby przejmowa kontrol nad urzdzeniami sterujcymi wzakadach przemysowych ielektrowniach. Coznamienne, specjalici Symantecu wykryli, iwirus peni rwnie funkcje szpiegowskie, stara si wyszuka nazainfekowanych komputerach strzeone informacje, zapisuje je iprzy najbliszej okazji kopiuje je wraz zeswoim kodem, aznajd si nakomputerze podczonym doInternetu wtedy wysya je wwiat21.
Wyjtkowy stopie skomplikowania wirusa, nader specyficzne cele, do jakich zosta stworzony, oraz fakt, e 60% zainfekowanych nim komputerw znajduje si na terenie Iranu, wiadczy zdaniem specjalistw o tym, e program od pocztku do koca by tworzony przez ktr z pastwowych komrek do prowadzenia cyberwojny i cyberszpiegostwa22. Wiceadmira Bernard McCullough dyrektor specjalnego departamentu wonie Pentagonu powoanego doprowadzenia cyberwojny zeznajc przed komisj
ds. si zbrojnych Kongresu, owiadczy, iStuxnet jest najbardziej zaawansowanym iwyszukanym wirusem komputerowym stworzonym dotychczas23. Koszt finansowy stworzenia
18
19
20
21
22
23
Air crash near Bushehr, drones slam into reactor dome, 17 VIII 2010, http://www.debka.com/article/8973/ (dostp: 21 VIII 2010).
The Stuxnet Computer Worm and the Iranian Nuclear Program, 24 IX 2010, http://www.stratfor.com/analysis/20100924_stuxnet_computer_worm_and_iranian_nuclear_program (dostp: 30 IX 2010).
Sposb na iraski atom? Wirus, 23 IX 2010, http://www.tvn24.pl/0,1674812,0,1,sposob-na-iranski-atom-wirus,wiadomosc.html (dostp: 30 IX 2010).
A. Chandler, Iran targeted by computer worm, The Jerusalem Post 26 VII 2010, http://www.jpost.com/IranianThreat/News/Article.aspx?id=182604 (dostp: 30 IX 2010).
Witamy w wiecie cyber-wojny, 26 IX 2010, http://www.tvn24.pl/0,1675170,0,1,witamy-w-swiecie-cyber_
wojny,wiadomosc.html (dostp: 30 IX 2010).
Por. Tehran confirms its industrial computers under Stuxnet virus attack, 25 IX 2010, http://www.debka.com/
article/9045/ (dostp: 30 IX 2010) iB. Wglarczyk, Stuxnli Iran, Gazeta Wyborcza 2-3 X 2010, s.1.
DEBIUTY NAUKOWE
301
Stuxneta musia by ogromny24, anad jego zaprojektowaniem musiao pracowa dziesitki programistw o ponadprzecitnych umiejtnociach. Obecno Stuxneta stwierdzono nakomputerach sterujcych pierwsz irask elektrowni atomow wBuszerze25. Teheran przyznaje, edo27 wrzenia 2010r. Stuxnetem zarazio si ok. 30 tys. komputerw
wIranie26, jednake niektrzy zachodni specjalici utrzymuj, ezainfekowanych komputerw zpewnoci jest owiele wicej. Wrd zaraonych komputerw znalazy si take laptopy czoowych iraskich oficjeli27. Walk zwirusem utrudnia fakt, iwystpuje onprzynajmniej wkilku odmianach. Wtym kontekcie najczciej ostworzenie Stuxneta, posdza si informatykw izraelskich bd amerykaskich28. Niemieccy eksperci, ktrzy pomagaj Iranowi w uporaniu si z problemami stworzonymi przez Stuxneta twierdz, e zosta onstworzony wJednostce 8200 specjalnej komrce izraelskiej armii, ktrej zadaniem
jest m.in. prowadzenie wojny cybernetycznej29. Pojawiy si niepotwierdzone informacje,
e wadze iraskie zwrciy si o pomoc w zwalczeniu wirusa do ekspertw z zagranicy,
w tym z niektrych krajw Europy Wschodniej. Niemniej jednak Teheran przypuszczalnie nie zechce dopuci zagranicznych ekspertw dotajnych instalacji jdrowych, wktrych komputery najprawdopodobniej rwnie zostay zainfekowane. Ocenia si, ezanim
Iraczycy poradz sobie zusuniciem szkodliwego oprogramowania inaprawieniem niemaych szkd, ktre dotej pory Stuxnet wyrzdzi, minie przynajmniej kilka miesicy30, ale
mog toby nazbyt optymistyczne szacunki31.
Powyej opisano tylko niewielk cz akcji sabotaowych, o ktrych z du doz
prawdopodobiestwa mona powiedzie, ezostay dokonane siami izraelskich sub specjalnych. Domediw przedostay si informacje oprzynajmniej jeszcze kilku innych podobnych, mniej lub bardziej udanych, operacjach sabotaowych Mossadu iAmanu. Zpew24
25
26
27
28
29
30
31
Wirus atakuje komputery Iranu, midzynarodowy atak?, 27 IX 2010, http://wiadomosci.wp.pl/

kat,107158,title,Wirus-atakuje-komputery-Iranu-to-miedzynarodowy-atak,wid,12706096,wiadomosc.html?ticaid=1afa9&_ticrsn=3 (dostp: 30 IX 2010)
Iran: Wirus komputerowy w elektrowni atomowej, 26 IX 2010, http://fakty.interia.pl/swiat/news/iran-wirus-komputerowy-w-elektrowni-atomowej,1536625,4 (dostp: 30 IX 2010).
Iran potwierdza cyberatak, 27 IX 2010, http://tech.wp.pl/kat,1009785,title,Iran-potwierdza-cyberatak,wid
,12705207,wiadomosc.html (dostp: 30 IX 2010).
Computer virus infects Iran nuclear officials PCs,Haaretz 27 IX 2010, http://www.haaretz.com/news/international/computer-virus-infects-iran-nuclear-officials-pcs-1.315934 (dostp: 30 IX 2010).
Szerzej o wirusie Stuxnet patrz: Cyber-attack on Iran expands: Tehran threatens long-term war in reprisal,
27IX 2010, http://www.debka.com/article/9048/ (dostp: 30 IX 2010); Worm hits workers computers at Iran
nuclear plant, The Jerusalem Post, 26 IX 2010, http://www.jpost.com/IranianThreat/News/Article.aspx?ID=189289&R=R1 (dostp: 30 IX 2010) iH.-M. Jung, P.-A. Krger, C. Jimnez, Uwertura dowojny 3.0, Tygodnik Forum, 2010, nr 40, s.6-10.
Stuxnet, najgroniejszy wirus wiata. Czy to dzieo izraelskiego wywiadu?, 3 X 2010, http://www.newsweek.
pl/artykuly/sekcje/swiat/stuxnet--najgrozniejszy-wirus-swiata--czy-to-dzielo-izraelskiego-wywiadu,65632,1
(dostp: 3 X 2010).
An alarmed Iran asks for outside help tostop rampaging Stuxnet malworm, 29 IX 2010, http://www.debka.com/
article/9050/ (dostp: 30 IX 2010).
R. Spencer, D. McElroy, Israeli cyber unit responsible for computer worm, The Daily Telegraph 30 IX 2010,
http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/israel/8034987/Israeli-cyber-unit-responsible-for-Iran-computer-worm-claim.html (dostp: 1 X 2010). Za tez, e wirus zosta stworzony w Izraelu, moe
przemawia to, iwkodzie programowym wirusa znaleziono aluzj doustpu biblijnej Ksigi Estery, gdzie
jest mowa ouderzeniu ydw przeciw spiskowi Persw.
302
noci o wikszoci takich operacji opinia publiczna wci nic nie wie. Niemniej jednak
napodstawie ju tych informacji, ktre mamy, wydaje si suszne stwierdzenie, eintensywno swoistej wojny wywiadw, jak prowadz Izrael zIranem, jest bardzo wysoka.
Ad c) Wcigu ostatnich dwch-trzech lat izraelskie siy zbrojne przeprowadziy szereg
wicze imanewrw wojskowych, zktrych wikszo mona interpretowa jako przygotowania dowojny zIranem. Doniesienia otakich przygotowaniach pojawiay si wprasie
izraelskiej, brytyjskiej, francuskiej iamerykaskiej. Heyl HaAvir (izraelskie siy powietrzne) przynajmniej kilka razy przeprowadziy wiczenia, wtrakcie ktrych symulowano uderzenia na iraskie instalacje nuklearne i wojskowe. Przykadowo, na przeomie kwietnia
i maja 2009 r. izraelskie lotnictwo w rejonie Gibraltaru wiczyo wedug schematu kojarzcego si nieodparcie zatakiem naIran32. Wmaju tego samego roku wIzraelu odbyy si
najwiksze wdotychczasowej historii Izraela wiczenia obrony przeciwlotniczej icywilnej.
Rok pniej odbyy si bardzo podobne wiczenia o tylko troch mniejszej skali. Scenariusz wicze zakada wybuch nieograniczonej wojny Izraela zHamasem, Hezbollahem,
Syri iIranem jednoczenie33. Wpadzierniku 2009r. naterenie Izraela odbyy si wsplne
amerykasko-izraelskie wiczenia pod kryptonimem Juniper Cobra 2009. wiczcy odpierali symulowany atak przy uyciu rakiet balistycznych odpalanych zterytoriw Iranu iSyrii34. Pod niemal kadym wzgldem byy tonajwiksze wsplne wiczenia amerykasko-izraelskie whistorii wsppracy militarnej obu tych pastw35.
W 2009 r. Izraelczycy wypoyczyli od bliej nieokrelonego zaprzyjanionego kraju
eskadr samolotw MiG-29 poto, by izraelscy piloci mogli si osobicie przekona omocnych isabych stronach samolotw, wktre wyposaone ssiy powietrzne Iranu iSyrii36.
Latem 2010r. izraelskie samoloty imigowce wiczyy uderzenia nacele naziemne, przerzut si specjalnych, tankowanie w powietrzu oraz zwalczanie nieprzyjacielskiej obrony
przeciwlotniczej wRumunii. Wtrakcie manewrw katastrofie uleg jeden zizraelskich migowcw. Zgina szecioosobowa zaoga izraelska irumuski oficer cznikowy37. migowiec CH-53 rozbi si podobno wtrakcie prbnego wiczenia odpalania rakiet przed wejciem do pieczary38. Jak donosi gazecie The Sunday Times anonimowy przedstawiciel
izraelskiego wojska: wiczylimy wRumunii dlatego, ekraj ten jest odlegy odIzraela ook.
1,5 tys. km., awic mniej wicej tyle samo, coIran. Jest toteren dla nas nieznany. Moemy si
32
33
34
35
36
37
38
Izrael przygotowuje uderzenia na Iran?, 3 V2009, http://www.tvn24.pl/0,1598429,0,1,izrael-przygotowuje-uderzenie-na-iran,wiadomosc.html (dostp: 29 IX 2010).

Por. Y. Katz, Massive civil defense drill planned for May, The Jerusalem Post 19 III 2010, http://www.jpost.
com/Israel/Article.aspx?id=171324 (dostp: 29 IX 2010) iY. Katz, H. Keinon, Drill simulates missile attack,
The Jerusalem Post 24 V 2010, http://www.jpost.com/Israel/Article.aspx?id=176240 (dostp: 29 IX 2010).
Patrioty zostan wIzraelu?, 11 X 2009, http://www.altair.com.pl/start-3536 (dostp: 29 IX 2010).
U.S., Israel: Juniper Cobra 2009, 6 X 2009, http://www.stratfor.com/memberships/146724/analysis/20091006_
u_s_israel_juniper_cobra_2009 (dostp: 7 X 2009), s.2.
R. Frister, Przed godzin zero, Polityka, 16 VI 2009, http://www.polityka.pl/swiat/analizy/294123,1,izrael-szykuje-sie-na-iran.read (dostp: 29 IX 2010). Iran posiada 34 samoloty MiG-29, aSyria 20. Moliwe, etajemniczym pastwem, ktry wypoyczy Izraelowi nakrtki okres czasu kilka MiG-w-29, bya Polska.
Izrael wiczy w Rumunii atak na Iran?, 1 VIII 2010, http://www.tvn24.pl/0,1667504,0,1,izrael-cwiczyl-w-rumunii-atak-na-iran,wiadomosc.html (dostp: 29 IX 2010).
Crashed Israeli helicopter drilled perilous strikes onIran-style mountain tunnels, 30 VII 2010, http://www.debka.com/article/8940/ (dostp: 30 VII 2010). Cz iraskich instalacji militarnych i jdrowych umieszczonych jest wewntrz zboczy grskich wgboko wydronych tunelach.
DEBIUTY NAUKOWE
303
tam nauczy, jak omija radary isystemy obrony przeciwlotniczej produkcji rosyjskiej, copomogoby nam wdotarciu doIranu ioperacjach wtym kraju39.
Latem 2009r. izraelskie Ministerstwo Obrony zamwio wUSA 100 zestaww modyfikujcych bomby dostandardu JDAM40. Taamunicja okazaaby si wielce przydatna wwypadku ataku powietrznego naIran. 6 sierpnia 2010r. amerykaska Defense Security Cooperation Agency poinformowaa Kongres ozaaprobowaniu kontraktu nasprzeda Izraelowi 60 mln galonw benzyny bezoowiowej, 284 mln galonw nafty lotniczej typu JP-8
i100 mln galonw ropy donapdu silnikw wysokoprnych. Wsumie Izrael mia zapaci za dostaw tych paliw 2 mld $. Przy czym trzeba pamita, eokres zdatnoci uytkowej
paliwa lotniczego typu JP-8 jest dosy krtki maksymalnie 8 miesicy41. Odmomentu dostawy Izraelczycy nie mieliby zbyt duo czasu nawykorzystanie tego wielkiego zapasu nafty lotniczej. Tokolejna zlicznych poszlak wskazujcych naizraelskie przygotowania nawypadek wojny zIranem.
Oczywicie Izrael nie jest jedynym pastwem w regionie, ktry intensyfikuje swoje
przygotowania wojenne i intensywnie wiczy swoje wojska. Naley zauway, e podobne posunicia poczyniy wostatnich latach Iran, Syria ipastwa Rady Wsppracy Zatoki
Perskiej. Iran zroku narok przeprowadza coraz wiksze manewry, wktrych uczestnicz
wszystkie rodzaje wojsk. Dla przykadu odpowiedzi Teheranu nawiczenia Juniper Cobra
2009 byy najwiksze wdziejach tego pastwa wiczenia iraskiej obrony przeciwlotniczej,
ktry odbyy si wlistopadzie 2009r. Objy one swoim zasigiem 1/3 terytorium pastwa
wtym najwaniejsze orodki nuklearne. Gwnym celem wicze byo odparcie symulowanego ataku lotnictwa izraelskiego iamerykaskiego naIran42.
Na szczegln uwag zasuguj gigantyczne wprost zamwienia na zakup nowoczesnych systemw broni, jakie negocjuje obecnie Arabia Saudyjska zadministracj Obamy
i amerykaskim koncernami przemysu obronnego. Warto nowych zamwie saudyjskich nabro amerykask ma wynosi wedug rnych szacunkw od50 do80 mld $. Rijad planuje m.in. zakup 84 nowych samolotw myliwskich F-15S, remont i modernizacj 70 uywanych ju przez Arabi Saudyjsk myliwcw tego typu, kupno 72 migowcw
wielozadaniowych typu UH-60 Black Hawk, modernizacj saudyjskich baterii Patriot PAC-2, zakup do60 nowych migowcw szturmowych AH-64D Longbow Apache imodernizacj 12 migowcw starszej wersji AH-64A Apache43. Jeli dozakupw saudyjskich doliczy zamwienia nabro za strony pozostaych arabskich pastw Zatoki Perskiej, toame39
40
41
42
43
Izrael wiczy, op. cit.

JDAM Joint Attack Direct Munition. Dziki tym zestawom klasyczne bomby mog by zmodyfikowane
wtaki sposb, estan si amunicj precyzyjn. Ich naprowadzenie nacel odbywa si wsposb kombinowany: za pomoc GPS oraz promieni laserowych odbijajcych si odcelu uderzenia. Zob. Israel: Preparations
and Challenges for aStrike, 4 VIII 2009, http://www.stratfor.com/memberships/143430/analysis/20090804_
israel_preparations_and_challenges_strike (dostp: 25 IX 2009), s.1-2.
US tosell Israel massive military fuel stocks worth $2 bn, 28 VIII 2010, http://www.debka.com/article/8997/
(dostp: 28 VIII 2010).
Najwiksze whistorii wiczenia wIranie, 23 XI 2009, http://www.altair.com.pl/start-3738 (dostp: 29 VIII 2010).
Por., 84 F-15 dla Arabii Saudyjskiej?, 11 VIII 2010, http://www.altair.com.pl/start-4916 (dostp: 29 IX 2010);
A.H. Cordesman, 24 VIII 2010, The New Saudi Arms Deal, Center for Strategic and International Studies,
http://csis.org/publication/new-saudi-arms-deal (dostp: 29 IX 2010); Y. Shapir, The Saudi Arms Deal, 17VIII
2010, Institute for National and Security Studies, http://www.inss.org.il/publications.php?cat=21&incat=&read=4311 (dostp: 29 IX 2010); M. Knights, Major U.S.-Saudi Arms Deal toBolster Riyadh against Iran, 13VIII
304
rykaskie koncerny zbrojeniowe mog liczy w najbliszych latach na sprzeda krajom

Rady Wsppracy Zatoki Perskiej broni wartej a123 mld $44. Oile w2004r. Arabia Saudyjska naobronno przeznaczya 20,9 mld $, otyle w2009r. ju niemale 2 razy wicej,
bo 38,2 mld $. Podobne trendy wystpuj w zasadzie wrd wszystkich pastw regionu,
ktre czuj si zagroone rosncym wsi Iranem. Oman zwikszy swoje wydatki obronne
z2,62 mld $ w2003r. do4,1 mld $ w2007r., aIzrael z10,1 mld $ w2005r. do15,1 mld $
w2009r. Wprawdzie kraje Bliskiego Wschodu tradycyjnie odwielu dziesicioleci przoduj wwydatkach wojskowych nagow mieszkaca, jednake wydaje si, ewycig zbroje
naBliskim Wschodzie nasili si obecnie tak bardzo, jak jeszcze nigdy dotd45.
W marcu 2010 r. podczas przemowy do uczestnikw Kongresu Amerykasko-Izraelskiego Komitetu Akcji Politycznej (tzw. AIPAC-u) premier Netanjahu oznajmi,
iIzrael oczekuje, ewsplnota midzynarodowa wsposb szybki izdecydowany podejmie
akcj przeciw iraskiemu programowi jdrowemu. Podkreli zarazem, e Izrael zastrzega sobie prawo do bronienia si samemu46. Zabrzmiao to jak zawoalowane ostrzeenie,
e jeeli spoeczno midzynarodowa nie przedsiwemie stanowczych dziaa, by powstrzyma Iran odwyprodukowania broni atomowej, toIzrael nie zawaha si przed zaatakowaniem Iranu, itak te zostao odebrane przez dziennikarzy ikomentatorw politycznych. Dwa miesice pniej, wmaju 2010r. izraelski wicepremier Mosze Jaalon nie owijajc wbawen, owiadczy, eIzrael jest gotowy dowojny zIranem, poczym doda: Patrzc
natca sytuacj, nie ma wtpliwoci, emy ju znajdujemy si wstanie militarnej konfrontacji zIranem. Iran jest gwnym sponsorem tych, ktrzy nas atakuj47 (mia tunamyli Hezbollah iHamas).
Sprawa iraskiej bomby atomowej staje si obecnie niezwykle frapujca. Jak donosi
zwykle dobrze poinformowany The Atlantic Monthly, amerykaski sekretarz obrony Robert Gates wczerwcu 2010r. naspotkaniu ministrw obrony NATO owiadczy, ewikszo ocen wywiadowczych przewiduje iIran skonstruuje swoj pierwsz bomb nuklearn w cigu 1-3 lat, czyli najpniej do poowy 2013 r. Szacunki izraelskiego wywiadu
sjeszcze bardziej pesymistyczne wedug Izraelczykw pierwsza gowica jdrowa wiraskim arsenale pojawi si ju wmarcu 2011 roku48. Rzecz jasna, ostatni bezprecedensowy
atak cybernetyczny naIran moe okilka miesicy opni ten proces49. Niemniej jednak,
niezalenie oddrobnych rozbienoci wocenach poszczeglnych wywiadw, nie ma wt-
44
45
46
47
48
49
2010, The Washington Institute for Near East Policy, http://www.washingtoninstitute.org/templateC05.

php?CID=3236 (dostp: 29 IX 2010).
T.G. Carpenter, An Inevitable Gulf Arms Race, 22 IX 2010, The National Interest, http://nationalinterest.org/
blog/the-skeptics/inevitable-persian-gulf-arms-race-4120 (dostp: 29 IX 2010).
Szerzej otrendach zbrojeniowych naBliskim Wschodzie w: Y. Shapir, Trends in Military Buildup in the Middle East [w:] S.Brom, A. Kurz (red.) Strategic Survey for Israel 2010, Institute for National and Security Studies, Tel Awiw 2010, s.229-238.
Netanjahu: pomcie nam rozprawi si z Iranem albo zrobimy to sami, Wprost 23 III 2010, http://www.
wprost.pl/ar/190316/Netanjahu-pomozcie-nam-rozprawic-sie-z-Iranem-albo-zrobimy-to-sami/
(dostp: 29 IX 2010).
D. Williams, Israel primed for war onIran: Netanyahu deputy, Reuters 10 V 2010, http://www.reuters.com/article/idUSTRE6492H420100510 (dostp: 29 IX 2010).
J. Goldberg, The Point of, op. cit.
Wadze iraskie oznajmiy, euruchomienie elektrowni jdrowej wBuszer opni si omniej wicej 3 miesice.
DEBIUTY NAUKOWE
305
pliwoci, iIslamska Republika Iranu znajduje si ju okrok odstania si potg nuklearn. Rzuca si woczy to, ezjednej strony obecne iraskie wadze sniezwykle mocno zdeterminowane dowyprodukowania broni jdrowej. Zdrugiej za rzd Benjamina Netanjahu jest rwnie mocno zdeterminowany, by powstrzyma Iran odzdobycia broni nuklearnej. Cowicej, wtym swoim zamiarze zyskuje poparcie znacznej wikszoci spoeczestwa,
atake prawie caej opozycji.
Omiel si postawi tez, ewprzekonaniu Netanjahu ijego otoczenia sprawa tajest
tak fundamentalna dla przetrwania Izraela, erzd izraelski nie zawaha si przeprowadzi
powietrznej kampanii przeciwko Iranowi, nawet przy kategorycznym sprzeciwie USA. Takie posunicie mogoby doprowadzi dodrastycznego pogorszenia relacji Tel Awiwu zWaszyngtonem, do nadszarpnicia, a by moe i zerwania dotychczas bardzo silnego sojuszu, jaki czy Izrael zUSA. Jak powiedzia anonimowy wysoki urzdnik izraelski dziennikarzowi The Atlantic Monthly: Jeli zostanie nam wybr midzy pozwoleniem Iranowi
naprzekroczenie progu nuklearnego lub sprbowaniem nawasn rk tego, czego nie chce
sprbowa Obama [tj. akcji militarnej P.F.], wtedy prawdopodobnie zrobimy todrugie50.
Chocia Izraelczycy po czci przyzwyczaili si do ycia w strachu, to wydaje si,
iwostatnich latach przybiera onnasile. Obecnie dominuje wIzraelu pogld, ecay ukad
si isojuszy wregionie Bliskiego Wschodu niepokojco zmienia si naniekorzy Izraela.
Izrael czuje si coraz bardziej osamotniony. Ostatnio gwatownie pogorszyy si stosunki
Izraela z Turcj dawniej gwnym izraelskim sojusznikiem w tej czci wiata. Doszo
dotego, edyrektor jednego zwpywowych tureckich think tankw oskary Izrael oskryte wspieranie separatystw kurdyjskich, awprasie pojawiay si doniesienia otym, jakoby Mossad szykowa zamach napremiera Turcji51. Cowicej, Izraelczycy odnosz wraenie, ewiatowa opinia publiczna coraz rzadziej rozumie izraelski punkt widzenia, acoraz
czciej krytykuje postpowanie wadz izraelskich chociaby wstosunku doPalestyczykw czy Libaczykw. Wperspektywie izraelskiej wiat coraz bardziej ewoluuje wstron
pozycji antyizraelskich. Tendencje te nie omijaj nawet spoecznoci ydowskiej wStanach
Zjednoczonych Ameryki. Oile bogate iwpywowe elity ydowskie wUSA niemal bez wyjtku zagorzale wspieraj Izrael inic nie wskazuje nato, by miao tosi zmieni wnajbliszej przyszoci, otyle coraz wicej modych Amerykanw pochodzenia ydowskiego odnosi si krytycznie doizraelskiej okupacji Zachodniego Brzegu Jordanu, budowy tam osiedli ydowskich oraz generalnie doizraelskiej polityki zagranicznej ibezpieczestwa. Wdodatku pami oholokaucie jest wyjtkowo mocno wryta wpsychik Izraelczykw. Strach
przed powtrzeniem si Szoah niewtpliwie wpywa na percepcj zagroe i posunicia
polityczne przywdcw Izraela. Nie naley bagatelizowa lku Izraela przed nuklearnym
Iranem, nawet jeeli, obiektywnie biorc, jest ontroch przesadzony. Ju Tukidydes twierdzi, ejedn zgwnych przyczyn, dla ktrych wybuchaj wojny, jest strach52.
Co gorsza, nawet jeeli Netanjahu nie odway si na wydanie rozkazu izraelskiemu lotnictwu doataku naIran, tonie mona wykluczy, ewojna midzy obu pastwa50
51
52
J. Goldberg, The Point of, op. cit.

Mossad assassination attempt onTurkish prime minister averted, 25 VI 2010, http://www.kavkazcenter.com/
eng/content/2010/06/25/12244.shtml (dostp 28 IX 2010). Niewykluczone, ete oskarenia sprzynajmniej
poczci zasadne, niemniej jednak rozwijanie tego tematu wykracza poza zakres niniejszego artykuu.
Inne takie przyczyny towedug Tukidydesa czyj interes ihonor.
306
mi itak wybuchnie. Wielu ekspertw uwaa, estarcie Izraela zHezbollahem zdu doz
prawdopodobiestwa przerodzi si wszersz wojn53. Wprzypadku takiego konfliktu atwo oeskalacj. Hamas iHezbollah smocno wspierane przez Damaszek iTeheran. Oba
pastwa zainwestoway due rodki wrozwj, uzbrojenie iwyszkolenie bojownikw tych
ugrupowa. Wlutym 2010r. prezydent Mahmud Ahmadinead publicznie zapowiedzia,
enard iraski stanie uboku Libanu wrazie izraelskiego ataku54. Dwa miesice pniej
wiceprezydent Iranu Muhammad Reza Rahimi oznajmi, ewwypadku agresji izraelskiej
naSyri Iran stanie wobronie Syrii caymi swoimi siami55.
Podsumowujc, rzd Netanjahu dy dostpnymi sobie rodkami (tj. gwnie dyplomatycznymi iwywiadowczymi) dopowstrzymania Iranu odwyprodukowania broni jdrowej.
Tel Awiw stara si wmaksymalnie moliwym stopniu umidzynarodowi kwesti iraskiego programu nuklearnego. Szczeglnie aktywnie dziaa nakierunku amerykaskim, prbujc skoni Waszyngton dowzicia nasiebie ciaru powstrzymania Iranu odprzekroczenia progu nuklearnego. Rwnoczenie jednak Izrael cay czas intensywnie przygotowuje si naewentualno siowego rozwizania problemu bez adnego wsparcia zzewntrz.
Rzd Netanjahu usiuje zyska czas, opni jak najbardziej postpy iraskich naukowcw
iinynierw, zdoby jak najwiksze wsparcie izrozumienie za granic. Gdyby jednak rodki dyplomatyczne iwywiadowcze zawiody, aadministracja Obamy wsposb milczcy zaakceptowaa nuklearny Iran, torzd Netanjahu najprawdopodobniej nie zawaha si przed
samodzielnym zbombardowaniem iraskich instalacji nuklearnych.
Israel towards the Iranian nuclear programme

Summary
In the opinion of many politicians and communities of neighbouring countries Israel
is an alien creation on the territory of the Middle East. Functioning in the condition
of a continuous threat to its existence the state conducts a scaring-off policy. For
many years one of its foundations was the ability to produce nuclear weapon and
maintaining the status of a nuclear monopolist in the region. Therefore, the development of the nuclear programme by Iran a state that conducts many anti-Israeli
actions, is treated as the most serious security threat. In this situation, a strategic
target of Israeli authorities is not to allow Teheran to use the nuclear technology for
civilian or military purposes. Taking into account the determination of Israeli politicians, there is a real chance of carrying out by the state a preventive armed attack
on the Iranian nuclear installations.
53
54
55
Zob. np. J. White, If War Comes: Israel vs. Hizballah and Its Allies, The Washington Institute for Near East Policy, wrzesie 2010, s.ix-xii.
N. Karimi, Iran Vows toStand by Hezbollah against Israel, Associated Press, 18 II 2010, http://abcnews.go.com/International/wireStory?id=9872644 (dostp: 3 X 2010).
Iran Vows toBack Syria with All Its Strength, VOANews.com, 30 IV 2010, http://www.voanews.com/english/
news/middle-east/Iran-Vows-to-Back-Syria-With-All-Its-Strength-92509489.html ( dostp: 3 X 2010).
Bartosz ODOROWICZ
Akademia Marynarki Wojennej, Gdynia

Wojskowa koncepcja relacjonowania wydarze zestrefy
konfliktu zbrojnego przez reporterw wojennych
wwietle dokumentw brytyjskich iamerykaskich
Konflikty wpierwszej dekadzie XXI wieku stay si wydarzeniami medialnymi, asposb relacji kreuje wduej mierze ich obraz woczach spoecznoci midzynarodowej. Zaangaowanie mediw stworzyo sytuacj, wktrej informacja staje si orem oddziaywania, majcym istotny wpyw na przebieg samego konfliktu i jego
obraz. Uznano, enowa forma informowania okonfliktach stanie si istotnym ogranicznikiem sposobu prowadzenia dziaa militarnych. Okazao si jednak, ezmiana polityki informacyjnej nie stanowi dla armii kraju liberalnej demokracji tak wielkiego zagroenia, jak si pocztkowo spodziewano. Nawet w warunkach wszechobecnoci mediw nadajcych wsystemie cigym moliwe jest utrzymanie poparcia spoecznego dla prowadzonych dziaa, z jednoczesnym zachowaniem zasad
bezpieczestwa operacji. Ostrono i nieufno w tej kwestii oznacza najczciej
oddanie inicjatywy informacyjnej wrce przeciwnika iutrat kontroli nad podejmowan przez media tematyk.
Wojskowe public relations

Konflikty midzypastwowe ostatniego dwudziestolecia wktrych bray udzia demokracje
liberalne, takie jak operacja Pustynna Burza w1991 roku, interwencja NATO wJugosawii
w1999 roku czy operacja Iraqi Freedom w2003 roku, udowodniy wzrastajc rol mediw,
widoczn przede wszystkim w politycznym wymiarze prowadzonych operacji. Przekucie sukcesw stricte militarnych wkorzyci polityczne zaley wanie odkontekstu, wktrym zostan one zaprezentowane w mediach. Nie wolno rwnie zapomina, e oprcz
niewymiernego zysku, jakim jest uzyskanie poparcia midzynarodowej opinii publicznej (co do ktrej znaczenia czy wrcz istnienia niektrzy badacze przedmiotu wyraaj jednak wtpliwoci1), zdobycie iutrzymanie legitymizacji przez macierzyste spoeczestwo dla prowadzonych dziaa to istotny czynnik swobody uycia rodkw militarnych
1
Dwuznaczny jest casus zbombardowania przez samoloty NATO siedziby serbskiej telewizji pastwowej RTS.
Zjednej strony trzeba zauway, eewentualna obawa planistw NATO przed wywoaniem oburzenia opinii publicznej irodowisk dziennikarskich nie powstrzymaa ich przed wydaniem zgodny naatak. Zdrugiej
materiay produkowane przez RTS, docierajce nie tylko domacierzystej opinii publicznej, ale take, za porednictwem satelity, transmitowane nacay wiat, uznane zostay za tak due zagroenie dla sukcesu operacji, ezdecydowano si naten radykalny krok.
308
wsiach zbrojnych demokracji liberalnych. Podczas kadej zwymienionych wojen zanotowano bowiem sytuacje, wktrych nagonienie przez media pewnych dziaa militarnych
(lub przedstawienie ich wnegatywnym kontekcie) wymusio czasowo nasiach zbrojnych
ograniczenie lub wrcz zaprzestanie ich prowadzenia. Najwaniejszym by moe efektem
prowadzenia waciwej polityki informacyjnej przez siy zbrojne jest kwestia utrzymania
wysokiego morale zarwno wrd onierzy ipracownikw wojska, jak iwrd ich rodzin bezporednio przekadajca si na jako wykonywanej przez nich pracy. Wszak
media publiczne i prywatne s oglnodostpnym rdem informacji, a wic osoby bezporednio zwizane zwojskiem maj donich dostp take wstrefie konfliktu zbrojnego.
Dominujcy aktualnie model 24-godzinnego systemu przesyania, publikowania ikomentowania informacji stosowany przez regionalne iglobalne telewizje informacyjne oraz
serwisy internetowe wymusza zmian sposobw zarzdzania mediami wstrefie konfliktu
zbrojnego. Przy obecnym poziomie technologii przekazu informacji nie jest ju bowiem
moliwy powrt docenzury wstarym stylu, charakteryzujcej si instytucjonalnym utrzymywaniem monopolu informacyjnego.
Zachowanie kontroli nad przepywem informacji wymaga nowych metod, dostosowanych dowymaga zmediatyzowanego wiata. Zpomoc przychodz tutaj siom zbrojnym
dziaania zzakresu public relations, definiowane wliteraturze bardzo rnorodnie. Niektre definicje, zwaszcza te klasyczne lub tworzone przez praktykw PR (E.L. Bernays, A. Davis, F.P. Seitel) akcentuj osignicie wzajemnego zrozumienia pomidzy instytucj penic funkcj komunikatora ajej publicznociami. Inne, autorstwa wspczesnych medioznawcw ikomunikologw, uwypuklaj aspekt manipulacji informacj dla osignicia zaoonych przez dan instytucj celw (B. Baerns, M. Kunczik), czy wrcz nazywaj PR
propagand liberalnej demokracji (M. Poletyo).
Zgodnie z zasadami public relations kada organizacja (instytucja, przedsibiorstwo,
siy zbrojne) wcelu maksymalizacji skutecznoci prowadzonych przez siebie dziaa musi
si komunikowa zistotnymi dla niej publicznociami. Czyni tonajczciej wyspecjalizowany orodek PR, ktry powinien zajmowa wstrukturach organizacji uprzywilejowan,
autonomiczn pozycj. Odpowiada onza stae ikonsekwentne budowanie relacji zprzedstawicielami mediw, dostarczanie im materiaw zgodnych z interesem organizacji oraz
dbanie o waciwy kontekst, w jakim zostan upublicznione. Istotne jest to szczeglnie
wsytuacji kryzysowej, za jak niewtpliwie moe uchodzi konflikt zbrojny, podczas ktrej wszystkie wypracowane dotej pory kontakty zmediami, procedury izwyczaje musz
zda egzamin wobliczu dynamicznie zmieniajcej si sytuacji. Oczywicie orodek starajcy si wpyn na istotn dla siebie publiczno (w tym przypadku siy zbrojne), musi
bra pod uwag moliwoci uzyskiwania przez nie informacji zrnych rde. Dziennikarz lub redaktor jako selekcjoner informacji zawsze moe prezentowane mu materiay odrzuci iskorzysta zinnych rde, lub przedstawi je wkontekcie odmiennym odzakadanego przez orodek.
Definicj dziaa PR interesujc w kontekcie tych rozwaa zaproponowa W. Jaboski postrzegajc polityczne public relations jako dostosowanie si politycznego nadawcy do wymaga stawianych przez dziennikarzy2. Tym samym Jaboski ukazuje niezwykle istotn kwesti, ktrej zrozumienie jest kluczowym warunkiem sukcesu PR podczas
2
W. Jaboski, Kreowanie informacji. Media relations, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s.23.
DEBIUTY NAUKOWE
309
wspczesnego konfliktu zbrojnego: to nie media powinny zabiega o dostp do informacji, dostosowujc si dowymaga wojska, lecz tosiy zbrojne powinny maksymalnie uatwi mediom zbieranie oraz publikacj informacji na swj temat. Powysza
teza na pierwszy rzut oka wzbudzi zapewne powane wtpliwoci wrd przedstawicieli
si zbrojnych, obawiajcych si potencjalnego wykorzystania medialnych doniesie przez
przeciwnika. Niemniej jednak nieinformowanie niesie ze sob due zagroenie oddania informacyjnej inicjatywy w rce przeciwnika. Wspomniana ju bowiem wielo rde informacji uniezalenia dziennikarzy od materiaw przekazywanych przez wojskowych, a wic wycza ich take spod kontroli sprawowanej w ramach tradycyjnych wojskowych strategii informacyjnych, pozostawiajc swobod wyboru podejmowanych tematw ikontekstu ich przedstawienia. Prowadzenie przez siy zbrojne dziaalnoci public relations pozwala wczy napowrt dziennikarzy docaego systemu informowania oprzebiegu dziaa militarnych, nie odcinajc ich odrde pozawojskowych, lecz skutecznie przekonujc oich mniejszej atrakcyjnoci idostpnoci. Innymi sowy: we wspczesnych mediach przekaz informacyjny si zbrojnych konkuruje nazasadach rynkowych zinnymi materiaami, take tymi przygotowanymi przez przeciwnika. Jeli bowiem stacja informacyjna
nie zaprezentuje swoim widzom reportau ogrupie onierzy czy nowych rodzajach sprztu bojowego uytego wkonflikcie zbrojnym, czas antenowy moe wypeni dywagacjami
oszansach nasukces caej operacji3 lub materiaami pochodzcymi zdrugiej strony frontu,
skupiajc si natematach niewygodnych dla armii prowadzcych operacj.
Oczywicie nie naley tutaj zapomina o zasadach bezpieczestwa operacji (Operational Security OPSEC), ktre okrelaj rodzaj informacji oraz zasady ich przekazywania mediom przez siy zbrojne. Niemniej pokutujce jeszcze wniektrych krajach (wtym
wPolsce, wrd czci kadry oficerskiej) podejcie postrzegajce media jako przeciwnika
icharakteryzujce si przesadnym utajnianiem spraw armii, ponosi porak wkonfrontacji zestylem zarzdzania mediami wstrefie konfliktu zbrojnego opartym nazasadach PR.
Taki wanie wniosek pynie zewspomnianych wyej konfliktw, atake zwojny rosyjsko-gruziskiej 2008 roku. Strona konfliktu, ktra zapewnia dziennikarzom dostp do wasnych si, umoliwia im zbieranie informacji oraz produkcj i przesyanie atrakcyjnych
materiaw, dziki licznym newsom pochodzcym z jej strony frontu i prezentujcym
jej wizj konfliktu wypara zmediw informacje pochodzce odprzeciwnika, stosujcego
metody klasycznej propagandy, cenzur itp.
Dziaania Public Affairs amerykaska doktryna dziaa

wzakresie public relations
Zarzdzanie mediami wstrefie konfliktu zbrojnego zgodne zzasadami PR rozwinite zostao przede wszystkim przez amerykaskie siy zbrojne. Synny syndrom wietnamski,
3
Takie studyjne spekulacje rzadko kiedy skupiaj si na pozytywach prowadzonych operacji, zdecydowanie
czciej poruszaj kwestie zagroe iniepowodze. Zgromadzeni wstudiu telewizyjnym eksperci przywouj
cay szereg mniej lub bardziej udanych operacji zprzeszoci, cozwykle stawia aktualnie prowadzone dziaania wniezbyt pozytywnym kontekcie, np. przez porwnanie dziaa wIraku dowojny wietnamskiej.
310
awic spowodowana medialnymi doniesieniami polityczna poraka interwencji (pomimo

