Kamila Stanisz

Nr albumu 1028

Wpływ migracji zarobkowej na rozwój

gospodarczy kraju.
Republika Irlandii po roku 1973

Praca licencjacka
na kierunku Stosunki Międzynarodowe
w zakresie Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze

Praca przygotowana pod kierunkiem

dr Katarzyny Kosior

Kraków, lipiec 2008

Wprowadzenie _______________________________________________________________ 4
1 Aspekty teoretyczne migracji międzynarodowych ________________________________ 6
1.1 Podstawowe pojęcia z zakresu migracji __________________________________ 6
1.2 Makroekonomiczne podejście do migracji międzynarodowych _______________ 7
1.2.1 Podstawowe prawa migracyjne _______________________________________ 7
1.2.2 Model grawitacyjny ________________________________________________ 7
1.2.3 Teoria push-pull theory _____________________________________________ 8
1.2.4 Teoria systemu światowego _________________________________________ 8
1.2.5 Teoria dualnego rynku pracy _________________________________________ 9
1.3 Mikroekonomiczne podejście do migracji międzynarodowych _______________ 10
1.3.1 Nowa Ekonomiczna Teoria Migracji _________________________________ 11
1.3.2 Zjawisko relatywnej deprywacji _____________________________________ 11
1.3.3 Teoria Skumulowanej Przyczynowości ________________________________ 13
1.4 Skutki migracji międzynarodowych ____________________________________ 16
2 Początki państwa irlandzkiego ______________________________________________ 18
2.1 Pierwsi osadnicy ____________________________________________________ 18
2.2 Utrata niezależności _________________________________________________ 18
2.3 „Wielki głód” _______________________________________________________ 19
2.4 Ku niepodległości____________________________________________________ 21
2.5 Najmłodsze państwo _________________________________________________ 21
2.5.1 Republika Irlandii Południowej ______________________________________ 21
2.5.2 Długofalowy program odbudowy Republiki Irlandii _____________________ 22
3 Od rolnictwa do software’u ________________________________________________ 24
3.1 Irlandia płynie do Wspólnoty __________________________________________ 24
3.1.1 Po pierwsze – koniec protekcjonizmu państwowego _____________________ 25
3.1.2 Po drugie – Zielona Wyspa stawia na rolnictwo _________________________ 25
3.1.3 Po trzecie – unijne dotacje __________________________________________ 28
3.1.4 Po czwarte – fundusze unijne a wzrost gospodarczy ______________________ 29
3.2 Fiskalna niegospodarność rządu _______________________________________ 31
3.3 Pierwsze bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) ______________________ 33
3.3.1 Działalność Urzędu Rozwoju Przemysłowego __________________________ 34
3.3.2 Inwestycyjny boom _______________________________________________ 34
3.4 Przyczajony tygrys __________________________________________________ 36
3.5 Umowy społeczne – instrument utrzymujący stały rozwój gospodarczy _______ 37
3.5.1 Program Odrodzenia Narodowego ___________________________________ 38
3.5.2 Program na Rzecz Dobrobytu i Sprawiedliwości ________________________ 38

2
 3.5.3 Kontynuacja Rozwoju _____________________________________________ 39
3.5.4 W kierunku roku 2016 _____________________________________________ 39
4 Wpływ migracji zarobkowej na rozwój gospodarczy Irlandii ______________________ 41
4.1 Sytuacja na irlandzkim rynku pracy do końca lat 90. ______________________ 41
4.2 Irlandia – kraj migracji netto __________________________________________ 45
4.3 Irlandia – „Eldorado” dla imigrantów __________________________________ 47
4.3.1 Przyczyny otwarcia granic dla imigrantów zarobkowych __________________ 47
4.3.2 Irlandia otwiera granice ____________________________________________ 48
4.3.3 Sprawa Irish Ferries_______________________________________________ 52
4.3.4 Specjaliści wysokich kwalifikacji – potrzebni od zaraz! ___________________ 53
Podsumowanie ______________________________________________________________ 55
Bibliografia_________________________________________________________________ 58
Spis tabel i wykresów _________________________________________________________ 60

3
Wprowadzenie

W latach 80. XX wieku dynamika rozwoju Irlandii była najniższa w grupie krajów
członkowskich Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). W latach 1980-1986
tempo wzrostu irlandzkiej gospodarki nieznacznie przekroczyło 2 procent rocznie. Jednocześnie
pogłębiały się różnice pomiędzy poziomem Produktu Krajowego Brutto (PKB) per capita
w Irlandii a w krajach najbardziej rozwiniętych, należących do G7. Dodatkowo, irlandzka
gospodarka straciła zdolność tworzenia nowych miejsc pracy, na co wskazują malejące
wskaźniki wielkości zatrudnienia (w latach 1980-1986 zmniejszyły się one o ponad 5 procent)
oraz wysoka stopa bezrobocia sięgająca 17,6 procent w roku 1987.
Jednak już w latach 90. Irlandia mogła poszczycić się najszybciej rozwijającą się gospodarką
w OECD: w ciągu dekady PKB tego kraju podwoił się, a zatrudnienie wzrosło łącznie o ponad 33
procent. Nie dziwi zatem fakt, iż państwo o tak gwałtownym wzroście gospodarczym,
szacowanym na 140 proc. w latach 1987-2000, doczekało się określenia „Celtycki Tygrys”.
Analogicznie do nazwy „Tygrysy Azjatyckie” - terminu używanego w stosunku do Korei
Południowej, Singapuru oraz Tajwanu z przełomu lat 80. i 90 XX wieku, gdy nastąpił ich
niezwykle szybki rozwój gospodarczy.
Według socjologów Adriana Favella i Ronalda Hansena, z Uniwersytetu w Kalifornii,
tendencja międzynarodowej mobilności pracowników oraz swobodny przepływ osób, w tym
pracowników, okazały się sednem europejskiego rozwoju gospodarczego. Państwem
wyróżniającym się jest Republika Irlandii, która od 1998 roku ma dodatnie saldo migracji
utrzymujące się na stabilnym poziomie ok. 20 tys. osób rocznie.
Migracja zarobkowa jest zjawiskiem, które w Polsce wzbudza liczne kontrowersje oraz
skrajne opinie i emocje. W kraju o ujemnym saldzie migracji, skala zjawiska emigracji
zarobkowej, jej charakter i skutki dla gospodarki i społeczeństwa są przedmiotem debaty
publicznej. Z jednej strony toczy się zasadniczy spór o skalę emigracji zarobkowej po wejściu
Polski do Unii Europejskiej; z drugiej, politycy przekonują obywateli, że nasz kraj ma szansę
powtórzyć sukces irlandzki.
Celem pracy jest wskazanie w jaki sposób wzrost nakładów pracy, a w szczególności napływ
imigrantów zarobkowych wpłynął na przyspieszenie wzrostu PKB w Irlandii w latach 90.
Oczywiście, ów irlandzki cud gospodarczy zależał także od innych czynników, tj. od ogólnego

4
wzrostu zatrudnienia, zwiększonej akumulacji kapitału zagranicznego, podniesienia poziomu
technologicznego gospodarki oraz zrównoważonej polityki rządu. Dlatego według autora
niniejszej pracy, może się ona okazać pomocna w kształtowaniu poglądu dotyczącego casusu
Irlandii w warunkach polskich, w których ekonomiczne konsekwencje emigracji młodych
i wykształconych Polaków oraz zasięg ich oddziaływania na polską gospodarkę są tematem
drażliwym.
By w sposób przejrzysty odnieść się do wpływu migracji zarobkowej Republiki Irlandii po
roku 1973, pierwszy rozdział pracy został poświęcony teoriom migracji. Omawiane są w nim
podejścia mikroekonomiczne oraz makroekonomiczne do migracji międzynarodowych.
Szczególną uwagę poświęca autor koncepcji skumulowanej przyczynowości, znajdującej się na
pograniczu obu nurtów ekonomicznych. Według tej teorii indywidualny, racjonalny rachunek
kosztów i korzyści oraz odpowiedni dodatni efekt netto migracji są warunkami koniecznymi dla
przepływu siły roboczej.
W rozdziałach drugim oraz trzecim przedstawiono trudną drogę kraju o ujemnym saldzie
migracji, jakim była Irlandia na początku XX. wieku, do Wspólnot Europejskich. Kolejny
rozdział opisuje przekształcenie Irlandii z kraju „najbiedniejszego wśród najbogatszych”
w „Celtyckiego Tygrysa”1. W ostatnim rozdziale autor przedstawił strukturę grup imigrantów
zarobkowych przybywających do Irlandii oraz odpowiada na pytanie dlaczego rząd zdecydował
się na promowanie polityki zatrudniana „pracowników wysoko wykwalifikowanych”.
Taka struktura pracy umożliwia wykazanie schematu szczegółowych powiązań pomiędzy
rozwojem gospodarczym Irlandii a jej polityką migracyjną, który z powodzeniem może zostać
wykorzystany przy konstruowaniu programów społeczno-gospodarczych w innych krajach Unii,
w tym Polski.

1
The Economist przedstawił dwa raporty specjalne na temat Irlandii: pierwszy, z roku 1988, opisywał ją jako
najbiedniejszy kraj we Wspólnotach Europejskich i zatytułowany został ‘Poorest of the rich’; drugi, z roku 1997,
analizował nagły wzrost gospodarczy Irlandii nadając jej przydomek ‘The Celtic Tiger: Europe’s shining light’.

5
1 Aspekty teoretyczne migracji międzynarodowych
1.1 Podstawowe pojęcia z zakresu migracji

Migracje to podstawowa forma i element mobilności czasowo-przestrzennej ludności.

Złożoność tego zjawiska ma swoje odzwierciedlenie w dwoistości charakteru procesu
migracyjnego będącego:
• ruchem ludzi w przestrzeni terytorialno-geograficznej, który najczęściej jest formą
adaptacji społeczno-ekonomicznej jednostki w odpowiedzi na ewolucję nierównowagi
w otoczeniu,
• kumulowaniem bądź ubytkiem wędrującej ludności, przejawiającego się
w racjonalnych zachowaniach, celem których jest maksymalizacja dobrobytu
społeczno-ekonomicznego danej jednostki2.
Przy przeprowadzaniu analizy autor pracy będzie posługiwał się podstawowymi pojęciami
z analizy zjawiska migracji3. To jest:
• emigracja4 – długofalowy odpływ ludności z danego terytorium;
• imigracja – monitorowany napływ ludności na dane terytorium, który jest mierzony
za pomocą ilości wydanych (odpowiednich) pozwoleń;
• imigrant – cudzoziemiec legalnie mieszkający w danym kraju;
• migracja netto – różnica w wielkości napływu brutto oraz wielkości odpływu brutto.
Międzynarodowe migracje zarobkowe są dynamicznym oraz wieloetapowym procesem
społecznym mającym swoje źródła w szeregu uwarunkowań o różnorodnym charakterze, tj.:
ekonomicznym, społecznym, politycznym i demograficznym. Ze względu na wielość teorii oraz
koncepcji, które podejmują tematykę migracji międzynarodowych, w pracy zostaną
zaprezentowane dwa poziomy metodologii, które mają charakter komplementarny:
a) poziom strukturalny, zwany podejściem makroekonomicznym, poddający analizie
warunki konieczne do podjęcia migracji międzynarodowej;

2
M. Okólski, Demografia. Podstawowe pojęcia, procesy i teorie w encyklopedycznym zarysie, Wyd. Naukowe
Scholar, Warszawa 2005, s.82-83.
3
Więcej na temat pojęcia migracji oraz typologii migracji i migrantów zobacz A.Górny, P. Kaczmarczyk,
Uwarunkowania i mechanizmy migracji zarobkowych w świetlne wybranych koncepcji teoretycznych, ISS WP 2003,
Seria: Prace migracyjne, nr 49, s. 5-13. oraz M. Okólski, op.cit., 81-88,162-174.
4
M. Okólski, podaje, że „emigracja jest w kanonie podstawowych praw człowieka, w demokratycznym państwie
nie może być ograniczana, a zatem trudno poddaje się kontroli, a tym samym rejestracji”, M.Okólski, op.cit., s.165.
 b) poziom jednostkowy, zwany podejściem mikrospołecznym, w którym analizie poddawane
są warunki wystarczające do podjęcia migracji międzynarodowej5.

1.2 Makroekonomiczne podejście do migracji międzynarodowych

1.2.1 Podstawowe prawa migracyjne

Pierwsze koncepcje migracyjne na poziomie makroekonomicznym powstały już pod koniec

lat 80. XIX wieku i były przedmiotem badań nauk geograficznych. E.G. Ravenstein – pionier
badań nad migracjami, zanalizował dane pochodzące z urzędowych źródeł statystycznych i na ich
podstawie stworzył tak zwane podstawowe prawa migracyjne w wymiarze ekonomicznym.
Wynika z nich, że:
a) wielkość strumienia migracyjnego jest odwrotną funkcją odległości, to znaczy, iż częstsze
są migracje na krótsze dystanse,
b) migracja przebiega etapami w kierunku ośrodków w coraz wyższym poziomie rozwoju,
c) ważnym czynnikiem sprzyjającym migracji jest technologia,
d) mieszkańcy miast cechują się mniejszą skłonnością do migracji niż mieszkańcy wsi,
e) oraz:

„Złe lub uciążliwe prawa, wysokie podatki, nieatrakcyjny klimat,

nieodpowiednie otoczenie społeczne, a nawet przymus (handel niewolnikami,
transport), wszystko to tworzyło i nadal tworzy przepływy migracyjne, lecz
żaden z tych przepływów nie może równać się w swej masie z tym, który
powstaje z pragnienia tkwiącego u większości ludzi do poprawienia sobie bytu
pod względem materialnym”6.

1.2.2 Model grawitacyjny

Obserwacje Ravensteina stały się punktem wyjścia dla kolejnych teorii formułowanych już
w XX. wieku. Przede wszystkim dla modelu grawitacyjnego E. Kanta i G.K. Zipfa, istotą którego
jest twierdzenie, iż „wielkość strumienia migracyjnego jest wprost proporcjonalna do potencjału

5
Podział za: A.Górny, P. Kaczmarczyk, op.cit.
6
Cyt. za A.Górny, P. Kaczmarczyk, op.cit, s. 14; E.G Ravenstein, The Laws of Migration, Journal of the Royal
Statistical Society 52(2), r.1889, s.286.

7
demograficznego, zarówno jednostki terytorialnej docelowej, jak i jednostki pochodzenia
migrantów, odwrotnie zaś proporcjonalna do fizycznego dystansu między tymi jednostkami”7.

1.2.3 Teoria push-pull theory

W połowie lat 60. XX wieku, wpisując się w model grawitacyjny uwzględniający dodatnią
korelację między intensywnością migracji a siłą przyciągania docelowej jednostki terytorialnej,
E. Lee sformułował socjologiczną teorię „push-pull theory”*. Zgodnie z nią wielkość przepływu
migrantów to funkcja czynników wypychających (push) i przyciągających (pull) właściwych
regionom zaangażowanym w migracje. Dodatkowo istnieją tak zwane przeszkody pośrednie
(intervening obstacles). Mogą one, w zależności od sytuacji, mieć albo niewielkie albo wręcz
decydujące znaczenie, często uniemożliwiając mobilność8. Przykładem „push-pull theory” jest
zróżnicowanie płac w miejscowości docelowej i miejscowości pochodzenia imigranta.
Według A.Górny, P. Kaczmarczyk „wykorzystanie modeli grawitacyjnych może być
uzasadnione do testowania teorii makroekonomicznej, przy założeniu, że analizuje się
homogeniczną populację, a podstawowym czynnikiem sprawczym jest zróżnicowanie stawek
płac”9. Natomiast według M. Okólskiego ramy koncepcyjne sformułowane przez E. Lee stały się
punktem wyjścia dla makroekonomicznej teorii migracji końca XX. wieku. Według niej źródłem
migracji są niedoskonałości mechanizmu rynkowego, a mobilność siły roboczej poprawia
alokację pracy (jako czynnika produkcji) wyrównując w ten sposób nierówności
w skali globalnej10.

1.2.4 Teoria systemu światowego

W ramach globalizmu, Wallerstein rozwinął teorię systemu światowego, według której

migracje zostały „wygenerowane” jako naturalny i nieodłączny element rozprzestrzeniającego się
systemu światowego kapitalizmu. Teoria ta, opiera się na założeniu istnienia systemu zależności

7
M. Okólski, op.cit.., s. 231. Według A.Górny i P. Kaczmarczyka: „modele grawitacyjne opierały się na założeniu,
że mobilność powinna być traktowana jako zjawisko masowe, odnoszą się więc tylko do dużych agregatów”,
A.Górny, P.Kaczmarczyk, op.cit., s.15.
*
M. Okólski posługuje się nazwą push pull factors hypothesis – Hipoteza czynników wypychających
i przyciągajacych. M. Okólski, op.cit, s.232.
8
Według A.Górny i P. Kaczmarczyka chodzi głównie o ograniczenia związane z odległością oraz aspekty polityczne,
takie jak granice państwowe, s.40.
9
Ibidem, s.16.
10
M. Okólski, op.cit, s.231-233.