zdecydowanej militarnej dominacji), przyczyni si do rozwju intensywnych bada nad
rol mediw w strefie konfliktu. Pocztkowo wprowadzono restrykcyjny system odcinajcy media odstrefy konfliktu, jeli tylko byo tomoliwe (inwazja naGrenad operacja
Urgent Fury z1983 roku oraz interwencja wPanamie operacja Just Cause z1990 roku),
lub znacznie ograniczajcy dostp doniej podczas Pustynnej Burzy4. Zaoenia te zrewolucjonizowano w pewnym sensie podczas operacji Iraqi Freedom w 2003 roku. Zastosowany podczas niej model wsppracy si zbrojnych z mediami w strefie konfliktu oparty
by nasystemie tzw. embeddingu. Pozostae, tradycyjne formy wsppracy zdziennikarzami (konferencje prasowe, skomputeryzowane centra konferencyjne) peniy wobec niego
funkcj suebn, stanowic raczej monotonne to wporwnaniu zekscytujcymi moliwociami, jakie dawa embedding.
Upodstaw systemu leao przydzielenie dziennikarzy nastae dojednostek pierwszoliniowych. Wzaoeniu idealny reporter towarzyszcy, jak tumaczy naley termin embedded reporter5, mia doczy dojednostki ju wczasie szkolenia (czciowo biorc wnim
udzia), towarzyszy jej podczas pobierania sprztu, wymarszu nafront iprzej zni cay
jej szlak bojowy, nakoniec biorc udzia wprzewidywanej paradzie zwycistwa ipowrocie
dobaz. Inaczej mwic: mia wjednostce spdzi bez przerwy kilka tygodni, dzielc zonierzami trudy dnia powszedniego. Podstawowym celem miao by nawizanie silnej wizi
midzy reporterami aonierzami, cowymagao czasu iodpowiedniego przygotowania zarwno jednych, jak idrugich. Oczywicie wczasie pobytu wjednostce reporter mia nadawa liczne relacje (najczciej wwejciach naywo), opisujc przeycia wasne itowarzyszcych mu onierzy. Utrudnienia wnadawaniu iograniczenia tematyczne zmniejszono
doakceptowalnego minimum. Tomia by prawdziwy przeom: tym razem telewidzowie
mieli zobaczy prawdziw wojn, odsamego jej rodka idotego LIVE!
Embedding by efektem zmian doktrynalnych wzakresie dziaa Public Affairs, awic
wojskowego odpowiednika public relations. W latach 90. w amerykaskich doktrynach
podporzdkowywano Public Affairs operacjom informacyjnym (InfoOps). Pooperacji Allied Force dziaania PA wyodrbniono zInfoOps, gdy cho oba rodzaje wspieraj siy zbrojne oraz przeciwdziaaj wrogiej dezinformacji ipropagandzie, oba prowadz analiz mediw inimi si posuguj, by osign swoje cele, tojednak rni je grupa docelowa, zasig,
cel oraz intencja dziaa.
Zarwno doktryna dla dziaa Public Affairs JP 3-61 z2005 roku6, jak iimplementujcy
jej zaoenia podrcznik Public Affairs Tactics,Techniques and Procedures FM 3-61.17 z2000
4
Tzw. system media pools wczasie Pustynnej Burzy, polegajcy nazapewnianiu dostpu dofrontu tylko wyselekcjonowanej, nielicznej grupie reporterw poruszajcych si razem ipod cisym nadzorem oficerw prasowych.
Wniniejszym artykule termin embedded reporters bd tumaczy jako reporterzy towarzyszcy, akcentujc
tym samym cigy charakter obecnoci dziennikarzy wjednostkach bojowych oraz ruchomy charakter wojny,
pozbawionej klasycznej linii frontu.
Joint Doctrine for Public Affairs JP 3-61, Joint Chiefs of Sftaff 2005; http://information-retrieval.info/docs/
DoD-IO.html.
Public Affairs Tactics,Techniques and Procedures FM 3-61.1, Headquarters Department of the Army 2000,
http://www.fas.org/irp/doddir/army/fm3-61-1.pdf.
DEBIUTY NAUKOWE
311
roku8, dostrzegajc wag roli mediw wstrefie konfliktu dla przebiegu dziaa zbrojnych,
stawiaj naotwarto iprzyjazne wspistnienie onierzy ireporterw wrejonie dziaa.
Wychodz naprzeciw potrzebom mediw do bycia informowanymi. Dokumenty prezentuj podejcie zgodne zzasadami public relations, awic zezrozumieniem traktujce prawo mediw doinformowania. Personel si zbrojnych jest uczulany nato, idziennikarze
staraj si pozyska wiarygodne informacje i przekaza wiadomoci jak najblisze prawdy. Ztego powodu prowadz nierzadko dziennikarskie ledztwa izadaj pytania odbierane
przez wojskowych jako niewygodne. Potna zmiana, jaka dokonaa si wsiach zbrojnych,
polega naprzyjciu zaoenia, esiy zbrojne nie powinny dziennikarzy ogranicza zestrachu przed naraeniem bezpieczestwa operacji, lecz wspomaga ich w procesie gromadzenia informacji. Jak wskazuje topkt.1-1 publikacji FM 3-61.1, rol dowdcw kadego
szczebla (awic zarwno strategicznego, jak itaktycznego), jest odpowiadanie napotrzeby przedstawicieli mediw, uatwianie im dojcia doprawdy, zapewnienie dostpu dowiarygodnych, dokadnych iaktualnych informacji. WJP 3-61 podkrelono, emedia bd informowa okonflikcie zbrojnym tak czy inaczej. Rol Public Affairs jest dopilnowanie, aby
przekazyway obraz zgodny zpunktem widzenia si zbrojnych inie rozprzestrzeniay informacji bdnych iniesprawdzonych, pojawiajcych si np. naskutek bdw wkomunikacji midzy mediami adowdztwem oraz propagand przeciwnika. Dowdcy zostali zachceni doprzydzielenia staych przedstawicieli mediw doposzczeglnych jednostek naczas
trwania operacji (czyli tzw. embeddingu), wodrnieniu odsystemu kontrolowanych wypraw, organizowanych dla dziennikarzy ad hoc (wspomniane media pools).
Departament Obrony USA wdokumencie JP 3-61 zobowiza si dorzetelnego informowania Kongresu USA, mediw iopinii publicznej, tak by mogy one zrozumie iprzyswoi kwestie z zakresu bezpieczestwa narodowego. Zgodnie z zapisami doktryny informacje nie bd utajniane lub strzeone w inny sposb przed upublicznieniem w celu
ochrony rzdu i si zbrojnych przed krytyk. Utajnienie dotyczy bdzie wycznie sytuacji, wktrych ujawnienie informacji zagraaoby bezpieczestwu narodowemu lub bezpieczestwu iprywatnoci personelu si zbrojnych USA. Departament Obrony zadeklarowa rwnie, iwramach dziaa PA nie ma miejsca napropagand.
Oglne zasady icele dziaa PA ujto wpreambule FM 3-61.1: Wobec niezwykle wyrafinowanej technologii komunikacji wrodowisku zglobalizowanej informacji, natura przekazu
medialnego ma znaczcy wpyw naprzebieg wojny ioperacji stabilizacyjnych wich strategicznym, operacyjnym itaktycznym wymiarze. Przekaz mediw cywilnych iwojskowych wpywa
naodbir onierzy, ich rodzin, spoecznych ipolitycznych liderw oraz oddziaywa nakierunki, zasig iczas trwania operacji. Ma bezporednie przeoenie nazaufanie tych kluczowych odbiorcw doarmii iprowadzonych przez ni dziaa.
Skuteczne operacje PA swarunkiem koniecznym dla sukcesu operacji werze informacyjnej. [] Zsynchronizowane, dobrze zaplanowane iaktywnie realizowane dziaania iprocedury PA, znaczco zmniejszaj mg wojny iwpywaj namorale iefektywno uytych si.
Zmniejszaj zakcenia, dezinformacje, niepewno, chaos iinne czynniki powodujce stres
i ograniczajce skuteczno dziaa. Wspomagaj za to zrozumienie, akceptacj i wsparcie
8
Doktryna JP 3-61 sformuowana zostaa pierwotnie w1997 roku. W2005 roku opublikowano jej poprawion
wersj. Poprawki byy natyle niewielkie, enie wymagay aktualizacji podrcznika FM 3-61.1.
312
operacji. Efektywne dziaania PA wpywaj napewno siebie onierzy, ich wol zwycistwa,
dyscyplin izwarto oddziaw9.
Dziaania PA maj spenia trzy gwne funkcje:
informowanie opinii publicznej kompleksowa obsuga przedstawicieli mediw
wstrefie konfliktu (przygotowywanie materiaw, uatwianie dostpu dojednostek,
organizacja pobytu, pomoc techniczna);
informowanie wewntrzne dla utrzymania waciwego morale niezbdne jest zapewnienie odpowiedniej informacji wszystkim czonkom personelu si zbrojnych,
atake ich rodzinom10;
relacje zlokalnymi spoecznociami dziaania PA stake nastawione nautrzymywanie przyjaznych relacji ze spoecznociami, wrd ktrych stacjonuje jednostka.
Dokument JP 3-61 zdefiniowa rwnie grupy odbiorcw dziaa Public Affairs, korespondujce zespenianiem wymienionych funkcji:
amerykaska opinia publiczna wojskowi maj obowizek informowania spoeczestwa amerykaskiego opoczynaniach si zbrojnych;
midzynarodowa opinia publiczna ze wzgldu na ponadnarodowo mediw
masowych iglobaln sie informacyjn (wterminologii amerykaskiej: GIE Global Information Ebvironment) wiatowej opinii publicznej naley rwnie prezentowa wasny obraz sytuacji, poniewa poprzez wiatowe media obraz operacji dociera take dospoecznoci amerykaskiej. Ponadto mog wystpi sytuacje, wktrych towanie zagraniczna opinia publiczna jest bardziej zainteresowana konfliktem ni macierzysta. Szczeglnie duo uwagi naley powici informowaniu opinii publicznej kraju-gospodarza, oczywicie zzachowaniem zasad OPSEC;
personel si zbrojnych informowanie onierzy iich rodzin oprzebiegu wydarze
tworzy wi midzy nimi adowdztwem;
siy przeciwnika rzetelne informowanie stanowi moe skuteczn bro przeciwko jego propagandzie.
Oczywicie efekty dziaa PA powinny by monitorowane, czy topoprzez analiz przekazu medialnego, czy to poprzez sondae opinii publicznej, a wreszcie poprzez wywiady
ibadanie np. poziomu morale wsiach zbrojnych. Warto wtym miejscu podkreli kwesti
wpywu dziaa PA namorale wasnych si zbrojnych. Czsto postrzega si bowiem dziaania Public Affairs wycznie jako mwic kolokwialnie zdradzanie tajemnic wojskowych opinii publicznej. Tymczasem znacznie istotniejsza jest tutaj kwestia budowy waciwego wizerunku armii, m.in. wcelu dbania omorale sucych lub pracujcych wniej osb
oraz ich rodzin. Dobrze postrzegane siy zbrojne to atrakcyjny pracodawca, to rwnie
(a moe przede wszystkim) rdo prestiu dla osb z nimi zwizanych. Wobec atwego
9
10
FM 3-61.1, s.v.
Jak zauwaono, w czasie operacji Pustynna Burza przekaz mediw ze strefy konfliktu znaczco wpywa
namorale oddziaw tyowych. Komunikaty dowdztwa nie zawsze byy zgodne ztym, oczym donosiy media, cowywoywao plotki iniepewno woddziaach tyowych oraz wrd rodzin onierzy sucych wZatoce.
DEBIUTY NAUKOWE
313
dostpu doserwisw informacyjnych, take wstrefie konfliktu (powszechno szybkiego

internetu w amerykaskich bazach wojskowych), onierze praktycznie na bieco mog
sprawdza, jak ich dziaania postrzegane sprzez media. Drugim kanaem informacji onastrojach spoecznych jest oczywicie rodzina. Jak destrukcyjne dla morale walczcych potrafi by odwrcenie si wasnego spoeczestwa odarmii, pokazaa wojna wietnamska.
Zadaniem si zbrojnych wkontekcie dbania omorale, oprcz odpowiedniego informowania wewntrznego swojego personelu, jest zatem take dbanie o waciwy kontekst
ukazywania wmediach prowadzonych dziaa.
WJP 3-61 sformuowane zostay oglne zasady dziaa podejmowanych przez personel PA:
Mw prawd personel PA bdzie przekazywa mediom wycznie prawdziwe informacje.
Zapewnij aktualn informacj dowdcy powinni by przygotowani do staego,
skoordynowanego iuzgodnionego informowania mediw oprzebiegu dziaa militarnych.
Dbaj o bezpieczestwo cay personel si zbrojnych, nie tylko PA, powinien stosowa si do zasad OPSEC (Operation Security), majcych na celu powstrzymanie prezentowania w mediach informacji mogcych przynie korzy militarn
przeciwnikowi11. Zasady OPSEC powinny by stosowane nie tylko podczas kontaktw zmediami, ale take zrodzinami iprzyjacimi. WJP 3-61 zauwaono: Misje wojskowe wymagaj stosowania zasad OPSEC nawszystkich szczeblach dowodzenia wcelu ochrony ycia Amerykanw iich sojusznikw izapewnienia bezpieczestwa aktualnym iprzyszym operacjom. Chocia odpowiedzialni przedstawiciele mediw dostrzegaj te uwarunkowania, ich praca polega naprzekazywaniu informacji
oprowadzonych dziaaniach zbrojnych wczasie rzeczywistym. Te rywalizujce cele
czasami prowadz donapi pomidzy mediami iwojskowymi12.
Zapewnij spjno przekazywanych informacji dowdcy powinni dba o to, by
podejmowane dziaania PA iprzekazywane informacje byy spjne nawszystkich
szczeblach.
Przedstawiaj sytuacj zpunktu widzenia si zbrojnych (Tell the DOD Story) kady czonek personelu si zbrojnych iDepartamentu Obrony powinien stara si zapewni opinii publicznej waciwe informacje oarmii. Dowdcy powinni zachca
ich dotakich dziaa, zapewniajc im wiedz, ktra moe by upubliczniona.
11
12
Joe Galloway, znany reporter US News and World Report, powiedzia na spotkaniu w Air War College, w1996 roku: By dokadnie jeden reporter, ktry poszed nawojn zosobistym glejtem odgen. Normana
Schwarzkopfa wkieszeni wanie naniego patrzycie. Dziki temu zaufaniu, zostaem wysany do24. Dywizji Zmechanizowanej nadwa tygodnie przed ldow ofensyw. Mojej pierwszej nocy tam dowdca dywizji wezwa mnie dosztabu izerwa zason zmapy. Gdy moje oczy spoczy nanastrzakach tam umieszczonych, powiedzia co, comnie zmrozio: Ufam ci, poniewa Schwarzkopf ci ufa, ale cowicej ufam ci, bozabieram
ci zsob nafront. Nigdy nie syszaem wswoim yciu bardziej przekonujcego argumentu za zachowaniem
OPSEC.
JP 3-61, s.III-22
JP 3-61, s.vii.
314
Zwraca uwag dostrzeenie pozytywnych aspektw obecnoci mediw wstrefie konfliktu, ktre mog by wykorzystane dziki skutecznym dziaaniom PA. Jak podkrelono
wJP 3-61: Public Affairs przeciwdziaa propagandzie idezinformacji zestrony przeciwnika
poprzez zapewnianie nieprzerwanego strumienia rzetelnych, godnych zaufania iaktualnych
informacji personelowi si zbrojnych, rodzinom wojskowych, mediom iopinii publicznej13.
Media mog by take wykorzystane wdziaaniach MILDEC (Military Deception), czyli wprowadzaniu przeciwnika w bd co do wasnych zamiarw i planw za pomoc faszywych, spreparowanych informacji. PA iMILDEC wzajemnie nasiebie oddziauj, niemniej jednak PA nie mog by czone zplanowaniem czy wykonywaniem operacji MILDEC waden sposb. Podkrelono, epodstaw skutecznych operacji PA jest wiarygodno (pkt. 2-17 FM 3-61.1). Zdrugiej strony, personel PA powinien by wiadom prowadzonych operacji MILDEC, aby te nie byy zagroone przez polityk informacyjn prowadzon przez PA. Pewien wpyw nadziaania PA ma take wywiad, mianowicie poprzez
odczytywanie przekazw mediw nalecych doprzeciwnika idostarczanie onich informacji. Moe to pozwoli personelowi PA dostosowa prowadzon polityk informacyjn
iszybciej reagowa napropagandowe przekazy przeciwnika.
Przy tym wszystkim podkrelano wielokrotnie, iPA cho powizana zInfoOps nie
jest czci Operacji Informacyjnych wrozumieniu amerykaskim, nawet mimo to, eniektre dziaania InfoOps czy PSYOPS. mog by np. prowadzone za porednictwem mediw.
Sposb wdroenia powyszych zaoe szczegowo opisuje dokument Public Affairs
Tactics,Techniques and Procedures FM 3-61.1. Przede wszystkim wiele miejsca powicono
szkoleniu caego personelu si zbrojnych wzagadnieniach zzakresu PA oraz rozbudowanemu procesowi planowania polityki PA dla danej operacji. Planowanie pozwala lepiej przygotowa si naprawdopodobne scenariusze rozwoju sytuacji, umoliwia lepsz koordynacj midzy wszystkimi instytucjami komunikujcymi si zpublicznociami, wcelu lepszego wpywania naprzekaz, zmniejszenia strat zwizanych znegatywnym obrazem konfliktu
lub poprostu kupienia czasu dla dalszych dziaa.
Do podstawowych kwestii podlegajcych analizie przed rozpoczciem operacji naley okrelenie uwarunkowa rodowiska informacyjnego imedialnego wrejonie przyszej
operacji, tzw. Information Environment (pkt 3-26). cz si zni nastpujce sprawy:
Media Presence analiza obecnoci mediw wstrefie konfliktu (liczba przedstawicieli, rodzaj organizacji medialnych);
Media Capabilities moliwoci mediw (przede wszystkim wzakresie nadawania
ilogistyki);
Media Content Analysis analiza zawartoci przekazu mediw (wjakim kontekcie
pokazywane swydarzenia, jakie nastawienie wobec operacji iwogle wobec USA
maj poszczeglne media). Jest toproces stay, niezaleny odprzygotowa dodanej operacji;
Public Opinion badania nastawienia i waciwoci opinii publicznej, skupione
wok nastpujcych grup:
amerykaska opinia publiczna,
cywilne przywdztwo Stanw Zjednoczonych,
spoeczestwa isiy zbrojne krajw koalicji,
13
JP 3-61, s.I-3.
DEBIUTY NAUKOWE
315
spoeczestwa krajw goszczcych siy amerykaskie,

midzynarodowa opinia publiczna,
wewntrzwojskowa opinia publiczna (onierze iich rodziny),
grupy interesu,
okrelenie informacyjnych potrzeb poszczeglnych grup opinii publicznej,
infrastruktura telekomunikacyjna badanie jakoci czy, nadajnikw, dominujcy wregionie rodek przekazu informacji itp.
Tak rozlegy zakres analizy pokazuje wag, jak siy zbrojne Stanw Zjednoczonych
przywizuj doprofesjonalnie prowadzonej polityki informacyjnej, przygotowywanej rwnolegle zplanem militarnym. Dziaania PA zaczynaj si naszczeblu Departamentu Obrony, kiedy tozastpca sekretarza obrony, zarzdzajcy biurem Office of the Assistant tothe
Secretary of Defense, Public Affairs (OASD-PA), okrela oglne cele polityki informacyjnej, ramowy plan obecnoci mediw wstrefie konfliktu (wspomniany ju PAG). Dowdcy nateatrze dziaa, wspierani przez personel PA, opracowuj zgodnie zdoktryn izaoeniami PAG operacje PA wzgldem prowadzonych misji, dbaj owszystkie aspekty prowadzonych najego terenie dziaa PA. Przy czym personel PA powinien by przetransportowany dorejonu operacji ju wpierwszym rzucie si. Doktryna zakada bowiem znaczc
obecno dziennikarzy wrejonie konfliktu jeszcze przed przybyciem jednostek amerykaskich, dlatego odsamego pocztku trwania operacji musz one mie oson zestrony personelu PA dla waciwego nawizania irozwijania kontaktw zprzedstawicielami mediw
(pkt. 1-7)14
Podrcznik FM 3-61.1 kadzie nacisk na prowadzenie treningu w zakresie zasad PA
wzgldem wszystkich onierzy, atake oile tomoliwe ich rodzin. Kada cywilny lub
wojskowy pracownik si zbrojnych, wypowiadajc si przed kamer, staje si bowiem wdanym momencie ich rzecznikiem, i spoczywa na nim obowizek wpisywania si w oglne zaoenia polityki PA (istotn kwesti jest tutaj zachowanie wspomnianej ju wiarygodnoci). Szczeglnie wane zadanie maj komrki sztabowe wszystkich szczebli, poniewa
tounich dziennikarze szukaj zwykle informacji, itoone mog czsto stan wobec mediw bez wsparcia personelu PA.
Przede wszystkim trening onierzy opiera si nawdroeniu przekonania onieuchronnoci spotkania zprzedstawicielami mediw. Dlatego onierz nie powinien mediw unika odwrotnie, powinien by zachcany wczasie szkolenia dozainteresowania mediw
iodbiorcw wasn histori, powinien potrafi opowiedzie owykonywanych obowizkach
(oczywicie wgranicach wyznaczanych przez OPSEC). Trening rodzin onierzy ma natomiast skupia si naprawach, ktre posiadaj one wkontakcie zmediami, oraz naniezdradzaniu informacji, ktre przekazali im by moe onierze-czonkowie rodzin (daty wylotw/przylotw, miejsca przebywania).
14
Wczasie operacji wSomalii amerykaska 10. Dywizja Grska przybya dotego kraju pozbawiona jakichkolwiek specjalistw wzakresie PA, cho znajdoway si wnim ju setki reporterw. Pierwsza sekcja PA tej dywizji przybya doSomalii dopiero po10 dniach odwyldowania tam pierwszych jednostek 10 DG.
FM 3-61.1Public Affairs Tactics,Techniques and Procedures, Headquarters Department of the Army 2000, s 1-5
http://www.fas.org/irp/doddir/army/fm3-61-1.pdf.
316
Punkty 6-23, 6-24 oraz Appendix N podrcznik FM 3-61.1 opisuj szczegowo podane zachowanie onierza podczas wywiadu, zarwno jeli chodzi ojego postaw iprzekazywane informacje, sposb mwienia (przykadowo: radzono nie odpowiada dziennikarzom: No commen, zastpujc je zdaniem: Nie chciabym spekulowa natemat prowadzonych operacji), jak izasad przygotowywania materiau, np. unikanie filmowania przez media natle charakterystycznych punktw terenowych (celem uniemoliwienia rozpoznania
dokadnego miejsca pobytu oddziau). Podkrelono dwie rzeczy: nigdy nie kam mediom
oraz nigdy nie udzielaj adnych komentarzy off the record wszystkie wypowiedzi musz by dokonywane wtaki sposb, jakby byy nagrywane. Oczywicie zakazano spekulacji, podawania wwtpliwo celw operacji, zamiast tego radzono mwi ojej pozytywach
icelach doosignicia. Wprzypadku rozmw oproblemach radzono skupia si nazjawisku, nie obarczajc win konkretnych osb (np. dowdcw, kolegw).
Podrcznik FM 3-61.1 opisuje cztery rodzaje jednostek, w ktrych zgrupowany jest
wtrakcie operacji personel PA. Wrd nich podstawowymi s: stacjonarne centrum prasowe PAOC Public Affairs Operations Center (32 osoby) oraz mobilny MPAD Mobile Public Affairs Detachment (20 osb). Amerykaskie szacunki zakadaj, e pojedynczy PAOC moe obsuy okoo 100 dziennikarzy w rejonie operacji. W operacjach zamiejscowych, gdy PAOC jest wspomagany przez MPADy dziaajce wrnych miejscach
liczba tawzrasta nawet do300 reporterw. Wrejonie operacji PAOC iMPADy okrelane spoprostu mianem Media Operations Centre (MOC). Te dziaajce 24 godziny nadob
komrki stanowi punkty kontaktowe ilogistyczne dla mediw (zapewniaj im np. hemy,
kamizelki kuloodporne), atake prowadz rejestracj dziennikarzy15. Cowarto podkreli
kady MOC ma stay ibezporedni kontakt zPentagonem. WMOC przewidziano rwnie miejsce dla sekcji InfoOps, ktra dba ma oodpowiednie poinformowanie personelu
PA oprzebiegu operacji ikoordynowa dziaania PA, CA iPSYOPS.
Naczelny nadzr nad wszystkimi dziaaniami PA wrejonie operacji sprawuje Public Affairs Officer (PAO) podlegy bezporednio naczelnemu dowdcy, doradzajc mu wzakresie
operacji PA iasystujc wkomunikowaniu si zpublicznociami zewntrznymi iwewntrznymi. W siach zbrojnych krajw NATO stao si ju standardem takie wanie umocowanie oficerw Public Affairs w rejonie operacji, uniezaleniajc ich w ten sposb od jakichkolwiek innych komrek (np. cznoci, zabezpieczenia, atake InfoOps). Cociekawe,
wkontekcie pocztkowej nieufnoci dosub PA, wykazywanej przez onierzy liniowych
ioficerw InfoOps16, szczegln wag ma zapis pkt. 1-10, gdzie podkrelono, ioficerowie
PA powinni by jednymi znajlepiej poinformowanych onierzy wdowdztwie wzakresie
15
16
Podrcznik FM 3-61.1 wpunkcie 4-46 wskazuje, isiy zbrojne USA powinny unika stosowania systemu
akredytacji dziennikarzy, dlatego ewymaga ona sprawdzania prawdziwoci itosamoci osoby, ktra podaje
si za rzeczywistego przedstawiciela danej organizacji medialnej, cosprawia trudnoci zwaszcza wprzypadku mniej znanych mediw. Rejestracja prowadzona bezporednio wrejonie konfliktu zawiera natomiast informacje otym, kto, zjakich mediw, gdzie si zatrzyma ijaki ma plan poruszania si, ajednoczenie zobowizanie dostosowania si dozasad obowizujcych wrejonie operacji. Ci reporterzy, ktrzy nie poddadz
si rejestracji, bd mogli liczy tylko naminimum informacji iwsppracy (np. brak lotniczego transportu).
Oficerw PA postrzegano bardziej jako dziennikarzy ni onierzy, niezwaajcych nazasady zachowania tajemnicy operacji. Ztego wzgldu czsto nie byli informowani oplanowanych czy prowadzonych operacjach,
awprzypadku zainteresowania mediw stawiani byli przed faktem dokonanym, nie posiadajc wiedzy dostatecznej dowaciwego obsuenia dziennikarzy.
DEBIUTY NAUKOWE
317
dokadnego przebiegu operacji, wcelu odpowiedniego przygotowania dowszystkich moliwych pyta dziennikarzy, szybkiego dementowania lub wrcz uprzedzania plotek ispekulacji17. Dziki szczegowej wiedzy oprowadzonych dziaaniach komrki PA swstanie
proponowa dziennikarzom udzia wpewnych wydarzeniach czy nawet wbezporednich
operacjach militarnych. Nie tyle odpowiada nazainteresowanie dziennikarzy, ile kreowa
je zgodnie zinteresem si zbrojnych.
Personel PA prowadzi wramach uzgodnionego PAG nastpujce rodzaje dziaa:
Media Facilitation uatwienie mediom zbierania inadawania materiaw, zapewnianie im dokadnych i aktualnych informacji18. Oczywicie wszystko w celu nakonienia doinformowania osytuacji zperspektywy si zbrojnych ipowstrzymania si odnadawania informacji niesprawdzonych/uzyskanych zerde pozawojskowych, ktre mogyby narazi na szwank dobro operacji. Dziaania tego typu
to wszelkie briefingi, konferencje prasowe, uatwianie mediom dostpu do jednostek, organizacja wyjazdw do interesujcych miejsc, ale take uwiadamianie przepisw izasad panujcych wrejonie konfliktu czy rozwizywanie zatargw
nalinii mediawojsko.
Information Strategies dziaania majce dostarczy okrelonym grupom docelowym informacji zaspokajajcych ich oczekiwania. Personel PA stara si toczyni
poprzez wszystkie rodki przekazu, zwaszcza media nowego typu, za pomoc zebranych przez siebie informacji.
Force Training and Suuport szkolenia dla onierzy liniowych, ich rodzin, cywilnych pracownikw wojska, majce nacelu przygotowanie ich dokontaktu zmediami nazasadach wypracowanych przez PA.
Wzakresie dziaa Media Facilitation podrcznik FM 3-61.1 zawiera pewne deklaracje Departamentu Obrony iwytyczne dla dziennikarzy relacjonujcych zestrefy konfliktu
(Appendix B):
niezalene iotwarte dziennikarstwo bdzie priorytetem wprzypadku relacjonowania sytuacji zestrefy konfliktu;
system ograniczania liczby informowanych dziennikarzy dowskiej grupy (media
pools) nie bdzie podstawowym rodkiem polityki wobec mediw, ale jeli zostanie
17
18
Otym, jak istotne byy touprzedzenia, wiadczy praktyka podczas operacji Just Cause, czyli inwazji naPanam w1990 roku. Okazaa si nasukcesem m.in. dziki ogromnemu wysikowi sub PA iprzychylnym nastawieniu opinii publicznej, ale niewiele brakowao, by jaki niekorzystny przebieg sytuacji zamieni j wmedialne niepowodzenie. Oficerowie PA (itotylko wybrani) otrzymali pierwsze informacje ooperacji dopiero nadwa dni przed jej rozpoczciem, aniektre komrki z82 DPDes wrcz na2 godziny przed wylotem!
Dodatkowo, oficerowie ci nie mogli rozmawia ooperacji zeswoimi wsppracownikami, awic niemoliwe
byo przygotowanie planw dziaa PA. Oglny plan PA operacji nie zosta nigdy przez OASD-PA skoordynowany zdowdc SOUTHCOM idowdc korpusu powietrznodesantowego, wobawie przed powstaniem
przeciekw. FM 3-61.1, s.3-3.
Wdokumencie napisano m.in.: Aby przygotowa si naspotkanie zmediami, dowdcy musz zaakceptowa
izrozumie rol rodkw masowego przekazu idziennikarzy naobszarze dziaa militarnych oraz ich moliwoci wzakresie pozyskiwania informacji napolu bitwy lub wrejonie operacji. Dowdcy musz zapewni mediom
dostp dooddziaw, pamitajc jednake owpywie posiadanych przez nich rodkw technicznych nabezpieczestwo operacji. Dowdcy musz rozpozna izapewni waciwe wsparcie izasoby potrzebne mediom wpenieniu ich misji. FM 3-61.1, s.3-11.
318
tymczasowo przyjty, tomusi dotyczy jak najwikszej grupy ipowinien by zniesiony niezwocznie, jak tylko bdzie tomoliwe (najlepiej wcigu 24-36 godzin);
dziennikarze musz stosowa si doregu izasad wyznaczanych przez administracj wojskow nadanym terenie. Bdzie im zapewniona opieka, ochrona idostp
dowszystkich gwnych jednostek (wyjtkiem operacje specjalne);
oficerowie PA bd pomaga, ale nie bd ingerowa wproces produkcji reportau. Dozwolone bdzie uycie wszelkich rodkw cznoci, lecz wtym wzgldzie
czasowo mog by nakadane pewne restrykcje.
Istotna bya zwaszcza kwestia systemu media pools, postrzeganego przez reporterw jako uciliwy i prowadzcy do kontroli mediw. Dokument postrzega ten system
jako ostateczno, powyczerpaniu innych moliwoci itotylko wsytuacji, gdy nie ma innej szansy zapewnienia dziennikarzom dostpu dodanego rejonu. Ponadto oficerw prasowych zachcono do czstszego organizowania briefingw, kosztem publikacji komunikatw, gdy tapierwsza forma owocuje lepszym kontaktem zprzedstawicielami mediw,
aprzekaz jest bardziej emocjonalny (pkt 4-63). Przy organizacji briefingw personel PA powinien bra pod uwag dziennikarskie terminy igodziny nadawania, aby montowanie materiay odbywao si zodpowiednim komfortem czasowym.
Oprcz uatwiania dziennikarzom pozyskiwania informacji i transmisji materiaw
wramach dziaa PA dystrybuowane srwnie wasne materiay, takie jak zdjcia, materiay graficzne, opracowania, materiay wideo, ktre trafia maj dodziennikarzy, opinii
publicznej, atake dopersonelu si zbrojnych.
Embedding wdokumentach brytyjskich iamerykaskich

Wcelu uzupenienia powyszych oglnych doktryn powstay wojskowe dokumenty regulujce warunki pobytu przedstawicieli mediw irelacjonowania zestrefy konfliktu zbrojnego. Jednym ztakich dokumentw by amerykaski Public Affairs Guidance (PAG) onembedding media during possible future operations/deployments in the U.S.Central Commands
(CENTCOM) area of responsibility (AOR), wydany przez Departament Obrony USA wlutym 2003 roku przed operacj Iraqi Freedom, omawiajcy szczegowo zasady systemu
embeddingu. Ogem przygotowano 920 miejsc wjednostkach bojowych majcych wzi
udzia w nadchodzcej operacji. Wydano 775 zezwole dla korespondentw, jednak ponad 100 reporterw towarzyszcych nie trafio ostatecznie dojednostek zewzgldu naproblemy wizowe, opnienia w wejciu jednostek do boju lub wycofanie si Turcji z koalicji antyirackiej (co wymusio reorganizacj koalicyjnego planu i przegrupowanie jednostek 4. DPiech). Jedynie codziesity z660 reporterw towarzyszcych znajdowa si wjednostkach uderzeniowych. Pozostali opisywali ycie isub woddziaach artyleryjskich, tyowych ipomocniczych. Ogem liczb pracownikw mediw obsugujcych operacj Iraqi Freedom wrejonie konfliktu oszacowano na5000 ludzi, rozmieszczonych wIraku (Bag-
DEBIUTY NAUKOWE
319
dad), Kuwejcie, Jordanii, irackim Kurdystanie inajednostkach bojowych znajdujcych si

nawodach Zatoki Perskiej19.
Koncepcja embeddingu, jako gwnej, najbardziej efektownej formy relacjonowania
konfliktu, wpisywaa si idealnie wzasady prowadzenia skutecznego PR. Wswoistej preambule dokumentu (pkt 2A), napisano: Polityka Departamentu Obrony wobec medialnej
obsugi przyszych operacji militarnych, polega bdzie na przyznaniu mediom dugookresowego, jak najmniej ograniczanego dostpu w formie towarzyszenia [embedding] amerykaskim siom powietrznym, morskim i ldowym. Obsuga medialna przyszych operacji
wduym stopniu ksztatowa bdzie odbir przez opini publiczn sfery bezpieczestwa narodowego, zarwno teraz, jak iwnadchodzcych latach. Dotyczy tobdzie odbiorcw amerykaskich, spoeczestw pastw sojuszniczych, ktrych nastawienie moe wpyn natrwao dziaa koalicyjnych, oraz spoeczestw wkrajach, wktrych operacje militarne sprowadzone, aktrych postrzeganie naszego zaangaowania moe wpyn najego koszt iczas
trwania. Strategiczny sukces w procesie zaprowadzania pokoju i bezpieczestwa w regionie
bdzie efektem naszego dugookresowego zaangaowania we wspieranie demokratycznych
ideaw. Potrzebujemy opowiadania prawdziwej historii [factual story] dobrej lub zej
zanim inni rozpowszechni wmediach dezinformacj iprzekamania, doczego zpewnoci
dojdzie. onierze opowiedz swoj histori [story] rol dowdcw jest zapewni mediom
dotarcie do tej opowieci [story]20. Zwraca uwag uycie w ostatnim fragmencie tego cytatu terminu story (historia, opowie), niejako wrozumieniu (wzastpstwie) terminu
information lub fact. Media miay nie tyle informowa, ile propagowa opowiadan
przez onierzy histori, itohistori jednej tylko strony konfliktu. Reporterzy towarzyszcy
mieli zatem de facto przekazywa amerykask wizj konfliktu, konkurujc zwizj przedstawian przez przeciwnika. Osignite miao toby przede wszystkim poprzez zapewnienie mediom wystarczajcej iloci materiaw natyle interesujcych, aby materiay pochodzce zinnych rde (wtym odprzeciwnika) zginy wrd natoku informacji zalianckiej strony frontu.
Public Affairs Guidance (PAG) regulowa bardzo dokadnie wszelkie aspekty pracy ibytowania oraz status reporterw przydzielonych dojednostek wojskowych. Pojciem embedded reporters dokument obejmowa (pkt 2C): Przedstawicieli mediw pozostajcych wraz
z oddziaem przez duszy czas (kilka tygodni lub nawet miesicy). Miejsca przy jednostkach byy starannie przydzielane poszczeglnym mediom przez OASD-PA. Bezporedni
kontrol iopiek nad reporterami towarzyszcymi sprawowa dowdca jednostki, doktrej zostali oni przydzieleni (zwykle szczebel batalionu/puku). Zapewnia im wyywienie,
pomoc medyczn, sprzt chronicy przed broni masowego raenia itransport tak dugo,
jak poruszali si oni w oddziale (niedozwolone byo poruszanie si wasnymi pojazdami
19
20
Patrz: P.L. Moorcraft, P.M. Taylor, Shooting The Messenger. The Political Impact of War Reporting, Potomac Books Inc, Washington, 2008, s 186; R. Keeble, Information Warfare in an Age of Hyper-Militarism, [w:] Reporting War. Journalism in Wartime, pod red. S.Allan iB. Zelizer, Routledge, New York 2004, s.50; B. Katovsky,
T. Carlson, Embedded. The Media at War in Iraq. The Lyons Press, Guilford 2003, s.XIV; B. Whitman, The
birth of embedding as Pentagon war policy [w:] B. Katovsky, Timothy Carlson, Embedded. The Media at War in
Iraq, The Lyons Press, Guilford 2003, s.208.
Public Affairs Guidance (PAG) on embedding media during possible future operations/deployments in the
U.S.Central Commands (CENTCOM) area of responsibility (AOR), dokument 101900Z FEB 03 zlutego 2003
roku, opublikowany przez Departament Obrony USA, http://www.fas.org/sgp/news/2003/02/dodmedia.pdf.
320
reporterzy towarzyszcy musieli korzysta ztransportu wojskowego21). Cociekawe reporterzy nie powinni na pierwszy rzut oka wyrnia si spord onierzy. Transportowani pojazdami wojskowymi, otoczeni uzbrojon ochron lub towarzyszcy onierzom
wykonujcym misj, mieli nosi oporzdzenie ochronne (kamizelki i hemy) w kolorach
stonowanych (jak tookreli wyranie pkt 5B dokumentu PAG). Wszystko tosprawiao,
edla przeciwnika mogli uchodzi raczej za wojskow sekcj combat camera, ni za niezalenych przedstawicieli prasy22.
Wdokumencie skrupulatnie wyliczono rwnie zasady rzdzce przygotowaniem informacyjnych materiaw audio-wideo. Komunikowanie i rejestrowanie wydarze miao
by dozwolone poprzez dowolne urzdzenia bdce w posiadaniu reporterw, cho czasowo mogo toulec ograniczeniu zewzgldw bezpieczestwa lub dla powodzenia operacji. Nie wprowadzono jednak adnego systemu oceniania, recenzowania czy cenzurowania materiaw przygotowywanych przez ekipy reporterskie. Zakazano wkadym wypadku konfiskaty sprztu imateriaw reporterw przydzielonych. Bardzo wymowny jest tutaj pkt 3Q, wktrym zawarto zasad przywiecajc caej idei embedded reporters: wsytuacjach wtpliwych uzasadnienia wymaga nie potrzeba publikowania materiaw, ale zakaz ich publikowania (nadawania). Dodatkowo wszelkie decyzje w tej kwestii podejmowane powinny by tak szybko, jak tomoliwe, liczc czas wminutach nie wgodzinach.
Przyspieszeniu procesu podejmowania decyzji wwtpliwych kwestiach mia sprzyja fakt,
ileay one wgestii nie dowdcy jednostki, lecz dowdcy szczebla taktycznego (on-scene-commander). Cociekawe, tam gdzie tomoliwe, idla zapewnienia pewnego zrozumienia
prowadzonych operacji, zamierzano pozwoli reporterom na uczestnictwo w operacjach
militarnych, wtym take wplanowaniu iodprawach przed walk iponiej. Reporterzy nie
mogli odstawa pod wzgldem fizycznym odonierzy, ktrym towarzyszyli wprzeciwnym wypadku, mogli zosta wycofani zudziau wakcji przez dowdc jednostki. Oczywicie nie owszystkich aspektach prowadzonych operacji reporterzy mogli informowa opini publiczn. Szczegowo okrelono katalog informacji, ktrych reporterzy nie bd mogli upublicznia (pkt 4F i4G). Dozwolone byo podawanie przyblionej liczebnoci iprzyblionych strat wasnych. Reporter mg take potwierdzi liczb zabitych lub rannych, jeli by naocznym wiadkiem, czy publikowa nazwiska onierzy imiejsca ich pochodzenia
21
22
Takie wymogi nie obowizyway oczywicie reporterw bez konkretnego przydziau, czyli tzw. unilaterals.
Mogli oni porusza si swobodnie poobszarze dziaa wojennych, podrujc wasnymi, specjalnie przygotowanymi pojazdami, czasem zezbrojn eskort zapewnian przez pracownikw firm ochroniarskich (Private Military Corporations PMC). Niemniej jednak niektrzy embedded potrafili zaatwi swoim ekipom
uytkowanie prywatnych pojazdw. Martin Savidge, embedded zCNN, wspomina, ejego ekipa miaa wasny pojazd typu Humvee, kupiony wKuwejcie przez stacj. Wyposaony by onwe wszelki niezbdny sprzt
cznoci. Departament Obrony USA zabroni jednak reporterom towarzyszcym uywania wasnych pojazdw zewzgldu naich potencjaln wraliwo iutrudnienie dla prowadzonych operacji. Savidge iwsppracownicy przekonali jednak dowdc jednostki, ktrej dziaania mieli relacjonowa, dozaakceptowania pojazdu, zewzgldu najego podobiestwo dopojazdw wojskowych, uyteczno sprztu cznoci iumiejtnoci kierowcy (byego wojskowego). Potrafi onprowadzi pojazd wgoglach noktowizyjnych, nie spowalniajc
tym samym wojskowej kolumny. M. Savidge, Going Live, [w:] B. Katovsky, T. Carlson, Embedded. The Media
at War in Iraq, The Lyons Press, Guilford 2003, s.274-275.
Poniekd stanowi tonawizanie dookresu II wojny wiatowej, gdy amerykascy ibrytyjscy reporterzy nosili regularne umundurowanie iwczeni byli wstruktury macierzystych si zbrojnych. Wtedy jednak nie byo
mowy odziennikarskim obiektywizmie reporterzy byli poprostu trybami wmachinie propagandowej, jak
rozkrciy wszystkie wojujce strony.
DEBIUTY NAUKOWE
321
powyraeniu zgody przez zainteresowanych. Nie wolno byo natomiast informowa oliczbie sprztu wojskowego, nazwach iliczbie jednostek jednostek odszczebla korpusu/skrzyda/grupy lotniskowcowej wd. Wczasie caej inwazji 24 reporterw zostao odwoanych
zeswoich przydziaw: niektrzy zewzgldu nanaruszenia warunkw PAG, jak wprzypadku Geralda Riviery23 zFox News, inni zewzgldu nachoroby ikontuzje24.
System embeddingu mia za zadanie usprawni wspprac dziennikarzy zwojskiem,
kanalizujc jednoczenie zainteresowanie i percepcj dziennikarzy. Poza tym systemem,
a wic take bez prawa do przyczenia si na stae do jakiejkolwiek alianckiej jednostki
wojskowej, operowaa naobszarze dziaa zbrojnych liczna grupa reporterw zwanych unilaterals. Byli toprzede wszystkim wolni strzelcy wykonujcy zlecenia dla organizacji medialnych zcaego wiata, take tych najwikszych. Brak moliwoci poruszania si zwojskami koalicyjnymi powodowa due zagroenie dla ich ycia izdrowia25. Spord pitnastu przypadkw mierci reporterw lub dziennikarzy wIraku, atrzynacie dotyczyo unilateralsw. Ginli nie tylko odirackich min, ale take odostrzau si koalicji26, czsto nadmiernie ryzykujc wstaraniach ozdobycie interesujcych materiaw27. Ciekawe jest wtym
kontekcie spojrzenie Bryana Whitmana28 wysokiego urzdnika Departamentu Obrony
USA iarchitekta systemu embeddingu, ktry pisa pozakoczeniu konfliktu: unilateralsom przytrafiay si wszystkie ze rzeczy, ktre tylko mogy im si przytrafi. Byli zabijani,
ranni, porywani, gubili orientacj, naruszali zasady bezpieczestwa operacji, przez cobyli odsyani zestrefy konfliktu. Poprostu wszystko, cozego mogo si przytrafi reporterom wtamtym rejonie, zdarzao si unilateralsom. Nie chc przez topowiedzie, enic ztych rzeczy nie
23
24
25
26
27
28
Przydzielony do101. Dywizji Powietrznodesantowej Geraldo Rivera (dziennikarz, gospodarz znanego talk-show w Fox News, wczeniej niezwizany z dziennikarstwem wojennym) zosta usunity z tej jednostki
potym, jak poda naantenie aktualne pozycje jej kilku jej pododdziaw inakreli napiasku prawdopodobny plan ataku. S.Schifferes, Who won the US media war?, BBC News Online zdn. 18.04.2003 http://newsvote.
bbc.co.uk/mpapps/pagetools/print/news.bbc.co.uk/2/hi/americas/2959833.stm.
P.L. Moorcraft, P.M. Taylor, Shooting The Messenger. The Political Impact of War Reporting, Potomac Books
Inc, Washington, 2008, s.189.
Trzeba jednak rwnie zauway, ete zasady nie zawsze byy przestrzegane przez samych dowdcw poszczeglnych zgrupowa. Udzielali oni schronienia (choby nanoc) niektrym ekipom unilaterals. Cay system okaza si zreszt wtrakcie wojny nie tak szczelny, jak widziaby go Pentagon. Znany jest przypadek reportera Phillipa Smuckera zChristian Science Monitor, ktry wokolicach Bagdadu przyczy si naduej dojednego zoddziaw Marines, ju wtrakcie trwania dziaa wojennych. Rzecz wysza najaw, gdy CNN
zrobio zeSmuckerem wywiad, wktrym zdradzi onwiele informacji olokalizacji jednostki. Smucker broni si, twierdzc, enie by embedded, awic nie obowizyway go ustalenia irestrykcje informacyjne zawarte wdokumencie PAG H. Tumber, J. Palmer, Media At War. The Iraq Crisis, SAGE Publications, London 2004,
s.28.
W kwietniu 2003 roku samochd ekipy BBC prowadzonej przez dowiadczonego korespondenta, Johna
Simpsona, zostaa trafiony bomb, podczas podry zterytorium kurdyjskiego wkierunku Bagdadu. Samochd namierzy iwskaza jako cel dla lotnictwa mieli operatorzy amerykaskich si specjalnych. BBC News,
Friendly Fire Hits Kurdish Convoy, 6 April 2003, http://news.bbc.co.uk/1/hi/ world/middle east/2921743.stm.
Charakterystyczny jest tutaj przypadek Terryego Lloyda zbrytyjskiej telewizji ITN. Onijego trzyosobowa
ekipa jechali doBasry, chcc skonfrontowa zrzeczywistoci podawane przez CENTCOM informacje oantysaddamowskim powstaniu. Nadrodze dostali si pod iracki ostrza. Zawrcili wic, ale wtedy zkolei dostali si pod ostrza si koalicyjnych. Zczterech ludzi wekipie ocala tylko jeden. P. Knightley, The First Casualty,
The John Hopkins University Press, Baltimore 2004, s.541; Missing ITN Crew May Have Come Under Friendly Fire, The Guardian, 23 marca 2003, http:// www.guardian.co.uk/Iraq/Story/0,2763,919832,00.html.
B. Whitman, The birth of embedding as Pentagon war policy, [w:] B. Katovsky, T. Carlson, Embedded. The Media at War in Iraq, The Lyons Press, Guilford 2003, s.208.
322
miao miejsca wprzypadku embedded, ale zadaniem si zbrojnych Stanw Zjednoczonych jest
kontrola pola walki. Dlatego reporterzy, ktrzy przebywaj napolu walki, bd traktowani
tak jak wszyscy cywile tam si znajdujcy. Sowa te mona odebra jako zapowied kontynuowania wsppracy Pentagonu zmediami wramach systemu embeddedingu ijednoczesne ostrzeenie dla wszystkich tych dziennikarzy, ktrzy chcieliby samodzielnie porusza
si poobszarze walk, ezapewnienie im bezpieczestwa nie bdzie priorytetem US Army.
Todenie dozwizania reporterw znajdujcych si wstrefie bezporednich dziaa wojennych zsiami zbrojnymi wramach embeddingu stanowi wyrnik systemu amerykaskiego. Wbrytyjskich siach zbrojnych pozostawiono dziennikarzom wiksz swobod.
Dokumentem regulujcym zasady wsppracy brytyjskiej armii z mediami Zielona
Ksiga (Green Book)29, formalnie powstaa w ramach zaoe polityki NATO, w rzeczywistoci stanowica rozwinicie systemu amerykaskiego, w ramach ktrego Brytyjczycy wsppracowali zmediami wczasie dziaa wIraku. Wdokumencie zawarto szczegowe zasady wsppracy si zbrojnych zmediami waktualnie prowadzonych iprzyszych
operacjach, wzajemne oczekiwania, a take prawa i obowizki stron tej swoistej umowy.
Opracowana we wsppracy znajwikszymi brytyjskimi organizacjami medialnymi istowarzyszeniami branowymi, jest Zielona Ksiga wskazywana jako modelowy przykad zasad wsppracy wojska z dziennikarzami w strefie konfliktu zbrojnego. Wart zauwaenia
jest ju choby jzyk dokumentu. Kady zpunktw zawiera nie tylko nakazy, prawa iobowizki, ale take bardzo obszerne wyjanienia brytyjskiego Ministerstwa Obrony tumaczce celowo przyjtych zasad, zeszczeglnym uwzgldnieniem wszelkich obostrze iogranicze. Z dokumentu przebija faktyczne zrozumienie dla roli mediw we wspczesnym
wiecie ipostrzeganie ich przez administracj jako partnera nie przeciwnika.
Ju we wstpie zawarto wan deklaracj: Wkonflikcie zbrojnym ipodczas operacji militarnej, wktrej skad wchodz siy brytyjskie, Ministerstwo Obrony dy bdzie dozapewnienia mediom rnorodnych uatwie winformowaniu ooperacyjnych, taktycznych iokoowojskowych dziaaniach si zbrojnych. Cowicej, ministerstwo wykae zrozumienie dla oczekiwa wydawcw ikorespondentw izapewni dokadne, rzeczowe iczste usugi informacyjne30. Ponadto ministerstwo deklaruje, ekorespondenci nie bd celowo wykorzystywani
dowprowadzania przeciwnika wbd, awic nie bd za ich porednictwem prowadzone dziaania zzakresu InfoOps. Tozaoenie jest zbiene zca ide dziaa Public Affairs
wkrajach NATO, wyraanych zarwno przez dokumenty Paktu, jak inarodowe doktryny
(choby wspomnian wczeniej JP 3-61). Docelowo wic przedstawiciele mediw nie mog
by wykorzystywani dodziaa dezinformacyjnych.
W punkcie 8 dokumentu napisano: Ministerstwo Obrony dostrzega, e korespondenci s swobodni w poszukiwaniu informacji w rejonie operacji i komunikowaniu ich opinii
publicznej. Jakkolwiek, istotne jest zrozumienie, e nie nakada to specjalnych obowizkw
nasiy zbrojne wzakresie ochrony osb imienia ponad ochron, ktr cywilom pracujcym
wrejonie konfliktu zbrojnego zapewniaj Konwencje Genewskie zprotokoami dodatkowymi.
29
30
Green Book Zielona Ksiga brytyjskiego Ministerstwa Obrony, wersja z14.11.2008r., dotyczca wsppracy
zdziennikarzami wrejonie konfliktu zbrojnego, http://www.mod.uk/NR/rdonlyres/253F09B2-44E1-43E3-9E4E-59B8D3CF4CE5/0/GreenBookVersion50WebVersion2Dec08.pdf
Green Book, wersja z14.11.2008r., s 3, http://www.mod.uk/NR/rdonlyres/253F09B2 -44E1 -43E3 -9E4E-59B8D3CF4CE5/0/GreenBookVersion50WebVersion2Dec08.pdf
DEBIUTY NAUKOWE
323
Ponadto Ministerstwo Obrony dostrzega swoje obowizki, zgodnie z zaleceniami ONZ,

codoposzanowania profesjonalnej niezalenoci ipraw dziennikarzy, pracownikw mediw
i cywilnego personelu pomocniczego. Wzmocniono t deklaracj w punkcie 14, w ktrym
wskazano i jakkolwiek mog si zdarzy pomyki czy nieszczliwe wypadki siy zbrojne nie bd celowo wymierzay swoich dziaa wprzedstawicieli mediw iurzdzenia wykorzystywane przez cywilne media.
Ministerstwo zobowizao si doprowadzenia rozmw zprzedstawicielami organizacji medialnych codoszczegw wsppracy ju wczasie narastania sytuacji kryzysowej,
a wic jeszcze przed ewentualnym wysaniem wojsk. Dialog ten dotyczy bdzie zarwno wyjanienia celw i polityki rzdu, jak i wzgldw praktycznych: bezpieczestwa korespondentw, wymaga ministerstwa dla ekip pracujcych wrejonie konfliktu, akredytacji, relacji zsojusznikami, ewentualnych restrykcji wzakresie nadawania niektrych informacji. Personel Media Operations (termin tosamy zamerykaskim Public Affairs) wstrefie konfliktu pojawi si wraz zpierwszymi oddziaami, aby przygotowa obsug pracownikw mediw.
Zgodnie z Zielon Ksig brytyjskie siy zbrojne oferuj nastpujce formy zbierania informacji przez media: konferencje prasowe, wywiady indywidualne, briefingi, wizyty wjednostkach, system embeddingu wjednostkach frontowych oraz lokalnych centrach
prasowych/zespoach Media Ops. Coistotne, wrd tych proponowanych form wsppracy znalaza si take moliwo dla reporterw zbierajcych informacje niezalenie, swobodnie poruszajcych si poteatrze dziaa konfliktu iniezwizanych zadnym oddziaem (Individual Assignment), ale korzystajcych take zinnych form zbierania informacji
przygotowanych przez Media Ops. Wtym miejscu dokument brytyjski rni si znacznie
od systemu amerykaskiego, ktry reporterw samodzielnie poruszajcych si po strefie
dziaa wojennych (unilaterals) pozbawia instytucjonalnej pomocy Pentagonu isi zbrojnych. Reporterzy towarzyszcy (embedded) zasadniczo nie bd mogli zmienia przydziaw dojednostek wtrakcie trwania operacji. Jeli jednak zajdzie taka potrzeba, odpowiedni wniosek odredakcji macierzystej ozmian przydziau bdzie rozpatrywany przez ministerstwo.
Jak wskazuje Zielona Ksiga, dziennikarze pracujcy w strefie konfliktu (zarwno ci
etatowi, jak iwolni strzelcy oraz individually assignmented/unilaterals) powinni by odpowiednio przeszkoleni, coley take wgestii ich pracodawcw lub kontraktorw. Armia zastrzega sobie moliwo nieudzielenia zgody natowarzyszenie oddziaowi przez dziennikarza (lub w ogle nieudzielenie zgody na operowanie w rejonie dziaa zbrojnych), jeli reporter nie bdzie spenia kryteriw zdrowotnych isprawnociowych lub przez swoje zachowania mgby narazi powodzenie operacji (pkt 22). Wzacznikach dodokumentu znalazy si szczegowe wymogi zdrowotne dla reporterw. Oprcz tych kwestii armia
nie bdzie ingerowa wpersonalia isposb pracy poszczeglnych redakcji. Jest topierwszy
przypadek zainteresowania si przez siy zbrojne spraw przygotowania reporterw dopracy wstrefie konfliktu przez ich macierzyste redakcje nie tylko wzakresie sprztowym, ale
iszkoleniowym. Zielona Ksiga wychodzi tuzdecydowanie naprzeciw coraz goniejszym
324
postulatom stowarzysze dziennikarskich wzakresie zwikszenia poziomu wyszkolenia reporterw pracujcych wstrefie konfliktu31.
Podobnie jak wPAG, wpunkcie 85 Zielonej Ksigi zalecono dziennikarzom posiadanie
wasnego ekwipunku ochronnego (hemy, kamizelki kuloodporne). Zaznaczono, ereporterzy przydzieleni dojednostek mog by wyposaeni wsprzt iubrania tosame ztymi,
noszonymi przez onierzy, wtakim wypadku powinni jednak nosi wyrane oznaczenia
naramienne. Cowicej, specjalny zacznik doZielonej Ksigi opisuje zasady bezpieczestwa dziennikarzy wstrefie konfliktu zbrojnego.
Kady nagrany materia gotowy do wyemitowania lub wysania bdzie mg zosta
sprawdzony pod ktem wystpowania wnim informacji uytecznych dla przeciwnika przez
personel PA (pkt 44). Punkt 38 zastrzega, ikorespondenci wojenni mog by zewzgldw bezpieczestwa poddani kontroli zebranego materiau, wefekcie ktrej mog by proszeni przez Media Ops o nieujawnianie niektrych informacji zebranych podczas pobytu woddziale. Za kadym razem, gdy ujawnienie informacji bdzie wstrzymane lub przesunite wczasie, dziennikarze otrzymaj stosowne wyjanienia. Warto zacytowa dosownie interesujcy wtym kontekcie pkt 49: Ministerstwo Obrony zdaje sobie spraw, eocena tego, cojest, aconie jest istotne wkontekcie bezpieczestwa oddziaw, jest subiektywna
ioficerowie dokonujcy tego rozrnienia mog podejmowa rne decyzje. Mimo toministerstwo bdzie dy dostworzenia sprawiedliwego systemu. Wrejonie dziaa wojskowych
personel Media Ops bdzie wspiera punkt widzenia reporterw wsytuacjach spornych, kontaktujc si zwyszymi oficerami wrejonie operacji oraz ministerstwem, wcelu podjcia waciwej decyzji. Wszystkie wspomniane kontrole przeprowadzane bd bezporednio nateatrze dziaa wojennych przez personel Media Ops iPress Information Centre (odpowiednik amerykaskiego PAOC). W ministerstwie nie bd ju prowadzone adne dziaania
kontrolne. Tutaj zkolei system brytyjski jest wic bardziej restrykcyjny odamerykaskiego,
wktrym zasadniczo nie zawarto kontroli przygotowanych materiaw idomylnie wszystkie one maj status moliwych dopublikacji.
Ponadto reporterom nie bdzie wolno przekazywa informacji standardowo zaliczanych przez wszystkie siy zbrojne jako tajne lub poufne, czyli dotyczcych takich kwestii,
jak: liczebno inazwa oddziau, rozkazy operacyjne, dokadna marszruta iprzyjta taktyka dziaania, awreszcie take straty woddziaach (pkt 43).
Co ciekawe korespondenci wojenni akredytowani przy brytyjskim Ministerstwie
Obrony, aprzebywajcy wstrefie konfliktu, bez wczeniejszej zgody ministerstwa nie bd
mogli relacjonowa wydarze z punktu widzenia przeciwnika, czyli pojecha np. za lini frontu inagra materia natemat zbombardowanej wioski czy ycia cywilnych mieszkacw. To zaoenie jest bardzo charakterystyczne dla caego systemu. Jego podstaw
31
Dziennikarskie organizacje pozarzdowe, takie jak Reuters Foundation, Rory Peck Trust, International News
Safety Institute czy Reportiers sans Frontiers, organizuj lub promuj specjalistyczne szkolenia zzakresu bezpieczestwa isurvivalu dla dziennikarzy pracujcych wstrefie konfliktu zbrojnego. Komercyjnie wzdecydowanej wikszoci szkol firmy brytyjskie, ale jest rwnie kilka firm amerykaskich iaustralijskich. Zpewnoci nie jest tolista zamknita. Praktycznie kada firma ochroniarska zsegmentu PMC (Private Military Company) ma wswojej ofercie szkolenia dla dziennikarzy. Najstarsz nawiecie firm specjalizujc si wszkoleniach dla dziennikarzy jest brytyjska Centurion Risk Assessment Services Ltd, zaoona w1995 roku przez byych onierzy Royal Marines. Take regularne siy zbrojne prowadz podobnego typu treningi taki dziaania podejmuj cyklicznie take Siy Zbrojne RP.
DEBIUTY NAUKOWE
325
jest przecie utrzymanie reporterw przy wasnych oddziaach irelacjonowanie wydarze

zpunktu widzenia ipod pewn kontrol si zbrojnych. Nie dziwi zatem obwarowanie akredytacji wspomnianym warunkiem.
Warto zwrci uwag nakilka wsplnych aspektw obydwu dokumentw, czyli PAG
iZielonej Ksigi. Zawarte wnich regulacje nie zostay narzucone mediom zgry stworzone one zostay we wsppracy si zbrojnych z kierownictwem najwaniejszych w danym kraju organizacji medialnych. Stanowi wypadkow interesw wojska i prawa mediw do uzyskania i przekazywania informacji, skompilowane w myl zasad public relations. Zwaszcza dokument brytyjski podkrela wzajemne zaufanie izrozumienie dla interesw zaangaowanych wjego tworzenie instytucji.
Naczeln zasad obydwu dokumentw jest zrozumienie dla koniecznoci szybkiego
przekazywania informacji przez media. W sytuacjach wtpliwych uzasadnienia wymaga
nie potrzeba publikowania materiaw, ale zakaz ich publikowania (nadawania). Dodatkowo wszelkie decyzje wtej kwestii, podejmowane powinny by tak szybko, jak tomoliwe, liczc czas wminutach nie wgodzinach, inajak najniszym moliwym szczeblu. Jest
tooczywicie zgodne zzasadami PR wszak siom zbrojnym zaley nazalaniu mediw
informacjami pochodzcymi zich strony frontu, aby jak najmniej czasu pozostao dla przeciwnika, anie wprowadzaniu cenzury. Wprowadzenie cenzury nie sprawi wszak, iprzedstawiciele mediw znikn zestrefy konfliktu zbrojnego. Poprostu zajm si innymi, niekontrolowanymi przez wojsko tematami, spekulacjami, plotkami, materiaami dostarczonymi przez przeciwnika.
Oczywicie informacje przekazywane do redakcji nie bd mogy obejmowa takich
kwestii, jak: liczebno inazwa oddziau, rozkazy operacyjne, dokadna marszruta iprzyjta taktyka dziaania, awreszcie take poniesione straty, zgodnie zewspomnianymi ju zasadami OPSEC. Niemniej oficer prasowy opiekujcy si przedstawicielami mediw nie tyle
ma by rodzajem osobistego cenzora, ile raczej uatwia wszelkie kontakty, pomaga wzdobywaniu iprzesyaniu informacji oraz wspiera punkt widzenia reporterw wsytuacjach
spornych. Jednoczenie dziaania wzakresie PA nie maj by wyczn domen personelu PA podkrela si, ewnowoczesnej polityce zarzdzania mediami wstrefie konfliktu zbrojnego kady onierz udzielajcy wywiadu jest wtym momencie de facto rzecznikiem si zbrojnych. Przy czym szeregowi onierze nie bd odcinani odkontaktw zmediami, cho oczywicie musz si kierowa szczegowymi instrukcjami wtym wzgldzie,
zawierajcymi wsobie zasady public relations. Pomimo hierarchicznej struktury uczestnictwo wprocesie komunikowania ma zatem wsiach zbrojnych charakter coraz bardziej poziomy, postpujc wkierunku niszych szczebli.
Zarwno PAG, jak iZielona Ksiga reguluj kompleksowo zasady pobytu ipracy dziennikarzy wstrefie konfliktu zbrojnego przy siach zbrojnych danego kraju. Zawieraj cise
wytyczne codorodkw transportu, ubioru, atake kondycji fizycznej dziennikarzy.
Oba dokumenty zwiastuj dalsz profesjonalizacj wsppracy midzy siami zbrojnymi amediami. Wtym zakresie dziennikarz charakteryzowa si powinien znajomoci
wojskowej specyfiki obiegu informacji oraz wczeniejszym dowiadczeniem we wsppracy zoficerami prasowymi.
326
Embedding wpraktyce
System embeddingu skonstruowano wten sposb, by pozostawiajc mediom teoretycznie swobodny wybr tematw ograniczy ten wybr do puli kontrolowanej i zgodnej
zcelami organizacji (wojska). Ju przez selekcj odpowiednich jednostek iprzyporzdkowanie im reporterw wojskowi uzyskali wzgldn kontrol nad kierunkami dziaa reporterw iprzyszymi tematami32. Byoby toniemoliwe, gdyby korespondenci dziaali cakowicie samodzielnie, ajednoczenie zyskiwano pozr swobody iotwartoci, zwaszcza wporwnaniu zdotychczasowym systemem media pools.
Media wrcz zachysny si moliwociami nadawania relacji naywo zerodka pustyni, spomidzy wojskowych pojazdw choby nawet te relacje miay opowiada tak naprawd oniczym. Tym samym strona aliancka zyskiwaa ogromny atut wwojnie zIrakiem: zajmowaa czas antenowy najwikszych telewizyjnych stacji materiaami prezentujcymi jej punkt widzenia, opowiadajcymi histori jej onierzy. Debata nad susznoci
interwencji w Iraku, informacje o reakcji wiata na wydarzenia w Zatoce Perskiej, analiza nastawienia dointerwentw ludnoci Iraku, straty ludnoci cywilnej czy ocena siy irackiej opozycji, zeszy niestety nadalszy plan33. Oczywicie system ten sprawdzi si tak znakomicie przede wszystkim dlatego, ekorzyci byy obustronne. Organizacje medialne zyskay caodobowy dostp dowybranych jednostek liniowych, ekskluzywne materiay zakcji bojowych irelacje powicone codziennemu yciu onierzy, ich osobistym bolczkom
iradociom. Jako selekcjoner informacji miay mwic kolokwialnie pene rce roboty
zewzgldu nailo spywajcych donich materiaw, zarwno odwasnych reporterw, jak
izcentrw informacyjnych koalicji.
Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez Howarda Tumbera i Jerryego Palmera34 dotyczcymi rde informacji o konflikcie, ktre byy prezentowane w gwnych
brytyjskich mediach (BBC, ITN, Sun, Daily Telegraph, Daily Mirror, Guardian),
32
33
34
James Hill, fotoreporter pracujcy dla New York Times wspomina, eprzeszkod wdowolnym poruszaniu si poterytorium konfliktu byy nie tyle restrykcje zestrony wojska, ile wzgldy logistyczne. Jedziesz tam,
gdzie oni [amerykascy onierze] jad mwi Hill Jechaem wasnym samochodem, ale jeli poruszasz si
wkonwoju, tonie powiesz przecie: Hej, tobyoby fajne ujcie zatrzymajmy si nachwil!.
L. Robertson, Images of War: This Year the American News Media Have Displayed Pictures of Burned Bodies in Fallujah, Flag-Draped Coffins Coming Home from Iraq and the Abuse of Iraqi Prisoners at Abu Ghraib. but Were They Too Squeamish When It Came toShowing the Carnage of War during the Invasion Last Year?,
American Journalism Review, Vol: 26/2004.
Marcin Poletyo stoi nastanowisku, ewtego typu systemie mamy doczynienia tak naprawd zpropagand, oczywicie dostosowan dowspczesnych realiw: Tam, gdzie istnieje kontrola przepywu informacji, mwimy opropagandzie. Wsystemach demokratycznych kontrola tawmniejszym stopniu polega nasamej dostpnoci/niedostpnoci pewnych informacji, ale na(moliwoci) ich dystrybucji przez rodki masowego przekazu
oraz formalnej organizacji przekazu: zarwno napoziomie stereotypizacji poj iznacze, jak itechnicznych zasad produkcji informacji przez media. Wczeniej czy pniej fakty zazwyczaj ujrz wiato dzienne tylko nieliczne informacje pozostaj dugo tajne lub za takie uchodz. Gdy istnieje kontrola przepywu informacji, informacje nieodpowiadajce ich dystrybutorom nie docieraj domediw masowych lub zajmuj wstrukturze przekazu miejsce skazujce je naprawie niezauwaalne. Powoduje to, ealternatywne (czsto okrelane jako kontrowersyjne) opinie nawet prominentnych postaci, chocia przebij si domediw, nie przebij si doopinii publicznej, gdy uton wmorzu opinii poprawnych. M. Poletyo, Propaganda wojenna wliberalnej demokracji.
Argument bakaski analiza przypadku, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2008, s.24-25.
J. Palmer, H. Tumber, Media At War. The Iraq Crisis, SAGE Publications, London 2004, s.103-111.
DEBIUTY NAUKOWE
327
w dniach 20 marca7 kwietnia 2003 roku dominoway rda alianckie. Jak si okazuje,
od54% (Guardian) do66% (ITN) informacji podano wanie za rdami koalicyjnymi.
Dla porwnania 10-16% stanowiy niezalene (np. pozarzdowe) rda amerykaskie
ieuropejskie. Rzdowe rda irackie stay za 9-12% podanych informacji, natomiast iraccy
cywile od5% (Guardian) do17% (BBC). Stanowisko spoeczestw arabskich zaprezentowano w1 (BBC) do7% (Guardian) przypadkw. Przytoczone rezultaty bada pokazay, em.in. dziki otwartoci isystemowi embeddingu koalicji udao si zdominowa media informacjami zprezentowanymi zich perspektywy. Zdrugiej strony, restrykcyjna iracka polityka informacyjna spowodowaa, e perspektywa tej strony konfliktu bya mocno
zmarginalizowana.
Skupienie si przez embedded reporters naniewielkich wycinkach frontu zjednej strony do dobrze oddawao natur samej wojny, podczas ktrej punktowo operowano niewielkimi oddziaami, zdrugiej zaciemniao wrzeczywistoci jej oglny obraz. Interesujce wtym kontekcie badania nad przekazem medialnym wczasie konfliktu irackiego prowadzi orodek PEW Research Centre for the People and Press, wyniki publikujc wraporcie
zkwietnia 2003 roku35. Wedug PEW 94% relacji reporterw towarzyszcych skupiao si
nafaktach iwydarzeniach, ipozbawionych byo zwykle komentarza lub szerszej perspektywy. Korespondencje reporterw przydzielonych dooddziaw powicone byy wduej
mierze prowadzonym przez te jednostki dziaaniom zbrojnym oraz ich rezultatom (41%
ogu wszystkich relacji). 30% ogu relacji stanowiy zapowiedzi nadchodzcych star
zbrojnych iprzygotowa doofensywy, apozostay czas powicono gwnie nazagadnienia morale walczcych oddziaw czy prezentacje sprztu36.
Czstym zarzutem wobec reporterw frontowych, stawianych przez krytykw tego
sposobu relacjonowania wojny, byo powstawanie emocjonalnych wizi pomidzy onierzami atowarzyszcymi im reporterami, poczonymi wsplnym losem niejako braterstwem broni. Faktycznie, sami reporterzy towarzyszcy wspominali, e niejednokrotnie stawali przed dylematem, czy ujawnia sprawy w niezbyt korzystnym wietle stawiajce ludzi, odktrych zaley ich bezpieczestwo37. Pozakoczeniu relacji reporter pozostawa wrd ludzi, ktrych opisywa. Od ich oceny pracy dziennikarza zaleao nie tylko utrzymanie zdobytego zaufania, dostp dointeresujcych informacji, ale ijego bezpieczestwo. Nie byo zatem wjego interesie naraanie si nautrat zaufania tych ludzi. Oczywiste jest, ewtakich warunkach musia narodzi si jaki rodzaj autocenzury usamych
35
36
37
Raport ten analizowa dziaalno reporterw towarzyszcych napodstawie przygotowanych przez nich materiaw irelacji wczasie trzech wybranych pocztkowych dni kampanii (21, 22 i24 marca), ktre byy prezentowane wnajwaniejszych amerykaskich kanaach telewizyjnych (ABC, NBC, CBS, CNN, Fox News).
Embedded Reporters: What Are Americans Getting?, raport PEW Research Centre for the People and Press
zdn. 3 kwietnia 2003r., http://www.journalism.org/node/211.
Raport PEW szczegowo analizuje take zawarto przekazywanych zpierwszej linii dziaa materiaw. Ani
jedna zrelacji reporterw przydzielonych nie dotyczya rannych lub zabitych postronie irackiej lub koalicyjnej. Tylko nieliczni reporterzy zawarli w swoich relacjach pojedyncze obrazy przywodzce na myl mier
(np. samotny but napiasku, spalony iracki hem wpobliu miejsca trafienia pocisku, oddalone ciao Irakijczyka wszerokim kadrze), aitonigdy nie umieszczano ich bezporednio pozdjciach ilustrujcych wystrzay si koalicyjnych. Trzeba jednak zauway, e zdjcia skutkw atakw na pozycje irackie byy po prostu
trudne douzyskania zewzgldu naznaczne dystanse prowadzenia ognia ibrak moliwoci swobodnego oddalenia si odwasnej kolumny wojsk.
Liczne relacje reporterw towarzyszcych znale mona m.in. wB. Katovsky, T. Carlson, op. cit.
328
dziennikarzy. Jak wspomina reporter CNN, Martin Savidge: Wczasie tej wojny toczya si
nieustanna bitwa pomidzy Martinem Savidgeem towarzyszem Marines, iMartinem Savidgeem dziennikarzem. Toby konflikt dusz. Spowodowane byo totym, egdy znajdujesz si pod ogniem jako cywil, itwoje ycie oraz twj los le wrkach onierzy, tworzy si
wi midzy tob animi. Ja tak miaem. Nikt, kto nie by wogniu walki, nie zrozumie tego,
atoprawda, etwoje ycie zaley odczowieka obok ciebie. Trudnoci dla dziennikarza jest,
emusisz wjaki sposb wznie si ponad to, isprbowa spojrze natowszystko caociowo
iobiektywnie. Tojakby mie wraenia wzlatywania duszy ponad ciaem38.
Embedding cooperation for the price of restrictions.

The military concept of reporting events from the zone of an armed conflict
by war reporters in the light of Brtitish and American documents
Summary
The conflicts in the first decade of the 21 century have become media events and
the way of their reporting largely creates their picture in the eyes of the international community. The involvement of media has created a situation, where information
becomes a weapon of influence having a crucial effect on the course of the very
conflict and its picture. It was assumed that a new form of informing about conflicts
will become an essential limiting factor of the way of conducting military activities.
However, it turned out that the change of information policy does not constitute
such a big threat for the army of a liberal democracy as it had been expected. Even
in the circumstances of ever-present media broadcasting continuously it is possible
to maintain social support for the conducted actions and obey the safety rules of
an operation. Being careful and distrustful in this matter very often means handing
over the information initiative to the opponent and losing the control over the topic
of the media coverage.
38
M. Savidge, Going Live, [w:] B. Katovsky, T. Carlson, op. cit., s.277.
Magdalena DYDERSKA
Magorzata LIZUT
Wsppraca zmediami wsytuacjach kryzysowych

naprzykadzie poaru wKamieniu Pomorskim
13 kwietnia 2009r.
Wartykule autorki dokonay zestawienia ujcia prawnego definicji sytuacji kryzysowej zsytuacj kryzysow wrozumieniu public relations, omwiy kluczowe zagadnienia zwizane zzarzdzaniem informacj wsytuacji kryzysowej, wskazay trudnoci w opanowaniu obiegu informacji podczas kryzysu, przedstawiy rol i zadania
reportera przekazujcego relacje bezporednio zmiejsca zdarzenia, podkreliy rol
rzecznika prasowego zdarzenia, zwrciy uwag naaspekt dziennikarstwa obywatelskiego ijego powszechnoci wInternecie. Znaczca cz artykuu jest analiz
zarzdzania informacj wsytuacji kryzysowej przez podmioty, ktrych reagowanie
nakryzys reguluje ustawa. Autorki zwracaj uwag nabrak zainteresowania ikorzystania zprocedur komunikowania si przez podmioty odpowiedzialne za reagowanie wsytuacjach kryzysowych.
Zarzdzanie informacj jest pojciem nierozerwalnie zwizanym z sytuacj kryzysow

i kryzysem. W procesie zarzdzania sytuacjami o charakterze kryzysowym jest jednym
znajbardziej istotnych jego elementw. Niezalenie odcharakteru zdarzenia ijego przyczyny potrzeba generowania informacji, ich wymiany idystrybucji towarzyszy tym procesom
wsposb stay.
Zarzdzanie informacj wsytuacjach kryzysowych jest najbardziej wymagajc form
dziaa wzarzdzaniu polityk informacyjn, zwaszcza wkontekcie wsppracy zmediami, ktre ksztatuj opini publiczn, przedstawiajc jej obrobiony fragment rzeczywistoci. Wane jest wic wskazanie praw rzdzcych wsytuacji kryzysowej, pokazanie sposobw optymalnego wykorzystania informacji, komentarzy, a przede wszystkim sposobu
konstruktywnej wsppracy majcej nacelu zaspokojenie potrzeb zarzdzajcych iodpowiedzialnych za realizacj zada zwizanych zreagowaniem oraz dziennikarzy, ktrzy d
doprzekazania szybkiej informacji ozdarzeniu. Interesy trzech stron nie powinny jednak
przesania ochrony osb, ktre bezporednio zostay dotknite tragedi.
Analiza przepywu informacji medialnych naprzykadzie poaru wKamieniu Pomorskim pozwoli nawskazanie bdw iniedocigni wynikajcych zbraku weryfikacji danych, chaosu informacyjnego, sprzecznych wypowiedzi przedstawicieli sub ratunkowych
iinstytucji, braku dziaa rzecznikw prasowych oraz mamy nadziej stanie si zalkiem dowprowadzenia worganach zajmujcych si reagowaniem nazdarzenia oskali kryzysu tzw. dobrych praktyk wzakresie wsppracy zmediami.
330
Sytuacja kryzysowa wujciu prawnym

Definicja sytuacji kryzysowej zawarta jest wustawie zdnia 26 kwietnia 2007r. ozarzdzaniu kryzysowym1. Zgodnie zart. 3 ust. 1, sytuacj kryzysow jest sytuacja wpywajca negatywnie napoziom bezpieczestwa ludzi, mienia wznacznych rozmiarach lub rodowiska,
wywoujca znaczne ograniczenia wdziaaniu waciwych organw administracji publicznej zewzgldu nanieadekwatno posiadanych si irodkw2.
Definicja sytuacji kryzysowej jest niezwykle istotna, gdy zgodnie zart. 2 cytowanej
ustawy celem zarzdzania kryzysowego jest zapobieganie takim sytuacjom oraz przejmowanie nad nimi kontroli wdrodze zaplanowanych dziaa, atake usuwanie ich skutkw
oraz odtwarzanie zasobw iinfrastruktury krytycznej.
R. Grocki precyzuje kryteria, ktrych koniunkcja okrela moment przejcia zestandardowych procedur operacyjnych, czyli znormalnego trybu pracy dotrybu wsytuacji kryzysowej. Wedug niego dokryteriw, ktre warunkuj sytuacj kryzysow, nale:
wystpienie strat (ludzkich, ekonomicznych),
zagroenie bezpieczestwa dla pozostaej ludnoci,
czas trwania wydarzenia,
znaczny obszar, naktrym wystpuje sytuacja kryzysowa,
brak moliwoci reagowania rodkami wasnymi,
nago,
niskie prawdopodobiestwo wystpienia3.
Jak podkrela autor, dla kadego zpowyszych kryteriw konieczne jest okrelenie wartoci progowych, ktre musz wystpi cznie, aby mona byo mwi osytuacji kryzysowej.
Sytuacja kryzysowa wujciu public relations