8
ekonomicznych: centrum-peryferie, w którym kraje centrum charakteryzują się popytem na tanią
i niewykwalifikowaną siłę roboczą. Ponieważ niskopłatnych stanowisk w mało atrakcyjnych, ale
niezbędnych sektorach gospodarki jak przemysł czy usługi, nie chcą zajmować wykwalifikowani
mieszkańcy centrum, pojawia się popyt na pracowników peryferii. Wallerstein uważa, że
przyczyną międzynarodowych migracji nie są różnice w wynagrodzeniach, ale następstwa
rozwoju światowego kapitalizmu. I chociaż teoria systemu światowego nie odnosi się
bezpośrednio do zagadnień związanych z mobilnością ludności, to wielokrotnie była
wykorzystywana w analizach migracyjnych11.

1.2.5 Teoria dualnego rynku pracy

Obserwując XX. wieczne przemiany pracowniczych rynków światowych, na przełomie lat

70. i 80. M. Piore rozwinął koncepcję systemu światowego, proponując teorię dualnego rynku
pracy. Stawia on tezę, że duże rozmiary migracji do krajów zachodnioeuropejskich i do USA,
można tłumaczyć przede wszystkim za pomocą akcji rekrutacyjnej, prowadzonej w celu
zaspokojenia popytu na pracę w określonych sektorach gospodarki. Podkreśla w ten sposób
znaczenie uwarunkowań strukturalnych związanych z funkcjonowaniem rynków pracy w krajach
przyjmujących imigrantów12.

Tabela 1 Sektor prywatny i wtórny w teorii dualnego rynku pracy

Sektor pierwotny Sektor wtórny

Wysokie płace Niskie płace
Dobre warunki pracy Złe warunki pracy
Niepewne, tymczasowe
Stabilne, pewne zatrudnienie
zatrudnienie
Brak perspektyw kariery
Szanse mobilności wertykalnej
zawodowej

Procedury administracyjne Brak reguł i procedur

źródło: opracowanie P. Kaczmarczyk, Migracje a rozwój współczesnych systemów

społecznych i ekonomicznych, [z:]
http://www.ceeerc.wne.uw.edu.pl/~pk/orientalistyka_materialy.htm (9.09.2008).

11
Za A.Górny, P. Kaczmarczyk, op.cit, s. 26. Zob. także I. Wallerstein, The Modern World-System. Capitalist
Agriculture and the Origins of the European World Economy in the Sixteenth Century, New York 1974: Academic
Press.
12
Zob. A.Górny, P. Kaczmarczyk, op.cit, ss. 29-34.

9
 Dualny rynek pracy, a więc taki, który jest podzielony na sektor pierwotny (podstawowy)
oraz sektor wtórny (drugorzędny), powstał poprzez zróżnicowanie produkcji i jego podziału ze
względu na wytwórczość (patrz tabela nr 1). Pracownicy zainteresowani podjęciem pracy
w sektorze wtórnym są to osoby, dla których praca jest zajęciem marginalnym lub ich role
społeczne nie są definiowane przez pracę (np. studenci, gospodynie domowe, rolnicy).
Pracownicy z sektora wtórnego często postrzegają swój pobyt w kraju docelowym jako
tymczasowy, ponieważ:

„czasowy charakter migracji zdaje się kreować silne zróżnicowanie

między pracą z jednej a społeczną tożsamością pracownika z drugiej strony.
Społeczna tożsamość jednostki jest związana z miejscem pochodzenia. Migracja
do społeczeństwa przemysłowego i wykonywana tam praca ma charakter czysto
instrumentalny i jest środkiem zgromadzenia dochodu (...). Z perspektywy
migranta praca ma charakter aspołeczny: jest środkiem na drodze do pewnego
celu. W tym sensie, migrant jest istotą ekonomiczną (true economic man)” 13.

Napływ imigrantów jest symptomem powstawania całego łańcucha migracyjnego: jedna

grupa migrantów pociąga za sobą kolejne. Dodatkowo, by zmniejszyć ryzyko, pojedyncze
gospodarstwa domowe kolektywnie desygnują do pracy za granicą wybrane osoby, wspomagają
i organizują ich wyjazd, tak by emigranci mogli zdobyć dochody i kwalifikacje przydatne
w przyszłości dla całej rodziny14.

1.3 Mikroekonomiczne podejście do migracji międzynarodowych

A. Górny i P. Kaczmarczyk uważają, że „przez długi czas w naukach społecznych

powszechne było przekonanie, że podstawowym poziomem, na jakim powinny być analizowane
procesy migracyjne jest poziom makro. Wynikało to przede wszystkim z przyjęcia

13
Cyt. za A.Górny, P. Kaczmarczyk, op.cit, s. 30, według: M.J Piore, Birds of Passage. Migrant Labor and
Industrial Societies, Cambridge 1979: Cambridge University Press, s.54.
14
T. Rynarzewski, Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze. Teoria wymiany i polityki handlu międzynarodowego,
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006. rozdz. 6, s. 226.

10
neoklasycznego modelu* ekonomii i osadzenia mobilności pracy w kontekście teorii handlu
zagranicznego” 15.

1.3.1 Nowa Ekonomiczna Teoria Migracji

W przeciwieństwie do spojrzenia strukturalnego, podejście jednostkowe zakłada racjonalne

postępowanie pojedynczego aktora funkcjonującego na rynku pracy, dążącego do
maksymalizacji indywidualnej funkcji użyteczności. Pogląd ten, bazuje na pojęciu migracji jako
„inwestycji zwiększającej produktywność ludzkich zasobów”, i sformułowany został przez
przedstawiciela mikroekonomicznej teorii migracji L. Sjaastada16.
Przyjmując jednakże, że jednostki działają w układach odniesienia (np. rodzina czy
społeczność lokalna), a decyzja migracyjna ma charakter kolektywny a nie permanentny,
O. Stark zaproponował rozszerzenie powyższego podejścia, które w literaturze naukowej zwane
jest Nową Ekonomiczną Teorią Migracji17.

1.3.2 Zjawisko relatywnej deprywacji

Podstawą powyższej koncepcji jest zjawisko relatywnej deprywacji, według którego

satysfakcja danej jednostki z osiągniętego dochodu nie jest jedynie funkcją jej własnego
dochodu, ale również funkcją rozkładu dochodów innych osób w danej grupie odniesienia (por.
wykres nr 1)18.

*
Według A.Górny i P. Kaczmarczyka: „W ujęciu neoklasycznym migracje są bardzo często traktowane jako skutek
zróżnicowania płac, a z drugiej strony jako siła pozwalająca wyrównywać dysparytet stawek płac. W analizie
keynesowskiej postulowano dodatkowo konieczność powiązania problematyki migracyjnej ze zróżnicowaniem stóp
zatrudnienia/bezrobocia (przy założeniu doskonale elastycznych płac). Oznacza to, że rozmiary migracji były ściśle
powiązane z potencjalnym bezrobociem (tzn. stopą bezrobocia jaka miałaby miejsce w końcu danego okresu jeżeli
nie zaistniałaby migracja) oraz możliwościami zatrudnienia w innej lokalizacji”. A.Górny, P. Kaczmarczyk,
op.cit., s.17.
15
Ibidem, s.47.
16
Ibidem, s. 47, według: L.A. Sjaastad, The costs and returns of human migration, Journal of Political Economy 70,
1962.
17
Za A.Górny, P. Kaczmarczyk, op.cit, s. 53-54, według: O.Stark, Discontinuity and the Theory of International
Migration, KYKLOS 37(2), 1984, oraz O. Stark, The Migration of Labour, Cambridge: Basil Blackwell, 1991.
18
Zob. A.Górny, P. Kaczmarczyk, op.cit, ss.53-55.

11
 Wykres 1 Relatywna deprywacja

źródło: opracowanie P. Kaczmarczyk, Migracje a rozwój współczesnych

systemów społecznych i ekonomicznych, [z:]
http://www.ceeerc.wne.uw.edu.pl/~pk/orientalistyka_materialy.htm (9.09.2008).

Na podstawie Socjologii zmian społecznych prof. Sztompki, autor stwierdza, iż wykres nr 1,

przedstawia relatywną deprywację typu aspiracyjnego. W tym przypadku:

„krzywa osiągnięć (F(x)) pozostaje mniej więcej na tym samym

poziomie, natomiast krzywa oczekiwanych aspiracji (f(x)) w pewnym momencie
zaczyna znacząco wzrastać. Może do tego dojść w wyniku napływu nowych
ideologii (np. systemu wartości) wyznaczających nowe standardy tego, czego
ludzie pragną i czego mają prawo oczekiwać (...). W rezultacie, mimo, że nic się
nie zmienia w odniesieniu do rzeczywistych warunków życia, zwiększone
zostają oczekiwane standardy”19.

Na podstawie badań nad mobilnością pracowników w ramach Nowej Ekonomicznej Teorii

Migracji, które poddawały analizie gospodarstwa domowe oraz rynek pracy, sformułowano
wniosek, iż zróżnicowanie stawek płac nie jest koniecznym warunkiem wystąpienia migracji
zarobkowej, a dochód nie powinien być analizowany w kategoriach absolutnych. Dodatkowo
w kreacji strumieni migracyjnych duże znaczenie odgrywają niedoskonałości rynkowe, dlatego
też instytucje rządowe chociaż mają ograniczone możliwości bezpośredniego wpływania na skalę
19
P. Sztompka, Socjologia zmian społecznych, wyd. Znak, Kraków 2005, ss.287-290. Poza deprywacją typu
aspiracyjnego, P. Sztompka wyróżnia także deprywację kryzysową będącą symetryczną przeciwieństwem
deprywacji aspiracyjnej (aspiracje są mniej więcej na tym samym poziomie, następuje spadek rzeczywiście
możliwych do osiągnięcia standardów życia). Trzeci typ deprywacji nosi nazwę progresywnego i jest kombinacją
poprzednich dwóch mechanizmów.

12
i formy migracji, mogą na nią wpływać w sposób pośredni np. poprzez działania mające na celu
zmniejszanie dysproporcji dochodowych oraz poprawę jakości instytucji kredytowych20.
A. Górny i P. Kaczmarczyk zauważają, że „kiedy mamy do czynienia z natężoną mobilnością
pomiędzy wybranymi krajami (...), warunek uznawany za konieczny dla zaistnienia migracji
zarobkowych, jakim jest różnica w poziomie dochodów pomiędzy dwoma obszarami traci na
znaczeniu. Innymi słowy zmniejszenie się, a w skrajnych przypadkach zanik, różnic
w dochodach nie powstrzymuje migracji z uwagi na jej wewnętrzną dynamikę. Dlatego też
społeczny kontekst był włączany do niektórych koncepcji teoretycznych mikropoziomu”21.
Według nich, kontekst społeczny uwzględnia również model wartość-oczekiwanie opisujący
mechanizm indywidualnych decyzji migracyjnych.

1.3.3 Teoria Skumulowanej Przyczynowości

Socjolog D. Massey uważa, że siedem głównych teorii migracyjnych kształtowało przez lata
poglądy dotyczące mobilności (por. wykres 2). Teorie rynku światowego, dualnego rynku pracy
oraz neoklasyczna skupiają się na wyjaśnieniu, dlaczego kraje rozwinięte są atrakcyjne dla
migrantów. Teorie kapitału społecznego oraz rynku światowego przedstawiają sposób powiązań
łączący kraje zaangażowane w migracje. By zrozumieć jak warunkowane są motywacje
migrantów i ich skłonność do mobilności, według Masseya powinno się skorzystać z teorii
neoklasycznej oraz Nowej Ekonomicznej Teorii Migracji.
By wyjaśnić w jaki sposób migracje przyczyniają się do zmian warunków wyjściowych,
zwłaszcza w kierunku sprzyjającym migracjom, w 1999 roku D.S. Massey przedstawił teorię
skumulowanej przyczynowości (Cumulative Causation) wskazującą na indywidualny, racjonalny
rachunek kosztów i korzyści oraz odpowiedni dodatni efekt netto migracji jako warunki
konieczne przepływu siły roboczej22.

20
Więcej na temat relatywnej deprywacji zob.: S. McAnulla, Struktura a podmiotowość, [w:] Teorie i metody
w naukach politycznych, red. D. Marsh, G. Stoker, Teorie i metody w naukach politycznych, tłum. J. Tegnerowicz,
Kraków 2006, ss.273-294; oraz C. Hay, Structure and Agency, [in:] ed. D. Marsh, G. Stoker, Theory and Methods in
Political Science (1st edition), Palgrave 1995, p. 189-206.
21
A.Górny i P. Kaczmarczyk, zaliczają teorię skumulowanej przyczynowości do mezo-społecznego poziomu,
odnoszącego się do zasad społecznych (norm, wartości, ustalonych wzorców zachowań) rządzących migracjami
i wypracowanych na poziomie wybranej społeczności lub dwóch społeczności: wysyłającej i przyjmującej;
obejmującego również stosunki i interakcje społeczne, jakie mają miejsce przy okazji migracji. Mezo-poziom jest
również uważany za istotny łącznik pomiędzy mikro i makro-poziomem analizy migracji. Zob. A. Górny, P.
Kaczmarczyk, op.cit., s. 61-75.
22
Ibidem, s.53-55.

13
 Według Masseya rzetelne i teoretyczne wnioski dotyczące migracji powinny zawierać:
• analizę czynników strukturalnych, które skłaniają ludzi do opuszczenia miejsc stałego
zamieszkiwania (push factors),
• analizę czynników strukturalnych, które są odpowiedzialne za popyt na pracę
imigrantów (pull factors),
• analizę motywacji, celów i reakcji potencjalnych migrantów na strukturalne
uwarunkowania,
• analizę struktur społecznych i ekonomicznych, które powstają na skutek procesów
migracyjnych w społecznościach wysyłających i przyjmujących migrantów czyli
analizę skutków migracji23.
Ponadto źródeł migracji powinno się szukać w różnorodnych okolicznościach, gdyż:
„migracje międzynarodowe mają swój początek w transformacji społecznej, ekonomicznej,
kulturowej bądź politycznej, która towarzyszy penetracji społeczeństw nierynkowych
(prerynkowych) przez społeczeństwa rynkowe (rynki kapitalistyczne)”, a także: „migracja
międzynarodowa nie jest wynikiem braku rozwoju ekonomicznego, ale wręcz przeciwnie wynika
z tego rozwoju”24.
Wybitny polski znawca demografii prof. Marek Okólski opisuje teorię skumulowanej
przyczynowości następująco:

„Warunkiem koniecznym do przepływu siły roboczej jest indywidualny

rachunek kosztów i korzyści oraz oczekiwanie odpowiedniego dodatniego efektu
netto migracji. Określony efekt netto w wyniku takiego rachunku (tym samym
powstanie motywacji do migracji) jest przede wszystkim skutkiem
międzynarodowego zróżnicowania wynagrodzeń. Nie jest to jednak
wystarczająca motywacja. Obserwuje się bowiem, że występowanie podobnie
silnych bodźców ekonomicznych do poszukiwania pracy za granicą nie oznacza
podobnego zainteresowania migracja we wszystkich kategoriach siły roboczej,
np. licznie migrują młodsi, a nie starsi wiekiem, czy też kobiety, a nie mężczyźni
(lub na odwrót). W pierwszym przypadku ma to podłoże psychologiczne
i kulturowe – młodzi ludzie są znacznie bardziej skłonni do podejmowania
ryzyka związanego z mobilnością aniżeli starsi. (...) W drugim przypadku istotne
są przesłanki biologiczne i ekonomiczne. Często np. młode kobiety są mniej
mobilne (...), ponieważ ich ewentualną migrację ogranicza macierzyństwo, ale
mogą być też bardziej mobilne, gdy na rynku pracy, (...), występuje względna
obfitość ofert w zawodach kobiecych” 25.

23
Ibidem, s.79. Zob. także D. Massey, Why Does Migration Occur? A Theoretical Synthesis, w: Hirschman, Ch.,
1999.
24
Cyt. za A.Górny, P. Kaczmarczyk, op.cit s.80, [w:] D. Massey, op.cit, s.48.
25
M. Okólski, op.cit, s. 234.

14
 Wykres 2 Wkład teorii migracyjnych w wyjaśnienie procesów mobilności według D. Masseya

Teoria systemu
światowego

Teoria dualnego rynku Teoria kapitału Teoria neoklasyczna

pracy społecznego

Nowa Ekonomika Teoria skumulowanej

Migracji przyczynowości
Teoria neoklasyczna Teoria systemu
Pracowniczych
światowego

Wyjaśnienie, dlaczego kraje Wyjaśnienie, w jaki sposób Wyjaśnienie, jak warunkowane Wyjaśnienie, w jaki sposób
rozwinięte są atrakcyjne dla powstają powiązania łączące są motywacje migrantów migracje przyczyniają się do
imigrantów kraje zaangażowane w migracje i skłonność do mobilności zmian warunków wyjściowych

źródło: opracowanie P. Kaczmarczyk, Migracje a rozwój współczesnych systemów społecznych

i ekonomicznych, [z:] http://www.ceeerc.wne.uw.edu.pl/~pk/orientalistyka_materialy.htm (9.09.2008).
 Dalej w tekście prof. Okólski przedstawia wniosek, który wyciągnął Massey z postulatu
Wallersteina i jego teorii systemu gospodarki światowej. Dotyczy on istnienia jednego
rodzaju migracji pracowniczych przewyższającego liczebnie inne. Jest to siła robocza słabo
wyposażona w kapitał ludzki, która ma skłonność do przemieszczania się w jednym kierunku:
z peryferii do centrów (lub biegunów wzrostu) gospodarki światowej26.
Zagłębiając się w przyczyny mobilności podstawowej części migrującej siły roboczej
czyli pracowników o niskich kwalifikacjach, prof. Okólski dostrzega w teorii Masseya także
wpływy koncepcji Piore’a dotyczącej dualnego rynku pracy. Z punktu widzenia koncepcji
skumulowanej przyczynowości szczególnie istotny jest postulat teorii Nowej Ekonomii
Migracji Pracowniczych*, zgodnie z którym ”predysponowana do wyjazdu za granicę jest siła
robocza, której stabilność egzystencji w peryferyjnym kraju jej funkcjonowania została
w jakiś sposób silnie naruszona”27.Według prof. Okólskiego takimi czynnikami mogą się
okazać: ekspansja kapitalistycznych enklaw lub/i kraj będący w trakcie gospodarczej
transformacji systemowej.
Chociaż Massey podkreśla zmiany w czynnikach mikro i makro jako efekt tworzącej się
kultury migracji, to niemniej, koncepcja skumulowanej przyczynowości jest tylko
kandydatem do roli wielo-poziomowej i kompleksowej analizy migracji. Jej przedmiotem jest
bowiem wycinek procesu migracyjnego: rola kapitału społecznego w kształtowaniu
wewnętrznej dynamiki migracji.