Praktycy, specjalici imenederowie zajmujcy si zarzdzaniem informacj wkryzysie definiuj sytuacj kryzysow rozmaicie4, jednak napotrzeby niniejszej pracy sytuacj kryzysow nazywa bdziemy sytuacj, ktra jest naga iniespodziewana, niemoliwa doopanowania podstawowymi idostpnymi rodkami oraz powodujca szeroko rozumian strat,
1
2
Ustawa zdnia 26 kwietnia 2007r. ozarzdzaniu kryzysowym, Dz.U. z2007r., Nr 89, poz. 590 zezm.
W sytuacjach szczeglnych zagroe, jeeli zwyke rodki konstytucyjne s niewystarczajce, moe zosta
wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjtkowy lub stan klski ywioowej.
R. Grocki, Plan zarzdzania kryzysowego metodyka iszablon, [w:] Nowe zarzdzanie kryzysowe wpraktyce.
Gotowe procedury, plany reagowania, schematy organizacyjne wedug nowych przepisw, (pod red.) J. Bagiski,
Pozna 2009, s.4.
Zobacz szerzej: G. Gierszewska, Strategie kryzysowe wwarunkach globalizacji, [w:] Praktyka zarzdzania kryzysem wprzedsibiorstwie, red. B. Kozyra, A. Zeek, Szczecin 2002, s.15; D. Tworzydo, Wykorzystanie macierzy celw wizerunkowych wprognozowaniu izapobieganiu sytuacjom kryzysowym, [w:] Zarzdzanie kryzysowe wPolsce, red. M. Jaboski, L. Smolak, Akademia Humanistyczna imienia Aleksandra Gieysztora, Putusk 2007, s.371; A. Kadragic, P. Czarnowski, Public relations praktyka dziaania, Business Press, Warszawa 1996, s.31; K. Kmiotek, D. Lewicka, Sposoby zapobiegania skutkom kryzysw wdziaalnoci biznesowej,
DEBIUTY NAUKOWE
331
ktra wkonsekwencji doprowadza doograniczonej zdolno funkcjonowania instytucji lub

organizacji.
Wobszarze public relations, kryzysowe sytuacje totakie, ktre:
snage inieoczekiwane,
snaglce zpunktu widzenia zajcia stanowiska przez organizacj,
snatychmiast dostrzegane nazewntrz organizacji,
bezporednio dotycz danej organizacji,
wymuszaj podjcie decyzji przez osoby zarzdzajce organizacj,
dotycz kierownictwa czy wacicieli organizacji5.
Zarzdzanie informacj wkryzysie

Trzonem sytuacji kryzysowej jest potencjalne lub faktyczne poniesienie jakiej straty: finansowej, materialnej, ludzkiej. Szczeglnie trudny przebieg maj wydarzenia, ktre
szwizane zzagroeniem zdrowia lub ycia ludzkiego. Jak podkrela W. Rydzak, uwraliwienie napotencjalne, nawet najmniejsze prawdopodobne zagroenie oraz dokadna analiza stron zaangaowanych wsytuacj kryzysow powinny by standardem wplanowaniu
strategii komunikowania si zotoczeniem6. Dlaczego? Poniewa kryzysowe public relations
jest realizowane tak dugo, anastpi publiczna jego rehabilitacja. Pofazie przywrcenia
sytuacji sprzed wystpienia kryzysu, kryzysowe PR przechodzi w strategiczne public relations.
wiadomo treci Prawa Murphiego: Wszystko, comoe si pj le napewno pjdzie jest niezwykle istotna, poniewa wtrakcie trwania kryzysu kluczow rol odgrywa zarzdzanie informacj, ktra musi by:
pewna codotreci,
dostarczona naczas,
zgodna zprzygotowanym wczeniej scenariuszem dziaania,
dostarczona dowszystkich, ktrzy jej potrzebuj (ktrzy nani czekaj).
Informacja wsytuacji kryzysowej ma znaczenie krytyczne jest podana. Szybko
przekazu moe zminimalizowa skutki wystpienia sytuacji kryzysowej. Skutecznie dostarczona informacja powoduje uruchomienie planw cigoci dziaania, poprzez komunikacj zewntrzn dbamy owizerunek firmy, informujc wszystkich zainteresowanych unikamy niedomwie ipogbienia sytuacji ju wystarczajco dla nas niekorzystnej.
5
6
[w:] Kryzysy, katastrofy, kataklizmy. W kontekcie narastania zagroe, red. Popioek i A. Baka, Pozna 2007, s.284; A. Murdoch, Komunikowanie wkryzysie jak ratowa wizerunek firmy, Warszawa 2003;
M. Kaczmarek-liwinska, Internet Public Relations wzarzdzaniu sytuacj kryzysow przedsibiorstwa, artyku opublikowany w: Systemy wspomagania organizacji SWO2003, Akademia Ekonomiczna wKatowicach,
Wrocaw 2003, http://www.proto.pl/PR/Pdf/Internet_Public_Relations_w_zarzadzaniu.pdf, stan na dzie
07.08.2009r.
K. Wjcik, Public Relations, czyli jak zjedna otoczenie itworzy dobr opini, Midzyborw 1992, s.49.
Ibidem, s.178.
332
Niezmiernie wana jest uaktualniona lista adresowa uwzgldniajca to, dokogo dana
informacja powinna dotrze. Aktualizacja takiej listy powinna by dokonywana systematycznie, podobnie jak aktualizacja informacji zawartych wplanie zarzdzania wkryzysie.
Szczeglnie wane jest topozmianach organizacyjnych ipersonalnych wstrukturach organw zarzdzania kryzysowego. Jak mawia James Baldwin: Nie wszystko, zczym przyjdzie ci
si zmierzy, moe zosta zmienione; ale niczego nie zmienisz, dopki si ztym nie zmierzysz.
Dlatego te, tak wany jest skuteczny system zarzdzania informacj, jako kluczowy element planu zarzdzania kryzysem.
Sposb reakcji nasytuacj kryzysow decyduje otym, jak dana instytucja czy organizacja bdzie postrzegana przez media, atym samym przez opini publiczn. Drug wan zasad wchwili wystpienia kryzysu jest uwiadomienie sobie, ekrytyczna jest pierwsza reakcja, pierwszy kontakt zmediami. Dlaczego? Jak podkrela Robert C. Handler, kady pracownik, ktry moe potencjalnie by wypytywany przez media, powinien otrzyma
podstawowe szkolenie zzakresu wiedzy, umiejtnoci ikompetencji udzielania odpowiedzi mediom7. Kady znich moe sta si bowiem potencjalnym rzecznikiem instytucji
w trakcie trwania kryzysu. Jak nie odpowiada na pytania mediw i jak dyplomatycznie
odsya wszystkich pytajcych do rzecznika prasowego, to podstawowy kurs przetrwania, ktry powinny przej ci, ktrzy zewzgldu naswoj funkcj spotykaj si zmediami wczasie kryzysu.
Z jakimi trudnociami musz si zmierzy osoby komunikujce za porednictwem
mass mediw wsytuacji kryzysowej? Nale donich m.in.:
duy stres,
awarie systemw komunikacyjnych,
presja iograniczenia czasowe,
lk,
agresywne dania informacji iinterpretacje wysuwane przez media.
Dlatego wanie wan rol odrywa strategiczne planowanie, przewidywanie iprzygotowanie si nawyzwania komunikacyjne iumiejtne zarzdzanie informacj wsytuacjach
kryzysowych.
Do znanych praktyk stosowanych przez mass media naley zatrzymywanie przez
dziennikarzy losowych pracownikw iprzeprowadzanie znimi wywiadu poto, aby zdoby fragment wypowiedzi. To, cozostanie bd nie zostanie im powiedziane, wypywa bezporednio nato, jak kompleksowo zostanie potraktowana przez odbiorc mediw umiejtno poradzenia sobie zsytuacj kryzysow, atowkonsekwencji wpywa nareputacj danej instytucji (przedsibiorstwa).
Doinformacji, ktrych oczekuj mass media (atym samym spoeczestwo) wtrakcie
kryzysu, nale:
szczegowe dane,
chronologia zdarze,
Robert C. Handler, Strategiczna komunikacja kryzysowa kadra menaderska imedia, rdo: http://www.
epr.pl/strategiczna-komunikacja-kryzysowa-kadra-menadzerska-i-media,pr-w-kryzysie,508,1.html.
DEBIUTY NAUKOWE
333
informacja o obowizujcych zasadach lub procedurach ograniczania skutkw

kryzysu, reakcji nasytuacj kryzysow ikrokach podjtych wcelu zbadania ijego
rozwizania, naprawy oraz przywrcenia sytuacji przed zaistnieniem kryzysu.
Do typowych bdw popenianych przez osoby odpowiedzialne za kontakty z mass

mediami nale:
nieposiadanie planu przesyania informacji w razie wystpienia sytuacji kryzysowej,
nieprzestrzeganie planu przesyania informacji,
cakowity brak komunikacji unikanie odpowiedzi lub milczenie.
Dla kadego specjalisty public relations strategia postpowania w sytuacji zagroenia
ycia ludzkiego opiera si naprostej wytycznej: Podstawowym obowizkiem firmy iadministracji jest zapewnienie wszystkim obywatelom penej iwyczerpujcej informacji, jak zachowa si wtej sytuacji8.
W cigu ostatnich kilku lat, w chwilach kryzysw najgorszym i czsto popenianym
bdem jest brak szybkiej irzetelnej informacji zestrony organw iinstytucji pastwowych,
co czsto skania media do podawania plotek i spekulacji zamiast sprawdzonych faktw.
Ma toistotne znaczenie dla aktywnej polityki informacyjnej, szybkiego iregularnego przekazywania komunikatw, tak by godne informacji rodki przekazu nie mogy ywi si
plotk lub rozpowszechnia nawet mimowolnie spekulacji iprzekama. Brak skutecznej komunikacji lub przekazanie niewaciwego komunikatu moe spotgowa kryzys. Nieprzygotowanie dowaciwego sposobu komunikowania moe stanowi poywk dla plotek, wywoa lk ipanik, wwyniku czego moe nastpi eskalacja zaistniaej sytuacji, ktra wywoa dalsze nieprzewidziane skutki.
Kluczem doskutecznej komunikacji kryzysowej jest kombinacja mwienia waciwych
rzeczy wodpowiedni sposb. Reakcja napytanie zadane przez dziennikarza lub nasam
sytuacj musi sprawia, enadawca komunikatu bdzie wiarygodny, opanowany, elokwentny, profesjonalny iprzekonany otym, cokomunikuje. Przede wszystkim musi by jednak
wiarygodny natyle, aby uczestnicy sytuacji kryzysowej ipotencjalny odbiorca komunikatu mu zaufali.
Kto ijak powinien zarzdza informacj wsytuacji kryzysowej?

Kto wedug ekspertw PR powinien zarzdza informacj wkryzysie? Widealnej sytuacji
jest to osoba, ktra zajmuje si komunikacj zarwno wewntrzn, jak i zewntrzn instytucji dba o waciwe relacje z jej otoczeniem, klientami, a take rodkami masowego przekazu, nacodzie zabiega odobre relacje zmediami, ktra jest jednoczenie czonkiem sztabu antykryzysowego. Jeeli natomiast instytucja nie posiada wasnego rzecznika
prasowego i dziau kontaktw z mediami, konieczne jest zatrudnienie zewntrznej firmy
8
W. Rydzak, Cor Hydra, tylko czy ajedna?, Kuchnia PR, grudzie 2006, s.44.
334
lub specjalisty PR. Wwczas cise kierownictwo deleguje jedn osob ze swojego grona
dowsppracy ztak osob9.
Komunikacja wkryzysie musi by prowadzona przez fachowcw inie mona sprowadza jej tylko dokontaktw zmediami, ale zcaym otoczeniem, wktrym dana instytucja
si znajduje. Powanym bdem osb odpowiedzialnych za zarzdzanie informacj wsytuacji kryzysowej jest rozpoczynanie walki znim wmomencie jego upublicznienia itraktowanie mass mediw jako wroga, ktry tylko czyha naniepowodzenia. Jedynie dziaania
proaktywne ipoprawne swstanie poprawi nadszarpnity wizerunek firmy. Operatywne wspdziaanie zotoczeniem, udostpnianie informacji wmiar rozwoju wydarze poprzez wszelkiego rodzaju owiadczenia czy komunikaty informacyjne su wyjciu zpatowej sytuacji.
Zorganizowanie konferencji prasowej jest jedn z wielu metod przekazania informacji za porednictwem mass mediw w sytuacji kryzysowej. Dowiadczenie wielu praktykw komunikacji kryzysowej wskazuje, ekonferencje organizuje si tak szybko, jak jest
tomoliwe. Jednak szybko nie zawsze oznacza odrazu10.
Wsytuacjach kryzysowych przeprowadzenie konferencji jest duym wyzwaniem. Jednak jej organizacja, zwaszcza wsytuacjach trudnych, pozwala przej inicjatyw informacyjn ista si dla mediw wiarygodnym igwnym rdem informacji dotyczcym kryzysu. Dziennikarze wychodzcy zkonferencji prasowej powinni wiedzie jaki jest cel, ustalone dziaania priorytetowe iprzekaz, wynikajcy zkomunikatw przedstawionych przez
instytucj, ktra znalaza si wsytuacji kryzysowej.
Rzecznik prasowy sytuacji kryzysowej

Moment wystpienia sytuacji kryzysowej toczas, wktrym dysponujemy niepenymi danymi. Czsto nie wiemy, czy dana sytuacja nastpia naskutek ludzkiego bdu, awarii maszyny lub urzdze, czy te jest efektem czynnikw zewntrznych, naktre nie mamy wpywu. Wmomencie ujawnienia si kryzysu, wedug bada F. Seitela, mona dostrzec siedem
charakterystycznych sygnaw11:
1) zaskoczenie,
2) niepena informacja,
3) eskalacja zdarze,
4) utrata kontroli,
5) wnikliwe obserwowanie instytucji przez otoczenie,
6) mentalno osaczonego,
7) panika.
10
11
M. Rygiel, Zarzdzanie informacj w kryzysie, rdo: http://www.epr.pl/zarzadzanie-informacja-w-kryzysie,pr-w-kryzysie,440,1.html

W. Rydzak, op. cit., s.45.
F. Seitel, Public relations wpraktyce, Wyd. Felberg Sja, Warszawa 2003, s.229-230.
DEBIUTY NAUKOWE
335
Osoby odpowiedzialne za public realations lub bdce rzecznikami prasowymi ozaistniaej sytuacji kryzysowej dowiaduj si zprzekazu mass mediw. Wydarzenia, wpocztkowym etapie wystpienia sytuacji kryzysowej dziej si zatem niezalenie. Szum informacyjny utrudnia ustalenie rzeczywistego przebiegu zdarze irozmiaru samego kryzysu.
Wkonsekwencji kryzys pogbia si, zwaszcza gdy plotki czy niesprawdzone informacje
wymykaj si spod kontroli. Rzecznik, jak ju zsamej definicji wynika, jest osob reprezentujc czyje interesy, wypowiada si wczyim imieniu, ma obowizek uwiadamiania spoeczestwa danego kraju, regionu czy danej grupy spoecznej owydarzeniach isytuacjach,
ktre nastpiy. Sztuka przepywu oraz przekazu informacji, jak posuguje si reprezentant
urzdu, botak te moemy nazywa rzecznika prasowego, ma za zadanie dotrze doodbiorcy wsposb najbardziej zrozumiay. Przekaz informacji nie powinien wzbudza jakichkolwiek podejrze codoich autentycznoci12. Odrzecznika zaley, czy dany urzd zostanie
przedstawiony wpozytywnym wietle.
Rzecznik prasowy wsytuacji kryzysowej powinien:
rozezna si wistniejcej sytuacji, czyli dowiedzie si, cosi stao idlaczego;
porozmawia zprzeoonymi, aby zatwierdzili informacje, ktre maj zosta przekazane do mediw pierwszy komunikat powinien by przekazany najpniej
wcigu godziny odczasu, kiedy media dowiedziay si osytuacji kryzysowej;
zorganizowa konferencj prasow w celu poinformowania mediw o danym
zajciu;
nakonferencji przedstawi rzetelne isprawdzone informacje, aby nie powstaway
niepotrzebne inieprawdziwe plotki;
stale obserwowa sytuacje idziaania sub ratunkowych, aby nabieco mc informowa media opostpach ratownikw iinnych sub pomocniczych;
pozakoczeniu sytuacji kryzysowej przedstawi mediom raport zuwzgldnieniem
przyczyn danego zdarzenia, atake raport dla przeoonych natemat swojej pracy
wtym czasie iprac ratunkowych;
obserwowa artykuy wprasie oraz reportae radiowe itelewizyjne wcelu sprawdzenia, czy podawane informacje szgodne ztym, coprzekazywa;
zapozna przeoonych z opini spoeczestwa po zakoczeniu dziaa kryzysowych, aby mogli zanalizowa swoje zachowanie ipoprawi niektre dziaania13.
Dobry rzecznik wprzypadku sytuacji kryzysowej powinien pokaza skuteczno dziaa danej instytucji.
Niestety wspczesne wady rzecznikw, zwaszcza w instytucjach penicych funkcj
suby publicznej, pozostaj niezmienne zamiast ksztatowa iwyjania polityk swojej
instytucji, blokuj dostp doinformacji. Zamiast uatwia kontakt zeswoimi zwierzchnikami, broni ich przed dziennikarzami jak przed zaraz. Dla rzecznika, araczej antyrzecznika dziennikarz jest petentem, przeszkadzajcym izagraajcym dobremu imieniu instytucji, ktr rzecznik reprezentuje. Tymczasem nie mona zapomina, efunkcja rzecznika
12
13
A. Naguszewska, Rola rzecznika prasowego w administracji rzdowej i samorzdowej, [w:] Public realtions
Materiay zII Kongresu PR, (pod red.) Dariusza Tworzydo, Centrum Konferencyjne Wyszej Szkoy Informatyki iZarzdzania zsiedzib wRzeszowie, Rzeszw 2003, s.127.
Ibidem, s.135.
336
tworzona jest nie tylko poto, by podawa suche fakty, lecz rwnie aby nadawa im kierunek lub odpowiednio interpretowa. Jego zadaniem jest ksztatowanie informacji i przekazywanie jej zokrelonego punktu widzenia14. Naley pamita ogwnej zasadzie wsytuacji kryzysowej: rzecznik jest tylko jeden idla wszystkich wsplny, tak jak kryzys. Jeeli przebieg sytuacji kryzysowej relacjonowany jest przez wszystkie media wjednakowy sposb inapodstawie oficjalnego stanowiska oraz komentarza, toobraz sytuacji nie jest tak
drastyczny. Emocje spoeczne czsto przez tosobnione15.
Kryzys wInternecie
Biorc pod uwag mnogo kanaw, zktrych korzysta uytkownik Internetu, atwo doj
downiosku, ebrak opracowanego isprawdzonego wpraktyce planu zarzdzania kryzysem wsieci moe doprowadzi nie tylko doprzewlekego kryzysu, ale przede wszystkim
doutraty wiarygodnoci podmiotw iinstytucji publicznych, zobowizanych dopodjcia
dziaa wsytuacjach kryzysowych.
Strategie obecnoci ikomunikacji wsieci toniestety wci wyjtek, ktrego staraj si
nie dostrzega specjalici od PR. Nie doceniaj siy systemu wczesnego ostrzegania, ktre pojawiaj si natzw. portalach spoecznociowych, gdzie dominuje dziennikarstwo obywatelskie16. Towanie dziki nim ludzie zulicy zyskali niespotykan wczeniej si gosu
imoliwo wpynicia nareputacj suby lub instytucji. Wirtualna rzeczywisto staje si
miejscem spoecznej misji, rozwiniciem idei interaktywnoci, wktrej sam obywatel staje
si (wzalenoci odpotrzeby) dziennikarzem.
Musimy jednak pamita, e czasami nie ma moliwoci zapanowania nad informacj ozdarzeniu, poniewa zanim media otrzymaj oficjalne stanowisko instytucji (lub jej
rzecznika prasowego), informacja ju znajduje si wsieci. Promowana idea dziennikarstwa
obywatelskiego sprawia, epublikowana wInternecie informacja jest czsto niesprawdzona, stronnicza isubiektywna. Jednym ztakich miejsc, wktrym ukazuj si informacje bez
cenzury, a ich autorami s przypadkowi przechodnie, jest portal www.alert24.pl, ktrego
motto brzmi: S wydarzenia, przy ktrych nie ma reporterw. S fakty, ktrych nie znaj
dziennikarze. To wanie o nich chcemy si dowiedzie dziki Tobie. I opublikowa je [].
Czekamy naTwojego newsa17.
14
15
16
17
W. K. Szalkiewicz, Komunikacja wsytuacji kryzysowej,www.piar.pl.

A. Stahl, Zarzdzanie sytuacj kryzysow, Materiay Szkoleniowe Technische Akademie Wuppertall.
Dziennikarstwo obywatelskie jego podstawowym zadaniem jest dostarczenie odbiorcom informacji, dziki ktry bd oni mogli funkcjonowa jako penoprawni czonkowie spoeczestwa demokratycznego iinformacyjnego M. Staniewicz, Dziennikarstwo on-line, [w:] Dziennikarstwo iwiat mediw, pod. red. Z. Bauera,
E. Chudziskiego, Krakw 2008, s.440.
rdo: http://www.alert24.pl/alert24/0,87096.html.
DEBIUTY NAUKOWE
337
Rola reportera/dziennikarza (prawa iobowizki)

wsytuacji kryzysowej
Dosytuacji kryzysowych, nieprzewidzianych idrastycznych wydarze, bardzo rzadko dochodzi w obecnoci dziennikarza. Podstawowym obowizkiem reportera jest zatem by/
dotrze namiejsce wydarzenia najszybciej, jak totylko moliwe. Jeli nawet nie widzia samego zdarzenia, tylko jego stuki, toitak wie znaczniej wicej imoe je opisa znacznie lepiej ni ten, ktry bdzie mia informacje wycznie zdrugiej rki18. Nawet jeeli jego obecno namiejscu nie przyniesie nowych informacji, touatwi mu toprzekazanie atmosfery miejsca, w ktrym wydarzya si sytuacja kryzysowa. Na miejscu dramatycznych wydarze dziennikarz jest na og niepodan lub zaledwie tolerowan osob, ktra rzadko dopuszczana jest dopilnie strzeonych informacji19. Dowiadczony reporter nie napisze
odrazu, cosi stao, tylko opisuje, cowidzi isyszy. Oczywicie pod warunkiem, ebdzie
mg uczestniczy wopisywanym wydarzeniu jak aktywny odbiorca informacji przekazywanych przez osoby wyznaczone dokontaktu zmass mediami. Reporter musi bowiem by
natyle blisko wydarzenia, aby mie potwierdzenie tego, comwi rzecznik prasowy uwiarygodnienie rda informacji. Obecno dziennikarza namiejscu zdarzenia sytuacji kryzysowej nie musi by zem koniecznym. Jego obecno sprawia, ema onmoliwo opisywania rzeczywistoci, ktrej dowiadcza, lub chociaby opisze przez pryzmat zachowania
uczestnikw wydarzenia. Obserwujc, ma doczynienia zpewnym zbiorem dowiadcze.
Naley pamita, erzadko ktra redakcja ma opracowany plan nawypadek wystpienia sytuacji kryzysowej, np. katastrofy kolejowej, budowlanej czy wielkiego poaru. aden
zreporterw/dziennikarzy nie ma stuprocentowego dowiadczenia iumiejtnoci wsppracy jednoczenie zwszystkimi subami mundurowymi (policja, stra poarna, wojsko),
sub zdrowia iwadzami lokalnymi. Jeeli ju co si zdarzy, dziennikarz nie ma czasu
nazastanowienie si, kto ma kontakty potrzebne dozdobycia nazwisk osb dotknitych katastrof budowlan, czy kto jest odpowiedzialny wmiecie za utrzymanie waw przeciwpowodziowych20. Towanie rzecznik prasowy danej sytuacji kryzysowej powinien by informatorem/rdem informacji lub osob kierujc dozdobycia jak najbardziej rzetelnej21,
obiektywnej iprawdziwej informacji. Jeeli tak si nie stanie, reporter poszuka zamiennika, ktrego informacje bd zlepkiem subiektywnych odczu, te za spowoduj, eodbiorca dostanie nierzeczowy obraz sytuacji.
18
19
20
21
A. Magdo, Reporter namiejscu zdarzenia, [w:] Reporter ijego warsztat, Krakw 2000, s.48.
Ibidem, s.51.
Ibidem, s.39.
Rzetelno toprzedstawienie wszystkich istotnych kwestii wyaniajcych si wsprawie, stworzenie syntetycznego ibezstronnego obrazu przedstawianego zdarzenia art. 12, par 1 ustawy z26 stycznia 1984r., Prawo
prasowe, Dz.U. Nr 5, poz. 24 zpniejszymi zmianami.
338
Znaczenie informacji wcrisis management

Odmomentu zaistnienia sytuacji kryzysowych szczeglne znaczenie wreagowaniu nanie
ma przebieg procesw informacyjnych i decyzyjnych. Std te istotne jest gromadzenie w poszczeglnych orodkach decyzyjnych waciwych informacji, a take zapewnienie moliwoci ich zbierania w czasie wystpowania sytuacji oraz posiadanie zdolnoci
doefektywnego ich przetwarzania.
Samo pozyskiwanie informacji i zarzdzanie ni w sytuacjach kryzysowych nie jest
procesem atwym, ale niezbdnym. Kady podmiot, ktry ustawowo odpowiedzialny jest
za reagowanie wsytuacji wystpienia zagroenia kryzysu, powinien mie wasny system
informacyjny, procedur zarzdzania informacj wsytuacji kryzysowej. Rzecznik danej sytuacji kryzysowej powinien organizowa, nadzorowa i kreowa potencja informacyjny
systemu (si) reagowania kryzysowego, ktry zosta uyty doprzywrcenia stanu przed jej
wystpieniem.
Dla potrzeb zarzdzania informacj wsytuacji kryzysowej doinformacji, ktre powinien posiada rzecznik, naley zaliczy:
informacje o zadaniach, decyzjach, wskazwkach i wytycznych wydanych przez
naczelne kierownictwo;
informacje wyjciowe dla organw nadrzdnych i instytucji wspdziaajcych
(analizy, sprawozdania, raporty, wykazy);
meldunki odjednostek sub (takich jak: policja, stra poarna, suba zdrowia)
zaangaowanych wproces reagowania kryzysowego nadan sytuacj kryzysow.
Doinformacji, ktre powinien przekazywa rzecznik lub sztab kryzysowy danej sytuacji, nale:
1) informacje ozblianiu si lub stwierdzeniu faktu, zaistnienia naokrelonym terenie niebezpieczestwa zagraajcemu zdrowiu iyciu ludzi;
2) okrelenie miejsca, rodzaju, skali i skutkw zaistnienia zagroe oraz oznaczenie
stref niebezpiecznych;
3) ostrzeganie ialarmowanie ludnoci cywilnej ozbliajcym si niebezpieczestwie
oraz informowanie o zalecanych zasadach postpowania obywateli w okrelonej
sytuacji22.
Przekazywanie powyszych informacji odbywa si za pomoc dostpnych rodkw
cznoci, atake za pomoc rodkw masowego przekazu. Zanim tojednak nastpi, naley podzieli wspdziaania rzecznika prasowego zerodkami masowego przekazu wczasie
sytuacji kryzysowej naetapy:
1) w pierwszej kolejnoci rzecznik prasowy powinien jak najszybciej dokona oceny sytuacji. Naley zebra informacje zwiarygodnego rda (odnajbardziej kompetentnych osb), odpowiadajc na pytania: kto, co, gdzie, kiedy, dlaczego, jak
icodalej;
22
Opracowanie wasne napodstawie: R. Bielawski, Praca studyjna, Znaczenie informacji wzarzdzaniu kryzysowym, Warszawa 2004, s.19.
DEBIUTY NAUKOWE
339
2) naley zorientowa si, jakie informacje ju dotary idojakich mediw. Zawsze naley pamita, epodstaw dziaania musi by bezpieczestwo ludnoci, anastpnie ich mienia;
3) posiadajc odpowiedzi na powysze pytania, jak najszybciej naley opracowa
wasny komunikat o sytuacji, przekaza go mediom i wasnym wsppracownikom oraz powiadomi oterminie kolejnego komunikatu. Ju naetapie pocztkowym informacje powinny by wmiar moliwoci dokadne, okrelajce przyczyny
iskutki zaistniaego kryzysu, oraz dziaania podjte przez odpowiednie suby. Naley przyj, emedia zawsze znajd interesujce je informacje, dlatego lepiej, jeli
umoliwi si im dostp dowiarygodnego rda;
4) podajc informacj, naley opiera si tylko na faktach. Nie wolno spekulowa
i dokonywa przedwczesnej interpretacji. Jeli nie jest znana odpowied na dane
pytanie, naley j znale i przekaza przy najbliszej okazji. Nie naley uywa
zwrotu bez komentarza, poniewa moe tozosta odebrane jako brak kompetencji iukrywanie informacji;
5) rzecznik prasowy wypowiada si wimieniu wadz. Powiadamiajc ozaistniaej sytuacji kryzysowej, powinien zachowa spokj iopanowanie. Pozwoli tonaprzekazanie komunikatu, ewadze panuj nad sytuacj inie ma powodu dopaniki. Naley pamita, eodpowiadajc napytania dziennikarzy, przekazuje si informacje
ludnoci;
6) zawsze trzeba dementowa wiadomoci nieprawdziwe lub bdne, aby nie zostay
le zinterpretowane iprzekazywane dalej;
7) komunikaty powinny by proste iatwe dozrozumienia;
8) zota zasada mwica, eliczy si pierwsze wraenie, przybiera nawartoci podczas sytuacji kryzysowej. Szczero, otwarto i zaangaowanie s zawsze dobrze
odbierane zarwno przez media, jak ispoeczestwo;
9) kiedy pojawiaj si zastrzeenia, co do dziaania rodkw masowego przekazu
wtrakcie sytuacji kryzysowej, komentowanie ich iomwienie wsppracy powinno si zostawi naczas, gdy sytuacja si unormuje.
Ostatnia zasada nawizuje dowczeniej omawianych kwestii: zawsze trzeba sprawdzi,
ile informacji mona lub naley ujawni23.
Zpunktu widzenia zarzdzania informacj wsytuacji kryzysowej istotn rol odgrywaj suby dyurne, ktrych zadaniem jest gromadzenie informacji dotyczcych stanu bezpieczestwa, a take wystpienia zagroe. Informacja ze sub dyurnych powinna trafi do sztabu kryzysowego, ktry tworz szefowie sub zaangaowanych w reagowanie
nadan sytuacj, gdzie odbywa si wybr wariantu dziaania oraz podejmuje decyzje otreci informacji isposobie informowania spoeczestwa odanym wydarzeniu.
Zanim jednak zostan podjte decyzje zwizane zwyborem wariantu, zbir informacji, ktre posiada sztab kryzysowy sytuacji, musi by przekazany dolokalnego zespou lub
centrum zarzdzania kryzysowego wcelu konsultacji, analizy isyntezy zebranych danych.
23
D. Smolny, Wsppraca organw administracji publicznej zerodkami masowego przekazu wsystemie bezpieczestwa wewntrznego pastwa, [w:] Wsppraca sub porzdku publicznego zadministracj rzdow isamorzdow, red. A. Osierda iB. Winiewski, Bielsko-Biaa 2008, s.100 i101.
340
Wzalenoci odzasigu iewentualnych skutkw zaistniaej sytuacji kryzysowej, wprzypadkach, wktrych przerasta ona moliwoci opanowania siami irodkami podlegymi
wojewodzie, szef wadzy wykonawczej zwraca si opomoc dowyszego szczebla. Sztab kryzysowy wojewody przekazuje informacje ozagroeniu poprzez Rzdowe Centrum Bezpieczestwa doRzdowego Zespou Zarzdzania Kryzysowego oraz innych organw wspdziaajcych iwsppracujcych wlikwidacji skutkw kryzysu. Dozada RCB naley bowiem przede wszystkim opracowywanie optymalnych rozwiza pojawiajcych si sytuacji
kryzysowych, atake koordynowanie przepywu informacji ozagroeniach.
Waciwie zorganizowany obieg przepywu informacji jest kluczem dopodejmowania
decyzji wzarzdzaniu kryzysowym. Kady system informowania wsytuacji kryzysowej powinien spenia okrelone warunki, amianowicie powinien by:
aktualny,
relatywny bez zbdnych danych,
kompletny,
przyswajalny czytelny iprosty wtreci,
wiarygodny.
Pytanie, nad ktrym naley si zastanowi brzmi: czy podmioty, ktrych obowizek reagowania w sytuacjach kryzysowych regulowany jest ustawowo, w ogle maj procedury
zarzdzania informacj? Niestety wwielu wypadkach jest toproces przypadkowego iintuicyjnego zarzdzania informacj. Jeden zratownikw uczestniczcych wakcji ratunkowej
pozawaleniu si w2006r. hali wystawowej wKatowicach24 usysza odswojego przeoonego: Teraz ty bdziesz rzecznikiem, apniej zobaczymy, czy si nadajesz
Case study poar wKamieniu Pomorskim

(opis sytuacji napodstawie artykuw opublikowanych naportalu wp.pl)
Podane informacje celowo nie spoprzedzone opisem zdarzenia.
Tytu: Dramat w Kamieniu Pomorskim, w poarze zgino 21 osb
13 kwietnia godz. 03:10
24
Informacje:
weryfikacja ofiar doliczby 21 wczeniej stra poarna mwia o22,
20 osb przebywa wszpitalach,
prezydent ogasza aob narodowa odpnocy zponiedziaku nawtorek,
namiejscu tragedii s: Donald Tusk iLech Kaczyski,
burmistrz Kamienia Pomorskiego Bronisaw Karpiski powoa sztab kryzysowy,
powoano orodek interwencji kryzysowej wHotelu eglarskim, wktrym przyjmowane sdary rzeczowe iywno dla poszkodowanych,
28 stycznia 2006r. wKatowicach zawali si dach hali Midzynarodowych Targw Katowickich. Wwyniku
katastrofy budowlanej zgino 65 osb, aponad 170 zostao rannych.
DEBIUTY NAUKOWE
341
uruchomiono numer konta dla poszkodowanych wpoarze informacja nastronie internetowej urzdu miasta,
prokuratura rejonowa zabezpieczya isporzdzia dokumentacj cia oraz budynku,
msza wita wintencji ofiar poaru iich bliskich odbdzie si wkamieskiej katedrze.
Wypowiedzi:
drTadeusz Sokala, szpital w. Wojciecha wSzczecinie ostanie 8-miesicznego dziecka: 12% poparze ciaa, rokowania sdobre,
Alicja ledziona, biuro prasowe komendy policji informacja ozapewnieniu pomocy
psychologicznej dla poszkodowanych wpoarze,
Jarosaw Przewony, prokurator rejonowy zKamienia Pomorskiego szczegowa analiza zostanie wykonana dopiero wmomencie zakoczenia prac przez straakw,
ks. Sawomir Zyga, rzecznik kurii szczecisko-kamieskiej zewzgldu nakatastrof
zostanie zmieniony charakter mszy witej,
Pawe Gra, rzecznik rzdu priorytetem jest pomoc dla ludzi, ktrych zostali dotknici nieszczciem.
Tytu: Ludzie wyskakiwali z budynku w poncych ubraniach
Informacje:
ogrom poaru,
totalny chaos,
ostatecznie ustalono, ewpoarze zgino 21 osb (wdrugim akapicie artykuu),
wedug dotychczasowych danych stray poarnej w wyniku poaru w Kamieniu Pomorskim ycie straciy 22 osoby (ostatni akapit artykuu),
zdaniem wiadkw, akcja straacka bya le zorganizowana, brakowao te wody whydrantach,
popoarze dolna cz budynku si zachowaa, zawali si dach, dwa grne pitra hotelu spozbawione cian, wida szcztki mebli, odziey, wyposaenia,
pozostaoci hotelu scay czas dogaszane, polewane wod zdwch dwigw, awrodku straacy przeszukuj zgliszcza.
Wypowiedzi:
straak gaszcy poar budynek pon jak pochodnia,
wiadek (kobieta), ktra bya namiejscu ogodz. 1 wnocy panowa totalny chaos, ludzie wyskakiwali wponcych ubraniach,
Pawe Frtczak, rzecznik Komendy Gwnej Stray Poarnej informacja opoarze,
Jzef Pakusiski, powiatowy inspektor nadzoru budowlanego wKamieniu Pomorskim
budynek zbudowano napocztku lat 70. isuy jako hotel robotniczy, apniej jako
budynek socjalny. Parter hotelu by elbetonowy, anad nim 2 pitra zbudowane zlekkich cianek nakonstrukcji metalowej. Nie wiadomo czym byy wypenione ciany. Poar mg si szybko rozprzestrzenia, poniewa w hotelu byo duo mebli i odziey.
Sysza, ebudynek by wzym stanie technicznym. Doda, ebudynek nie by kontrolowany, poniewa nadzr nie ma takiego obowizku, jeli nie ma zgoszenia,
342
Daniel Kowaliski, stra poarna wKamieniu Pomorskim przyjecha namiejsce 10

minut po sygnale o poarze, powiedzia, e budynek pon jak pochodnia. Zaznaczy, e80% budynku byo wogniu. Wyrazi nadziej, enikogo ju nie znajd.
Tytu: Tusk: odbudujemy hotel socjalny w Kamieniu Pomorskim
Informacje:
namiejsce zdarzenia przyby premier Donald Tusk,
Premier odwiedzi rannych wszpitalu wKamieniu Pomorskim,
zadeklarowano pomoc rzdu przy odbudowie hotelu socjalnego.
Wypowiedzi:
Donald Tusk, premier rzd pomoe odbudowa spalony hotel, uzgodnienie zwadzami samorzdowymi onieodpatnym przekazaniu gruntu pod nowy dom zpuli Skarbu
Pastwa, przekazanie rezerwy celowej ok. 3,5-4 mln z, najwaniejsza jest pomoc dla
ofiar iposzkodowanych, zapewnienie miejsca zamieszkania tym, ktrzy ocaleli zkatastrofy, zapewnienie osprawnoci dziaania stra poarnej (pomoc przybya w3 minuty odmomentu otrzymania zawiadomienia opoarze wskadzie 7 osb, ktre przebyway nadyurze), proba owyciszenie emocji idanie dostatecznej liczby czasu nawyjanienie okolicznoci powstania iprzebiegu poaru ipozwolenie nawyjanienie zaistniaej sytuacji odpowiednim subom, zwrceni si opomoc dla ofiar tragedii idokonywanie wpat naspecjalne konto, proba owyraenie solidarnoci zofiarami poprzez
powcigliwe witowanie, wyraenie przekonania, ewszpitalu wKamieniu Pomorskim, wktrym przebywa dziewi osb poszkodowanych wszystko dziaa sprawnie
Piotr Kownacki, prezydencki minister potwierdzi ogoszenie trzydniowej aoby narodowej odpnocy zponiedziaku nawtorek.
Tytu: Msza w intencji ofiar poaru w Kamieniu Pomorskim
Informacje:
odprawienie w katedrze w Szczecinie przez arcybiskupa archidiecezji szczecisko-kamieskiej Andrzeja Dzigi mszy w. wintencji ofiar iosb poszkodowanych wpoarze wKamieniu Pomorskim
zgino 21 osb
burmistrz Kamienia Pomorskiego powoa sztab kryzysowy
informacja oorodku interwencji kryzysowej
41 osobom udao wsi uratowa zpoaru
informacja onumerze konta.
Wypowiedzi:
ks. Sawomir Zyga, rzecznik kurii szczecisko-kamieskiej parafialna Caritas, pozostajca w kontakcie z fili w Szczecinie, udzielia ju pierwszej pomocy poszkodowanym.
DEBIUTY NAUKOWE
343
Jzef Pakusiski, powiatowy inspektor nadzoru budowlanego wKamieniu Pomorskim

budynek zbudowano napocztku lat 70. isuy jako hotel robotniczy, apniej jako
budynek socjalny. Parter hotelu by elbetonowy, anad nim 2 pitra zbudowane zlekkich cianek na konstrukcji metalowej. Nie wiadomo, czym byy wypenione ciany.
Poar mg si szybko rozprzestrzenia, poniewa whotelu byo duo mebli iodziey.
Sysza, ebudynek znajdowaa si wzym stanie technicznym. Doda, ebudynek nie
by kontrolowany, poniewa nadzr nie ma takiego obowizku, jeli nie otrzyma zgoszenia.
Tytu: Szef KE zoy kondolencje w zwizku z tragedi w Kamieniu Pomorskim
Informacje:
przewodniczcy Komisji Europejskiej Jose Manuel Barroso zoy na rce premiera
Donalda Tuska kondolencje wzwizku zpoarem, jaki wybuch popnocy whotelu
socjalnym wKamieniu Pomorskim;
za porednictwem polskiego premiera szef KE chce wyrazi gbokie wspczucie rodzinom zmarych oraz polskiemu narodowi mona przeczyta wowiadczeniu przesanym mediom.
Tytu: Lech Kaczyski w Kamieniu Pomorski: musi by ledztwo
Informacje:
prezydent Lech Kaczyski spotka si wKamieniu Pomorskim zburmistrzem miasta
Bronisawem Karpiskim, wojewod zachodniopomorskim Marcinem Zydorowiczem,
oraz z przedstawicielami sub uczestniczcych w akcji ratunkowej i organizowaniu
pomocy ofiarom poaru hotelu;
prezydent wczeniej pojecha pomodli si w intencji ofiar do Katedry Kamieskiej,
gdzie spotka si zabpem Andrzejem Dzig, zktrym rwnie rozmawia opomocy
dla poszkodowanych. Popoudniu prezydent odwiedzi szpital wGryficach, wktrym
przebywaj osoby ranne wpoarze;
zgino 21 osb;
burmistrz Kamienia Pomorskiego powoa sztab kryzysowy;
informacja oorodku interwencji kryzysowej;
informacja onumerze konta.
Wypowiedzi:
Lech Kaczyski, prezydent RP poar hotelu socjalnego wKamieniu Pomorskim musi
by przedmiotem szczegowego ledztwa; zapowiedzia, emimo zej sytuacji finansowej swojej Kancelarii wspomoe poszkodowanych; ustalone zostay m.in. zasady
pomocy jaka bdzie udzielana poszkodowanym. Poruszana bya te kwestia odbudowy domu; [] Wanie si dowiedziaem, ewpoarze zgino szecioro dzieci [],
trzeba zrobi wszystko, eby nie dopuci dotakich zdarze wprzyszoci[] Pierwsze
jednostki byy namiejscu bardzo szybko. Cosi dziao pniej? Tomusi by przedmiot
344
bardzo szczegowego ledztwa [] Jeeli budynek staje wtakim tempie wogniu, tojeli kto nie rozla benzyny pocaym budynku ijej celowo nie podpali, anie ma teraz
takiej hipotezy, tomusiaa by jaka zasadnicza wada wbudowie [];
Natemat moliwej pomocy dla poszkodowanych prezydent RP powiedzia, ebdzie
otym rozmawia zszefem rzdu, cho wtpi, by udao si mu spotka zTuskiem jeszcze dzi; [] Jeli chodzi o pomoc, to jest sprawa rzdu. Ja w Kancelarii co znajd, mimo e mam bardzo trudn sytuacj [] Trzeba si zastanowi nad sposobem
funkcjonowania naszego pastwa, atake sposobem informowania najwyszych wadz
otego rodzaju tragediach [] Poaobie narodowej, powitach przystpimy dotego,
eby niektre sprawy rozliczy, take zwizane ztempem informowania organw pastwa otego rodzaju zdarzeniach[]; konkretne zastrzeenia poczekaj doczwartku;
konieczno przeprowadzenia rozmowy zkomendantem stray poarnej;
Tytu: Bezdomni w Poznaniu uczcili pami ofiar nocnego poaru
Informacje:
minut ciszy ikrtk modlitw uczcili ofiary nocnego poaru wKamieniu Pomorskim
poznascy bezdomni, ktrzy zgromadzili si nawsplnym wielkanocnym obiedzie;
poar whotelu socjalnym wKamieniu Pomorskim wybuch popnocy. Wedug dotychczasowych danych stray poarnej, wpoarze zginy 21 osoby;
ponad 20 kolejnych trafio doszpitali wKamieniu Pomorskim, wSzczecinie iwGryficach.
Wypowiedzi:
Leszek Br jeden zuczestnikw obiadu [] czymy si znimi wblu. Tosnasi
towarzysze niedoli, dlatego zanim zaczlimy wsplny obiad modlilimy si iuczcilimy ich pami minut ciszy [].
Tytu: Najwiksze poary w Polsce
Informacje:
poar hotelu socjalnego w Kamieniu Pomorskim, gdzie zgino 21 osb, jest jednym
znajtragiczniejszych poarw wpowojennej Polsce.
Tytu: Wieczorem spotkanie u wicepremiera Schetyny ws. poaru
Informacje:
21 ofiar miertelnych i21 rannych tobilans poaru hotelu socjalnego wKamieniu Pomorskim;
namiejsce tragedii przybyli prezydent Lech Kaczyski ipremier Donald Tusk;
prezydent ogosi trzydniow aob narodow.
DEBIUTY NAUKOWE
345
Wypowiedzi:
Pawe Gra, rzecznik rzdu wzwizku zpoarem hotelu socjalnego wKamieniu Pomorskim wieczorem odbdzie si spotkanie organizowane przez wicepremiera, szefa
MSWiA Grzegorza Schetyn; [] Zawsze tego typu sytuacje zmuszaj nas dorefleksji, zmuszaj nas do zastanowienia, czy zostay popenione jakie bdy, czy zrobiono co nie tak []; Wtym przypadku jest tookazja, eby przyjrze si jak wyglda sytuacja w podobnych obiektach w innych miastach i to bdzie tematem narady [];
wtorkowe posiedzenie rzdu bdzie powicone m.in. tragedii wKamieniu Pomorskim
ipomocy poszkodowanym. Rada Ministrw bdzie decydowaa otym, jakie rodki zostan przekazane napomoc poszkodowanym wwyniku poaru; [] Poaobie narodowej, po witach przystpimy do tego, eby niektre sprawy rozliczy, take zwizane ztempem informowania organw pastwa otego rodzaju zdarzeniach [] Pan
prezydent jest informowany nabieco owszelkich wydarzeniach dotyczcych bezpieczestwa pastwa, czy zagroenia terrorystycznego [] nie ma takiej procedury, ktra by przy okazji tego typu nieszczliwych zdarze ustalaa jaki zakres komunikacji.
Jest taka procedura jeli chodzi osytuacje zwizane zbezpieczestwem pastwa [];
eby by poinformowanym otego typu wydarzeniu, wystarczy wczy telewizor, dlatego ete informacje, ktrymi dysponuje wtakich sytuacjach administracja, praktycznie
nie rni si odtego czym dysponuj dziennikarze [];
Piotr Kownacki, szef Kancelarii Prezydenta wolabym nie rozwija tego wtku wczasie aoby narodowej. Tak jak powiedzia prezydent tonie jest czas, eby takie sprawy
dyskutowa. Skupmy si napomocy tym, ktrzy ocaleli irodzinom tych, ktrzy zginli;
prezydent opoarze dowiedzia si zmediw.
Tytu: Juszczenko przekaza kondolencje w zwizku z poarem w Kamieniu Pomorskim

Informacje:
Prezydent Ukrainy Wiktor Juszczenko przekaza prezydentowi Polski Lechowi Kaczyskiemu kondolencje w zwizku z tragedi, do ktrej doszo w Kamieniu Pomorskim
wwojewdztwie zachodniopomorskim.
Tytu: SLD organizuje zbirk dla poszkodowanych w poarze
Informacje:
wpoarze, ktry wybuch wponiedziaek popnocy whotelu socjalnym wKamieniu
Pomorskim, zgino 21 osb, wtym 6 dzieci. 21 osb zostao rannych.
Wypowiedzi:
Albin Majkowski, rzecznik zachodniopomorskiej Rady Wojewdzkiej Sojuszu dziaacze zachodniopomorskiego SLD bd odwtorku zbiera dary dla poszkodowanych
wtragicznym poarze wKamieniu Pomorskim; czonkowie Sojuszu Lewicy Demokratycznej cz si wsmutku igbokim alu zrodzinami ofiar oraz zewszystkimi poszkodowanymi wkatastrofie, doktrej doszo wKamieniu Pomorskim.
346
Tytu: Trwa narada w sprawie poaru w Kamieniu Pomorskim

Informacje:
wMinisterstwie Spraw Wewntrznych iAdministracji rozpoczo si spotkanie wicepremiera, MSWiA Grzegorza Schetyny z przedstawicielami sub, ktre bray udzia
akcji gaszenia poaru hotelu socjalnego wKamieniu Pomorskim. Wspotkaniu uczestniczy cise kierownictwo resortu oraz komendant gwny Pastwowej Stray Poarnej nadbryg. Wiesaw Leniakiewicz izastpca komendanta gwnego policji insp. Andrzej Trela;
wtrzykondygnacyjnym hotelu byo zameldowanych 77 osb;
poar wybuch popnocy zniedzieli naponiedziaek. Kilka minut pniej namiejsce
przyjechao 14 jednostek stray poarnej;
przyczyny wypadku snarazie nieznane;
ledztwo wtej sprawie prowadzi Prokuratura Okrgowa wSzczecinie;
narazie straacy zakoczyli przeszukiwanie zgliszczy, ale namiejscu pracuje nadal policyjna grupa dochodzeniowo-ledcza iprokurator.
Wypowiedzi:
Wioletta Paprocka, rzeczniczka MSWiA wicepremier Schetyna wysucha relacji
zdziaa. Policjanci istraacy bd mwi rwnie orozmiarze szkd.
Pawe Gra, rzecznik rzdu [] Zawsze tego typu sytuacje zmuszaj nas dorefleksji, zmuszaj nas dozastanowienia, czy zostay popenione jakie bdy, czy zrobiono
co nie tak []; wtym przypadku jest tookazja, eby przyjrze si, jak wyglda sytuacja wpodobnych obiektach winnych miastach ibdzie totematem poniedziakowej
narady [].
Tytu: W czwartek raport dot. poaru w Kamieniu Pomorskim
Informacje:
w poniedziaek pnym wieczorem w MSWiA odbyo si godzinne spotkanie wicepremiera zprzedstawicielami sub, ktre bray udzia wakcji gaszenia poaru hotelu.
Uczestniczyo cise kierownictwo resortu oraz komendant gwny Pastwowej Stray Poarnej nadbryg. Wiesaw Leniakiewicz izastpca komendanta gwnego policji
insp. Andrzej Trela;
wicepremier zapowiedzia przeprowadzenie inwentaryzacji oraz ocen stanu bezpieczestwa podobnych budynkw socjalnych wcaym kraju;
bilans tragedii wKamieniu Pomorskim to22 ofiary miertelne i21 rannych;
na miejsce poaru przybyli w poniedziaek prezydent Lech Kaczyski i premier Donald Tusk;
prezydent ogosi trzydniow aob narodow.
Wypowiedzi:
Grzegorz Schetyna, minister spraw wewntrznych i administracji [] W czwartek przedstawiony zostanie wstpny raport zopisem akcji ratunkowej wczasie poaru
DEBIUTY NAUKOWE
347
hotelu socjalnego wKamieniu Pomorskim []; Namoje polecenie komendant gwny

powoa specjaln komisj, ktra ju wyjania kwestie, jak bya prowadzona akcja ratownicza []; Chcemy mie wiedz ipewno, enie dojdzie wprzyszoci dotakich
tragedii, jak tawKamieniu Pomorskim. Te budynki ssystematycznie kontrolowane,
ale chcemy inwentaryzacj tych budynkw przedstawi opinii publicznej [] We wtorek o10 spotkam si zprzedstawicielami stray poarnej, policji, atake ministrem infrastruktury Cezarym Grabarczykiem iszefem nadzoru budowlanego, by ustali kwestie dotyczce planowanej oceny stanu bezpieczestwa podobnych dotego wKamieniu Pomorskim budynkw. Chodzi o obiekty zaadaptowane na cele socjalne [];
Stra poarna zareagowaa byskawicznie, czyli 2,5 minuty pootrzymaniu zgoszenia opoarze. Zgoszenie byo dosy pno, wszystkie informacje, ktre mamy, mwi, epoar wybuch kilkadziesit minut wczeniej [] Nadzisiaj mog powiedzie,
e akcja stray poarnej bya bez zarzutu []; od wtorku rano, decyzj burmistrza,
wypacane bd zapomogi. Poszkodowani mog liczy nawet na10 tys. zotych; []
poszkodowani przebywaj urodzin lub whotelach wKamieniu Pomorskim. Wszyscy
maj dach nad gow, jest take jedzenie irzeczy, ktre snajbardziej potrzebne []
narazie chc wszystkim tym, ktrzy byli uczestnikami tej tragedii, zapewni dach nad
gow ipoczucie bezpieczestwa, oceni, opisa raport itowszystko, cosi stao, apniej podj decyzje. Jeeli bdzie potrzeba take personalne [].
Tytu: Gra: bdzie kontrola adaptowanych budynkw
Informacje:
tragedia wKamieniu Pomorskim tookazja, by przyjrze si, jak wyglda sytuacja wpodobnych obiektach winnych miastach;
Pawe Gra zapowiedzia, eadministracja rzdowa isamorzdy dokonaj inwentaryzacji budynkw, ktre suyy jako hotele robotnicze izostay adaptowane jako budynki mieszkalne;
rzecznik zapowiedzia pomoc rzdow dla poszkodowanych wtragedii;
wpoarze hotelu socjalnego zgino 21 osb, rwnie 21 zostao rannych;
popoarze wKamieniu Pomorskim odpnocy wcaym kraju obowizuje aoba narodowa. Potrwa 3 dni. Naczas trwania aoby odwoywane simprezy masowe, rozrywkowe, koncerty iimprezy sportowe.
Wypowiedzi:
Pawe Gra, rzecznik rzdu zaapelowa ospokj icierpliwo wdochodzeniu majcym wyjani przyczyny tragedii wKamieniu Pomorskim; []zewstpnych ustale
wynika, estra poarna zareagowaa byskawicznie.
348
Tytu: Stan zwok nie wskazuje jednoczenie na liczb ofiar

Wypowiedzi:
Janusz Skulicz, zastpca komendanta Gwnego Stray Poarnej ofiary: 21 lub 22
osoby.
Zarzuty:
czy reakcja na wybuch poaru bya dostatecznie szybka i zdecydowana? Zgoszenie
ogodz. 0:40, pierwszy zastp namiejscu ogodz. 0:43.
Tytu: Odnaleziono wszystkich zaginionych w Kamieniu Pomorskim?

Informacje:
wpoarze hotelu zgino 21 osb. Kilka osb, wtym 8-miesiczne dziecko, przebywa
wszpitalach;
wojewoda podzikowa wszystkim, ktrzy ju udzielili pomocy.
Wypowiedzi:
Marcin Zydorowicz, wojewoda zachodniopomorski Odnaleziono wszystkie osoby,
poszukiwane popoarze hotelu socjalnego wKamieniu Pomorskim []; stojeszcze
nieoficjalne, niepotwierdzone informacje; [] we wtorek rozpocznie si wypata zasikw rodzinnych dla rodzin poszkodowanych []; bd one wypacane zbudetu urzdu gminy iurzdu wojewdzkiego []; wszystkie poszkodowane osoby maj dach nad
gow, rodki czystoci, bielizn, kosmetyki iodzie []; niebawem rozpoczn si prace zwizane zwyborem lokalizacji ibudowy nowych mieszka dla poszkodowanych.
Koszt inwestycji tookoo 3,5-4 milionw zotych []; dary rzeczowe dla pogorzelcw
mona przekazywa dosiedziby PCK wSzczecinie lub doCaritas. Pienidze napomoc
mona wpaca na konto, ktrego numer jest podany na stronie internetowej gminy
Kamie Pomorski.
Tytu: Nawet poar wykorzystuje si do celw politycznych
Wypowiedzi:
arcybiskup Tadeusz Gocowski oktni pomidzy prezydentem apremierem napogorzelisku wKamieniu Pomorskim.
Zarzuty:
[] z jednej strony ogasza si trzydniow aob, z drugiej strony widzimy ktnie polityczne na pogorzelisku. Prezydent ma pretensje do premiera o to, e nie zosta wczeniej zawiadomiony otragedii, ma pretensje oto, eza mao dostaje pienidzy dobudetu idlatego nie moe za duo da tym, ktrzy ponieli szkody podczas tej
strasznej tragedii;
DEBIUTY NAUKOWE
349
[] nawet tak dramatyczne momenty wykorzystuje si dla celw politycznych.

Atojest, brzmi toprzynajmniej rwnie dramatycznie, jak ten cay dramat, ktry spad
na tych biednych ludzi, ktrzy bdc biednymi ludmi, jeszcze doznali takiej, takiej
dramatycznej przygody;
[] powinnimy myle przed tragedi, trzeba sprawdza, wjaki sposb, gdzie ludzie
mieszkaj, w jakich warunkach mieszkaj, wadze gminne, wadze te, ktre s odpowiedzialne natych niszych szczeblach, powinny zastanawia si iprzewidywa, eco
takiego moe si sta, bozawsze bijemy naalarm, kiedy co si wydarzy, kiedy jest wielka tragedia.
Tytu: Wzrosa liczba ofiar poaru w Kamieniu Pomorskim
Informacje:
Policja nadal poszukuje 15-latki, ktra przeya poar itrafia doszpitala, ktry potem
samowolnie opucia;
ju dzi cz zpogorzelcw moe otrzyma zapomogi;
zapewniona zostanie pomoc psychologiczna ipedagogiczna;
wadze regionu zapewniaj rwnie, echc, by pozbawione dachu nad gow osoby
jak najszybciej otrzymay nowe lokale. Wszelkie terminy dotyczce inwestycji maj by
maksymalnie skrcone;
jak informuje TVN24, budynek by przeznaczony dorozbirki ju w2006 roku.
Wypowiedzi:
Bronisaw Karpiski, burmistrz Kamienia Pomorskiego do22 osb wzrosa liczba
ofiar poaru. Wci nie udao si ustali miejsca pobytu jednej osoby modej kobiety,
mieszkanki spalonego hotelu socjalnego, ktra bya widziana namiejscu tragedii; wsumie poszkodowane s54 osoby;
zastpca komendanta gwnego Stray Poarnej wKontrwywiadzie stan zwok nie
wskazuje jednoznacznie naliczb ofiar. Dopiero poprzeprowadzeniu bada DNA bdzie mona ustali dokadnie liczb ofiar.
Tytu: Zagina 15-latka uratowana z poaru w hotelu
Wypowiedzi:
Alicja ledziona zBiura Prasowego Komendy Wojewdzkiej Policji wSzczecinie poszukujemy 15-latki uratowanej zpoaru wKamieniu Pomorskim. Dziewczyna znikna zeszpitala.
350
Tytu: Specjalna komisja zbada przyczyny poaru w hotelu

Informacje:
wiadkowie twierdz, ewidzieli pomienie p godziny przed wpyniciem zgoszenia
dostraakw.
Wypowiedzi:
Pawe Frtczak, rzecznik komendanta gwnego Stray Poarnej [] Specjalna komisja Pastwowej Stray Poarnej wyjani przyczyny poaru hotelu socjalnego wKamieniu Pomorskim []; Czonkowie komisji bd wyjaniali midzy innymi, dlaczego stra zostaa tak pno wezwana namiejsce tragedii; [] potakiej tragedii naley
si zastanowi, wjakich budynkach mieszkamy ijak powinnimy si zachowa wchwili zagroenia []; do90% poarw nacaym wiecie dochodzi wmieszkaniach.
Tytu: Milion zotych pomocy dla poszkodowanych w poarze
Informacje:
pomoc dla poszkodowanych wpoarze bdzie rwnie jednym ztematw wtorkowego
posiedzenia rzdu. Rada Ministrw zdecyduje otym, jakie rodki zostan przekazane
napomoc poszkodowanym wwyniku poaru;
cay kraj pomaga;
30 tys. z przekae dla dzieci poszkodowanych wpoarze Prawo iSprawiedliwo;
w poarze, ktry wybuch po pnocy z niedzieli na poniedziaek, zginy 22 osoby,
wtym szecioro dzieci;
21 osb, wrd nich jeden straak, zostao rannych;
budynek doszcztnie spon.
Wypowiedzi:
Magdalena Kobo, rzeczniczka resortu finansw [] Milion zotych napomoc dla
poszkodowanych wpoarze wKamieniu Pomorskim uruchomio Ministerstwo Finansw nawniosek wojewody zachodniopomorskiego;
Bronisaw Karpiski, burmistrz Kamienia Pomorskiego prawdopodobnie jeszcze we
wtorek bd wypacone pierwsze zapomogi dla poszkodowanych wpoarze; wszyscy
pogorzelcy maj dach nad gow iwyywienie. Oferowana jest im wszelka moliwa pomoc, ktra pynie zarwno zociennych miejscowoci, jak icaego kraju. Udzielana jest
te pomoc psychologiczna;
biuro prasowe Caritas rodki napomoc dla pogorzelcw (50 tys. z) doCaritas Archidiecezji Szczecisko-Kamieskiej przekazaa take Caritas Polska; uruchomiono te
specjalny numer konta, naktry mona przekazywa wpaty zdopiskiem Pomagam;
Magorzata Nowak, rzeczniczka wojewody w najbliszym czasie wojewoda zleci
kontrole wszystkich budynkw socjalnych wregionie. Stan ich bezpieczestwa sprawdzi m.in. stra poarna ipracownicy nadzoru budowlanego.
DEBIUTY NAUKOWE
351
Wnioski
1. Brak weryfikacji faktw przez media ipodanie bdnych danych naskutek nieskoordynowania poszczeglnych sub mundurowych biorcych udzia wakcji powypadkowej rozbieno wpodaniu dokadnej godziny otrzymania zawiadomienia przez Powiatow Stra Poarn, atake przedwczesne informacje dotyczce liczby ofiar miertelnych, ktre nastpnie musiay by weryfikowane.
2. Wypowiedzi w mediach tzw. zwykych ludzi, ktrzy podkrelali chaos podczas akcji
ratunkowej. Wypowiedzi te nie zostay zneutralizowane albo przynajmniej osabione
wypowiedziami przedstawicieli poszczeglnych sub zaangaowanych w reagowanie
nazaistnia sytuacj kryzysow.
3. W poszczeglnych subach mundurowych nie zosta wytypowany oficer prasowy
dokontaktw zmass mediami. Spowodowao toniebezpieczestwo udzielania informacji przez osoby dotego nieprzygotowane.
4. Prezydent Lech Kaczyski o katastrofie dowiedzia si z mediw nie ma procedur
wsppracy sub mundurowych zorganami wadzy pastwowej, np. zbiurem prasowym Kancelarii Prezydenta RP.
5. Nie byo wiadomo, jakie dokadnie suby, inspekcje istrae uczestniczyy wakcji ratowniczej. Wprowadzao to niepotrzebny chaos w kontaktach na linii dziennikarze
suby prasowe.
6. Nierespektowanie kompetencji delegowanych na rzecznikw prasowych. Czsto zamiast nich wmediach wystpowali ich szefowie.
7. Nie podano adnego numeru telefonu, pod ktry mona by zadzwoni wcelu sprawdzenia nazwisk istanu ewentualnych ofiar poaru.
8. Pousyszeniu opoarze prezydent Kaczyski niepotrzebnie kreli wmediach czarne
wizje dotyczce akcji ratunkowej, wzbudzajc tym samym niepokj wspoeczestwie,
zamiast tonizowa iuspokaja opinie.
Pierwszy komunikat domass mediw powinien mie form zamknit, wktrym naley poda informacje oewentualnych utrudnieniach wkomunikacji icznoci dla caej
spoecznoci, zagroeniach bezpieczestwa oraz sposoby zachowania si osb bezporednio iporednio (rodziny) dotknitych zaistnia sytuacj. Istotnym elementem komunikatu bdzie rwnie podanie danych kontaktowych (wydzielona jednostka wraz znumerem
telefonu, ewentualnie podanie adresu strony internetowej) doosb, uktrych mona uzyska informacje dotyczce ofiar. Nie naley doprowadzi dosytuacji, wktrej oficer prasowy bdzie bombardowany pytaniami, naktre zewzgldu nazbyt wczesn faz nie bdzie zna odpowiedzi. Korzystniejsze jest podawanie czstych komunikatw wmiar rozwoju sytuacji, ni podawanie niepotwierdzonych iniepewnych informacji.
Elementem podanym przez media jest moliwo przeprowadzenia wywiadw
z uczestnikami dziaania: policjantami, straakami, ratownikami oraz osobami, ktrych
sytuacja kryzysowa dotkna. Rol rzecznika jest wytypowanie spord uczestnikw zdarzenia osb, ktre bd rdem informacji (pilnowanie zasady dobrowolnoci wypowiedzi i ochrony prywatnoci osb poszkodowanych), bez ingerencji w tre komunikatw.
352
Osobn grup, ktra pozostaje wkrgu zainteresowania mediw, stanowi osoby kierujce
dziaaniami. Naley jednak pamita, enie powinny one wpierwszej fazie kryzysu by angaowane wkomunikowanie si zprzedstawicielami mediw. Wynika tozfaktu zaangaowania wproces prowadzenia dziaania ibraku dostatecznej wiedzy osamej sytuacji.
Oficer prasowy nabieco musi weryfikowa informacje podawane przez mass media.
Umoliwi mu to szybk reakcj na informacje nieprawdziwe i pozwoli unikn sytuacji,
wktrej nastpi wstrzymanie informacji oju ujawnionych faktach.
Poprzeprowadzeniu dziaa ostatnim elementem komunikacji zmediami jest zorganizowanie konferencji prasowej. Jej celem jest przekazanie kompletnych danych dotyczcych skutkw, moliwych przyczyn isamego sposobu przeprowadzonych dziaa. Wtej fazie zarwno osoby kierujce akcj, jak isam rzecznik maj ju wystarczajc wiedz, ktra
umoliwi im udzielanie odwiedzi napytania zadawane przez dziennikarzy. Nie naley jednak dokonywa ostatecznej oceny sytuacji. Powinno tonastpi dopiero poczwartej fazie
sytuacji kryzysowej oceny skutkw.
Nastpnym istotnym elementem komunikacji w sytuacji kryzysowej s osoby, ktre
udzielaj informacji. O roli oficera i osb kierujcych akcj napisano ju powyej. Warto jednak podkreli, epowodzenie wkomunikowaniu zmediami zapewni osoby, ktre maj odpowiednie przygotowanie merytoryczne doprowadzenia dialogu zprzedstawicielami mediw, osoby, ktre maj doskonay kontakt zmediami lokalnymi, ktre maj wypracowane kontakty zdziennikarzami iznaj specyfik ich pracy.
Wzwizku ztym, ewreagowaniu nasytuacj kryzysow bior udzia przedstawiciele rnych sub mundurowych, atake osoby reprezentujce administracj samorzdow
irzdow, naley ustali zasady udzielania informacji przez poszczeglnych rzecznikw np.
policji, stray poarnej, pogotowia ratunkowego, oraz wzalenoci odsytuacji kryzysowej
ustanowienie rzecznika, ktry bdzie odgrywa gwn rol. Jeeli sytuacj kryzysow jest
poar, tak jak wprzypadku Kamienia Pomorskiego, totrol rzecznika prasowego powinien
odgrywa rzecznik Pastwowej Stray Poarnej lub Ochotniczej Stray Poarnej wzalenoci odtego, ktra jednostka ganicza przybya jako pierwsza namiejsce zdarzenia.
Rzecznik sytuacji kryzysowej powinien mie rwnie posiada wasn list specjalistw/ekspertw, ktrych gos moe si okaza przydatnym dla mediw. Pozwoli tounikn poszukiwania przez media nawasn rk dyurnych specjalistw, ktrych syndrom
parcia naszko przysania obiektywizm irzetelno oceny konkretnej sytuacji.
Istotnym elementem determinujcym zarzdzanie informacj w sytuacji kryzysowej
s aspekty psychologiczne, ktre maj ogromne znaczenie w oddziaywaniu na spoeczno. Podanie zej wiadomoci wniewaciwy sposb moe by powodem paniki, np. poprzez niespjno, anawet sprzeczno zawartych wniej treci.
Opisane powyej czynniki maj wpyw na skutki zarzdzania informacj w sytuacji
kryzysowej. Element komunikacji prezentacji zewntrznej jest istotnym elementem, ktry musi towarzyszy dziaaniom wreagowaniu nasytuacj kryzysow. Towanie odnich
zaley obraz instytucji isub, awkonsekwencji poczucie bezpieczestwa spoeczestwa,
ktre zostao dotknite sytuacj kryzysow.
Najwikszym rdem nieporozumie jest problem przekazania informacji oofiarach,
ich liczbie oraz oewentualnym rokowaniu dotyczcym rozwoju akcji. Osoby odpowiedzialne za kontakty zmediami idowodzce akcj musz trzyma si zasady double check, czyli
DEBIUTY NAUKOWE
353
podwjnego sprawdzenia. Nie jest korzystne podawanie przyblionej liczby i ich nastpne korygowanie. Niestety brak wiadomoci oficjalnych wkonsekwencji skutkuje wypenianiem informacji odprzypadkowych wiadkw, anonimowych rde (policji, stray itd.).
Dla zobrazowania problemu posu si przywoanym ju wczeniej ratownikiem, ktry uczestniczy wakcji ratunkowej przy zawaleniu si hali wystawowej wKatowicach. Tu
powyjciu zgruzw, mimo euruchomiono namiejscu sztab kryzysowy, bez konsultacji
zprzeoonymi przez 15 minut ratownik ten komentowa naywo prowadzone dziaania.
Kolejn puapk jest kwestia dostpu doobrazu idwiku. Itutaj rwnie istnieje ryzyko generowania faszywego obrazu sytuacji kryzysowej ioceny prowadzonej akcji. Dziej
si tak zwaszcza wsytuacji, wktrej siy porzdkowe izoluj dostp kamer. Naley pamita jednak, etakie zachowanie jest uzasadnione tylko wtedy, gdy istnieje zagroenie lub
utrudnienie prowadzenia akcji/operacji.
Nie naley zapomina o tym, e prowadzenie dziaania w miejscu wystpienia sytuacji kryzysowej spotka si znieustann (czsto subiektywn) ocen uczestnikw iwiadkw oraz oczekujcych rodzin. Opnienie informacji moe by odbierane jako opieszao. Brak cyklicznych informacji dla mediw skutkuje tym, esigaj one podyurnych
ekspertw medialnych, ktrzy tylko napodstawie wycinkowej relacji dziennikarskiej oceniaj sprawno akcji ijej skutki.
Pozaistnieniu tragedii pierwszym zoczekiwa zestrony mediw ispoeczestwa jest
wskazanie winnych. Zewzgldu natakie czynniki, jak czas iprzede wszystkim zagwarantowanie bezpieczestwa ycia izdrowia ludzkiego, naley powstrzyma si odprzedwczesnych wyrokw i nie komentowa/spekulowa, gdy z oczywistych powodw w pierwszej fazie sytuacji kryzysowej analizowanie przyczyn powstania zdarzenia jest zepchnite
naplan dalszy.
Ostatni irwnie wan jak poprzednie puapk wrelacjach zmass mediami smechanizmy i przyczyny oglne zwizane z zakoczeniem dziaa bezporednich. Oceniane sbowiem decyzje ocharakterze strategicznym. Naturalne jest bowiem szukanie przez
przedstawicieli mediw zarwno szerszego kontekstu przyczyny wystpienia sytuacji, jak
iprowadzenia samej akcji ratowniczej.
Skuteczne zarzdzanie informacj wsytuacji kryzysowej uzalenione jest odrozumienia celw mediw. Docelw tych nale: szybka informacja, maksymalna liczba szczegw, przekaz obrazu idwiku zmiejsca zdarzenia oraz dostp dokomentarzy bezporednich uczestnikw iwiadkw zdarzenia. Skuteczno zarzdzania informacj zewntrzn
totake znajomo zasad inaleyte przygotowanie osb odpowiedzialnych za komunikacj
wdanej sytuacji. Brak rozumienia pracy mediw zawsze skutkuje porak, ktra przeradza
si wchroniczny kryzys medialny.
354
Cooperation with media in crisis situations based on the example of fire

in Kamie Pomorski on 13 April 2009
Summary
In this article the writers made a comparison of a legal definition of a crisis situation with its definition as understood by public relations and they discussed the
key issues connected with information management in a crisis situation. They also
indicated difficulties connected with the circulation of information during the crisis, presented a role and tasks of a reporter relating directly from the venue of the
event, emphasised the importance of the spokespersons role and paid attention to
the aspect of civic journalism and its universality in the Internet.
The significant part of the article is the analysis of information management in a crisis situation by subjects, whose response to a crisis is regulated by law. The writers
pay special attention to the lack of interest and the lack of the use of communication procedures by subjects responsible for the reaction in crisis situations.
Noty
Iwona Jakimowicz-Ostrowska
Imigracje doEuropy wyzwaniem XXI wieku przypadek Grecji
Akademia Marynarki Wojennej, Gdynia
Imigracje doEuropy wyzwaniem XXI wieku

przypadek Grecji
Spord wyzwa XXI wieku migracja zdaje si zjawiskiem szczeglnie ciekawym.
Nie jest bowiem ona niczym nowym dla pastw europejskich. Tym, co nadaje jej
szczeglny charakter, jest jej intensywno oraz nieznany dotd wpyw napolityk
zarwno poszczeglnych pastw, jak icaych regionw. Grecja znalaza si wostatnich latach wwyjtkowo trudnej sytuacji. Zmuszona dowprowadzenia licznych regulacji unijnych dotyczcych migracji, musiaa zmierzy si z wyzywaniem, jakim
jest rosnca liczba legalnych inielegalnych imigrantw najej terenie. Kryzys ekonomiczny iostatnie wydarzenia wGrecji pokazay wyranie, ebez wsparcia innych
pastw Unii moe ona nie sprosta temu wyzwaniu. Artyku przedstawia bardzo
niewielki wycinek problemu, jakim jest wspczesna imigracja dla wielu pastw europejskich. Wykorzystanie za sytuacji Grecji pozwala nauwypuklenie tych kwestii,
ktre mog sta si wane take zpunktu wiedzenia polityki innych pastw starego
kontynentu, wtym Polski.
Wspczesny wiat izachodzce wnim zmiany spowodoway konieczno redefinicji wielu zjawisk oraz ich analiz w kontekcie dzisiejszej polityki. Jednym z takich zjawisk jest
wspczesna migracja doEuropy, cho naley wtym miejscu zaznaczy, ebyo ono znane wprzeszoci iwielokrotnie stawao si przedmiotem rozmaitych bada czy opracowa.
Coprawda poziom liczby ludnoci decydujcej si namigracj jedynie nieznacznie zmieni si wstosunku dooglnej liczby populacji nawiecie, towydaje si, ezjawisko tonabrao wostatnich latach szczeglnego znaczenia. Wydarzenia pierwszej dekady XXI wieku udowodniy, ekolejne stulecie wcoraz wikszym stopniu uwarunkowane bdzie kolejnymi falami migracji i konsekwencjami pyncymi z nieprzerwanego przemieszczania
si mieszkacw wszystkich zaktkw wspczesnego wiata. Europa, czy jak kto woli Stary Kontynent, odwielu wiekw jest miejscem pocztku ikoca takiej wdrwki. Naprzestrzeni lat, anawet tysicleci, ludzie przemierzali j wzdu iwszerz. Cozatem spowodowao, eeuropejskie migracje XXI wieku budz zjednej strony tak wielk ciekawo, anawet
fascynacj, zdrugiej za wywouj obaw izdumienie zarwno uosb badajcych tozjawisko, jak izwykych obywateli obserwujcych otaczajc ich rzeczywisto? Czy pastwa lece nagranicach zewntrznych Unii Europejskiej sbardziej, anieli dotychczas, naraone
nakonsekwencje tej nowej jakociowo fali imigracji?
358
Migracja wpoprzednim stuleciu adzi

PoII wojnie wiatowej powstay liczne, nieznane dotd whistorii, regulacje prawne, ktre warunkuj to zjawisko. Jeszcze ponad sto lat temu nikt nie pyta imigrantw o wizy,
paszporty, karty pobytu czy pozwolenia oprac. Ludzie przenosili si zmiejsca namiejsce niewiadomi czsto, czy ju przekroczyli granic kolejnego pastwa, czy jeszcze nie.
Wspczenie nie tylko nie mog oni tak swobodnie wybiera kierunku swojej podry, ale
wrcz ich nierzadko europejski cel wytyczony bywa podugiej weryfikacji zasad iprzepisw prawnych pozwalajcych naosiedlenie si wtej lub inne czci Unii Europejskiej. Migranci XXI wielu tozatem coraz bardzie wiadomi, zwasnej woli czy przymuszeni okolicznociami, podrnicy, ktrych droga wiedzie szlakiem regulacji izasad uatwiajcych realizacj ich pragnienia, jakim jest zmiana miejsca zamieszkania. Dzisiejsza Europa stworzya swoim mieszkacom dogodne warunki doprzemieszczania si iumoliwia swobodny
wybr miejsca zmieszania iosiedlenia si. Zdrugiej za strony otoczona jest przez regiony, wktrych dynamizm zjawisk oraz niestabilno polityczna zmusza ich ludno doposzukiwania nowych, bardziej bezpiecznych miejsc zamieszkania. Powoduje to, ekraje starego kontynentu, ktre dotej pory uchodziy za pastwa emigrantw, np. Hiszpania, Wochy czy Grecja, stay si terenami zmagajcymi si zcoraz wikszym nateniem napywajcych kolejnych fal imigrantw z obszarw pozaeuropejskich. Przyznanie si do problemw zimigracj zewntrzn jednoczenie wie si zkoniecznoci zauwaenia, ewiat
wok Unii boryka si ztakimi problemami, jak ubstwo, analfabetyzm czy brak poczucia
bezpieczestwa, oktrych mieszkacy Europy ju dawno zdyli zapomnie lub uzna za
niedotyczce ich1.
Czynnikiem wyranie rnicym dzisiejsze migracje odtych zpoprzedniego stulecia
jest dostrzegalna, boprzecie nie nowa, odmienno kulturowa ireligijna migrantw. Truizmem jest twierdzenie, eludno napywowa zawsze rnia si odautochtonw kanonem wyznawanych zasad i wiar. Nigdy jednak do tej pory i na tak skal odmienno
tanie bya tak istotna dla wszystkich uczestnikw tego zjawiska. Zarwno bowiem pastwa
przyjmujce ijego obywatele, jak iosoby decydujce si namigracj nie stykaj si ztak
wieloma konsekwencjami owego zderzenia cywilizacji, dojakiego dochodzi wwyniku takich wdrwek. W laicyzujcej si Europie napyw bardziej ortodoksyjnych wyznawcw
rozmaitych religii budzi zjednej strony zdumienie, zdrugiej obaw. Zdumienie, esjeszcze ludzie, ktrzy tak cile wi swoj egzystencj z wyobraeniami i pogldami, ktrych udowodnienie nie jest dla nich ani moliwe, ani konieczne. Obawa za wynika zpryncypialnoci, radykalizmu oraz wyrazistoci pogldw, jakie gosz ci coraz liczniej napywajcy dopastw starego kontynentu, wyznawcy rnorodnych religii. Nie dotyczy totylko zwolennikw islamu, ale rwnie ortodoksyjnych chrzecijan, buddystw czy czonkw
nawet niewielkich sekt. Wszystkich tych, ktrzy wprzeciwiestwie doateizowanych Europejczykw sprzywizani dosystemu wartoci inorm wynikajcych zzasad swojej religii.
Bezporedni konsekwencj kulturowej zmiany wzjawisku wspczesnej migracji jest
jej wpyw na postrzeganie bezpieczestwa Europejczykw. Granice pastw staj si ilu1
P. Scheffer, Druga ojczyzna. Imigranci wspoeczestwie otwartym, Woowiec 2010, s.243-370.
NOTY
359
zoryczne, suwerenno pastwowa ulega systematycznej erozji2. Zawsze obcy budzi lk

iobaw. Jego obecno moe zmieni izakci dotychczasowy porzdek. Nalece dosfery publicznej kwestie dotyczce interesu pastwa iyjcej wjego ramach spoecznoci zaczynaj by zastpowane przez kwestie przypisywane dotd zwyczajowo sferze prywatnej
takie jak: wierzenia obywateli, ich ycie rodzinne czy dziaalno gospodarcza. Pojawienie si obcego, migranta, moge wpyn nakonieczno konfrontacji problemw zwizanych zobiema tymi sferami. Wspczesna polityka nie rozgrywa si ju nadotychczas eksploatowanej paszczynie. Przeniosa si ona nanowy, niewykorzystywany dotychczas poziom postmodernistyczna postpolityka postrzega walk jako cieranie si ideologii, idei
czy wrcz tego, copubliczne ztym, coprywatne. Dominujce przez wieki konflikty klasowe zaczynaja ustpowa miejsca podziaom narodowociowym, religijnym, atake zwizanym zdostpem doedukacji czy opieki zdrowotnej. Obecno migrantw reprezentujcych inn ni autochtoni kultur, tradycj ireligi oraz posiadajcych wasny system wartoci staje si przyczyn doujawniania si rozmaitych konfliktw. Zamiast dotychczasowej
klasy robotniczej mamy zjednej strony okrelone grupy spoeczne roszczce sobie prawo donarzucania innym tego, coich dotyczy ijest znimi zwizane, azdrugiej imigrantw
lub reprezentantw wiata uznawanego dotd za mniej cywilizowany. Wcentrum polityki, azatem take wadzy, jest dzi gwnie antagonizm wtak pojmowanym wiecie.
Kolejnym istotnym dla odbioru wspczesnych migracji czynnikiem jest poziom uzalenienia migrantw odspoecznoci autochtonicznych. Nie tylko egzystuj oni zesob, ale
wrcz ich sytuacj mona porwna dosymbiozy, dziki ktrej wszyscy zyskuj tyle samo
cotrac. Dotyczy tozarwno aspektu ekonomicznego, jak ispoecznego, gdy starzenie si
spoeczestw europejskich oraz konieczno korzystania zsiy roboczej imigrantw wpywa naakceptacj ich obecnoci. Staje si tym samym nie tylko przyzwoleniem naich przyjazd ipozostanie, ale wrcz swoist zacht dotego. Istotn rol odgrywa take poziom pomocy iopieki socjalnej, jaki pastwa europejskie oferuj imigrantom. Wich oczach nawet
najnisze wypacane wiadczenia daj moliwo ycia napoziomie ojakim nie mog nawet pomarzy wswoich rodzinnych krajach. Wielokulturowo, ktra dotej pory wystpowaa wposzczeglnych regionach wiata jako efekt procesw migracyjnych ornym podou, nigdy dotd nie stanowia tak duego wyzwania zarwno dla czonkw spoecznoci
migrujcych, jak iprzyjmujcych ow grup. Obecnie nabraa ona jednak nowego wyrazu.
Nie oznacza ju tylko wspwystpowania nadanym obszarze conajmniej kilku rnych
kultur, czy denia doswoistego rwnouprawnienia wspwystpujcych kultur ipodtrzymania ich zrnicowania. Wspczenie wielokulturowo ma, w zaoeniu, redukowa
spoeczne napicia izapobiega spoecznym wstrzsom3. Zjednej strony pojawia si nowy
typ spoeczestwa, ktrego pogldy iwartoci szbiene, jeli nie identyczne ztymi pojawiajcymi si winnych grupach niezalenie odszerokoci geograficznej, najakiej si znaj-
U. Beck, Wadza iprzeciwwadza wepoce globalnej, wyd. SCHOLAR, Warszawa 2005; Z. Bauman, Pynna nowoczesno, Wydawnictwo Literackie, Krakw 2006.
M. Nowicki, Prawo wksztatowaniu wielokulturowoci, [w:] Edukacja midzykulturowa, red. A. Klimowicz,
CODN, Warszawa 2004, s.247.
360
duj. Zdrugiej za taki stan rzeczy stymuluje proces odradzania si dawnych wizi spoecznych opartych naidentyfikacji zlokaln spoecznoci oraz napotrzebie przynalenoci4.
Zmian, jaka zachodzi we wspczesnym procesie migracji, pokazuj take dwa wspczynniki opisujce dzisiejszych migrantw wiek ipe. Coraz modsze pokolenia decyduj si narozpoczcie dugiej imudnej podry nie tylko donowego kraju osiedlania, ale
take wgb kultury ijzyka jego rdzennych mieszkacw. Dotychczas migracja kojarzona bya zmczyznami wyruszajcymi wposzukiwaniu lepszych warunkw ycia ipracy.
Kobiety byy jedynie cieniem, ktry poda ladem swoich ojcw, mw isynw. Feminizacja wielu sfer ycia dotyczy rwnie migracji. Coprawda ilociowy udzia kobiet woglnej liczbie migracji nie zwikszy si istotnie, ale zasza widoczna jakociowa zmiana udziau kobiet we wspczenie obserwowanym zjawisku migracji.
Rodzaje migracji naterenie Europy