1.4 Skutki migracji międzynarodowych

Do emigracji dochodzi często nie z powodu braku pracy i dramatycznej sytuacji

ekonomicznej, lecz z powodu poszukiwania lepszych warunków życia. Otwierając się na
imigrantów, społeczeństwa oczekują różnych korzyści: uzupełnienia luki na rynku pracy,
pozyskiwania wysokiej klasy specjalistów, wzbogacenia własnej kultury poprzez kontakt
z przedstawicielami innych kultur. Dlatego też, proces migracji można analizować z punktu
widzenia kraju migracji netto, a więc o dodatnim saldzie migracji (jakim jest obecnie
Republika Irlandii) oraz z punktu widzenia kraju emigracji brutto, kraju o ujemnym saldzie
migracji (np. Polska).

26
Ibidem.
*
prof. Okólski pisze o wspomnianej wcześniej Ekonomicznej Teorii Migracji. Różnica w nazewnictwie wynika
pradopodonie z tłumczenia New Economics of Labour Migration.
27
Ibidem.

16
 Należy pamiętać, że żaden proces nie pozostaje bez wpływu na społeczeństwo oraz
gospodarkę danego państwa. Tym bardziej migracje ludności wpływające na zasoby
demograficzne, od których zależą potęga i dobrobyt państwa.
Tabela 2 przedstawia najistotniejsze dla państwa i migrantów pozytywne oraz negatywne
ekonomiczne skutki migracji siły roboczej.

Tabela 2 Ekonomiczne skutki migracji siły roboczej

Kraj o dodatnim saldzie migracji Kraj o ujemnym saldzie migracji

• powiększenie podaży siły roboczej, • zmniejszenie podaży na
• przyspieszenie wzrostu wewnętrznym rynku pracy,
gospodarczego, poprzez pokonanie • podniesienie poziomu płac,
ograniczenia deficytu • transfer części zarobków
pracowników, emigrantów do kraju
SKUTKI POZYTYWNE

• większe zyski pracodawców, macierzystego,

• napływ młodej siły roboczej, która
już nie korzysta ze świadczeń
obciążających podatnika, a płaci
podatki,
• wykorzystanie unikatowych
kwalifikacji imigrantów, co
pozwala na zwiększenie oferty
rynkowej danego kraju.
• brain gain - powrót
wykwalifikowanych pracowników
oraz inwestowanie ich zasobów
kapitałowych,
• transfer dochodów –
zabezpieczenie przed ryzykiem
rynkowym, zwiększenie dochodu
narodowego (bezpośrednio) oraz
dochodu jednostek (pośrednio).

• spadek poziomu płac, • straty pracodawców: zmniejszenie

• trudność ze znalezieniem pracy,
• wzrost dyscypliny pracy oraz
wzrost wymagań pracodawcy,
• obniżenie stawek płac,
• koszty dostosowania imigranta do
SKUTKI NEGATYWNE
mobilności terytorialnej
pracowników, utrata kapitału
ludzkiego,
• eksport bezrobocia,
• emigracja ludzi młodych, którzy

życia w nowych warunkach (np. skorzystali z nieodpłatnych

finansowanie kursów języka),
• społeczne koszty asymilacji
imigrantów (np. powstawanie gett
narodowych, wzrost
przestępczości, a także ksenofobia
czy zamieszki na tle etnicznym).
świadczeń zapewnianych przez
państwo (np. studia) i nie
pracowali na tyle długo, by koszty
tych świadczeń, poprzez podatki,
zwrócić,
• brain drain – emigracja osób
o najwyższych kwalifikacjach,
• zagrożenie dla wypłacalności
systemu emerytalnego,
• transfer dochodów – zmniejszenie
się skali produkcji np.
w rolnictwie.

źródło: opracowanie własne na podstawie A.Budnikowski, Międzynarodowe Stosunki

Gospodarcze, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003.
17
2 Początki państwa irlandzkiego
2.1 Pierwsi osadnicy

Już ponad sześć tysięcy lat przed naszą erą do wybrzeży Irlandii przybyli pierwsi
bałkańscy osadnicy. Jednak najbardziej znaną grupą mieszkańców osiadłych na wiecznie
wilgotnej wyspie byli Celtowie28. Kultura tego wysoko rozwiniętego społeczeństwa, opartego
na hodowli i handlu zagranicznym z Brytanią i Galią, okazała się nieodporna na wpływy
chrześcijaństwa, które szerzył w Irlandii św. Patryk29. Kiedy w V wieku upadło imperium
rzymskie, Europa Zachodnia pogrążyła się w mrokach średniowiecza. Irlandia, wręcz
przeciwnie, stała się wyspą-schronieniem dla chrześcijańskich uczonych, którzy kultywowali
naukę i piśmiennictwo.

2.2 Utrata niezależności

Siedem wieków później, Irlandia była już krajem rozwiniętej hodowli oraz rybołówstwa,
samowystarczalnym pod względem żywności, eksportującym nadwyżki i sprowadzającym
luksusowe towary z Anglii i Kontynentu. Za towary płacono metalowymi monetami, bitymi
od połowy IX wieku w Dublinie30. Taka powstająca po sąsiedzku z Brytanią handlowa
potęga, z która związana była pomyślność wielu angielskich portów, nie mogła ujść uwadze
królowi Anglii Henrykowi II. W roku 1171 papież Aleksandra III nadał jemu tytuł „pana
Irlandii”31.
W ten oto sposób Irlandia, jako część składowa Zjednoczonego Królestwa powstałego
w roku 1800, została politycznie uzależniona od Anglii, która jednocześnie całkowicie

28
Już w IX wieku p.n.e. w Iliadzie Homera pojawia się wzmianka o mieszkańcach dzikiej, wiecznie wilgotnej
wyspy, „kraju mgły i mroku”. Niepochlebnie o irlandzkich Celtach wyrażali się żeglarze (np. Kartagińczyk
Hamilkar) oraz geografowie (np. Grek Strabon). Najbardziej szczegółowy opis celtyckiego społeczeństwa
znajduje się w Wojnie galijskiej Juliusza Cezara który, zawarł w nim liczne obserwacje na temat stylu życia,
organizacji społecznej i sposobu walki Celtów. Więcej na temat kultury celtyckiej zobacz:
http://www.celts.prv.pl/ (18.02.08). Więcej na temat historii Irlandii zob.: J. O’Beirne Ranelagh, Historia
Irlandii, seria: Narody i cywilizacje, wyd. Marabut, Warszawa-Gdańsk 2003.
29
Św. Partyk jest patronem Irlandii. Uważa się, że to on ustanowił białą koniczynę jednym z symboli kraju,
używając jej trzech liści do wyjaśnienia tajemnicy Trójcy Świętej. Zob. J. O’Beirne Ranelagh, op.cit., s.33-36.
30
Na temat najazdu Normanów zob.: S. Grzybowski, Historia Irlandii, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich -
Wydawnictwo, Wrocław 2003, s. 64-65 oraz s. 78.
31
Na temat rządów dynastii Andegawenów, Tudorów i Stuartów w Irlandii w latach 1171 do 1800 roku zob.
S.Grzybowski, op.cit., s.84-93 oraz J. O’Beirne Ranelagh, op.cit., s.43-51.

18
zmonopolizowała odbiór irlandzkiej wełny, co skutecznie rozbiło celtycki przemysł32. Toteż
u schyłku XIX wieku różnice ekonomiczne zaczęły w Irlandii dominować nad różnicami
religijnymi i kulturowymi. W porównaniu z resztą kraju najlepiej prosperowała prowincja
Ulster. Głównym źródłem dobrobytu był przemysł lniany, stanowiący przed 1800 rokiem
ponad 70 procent irlandzkiego eksportu33.

2.3 „Wielki głód”

W XVII wieku kwitł handel pomiędzy Irlandią a Anglią34, a rewolucja przemysłowa

zagwarantowała pracę wielu irlandzkim robotnikom w angielskich miastach oraz umożliwiła
rozwój bankowości*. Jak podaje historyk Stanisław Grzybowski, na początku XIX wieku

„Irlandia nie posiadała przemysłu metalurgicznego ani rud żelaza;

pokłady węgla były niewielkie, a wydobycie ich wobec konkurencji
brytyjskiej nieopłacalne (...). Konkurencja wyrobów wełnianych
i bawełnianych podcięła całkowicie jej [produkcje włókienniczą w Irlandii
przyp. aut.] dalszy rozwój35”.

Utrata samodzielności politycznej początkowo miała korzystny wpływ na irlandzką

gospodarkę.

Wykres 3 Liczba ludności w Irlandii w latach 1801 -1851

źródło: opracowanie własne na podst. S. Grzybowski op.cit. oraz M.Okólski op.cit.

32
W 1696 roku brytyjski parlament wydał akt zakazujący bezpośredniego importu do Irlandii towarów z kolonii.
W 1699 roku nałożono ogromne cła na irlandzkie produkty wełniane, umożliwiając przędzenie lnu, ponieważ
nie zagrażało to konkurentom angielskim. Zob. J. O’Beirne Ranelagh, op.cit., s. 78-79.
33
Ibidem, s.93.
34
„Między 1700 a 1800 rokiem obroty w handlu angielsko-irlandzkim wzrosły dziesięciokrotnie: z 800 tysięcy
do 8,3 miliona funtów rocznie”. Składał się na to przede wszystkim dochód z handlu lnem, eksportu wołowiny
m.in. do Ameryki oraz nielegalny eksport wełny do Francji. Zob.: J. O’Beirne Ranelagh, op.cit., s.94-95.
*
Pierwszy bank w Irlandii powstał w roku 1783.
35
S.Grzybowski, op.cit., s.229.

19
Przejawiał się on w gwałtownym wzroście powszechnego dobrobytu mierzonego wzrastającą
liczbą ludności. Wykres 3 ilustruje wzrost ludności irlandzkiej, w kolejnych dekadach
pierwszej połowy XIX wieku. W latach czterdziestych liczba ludności przekroczyła osiem
milionów osób.
Ta pozytywna tendencja rozwoju gospodarczego utrzymała się do roku 1845, w którym
uprawy ziemniaków dotknęła wielka klęska nieurodzaju. Ze względu na swoje tragiczne
konsekwencje historiografowie nazwali ją „wielkim głodem”36. „Wielki głód” i choroby
będące jego następstwem zabiły półtora miliona Irlandczyków; a kolejny milion
wyemigrował. Spis ludności z roku 1951 wykazał 6 552 328 mieszkańców37.

Wykres 4 Przeciętna roczna liczba emigrantów w latach 1800- 1966

źródło: S.Grzybowski, op.cit., s.230.

Skutki „wielkiego głodu” były zróżnicowane i bardzo poważne. Przede wszystkim w celu
uniknięcia śmierci głodowej i nędznej egzystencji zapoczątkowana została emigracja (patrz
wykres 4) do Stanów Zjednoczonych i Australii38. Ponadto, głód położył kres powszechnemu

36
W XIX wieku głód kilkakrotnie dotykał Irlandię: w 1807, 1817, 1821-1822,1830-1834 i 1839. Rola
ekonomiczna Irlandii – zaplecza agrarnego Brytanii o silnie monokulturowej (ziemniak) specjalizacji–
dodatkowo przyczyniła się do klęski głodu z lat 1845-1849. Zob. J. O’Beirne Ranelaghh, op.cit., s.113-122,
36
S.Grzybowski, op.cit., s. 240-249 oraz M.Okólski, op.cit., s.164.
37
S.Grzybowski, op.cit., s. 244. J. O’Beirne Ranelagh podaje, że liczba emigrantów wzrosła z 75 000 w 1845 do
250 000 w 1851. Zob. też: J. O’Beirne Ranelagh, op.cit., s.115.
38
W liście do Fryderyka Engelsa z 1856 roku, Karol Marks analizował sytuację ciemiężonej ludności Irlandii w
kategoriach walki klasowej: „W wyniku stałego ucisku zostali sztucznie obróceni w zupełnie zdemoralizowany
naród, który teraz pełni niechlubną funkcję, dostarczając Anglii, Ameryce, Australii itd. prostytutek,
wyrobników, rajfurów, złodziei, oszustów, żebraków i podobnej hołoty” [w:] Podróże marzeń: Irlandia.
Biblioteka Gazety Wyborczej, Warszawa 2006, s.35.

20
używaniu języka irlandzkiego. Od połowy XIX wieku w Irlandii zaczęto powszechnie
używać języka angielskiego, symbolu sukcesu i dobrobytu, języka handlu i krewnych-
emigrantów.

2.4 Ku niepodległości

Przez siedemdziesiąt lat po klęsce głodu następowały gruntowne zmiany społeczne,

gospodarcze i polityczne. Pod koniec lat 80. XIX wieku, Thomas Croke, katolicki arcybiskup
Cashel, podkreślał, że Irlandia:

importowała z Anglii nie tylko produkty przemysłowe, których sama nie

wytwarzała, ponieważ była praktycznie pozbawiona środków do
wytwórczych, ale także tamtejsze mody, akcent, występna literaturę, tańce
i różnorodne maniery, jak również gry i rozrywki39.

Ostatecznie Anglia poniosła klęskę i nie podporządkowała sobie irlandzkiej wyspy.

W roku 1916 wybuchło krwawe antybrytyjskie powstanie*, efektem którego był traktat
ustanawiający Wolne Państwo Irlandzkie o statusie brytyjskiego dominium40. W ten sposób
katolicy zamieszkujący południową cześć wyspy z dniem 1 stycznia 1922 roku zyskali
niepodległe państwo.

2.5 Najmłodsze państwo

2.5.1 Republika Irlandii Południowej

W okresie międzywojennym sytuacja gospodarcza i społeczna Irlandii była tragiczna.

Utrzymujące się na wysokim poziomie bezrobocie, łagodziły wysokie współczynniki
emigracji oraz śmiertelności wśród dzieci. Dodatkowo powstanie Irlandii Północnej
pozbawiło Wolne Państwo przemysłu, co skutecznie uniemożliwiło realizację celu
dotyczącego samowystarczalności ekonomicznej państwa.
Siedem lat przed II Wojną Światową pomiędzy Wolnym Państwem a Wielką Brytanią
wybuchła „wojna ekonomiczna”, która opierała się na wzajemnym nałożeniu ceł
39
J. O’Beirne Ranelagh, op.cit., s.152. Arcybiskup katolicki Cashel, to sławny ksiądz patriota, patron założyciel
Irlandzkiego Towarzystwa Archeologicznego (GAA).
*
Tzw. Powstanie Wielkanocne, w trakcie którego zginęło 64 rebeliantów, 134 policjantów i żołnierzy oraz 220
cywili, a centrum Dublina legło w gruzach. Zob. więcej J. O’Beirne Ranelagh, op.cit., s.130-201 oraz
S.Grzybowski, op.cit., s. 268-282.
40
Składające się z 26 hrabstw niepodległych od rządu w Londynie. Pozostałe sześć hrabstw, część prowincji
Ulster, zostało wcielone w nowopowstałe Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

21
towarowych41. Pogorszenie się warunków życia ludzi sprawiło, że w końcu lat trzydziestych
szybko rosła emigracja. W latach 1936-1946 z Irlandii emigrowało średnio 18 711 osób
rocznie, w porównaniu ze średnią 16 675 w latach 1926-193642. Jak kolejna fala emigracji
odbiła się na populacji Irlandii można odczytać z wykresu 5.
Pośrednim skutkiem porozumienia zwartego w roku 1938, które ustanawiało warunki
rozwoju współczesnej Irlandii43, było proklamowanie państwa republiką w roku 1948.

Wykres 5 Populacja w Irlandii w XX wieku

4 000 000
3 500 000
3 000 000
2 500 000
2 000 000
1 500 000
1 000 000
500 000
0
1901. 1911. 1926. 1936. 1946. 1951. 1961. 1971. 1981.
liczba ludności 3 221 823 3 139 688 2 971 992 2 968 420 2 955 107 2 960 593 2 818 341 2 978 248 3 443 405

źródło: opracowanie własne na podstawie danych [z:]

http://www.cso.ie/statistics/Population1901-2006.htm (10.05.2008).

2.5.2 Długofalowy program odbudowy Republiki Irlandii

Rządowy projekt długoterminowego planowania z roku 1948 zakładał rozruszanie

gospodarki. Uważano, że oparta na przemyśle Irlandia powinna eksportować i importować by
przetrwać. W tym samym roku został uchwalony Akt o finansach, który wprowadził
motywujące podatki dla eksporterów44.
Jednak sytuacja gospodarcza kraju pogarszała się z każdym rokiem. W obliczu stale
rosnącego deficytu w handlu zagranicznym (z 80 milionów funtów w roku 1958 do 130

41
Więcej na temat „wojny ekonomicznej” zob. J. O’Beirne Ranelagh, op.cit., s.215-216.
42
Ibidiem.
43
Dzięki temu porozumieniu przywódcy Irlandii – Eamon De Valera (prezydent Irlandii w latach 1959-1973)
oraz Fianna Fail – partia rządząca, przyjęli do wiadomości fakt, że Irlandia jest gospodarczo zależna od Wielkiej
Brytanii. Dlatego też, swoboda polityczna w sprawach wewnętrznych jak i w polityce zagranicznej została
połączona z gospodarczą współpracą z Brytanią. Więcej zob. J. O’Beirne Ranelagh, op.cit., s.216.
44
Więcej na temat Ireland’s long term recovery programme oraz sytuacji gospodarczej Irlandii w drugiej
połowie XX wieku zob. http://www.allbusiness.com/specialty-businesses/1002841-1.html (20.05.08).

22
milionów w 1965) jedynie import kapitałów zagranicznych stał się sposobem zaradzenia
bankructwu gospodarczemu i bezrobociu oraz umożliwienia modernizacji.
W roku 1958 opublikowano dokument „Rozwój gospodarczy” (Economic development),
w którym:
• firmom zagranicznym zaoferowano okresy zwolnienia z podatku, zanim się
umocnią i rozpoczną produkcję w Irlandii,
• podjęto stanowcze środki administracyjne usprawniające instytucje państwowe,
• zaprezentowano wachlarz przywilejów podatkowych, dzięki którym możliwy
był rozwój przemysłu produkującego na eksport.
Dodatkowo rząd naciskał na banki, by kredytowały rozwój gospodarczy i znosiły wszelkie
ograniczenia.
Długofalowy program odbudowy Irlandii szybko przyniósł dodatnie efekty. Przede
wszystkim zanotowano 82 procentowy wzrost produkcji w przemyśle, dzięki czemu znacząco
spadło bezrobocie. W latach 1962-1965 napływ inwestycji zagranicznych wzrósł o prawie 30
milionów funtów, a w 1972 roku kapitał amerykański stanowił 50 procent wszystkich lokat
zagranicznych na terenie Irlandii, gdy brytyjski tylko 26 procent45.
Okres prosperity, zapoczątkowany w drugiej połowie XX wieku, stworzył podstawy dla
rozwoju gospodarczego w małym i zależnym od handlu kraju. Irlandia zamieniła politykę
ekonomicznego nacjonalizmu na ekonomiczny internacjonalizm.

45
S. Grzybowski nie odmawia korzyści gospodarczych jakie przyniósł proces zmiany struktury własności
kapitalistycznej w Irlandii, ale trafnie zauważa, że wraz z nią nastąpiło wchłonięcie rodzimych firm przez
międzynarodowe monopole co szło w parze z demolowaniem całych zabytkowych dzielnic pod bezstylową
i spekulacyjną zabudowę współczesną. S.Grzybowski, op.cit., s. 292.

23
3 Od rolnictwa do software’u
3.1 Irlandia płynie do Wspólnoty

Jeszcze w XIX wieku Irlandia była najbliższym Wielkiej Brytanii spichlerzem

i zapewniała Imperium coraz większe plony rolne. Smutnym dodatkiem tej rabunkowej
gospodarki była już wspomniana powracająca zaraza ziemniaczana, która niszcząc zbiory
powodowała regularne klęski głodu. W wiek XX. Irlandia weszła z olbrzymimi zaległościami
cywilizacyjnymi i gospodarczymi. Republika Irlandii aż do połowy lat 70. nie była
samodzielna na arenie europejskiej oraz zmuszona do pełnej współpracy jako, że ograniczały
ją ścisłe relacje z Wielką Brytanią na płaszczyźnie gospodarczej i politycznej. Jak głęboka
była to zależność wskazują dane: jeszcze w latach 60. XX wieku ponad 50 procent
irlandzkich towarów eksportowano na rynek brytyjski, a 75 procent brytyjskiego importu
pochodziło z Irlandii. Wymiana handlowa pomiędzy tymi krajami, przed akcesją do
Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oscylowała w granicach 70 procent.

Rysunek 1 Rozszerzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej 1973

źródło: Murschetz, Zu neuen Ufern, in Süddeutsche Zeitung. 14.12.1971, No

298, p. 4. [z:] http://www.ena.lu/ (05.05.2008).

Irlandia - kraj głównie rolniczy, bez subsydiów i obłożony cłami, dla którego głównym
rynkiem zbytu był rynek brytyjski, nie mógł konkurować z gospodarkami Francji czy
Holandii. Dopiero osiągnięcie sukcesu w procesie integracji z Europejską Wspólnotą

24
Gospodarczą, podczas którego Irlandia jak cień podążała za Wielka Brytanią (obawiając się
ewentualnej utraty bogatego partnera i sponsora), pozwoliło jej osiągnąć większą wolność
polityczno-gospodarczą oraz uzyskać nowych partnerów handlowych.
Kiedy w 1973 roku Irlandia wstępowała do EWG nadal połowa irlandzkiego eksportu
dotyczyła produktów rolnych, a gospodarka była najmniej rozwinięta ze wszystkich
pozostałych ośmiu członków Wspólnoty. Istniało niebezpieczeństwo, iż to zapóźnienie
gospodarcze może mieć poważny wpływ na adaptację kraju do nowych warunków. Irlandzcy
rolnicy chcieli skorzystać z przywilejów jakie oferowała im Wspólna Polityka Rolna
i zapewnić sobie dostęp do nowych rynków zbytu, co jednoznacznie zredukowałoby
zależność od Wielkiej Brytanii oraz przyciągało w przyszłości zagranicznych inwestorów.

3.1.1 Po pierwsze – koniec protekcjonizmu państwowego

Irlandia stała się członkiem EWG w momencie jednego z największych kryzysów

naftowych w historii świata oraz pojawienia się w gospodarkach światowych niebezpiecznych
procesów stagflacji. Dzięki członkostwu we Wspólnotach Irlandia została zmuszona do
porzucenia, obowiązującej od 1932 roku polityki państwowego protekcjonizmu, co
przyczyniło się do wzmożenia i dywersyfikacji wymiany handlowej. Początkowy okres
poakcesyjny nie przyniósł jej natychmiastowych korzyści, gdyż aż do końca 1977 roku
obowiązywały okresy przejściowe na znoszenie wszystkich kontyngentów i ceł. W tym czasie
Irlandia zobligowana była do ujednolicenia taryf celnych i wyrównania cen produktów
rolnych46.

3.1.2 Po drugie – Zielona Wyspa stawia na rolnictwo

Zanim Irlandia przystąpiła do EWG, rolnictwo było podstawowym sektorem gospodarki

kraju. W ok. 260 tysiącach gospodarstw o powierzchni nie przekraczającej czasami 15 akrów
pracowało 35 proc. ogółu zatrudnionych (por. wykres 6). Konserwatywni i niewykształceni
rolnicy często wzbraniali się przed nowymi metodami upraw. Jednym z powodów dla których
Irlandia starała się o członkostwo we Wspólnotach było przekonanie, że dzięki niemu
irlandzkie rolnictwo znacznie zyska i powiększy przychód gospodarstw rolnych.
W latach 1973 – 2003 irlandzkie gospodarstwa otrzymały prawie 31 miliardów euro
dopłat wyrównawczych, zawierających dopłaty bezpośrednie. Rolnicy skorzystali z dostępu

46
I. Grabowska, Transformacja rynku pracy w kontekście rozwoju gospodarczego Irlandii, Studia Europejskie
4/2005, s.104-105.

25
do wyższych cen na rynku unijnym, przy czym eksport na rynki światowe był wspomagany
poprzez unijny system refundacji eksportu. W ramach WPR Irlandia osiągnęła szczególnie
dużo, doprowadzając do tak ciekawej anomalii, że otrzymywała więcej dopłat niż wynosiła
sprzedaż produkcji rolnej!

Wykres 6 Procentowy udział zatrudnienia ludności w sektorach irlandzkiej gospodarki

źródło: opracowanie własne na podstawie Ireland and the EU 1973-2003: Economic and Social Change; [z:]
www.cso.ie/releasespublications/documents/statisticalyearbook/2004/ireland&theeu.pdf (15.04.2008).

Z olbrzymich unijnych pieniędzy płynących do Irlandii 2/3 transferów stanowiły

fundusze z tytułu Wspólnej Polityki Rolnej w tym zwłaszcza z Funduszu Gwarancji.
Fundusze te były najłatwiejsze do wykorzystania, nie wiązały się z realizacją
skomplikowanych projektów i w uproszczeniu stanowiły niemalże bezpośredni transfer
gotówki z Brukseli do irlandzkiej wsi. Od akcesji do UE w 1973 r. Irlandia objęta była
wszelkimi możliwymi środkami pomocowymi47.
Z całej powierzchni kraju, która wynosi 6,9 milionów hektarów, użytki rolne zajmują
prawie 5 milionów ha (72,5 proc.), z tego 91 proc. to łąki i pastwiska a 9 proc. to grunty orne.
Produkcja wołowiny i mleka to 58 proc. całej produkcji rolniczej Irlandii.
Samowystarczalność Irlandii w produkcji masła to 1016 proc., a wołowiny 820 proc.

47
Więcej na ten temat zobacz: http://www.business2000.ie/cases/cases_8th/case22.htm (15.04.2008),
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Rolnictwo-irlandzkie-1679341.html (15.04.2008) oraz
http://www.psz.pl/content/view/7909/ (15.04.2008).

26
 Tabela 3 Produkcja upraw i żywego inwentarza w roku 2005
Produkcja (w tys.
Produkt/gatunek kilogramów)/
sztuki (w tys.)
*
Buraki cukrowe 1395
Jęczmień 1025
Pszenica 798
Ziemniaki 422
Owies 111

Kurczaki 12700
Bydło rogate 6888
Owce 4557
Świnie 1681
Indyki 1650

źródło: opracowanie własne na podstawie Production Indicators, Agriculture,

Ireland [z:] http://www.fita.org/countries/ireland.html (05.05.2008).

Niestety, irlandzkie rolnictwo jest uzależnione od koniunktury na światowym

i europejskim rynku wołowiny oraz mleka, choć właśnie te produkty stanowią największe
pozycje eksportowe Irlandii wśród artykułów rolno-spożywczych (wartościowo ponad
1 miliarda euro każda z nich). Z upraw największe znaczenie mają jęczmień, pszenica, buraki
cukrowe, ziemniaki i len (por. tabela 3).
Obecnie w Irlandii rolnictwo nadal jest jednym z ważniejszych sektorów gospodarki.
Gospodarstwa rolne są wysoko zmechanizowane, a średnia powierzchnia gospodarstwa
wynosi ok. 32 ha. W 2002 roku w Irlandii gospodarkę rolną prowadziło 136 500 farm, na
których pracowało ok. 240 tysięcy zatrudnionych Chociaż udział rolnictwa w wytwarzaniu
irlandzkiego PKB ciągle spada, a zatrudnienie w rolnictwie zmniejsza się, jeszcze w 2002
roku udział rolnictwa w PKB wynosił 3 procent.

*
Przyznany Irlandii przez Wspólnotę Europejską limit produkcji cukru wynosił około dwustu tysięcy ton, przy
czym plantacje burków cukrowych zajmują 20 tysięcy hektarów powierzchni państwa. Limit ten obowiązywał do
2006 roku. Jeszcze w 2005 roku z jednego hektara uprawy buraków pozyskiwano 45000 kilogramów cukru.
Reforma unijnego rynku cukru weszła w życie 1 lipca 2006 r. i będzie obowiązywać do 30 września 2015 r.
Wprowadziła ona drastyczne obniżenie cen cukru, skupu buraków cukrowych oraz zachętę do rezygnacji
z produkcji cukru. Irlandia skorzystała z unijnej zachęty i 15.03.2006 całkowicie zrezygnowała z produkcji cukru
występując o wypłatę funduszy restrukturyzacyjnych. Więcej na temat unijnego rynku cukru przed reformą:
http://ww2.tvp.pl/4914,20051110266670.strona (28.04.2008) oraz po reformie:
www.stc.pl/dhttp.php?co=nowakowski_2007_05_23.pdf (28.04.2008) oraz
http://www.solidarnosc.org.pl/spspoz/?page=news&typ=9 (28.04.2008).

27
 Działania irlandzkiego programu rozwoju obszarów wiejskich koncentrują się na
promowaniu gospodarstw spełniających określone standardy gospodarowania zgodne
z wymogami ochrony środowiska oraz zmierzają w kierunku wzrostu konkurencyjności
producentów. Irlandzcy producenci rolni nie korzystają ze specjalnych, finansowanych
z budżetu systemów ubezpieczeń majątkowych, czy społecznych. Dodatkowo są zobowiązani
do płacenia normalnego podatku dochodowego. Znaczna część środków przeznaczana jest na
wcześniejsze emerytury i pomoc dla młodych farmerów48.

3.1.3 Po trzecie – unijne dotacje

To, że Irlandia na przełomie lat 80. i 90. XX wieku była najbiedniejszym krajem w
bogatej północno-zachodniej części Europy miało zaletę. Republika korzystała z różnych
unijnych programów pomocy finansowej, których celem było przygotowanie państwa na
członkostwo
w Jednolitym Rynku Europejskim oraz w Unii Monetarnej. W pogłębianiu procesu integracji
Irlandia wykorzystała następujące fundusze unijne:
a) Fundusz Spójności (in. Kohezyjny)
b) Fundusze strukturalne
Już w „Deklaracji w sprawie sytuacji gospodarczej i przemysłowej w Irlandii” złożonej
przez A. Moro, Ministra Spraw Zagranicznych Republiki Włoskiej w imieniu delegacji
Wspólnoty, zostało podkreślone, że „do podstawowych celów Wspólnoty należy stała
poprawa warunków życia i pracy Obywateli Państw Członkowskich oraz harmonijny rozwój
gospodarczy tych krajów”49. W związku z tym, że Irlandia stała w obliczu poważnych
zakłóceń ekonomiczno-społecznych o charakterze regionalnym i strukturalnym, wspólne
polityki i różnorodne instrumenty stworzone przez Wspólnotę, miały umożliwić pozytywną
realizację następujących celów:
a) wyrównania poziomu życia w Irlandii z poziomem występującym w innych
krajach europejskich,
b) likwidowanie bezrobocia,
c) progresywne wyrównywanie różnic regionalnych pod względem poziomu
rozwoju50.

48
Zobacz: http://www.dublin.polishembassy.ie/gospodarka.htm (23.10.2007).
49
Dokumentacja Akcesyjna. Dokumenty dotyczące przystąpienia do Wspólnot Europejskich Danii, Irlandii
i Wielkiej Brytanii oraz Grecji. Tom I red. tomu J. Plaňavová-Latanowicz. Centrum Europejskie Uniwersytetu
Warszawskiego, 1998, s.180-181.
50
Dokumentacja Akcesyjna, op.cit., Protokół nr 30 w sprawie Irlandii, s.163.

28
Dodatkowo w „Protokole nr 30” Traktatu Akcesyjnego zapisano, że cele ekspansji
ekonomicznej i podnoszenia poziomu życiowego ludności Irlandii zostaną szczególnie
uwzględnione przy stosowaniu artykułów 92 i 93 Traktatu EWG51.
Od momentu przystąpienia do EGW Irlandia otrzymała ponad 17 miliardów euro
z funduszu spójności i funduszy strukturalnych52. Z początku środki te nie były imponująco
wielkie (47 milionów euro w roku przystąpienia), ale konsekwentnie zwiększane praktycznie
z każdym rokiem (do 1997 roku, kiedy to owe środki osiągnęły wysokość 3,190 miliardów
euro). Dodatkowo dofinansowanie irlandzkiego rolnictwa poprzez fundusze ze Wspólnej
Polityki Rolnej, pomagały zróżnicować agri-export.
Płatnikiem netto do budżetu UE Irlandia została dopiero w roku 200753.

3.1.4 Po czwarte – fundusze unijne a wzrost gospodarczy

Pierwszym kluczem do sukcesu okazało się umiejętne wykorzystanie środków unijnych.

Z wykresu 7 można odczytać, że najważniejszą rolę w irlandzkiej gospodarce odegrały one
w latach 80., osiągając wartość 700 milionów funtów oraz na początku lat 90., kształtując się
na poziomie 1,6 miliarda funtów.

Wykres 7 Przychody netto Irlandii z Unii Europejskiej w latach 1973-2000 ( procent PKB)

źródło: opracowanie własne na podstawie J.B. Burnham, op.cit., s.546.