Ze wzgldu na interesujc nas problematyk istotne bdzie przypomnienie podziaw
wobrbie zarwno migracji wewntrznych, jak izewntrznych5. Te pierwsze dzielimy zwykle zewzgldu nazmian ekonomicznej pozycji migranta, czyli pozwalajce mu naawans
lub doprowadzajce dojego degradacji spoecznej. Nieco innym zjawiskiem, ciekawszym
i istotniejszym z punktu wiedzenia omawianej problematyki, jest czenie migracji wewntrznych zdestabilizacj sytuacji wewntrz danego pastwa. Mwi si wwczas ozjawisku tzw. uchodstwa wewntrznego. Pojawienie si konfliktw, ktre powoduj przeladowania i dyskryminacj czci mieszkacw na tle politycznym, religijnym lub etnicznym, moe wsposb istotny wpyn nie tylko nalosy danego kraju ijego obywateli, ale
sta si powodem zmiany pozycji caego regionu iwpyn nakonieczno zmiany dotychczasowego porzdku midzynarodowego6. Migracj zewntrzn dzielimy przede wszystkim zewzgldu nakierunek przemieszczania si, czyli naemigracj, tj. wyjazd zkraju pochodzenia, iimigracj, tj. przyjazd doinnego kraju. Zwykle osoby decydujce si nazmian miejsca pobytu nale doobu wymienionych kategorii. Wich obrbie wyrni mona jednak kilka rodzajw, posugujc si okrelonymi kryteriami. Dochyba najczciej stosowanych naley podzia namigracje legalne inielegalne, ktrych zaszeregowanie wgwnej mierze zaley odregulacji prawnych docelowego lub tranzytowego pastwa osiedlenia.
Zewzgldu naprzyczyny decyzji moemy wyszczeglni migracje dobrowolne, tj. spowodowane np. chci zyskania wyszego statusu materialnego, dostpu dolepszej edukacji lub
opieki zdrowotnej, oraz migracje przymusowe, doktrych zaliczamy m.in. deportacje, zesania lub ucieczki przed przeladowaniem. Innym kryterium podziau migracji zewntrz4
B. Dziemidok, Globalizacja akwestia tosamoci narodowej, [w:] Globalizacja imy. Tosamo lokalna wobec
trendw globalnych, red. R. Piekarski, M. Graban, Krakw 2003, s.205.
M. Oklski, Wspczesne europejskie migracje midzynarodowe a dynamika procesw integracyjnych, Studia
Socjologiczne 2001, nr 1, s.11-16; P. Kraszewski, Typologia migracji, [w:] Migracja, Europa, Polska, pod red.
J.Burszty, J. Serwaskiego, Pozna 2003, s.27-29.
D. Heinrich-Hamera, Konflikty midzynarodowe iwewntrzne jako rdo migracji midzynarodowych, [w:]
Migracje midzynarodowe amodernizacja systemu politycznego ispoecznego, pod red. G. Firlit-Fesnak, Warszawa 2008, s.211-217.
NOTY
361
nych moe by cel ekonomiczny migracji, czyli m.in. migracje zarobkowe, zwizane zniemonoci przeycia wdotychczasowych warunkach lub zchci polepszenia dotychczasowego standardu ycia, atake wynikajce zcelw pozaekonomicznych. Migracje zarobkowe byy inadal snastawione nauzyskanie korzyci ekonomicznych zwizanych zmiejscem osiedlenia. Wrd nich wyrniamy dwie gwne grupy: tzw. migrantw przeycia,
ktrych celem jest zdobycie jakichkolwiek rodkw umoliwiajcych przeycie, oraz tzw.
migrantw mobilnych, ktrzy d dopodwyszenia swojego statusu materialnego istandardu ycia. Ponadto wgrupie migracji zarobkowych mona wyszczeglni migracje: kontraktowe, wahadowe lub handlowe, rnice si sposobem czenia koniecznoci wyjazdu
ipodejmowanych form pracy. Kategori migracji pozaekonomicznych moemy podzieli
namigracje: edukacyjne, ekologiczne, religijne, polityczne czy patriotyczne. Wszystkie one
wyszczeglnione swzalenoci odgwnej przyczyny, zktrej dana jednostka lub grupa decyduje si namigracj. Kolejnym kryterium podziau migracji jest czas ich trwania,
naktrego podstawie okreli mona migracj jako: sta, okresow (dugotrwa, tj. trwajc ponad rok, lub krtkotrwa, tj. nieprzekraczajc roku), sezonow icyrkulacyjn. Nie
stowszystkie moliwe kryteria podziau migracji. Zewzgldu nadynamik tego zjawiska
konieczne jest szukanie coraz tonowych sposobw opisania go iuchwycenia jego charakterystyki wdanym miejscu iczasie wystpowania.
Tabela 1. Zmiana populacji wEuropie wwyniku migracji7
Europa Zachodnia
kraje nordyckie
Europa Poudniowa
kraje niemieckojzyczne
(tj. Austria, Niemcy
iSzwajcaria)
Europa
rodkowowschodnia
Europa
Poudniowowschodnia
Teren pastw, ktre
przed 1991 rokiem
wchodziy wskad ZSRR
Rosja
Liczba ludnoci
w1985 roku
wmilionach
139,9
22,7
115,7
Liczba ludnoci
w2009 roku
wmilionach
156,3
25,2
129,0
Procentowy wzrost
populacji wwyniku
migracji
35
56
84
91,7
98,0
100
77,5
77,5
49,0
46,3
65,0
59,9
142,5
141,9
Napodstawie bada Eurostat 2010, Special Eurobarometr 337, Geographical and labour market mobility Report, Publication June 2010.
362
Przypadek Grecji
Zperspektywy historycznej Grecja postrzegana bya jako kraj emigrantw. WXIX wieku
wielu Grekw wyjechao doStanw Zjednoczonych Ameryki lub doEgiptu. Kolejne fale
XX-wiecznej emigracji greckiej kieroway si take doNiemiec, Belgii, Australii lub Kanady. Udawali si oni rwnie nateren Azji Mniejszej oraz dopastw bakaskich8. Kwestia
migracji Grekw bya szczeglnie wana wmomencie akcesji tego kraju doUnii Europejskiej w1981 roku9. Zjednej strony spodziewano si powrotu sporej liczby uchodcw politycznych zlat 40. doGrecji, zdrugiej za obawiano si sporej liczby wyjazdw Grekw,
gwnie zpowodu pracy, dopastw Unii.
Przez dugi czas nie postrzegano zatem Grecji jako kraju, ktry moe sta si docelowym miejscem emigracji. Jeli wogle, toraczej obawiano si, elec nagranicy Europy
iAzji oraz naprzeciwlegym brzegu Morza rdziemnego anieli pastwa Pnocnej Afryki, moe sta si szybko etapem podry nielegalnych emigrantw spoza starego kontynentu.
Wejcie doUnii oraz intensywny rozwj gospodarczy iujednolicenie polityki spoecznej spowodowao, eodpocztku lat 90. ubiegego stulecia Grecja staa si miejscem osiedlenia dla coraz wikszej liczby imigrantw.
Wedug danych z 2001 roku a 7% procent populacji kraju to legalnie przebywajcy
naterenie Grecji imigranci. Szacuje si, ekolejne ponad 3% toobcokrajowcy przebywajcy natunielegalnie. Znaczyoby to, enapocztku XXI wieku a10% wszystkich mieszkacw Grecji stanowili imigranci10. Wedug oficjalnych danych greckiego rzdu spora
cz napywajcej ludnoci wramach migracji wewntrzeuropejskiej pochodzi zAlbanii,
Bugarii iRumunii. Spoza Europy doGrecji przyjedaj gwnie Gruzini, Pakistaczycy,
atake obywatele Rosji11. Te liczby sdo znaczne jak natak homogeniczne narodowociowo spoeczestwo, gdzie ponad 90% populacji okrela si jako Grecy lub osoby majce
greckie pochodzenie.
Poniewa ponad dwie trzecie migrantw przebywa w Grecji legalnie, ich obecno
widoczna jest natamtejszym rynku pracy. Wedug bada orodkw greckich ponad 40%
imigrantw pracujcych legalnie to niewykwalifikowani robotnicy wykonujcy najprostsze prace, a kolejne 35% to pracownicy fizyczni posiadajcy jedynie najnisze wyksztacenie. Zaledwie 2% imigrantw zatrudnionych jest w rolnictwie. Sprzyjaa takiej sytuacji
amnestia ogoszona przez rzd dla nielegalnych imigrantw z1998 roku, dziki ktrej spora grupa osb moga wreszcie, czsto pokilku latach, zalegalizowa swj pobyt wGrecji.
Trend ten by widoczny rwnie pomimo zmiany wprawie migracyjnym z2001 roku, ktre
8
10
11
D. Syrri, From Emigration toimmigration: the past and current migration patterns, www.migrationeducation.
org.
G. Bernatowicz, Hiszpania, Portugalia iGrecja wobec rozszerzenia Unii Europejskiej, Sprawy Midzynarodowe z1998, nr 2, s.41-54.
Poziom ten utrzyma si przez ca pierwsz dekad XXI wieku. Badania z 2008 roku nadal wykazyway,
eokoo 10% mieszkacw Grecji toimigranci, aich liczb szacowano naponad 1 milion. National Statistical
Service of Greece.
National Statistical Service of Greece, www.statistics.gr; www.migrationinformation.org/datahub/countrydata.cfm?ID=507.
NOTY
363
ograniczyo moliwoci aktywnoci zawodowej osb przyjedajcych doGrecji. Reforma

prawa migracyjnego dotyczya bowiem gwnie dziaa wzgldem osb przebywajcych
lub wyraajcych ch pozostania w Grecji przez duszy czas. Obejmowaa zatem przez
wszystkim migrantw poszukujcych pracy iich rodziny, osoby majce pochodzenie greckie zamieszkujce poza granicami, awyraajce ch powrotu, oraz tych, ktrzy ubiegali si
oazyl wGrecji12.
Zgodnie zestandardami Unii Grecja przyja zasady prawne wpiciu obszarach zwizanych z polityk migracyjn. Dotyczyy one: rynku pracy, legalizacji duszego pobytu
wGrecji, przyznania obywatelstwa, regulacji antydyskryminacyjnych oraz dziaa zwizanych zczeniem rodzin imigrantw. Pomimo tych stara nadal kwestie dyskryminacji ilegalizacji dugookresowego pobytu wGrecji pozostaj sprawami nierozwizanymi.
W sierpniu 2005 roku parlament grecki przyj now ustaw dotyczc imigrantw,
ktra zacza obowizywa od1 stycznia 2006 roku. Mwia ona ozasadach przyjazdu, pozostania iintegracji przybyszw zpastw trzecich wGrecji. Miaa ona pozwoli naspjn
polityk oraz uatwi procedury migracyjne dla osb chccych si osiedli ilegalnie pracowa. Ponadto miaa uatwi kontrol nad tak niepodanym zjawiskiem jak nielegalna imigracja, wtym gwnie ofiar traffickingu.
Oprcz bowiem problemw wynikajcych zlegalnej imigracji grecki rzd stan przed
wyzwaniem, jakim jest radzenie sobie z coraz liczniejszymi falami nielegalnej imigracji.
Greckie Biuro Statystki (National Statistical Service of Greece) podaje naswoich stronach,
etylko wcigu dwch lat (pomidzy 2005 a2007 rokiem) doGrecji przybyo okoo 150
tys. nielegalnych imigrantw. Od2006 roku zauwaalny jest wzrost napywajcych doGrecji nielegalnych imigrantw. Przedostaj si oni dwoma gwnymi szlakami. Pierwszy prowadzi zAzji, przez Bliski Wschd iAfryk doTurcji, anastpnie nakontynent. Drugi szlak
pozwala przedrze si odstrony granicy zbyymi pastwami socjalistycznymi gwnie
Albani iBugari.
Problemem, jaki wie si zewspczesn imigracj doGrecji, jest pojawianie si coraz
wikszej liczby osb innego wyznania. Grecja naley dojednego znajbardziej przywizanych doswojej religii krajw, awpyw Kocioa naycie polityczne kraju jest powszechnie
znane. Dlatego te kwestia tamoe wprzyszoci sta si kolejnym powodem niechci spoeczestwa greckiego doakceptacji lub choby tolerancji obecnoci imigrantw wich pastwie. Wedug rnych szacunkw wsamych tylko pastwach UE zamieszkuje dzisiaj ponad 13 milionw wyznawcw religii Mahometa13. Ich zwikszajca si liczba, nacowpywaj takie czynniki, jak: nieprzerwany napyw imigrantw zkrajw islamskich doEuropy,
wysoki wskanik dzietnoci imoda struktura demograficzna tej spoecznoci oraz rosnca
liczba konwersji, moe spowodowa, wedug prognoz EMUC, ew2050 roku jeden napiciu mieszkacw Europy bdzie wyznawc islamu, aw2100 roku grupa tamoe stanowi
25% mieszkacw starego kontynentu14. Dla konserwatywnie nastawionych dospraw religii Grekw perspektywa tamoe okaza si niezbyt zachcajca dopodejmowania wysiku
narzecz akceptacji izgodnego koegzystowania ztgrup imigrantw.
12
13
14
M. Baldwin-Edwards, Immigration into Greece 1990-2003. ASouthern European Paradigm?, www.unece.org

European Monitoring Centre onRacism and Xenophobia (EMUC), Muslims In the European Union: Discrimination and Islamophobia, 2006, s.29.
O. Uras, Agreat Challenge for the European Integration: Muslim Minorities, Perceptions 2008, s.17-30.
364
Tabela 2. Udzia muzumanw wwybranych krajach

tzw. starej UE naprogu XXI wieku15
Kraj
Austria
Belgia
Dania
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Niemcy
Wielka Brytania
Wochy
Procentowy udzia
spoecznoci
muzumaskiej
2,1
2,5
1.5
5,5
1,3
1,2
4,3
3,0
2,6
1,2
Poniewa filozofia polityki migracyjnej oraz walki znielegalnymi migrantami zmienia

si znaczco odlat 90. XX wieku, wysiki Grecji skupiaj si nazapobieganiu rozszerzania
si tego zjawiska. Rzd wAtenach wsppracuje nie tylko zIOM16 czy agencjami FRONTEX17, ale rwnie podpisuje dwustronne umowy ztakimi krajami jak Wochy czy Albania, aby wsplnie walczy zefektami nielegalnej imigracji. Niestety mimo coraz tonowych
metod i sposobw zapobiegania eskalacji nielegalnej imigracji takie kraje jak Grecja notuj wzrost tego zjawiska. Coraz czciej te przyznaj si doswojej bezradnoci iwyranie wskazuj nakonieczno wsppracy wszystkich krajw Unii wtym zakresie. Staje si
bowiem oczywiste, eskala zjawiska oraz nakady finansowe najego ograniczanie, atake
jego dalsze konsekwencje, dotycz nie tylko pastw lecych naobrzeach Unii.
Obecnie widoczny kryzys ekonomiczny izwizany znim wzrost radykalnych nastrojw wrd Grekw nie sprzyja prowadzeniu rozsdnej polityki migracyjnej. Obcokrajowcy zaczynaj coraz czciej by postrzegani jako rdo problemu, a frustracja spowodowana spadkiem poziomu ycia obywateli Grecji znajduje swe ujcie we wrogiej lub wrcz
agresywnej postawie wzgldem ludnoci napywowej. Wobliczu kryzysu ekonomicznego,
z jakim Europa, w tym take Grecja, ma do czynienia od 2008 roku, obecno imigrantw postrzegana jest dodatkowo w kontekcie potencjalnego zagroenia na rynku pracy.
Nawet ci, ktrzy sami zaledwie kilkanacie lat temu osiedlali si w krajach UE, nie chc
dzi godzi si zpolityk akceptujc napyw kolejnych fal imigrantw18. Dla nich, atake dla starzejcych si europejskich spoeczestw, modzi, mobilni icoraz lepiej wyksztaceni imigranci staj si wyzwaniem. Biedniejsi, ale czsto bardziej zdeterminowani, goto15
16
17
18
Tabela opracowana napodstawie danych zBiuletynu Migracyjnego nr 5 zlutego 2006, s.1, www.migration-news.uw.edu.pl.
International Organisation for Migartion.
Agencja Frontex jest jedn zinicjatyw pastw UE dla lepszego monitoringu jej granic zewntrznych. Wyniki
jej dziaa scorocznie publikowane wraportach, awnioski iopinie przekazywane innym instytucjom iorganizacjom zajmujcym si zjawiskiem nielegalnej imigracji. www.frontex.europe.eu.
Muzumanie mwi stop dla imigrantw zEuropy, 5.05.2010, euro islam.pl, www.euroislam.pl.
NOTY
365
wi spracowa za najnisze nawet stawki. Sytuacja tazatem przymusza rzdy krajw UE

dozwikszania nakadw finansowych albo napomoc socjaln, albo narwnie kosztown
walk znielegalnym rynkiem pracy iszar stref, jak wsptworz ci czsto nielegalni imigranci. Wprzypadku Grecji jest toswego rodzaju kwadratura koa. Zjednej strony kryzys
ekonomiczny wymusza cicia budetowe i radykalne ograniczenie wiadcze socjalnych.
Zdrugiej za tylko odpowiednio skonstruowany budet oraz polityki spoeczna zapobiega
negatywnym skutkom migracji.
Polityczne konsekwencje migracji

Naobszarze dzisiejszej Unii Europejskiej dostrzegamy zjednej strony dziaania zmierzajce dorozwoju swobodnego przepywu ludnoci wjej obrbie, wtym take zkrajw potencjalnie wnajbliszej przyszoci j wsptworzcych, zdrugiej za te same pastwa buduj co naksztat twierdzy Europy, uszczelniajc swoje zewntrzne granice iprowadzc restrykcyjn polityk wzgldem tych osb, ktre napywaj naich tereny spoza obszarw starego kontynentu. Mimo wprowadzanych ogranicze dla imigracji pozaeuropejskiej globalizacja oraz wspczesne potrzeby gospodarcze powoduj, i nadal do wielu pastw Unii
cign olbrzymie rzesze ludnoci chiskiej, wietnamskiej, atake marokaskiej, pakistaskiej czy tureckiej19.
Moemy mwi i pisa i o negatywnym, i o pozytywnym wpywie zjawiska migracji
napastwa europejskie iich mieszkacw. Zarwno wprzypadku migracji wewntrznych,
jak izewntrznych dostrzec mona wynikajce znich czynniki zjednej strony stymulujce rozwj, zdrugiej osabiajce zdolno imoliwo podnoszenia jakoci ycia. Edward W.
Said zauwaa we wstpie doswojej pracy Orientalizm, eupolitycznienie wielu aspektw
naszej rzeczywistoci wynika zkoniecznoci przeoenia jej obrazu najzyk ekonomii. Zatem aby opanowa jak przestrze, trzeba zdoby nad ni wadz, atnajatwiej uzyska
za pomoc wiedzy, itowiedzy popartej pozycj gospodarcz20. Dziaania polityczne, zwizane zobecnoci migrantw naterenie UE, koncentruj si gwnie nakwestiach dotyczcych ekonomicznego czy prawnego wymiaru funkcjonowania pastwa. Politycy coraz
czciej jednak postrzegaj migrantw nie tylko jako beneficjentw rzdowych programw
wyrwnywania szans, klientw rozmaitych orodkw pomocy spoecznej czy podopiecznych organizacji pozarzdowych dziaajcych na ich rzecz. Niemniej brak odpowiednich
inicjatyw naarenie midzynarodowej, wpostaci np. programw pomocowych iwsparcia
gospodarczego uboszych pastw wiata, moe przyczyni si zarwno dowzmoenia fal
imigracji nateren cigle bogatszej UE, jak iwpyn nawzrost stopnia radykalizacji postaw
antyeuropejskich wtych krajach. Koszt agodzenia napicia midzynarodowego moe za
okaza si wprzyszoci znacznie wyszy ni nakady poczynione nabudowanie wsplnej
wielokulturowej przestrzeni publicznej zarwno wEuropie, jak inainnych kontynentach.
19
20
R. Stryjewski, Marokaczycy w Europie. Gos z gospodarek etniczno-religijnych w dyskusji nad nowym obliczem Europy, [w:] Migracje. Religie ikocioy wobec migracji imigrantw, pod red. J.E. Zamojskiego, Warszawa 2009, s.110-147.
E.W. Said, Orientalizm, Pozna 2005, s.35-68.
366
Rosnca liczba cudzoziemcw naterenie Europy wpywa rwnie nawzrost stopnia radykalizmu wynikajcego zobawy przed obcymi lub niechci donich oraz postrzegania
ich jako potencjalnego zagroenia. Jest toszczeglnie niebezpieczne wkrajach takich jak
Grecja, ktre przez wiele byy homogeniczne narodowociowo, azamieszkujce ich tereny
mniejszoci tworzyli gwnie ludzie zwizani zreligi czy narodowoci najbliszej pooonego ssiedniego pastwa. Politycy europejscy musz rwnie zwrci uwag naznaczne
rozbienoci kulturowe ireligijne midzy nowo przybyymi doich krajw cudzoziemcami
alokalnymi mieszkacami. Sytuacja taka moe powodowa rodzenie si wzajemnych antagonizmw, aich podsycanie przez politykw doprowadzi doskrajnych postaw ireakcji
przedstawicieli obu stron. agodzenie owych rnic idysproporcji jest dzi jednym znajwikszych wyzwa dla politykw europejskich. Pojawianie si postaw skrajnie radykalnych
nie dotyczy jednak tylko ludnoci napywowej. Take rdzenni mieszkacy starego kontynentu, czujc si zagroeni przez zwykle modszych, mwicych niezrozumiaym jzykiem
ipraktykujcych nieznane dotd iconajmniej dziwne, ich zdaniem, obrzdy, odwouj si
dowzajemnej solidarnoci czy nawouj dowykluczenia migrantw zeswojej spoecznoci.
Dopolitycznych konsekwencji migracji zaliczy mona take konieczno prowadzenia wsplnej polityki wobszarach dotyczcych tego zjawiska. Jak wspomniano wczeniej,
pastwa UE nie tylko wspieraj si w celu ograniczenia napywu osb nielegalnie przekraczajcych ich granice, ale take wypracowuj wsplne mechanizmy itworz narzdzia
dorealizacji koniecznych dziaa wzgldem legalnych migrantw. Sytuacja tazmusza rzdy
pastw europejskich dowsppracy narnych, czsto bezporednio niezwizanych zmigracj, paszczyznach polityki.
Wspczesne migracje nie daj si zakwalifikowa dokategorii stworzonych iwykorzystywanych zaledwie trzydzieci lat temu. Zmiany nawiecie iprzypieszenie procesw globalizacji spowodowao wzrost mobilnoci mieszkacw caego wiata, atym samym wpyno nainn ni uywana dotychczas kategoryzacj imigrantw napywajcych doEuropy. Do tej pory akt migracji wiza si z jednokierunkow podr z kraju pochodzenia
do kraju osiedlenia. Wspczenie migracja nie koczy si na pierwszym miejscu pobytu. Fenomenem tej podry, przerywanej tylko czasowym pobytem w kolejnym kraju21,
jest wielokrotna zmiana miejsca osiedlenia, czciowo wynikajca zodbywania jej etapami. Taka sytuacja nie uatwia prowadzenie spjnej polityki migracyjnej przez rzdy pastw
europejskich. Wrcz odwrotnie, pozwala niektrym narodom nautwierdzaniu si wprzekonaniu, eich ten problem nie dotyczy. Skoro bowiem dotej pory zaledwie niewielka liczna uchodcw czy azylantw szukaa unich schronienia, ani te ich kraje nie satrakcyjne pod wzgldem ekonomicznym czy choby nawet klimatycznym dla migrantw, zakadaj, etak bdzie iwkolejnych dekadach XXI wieku. Wkonsekwencji takiego mylenia
niechtnie odnosz si dowszelkich inicjatyw prowadzenia wsplnej polityki migracyjnej
czy przeciwdziaania negatywnym konsekwencjom tego zjawiska. Prowadzi todofrustracji
wrd spoeczestwa takich jak greckie. Rzd wAtenach zjednej strony ma wiadomo,
egeopolityczne pooenie niestety sprzyja wzrostowo liczby migrantw, zdrugiej za niestabilno ekonomiczna doprowadzi moe docoraz wikszych problemw rodzcych si
21
R. Penninx, D. Spencer, N. Van Hear, Migration and Integration in Europe: The State of Research, ESRC Centre
onMigration, Policy and Society (COMPAS), University of Oxford, 2008, www.norface.org/files/migration-COMPAS-report.pdf.
NOTY
367
take na tle rasowym czy kulturowym. Problem z krajami tzw. starej UE polega na tym,
ezjednej strony gwarantuj one swoim mieszkacom ochron podstawowych praw iwolnoci, zabezpieczenie minimum socjalnego oraz deklaruj tolerancj wobec odmiennoci
religijnej czy kulturowej, zdrugiej za wprowadzaj coraz ostrzejsze restrykcje chronice
ich rynki pracy czy spoeczestwa przed napywem niepodanych imigrantw. Ich tradycja zwizana zmigrantami dotyczy raczej emigracji przez wieki polegajcej nazdobywaniu i odkrywaniu przez Europejczykw innych kontynentw, anieli przyjmowania
na swoim terenie imigrantw22. Paradoksem dzisiejszych krajw tzw. starej Unii jest ich
otwarto iswoboda sprzyjajca migracji wewntrznej przy jednoczesnym restrykcyjnym
ograniczaniu oraz hermetycznym zamykaniu napywu ludnoci zzewntrz.
Wnioski
Migracja sama w sobie nie jest zjawiskiem nowym i nieznanym w Europie. Niemniej
wobecnym stuleciu istotna jest skala tego zjawiska oraz konsekwencje dla poszczeglnych
pastw europejskich. Kraje lece nagranicy zewntrznej Europy zawsze bd poddawane wikszej presji ze strony chccych przekroczy ich granice migrantw. W przypadku
Grecji, ktrej historia wskazuje, e przez lata, a nawet stulecia, bya ona krajem emigracji odwrcenie roli i przyjcie ciaru wynikajcego z bycia krajem imigracji, moe okaza si niezwykle trudne. Brak wsparcia zestrony innych czonkw Unii oraz problemy wewntrzne utrudniaj jakkolwiek spjn ikonsekwentnie prowadzon polityk migracyjn.
Zagroenie nielegaln imigracj oraz wynikajcymi z niej niebezpieczestwami musi jak
najczciej by przedmiotem debaty zarwno poszczeglnych rzdw, jak iich obywateli.
Wspczesny Europejczyk pragnie spokoju, ktrego gwarantem uczyni pastwo oraz jego
struktury. Zapomnia przy tym, edla wikszoci mieszkacw wiata, wtym jego najbliszego ssiada, migracja jest naturalnie wpisana wycie ikoegzystencj zinnymi. Wspczesna Europa, ulegajc procesom globalizacji, przeksztacajc si coraz bardziej wwielokulturow rzeczywisto, wktrej swojego miejsca szukaj take spoecznoci narodowe,
wpisuje si wtlogik. Zasadniczym powodem, nazbyt czsto pomijanym wtrakcie dyskusji o migracji czy powstajcych w ich wyniku radykalnych postawach, jest ich podoe ekonomiczno-kulturowe. Cowicej, wielokrotnie mwic ipiszc ozjawisku migracji
w rozumieniu przedstawicieli wiata zachodniego, zapominamy o dysproporcjach w postrzeganiu tego zagadnienia take wrozmaitych regionach samej Europy23. To, codla przyzwyczajonego dowielokulturowej koegzystencji Europejczyka zParya, Madrytu czy Londynu uchodzi za standard lub niepodlegajc refleksji oczywisto, dla mieszkacw sporej czci Europy Wschodniej iPoudniowej jest wyrazem obojtnoci przedstawicieli wiata polityki. Wspczesna imigracja naterenie Europy jako taka jest, gwnie zewzgldw
22
23
Warto w tym miejscu zwrci uwag na fakt, e kraje wschodniej i poudniowej Europy maj, wynikajce
zich historii, zdecydowanie bogatsze dowiadczenie zimigrantami oraz tradycje wsppracy zzamieszkujcymi ich tereny cudzoziemcami.
Ch. Caldwell, Reflections onthe resolution In Europe. Can Europe be the same with different people in it?, Londyn 2009.
368
ekonomicznych, konieczna izahamowanie kolejnych fal przybyszw dokrajw zachodnich

nie tylko nie rozwie dotychczasowych problemw, ale wrcz moe generowa kolejne.
Paradoks potrzeby ekonomicznej ispoecznej niechci wstosunku dotej samej grupy imigrantw jest trudny dowytumaczenia obywatelom Unii przez rzdzcych nimi politykw.
Koniunkturalne szafowanie hasami pro- lub antyimigranckimi wywouje uczucie konfuzji wczci mieszkacw starego kontynentu, nie zawsze bowiem jest im atwo zaakceptowa to, emog by sojusznikami iwrogami jednoczenie. Take relatywnie niewielka wiedza natemat imigrantw oraz ich kultury sprzyja uoglnianiu sdw iopinii. Tym, conie
uatwia wzajemnych relacji migrantw iautochtonw, jest duy dystans kulturowy, trudny dozmniejszenia dla obu stron. Jest toponiekd zwizane zbrakiem dowiadcze zimigrantami i przyzwyczajeniem do dominacji na arenie midzynarodowej danego regionu
czy caej Europy. Czy zatem politycy europejscy swstanie znale panaceum, za pomoc
ktrego zagodz skutki rosncej migracji doich krajw?
Immigration to Europe a challenge of the 21st century the Greek case

Summary
Among the challenges of the 21st century migration seems to be a particularly interesting phenomenon.
It is nothing new for the European states. What gives it its special character is its intensity and so-far unknown influence on the politics of both particular states as well
as of whole regions.
Greece has recently been in an exceptionally difficult situation. Forced to introduce
numerous union regulations it had to face a challenge of the growing number of legal and illegal immigrants on its territory. The economic crisis and the recent events
in Greece clearly showed that without the support of other Union states Greece
may not be able to face up to this challenge.
The article presents a very small fragment of the problem of contemporary immigration faced by many European countries. Using the example of Greece allows, in
turn, to emphasise these issues which may become crucial also from the perspective of politics of other states of the old continent, including Poland.
Recenzje iomwienia
Aleksandra Moroska, Prawicowy populizm aeurosceptycyzm (naprzykadzie Listy
Pima Fortuyna wHolandii iLigii Polskich Rodzin wPolsce), Wrocaw 2010
Krzysztof Zuba
Patrycja Sokoowska, Polityka zagraniczna ibezpieczestwa RFN wobec pastw
obszaru byej Jugosawii wlatach 19902005, Toru 2010
Artur Drzewicki
Helena Wyligaa, Trjkt Weimarski. Wsppraca Polski, Francji i Niemiec
w latach 19912004, Toru 2010
Edward Czapiewski
Aleksandra Moroska,
Prawicowy populizm aeurosceptycyzm
(naprzykadzie Listy Pima Fortuyna wHolandii
iLigii Polskich Rodzin wPolsce),
Wrocaw 2010
Ksika Aleksandry Moroskiej jest niewtpliwie wanym gosem naukowym w dyskusji

nad dwoma wzajemnie przenikajcymi si zjawiskami: populizmem ieurosceptycyzmem.
Podkreli naley, eobydwa zjawiska, cho szeroko omawiane ianalizowane wliteraturze
naukowej, pozostaj teoretycznie problematyczne itrudno uzna, eich rda, uwarunkowania iistota zostay wpeni wyjanione. Autorka wykazaa si znaczc odwag mierzc si ztak ambitnym wyzwaniem badawczym. Jego realizacja doprowadzia dopowstania bardzo udanego studium dwch, poddanych komparatystyce, przypadkw populistycznych partii ocharakterze eurosceptycznym: holenderskiej Listy Pima Fortuyna (LPF) ipolskiej Ligii Polskich Rodzin (LPR).
Dojrzao iwarto pracy naukowej mierzy si nie tylko liczb odpowiedzi, ktrych
ona udziela, ale wnie mniejszym stopniu liczb pyta, ktre ona wywouje. Dopiero bowiem obydwa elementy stanowi otym, epraca staje si gosem wdyskursie naukowym,
ajej autor jego penoprawnym uczestnikiem. Praca Aleksandry Moroski wistocie dostarcza zarwno odpowiedzi napostawione pytania badawcze, jak iwywouje kolejne pytania
lub wtpliwoci ocharakterze naukowym.
Autorka zdecydowaa si na objcie analiz dwch partii, o ktrych sama pisze,
e w istotnych aspektach rni si od siebie. Faktem jest, e rzeczywisto spoeczno-polityczna Holandii, w ktrej wyrosa LPF, zasadniczo odbiega od rzeczywistoci
spoeczno-ekonomicznej Polski, w ktrej wyrosa LPR. Autorka majc wiadomo tych
rnic, susznie przyjmuje, epaszczyzn doporwna daje ich populistyczny ieurosceptyczny charakter. W takim wymiarze dobr tak odmiennych partii stanowi swoisty atut,
gdy rnice pomidzy nimi wynikaj z wielu zmiennych, pozwalajcych na spojrzenie
nazjawisko eurosceptycyzmu ipopulizmu zodmiennych perspektyw. Tozkolei wzbogaca zarwno sam analiz, jak ikocowe wnioski. Sdz, iwybr dwch diametralnie rnych przypadkw doanalizy ma twarto, iwsposb bardziej uprawniony, ni miaoby tomiejsce poanalizie przypadkw zblionych (np. zdwch pastw Europy rodkowo-Wschodniej), pozwala odnie si dohipotez badawczych sformuowanych wszak wsposb uoglniony wodniesieniu nie dospecyficznych przypadkw, ale relacji pomidzy populizmem aeurosceptycyzmem jako takimi.
Przekonujco wypadaj rwnie argumenty Autorki za ograniczeniem badanych partii
populistycznych dodwch przypadkw. Decyzja oskupieniu si naszczegowym studium
372
dwch przypadkw pozwolia nazaprezentowanie izastosowanie wpracy wikszej gamy

narzdzi badawczych iukazania bardziej wysublimowanych konstrukcji analitycznych.
Naley podkreli, eAutorka wsposb bardzo zrczny posuguje si analiz porwnawcz. Dwa analizowane przypadki LPF iLPR zostay ujte wksice woddzielnych, ale
stanowicych lustrzane odbicie rozdziaach. Zostay one zatem sprowadzone dokompatybilnych prbek, ktre pozwalaj na odpowiedzialne i czytelne przeprowadzenie komparatystyki, wnioski za std wyprowadzone staj si atwo weryfikowalne. Szerokie to
polityczno-spoeczne, naktrym ukazano badane przypadki, pozwala napogbienie wnioskw, aprzy tym bardziej trafne orzeczenie oistocie wystpujcych podobiestw irnic.
Recenzowana ksika dowodzi duej orientacji Autorki wzakresie analizowanej problematyki. Jest totym bardziej godne podkrelenia, eprzyszo Jej zmierzy si ztematyk
odnoszc si dodwch zjawisk zistoty swojej wci problematycznych: populizmu ieurosceptycyzmu. Analiza dotyczca nie tylko ich wsplnego ujcia, ale ukazujca ich wzajemne powizania i relacje znaczco podnosi poziom trudnoci tak zakrelonego tematu
bada.
Sama analiza, azatem iweryfikacja hipotez badawczych napotyka szereg ogranicze,
ktre naoyy naAutork konieczno duej zrcznoci ipomysowoci badawczej. Autorka przeprowadzia dojrza, anawet wnikliw analiz porwnawcz wybranych przypadkw, waspekcie zarwno ich populistycznego charakteru, jak ieurosceptycyzmu, unikajc
zby atwych ipowierzchownych wnioskw. Ksika przynosi interesujc propozycj poczenia obu zjawisk, przyjmujc za wsplny iczcy je czynnik horyzontaln iwertykaln ekskluzj. Jest tooryginalna iwasna propozycja Autorki. Pozwolio toJej stworzy niezbdny wsplny mianownik dla tak bardzo rnych przypadkw ipokusi si ouoglniajce wnioski.
Wszystkie te kwestie zostay przedstawione iomwione wpierwszej metodologicznej czci ksiki.
W kolejnych, bliniaczych rozdziaach zawartych w czci drugiej (w odniesieniu
doLPF rozdzia 7) iczci trzeciej (wodniesieniu doLPR rozdzia 11), Autorka zaja si
analiz potencjau mobilizacyjnego eurosceptycyzmu jako kwestii wyborczej. Stokluczowe rozdziay dla zweryfikowania drugiej z postawionych w pracy hipotez, i eurosceptycyzm obu partii wpyn naich wyborcze sukcesy, zatem ekwestia europejska miaa znaczcy wyborczy potencja mobilizacyjny. Aby tego dokona, Autorka odwoaa si doekonomicznej nomenklatury, analizujc zachowania badanych podmiotw narynku politycznym woparciu okategori popytu ipoday. Analiza popytu przyniosa informacj oznaczeniu kwestii europejskiej wramach wyborczej oferty obu partii, cowane zuwzgldnieniem oferty rwnie partii konkurencyjnych. Analiza poday zkolei przyniosa informacj opotencjalnym rynku dla takiej oferty, cilej mwic znaczeniu, jakie dla elektoratu
LPF iLPR odegraa kwestia europejska.
Ostatnia, czwarta cz pracy stanowi analiz porwnawcz obu analizowanych partii, waspekcie zarwno ich populistycznego charakteru, jak ieurosceptycyzmu. Czytelnoci i empirycznoci analizy suy utrzymanie struktury, zastosowanej w drugiej i trzeciej
czci pracy. A. Moroska przeprowadzia dojrza, anawet wnikliw analiz, unikajc zby
atwych i powierzchownych wnioskw. Bardzo pomocne w sformuowaniu ostatecznych
konkluzji wynikajcych z porwna, okazay si ustalenia teoretyczne dotyczce istoty
RECENZJE I OMWIENIA
373
populizmu, dokonane w rozdziale pierwszym oraz wzajemnych powiza tego zjawiska