51
Ibidem. Artykuły 92 i 93 z Dokumentów Akcesyjnych, podrozdział XII „Wołowina i cielęcina”, s.99-100.
52
Fundusze Strukturalne w Irlandii:
http://www.csfinfo.com/viewdoc.asp?fn=/documents/eu_structural_funds/overview/structural_funds.htm&mn=e
usa&nID=3 (31.03.2008).
53
J. Wojciechowski, Co z tą Irlandią?,[z:] http://www.psz.pl/content/view/7757/ (31.03.2008). Unijny płatnik
netto to kraj, który znacznie więcej wpłaca do unijnego budżetu, niż z niego otrzymuje z powrotem.

29
„Porównując z innymi krajami Unii, Irlandia była najprawdopodobniej najbardziej
uprzywilejowanym odbiorcą funduszy unijnych per capita”54.
Badania z 1999 roku, cytowane przez Burnham’a wskazują, że wkład unijnych funduszy
strukturalnych we wzrost dochodu był bardzo niski, „1/2 procenta rocznie, 3-4 procent
w ciągu wszystkich lat”55. Wykres 8, potwierdza spostrzeżenia Burnham’a oraz obserwacje
Powella, iż „jeśli unijne transfery byłyby główną przyczyną irlandzkiego wzrostu
gospodarczego, można by się spodziewać, że Irlandia zanotowałaby najwyższy wzrost
gospodarczy w latach, w których otrzymywała najwięcej funduszy”56.

Wykres 8 Przychody netto z UE oraz współczynnik wzrostu dla Irlandii w latach 1973-2000

źródło: opracowanie własne na podstawie J.B. Burnham, op.cit., s.444.

Wykres 8 jasno obrazuje, że współczynnik wzrostu oraz przychody netto z Unii jako
procent PKB, poruszają się w całkowicie przeciwnych kierunkach podczas najszybszego

54
J.B.Burnham, Why Ireland Boomed, The Independent Review, v.VII, n.4, Spring 2003, s. 545.
55
Ibidem, s.546. Według J.Winieckiego, (Unijne pieniądze niewiele znaczą, Rzeczpospolita, 2005 nr 134 s. B5,
Warszawa 11.06.2005), pod względem ekonomicznym unijne fundusze są instrumentem mało istotnym.
Natomiast w Irlandii kapitał funduszy unijnych stanowił uzupełnienie oszczędności krajowych, a to
w momencie przyspieszenia irlandzkiej gospodarki okazało się kluczowe. M.Lisak uważa, iż fundusze unijne
były jednym z błogosławieństw, które Irlandczycy wykorzystali w pełni. Zob. M.Lisak, Cud, nie cud?, Polityka
nr 46, 17.11.2007, s. 54
56
B. Powell, Economic Freedom and Growth: The case of the Celtic Tiger, Cato Journal, vol.22, no.3, Winter
2003 s.443.

30
 57
rozwoju gospodarczego Irlandii, a więc w latach 90 . Irlandzka gospodarka wzrastała
w latach, w których przychody netto z funduszy unijnych zaczęły spadać.

3.2 Fiskalna niegospodarność rządu

Pomimo tego, że w roku 1973 Irlandia była postrzegana jako mały kraj na obrzeżach
zachodniej Europy, aktywnie wspierała pozostałych członków Wspólnoty w ekonomicznej
i politycznej integracji58. Zanim zakończył się proces transformacji z kraju wyizolowanego
w świetnie prosperujące państwo unijne, to w większej części okresu pomiędzy 1973 a 1986
rokiem charakteryzowała się wdrażaniem polityki keynesowskiej59, która doprowadziła do
kryzysu fiskalnego.
Administracja państwowa poległa na ożywianiu irlandzkiej ekonomii próbując podnieść
wartość popytu zagregowanego poprzez zwiększenie wydatków rządowych (zob. wykres 9).
Prowadząc ekspansyjną politykę fiskalną do roku 1977 rząd doprowadził do rozdęcia deficytu

Wykres 9 Wydatki rządu, procent PKB

źródło: The Economic and Social Research Institute, Dublin, Ireland.

57
Powell zauważa także, że jeżeli pieniądze z funduszy unijnych byłyby faktycznie przyczyną nagłego rozwoju
gospodarczego Irlandii, można by się spodziewać, że również inni unijni beneficjenci zanotują podobny wzrost.
Tymczasem Grecja, przychody unijne której wyniosły 4% PKB miała tylko 2.2% wzrostu PKB w latach 1990-
2000. Podobnie Hiszpania (przychody 2,3%, wzrost PKB 2,5%) oraz Portugalia (przychody 3,8%, wzrost PKB
2,6%) nie zbliżyły się nawet do poziomu wzrostu PKB w Irlandii w tych samych latach (ok. 12%). B.Powell,
op.cit., s.444-445.
58
G. O’Reilly, Economic Globalizations: Ireland in the EU – 1973-2003, Acta geographica Slovenica, 44-1,
2004, s. 53-54.
59
Jej społeczną istotą jest koncepcja gospodarczego interwencjonizmu państwowego, nastawionego na
likwidację bezrobocia. Ta polityka zakłada podjęcie przez państwa narodowe aktywnego planowania,
prowadzenie polityki przemysłowej, ingerowanie w życie gospodarcze, gdy tylko pojawiłyby się oznaki kryzysu.
Zob. m.in. J. Sloman, Podstawy Ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001, s. 332-333.

31
w saldzie obrotów bieżących, które poskutkowały powiększeniem się deficytu sektora
publicznego (z 10 procent Produktu Narodowego Brutto do 17 procent60) w następnych
latach61. Utrzymująca się przez długi czas wysoka stopa oprocentowania międzynarodowych
kredytów zaalarmowała irlandzkich pożyczkodawców, którzy zażyczyli sobie dodatkowej
zapłaty za wysokie ryzyko.

Wykres 10 PKB realne w proc. w Irlandii w latach 1961-2000

Źródło: opracowanie własne na podstawie J.B. Burnham, op.cit., s.539 i 541.

Stopy procentowe pod koniec lat 70. były o 15 procent wyższe w Irlandii niż
w Niemczech62. Irlandzki wzrost gospodarczy w latach 1973-1986 był tak samo fatalny jak
kondycja fiskalna państwa (por. wykres 10).

60
J.B. Burnham podaje, że „jeszcze w latach 80. analitycy ekonomiczni czarno widzieli przyszłość Irlandii, a to
dlatego, że deficyt budżetowy w połowie lat 80. osiągnął 12 procent Produktu Krajowego Brutto (PKB)”.
Zobacz Why Ireland Boomed, The Independent Review, v. VII, n.4, Spring 2003, ISSN 1086-1653, 2003, s.540-
541.
61
B. Powell, op.cit., s.433-434.
62
Ibidem, s.434.

32
 Wykres 11 Stopa bezrobocia w proc. w Irlandii w latach 1961-2000

źródło: opracowanie własne na podstawie J.B. Burnham, op.cit., s.539 i 541.

Rząd rozpoczął kontrolę wydatków, co umożliwiło opanowanie zbliżającego się

kryzysu, ale wpłynęło negatywnie na stopę bezrobocia, która w roku 1986 osiągnęła poziom
prawie 17 procent (por. wykres 11). W tym samym czasie zatrudnienie zaczęło spadać
i nastąpiła ponowna migracja obywateli. W roku 1989 liczba emigrantów wyniosła
czterdzieści cztery tysiące63.
Reakcją rządu na stale powiększający się deficyt było zwiększenie podatków od
świadczenia pracy (wydatki na obligatoryjne ubezpieczenia społeczne, tzw. Social Isurence)
oraz od konsumpcji (VAT). Fundamenty pod późniejszy rozwój gospodarczy zostały
położone.

3.3 Pierwsze bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ)

„Nierentowne rolnictwo i archaiczne wytwórstwo ustąpiły miejsca przemysłowi

opartemu na wysokich technologiach, a na wyspę ściągnęły największe światowe koncerny:
Microsoft, Dell, Apple, Google, Pfizer, Roche i wiele innych. Irlandia jest dziś globalną
potęgą w produkcji oprogramowania komputerowego i zaawansowanych leków, np.
Viagry”64. Zanim Irlandia stała się potentatem w rozwoju przemysłu wysokich technologii
informatycznych, elektronicznych, chemicznych, farmaceutycznych, musiała przejść drogę
dostosowawczą.

63
J.B. Burnham, op.cit., s.540-541.
64
M. Lisak, op.cit., s. 54.

33
3.3.1 Działalność Urzędu Rozwoju Przemysłowego

Urząd Rozwoju Przemysłowego (Industrial Development Authority)65 założony pod

koniec lat 40., mający na celu przyciągnięcie do Republiki Irlandii zagranicznego kapitału,
także nie uchronił się od krytyki. Przede wszystkim, zarzucano jemu, że sprzyja inwestycjom
wymagającym dużego nakładu kapitałowego, np. firmom farmaceutycznym, stosując kary
pieniężne wobec przedsiębiorstw, które nie spełniają wymagań dotyczących zatrudnienia
i dyskryminują irlandzkich dostawców. Jednak już w połowie lat 80., IDA skoncentrowała się
na sektorze usług, a w szczególności na wysokiej technologii informatycznej. I tak do 1985
roku, w Irlandii powstały wysokorozwinięte centra IBM, Lotus i Microsoft, podczas gdy trzy
wyspecjalizowane koncerny amerykańskie: AT&T (firma telekomunikacyjna), Black and
Decker (producent elektronarzędzi) oraz Hyster (producent wózków widłowych), wycofały
się z rynku irlandzkiego66.

3.3.2 Inwestycyjny boom

Telecom Éireann* – były irlandzki monopolista telekomunikacyjny, był pierwszym

i najważniejszym składnikiem zbliżającego się gospodarczego boomu. Umożliwił on
wykonywanie zagranicznym inwestorom niedrogich, ale wysokiej jakości połączeń
telefonicznych i internetowych
Drugim czynnikiem były tanie linie lotnicze. W 1985 roku niewielka irlandzka firma
kupiła samolot Embraer i uruchomiła własne połączenia z Anglią. Niskimi cenami
zdeklasowała dużych przewoźników, a z Dublina uczyniła swój port macierzysty. Dzisiaj
Ryanair przewozi 40 milionów pasażerów rocznie i jest największym tanim przewoźnikiem
w Europie67. Ekonomiczne skutki pojawienia się Ryanaira na irlandzkim niebie były
zaskakujące: szacunki rządu podają, iż w latach 1987 - 1993 wzrost liczby turystów o 60
procent wzbogacił Irlandię o 560 milionów funtów i zagwarantował zatrudnienie dwudziestu-

65
Celem IDA było planowanie i wspomaganie inwestycji oraz rozwój przemysłu. Urząd stał się wzorem dla
innych państw, gdyż udało mu się połączyć przedsięwzięcia prywatne i państwowe: w 1979 roku wynegocjował
1500 nowych projektów przemysłowych, mających zapewnić 35 tysięcy nowych miejsc pracy w ciągu
następnych pięciu lat. J. O’Beirne Ranelagh, op.cit., s.225.
66
J.B. Burnham, op.cit., s.540-541.
*
Telekomunikacyjny lider na rynku europejskich usług telefonicznych pod koniec lat 80. Komisja Europejska
wprowadziła długoterminowy plan zwiększenia konkurencyjności na rynku telekomunikacyjnym w Irlandii
i bbecnie Telecom Éireann jest własnością Vodafone-Ireland (od 2001 roku).
67
M. Lisak, op.cit. s.54-56.

34
pięciu tysiącom pracowników68. Drastyczny i nagły spadek kosztów prowadzenia
przedsiębiorstw zaczął przyciągać zagranicznych inwestorów.
Zachętą dla alokacji kapitału obcego były także: niska inflacja, która poza jednym
przypadkiem na przełomie lat 70. i 80. nie przekroczyła 5 procent69 (zob. wykres 12) oraz
podpisanie przez Irlandię Traktatu z Maastricht. W tym przede wszystkim zobowiązanie
przestrzegania kryteriów konwergencji, a szczególnie dwóch z nich dotyczących deficytu
budżetowego na poziomie nie przekraczającym 3 proc. PKB państwa oraz długu publicznego
niższego od 60 proc. PKB kraju.

Wykres 12 Inflacja w Irlandii w latach 1961-2000

źródło: opracowanie własne na podstawie J.B. Burnham, op.cit., s.539 i 541.

Działania irlandzkiego rządu przyniosły widoczny efekt już w latach 1988 – 1999. W tej
dekadzie poziom napływu BIZ był tak wysoki, że żaden kraj – nie tylko z obszaru Europy –
nie mógł się nawet równać pod tym względem z Irlandią. Inwestorzy amerykańscy do roku
1994 ulokowali w Irlandii ponad 10 miliardów dolarów, a do roku 1997 firmy o kapitale
zagranicznym stanowiły 30 procent irlandzkiej gospodarki i eksportowały prawie 40 procent
wszystkich towarów. W samym roku 1997 Irlandia przyciągnęła aż 17 procent wszystkich
amerykańskich światowych inwestycji. Łącznie ponad 1300 firm rozpoczęło swoją
działalność na terenie tego kraju, dając tym samym zatrudnienie dla 120 tysięcy osób70.

68
J.B. Burnham, op.cit., s.545.
69
Do utrzymania niskiej inflacji Irlandia zobowiązała się poprzez przystąpienie do Europejskiego Systemu
Monetarnego w roku 1979.
70
B.Niedzielski, Irlandia w Polsce? Na pewno nie za cztery lata, [z:] http://www.bankier.pl/wiadomosc/Polska-
druga-Irlandia-Na-pewno-nie-za-cztery-lata-1666256.html, (12.11. 2007).

35
3.4 Przyczajony tygrys

W latach 80. położone zostały fundamenty pod nadzwyczajną ekspansję ekonomiczną

kraju, która rozpoczęła się w latach 90. Przede wszystkim radykalnie zmieniono politykę
fiskalną, by zapobiec stale rosnącej stopie bezrobocia oraz ukrócić spekulacje na temat coraz
słabszych finansów państwa. Rząd mniejszościowy partii Fianna Fail* w roku 1987, ku
zaskoczeniu obywateli, pokaźnie zredukował wydatki państwa (m.in. poprzez anulowanie
podwyżek dla pracowników służby cywilnej) i usunął stanowiska w kilku wysokich
agencjach państwowych. Fianna Fail obniżyła także podatki i wprowadziła amnestię
podatkową dla chronicznie unikających rozliczenia się z fiskusem, co według Burnhama
odegrało bardzo ważną rolę w polityce ekonomicznej państwa i wzbogaciło budżet państwa
o dodatkowe 500 milionów funtów irlandzkich71.
W tabeli 4 przedstawiono jak zmieniała się skala podatkowa w Irlandii na przełomie
wieku XX i XXI.

Tabela 4 Wysokość podatku od przedsiębiorstw i od osób fizycznych w Irlandii

Wysokość podatku od Wysokość podatku od osób

Rok przedsiębiorstw fizycznych
przed 1987 50% 58%, 65%
1987 43% 35%, 45%, 55%, 60% i 65%
2003 12,5% 20% i 41%*

źródło: opracowanie własne na podst. J.B. Burnham, op.cit., s.542 oraz

Przed rokiemhttp://www.lowtax.net/lowtax/html/jirdctx.html
1987 koszty „łatania” dziury budżetowej pochłaniały
(03.03.2008) oraz 1/3 przychodów
http://www.taxireland.ie/irishtaxsystem/incometax.asp (03.03.2008) oraz
państwa z podatków oraz 90 procent przychodów z podatku dochodowego. Realne stopy
http://acts.oireachtas.ie/zza9y1984.2.html#zza9y1984s3 (03.03.2008).
procentowe wynoszące 10 procent, doprowadzały inwestorów do rozpaczy. Gospodarcza
bessa została przełamana podczas rządów Fianna Fail.

*
Fianna Fail jest największą odnoszącą polityczny sukces partią w Irlandii. Została założona w roku 1926 – tuż
po wojnie domowej – by zachowywać ”polityczną niepodległość zjednoczonej Irlandii jako republiki”, wpłynąć
na odrodzenie języka irlandzkiego oraz by uczynić z Irlandii kraj samowystarczalny gospodarczo.
71
J.B. Burnham, op.cit., s.542.
*
Większość pracowników w Irlandii płaci podatki poprzez system PAYE (ang. Pay As You Earn – płać
w miarę, jak zarabiasz). Oznacza to, że pracodawca potrąca z pensji pracownika kwotę podatku i płaci ją
bezpośrednio urzędowi skarbowemu. Urząd skarbowy zajmuje się zbieraniem podatków od obywateli w imieniu
rządu irlandzkiego.

36
 Pod koniec lat 80. XX wieku Irlandia zaczęła akceptować, że jej dochód narodowy na
poziomie 2/3 dochodu swoich sąsiadów może sfinansować usługi na poziomie tylko 2/3. Trzy
i pół miliona mieszkańców bezskutecznie próbowało wspierać energicznie rozwijający się
rynek wewnętrzny, a i tak brakowało stałych nadwyżek budżetowych, którymi można byłoby
spłacać dług zagraniczny. „Irlandia na nowo uczy się żyć skromnie” – podaje tygodnik The
Economist z roku 198872.
Zdaniem Benjamina Powella ograniczenie wydatków budżetowych było jedyną
możliwością rozwiązania kryzysu polityki fiskalnej państwa73. Z czasem makroekonomiczne
środowisko ustabilizowało się, co pozwoliło irlandzkiej gospodarce osiągnąć wzrost 4 procent
w roku 1989, imponujący jeśli porównać go z 1.9 procent w latach 1973-198674. Wykonanie
rządowego planu budżetowego, okazało się ważnym krokiem w kierunku ustabilizowania
rozchwianych jak dotąd finansów państwa i przywrócenia dobrej reputacji kraju na arenie
międzynarodowej oraz wśród zagranicznych inwestorów.
Jednak pomimo polepszenia się irlandzkiej koniunktury ekonomicznej, w roku 1988
The Economist opublikował artykuł „Republika Irlandii – najbiedniejszy wśród bogatych”75,
w którym uzasadniono wybór właśnie takiego tytułu. Jak podaje The Economist, PKB Irlandii
w roku 1987 wyniosło tylko 67 procent średniego PKB dla krajów Wspólnoty, a jej dług
publiczny był największy w Europie.

3.5 Umowy społeczne – instrument utrzymujący stały rozwój gospodarczy

Kontynuacją polityki utrzymania niskiego poziomu podatków były umowy społeczne
zawierane pomiędzy rządem, związkami zawodowymi oraz federacjami pracodawców76.
Umowy społeczne to dokumenty negocjowane przez partnerów społecznych i rząd,
zawierające kompromisowe rozwiązania w istotnych sprawach społecznych i gospodarczych.
Są odpowiedzią na szczególne wyzwania związane z rozwojem kraju, a dotyczą
planowanych, systemowych zmian wymagających podjęcia kompleksowych działań
72
Republic of Ireland: The poorest of the rich, The Economist, January 16, 1988.
73
Według B.Powell’a Irlandia nie mogła posłużyć się opcją upieniężnienia długu poprzez inflację, gdyż była
członkiem Europejskiego Systemu Monetarnego i w roku 1986 udało się obniżyć inflację z 19.6 do 4.6 procenta.
Także podniesienie podatków w latach 80. nie przyniosło oczekiwanego zmniejszenia długu publicznego.
B.Powell, op.cit., s.435.
74
Ibidem, s.436.
75
Republic of Ireland: The poorest of the rich, op.cit.. B.Powell uważa, że to właśnie nowo wybrany w roku
1987 premier, Charles Haughey, który wcześniejszą kadencję (1979-1982) spędził na trwonieniu pieniędzy
z budżetu, przyczynił się do powstania owego kryzysu opisywanego przez The Economist. B.Powell, op.cit.,
s. 434.
76
Liderzy Irlandzkiego Kongresu Związków Zawodowych (ICTU), wskazując na Wielką Brytanię, gdzie
Thatcher „dziesiątkowała” związki zawodowe, uważali, że umowa społeczna ochroni związek przed podobnymi
atakami ze strony irlandzkiego rządu. Więcej na temat Programme for National Recovery:
http://www.geocities.com/capitolhill/2419/pnr.html (5.05.2008).

37
dotyczących całego społeczeństwa i pogodzenia wielu różnorodnych interesów, jednocześnie
zapewniając optymalne warunki dla rozwoju społecznego i gospodarczego.
W Irlandii zawierano umowy trójstronne, często też zwane paktami społecznymi, które
były instrumentem godzenia interesów rządu, pracodawców, pracowników i innych grup
społecznych oraz dobra wspólnego. Partnerstwo społeczne w Irlandii opiera się przede
wszystkim na negocjacjach, w których rząd odgrywa kluczową rolę, dzieląc się jednakże
częścią swojej władzy z partnerami społecznymi. Irlandzkie umowy społeczne
odzwierciedlają współzależność pomiędzy partnerami, którzy rozwiązują problemy na drodze
zawierania konsensusów. I wreszcie partnerstwo wymaga różnych uczestników w przypadku
różnych elementów agendy, począwszy od narodowej polityki makroekonomicznej do
lokalnego rozwoju77.

3.5.1 Program Odrodzenia Narodowego

Pierwszą tego typu umową był Programme for National Recover (Program Odrodzenia
Narodowego) zawarty w roku 1987. Jego celem było wypracowanie rozwiązań mających na
celu wyjście z kryzysu późnych lat osiemdziesiątych. Przeprowadzono reformy finansowo –
monetarne, pociągające za sobą wzrost gospodarczy. Wprowadzono sprawiedliwy system
podatkowy, zredukowano niesprawiedliwości społeczne i zapewniono wzrost liczby miejsc
pracy. Przyjęto 2,5 procentowy poziom wzrostu płac i rozpoczęto rozmowy nad czasem
pracy. Podjęto kroki w celu dochodzenia do standardów europejskich.
W latach dziewięćdziesiątych zawarto kolejno: Programme for Economic and Social
Progress (na lata 1991–1993), Programme for Competitiveness and Work (1994-1996),
a następnie Partnership 2000 for Inclusion, Employment and Competitiveness.

3.5.2 Program na Rzecz Dobrobytu i Sprawiedliwości

Kolejne trójstronne porozumienie programowe – Programme for Prosperity and Fairness

– PPF (Program na rzecz dobrobytu i sprawiedliwości), został zawarty w marcu 2000 roku (na
lata 2000-2003) przez rząd, Irlandzki Kongres Związków Zawodowych, Konfederację
Irlandzkiego Biznesu i Pracodawców (IBEC) oraz inne, mniejsze organizacje zrzeszające
partnerów społecznych. Głównym komponentem PPF jest zawarte na 33 miesiące
porozumienie (załączone do paktu) które przewiduje co najmniej 15 procentowy wzrost płac,

77
R. O’Donnell, Social Partnership: Principles, Institutions and Interpretations, in: Astonishing success:
Economic growth and the labour market in Ireland (edited by Philip J. O'Connell) ILO 1999, [z:]
www.dialogspoleczny.pl/files/File/Jak_paktuja_Irlandczycy.doc (20.03.2008).

38
rozłożony na trzy lata (5,5% w pierwszym roku, 5,5% w drugim roku i 4,0% w ciągu
ostatnich 9 miesięcy obowiązywania porozumienia). Osiągnięto również konsensus w sprawie
podwyższenia stawki minimalnego wynagrodzenia za pracę. PPF zawierało także
zobowiązania dotyczące systemu podatkowego – m.in. wprowadzenie podatku liniowego78.

3.5.3 Kontynuacja Rozwoju

„Kontynuacja rozwoju” to umowa społeczna zawarta w roku 2003, celem której było
zapewnienie spójnej strategii skupiającej się na zarządzaniu przenikającymi się elementami
gospodarki oraz polityki społecznej.
Głównym celem makroekonomicznym było osiągnięcie takiego wskaźnika wzrostu
w średniej perspektywie czasowej zapewniającego utrzymanie wysokiego poziomu
zatrudnienia oraz umożliwiającego tworzenie społeczeństwa rządzonego zasadami
sprawiedliwości. Kluczowe dla osiągnięcia tego celu było: utrzymanie niskiej inflacji,
utrzymanie finansów publicznych na zrównoważonym poziomie oraz zrównoważony rozwój
w kwestiach społecznych, gospodarczych i ochrony środowiska.
Dodatkowo, główną ideą Paktu zawartego w roku 2003 było tworzenie sprawiedliwego
i zintegrowanego społeczeństwa oraz zapewnienie ludziom środków i szans do godnego życia
oraz dostępu do usług publicznych wysokiej jakości, które wzmacniają te szanse79.

3.5.4 W kierunku roku 2016

Obecnie realizowane jest Dziesięcioletnie Porozumienie Ramowe o Partnerstwie

Społecznym 2006-2015, nazwane „W kierunku roku 2016”. Ogólnymi celami umowy
„W kierunku roku 2016” są:
a) troska o wzajemnie uzupełniający się stosunek między polityką społeczną i
dobrobytem ekonomicznym;
b) rozwój prężnej gospodarki opartej na wiedzy;
c) ponowne opracowanie i usytuowanie polityki społecznej Irlandii;
d) integracja gospodarki Wyspy Irlandii,

78
W ostateczności zdecydowano się na podatek progresywny, którego progi są tak ustawione, że dzień wolności
podatkowej przypada 40 dni wcześniej niż w Polsce - pod koniec kwietnia. Więcej na temat umów społecznych
zobacz: http://www.umowaspoleczna.gov.pl/?wyswietl=podanonewsa&poddzial=4&id=227 (5.05.2008)oraz
http://www.ictu.ie/html/publications/pubagr.html (5.05.2008).
79
Więcej na temat paktu „Kontynuacja rozwoju” [z:]
http://www.umowaspoleczna.gov.pl/filez/20070601113830_irlandia_Sustaining-Progress1.pdf (5.05.2008).

39
 e) bardziej skuteczne radzenie sobie z kulturowym zróżnicowaniem, w tym
z imigracją80.
Umowy społeczne pozwoliły na uzyskanie szerokiej akceptacji społecznej
proponowanych działań i sposobów osiągnięcia założonego celu. Ich skuteczność sprawiła, że
stały się one w Irlandii stałym środkiem kształtowania i realizacji polityki społeczno-
gospodarczej kraju. W ciągu lat obowiązywania kolejnych paktów ich rola uległa zasadniczej
zmianie. Pierwotnie pomyślane jako środek radzenia sobie z kryzysem stopniowo
ewoluowały i przekształciły się w instrument służący utrzymywaniu stałego rozwoju
gospodarczego i realizacji rosnących oczekiwań społecznych. Rola paktów w rozwoju
gospodarczym jakiemu uległa Irlandia w latach dziewięćdziesiątych jest niepodważalna.

80
Więcej na temat „W kierunku roku 2016” na
http://www.umowaspoleczna.gov.pl/filez/20070601114026_irlandia_Towards-
2016PartnershipAgreement_pl.pdf (5.05.2008) oraz rozdział 4, s. 52-53.

40
4 Wpływ migracji zarobkowej na rozwój gospodarczy Irlandii

Gwałtowny rozwój gospodarczy Irlandii wymógł kompleksową transformację rynku

pracy. By utrzymać tempo i poziom rozwoju ekonomicznego kraju, Irlandia zaczęła w końcu
lat 90. XX wieku wypełniać powstałe niedobory zasobów pracy cudzoziemską siłą roboczą.
Nadwyżki średnio i nisko wykwalifikowanej siły roboczej (głównie z terenów rolniczych)
zostały zagospodarowane w przemyśle i usługach, a i tak tempo rozwoju gospodarczego
spowodowało powstanie niedoboru pracowników. Doszło do aktywizacji zawodowej
kolejnych grup społecznych, zwłaszcza zamężnych kobiet, a w ostatnich latach nisze na rynku
pracy zaczęli wypełniać imigranci. Konsekwentne od kilku lat zasilanie irlandzkiej
gospodarki przybyszami z innych krajów wpływa na utrzymanie stałego tempa rozwoju
gospodarczego81.

4.1 Sytuacja na irlandzkim rynku pracy do końca lat 90.

Podczas negocjacji pomiędzy Wspólnotą a Irlandią, w roku 1971, P.J. Hillery, Minister
Spraw Zagranicznych Irlandii wyraził następującą nadzieję:

„W warunkach irlandzkich, efektywność środków rozwojowych,

realizowanych na poziomie krajowym lub wspólnotowym, należy oceniać
w świetle postępu przy obniżaniu bezrobocia i emigracji oraz poprawy stopy
życiowej. Wymaga ona zasadniczo zapewnienia naszej rosnącej sile
roboczej niezbędnych możliwości zatrudnienia, bez których znaczna część
najcenniejszych zasobów gospodarczych Irlandii pozostanie
niewykorzystana lub utracona wskutek emigracji, zaś tempo rozwoju
ekonomicznego ulegnie zahamowaniu”82.

Z deklaracji tej wynika, że już przed przystąpieniem Irlandii do Wspólnot w roku

1973, sytuacja na rynku pracy była tragiczna, wzmacniana dodatkowo niewłaściwą polityką
fiskalną lat 70. i 80. XX wieku. Konsekwencją był malejący, w zastraszającym tempie,
poziom zatrudnienia. W związku z tym rosła liczba rodzin, które były zależne tylko
i wyłącznie od jednego z jej członków. Malał przyrost naturalny, a emigracja rosła. Zmiany
w migracji netto na przełomie wieków przedstawia wykres 13.
Pod względem zmian w rynku pracy, lata 80. nie przyniosły oczekiwanych zmian –
problemy strukturalne nadal były największą bolączką Irlandii. Od 1979 roku stopa

81
I.Grabowska, op.cit, s. 102.
82
Dokumentacja Akcesyjna, op.cit., Deklaracja w sprawie sytuacji gospodarczej i przemysłowej Irlandii, s.180-
183.

41
bezrobocia wzrosła dwuipółkrotnie i w 1986 roku wyniosła 17 procent. Ponad dwie trzecie
bezrobotnych pozostawało bez pracy dłużej niż sześć miesięcy, a ponad połowa powyżej
roku. Pod koniec lat 80. wielkość emigracji netto przekroczyła przyrost naturalny, co
spowodowało zmniejszenie się populacji83.

Wykres 13 Imigracja, emigracja i migracja netto w Irlandii w latach 1987-2003 (w tys.)

źródło: opracowanie własne na podstawie CSO Ireland.

Jednocześnie od początku lat 80. irlandzka struktura zatrudnienia podlegała stopniowym

przemianom, by w latach 90. zmienić się radykalnie. Podczas gdy w latach 80. przeciętne
roczne tempo wzrostu siły roboczej nie przekroczyło 0,6 procent, to już w latach 90. wyniosło
2,9 procent84. W rezultacie, odsetek osób aktywnych zawodowo (w przedziale wiekowym 15-
64 lata), który w latach 80. wahał się pomiędzy 37-38 procent ogółu ludności, w ciągu
następnej dekady zwiększył się do ponad 45 procent. Szczególnie wysoki wzrost aktywności
zawodowej wystąpił wśród kobiet, odsetek których zwiększył się z około 28 procent w roku
1980 do ponad 40 pod koniec kolejnej dekady (por. wykres 14)85.

83
Ibidem, s.108.
84
A. Rzońca, Rachunek wzrostu na przykładzie gospodarki Irlandii w latach dziewięćdziesiątych, Materiały i
studia, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2002, zeszyt nr 149, s.11. Podaje on, że w latach 1991-1995 roczne
tempo wzrostu siły roboczej wyniosło 1,9 proc, a w latach 1996-2000 aż 4,0 proc.
85
Ibidem.

42
 Wykres 14 Rynek pracy w Irlandii - podstawowe wielkości w procentach w relacji do ogółu ludności
w wieku 15-64 lat, 1980-1999

70

60

50 siła robocza w
relacji do
40 ogółu

30 siła robocza -
kobiety
20
siła robocza -
10
mężczyźni
0
.

.
80

82

84

86

88

90

92

94

96

98
19

19

19

19

19

19

19

19

19

19
źródło: opracowanie własne na podstawie danych w A. Rzońca, op.cit., s.15.

Tak szybki wzrost siły roboczej nie był notowany w latach dziewięćdziesiątych
w żadnych z krajów OECD. Dodatkowo prognozuje się, że w roku 2020 na jedną osobę
w wieku aktywności zawodowej w Irlandii będzie przypadać najmniejsza liczba emerytów,
wśród wszystkich krajów OECD86.
Wzrost zatrudnienia o 60 procent w latach 1986–2003 wpłynął także na zmiany
w poszczególnych sektorach gospodarki. W latach 80. w rolnictwie pracowało 18,3 procent
ogółu osób zatrudnionych, w przemyśle 32,5 procent, a w usługach 48,5. W latach 90.
sytuacja uległa zamianie do tego stopnia, że w roku 2000 w rolnictwie zatrudnionych było już
tylko 7,3 procent ogółu zatrudnionych w gospodarce, w przemyśle 28,6 procent, a w usługach
63,5 procent. Oznacza to, że w ciągu dwóch ostatnich dekad XX wieku, zatrudnienie
w sektorach pozarolniczych wzrosło o 80 procent!87. Jeśli porównamy irlandzki wzrost
zatrudnienia ze średnim zatrudnieniem w Unii w tych samych latach, okaże się jak niezwykły
sukces odniosła Irlandia w tworzeniu nowych miejsc pracy (por. wykres 15).
Wpływ na tak spektakularny wzrost poziomu zatrudnienia miał przede wszystkim
globalny boom inwestycyjny w sektorach oprogramowania, komputerów i telekomunikacji.

86
Ibidem.
87
I.Grabowska, op.cit, s. 110.

43
 Wykres 15 Wzrost zatrudnienia w Irlandii w latach 1984-2000 (zmiana proc. w kolejnych latach)

Źródło: J.B. Burnham, op.cit., s.548.

Szacuje się, że prawie 70 procent nowych miejsc pracy w latach 90. zostało stworzonych
w firmach o zagranicznym kapitale (przede wszystkim z USA), gdzie 51 procent to
zatrudnienie w usługach związanych z handlem i finansami88.
Powstające w takim tempie nowe miejsca pracy wchłonęły znaczną część bezrobocia.
Liczba bezrobotnych zaczęła się zmniejszać od roku 1988, po raz pierwszy od dwudziestu
pięciu lat. Stopa bezrobocia obniżyła się z 15,1 procenta w roku 1990 do 4,3 procenta w roku
200089. Jednak zasób niewykorzystanej siły roboczej zaczął się wyczerpywać, do tego
stopnia, że odsetek wakatów w sektorze prywatnym poza rolnictwem sięgnął w roku 2000 aż
6 procent90.
Porównując Irlandię z innymi krajami Unii Europejskiej można zauważyć, że do
połowy lat. 90. Irlandia była jedynym krajem o ujemnym saldzie migracji i już w drugiej
połowie lat 90. uplasowała się na drugim miejscu w rankingu państw przyjmujących
imigrantów (na pierwszym miejscu był Luksemburg)91. By ten sukces osiągnąć, irlandzki rząd
w bardzo krótkim czasie musiał stworzyć podstawy prawne napływu siły roboczej spoza
Zielonej Wyspy.