ieurosceptycyzmu. Pozwolio tostworzy niezbdny wsplny mianownik dla tak bardzo
rnych przypadkw ipokusi si ouoglniajce wnioski. Zrnych uwarunkowa zrodzia si struktura czynnikw, ktre ostatecznie jak konkluduje A. Moroska doprowadziy douksztatowania podobnych elementw decydujcych zarwno opopulistycznym, jak
ieurosceptycznym charakterze obu partii:
W eurosceptycznych postawach LPR oraz LPF wyrana bya populistyczno-prawicowa ekskluzja na poziomie wertykalnym oraz horyzontalnym. Nieodzownym elementem argumentacji obu ugrupowa bya bowiem niech wobec elit politycznych
wHolandii iwPolsce, zpowodu prowadzenia rzekomo bdnej polityki wobec Unii
Europejskiej, dziaania naszkod interesw pastwa oraz jego obywateli.
Recenzowane opracowanie zwraca uwag obfitoci irnorodnoci wykorzystanych
materiaw. Autorka zebraa bogaty zbir niepublikowanych dokumentw idrukw ulotnych w jzyku polskim i holenderskim, stanowicych pierwszorzdne rdo bada nad
stanowiskiem ipostawami analizowanych partii politycznych. Tak uzyskany materia skonfrontowaa zistniejcymi ju analizami zawartymi wlicznych opracowaniach oraz pogldami wyraanymi na forum prasy. W odniesieniu do literatury przedmiotu wykazaa si
nie tylko godn podziwu skrupulatnoci, ale i umiejtnoci selekcji materiaw, gdy
trudno wistocie wskaza wjej bibliografii zjednej strony pozycje zbdne, czy zdrugiej
pominite istotne publikacje. Zasuguje to tym bardziej na podkrelenie, i odwoaa si
doliteratury wjzyku polskim, angielskim, niemieckim iholenderskim. Cao materiau dopeniaj materiay prasowe, rda audiowizualne, strony internetowe, atake wywiady przeprowadzone zpolitykami, politologami oraz dziennikarzami. Rnorodno zebranego materiau daa gwarancj wszechstronnego ujcia analizowanych zjawisk. Potwierdza
rwnie wypywajce zlektury pracy wnioski, orzetelnoci iogromie pracy, ktre byy niezbdne dla zrealizowania tak ambitnego projektu badawczego. Dao tojednoczenie podstawy doswobodnego idojrzaego prowadzenia narracji naukowej, zastosowania elementw polemicznych oraz odpowiedzialnego sformuowania wasnych propozycji.
Opracowanie cechuje si logiczn struktur oraz duym stopniem przejrzystoci. Jzyk
rozprawy czy analityczne inaukowe atuty zkomunikatywnoci. Podsumowujc, przygotowana dodruku ksika Aleksandry Moroskiej dowodzi znaczcych umiejtnoci Autorki
wbudowaniu konstrukcji analitycznych oraz prowadzenia narracji naukowych. Czytelno
pracy ijej przejrzysto zostay znaczco dowartociowane za spraw umiejtnie wykorzystanych tabel, wykresw ischematw, atake aneksw.
Praca cechuje si wysokim poziomem merytorycznym, logiczn isuc postawionym
celom badawczym konstrukcj oraz klarownym jzykiem wywodu. Stanowi wany idojrzay gos naukowy woglnej debacie nad fenomenem zarwno populizmu, jak ieurosceptycyzmu.
Krzysztof ZUBA
Patrycja Sokoowska,
Polityka zagraniczna ibezpieczestwa RFN wobec pastw
obszaru byej Jugosawii wlatach 19902005,
Toru 2010
Wydawa si mogo, ipubliczna inaukowa dyskusja nad zaoeniami polityki zagranicznej ibezpieczestwa RFN, bdca odzwierciedleniem poszukiwania jej ostatecznego ksztatu itym samym okrelenia przyszej roli pastwa niemieckiego naarenie midzynarodowej, nie moe wywoa dzisiaj ju wikszych emocji. Prba odpowiedzi napytanie, zjakimi
Niemcami bdziemy mieli styczno wEuropie, czy definiowanymi choby poprzez pojcie
Weltmacht iGrossmacht, czy te Zivillmacht, wydaje si ju dzisiaj interesowa wycznie grono specjalistw, emocje za, ktre towarzyszyy tym zagadnieniom wlatach 90.,
bezpowrotnie ju miny. Pojawiajca si wtym roku napolskim rynku ksika autorstwa
Patrycji Sokoowskiej pt. Polityka zagraniczna ibezpieczestwa RFN wobec pastw obszaru
byej Jugosawii wlatach 19902005 wpeni jednak zaprzecza tego rodzaju przekonaniu. Ju
wystarczajc rekomendacj, aby sign poni, wydaje si to, ibazuje ona nawynikach
bada przeprowadzonych przez autork w trakcie prac nad swoim doktoratem, za ktry
uzyskaa Nagrod Prezesa Rady Ministrw RP oraz Zarzdu Gwnego Towarzystwa Nauk
Politycznych. Niezalenie jednak odtego, okazuje si, ipublikacja niesie zesob nowy baga wiedzy, ktra pozwala, podobnie jak tobyo kiedy wprzypadku monografii Bogdana
Koszela (Mitelleuropa rediviva? Europa rodkowo- iPoudniowo-Wschodnia wpolityce zjednoczonych Niemiec) iMarka Waldenberga (Rozbicie Jugosawii. Jugosowiaskie lustro polityki midzynarodowej), czy te publikacji Wojciecha Piciaka (Niemcy. Droga donormalnoci. Polityka zagraniczna RFN odwojny oKuwejt dowojny oKosowo), ponownie spojrze
na dan problematyk z wikszym zainteresowaniem. Przyczyn tego rodzaju stanu rzeczy jest umiejtne poczenie przez autork dwch, niewyodrbnionych odsiebie wsposb
formalny paszczyzn merytorycznych, ktre wnaturalny sposb tworz spjn iintegraln
cao. Pierwsza znich odnosi si przede wszystkim dokwestii ksztatowania zaoe niemieckiej polityki zagranicznej ibezpieczestwa oraz wzajemnej interakcji zachodzcej pomidzy zakresem iform zaangaowania Republiki Federalnej Niemiec naarenie midzynarodowej awydarzeniami naBakanach, ktre spowodoway, ipastwo tostao si jednym zgwnych podmiotw oddziaywajcych bezporednio naich przebieg. Druga paszczyzna toprzede wszystkim szerokie ujcie caego zakresu zagadnie poruszajcych problem ksztatowania si pastw powstaych wwyniku rozpadu byej Jugosawii, jako obszaru
pokryzysowego, podlegajcego rnego rodzaju procesom imidzynarodowym wpywom,
ktrych gwnym celem jest zjednej strony ich pena stabilizacja, zdrugiej za doprowadzenie dostopniowej integracji zestrukturami europejskimi ieuroatlantyckimi.
Na publikacj skada si pi rozdziaw, ktre wzajemnie si uzupeniaj i stanowi logiczn cao. S one powicone kolejno: gwnym kierunkom niemieckiej
RECENZJE I OMWIENIA
375
polityki zagranicznej i bezpieczestwa, miejscu Sowenii, Chorwacji oraz Boni i Hercegowiny wpolityce RFN, stanowisku tego pastwa wobec konfliktu wKosowie iMacedonii
oraz jego zaangaowaniu wpolityczn igospodarcz stabilizacj regionu, obliczon nazblienie poszczeglnych krajw doUnii Europejskiej iNATO.
Jak ju wspomniano, mimo ipraca tama jednoznacznie zdefiniowane ramy merytoryczne, tonaszczegln uwag zasuguje fakt, iodnosi si ona dozrnicowanych zagadnie, obejmujcych kwestie polityczne, spoeczne, zzakresu bezpieczestwa, anawet ekonomiczne. Oprcz dogbnej analizy polityki niemieckiej naBakanach, zreguy ujmowanej przez autork nie tylko wwymiarze polityki narodowej, ale przede wszystkim wwymiarze okrelonych uwarunkowa ipowiza midzynarodowych, moemy odnale bardzo du ilo informacji natemat wczesnej iobecnej sytuacji politycznej pastw byej Jugosawii. Szczegln uwag zwraca do bogaty materia powicony problematyce funkcjonowania Kosowa oraz Boni i Hercegowiny jako swoistych midzynarodowych protektoratw. Dane dotyczce obu pastw, wzbogacone informacjami zaczerpnitymi przez
autork z wypowiedzi rnego rodzaju przedstawicieli wadz midzynarodowych dziaajcych na obszarze obu krajw, uzyskanymi gwnie na podstawie przeprowadzonych
z nimi wywiadw, nadaj pracy swoistej naukowej lekkoci. Dziki temu jest ona wywaona iprzystpna dla standardowego odbiorcy, cojednoczenie pozwala nagbsze zrozumienie caoci problematyki. Jest toniewtpliwie ogromna zaleta tej ksiki. Jednoczenie
niektre ujawnione fakty, jak naprzykad te dotyczce zapisw znajdujcych si wtzw. wytycznych dla kontyngentu Bundeswehry, czyli wpodrczniku przeznaczonym dla onierzy niemieckich sucych wKosowie, mwicych okoniecznoci wykorzystywania przez
nich (wsposb ukryty) proniemieckich sympatii potomkw albaskich onierzy dywizji
SSSkandenberg, wydaj si wrcz sensacyjne. Podobnie zreszt jak to, iwybr okrelonego miejsca stacjonowania wojsk niemieckich naobszarze tej prowincji uwarunkowany
by tym, iteren ten wlatach 19431994, jako cz Wielkiej Albanii, znajdowa si pod
okupacj III Rzeszy. Fakt, inawet podobnego rodzaju wtki sgboko udokumentowane
rdowo, staje si niewtpliwie kolejn zalet tej ksiki.
Podejmujc si przeledzenia zaoe niemieckiej polityki bezpieczestwa naBakanach, autorka zdecydowanie wykracza poza do cile okrelone ramy prowadzenia bada nad problematyk polityki zjednoczonych Niemiec wobec pastw powstaych wwyniku rozpadu byej Jugosawii. Jak dotd w decydujcej mierze koncentroway si one
natematach mona by powiedzie medialnych, czyli bd tonakwestii przedwczesnego
uznania Sowenii iChorwacji, odpowiedzialnoci Bonn za rozpad Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosawii iwybuch wojny wBoni, czy te udziau Bundeswehry woperacji wKosowie. Oczywicie nie oznacza to, iautorka nie porusza tak wanego zagadnienia jak wpyw kultury strategicznej Niemiec naokrelone decyzje polityczne ipostpujcej jej zmiany wynikajcej zwyjcia zaoe polityki zagranicznej ibezpieczestwa Niemiec poza dotychczasowe ramy (na przykad odejcie od tzw. Doktryny Kohla). Najdobitniej wida tochoby wkontekcie bardzo jasno idobitnie sprecyzowanej przez autork
ewolucji podejcia niemieckich elit politycznych dokwestii udziau Bundeswehry woperacjach out of area.
Pozbawiona publicystycznych ocen i niejednokrotnie zabarwionych subiektywnymi
emocjami komentarzy, tak specyficznych dla dyskusji opolityce RFN naBakanach, ksika
376
ta przedstawia rzeczywisty obraz przyczyn oraz konsekwencji zaangaowania wadz niemieckich (politycznego, dyplomatycznego i militarnego) w przezwycienie konfliktw
na tym terenie. Bardzo bogaty materia rdowy pozbawia prac charakteru wtrnego,
cozwaszcza wkontekcie drugiego aspektu poruszanego wpublikacji, amianowicie oceny sytuacji midzynarodowej wok pastw byej Jugosawii iich funkcjonowania wotoczeniu midzynarodowym jako ju teoretycznie niepodlegych i suwerennych bytw, nabiera szczeglnego znaczenia. Rnego rodzaje aspekty angaowania si Niemiec wstabilizacj Bakanw, poczwszy odwymiaru strategicznego, czego odzwierciedleniem jest przeforsowanie niektrych zaoe Porozumienia zDayton oraz stworzenie Paktu Stabilnoci
dla Europy Poudniowo-Wschodniej, akoczc nawymiarze taktycznym, dojakiego moemy zaliczy prewencyjn rozbudow formacji stray granicznej isi policyjnych wKosowie oraz wBoni iHercegowinie, jako sposobu naprzezwycianie zagroe dla bezpieczestwa Niemiec wsferze nielegalnej migracji, sjak dotd do rzadko poruszane. Ocena tawduej mierze rwnie dotyczy podejcia reprezentowanych przez polskich znawcw problematyki bakaskiej, ktrzy jak si wydaje zbyt mocno koncentruj si naodzwierciedlaniu istniejcego stanu rzeczy wsensie instytucjonalnym (ustrj polityczny, system partyjny, porzdek konstytucyjny), nie wnikajc dogbniej wprzyczyny danego stanu
rzeczy inie powicajc zbytniej uwagi praktycznemu wymiarowi istniejcego stanu rzeczy. Wtym kontekcie mona powiedzie, inie wszystko mona wytumaczy animozjami
serbsko-boniackimi, czy te serbsko-albaskimi, wynikajcych zezrnicowania kulturowego, etnicznego ireligijnego, czy te wreszcie zodmiennych tradycji historycznych. Iautorka wswojej ksice natodobitnie wskazuje, copowoduje, ipublikacj t jako swoiste
kompendium wiedzy mona miao poleci zarwno niemcoznawcom, jak iosobom zainteresowanym problematyk bakask.
Artur DRZEWICKI
Uniwersytet Wrocawski
Helena Wyligaa,
Trjkt Weimarski. Wsppraca Polski, Francji
iNiemiec wlatach 19912004,
Wyd. Adam Marszaek, Toru 2010
W zasuonym dla spraw zwizanych z polityk zagraniczn Wydawnictwie Adam Marszaek ukazaa si kolejna praca, tym razem debiutancka ksika Heleny Wyligay bdca przepracowan wersj dysertacji doktorskiej oTrjkcie Weimarskim. Autorka podja
si nieatwego zadania, przygotowaa prac otemacie bardzo trudnym doujcia, zewzgldu chociaby naniewielki dystans czasowy doopisywanych zdarze, atake, jak wskazaa wpracy, braki wopracowaniu problemu wliteraturze naukowej. Dotego dodajmy trudno w ustosunkowaniu si do poruszanych kwestii z racji niedostpnoci wielu rde,
ktre maj charakter tajny inie sudostpniane take dla prowadzonych prac naukowych.
Autorka pokonaa jednak te przeszkody ipowstao solidne opracowanie naponad 400 stronach druku plus zamieszczone waneksach dokumenty nadodatkowych 100 stronach. Uzyskany szeroki dostp dorde wpeni kwalifikuje prac jako naukow.
Musz przyzna, ewanie podstawa rdowa ksiki, decydujca owartoci pracy
naukowej, robi wraenie naczytelniku. Dodajmy, edrWyligaa ukoczya take studia historyczne, gdzie otrzymaa solidn wiedz natemat interpretacji rde. Podkrelam bardzo wan umiejtno Autorki poszerzania dostpu do rde, co przy tak krtkim dystansie czasowym do tematu stanowi ogromn zalet i przyczynia si do powstania dobrej pracy. Poprzestan nakilku przykadach. Autorka wykorzystaa kwartalnik Zbir Dokumentw, w ktrym zostay zamieszczone wsplne owiadczenia ministrw, ale tylko
zokresu 19911993. Signa zatem dopodobnych dokumentw francuskich iniemieckich
opodobnym charakterze, atake dosprawozda zkonsultacji weimarskich przygotowanych przez ministrw spraw zagranicznych. H. Wyligaa nie poprzestaa natym, ale docieraa dokonkretnych pracownikw ministerstw ipoprzez korespondencje, spotkania osobiste otrzymaa wgld dowielu dokumentw. Autorka przeprowadzia liczne rozmowy take
zurzdnikami penicymi funkcje tzw. korespondentw weimarskich. Dotarcie doarchiwaliw ministerialnych nie byo atwe (poza MSZ), gdy jak trafnie zauwaya Autorka
jest nie tylko czasochonne, ale wymaga te dobrej organizacji ikonsekwencji wdziaaniu.
Dokumentacja resortowa jest rozproszona, kade ministerstwo prowadzi nabieco wasne archiwum, arotacja urzdnikw oraz zmiany struktur urzdowych utrudniaj dotarcie
domateriaw prymarnych (s.23). Trudnoci zostay jednak pokonane istd baza rdowa ksiki jest tak imponujca. Przy kwerendzie wmateriaach polskich ministerstw Autorka zaznaczya, eniewiele uzyskaa wtrakcie bada wministerstwach: Kultury iDziedzictwa Narodowego oraz Obrony Narodowej. Wtym drugim, cozrozumiae, wiele materiaw byo niedostpnych, ale itak udao si H. Wyligale sporo uzyska, oczym wiadczy
rozdzia czwarty, wktrym czytamy owsppracy wdziedzinie bezpieczestwa. Natomiast
378
jeli chodzi oresort kultury, totrzeba doda, etam raczej poprzestawano naetapie planw, ktrych nie realizowano, coAutorka udowadnia wczci pracy powiconej wsppracy kulturalnej.
Jak wspomniaem, H. Wyligaa wykorzystaa rda drukowane, ktre powstay wkancelariach trzech wsppracujcych zesob pastw, copozwolio nauzyskanie wmiar penego obrazu dziaa. Signa take dostenogramw posiedze parlamentarzystw trzech
pastw, dorozmaitych biuletynw wydawanych przez komisje spraw zagranicznych iinne
komisje, korzystajc zoryginalnych wersji jzykowych tych dokumentw ipublikacji, podobnie jak wwyej wymienionych rdach. Przeanalizowane zostay rwnie wszelkie wystpienia oficjalne ministrw iszefw pastw, atake te umieszczone nastronach internetowych.
Nawyrnienie zasuguje te bogata kwerenda prasowa. H. Wyligaa wykorzystaa blisko trzydzieci tytuw prasowych polskich i zagranicznych, na czele z tak znanymi, jak:
Frankfurter Allgemeine Zeitung, Frankfurter Rundschau, Der Spiegel, Die Welt, Le
Figaro, Liberation, Le Monde, Le Nouvel Observateur, oraz zopiniotwrczymi dziennikami itygodnikami krajowymi. Wpracy Autorka bardzo czsto odwoywaa si dowymienionej wbibliografii prasy, cowiadczy orzeczywistej irzetelnej analizie podanych tytuw.
Niezwykle bogata jest literatura przedmiotu zamieszczona naponad dwudziestu stronach. Oprcz polskich badaczy obejmuje ona prace naukowcw niemieckich ifrancuskich,
ktre Autorka starannie ikrytycznie wykorzystaa, cododaje walorw tej pracy. Dua cz
literatury ztematem jest zwizana porednio, ale pozwolia te nadodatkowe uoglnienia.
Wyligaa nie miaa za duo bezporednich opracowa dotyczcych tematu, ale wiele zcytowanych pozycji zawieray fragmenty istotne dla jej rozwaa.
Wczci merytorycznej Autorka uja temat wpiciu istotnych rozdziaach. Wrozdziale pierwszym zatytuowanym Filary wsppracy Polski, Francji i Niemiec, niezwykle wanym, Wyligaa skupia si na caym analizowanym okresie, omawiajc relacje:
francusko-niemieckie, polsko-niemieckie ifrancusko-polskie oraz zmieniajc si rzeczywisto polityczn tej wsppracy. Autorka skoncentrowaa si m.in. natych momentach,
ktre wyjaniaj, dlaczego Trjkt Weimarski okaza si tak trudny wwykonaniu. Poprzez
zwrcenie uwagi napojawiajce si sprzecznoci irnice interesw pastw udao si jej
wypunktowa sabe strony Trjkta.
Z kolei w rozdziale drugim, zatytuowanym Determinanty Trjkta Weimarskiego,
omwia genez powstania tego ukadu napocztku lat dziewidziesitych, nierwn pozycj wsppracujcych pastw, postawione sobie przez nie cele oraz formy i dziedziny
wsppracy.
W rozdziale trzecim Polityczny wymiar wsppracy weimarskiej dowiadujemy si
o rnych formach tej wsppracy: o spotkaniach na najwyszym szczeblu, o konsultacjach ministrw spraw zagranicznych trzech krajw ioinnych kontaktach oraz rozmowach
[zmieniam, bowjednym zdaniu 3 razy pojawiy si szczeble i2 razy tawsppraca].
Rozdzia koczy zwizy opis wsppracy parlamentarzystw polskich, francuskich iniemieckich.
Rozdzia czwarty, najbardziej analityczny, Paszczyzny aktywnoci weimarskiej zawiera omwienie zarwno kwestii bezpieczestwa i wsppracy wojskowej, jak i wielu
RECENZJE I OMWIENIA
379
zagadnie dotyczcych problemw gospodarczych oraz wsppracy spoeczno-kulturalnej.

Bardzo krtko omwiona jest kooperacja trjstronna regionw.
Wostatnim rozdziale Trjkt Weimarski wprocesie integracji europejskiej H. Wyligaa zjednej strony zaja si wczeniem Polski dotandemu niemiecko-francuskiego,
zdrugiej za zamiarami powikszenia Trjkta Weimarskiego zeszczeglnym uwzgldnieniem polityki wschodniej wramach tego ukadu. Rozdzia koczy si ciekawymi rozwaaniami natemat przyszoci Trjkta Weimarskiego.
Oczywicie praca zawiera tradycyjnie wstp (wane uwagi metodologiczne) oraz zakoczenie, w ktrym przedstawione s najwaniejsze wnioski wynikajce z pracy. Ksik uzupenia, jak wspomniaem, obszerna bibliografia ianeks, wktrym wyszczeglniono
istotne dokumenty polityczne dotyczce Trjkta Weimarskiego.
Powstaa bardzo ciekawa ilogicznie zbudowana synteza, inspirujca doprzemyle nad
istot polityki europejskiej, jej nie tylko powanymi atutami, ale te sabociami. Wysoka
ocena pracy nie zwalnia jednake recenzenta oduwag polemicznych oraz ocen wzmacniajcych pewne tezy ksiki, aczkolwiek przy innym ustawieniu akcentw, lub te zwrcenia
uwagi nakonieczno dopracowania pewnych opinii.
Zwykle rozdzia pierwszy stanowi wstp dorozwaa, tutaj jak wpiguce zawarte zostay wszystkie waniejsze problemy, ktre stay si treci pracy. Wtym wypadku okazao si
todobrym rozwizaniem. Idc za wywodami Autorki, mona ustosunkowa si doskomplikowanych relacji francusko-niemieckich, niemiecko-polskich czy polsko-francuskich
w caym omawianym okresie i postrzega zmieniajce si fazy tych stosunkw. Jednake
troch zabrako mi uwag dotyczcych wczeniejszego kontekstu historycznego. Przecie
motor francusko-niemiecki (zpocztkowym akcentem naFrancj) funkcjonowa ju wczeniej: odpocztku EWG, anawet Wsplnoty Wgla iStali. Tobyy dwa najbardziej rozwinite ekonomicznie pastwa przy pewnej polityce izolacji zestrony Wielkiej Brytanii. Podzia Europy nadwa obozy wrcz wymusza wspprac Francji iRFN, coprzypiecztowano ukadem elizejskim. Cogorsza, izolacja krajw za elazn kurtyn wpyna naintegracj Europy Zachodniej pod przewodem Francji iRFN, mimo wielu przeciwiestw, zaszoci historycznych isprzecznoci interesw. Zmiana dotychczasowego ukadu od1989 roku
wymuszaa odniesienie si doEuropy rodkowo-Wschodniej ipsua dotychczasow coraz lepiej ukadajc si wspprac pastw, ktre powoay doycia Uni Europejsk.
I to by problem, jak t ab zje. Z jednej strony naleao znale jak polityk
wsppracy, anastpnie integracji zZachodem, zdrugiej jednak koszty byy ogromne. Poza
tym byy pastwa (Hiszpania, Portugalia czy Grecja) jawnie niechtne rozszerzaniu UE,
poniewa dotortu przybywali bardzo zgodniali gocie azarazem konkurenci. Czy Trjkt
Weimarski nie by wtym wzgldzie jakim lekarstwem wskazujcym namoliwie bezkonfliktow absorpcj nowych pastw? Francja wyranie odlat ciya ku strefie rdziemnomorskiej, inagle pojawia si kwestia rodkowowschodnia. Warto pamita, eju wokresie midzywojennym Francja wycofywaa si powoli zewschodniej czci Europy, asojusz
zPolsk by traktowany do wybirczo wzalenoci odsytuacji politycznej. Teraz naleao wrci, ale nie byo toatwe, coAutorka udowadnia, omawiajc polityk wschodni
Francji wlatach dziewidziesitych. Polska nie bya dla Francji atrakcyjnym partnerem,
zauwaa Autorka (s.99), ale jakby nie chcc i dalej we wnioskach, jest zdania, etrudno mwi omarginalizacji RP we francuskiej polityce zagranicznej, nasz kraj bowiem sta
380
si ona najwaniejszym politycznym partnerem Francji wregionie rodkowoeuropejskim.

Icoztego, jeli ten region odgrywa niewielk rol jako partner V Republiki. Potrzebny by
czas, atake wiele zmian po2004 r., aby Polska iinne pastwa uzyskay silniejsz pozycje
naZachodzie, copostrzegamy waciwie dopiero oddwch lat. Zatem pytanie, czy przyczyny kopotw wfunkcjonowaniu Trjkta Weimarskiego nie tkwi gbiej, chyba warto
wzi pod uwag.
Ten sam problem dotyczy Niemiec, chocia w mniejszym stopniu. Trzeba pamita,
eju poLocarno powstaa pierwsza koncepcja wsppracy francusko-niemiecko-polskiej
dla utrzymania rwnowagi w Europie i wzmocnienia roli Polski w polityce midzynarodowej. Jej autorem by do kontrowersyjny redaktor Sowa wileskiego Stanisaw
Mackiewicz (Cat). Nie tu miejsce na omawianie tej koncepcji, ale warto zwrci uwag,
emimo wrogich stosunkw zNiemcami taka koncepcja zaistniaa. Porozumienie polsko-niemieckie dziaao kilka lat, ale kulaa wwczas wsppraca polsko-francuska. Wyligaa
bardzo trafnie ukazuje, ewsppraca niemiecko-polska ukadaa si najlepiej, kiedy Niemcy toroway wduym stopniu jej drog doUE. Dojcie dowadzy rzdu Schrdera ipojawiajce si problemy ze stosunkiem do zaszoci historycznych, kwestii przesiedlonych
psuy coraz bardziej wspprac zpowodu duego oporu Polski zwizanego zobron wasnych interesw ikrytyk polityki niemieckiej. Czyli wspczesny blok weimarski ma swoje naturalne wrcz zachwiania idokoca nie wiadomo, czy utrzyma si przy yciu, chocia
Autorka wkocowych partiach ksiki przekonywajco podkrela argumenty wskazujce
nasens istnienia tego bloku, mimo uwidocznionej dysproporcji si imoliwoci skutecznego dziaania, przede wszystkim Polski.
Nie wchodzc winne wane szczegy poprzestamy narozwaaniach omiejscu Polski w Trjkcie Weimarskim. Autorka wiele uwagi powicia w pracy ukazaniu rnych
form wsppracy wTrjkcie Weimarskim: odnajwyszego szczebla przywdcw po, jake owocn, wspprac regionaln. Tym najniszym stopniom znatury rzeczy powicia
mniej uwagi. Jednake, cowkilku miejscach podkrela Wyligaa, wTrjkcie wszystko zaatwiao si nazasadzie czsto doranych porozumie, natomiast nie obrs onstaymi
ciaami czy regularnymi spotkaniami roboczymi, itupojawia si pytanie: dlaczego? Wpracy nie znajdujemy wyranej odpowiedzi nanie. Autorka tumaczy toporednio niechci
Niemiec iFrancji dobliszego iuregulowanego zwizania si zPolsk. Naley zgodzi si
ztym pogldem, ale wwypadku Francji iNiemiec dostrzegalny jest cie Rosji, coniejednokrotnie Wyligaa dokumentuje wksice. Rosja wydaje si pewn alternatyw, lecz jest
torwnanie zwieloma niewiadomymi, ktre trudno jest wtym miejscu rozwizywa. Kwestia rosyjska wkontekcie polskim chyba powinna by mocniej zaznaczona.
Wpracy bardzo trafnie zostaa wielokrotnie zaznaczona kwestia iracka, ktra wyranie popsua relacje Polski zarwno zFrancj, jak iNiemcami oraz osabia znacznie Trjkt Weimarski. Wejcie Polski doUnii Europejskiej wzmocnio pozycj naszego kraju, poniewa nie by ju tak zaleny odwsparcia sojuszniczych mocarstw. Spr oNice te zrobi swoje w osabieniu wizi. Naprawd z wielkim zainteresowaniem i uwag czyta si te
partie ksiki. Jest jednak may niedosyt. Czy nie naleao uzna, e uczestnictwo Polski
w Iraku bez Francji i Niemiec musiao popsu wzajemne stosunki i wzmocni w konsekwencji opr przeciwko postulatom polskim, azarazem ociepli stosunki zarwno Francji iNiemiec zewzmacniajc si putinowsk Rosj. Konsekwencje widoczne sdodzisiaj
RECENZJE I OMWIENIA
381
a negatywy zostay wzmocnione jeszcze mocarstwow polityk braci Kaczyskich. By

moe Trjkt Weimarski miaby szans naumocnienie.
Na zakoczenie drobna uwaga natury bardziej politycznej. Autorka zwrcia uwag
nachodne relacje polsko-niemieckie w2002 r. zwizane rwnie zroszczeniami majtkowymi niemieckich Wypdzonych (s.233 iinne strony). Uwaam, enaley jednak konsekwentnie uywa okrelenia przesiedleni, botak toznaszej strony wygldao poukadach
poczdamskich. Niemcy mog oczywicie dalej uwaa si za wypdzonych zgodnie znazw swego zwizku, lecz my nie mamy obowizku podziela ich pogldu zracji poprawnoci politycznej.
Uwagi polemiczne w adnym wypadku nie umniejszaj wartoci pracy. Wydaje si,
ewraz zupywem lat warto nanowo zastanowi si nad wieloma tezami zawartymi wpracy. Trjkt Weimarski, mimo pewnych trudnoci, jest tworem ywym iwanym zarwno
dla polityki europejskiej, jak itransatlantyckiej. H. Wyligaa zracji swojego merytorycznego przygotowania jest predestynowana do podjcia si roli recenzenta polityki pastw
Trjkta Weimarskiego.
Edward CZAPIEWSKI
Kronika naukowa
Wioletta Samborska
Nagroda Ministra Nauki iSzkolnictwa Wyszego dla pracownika
Instytutu Bezpieczestwa iSpraw Midzynarodowych
Krzysztof Kubiak
XXXVI Kongres Midzynarodowej Komisji Historii Wojskowoci
Aleksandra Moroska
Ekstremizm we wspczesnej europie przejawy, wyzwania, zagroenia
Krzysztof Kubiak
Nurtech 2010
Nagroda Ministra Nauki iSzkolnictwa Wyszego

dla pracownika Instytutu Bezpieczestwa
iSpraw Midzynarodowych
Doktor Aleksandra Moroska, pracownik naukowy Instytutu Bezpieczestwa iSpraw Midzynarodowych DSW, otrzymaa indywidualn nagrod Ministra Nauki i Szkolnictwa
Wyszego za osignicia naukowe, przyznan za dysertacj doktorsk Prawicowy populizm
a eurosceptycyzm (na przykadzie Listy Pima Fortuyna w Holandii i Ligii Polskich Rodzin
wPolsce). Pozostaymi laureatami tegorocznej nagrd Ministra Nauki iSzkolnictwa Wyszego zostali:
wkategorii bada narzecz rozwoju nauki wybitny chemik prof. Karol Grela,
wkategorii bada narzecz rozwoju nauki znawca historii redniowiecznej Europy prof. Jerzy Strzelczyk,
wkategorii bada narzecz rozwoju gospodarki badacz nowoczesnych materiaw polimerowych prof. Andrzej Gaski.
Aleksandra Moroska jest absolwentk kierunku politologia Uniwersytetu Wrocawskiego, awInstytucie Bezpieczestwa iSpraw Midzynarodowych pracuje od2008 roku. Specjalizuje si wproblematyce spoecznych ipolitycznych zagroe bezpieczestwa. Koncentruje si natakich problemach, jak nacjonalizm, populizm, euro sceptycyzm oraz ekstremizm wwymiarze narodowym (polskim) ieuropejskim. Obecnie gwnym obszarem bada jest problem restytucji ekstremizmu politycznego iich konsekwencji spoecznych oraz
moliwoci wykorzystania tego zjawiska w dziaaniach prawicowych i lewicowych ugrupowa ekstremistycznych wPolsce iRFN. Zakresem swym obejmuje zarwno partie polityczne, organizacje pozapartyjne neonazistowskie iparamilitarne, jak igrupy modzieowe. Wramach pracy badawczej wsppracuje zInstytutem Bada nad Totalitaryzmem im.
Hannah Arendt wDrenie oraz zorganizacjami pozarzdowymi zajmujcymi si przeciwdziaaniu patologiom spoecznym: nacjonalizmowi, neofaszyzmowi, przemocy natle rasowym inarodowociowym oraz zagroeniami spoeczno-ekonomicznymi. DrMoroska jest
m.in. stypendystk niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych Deutscher Akademischer Austauschdienst (DAAD) oraz niderlandzkiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych
Huygens Scholarschips Programme. Autorka wielu publikacji zagranicznych.
Wioletta SAMBORSKA
XXXVI Kongres Midzynarodowej

Komisji Historii Wojskowoci
W dniach 29 sierpnia 3 wrzenia w Amsterdamie odby si XXXVI Kongres Midzynarodowej Komisji Historii Wojskowoci. Jego obrady przebiegay pod hasem Powstania
idziaania przeciwpowstacze odroku 1800 dochwili obecnej. Tak szerokie ramy chronologiczne przy jednoczesnym zaweniu obszaru merytorycznego pozwoliy nastosunkowo
dokadne przeledzenie tytuowych zjawisk.
Obrady odbyway si pod patronatem ministra obrony Krlestwa Niderlandw E. van
Middelkoopa, ktry uroczycie otworzy imprez wtowarzystwie przewodniczcego Midzynarodowej Komisji Historii Wojskowoci profesora L. de Vosa, przewodniczcego Holenderskiej Komisji Historii Wojskowoci profesora J. Hoffennara oraz dyrektora Holenderskiego Instytutu Historii P. H. Kamphiusa.
Kongresowi jak coroku towarzyszyy posiedzenia komitetw kierunkowych Midzynarodowej Komisji: bibliograficznego, zajmujcego si problematyk archiww militarnych oraz najmodszego edukacyjnego podejmujcego zagadnienia zwizane z nauczaniem historii wojskowoci.
Wsesji plenarnej Kongresu gos zabra midzy innymi gen. mjr S.Mollo, ktry przedstawi referat Rebelianci jako bojownicy o wolno: dowiadczenie Republiki Poudniowej.
Przyzna trzeba, eby onjednym zniewielu uczestnikw kongresu, ktrzy dysponowali
tak wielkim dowiadczeniem osobistym bezporednio zwizanym zprzewodnim tematem
tego przedsiwzicia. Ten aktywny czonek zbrojnego ramienia Afrykaskiego Kongresu
Narodowego, zwanego wcznia narodu, sta si podemontau apartheidu zpartyzanta
onierzem regularnej armii, koczc sub nastanowisku szefa Kadr Si Zbrojnych Afryki
Poudniowej. Przedstawi onwbardzo ekspresyjny, emocjonalny sposb wybijanie si czarnej wikszoci nasuwerenno wswoim wasnym kraju.
Pord innych wystpie, a wygoszono ich ponad 120 w 34 sesjach, na szczegln
uwag, zpunktu widzenia piszcego niniejsz relacj, zasugiway te, ktre dotyczyy wydarze, nieznajdujcych odzwierciedlenia wliteraturze polskiej. Zaliczy donich mona referat Viva sutan, viva Maurowie, viva Hiszpania: oddziay Maurw wsubie sutana, Maroka
iHiszpanii zaprezentowany przez doktora Eduarda de Messa Gallego, czy Operacja niepodlego: dziaania przeciwko partyzantce wiejskiej wArgentynie wlatach 19751976 przedstawiony przez Alexandro Amendolara.
Wdrugiej grupie wystpie prelegenci zaprezentowali nowe podejcie badawcze, dochodzc do wnioskw znacznie niekiedy odbiegajcych od upowszechnianych we wczeniejszej literaturze. Wtej grupie sytuuj si midzy innymi referaty: Amerykaska szkoa dziaa nieregularnych? (profesor Brian Linn); Dziaania przeciwpowstacze: dowiadczenia brytyjskie z ostatniej fazy istnienia Imperium (doktor Benjamin Grob-Fitzgibbon)
oraz Tworzenie lokalnych si bezpieczestwa dodziaa przeciwpowstaczych wniejednolitych spoecznociach (Florian Wtzel).
KRONIKA NAUKOWA
387
Polskim wkadem w XXXVI Kongres Midzynarodowej Komisji Historii Wojskowoci byy referaty: Powstanie Warszawskie 1944 (prof. drhab. Tadeusz Panecki); Dziaania
przeciwko partyzantce ukraiskich nacjonalistw w Polsce 19451950 (dr hab. prof. DSW
Krzysztof Kubiak).
Obradom Kongresu towarzyszyy moderowane dyskusje. Pierwsza z nich powicona bya zagadnienia Powstania i dziaania przeciwpowstacze. Nowe i wane ksiki.
Bya towpraktyce krytyczna prezentacja literatury wiatowej powiconej wymienionemu
wczeniej zagadnieniu.
Dyskusja kolejna dotyczya dziejw metodologii bada stosowanych wobrbie historii wojskowoci. Jej motywem przewodnim bya Militarna rewolucja na morzu. Rozwj
wczesnej wojskowej historiografii morskiej. Ponadto zorganizowano i przeprowadzono
(ju poraz drugi) warsztaty dla doktorantw, wktrych uczestniczyo dziewiciu modych
badaczy.
Uczestnicy Kongresu odwiedzili ponadto imponujc niderlandzk fortec wNaarden
oraz uczestniczyli w podry wojskowo-historycznej do Arnhem. Ostatnie z wymienionych przedsiwzi zostao perfekcyjnie przygotowane, gwnie dziki wysikowi pracownikw Holenderskiego Instytutu Historii Wojskowoci. Biorcy udzia wKongresie zostali podzieleni nakilkuosobowe grupy, wyposaeni wkomplet 12 map taktycznych, anastpnie wtowarzystwie profesjonalnych przewodnikw odwiedzili most naRenie wArnhem
(oraz rozmieszczone wjego bezporedniej bliskoci Centrum Informacyjne), rejon Oosterbeek, gdzie rami wrami zBrytyjczykami walczyli polscy spadochroniarze, muzeum operacji Market-Garden w Oosterbeek oraz pooon w pobliu miasta stref zrzutu spadochroniarzy (ldowanie szybowcw). Eksploracj pl bitewnych zakoczyo zoenie wieca nacmentarzu wojennym wOosterbeck, gdzie sw ostatni kwater znaleli rwnie onierze 1. Samodzielnej Brygady Powietrzno-Desantowej dowodzonej przez generaa Stanisawa Sosabowskiego. Asyst honorow wystawia holenderska 11. Brygada Areomobilna,
ktrej dowdca, genera Wiggen, uczestniczy wceremonii.
Midzynarodowa Komisja Historii Wojskowoci jest instytucj owielkim dowiadczeniem i znaczcym dorobku. Ta afiliowana przy UNESCO organizacja bya w czasie zimnej wojny praktycznie jedyn paszczyzn wymiany opinii midzy historykami wojskowoci (wznacznym procencie oficerami suby czynnej lub rezerwowej) zeWschodu izZachodu. Obecnie nadal dostarcza ona neutralnego gruntu naprzykad Izraelczykom iMarokaczykom, ale nie jest tofunkcja tak istotna jak kilkanacie lat wczeniej. Obecnie misj
Komisji opisa mona jako budow sieci midzynarodowej wsppracy iintensyfikacj podejmowanych wich ramach wysikw. Przenosi towymierne rezultaty iprzyciga doorganizacji liczn rzesz modszych badaczy, copozwala jej naspogldanie wprzyszo zoptymizmem.
Krzysztof KUBIAK
Ekstremizm we wspczesnej Europie

przejawy, wyzwania, zagroenia1
Wdniach 6-7 padziernika 2010 roku Instytut Bezpieczestwa iSpraw Midzynarodowych