88
J.B. Burnham, op.cit., s.549.
89
A. Rzońca, op.cit, s.14.
90
Ibidem.
91
Obecnie, jak wskazują dane OECD, udział imigrantów w populacji Irlandii znacznie przewyższa ich udział
w takich krajach jak Wielka Brytania czy Francja. M.Ruhs, Ireland: A Crash Course in Immigration Policy, [z:]
http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=260 (20.03.2008).

44
4.2 Irlandia – kraj migracji netto

Wykres 16 przedstawia roczne dane szacunkowe dotyczące migracji netto w Irlandii na

przestrzeni ostatnich lat. Pierwsza połowa lat 90. to wyraźne zmniejszenie się ilości
emigrantów, natomiast po roku 1995, do Irlandii zaczęli napływać imigranci (por. tabela 5).

Wykres 16 Migracja netto w Irlandii w latach 1984-2000 (dane w tysiącach)

Źródło: J.B. Burnham, op.cit., s.548.

Na stronach amerykańskiego think-tanku „Migration Policy Institute” zajmującego się

migracją92 można przeczytać, że:

„zmiana zachodząca w społeczeństwie Irlandii od połowy lat

90.uznawana jest za zmianę o wielkiej wartości. A wszystko dlatego, iż
Irlandia z kraju o ujemnym saldzie migracji (emigrating society)
przekształciła się w społeczeństwo migracji netto (immigrating society).
Ponad 200 tysięcy imigrantów, stanowiących 5 procent populacji, przybyło
na Zieloną Wyspę od roku 1996”.

Pisząc o migracji dotyczącej Irlandii nie można zapomnieć o historycznej predestynacji

migracyjnej tego kraju, na terenie którego zjawiska emigracji i imigracji są nie tylko dobrze
znane, ale także szeroko udokumentowane93.

92
Tłumaczenie własne na podstawie M.Ruhs, op.cit.
93
O emigracji piszą m.in. J. O’Beirne Ranelagh, op.cit. oraz S. Grzybowski, op.cit. Literatura poświęcona
emigracji irlandzkich kobiet na stronie: http://www.mith2.umd.edu/WomensStudies/Bibliographies/19c-irish-
women(20.05.2008). O emigracji do Stanów Zjednoczonych Ameryki można także przeczytać w książce Jewett,
Sarah Orne, The Irish Stories Of Sarah Orne Jewett, Southern Illinois Univ., © 1996.

45
 Tabela 5 Imigracja do krajów Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej/Unii Europejskiej i Wielkiej Brytanii
w latach 1960-2000

Liczba
cudzoziemców
Imigracja netto* mieszkających
legalnie (2000)**
procent
1960-64 1965-69 1970-74 1975-79 1980-84 1985-89 1990-94 1995-99 2000 w tys.
populacji
UE 15 208,2 -29,4 194,4 277,7 54,1 457,8 1026,9 709,7 933,3 18 692 5,0
Francja 303,4 95,3 114,8 33,8 52,3 49,8 22,5 0,0 50,0 3 263 5,6
Hiszpania -109,7 -30,1 -32,1 28,3 0,8 -19,7 20,1 95,4 352,1 801 2,0
Irlandia -20,9 -14,8 10,3 10,1 -6,6 -32,9 -1,4 15,8 26,5 127 3,3
Niemcy 162,9 220,7 175,1 12,6 1,8 332,2 562,6 204,5 167,9 7 344 8,9
Włochy -89,5 -94,3 -45,2 6,0 -27,8 -2,5 108,9 118,9 181,3 1 271 2,2
Wielka
59,9 -44,6 -32,0 -11,3 -11,6 60,0 72,8 137,3 200,1 2 298 3,9
Brytania

* dla lat 1960-1999 dane średnioroczne

** Francja – 1999, Wielka Brytania – 1999, UE 15 – 1999
źródło: European Social Statistics, Demography 2002, European Commission, Luxemburg 2002; The Social Situation in the EU
2003, European Commission, Luxemburg 2003, [w:] M. Okólski, op.cit. s. 171.

46
 Emigracja netto wpływała niekorzystnie na populację Irlandii już od 1871 roku. Pod
koniec XIX wieku na Zielonej Wyspie żyło 4,4 milionów Irlandczyków, ale ta liczba
zmniejszyła się do 2,8 milionów w połowie XX wieku. Sytuacja zaczęła się poprawiać
dopiero w latach 70. XX wieku. Wtedy, po raz pierwszy w całej historii Irlandii pojawiło się
zjawisko migracji netto – czyli więcej osób przyjechało na wyspę niż z niej wyjechało94.
Tabela 5 przedstawia dane dotyczące imigracji netto w krajach europejskich w drugiej
połowie XX wieku. Charakterystyczną cechą migracji w podanych w tabeli krajach jest
zmiana salda ich migracji z ujemnego na dodatnie. Wszystkie one w latach 60. były dawcami
migrantów, by na przełomie lat 70. i 80. stać się ich biorcami.
Ciekawy jest przykład Irlandii, z której jeszcze w późnych latach 80 wyjeżdżało więcej
osób niż do niej napływało. W 2000 roku, odsetek imigrantów na Zielonej Wyspie wyniósł
niecałe 3 proc. wszystkich imigrantów, którzy wybrali kraje Unii.

4.3 Irlandia – „Eldorado” dla imigrantów

4.3.1 Przyczyny otwarcia granic dla imigrantów zarobkowych

Rozwój nowych gałęzi przemysłu (przede wszystkim przemysłu wysokich technologii),

wąska specjalizacja w rolnictwie (produkcja mięsa wołowego) oraz rozwój usług (głównie
usługi finansowe, turystyczne i edukacyjne) spowodowały liczne zmiany w strukturze
zatrudnienia w poszczególnych sektorach i kategoriach zawodowych w Irlandii. Następstwem
tych zmian była tzw. mobilność społeczna w strukturze zatrudnienia. Skutkiem szybkiego
tempo przemian było opuszczenie przez wielu Irlandczyków tradycyjnych sektorów
gospodarki, w tym przede wszystkim sektora tradycyjnych usług, i wypełnienie nowych np.
sektora nowoczesnych technologii.

94
Liczba reemigrantów rośnie nieprzerwanie od 1987 roku i osiągnęła liczbę 27 tysięcy w roku 2002. Szacuje
się, że ciągle ponad milion rodowitych Irlandczyków mieszka poza granicami swego państwa, a ponad 70
milionów ludzi na całym świecie przyznaje się do irlandzkich korzeni. Krajami, gdzie jest największe skupienie
tej narodowości są Wielka Brytania, oraz Stany Zjednoczone. Również w Australii, Nowej Zelandii i Kanadzie,
jak również w krajach afrykańskich, oraz w Ameryce Południowej są obecne społeczności irlandzkie Irlandzcy
emigranci mieli swój wkład w rozwój innych krajów. Wielu z nich pracowało w budownictwie, oraz brało udział
w tworzeniu infrastruktury, na której dane kraje budowały swoją potęgę ekonomiczną. Inni zaistnieli
w przemyśle, biznesie, jak również sztuce. Irlandzcy misjonarze adoptowali w nowych społecznościach wiedzę
z zakresu edukacji, jak i służby zdrowia. Należy w tym miejscu wspomnieć, że poczucie tożsamości
narodowościowej było zawsze silne wśród Irlandczyków, co owocowało tworzeniem swoistych centrów
kulturalnych i naukowych, które miały na celu pielęgnowanie historii i tradycji ich ojczystego kraju. Ireland in
Brief, Publication of Department of Foreign Affairs s.72-74. [z:]
http://foreignaffairs.gov.ie/home/index.aspx?id=383 (23.04.2008).

47
 Dodatkowo, Irlandczycy bez większych obaw zmieniali pracę, co często wiązało się
z podwyższeniem kwalifikacji zawodowych, konsekwencją których był awans. Wynikiem
tego procesu stały się niedobory siły roboczej i powstawanie nisz dla imigrantów
zarobkowych95.
Niedobory siły roboczej w poszczególnych kategoriach zawodowych, głównie wśród
wykwalifikowanych pracowników przemysłu i usług zarówno rynkowych, jak
i pozarynkowych (np. usługi medyczne) obecnie są już na tyle znaczące, że trudno rekrutować
pracowników z istniejącej siły roboczej. Ciągle rozwijająca się irlandzka gospodarka będzie
coraz bardziej zależna od znaczących napływów imigranckiej siły roboczej96.

4.3.2 Irlandia otwiera granice

Wstępując do EWG Republika Irlandii musiała zaakceptować Traktat Rzymski z 1957

roku, a wraz z nim prawo do swobodnego przepływu osób w obrębie Europejskiej Wspólnoty
Gospodarczej, gdyż:

„Swoboda przepływu osób, oprócz swobody przepływu towarów,

kapitału i usług, stanowi jedną z fundamentalnych zasad integracji
europejskiej. Z jednej strony, jest ona czynnikiem rozwoju gospodarczego
państw członkowskich. Elastyczna, mobilna, wykształcona siła robocza,
która może swobodnie przemieszczać się w ramach wspólnego rynku
stanowi bez wątpienia jedną z gwarancji wspomnianego rozwoju. Z drugiej
strony, z punktu widzenia obywateli Unii, ma ona wymiar ekonomiczny,
społeczny i polityczny. Umożliwia zdobycie dochodu, zaspokajając potrzebę
wolności przemieszczania się i pobytu w wybranym państwie. Wolności te
zostały zaliczone do prerogatyw obywatelstwa Unii”97.

Jak słusznie zauważa Tomasz Rynarzewski, szczególne warunki dla migracji

pracowników powstają w ramach wspólnego rynku, którego najbardziej dojrzałą formą jest
jednolity rynek europejski. Bez wątpienia tworzy on „nową jakość w dziedzinie przepływu
pracowników, gdyż gwarantuje pełną wolność szukania i podejmowania pracy, zapewnia
wysoki poziom bezpieczeństwa socjalnego, ograniczający ryzyko związane z migracją,
otwiera rynki pracy dla pracowników o różnych kwalifikacjach”98.
Znaczący wpływ na imigrację i zatrudnienie obcokrajowców miały ewolucyjne zmiany
jakie zaszły w polityce imigracyjnej Irlandii od końca lat 90. Przede wszystkim, Irlandzki Sąd

95
I.Grabowska, op.cit, s. 115-116.
96
Ibidem, s. 116.
97
I. Boruta, Swoboda przepływu osób, w: Prawo Unii Europejskiej : zagadnienia systemowe, prawo materialne
i polityki, omówienie wybranych orzeczeń ETS, Traktat o Unii Europejskiej, Traktat ustanawiający Wspólnotę
Europejską, pod red. J. Barcza , s.569.
98
T. Rynarzewski, op.cit, s. 227-228.

48
Najwyższy w styczniu 2003 roku zniósł prawo do otrzymania automatycznego obywatelstwa
Irlandii dzieci rodziców nie posiadających obywatelstwa kraju*. Po drugie, Irlandia utrzymała
jedne z najbardziej liberalnych praw w Europie dotyczących imigrantów zarobkowych. Brak
kwot ilościowych sprawił, że liczba pozwoleń na pracę dla obcokrajowców wzrosła z prawie
sześciu tysięcy w roku 1999 do około pięćdziesięciu tysięcy w roku 2003. Ponadto, znaczna
większość imigrantów zarobkowych była legalnie zatrudniona w zawodach wymagających
relatywnie niskich kwalifikacji, m.in. w sektorze usług (por. wykres 17). To jest o tyle ważne,
gdy porównamy Irlandię z innymi europejskimi programami imigracyjnymi, w których
regulacja kwotowa ilości przybywających imigrantów zarobkowych wyklucza zatrudnianie
ich w zawodach niewymagających wysokich kwalifikacji.

Wykres 17 Liczba wydanych pozwoleń na pracę w poszczególnych sektorach, Irlandia 1999-2007

16 000
Sektor usług
14 000
Catering
12 000
Rolnictwo/rybołóst
10 000 wo
Przemysł
8 000 Medycna i
pielęgniarstwo
6 000 Rozrywka
4 000 Służba domowa

2 000 Edukacja

0 Sport
1999 2000 2001 2002 2004 2007

źródło: opracowanie własne na podstawie danych z irlandzkiego Departamentu

Przedsiębiorstw, Handlu i Zatrudnienia [z:]
http://www.entemp.ie/labour/workpermits/statistics.htm (03.03.2008).

Po trzecie, Irlandia zagwarantowała nowym członkom Unii Europejskiej swobodny

dostęp do irlandzkiego rynku pracy natychmiast po rozszerzeniu UE w maju 2004 roku. Ta
decyzja dawała prawa przede wszystkim nielegalnym imigrantom, dla których 1 maja 2004
roku był dniem amnestii. Irlandzki rząd dał jasno do zrozumienia, iż otwarcie się rynków
pracy na Zielonej Wyspie ma za zadanie zredukować liczbę imigrantów spoza UE, którzy
*
Negatywną konsekwencją tego orzeczenia było natychmiastowe zwiększenie ilości wniosków o azyl.

49
wykonują fizyczną pracę w sektorze usług. Zanim programy imigracyjne zostały
wprowadzone, imigranci zarobkowi pochodzący spoza Unii Europejskiej byli najliczniejszą
grupą społeczną w Irlandii i stanowili połowę wszystkich migrantów (por. wykres 18).
Najczęściej przyjeżdżali pracownicy fizyczni (ok. 100 tysięcy w latach 2000 - 2003),
azylanci oraz studenci99. Poza Wielką Brytanią, Szwecją i Irlandią żaden inny kraj nie
zdecydował się znieść restrykcji dotyczących otwarcia rynków pracy, wykorzystując
zapewnione im prawnie okresy przejściowe.

Wykres 18 Grupy imigrantów spoza krajów UE posiadających przynajmniej 300 pozwoleń na pracę
w Irlandii w 2000 r.

źródło: opracowanie własne na podstawie Immigration into Ireland: Trends, Policy Responses, Outlook
[z:] http://migration.ucc.ie/irelandfirstreport.htm (03.03.2008).

W roku 2000 w Irlandii zostało wydanych 18 006 krótkoterminowych pozwoleń na

pracę. Dwa lata później ponad 88 500 osób (co stanowiło 2 procent całej populacji państwa)
przebywających w Irlandii na stałe, zaznaczyło w powszechnym spisie ludności, że pochodzą
spoza Unii Europejskiej100 (por. wykres 19). Od roku 2005 do 2006 liczba imigrantów
z nowych krajów Unii wzrosła o prawie15 tysięcy, znacząco przewyższając pozostałe regiony
napływu ludności.

99
M.Ruhs, op.cit. Taka znacząca zmiana w ilości imigrantów nie mogła pozostać obojętna na kształt populacji
Irlandii. Udział dzieci imigrantów w całościowej populacji Zielonej Wyspy wzrósł z 6 procent w 1991 roku do
ponad 10 procent w 2002.
100
Ibidem.

50
 Wykres 19 Imigranci w Irlandii na przełomie wieków (dane w tys.)

źródło: opracowanie własne na podstawie Central Statistic Office, Ireland

[z:] http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/6646223.stm (14.05.2007).

W roku 2006 przybyło do Irlandii w sumie 419 733 imigrantów z ponad dziesięciu
regionów świata. Najwięcej osób po Wielkiej Brytanii przybyło z Polski, Litwy oraz Łotwy
czyli z nowych członków Unii. Wykres 20 przedstawia wszystkie grupy imigrantów
w Irlandii, których imigracja przekroczyła 10 tysięcy w roku 2006 101.

Wykres 20 Główne grupy imigrantów w Irlandii w roku 2006 (dane w tys.)

źródło: opracowanie własne na podstawie danych Central Statistics Office, Ireland

[z:] http://www.cso.ie/census/documents/PDR%202006%20Tables%2019-30.pdf (03.03.2008).

101
P. Mac Éinrí, Immigration into Ireland, Trends, Policies, Responses, Outlook,
[z:] http://migration.ucc.ie/irelandfirstreport.htm (18.03.2008).

51
 Tak nagłe pojawienie się na wielką skalę zagranicznych pracowników szybko
uzmysłowiło przed jakimi problemami staje kraj po rozszerzeniu Unii i otworzeniu rynku
pracy.