Dolnolskiej Szkoy Wyszej by gospodarzem midzynarodowej konferencji naukowej
powiconej tematyce wspczesnego ekstremizmu. Konferencja zgromadzia okoo czterdziestu naukowcw ispecjalistw zuniwersytetw iinstytutw badawczych zPolski, Republiki Federalnej Niemiec, Sowacji, Federacji Rosyjskiej oraz Stanw Zjednoczonych. Gocili rwnie przedstawiciele Wydziau ds. Ochrony Konstytucji Landu Brandenburgia oraz
polskich i niemieckich organizacji pozarzdowych. Skupienie rnorodnych rodowisk
umoliwio wszechstronn analiz problematyki zwizanej zekstremizmem. Program konferencji podzielony zosta nadwie czci. Wpierwszym dniu omwione zostay zagadnienia teoretyczne zwizane zistot, pojciem irdami ekstremizmu. Ukazana zostaa wielo i rnorodno form jego wystpowania i metod dziaania. Drugi dzie koncentrowa si wgwnej mierze wok problematyki ekstremizmu wPolsce iwNiemczech, wtym
m.in. obejmowa przyczyny powstawania isposoby przeciwdziaania ekstremizmowi. Analiza poszczeglnych zagadnie nie tylko dotyczya pojedynczych przypadkw (case study),
ale take prowadzona bya wperspektywie porwnawczej. Zewzgldu namidzynarodowy charakter konferencji sesje plenarne odbyway si wjzyku angielskim, natomiast panele tematyczne w jzyku polskim. Konferencja zorganizowana zostaa we wsppracy
z Dolnolskim Punktem Informacyjnym Europe Direct przy Dolnolskiej Szkole Wyszej, Fundacj naRzecz Studiw Europejskich (FEPS), Konsulatem Honorowym Republiki
Sowackiej we Wrocawiu oraz wrocawskim oddziaem Polskiego Towarzystwa Nauk Politycznych. Projekt wspara Polsko-Niemiecka Fundacja narzecz Nauki.
Pierwsza cz obrad plenarnych powicona bya koncepcjom ikontrowersjom zwizanym z definiowaniem ekstremizmu politycznego. Referat dotyczcy owej problematyki
wygosili prof. Uwe Backes (Instytut Bada nad Totalitaryzmem im. Hanny Arendt, Uniwersytet Techniczny wDrenie) oraz prof. Roman Bcker (Uniwersytet Mikoaja Kopernika wToruniu). Prof. Backes wswoim wykadzie skoncentrowa si naistocie tzw. negatywnej definicji ekstremizmu, stwierdzajc iokrela ona ekstremizm niebezporednio poprzez
zaprzeczenie minimum, naktrym oparte swspczenie konstytucyjne pastwa demokratyczne, czyli kontrola wadzy, pluralizm oraz prawa czowiek. Std te Jego zdaniem
ekstremizm zdefiniowa mona poprzez: denie doautokracji, antypluralizm oraz antydemokratyzm. Rwnoczenie prof. Backes wskaza naszerokie spektrum postaw ekstremistycznych, wyrniajc mikk itward form ekstremizmu. Prof. Roman Bcker skoncentrowa si natomiast naproblematyce kontekstualnego oraz uniwersalnego definiowania ekstremizmu. Wjego opinii kontekstualne ujcie ekstremizmu uniemoliwia stworzenie bardziej uniwersalnej definicji ekstremizmu politycznego. Aby tego dokona, naley
1
Szersze omwienie konferencji ukazao si w Przegldzie Zachodnim nr 4, 2010, s. 304-309.
KRONIKA NAUKOWA
389
precyzyjnie zdefiniowa ideologi oraz radykalny sposb zachowania ekstremistw wodniesieniu dobardziej oglnych kategorii. Nieodzowne wtym wypadku jest okrelenie, czy
ekstremizm rozpatrywany bdzie wotoczeniu demokratycznym czy niedemokratycznym.
Uznanie przez prof. Bckera populizmu wjego czystej postaci za form politycznego
ekstremizmu stao si nastpnie podstaw dodyskusji owzajemnych relacjach igranicach
midzy pojciami: ekstremizm, radykalizm oraz populizm.
Tematem drugiej sesji plenarnej byy formy i przejawy wspczesnego ekstremizmu.
Tre prezentowanych referatw pozwolia naprzegld rnorodnych jego postaci wposzczeglnych czciach Europy iwiata. Jako pierwszy gos zabra prof. Andrzej Jaboski
(Uniwersytet Wrocawski), ktry wswoim wystpieniu wprowadzajcym: Geneza irozwj
liberalnego ikonserwatywnego radykalizmu odnis si dodyskusji wok definiowania poj ekstremizm iradykalizm. Wskaza take nanierzadko odmienne znaczenie ekstremizmu iradykalizmu wrnych okresach historycznych. Profesor dowodzi ponadto, eradykalne idee mog wystpowa nie tylko na obrzeach spektrum politycznego, ale rwnie wpolitycznych iekonomicznych ideologiach gwnego nurtu, czego przykadem jest
Nowa Prawica. Komplementarne wstosunku dopowyszego byo wystpienie profesora
Bohdana Szklarskiego (Instytut Studiw Politycznych PAN) zatytuowane: Radykalna normalno czyli ekstremizm poamerykasku. Profesor wykaza, eamerykaski zakres normalnoci jest znaczco odmienny odeuropejskiego, mieszcz si wnim bowiem ugrupowania goszce zeuropejskiej perspektywy radykalne pogldy, takie jak: nieskrpowany dostp dobroni, wyszo przemocy nad prawem (gdy stanowi je uzurpatorski rzd federalny), negacja pluralizmu, awszystko toodbywa si pod witym sztandarem konstytucji.
Szklarski podkrela rwnie, ewzwizku zodmiennymi uwarunkowaniami spoeczno-politycznymi wprzeciwiestwie dowielu pastw europejskich ekstremici amerykascy
dziaaj raczej w formie ruchw politycznych o zasigu lokalnym ni partii politycznych
ozasigu oglnopastwowym.
Za przykad europejskiego ekstremizmu posuy przypadek Sowacji, ktry zosta zreferowany wwystpieniu drGrigorija Meseznikova (Instytut Spraw Publicznych, Bratysawa). Stara si onudzieli odpowiedzi napytanie: jak doszo dotego, ewwyborach parlamentarnych w2010r. prawicowe, neofaszystowskie ugrupowanie ekstremistyczne Partia
Ludowa Nasza Sowacja uzyskao najlepszy wpowojennej historii Sowacji rezultat wyborczy. Referent wskaza naczynniki, ktre doprowadziy doobserwowanych tendencji. Zjednej strony podkreli znaczenie specyficznych uwarunkowa etniczno-demograficznych,
historycznych oraz spoeczno-kulturowych i politycznych Sowacji. Z drugiej natomiast
wskaza nazmian taktyki stosowanej przez samych ekstremistw. Meseznikov konkludowa, edyskurs spoeczno-polityczny osilnym zabarwieniu nacjonalistycznym prowadzony podczas kadencji populistycznego rzdu wlatach 2006-2010 stworzy ekstremistom nie
tylko moliwo zaprezentowania si jako prawdziwi patrioci, ale przyczyni si rwnie
doerozji konsensusu wymierzonego przeciwko uczestnictwu ekstremistw woficjalnej polityce pastwa. Kolejne dwa wystpienia drYakova Kostjukowskiego (Rosyjska Akademia
Nauk, STPetersburg) oraz prof. Krzysztofa Kubiaka (Dolnolska Szkoa Wysza) ukazay
rnorodne przejawy aktywnoci ugrupowa terrorystycznych wEuropie. DrKostjukowskij omwi problematyk powiza pomidzy zorganizowan przestpczoci agrupami
terrorystycznymi w Rosji. Stara si rwnie odpowiedzie na pytanie: czy przestpczo
390
zorganizowana jest czynnikiem ekstremizmu, czy kontroli spoecznej? Kostjukowskij pokaza naczym polega wsplnota interesw, ktra powstaa napocztku lat 90. pomidzy zorganizowan przestpczoci a grupami ekstremistycznymi (w szczeglnoci terrorystycznymi), wskazujc m.in. na handel okrelonymi dobrami. Wystpienie profesora Kubiaka
powicone byo natomiast genezie, powstaniu iewolucji ekstremistycznej Cypryjskiej Organizacji Wyzwolenia Narodowego (EOKA), zarwno wjej formie pierwotnej (EOKA A),
jak ipnej (EOKA B).
Popoudniowa cz konferencji skadaa si z piciu paneli tematycznych, ktre odbyy si wdwch rwnolegych sesjach. Uczestnicy konferencji mieli tym samym sposobno zaprezentowania wynikw swoich bada oraz przedyskutowania intrygujcych ich zagadnie. Pierwszy panel dotyczy teorii ekstremizmu ikoncentrowa si wok problematyki jego rde, mechanizmw istrategii. Tematem drugiego panelu byy powizania pomidzy ekstremizmem ireligi. Panel trzeci iczwarty dotyczy partii, organizacji iruchw
ekstremistycznych, apanel pity powicony by zagadnieniom terroryzmu iseparatyzmu.
Drugi dzie konferencji koncentrowa si wgwnej mierze naproblematyce ekstremizmu wPolsce iwNiemczech. Pierwsza sesja plenarna powicona bya wgwnej mierze
rdom sukcesu wyborczego oraz specyfice elektoratu ekstremistycznych i populistycznych partii politycznych wPolsce iwNiemczech. Wjej trakcie gos zabrali profesorowie:
Frank Decker (Uniwersytet Boski), Radosaw Markowski (Centrum Studiw nad Demokracj SWPS, Instytut Studiw Politycznych PAN) oraz Jackson Janes (Amerykaski Instytut Studiw nad Wspczesnymi Niemcami, Uniwersytet Johna Hopkinsa wWaszyngtonie).
Profesor Decker poruszy problematyk tzw. trzeciej fali prawicowego ekstremizmu wRepublice Federalnej Niemiec iskoncentrowa si naanalizie uwarunkowa sukcesu partii prawicowoekstremistycznych i prawicowopopulistycznych oraz na przyczynach wzrostu przestpczoci motywowanej ksenofobi. W podsumowaniu wysnu wniosek, eprotest wywouje efekt uaktywnienia iupolitycznienia ukrytych oraz nierzadko tumionych pogldw skrajnie prawicowych. Wten sposb poziom spoecznego niezadowolenia staje si, w jego opinii, decydujcym czynnikiem wyjaniajcym niestabilne poparcie dla niemieckich partii dalekiej prawicy. Profesor Markowski wskaza natomiast naeurosceptycyzm jako rdo sukcesu chrzecijasko-nacjonalistycznej iekstremistycznej Ligii Polskich Rodzin oraz radykalnej, populistyczno-lewicowej Samoobrony Rzeczpospolitej Polskiej. Na podstawie bada empirycznych referent dowid, e zgodnie z modelem
Downsa istnienie niereprezentowanego dotd eurosceptycznego elektoratu stao si rdem sukcesw partii wwyborach parlamentarnych 2001r. Funkcj komentatora wtej sesji plenarnej peni profesor Jackson Janes. Porwnujc procesy polityczne majce miejsce
w USA oraz pastwach europejskich, prof. Janes stwierdzi, e gwnym problemem jest
obecnie zanik zaufania dorzdw iinstytucji, oglna podejrzliwo wobec polityki ipolitykw, coprowadzi dosukcesw partii populistycznych iekstremistycznych. Jako przykad
wskaza Tea Party wUSA oraz parti Wildersa (PVV) wHolandii. Niemcy wopinii profesora wci borykaj si ztzw. cieniem Hitlera, copowoduje, ebadane ugrupowania pozostaj nadal wizolacji.
Celem ostatniej sesji byo ukazanie dowiadcze Polski i Niemiec w walce z ekstremizmem. Przedmiotem analizy byy m.in. instrumenty prawne, dziaania represyjne
KRONIKA NAUKOWA
391
i prewencyjne. Sesja zgromadzia przedstawicieli administracji pastwowej, naukowcw

oraz przedstawicieli organizacji pozarzdowych z Polski i Niemiec. Jako pierwszy zabra
gos Gordian Meyer-Plath (Ministerstwo Spraw Wewntrznych, Wydzia Ochrony Konstytucji, Land Brandenburgia). Przedstawi oncele isposoby dziaania Urzdu Ochrony Konstytucji. Wskaza nazasadnicz rol urzdu wpozyskiwaniu oraz udostpnianiu wadzom
pastwa, policji, opinii publicznej informacji natemat dziaa wymierzonych wkonstytucyjny porzdek ibezpieczestwo narodowe. Profesor Zbigniew Wiktor (Uniwersytet Wrocawski) omwi natomiast istniejce wPolsce regulacje prawne wymierzone wdziaania,
organizacje ipartie ekstremistyczne, zeszczeglnym wskazaniem nazwizan ztym problematyk funkcjonowania partii komunistycznej. Ostatni trzej prelegenci ukazali rnorodne formy dziaa prewencyjnych wobec ekstremizmu. Naprzykadzie Saksonii Stefan
Schnfelder (Weiterdenken, Fundacja im. Heinricha Boella wSaksonii) omwi pozarzdowe strategie walki zprzestpczoci motywowan nienawici oraz zeskrajnie prawicow ideologi naprzestrzeni ostatnich 10-15 lat. Naaktywno polskich NGOs wzakresie
przeciwdziaania rasizmowi, ksenofobii inietolerancji wskaza Wiktor Marszaek (Nigdy
Wicej Warszawa), posugujc si przykadem inicjatyw podejmowanych przez Stowarzyszenie Nigdy Wicej wtym m.in. muzyka przeciwko rasizmowi czy racism delate.
Markus Priesterath omwi natomiast dziaalno Sojuszu narzecz Demokracji iTolerancji organizacji powstaej zinicjatywy Ministerstwa Sprawiedliwoci iSpraw Wewntrznych RFN w2000r. Zwrci uwag suchaczy naszczegln rol Sojuszu jako punktu kontaktowego oraz dostawcy usug dla inicjatyw igrup zaangaowanych wpraktyczn promocj demokracji itolerancji, wtym m.in. dziaalno narzecz zwalczania wszelkich przejaww ekstremizmu. Dyskusja podsumowujca sesj plenarn koncentrowaa si wok problematyki zakazu partii i organizacji politycznych. Rozwaano czy demokracja powinna
uywa metod represyjnych wobec organizacji ipartii politycznych, atake czy zapisy ozakazie partii powinny znajdowa si w najwyszym akcie prawnym, jakim jest konstytucja. Dyskutowano rwnie kwesti skutecznoci zakazu oraz problemw zwizanych zegzekwowaniem istniejcych regulacji prawnych wtym zakresie.
Podsumowujc, naley stwierdzi, e szeroki zakres problematyki poruszanej podczas konferencji oraz udzia przedstawicieli rnych rodowisk naukowych, studentw
oraz praktykw pozwoliy naukazanie wspczesnego ekstremizmu zrnych perspektyw,
co przyczynio si do przyblienia istoty zjawiska oraz okrelenia wyzwa, przed jakimi
stoj wspczesne pastwa oraz spoeczno midzynarodowa. Due zainteresowanie konferencj wiadczy oaktualnoci iwakoci podejmowanej problematyki.
Aleksandra MOROSKA
Nurtech 2010
Wdniach 29-30 maja wJastarni odbya si, zorganizowana przez Zakad Technologii Prac
Podwodnych Akademii Marynarki Wojennej pod auspicjami Polskiego Towarzystwa Medycyny iTechniki Hiperbarycznej konferencja naukowa Problemy technologii prac podwodnych NurTech 2010. Przedsiwzicie byo realizowane pod patronatem Szefa Szkolenia Marynarki Wojennej RP kontradmiraa Ryszarda Demczuka.
Mimo cile inynierskiego, na pierwszy rzut oka, tematu organizatorzy podeszli
dozagadnienia wsposb nader otwarty, wychodzc zesusznego zaoenia, ekada zasadnicza wikszo umiejtnoci itechnologii podwodnych moe mie conajmniej potrjne
zastosowanie. Moliwe jest wic ich wykorzystanie wkomercyjnej dziaalnoci podmiotw
gospodarczych, nie jest wykluczona implementacja przez siy zbrojne i suby porzdku
publicznego, za prawdopodobne uzna naley ich wykorzystanie przez indywidua zdrugiej strony barykady: zorganizowane grupy przestpcze iposugujcych si terroryzmem
politycznych ekstremistw. Tym ostatnim dziaania wtoni wodnej uatwia fakt, eszkolenia nurkowe (wtym bardzo zaawansowane) oraz sprzt iwyposaenie toobecnie element
rynku usug rekreacyjno-turystycznych, ktry nie podlega szczeglnemu nadzorowi pastwa. Zagadnieniu temu powicone byo wystpienie dra hab. Krzysztofa Kubiaka (Dolnolska Szkoa Wysza).
Nie tylko zreszt w sposb bezporedni technologie podwodne przekadaj si
na paszczyzn szeroko pojmowanego bezpieczestwa pastwa. Bez nurkw zdolnych
do prac na duych gbokociach, bez zdalnie sterowanych pojazdw podwodnych (tak
zwane ROV Remoted Operated Vehicle) nie byaby moliwa eksploatacja podmorskich
z surowcw, czyli prowadzenie dziaalnoci, jak wPolsce zajmuje si LOTOS Petrobaltic S.A. Trudno jest zreszt wyspecyfikowa wszystkie punkty styczne problematyki zwizanej znurkowaniem ipracami podwodnymi oraz zagadnieniami bezpieczestwa, ostatnia katastrofa platformy wZatoce Meksykaskiej jest tego najlepszym przykadem. Chwaa
wic organizatorom, enie zamknli si wtechnicznym getcie, ale otworzyli si naprzedstawicieli innych rodowisk.
Podkrelenia wymaga przy tym, emimo relatywnej mizerii rodkw osignicia polskich placwek wzakresie technologii podwodnych sbardziej ni znaczce. Ukazane zostay one midzy innymi wwystpieniach: profesora Ryszarda Kosa (Symulator nurkowania DGKN-20), prof. Romualda Olszaskiego (Zagroenie chorob dekompresyjn w nurkowaniach), prof. Tadeusza Graczyka idra Mariusza Matejskiego (Prace gbinowe zzastosowaniem pojazdw typu ROV dowiadczenia Zespou Techniki Gbinowej Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego), dra Stanisawa Skrzyskiego (Prace podwodne dugotrwae igbinowe wPolsce wostatnim trzydziestoleciu), czy dra Adama Olejnika
(Dziaalno Zakadu Technologii Prac Podwodnych AMW wzakresie podwodnych technik
telesterowanych). Komitet organizacyjny ma, oprcz wielu innych, jeden jeszcze szczeglnie
KRONIKA NAUKOWA
393
wany powd doautentycznej dumy. Jest nim, stosunkowo niestety rzadkie, umoliwienie
zabrania gosu wgwnym nurcie najmodszej generacji badaczy.
Ww arcywany dla rozwoju kadr nurt wpisay si wystpienia: Marcina Malca iMarcina Morawskiego Koncepcja rozwoju CyberRyby. Zaznaczy trzeba, e owa tytuowa CyberRyba topojazd podwodny imitujcy motoryk ryby, bdcy prac dyplomow wymienionych absolwentw Politechniki Krakowskiej. Zkolej tegoroczny absolwent egzaminw
magisterskich Akademii Marynarki Wojennej bsm. pchor. (obecnie ju podporucznik marynarki) Przemysaw Sobczak przedstawi referat Analiza moliwoci wykorzystania szka
akrylowego wnurkowych obiektach hiperbarycznych oparty nawynikach bada uzyskanych
wtrakcie przygotowywania pracy magisterskiej.
Uczestnicy konferencji mieli ponadto moliwo uczestniczenia wpokazie bazy laboratoryjnej Zakadu Technologii Prac Podwodnych Akademii Marynarki Wojennej, wtym
omwionego wczeniej symulatora nurkowania DGKN-120 oraz z ofertami firm Santi Sp. z o.o (suche skafandry, ocieplacze, akcesoria nurkowe), Enamor Sp. z o.o (nowoczesne rozwizanie techniczne w brany morskiej) i Forkos Sp. z o.o (specjalistyczne szkolenia, pomiary oceanograficzne i pojazdy podwodne). Na uwag zasuguje rwnie to, e podczas pokazu bazy laboratoryjnej mona byo zobaczy wszystkie stanowiska badawcze w dziaaniu, a ponadto sterowa pojazdem ROV pywajcym w basenie
iprzekona si omoliwociach systemu doprzestrzennej obserwacji obiektw podwodnych w czasie rzeczywistym opracowanym i zbudowanym w Zakadzie Technologii Prac
Podwodnych. Organizatorom nale si ponadto sowa uznania za dwa przedsiwzicia towarzyszce konferencji: wystaw tematyczn ORP Grom w 70. rocznic zatopienia, prezentujc fotografie imateriay archiwalne zprzebiegu suby jednostki oraz grafiki
ifotogramy ukazujce obecny stan wraku (przygotowan przez Muzeum Marynarki Wojennej wraz z Magazynem Nurkowanie, projekt plastyczny Krzysztof Godlewski), oraz
pokaz filmu Ekspedycja ORP Grom (zrealizowany przez Mirosawa Standowicza, ktry
wroku 2004 i2005 zorganizowa dwie wyprawy dowraku zatopionego niszczyciela).
Krzysztof KUBIAK
Informacje oautorach
Jerzy Staczyk dr, kierownik Zakadu Stosunkw Midzynarodowych, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny wSiedlcach
Krzysztof Kubiak dr hab., profesor, Dolnolska Szkoa Wysza, Prorektor ds. rozwoju
DSW
Filip Tereszkiewicz mgr, Politechnika Opolska
Jarosaw J. Pitek drhab., profesor, Uniwersytet Szczeciski
ukasz Dawid Dbrowski mgr prawa, doktorant, Uniwersytet Warszawski
Marek Zbigniew Kulisz drin., Zakad Bezpieczestwa Narodowego Wydziau Nauk Spoecznych Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego wKielcach
Piotr Mickiewicz drhab., profesor, Dolnolska Szkoa Wysza, Dyrektor Instytutu Bezpieczestwa iSpraw Midzynarodowych
Helena Wyligaa dr, Dolnolska Szkoa Wysza, adiunkt w Instytucie Bezpieczestwa
Aleksandra Moroska dr, Dolnolska Szkoa Wysza, adiunkt wInstytucie Bezpieczestwa iSpraw Midzynarodowych
Artur Drzewicki dr, Uniwersytet Wrocawski, adiunkt wInstytucie Spraw Midzynarodowych, Prezes Zarzdu Fundacji Forum Polityki Wschodniej
Jerzy Dere dr in., Dolnolska Szkoa Wysza, adiunkt w Instytucie Bezpieczestwa
Marek Kulczycki pk dr, zastpca Dyrektora Instytutu Dowodzenia Wysza Szkoa Oficerska Wojsk Ldowych im. gen. T. Kociuszki, Wrocaw
ukasz Jareczyk dr, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, adiunkt wInstytucie Nauk Politycznych, Pozna
Marcin Laso dr hab., profesor w Akademii Krakowskiej im Frycza Modrzewskiego,
Krakw
Dorota Kamierczak-Pec dr, Dolnolska Szkoa Wysza, adiunkt wInstytucie Bezpieczestwa iSpraw Midzynarodowych
Patrycja Sokoowska dr, Dolnolska Szkoa Wysza, adiunkt wInstytucie Bezpieczestwa iSpraw Midzynarodowych
Iwona Michniewicz dr, PWSZ Kalisz
Romuald Michniewicz dr, PWSZ Kalisz
Przemysaw Furgacz mgr, Uniwersytet Jagielloski, Wydzia Studiw Midzynarodowych iPolitycznych, Krakw
Bartosz Odorowicz magister, doktorant, Akademia Marynarki Wojennej, Gdynia
Magdalena Dyderska mgr, Dolnolska Szkoa Wysza Brand manager/Koordynator
projektw
395
Magorzata Lizut mgr, Dolnolska Szkoa Wysza, asystent wInstytucie Bezpieczestwa
iSpraw Midzynarodowych, doktorantka wAkademia Marynarki Wojennej
Iwona Jakimowicz-Ostrowska dr, Akademia Marynarki Wojennej, adiunkt naWydziale
Nauk Spoecznych, Gdynia
INFORMACJA DLA NADSYAJCYCH MATERIA DO DRUKU

WROCZNIKU BEZPIECZESTWA MIDZYNARODOWEGO
1. W czasopimie s publikowane artykuy dotyczce szeroko rozumianej problematyki
bezpieczestwa midzynarodowego. Publikowane s tylko teksty napisane specjalnie
dozamieszczenia wroczniku.
2. Wszystkie zoone wwydawnictwie prace srecenzowane. Warunkiem opublikowania
materiau jest jego pozytywna recenzja.
3. Materiay do druku naley przekazywa w dwch egzemplarzach znormalizowanego
maszynopisu (30 wierszy nastronie, po60 znakw wwierszu, ok. 1800 znakw nastronie). Tekst naley take przekaza wformie elektronicznej (nadyskietce wedytorze Microsoft Word).
4. Przypisy naley umieszcza na dole strony; podajemy najpierw inicjay imienia, nazwisko autora, tytu pracy, nazw wydawnictwa, miejsce irok wydania, numer strony.
Wprzypadku prac zbiorowych naley poda imi inazwisko redaktora naukowego.
5. Wykresy (z podaniem wartoci liczbowych) powinny by sporzdzone oddzielnie
wprogramach: CorelDraw wersje 3.09.0 lub Microsoft Excel iumieszczone nakocu
tekstu zoznaczeniem miejsca, wjakim powinny zosta umieszczone.
6. Zdjcia irysunki mog by dostarczone wpostaci oryginalnej (doskanowania) lub zapisane wformatach TIFF, GIF, JPEG, BMP.
7. Do artykuw naley doczy bibliografi oraz streszczenie pracy nieprzekraczajce
20 wierszy maszynopisu. Streszczenie powinno zawiera gwne wnioski tekstu. Jeeli
wstreszczeniu wystpuj specjalistyczne terminy albo zwroty naukowe lub techniczne,
naley poda ich odpowiedniki wjzyku angielskim.
8. Artykuy nie powinny przekracza 15 stron znormalizowanego maszynopisu, natomiast recenzje, komunikaty naukowe iinformacje 8 stron.
9. Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania wnadesanych pracach skrtw, zmiany
tytuw, podtytuw oraz poprawek stylistycznych.
10. Opracowanie naley podpisa penym imieniem inazwiskiem, poda swj adres znumerem telefonu ifaksu, e-mail, stopie lub tytu naukowy oraz nazw instytucji naukowej, wktrej autor jest zatrudniony.

WYDZIA NAUK PEDAGOGICZNYCH
ul. Strzegomska 55, 53-611 Wrocaw, tel. centrala 71 356 15 11
Instytut Pedagogiki
ul. Strzegomska 55, 53-611 Wrocaw, tel. 71 356 15 40
Instytut Pedagogiki Specjalnej
Instytut Ksztacenia Ustawicznego Nauczycieli
iStudiw Edukacyjnych
ul. Wagonowa 6, 55, 53-609 Wrocaw, tel. 71 358 27 37
WYDZIA NAUK SPOECZNYCH IDZIENNIKARSTWA

ul. Strzegomska 47, 53-611 Wrocaw, tel. centrala: 71 355 03 48, 355 45 65
Instytut Dziennikarstwa iKomunikacji Spoecznej
dznaucz@dswe.wroc.pl; www.dswe.wroc.pl
Instytut Bezpieczestwa iSpraw Midzynarodowych
Katedra Filozofii iAntropologii Kulturowej
Katedra Kulturoznawstwa
WYDZIA NAUK TECHNICZNYCH

ul. Fabryczna 14, 53-609 Wrocaw, tel. centrala: 71 769 83 72
Dolnolska Szkoa Wysza (powstaa w1997 roku) prowadzi dziaalno dydaktyczn, naukow iusugow. Ksztaci studentw napoziomie licencjackim, magisterskim, podyplomowym nakierunkach: pedagogika, pedagogika specjalna, nauki orodzinie, praca socjalna, bezpieczestwo narodowe, stosunki midzynarodowe, dziennikarstwo i komunikacja
spoeczna, kulturoznawstwo, etnologia, filozofia, geodezja ikartografia, nawigacja. Posiada
uprawnienia habilitacyjne naWydziale Nauk Pedagogicznych oraz uprawnienia donadawania stopnia doktora nauk humanistycznych wdyscyplinach: nauki opoznaniu ikomunikacji spoecznej (WNSiDz) oraz pedagogiki (WNP). Prowadzi studia III stopnia wdyscyplinie pedagogika.
398
OFERTA DYDAKTYCZNA
DOLNOLSKIEJ SZKOY WYSZEJ
BEZPIECZESTWO NARODOWE
Studia Istopnia (licencjackie) specjalnoci:
bezpieczestwo pastwa
Studia II stopnia (uzupeniajce magisterskie) specjalnoci:
zarzdzanie systemami bezpieczestwa
zarzdzanie bezpieczestwem lotnictwa cywilnego
Studia podyplomowe:
fundusze strukturalne procedury pozyskiwania izarzdzania
zarzdzanie kryzysowe
DZIENNIKARSTWO IKOMUNIKACJA SPOECZNA

dziennikarstwo
dziennikarstwo mody istylu
dziennikarstwo muzyczne
dziennikarstwo sportowe
dziennikarstwo wydarze artystycznych
korespondent zagraniczny iwojenny
media cyfrowe ikomunikacja elektroniczna
public relations
dziennikarstwo
dziennikarstwo muzyczne
kultura imedia
media cyfrowe ikomunikacja elektroniczna
dziennikarstwo zdrowia, stylu iurody
public relations
Studia podyplomowe:
komunikacja wbiznesie
realizacja filmowa itelewizyjna
komunikacja iPR wsamorzdzie iadministracji pastwowej
399
PEDAGOGIKA
animacja kultury iedukacja muzealna
cultural animation and museum studies studia wjzyku angielskim
edukacja dla bezpieczestwa
edukacja przedszkolna iopieka nad dzieckiem
edukacja wczesnoszkolna iwychowanie przedszkolne
edukacja wczesnoszkolna znauczaniem jzyka angielskiego
edukacja zdrowotna bezpieczestwo ihigiena pracy
pedagogika opiekucza zpromocj zdrowia
pedagogika rodzinna
poradnictwo zawodowe iedukacyjne
pedagogika zdrowia iprofilaktyka spoeczna
wspczesne sztuki wizualizacji
Studia II stopnia (uzupeniajce magisterskie) profile:
andragogika
antropologia kulturowa wedukacji
cultural anthropology in education studia wjzyku angielskim
marketing izarzdzanie wedukacji
pedagogika przedszkolna
pedagogika przedszkolna iwczesnoszkolna
pedagogika spoeczna izarzdzanie bezpieczestwem
pedagogika twrczoci wizualnej
pedagogika zdrowia izarzdzanie bezpieczestwem
pomoc spoeczna
poradnictwo psychologiczno-pedagogiczne
terapia pedagogiczna
terapia specyficznych trudnoci wuczeniu si
wczesne wspomaganie rozwoju dziecka
zintegrowana edukacja wczesnoszkolna
Studia podyplomowe
caoyciowe poradnictwo edukacyjno-zawodowe
diagnoza iterapia problemw rodziny
edukacja narzecz spoeczestwa obywatelskiego ipraw czowieka
edukacja przedszkolna
edukacja wczesnoszkolna
jzyk angielski wwychowaniu przedszkolnym izintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej
organizacja izarzdzanie edukacj dorosych
mediator szkolny
pomoc psychologiczno-pedagogiczna
przygotowanie doycia wrodzinie
400
przygotowanie pedagogiczne
psychomanipulacje w relacjach spoecznych: diagnoza, konsekwencje, przeciwdziaanie
seksualno czowieka dorosego; aspekty psychopedagogiczne
Studia podyplomowe
INSTYTUT KSZTACENIA USTAWICZNEGO NAUCZYCIELI

ISTUDIW EDUKACYJNYCH
arteterapia
doradztwo rehabilitacyjne
edukacja dla bezpieczestwa
meneder HR - zarzdzanie projektem szkoleniowym i zintegrowany audyt wewntrzny
nauczanie blokowe imoduowe wksztaceniu zawodowym
opiekun osoby starszej
organizacja izarzdzanie owiat
profilaktyka iterapia uzalenie
promocja zdrowia iprofilaktyka spoeczna
psychomotoryka
terapia pedagogiczna
terapia zajciowa
uczy lepiej
wczesna interwencja iwspomaganie rozwoju maego dziecka
wspieranie rozwoju dziecka zespecyficznymi potrzebami edukacyjnymi wprzedszkolu iwnauczaniu zintegrowanym
zdrowie ibezpieczestwo wmiejscu pracy
PEDAGOGIKA SPECJALNA
edukacja irehabilitacja osb zniepenosprawnoci intelektualn
pedagogika lecznicza
pedagogika lecznicza zdoradztwem rehabilitacyjnym
resocjalizacja
surdopedagogika
terapia zajciowa
Studia II stopnia (uzupeniajce magisterskie) profile:
pedagogika lecznicza
resocjalizacja
surdopedagogika
terapia zajciowa
401
Studia podyplomowe
logopedia
profilaktyka zaburze wzachowaniu ipomocy psychopedagogicznej
resocjalizacja
socjoterapia
surdopedagogika
terapia iresocjalizacja osb uzalenionych odnarkotykw
tyflopedagogika
STOSUNKI MIDZYNARODOWE
bezpieczestwo midzynarodowe
rozwj regionalny ifundusze UE
turystyka midzynarodowa
midzynarodowe stosunki polityczne igospodarcze
zarzdzanie bezpieczestwem wPolsce iUE
zarzdzanie wturystyce
Studia podyplomowe:
fundusze strukturalne procedury pozyskiwania izarzdzania
zarzdzanie kryzysowe
ETNOLOGIA
Studia Istopnia specjalnoci:
antropologia kulturowa
antropologia wizualna realizacja filmu dokumentalnego
FILOZOFIA
profil religioznawczo-etyczny
profil oglny
religie wiata
Studia podyplomowe:
etyka ifilozofia
HISTORIA
profil oglny
402
nauczycielska
archiwista
Studia podyplomowe:
historia ispoeczestwo
KULTUROZNAWSTWO
kultura europejska
kultura Indii iTybetu
kultura obrazu: fotografia ifilm
zarzdzanie wkulturze
NAUKI ORODZINIE
diagnoza iterapia problemw rodziny
polityka spoeczna wobec rodziny
nauczyciel przygotowania doycia wrodzinie
PRACA SOCJALNA
doradca socjalny
zarzdzanie projektami spoecznymi
GEODEZJA IKARTOGRAFIA
Studia Istopnia (inynierskie) specjalnoci:
geoinformatyka
NAWIGACJA
Studia Istopnia (inynierskie) specjalnoci:
eksploatacja statku rdldowego
hydrografia rdldowa
administracja wodna irdldowa
Studia podyplomowe:
GIS systemy informacji geograficznej
Studia III stopnia (doktoranckie)
Wydzia Nauk Pedagogicznych DSW jest jedyn niepubliczn jednostk naukow wPolsce
oferujc studia doktoranckie znauk humanistycznych wzakresie pedagogiki.

Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2010-11

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2010-11

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ROCZNIK

Copyright by Wydawnictwo Naukowe

Dolnolska Szkoa Wysza

Istota wspczesnego pojmowania bezpieczestwa zasadnicze tendencje . . . . . . . 15

Sojusz Pnocnoatlantycki wdrugiej dekadzie XXI wieku. Refleksja krytyczna . . . . . 34

Wposzukiwaniu wielkiej strategii Unia Europejska wobec wyzwa

Dziaanie si arozwizywanie sytuacji kryzysowych wspczesnej demokracji . . . . . 64

Instytucjonalizacja kontroli przestrzegania postanowie midzynarodowych

Zarzdzanie systemem bezpieczestwa pastwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

Bezpieczestwo wewntrzne Federacji Rosyjskiej

Uwarunkowania systemu zarzdzania kryzysowego wRepublice Federalnej Niemiec. . 133

Delegalizacja partii politycznych jako instrument

Strategia udziau Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej

Osiganie zdolnoci operacyjnych przez Dowdztwo Wojsk Specjalnych (DWS)

ROCZNIK BEZPIECZESTWA MIDZYNARODOWEGO 2010/2011

Udzia si zbrojnych RP wumacnianiu

Uycie Polskiego Kontyngentu Wojskowego wmisjach pokojowych istabilizacyjnych

Zmiana charakteru obecnoci Polskiego Kontyngentu Wojskowego wAfganistanie.

Bezpieczestwo wewntrzne Rosji azaoenia

Policja wBoni iHercegowinie jako przykad niewydolnoci

Problem miertelnoci wwodzie acechy ratownika iosoby toncej . . . . . . . . . . . . 284

Izrael wobec iraskiego programu nuklearnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295

Embedding wsppraca za cen ogranicze.

Wsppraca zmediami wsytuacjach kryzysowych

Imigracje doEuropy wyzwaniem XXI wieku przypadek Grecji . . . . . . . . . . . . . 357

The essence of the contemporary understanding of security principal tendencies . . . 15

In quest for grand strategy the European Union in the face

Acting with force and solving crisis situations of modern democracy . . . . . . . . . . . 64

Institutionalisation of the inspection of the observance

The management of a state security system . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

Internal security of Russian Federation in legislative and organisational solutions . . . . 114

Delegalisation of political parties as an instrument of states internal security.

Achieving operational capacity by Special Forces Command in the context

The participation of the armed forces of the Republic of Poland

The use of Polish Military Contingent in peace and stabilisation missions

Changing the character of the presence of the Polish Military

Russian internal security and the assumptions

The police in Bosnia and Herzegovina as an example of inefficiency

The problem of mortality in water and the features of a lifeguard

Israel towards the Iranian nuclear programme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295

Embedding cooperation for the price of restrictions.

Cooperation with media in crisis situations based on the example of fire

ROCZNIK BEZPIECZESTWA MIDZYNARODOWEGO 2010/2011

Reviews and discussions

ROCZNIK BEZPIECZESTWA MIDZYNARODOWEGO 2010/2011

(rola organizacji ponadnarodowych irozwiza prawno midzynarodowych wdziaaniach

Prosimy take oprzesyanie uwag iopinii oniniejszej publikacji naadres:

Istota wspczesnego pojmowania bezpieczestwa

Uwarunkowania wspczesnej ewolucji bezpieczestwa

ROCZNIK BEZPIECZESTWA MIDZYNARODOWEGO 2010/2011

rozwoju spoecznego, oparte na poszerzaniu pokojowej wsppracy. Odnotowa naley

ROCZNIK BEZPIECZESTWA MIDZYNARODOWEGO 2010/2011

(paszczyzn) bezpieczestwa. Poszerzana jest przestrzenna wizja bezpieczestwa pastw

Gwne tendencje wspczesnego pojmowania bezpieczestwa

podmiotowym, lecz w konsekwencji rwnie w wymiarze przedmiotowym. Tendencja

ROCZNIK BEZPIECZESTWA MIDZYNARODOWEGO 2010/2011

Rwnolegym icile powizanym zpowyszymi kwestiami procesem jest redefinicja

ROCZNIK BEZPIECZESTWA MIDZYNARODOWEGO 2010/2011

+ domestic), majcym odzwierciedla zacieranie si wczeniejszego wyranego podziau

M. Pietra, Bezpieczestwo midzynarodowe, [w:] Midzynarodowe stosunki polityczne, redakcja naukowa

temu globalnego39. Bezpieczestwo globalne jest szczeglnym poziomem bezpieczestwa

ROCZNIK BEZPIECZESTWA MIDZYNARODOWEGO 2010/2011

W. Kostecki, Bezpieczestwo globalne. Rocznik Politologiczny, 2006, nr3, s.264.

ROCZNIK BEZPIECZESTWA MIDZYNARODOWEGO 2010/2011