4.3.3 Sprawa Irish Ferries

Pakt zawarty we wrześniu 2006 roku rozpoczęto negocjować z opóźnieniem, już po

wygaśnięciu poprzedniego (Paktu Stabilności). Przyczyniły się do tego napięcia między
partnerami społecznymi wynikające z pojawienia się na wielką skalę zagranicznych
pracowników. Modelowym przykładem konfliktu jest sprawa Irish Ferries, kompanii
założonej w roku 1972, która obecnie jest wiodącym przewoźnikiem wodnym na linii
Irlandia–Wielka Brytania-Europa Kontynentalna.
Reputacja firmy została nadwątlona w wyniku konfliktu pomiędzy irlandzkimi
związkami zawodowymi a kadrą zarządzającą Irish Ferries. Sednem sporu była chęć
zastąpienia ponad pięciuset irlandzkich żeglarzy pracujących w Irish Ferries, załogą
pochodzącą ze Wschodniej Europy. Celem było osiągnięcie oszczędności płacowych.
Konflikt rozpoczął się w listopadzie 2005 roku i trwał trzy tygodnie, w trakcie których
dotychczasowa załoga okupowała porty w Walii i Irlandii. Ostatecznie spór został rozwiązany
w grudniu 2005 roku, co otworzyło drogę do negocjacji nad paktem „W kierunku roku 2016”.
Rozwiązanie konfliktu było kompromisem dla każdej ze stron: pracodawca uzyskał
przyzwolenie na zatrudnianie obcych pracowników, przy czym pracę zachowali również
dotychczasowi zatrudnieni. Konflikt wpłynął przede wszystkim na tematykę negocjacji nad
nowym paktem, gdyż związki zawodowe podkreśliły kwestie związane z zachowaniem
standardów pracy w nowych warunkach.
W najnowszym porozumieniu społecznym po raz kolejny podkreślone zostało znaczenie
działań wszystkich negocjujących partnerów społecznych dla stabilności całej gospodarki.
Pakt przynosi także pogłębione analizy czynników, które mają podstawowe znaczenie dla
rozwoju kraju i zachowaniu jego konkurencyjności w globalnej gospodarce. Konkurencyjność
jest tu rozumiana bardzo szeroko. Nie jest to tylko wymiar funkcjonowania samej gospodarki,
ale również całego jej otoczenia, a zwłaszcza edukacji, systemu dokształcania, organizacji
pomocy społecznej i systemu chroniącego przed popadaniem w marginalizację społeczną.
Wiele zapisów jest bardzo szczegółowych, dotyczących zwiększenia liczby nauczycieli, czy
personelu w danych ośrodkach państwowych.

52
 Zapisany wzrost płac o 10.37 procent w okresie 27 miesięcy w czterech fazach, nowe
ustawowe ciało regulujące przestrzeganie prawa pracy, który będzie miało możliwość
samodzielnego zlecania dochodzeń i śledztw, zwiększenie kary dla pracodawców nie
stosujących się do prawa pracy – to najważniejsze założenia umowy społecznej, które
gwarantują imigrantom zarobkowym minimalny poziom wynagrodzeń i godne warunki pracy.
Dodatkowo pracownicy napływowi mogą ubiegać się o pozwolenia o pracę osobiście. Ma to
zapobiec „przywiązaniu” pracującego imigranta do pracodawcy, który dotychczas posiadał
jego zezwolenie na pracę102.

4.3.4 Specjaliści wysokich kwalifikacji – potrzebni od zaraz!

Po pięciu latach znaczącej i uczciwej polityki imigracyjnej ad hoc, irlandzki rząd zdaje
się być w trakcie procesu formułowania bardziej ogólnego i wykonalnego stanowiska
w sprawie imigrantów zarobkowych. Zdecydował się on na promowanie polityki
„pracowników wysoko wykwalifikowanych”, która zaostrzy wymagania wśród pracowników
spoza Unii, a zwłaszcza wśród pracowników niskich kwalifikacji103.
Obliczenia, na jakie powołuje się I. Grabowska104, wskazują, że irlandzki rynek pracy
będzie coraz bardziej zależny od znaczących napływów imigranckiej siły roboczej. Kategorie
zawodowe, które będą najbardziej zależne od przypływów migracyjnych to zarówno wysoko
wykwalifikowani specjaliści, na których zapotrzebowanie w latach 1998-2005 wynosiło ok.
60 tysięcy, jak i wykwalifikowani robotnicy i rzemieślnicy – ok. 28 tysięcy.
W najbliższych latach w zawodach wymagających wysokich kwalifikacji pojawi się
43 tysięcy miejsc pracy, które najprawdopodobniej zajmą imigranci. Dodatkowo prawie
14 tysięcy stanowisk menedżerskich obejmą pracownicy głównie ze Stanów Zjednoczonych
oraz Kanady, bo właśnie stamtąd napływa najwięcej inwestycji. W efekcie irlandzki biznes
polega na młodych, wykształconych i otwartych na świat biznesmenach.
W przypadku pracowników niskich kwalifikacji zapotrzebowanie będzie rosło wprost
proporcjonalnie do zatrudnienia netto w ogóle. Dr Paweł Kaczmarczyk w jednym ze swoich
wykładów na temat „Ekonomiczno-społecznych uwarunkowań i skutków migracji

102
Sekcja 24 umowy „W kierunku roku 2016” pt. „Polityka w zakresie migracji zarobkowych” zob.
[z:]http://www.umowaspoleczna.gov.pl/filez/20070601114026_irlandia_Towards-
2016PartnershipAgreement_pl.pdf, s. 100, (5.05.2008).
103
Tłumaczenie własne na podstawie M.Ruhs, op.cit.
104
I.Grabowska, op.cit, s. 116.

53
zarobkowych”105 wymienia trzy typy prac, w których imigranci nie mogą być łatwo zastąpieni
przez rodzimą siłę roboczą w krajach zachodniej Europy. Są to prace 3xD (dirty, difficult and
dangerous), sfera usług oraz nie wymagające kwalifikacji prace w szarej strefie.
Dane szacunkowe sugerują, że największy napływ cudzoziemskiej siły roboczej jest
oczekiwany wśród pracowników usług (tylko w 2006 roku w Irlandii powstało 110 tysięcy
nowych miejsc pracy właśnie w sektorze usług!) – 19,7 tysięcy, zawodów wymagających
wysokich kwalifikacji – 43 tysiące, menadżerów – 13,9 tysięcy, urzędników – 16,6 tysięcy106.
Jednym z elementów polityki przyciągania „pracowników wysoko
wykwalifikowanych”, jest „Projekt Zielona Karta” (Green Card Scheme). Został
wprowadzony w życie w lutym 2007 roku, a jego celem jest pomoc imigrantom zarobkowym
spoza Unii Europejskiej w przekroczeniu europejskiej granicy i znalezieniu pracy w Irlandii,
w takich zawodach, w których obecnie występują niedobory.
„Zielona Karta” jest pozwoleniem na pracę, które umożliwia pracownikowi podjęcie
zatrudnienia w dokładnie sprecyzowanym na karcie zawodzie. Ustalono, że kartę tę mogą
otrzymać osoby, których roczna pensja początkowa wynosi co najmniej 60 000 euro, a praca
nie będzie szkodziła ogólnie pojętemu interesowi publicznemu. Dodatkowo każda osoba
starająca się o pozwolenie na pracę musi udokumentować swoje dotychczasowe
doświadczenie. „Zielona Karta” jest ważna przez dwa lata, po upływie których może zostać
przedłużona107.

105
Wykłady dr Kaczmarczyka z „Ekonomicznych aspektów współczesnych migracji międzynarodowych”
dostępne na stronie http://www.ceeerc.wne.uw.edu.pl/~pk/orientalistyka_materialy.htm (10.09.2007).
106
I.Grabowska, op.cit, s. 116.
107
Więcej na temat projektu http://www.irishlinks.co.uk/green-card-work-permits-ireland.htm (5.05.2008).

54
Podsumowanie

Pod koniec lat 80. rząd irlandzki dokonał znacznych reform w zakresie finansów
publicznych, rynku pracy oraz systemu podatkowego. Zwiększył w ten sposób
konkurencyjność państwa i podniósł możliwość inwestycji kapitału zagranicznego. Owocem
reform był cud gospodarczy, w efekcie którego Irlandia zyskała przydomek „Celtycki
Tygrys” ze względu na 140 procentowy wzrost PKB w latach 1987 a 2000.
Rozwój gospodarczy Irlandii nie od razu wpłynął na poprawę sytuacji na rynku pracy.
Przez prawie dwie dekady kraj charakteryzowało zjawisko tzw. bezzatrudnieniowego wzrostu
gospodarczego (jobeless growth), polegające na braku generowania miejsc pracy
i utrzymującym się dość wysokim bezrobociu, przy zdecydowanej poprawie sytuacji
makroekonomicznej kraju. Autor zwraca uwagę, że z podobnym problemem stykamy się
obecnie w Polsce. Stopa wzrostu gospodarczego w naszym kraju, w zbyt małym stopniu
przekłada się na wzrost liczby miejsc pracy.
Wzrost nakładów pracy, a w szczególności napływ imigrantów zarobkowych wpłynął
pozytywnie na przyspieszenie wzrostu PKB w Irlandii w latach 90., gdyż irlandzki rynek
pracy przekształcił się w zaskakująco krótkim czasie z dysponującego nadwyżką siły roboczej
w potrzebujący jej dopływu z zewnątrz. Przyczyną tej sytuacji było zmniejszenie zatrudnienia
w rolnictwie, przy jednoczesnym rozwoju nowoczesnych, kapitałochłonnych oraz
pracooszczędnych gałęzi sektora wytwórczego. Tym samym nastąpił wzrost podaży pracy,
powstały m.in. w wyniku napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Wypełniając
niedobory zasobów pracy cudzoziemską siłą roboczą Irlandia była w stanie utrzymać tempo
i poziom rozwoju gospodarczego.
83 procentowy wzrost PKB Irlandii w dekadzie 1994 – 2004 był możliwy dzięki
transformacji rynku pracy. Jednakże ten spektakularny „cud” nie udałby się gdyby nie
nastąpiły zmiany struktury rynku pracy oraz dostosowania jego zasobów do zmieniających się
potrzeb
i warunków gospodarowania. Do czynników, które uelastyczniły irlandzki rynek pracy,
należą:
ƒ progresywna struktura wieku – społeczeństwo młode demograficznie,
ƒ system edukacji, kształcący wysokiej jakości pracowników,
ƒ wzrost udziału kobiet na rynku pracy w latach1993-2002,
ƒ dialog i konsultacje społeczne, zwerbalizowane w szeregu umów społecznych,

55
 ƒ otwarcie się rynku na imigrantów zarobkowych,
ƒ prewencyjne podejście do długotrwałego bezrobocia,
ƒ aktywna polityka rynku pracy, polegająca m.in. na ograniczeniu elementów
zasiłków socjalnych zachęcających do pozostawania bezrobotnym,
ƒ odciążenia podatkowe przy jednoczesnym wzroście płac.

Na przełomie 2001-2002 roku Republika Irlandii odnotowała spowolnienie

gospodarcze. Przede wszystkim ze względu na ogólnoświatowy kryzys w branży
informatyczno-elektronicznej. W rezultacie zmniejszyło się zapotrzebowanie na produkty
wytwarzane na wyspie przez firmy amerykańskie.
W ostatnich latach dużym wyzwaniem dla irlandzkiej gospodarki jest presja inflacyjna.
Wzrost wynagrodzeń przy jednoczesnych niedoborach siły roboczej, wzrost cen wynajmu
mieszkań i pomieszczeń biurowych oraz wciąż niewystarczająca infrastruktura techniczna
i rosnące ceny energii sprawiają, że Irlandia przegrywa pod względem konkurencyjności
z gospodarkami Europy Środkowo-Wschodniej oraz Chin.
Na początku kwietnia 2008 roku, Międzynarodowy Fundusz Walutowy podał, że wzrost
gospodarczy Irlandii spadnie z 5,3 procent w roku 2007 do 2 procent w roku 2008, a inflacja
osiągnie poziom powyżej 5 procent. Pomimo to, prognozy dla sytuacji gospodarczej Irlandii
są pomyślne, choć proste możliwości rozwoju gospodarczego oraz wzrostu dobrobytu powoli
się wyczerpują. George Soros uważa, że Irlandia odniosła największy sukces gospodarczy w
Unii Europejskiej i przetrwa obecny kryzys gospodarczy, gdyż w odpowiednim momencie
zainwestowała w niszowy sektor wysokich technologii informatycznych108.
Trafnym podsumowaniem potwierdzającym, że to właśnie migracje zarobkowe były
kluczowym elementem mającym wpływ na rozwój gospodarczy Republiki Irlandii po roku
1973, są według autora pracy słowa D. Massey’a: „migracja międzynarodowa nie jest
wynikiem braku rozwoju ekonomicznego, ale wręcz przeciwnie wynika z tego rozwoju”.
Przywołując teorię skumulowanej przyczynowości Masseya można określić, że
niezależnie od uwarunkowań globalizacji, koniunktury i pomysłu na rozwój gospodarczy
największe znaczenie dla obecnej prosperity Irlandii miały inwestycje w kapitał ludzki. I to
ten kapitał wypłacił z nawiązką. Współcześnie wzrastająca siła nabywcza Irlandczyków,
wspierana niskimi podatkami dochodowymi, napędza popyt w kraju, a sektor budowlany

108
Tłumaczenie własne na podstawie wywiadu dla Irish Independent [z:]
http://www.independent.ie/business/european/soros-warns-ireland-not-to-leave-eurozone-1346294.html,
(15.04.2008).

56
i usługowy tworzą obecnie tak wiele nowych miejsc pracy, że aby je obsadzić Irlandia zdana
jest wyłącznie na imigrantów109.
Zaprezentowane w pracy doświadczenia Irlandii mogą zostać wykorzystane przy
konstruowaniu programu społeczno-gospodarczego Polski. Autor nie podziela sceptycyzmu
niektórych analityków gospodarczych, według których prawdopodobieństwo osiągnięcia
równie spektakularnego sukcesu jak irlandzki jest znikome. Chociaż prawdą jest, że skok
Celtyckiego Tygrysa jest ewenementem na skalę europejską, to wydaje się, że Polska ma
szansę go powtórzyć. Duże znaczenie dla przyszłego sukcesu gospodarczego naszego
państwa będą mieć migranci zarobkowi (zarówno re-emigranci oraz imigranci z Europy
Wschodniej i Azji), którzy – podobnie jak w Irlandii – zasilą wykwalifikowaną kadrę
menedżerską oraz zajmą miejsca w sektorach pracy „3xD”.

109
Zob. R. Susło, Celtycki Tygrys znowu atakuje,
[z:] http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/celtycki;tygrys;znow;atakuje,192,0,234176.html
(15.10.2007).

57
Bibliografia

1. Dokumenty:
Dokumentacja Akcesyjna. Dokumenty dotyczące przystąpienia do Wspólnot Europejskich Danii, Irlandii i
Wielkiej Brytanii oraz Grecji. Tom I red. tomu J. Plaňavová-Latanowicz. Centrum Europejskie
Uniwersytetu Warszawskiego, 1998.
Ireland in Brief, Publication of Department of Foreign Affairs
[z:] http://foreignaffairs.gov.ie/home/index.aspx?id=383 (23.04.2008).
Umowa społeczna „Kontynuacja rozwoju” [z:]
http://www.umowaspoleczna.gov.pl/filez/20070601113830_irlandia_Sustaining-Progress1.pdf (5.05.2008).
Umowa społeczna „W kierunku roku 2016” na
http://www.umowaspoleczna.gov.pl/filez/20070601114026_irlandia_Towards-
2016PartnershipAgreement_pl.pdf (05.05.2008)
The Economic and Social Research Institute, Dublin, Ireland [z:] http://www.esri.ie/ (12.02.2008).
Mac Éinrí, P., Immigration into Ireland, Trends, Policies, Responses, Outlook,
[z:] http://migration.ucc.ie/irelandfirstreport.htm (18.03.2008).

2. Druki zwarte:

Boruta, Irena, Swoboda przepływu osób, [w]: J. Barcz (red.) Prawo Unii Europejskiej : zagadnienia
systemowe, prawo materialne i polityki, omówienie wybranych orzeczeń ETS, Traktat o Unii Europejskiej,
Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, Warszawa : Wydaw. Prawo i Praktyka Gospodarcza, 2004.
Budnikowski, Adam, Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 2003.
Burnham, B., James, Why Ireland Boomed, The Independent Review, volume VII, number 4, Spring 2003,
ISSN 1086-1653.
Favell, Adrian, Hansen, Randall, Markets against politics: migration, EU enlargement and the Idea of
Europe, w: Journal of Ethnic and Migration Studies, Vol. 28, No. 4, 2002.
Górny, Agata, Kaczmarczyk, Paweł, Uwarunkowania i mechanizmy migracji zarobkowych w świetlne
wybranych koncepcji teoretycznych, ISS WP 2003, Seria: Prace migracyjne, nr 49.
Grabowska, Izabela, Lusiński Cezary, Transformacja rynku pracy w kontekście rozwoju gospodarczego
Irlandii, Studia Europejskie 4/2005.
Grzybowski, Stanisław, Historia Irlandii, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Kraków 2003.
Hay, Colin, Structure and Agency, [w:] ed. D. Marsh, G. Stoker, Theory and Methods in Political Science
(1st edition), Palgrave 1995, s. 189-206.
Massey, Douglas, Why Does Migration Occur? A Theoretical Synthesis, [w:] Hirschman, Ch., 1999.
McAnulla, Stuart, Struktura a podmiotowość, [w:] Teorie i metody
w naukach politycznych, red. D. Marsh, G. Stoker, Teorie i metody w naukach politycznych, tłum. J.
Tegnerowicz, Kraków 2006, s.273-294.
Okólski, Marek, Demografia. Podstawowe pojęcia, procesy i teorie w encyklopedycznym zarysie, Wyd.
Naukowe Scholar, Warszawa 2005.
O’Reilly, Gerry, Economic Globalizations: Ireland in the EU – 1973-2003, Acta geographica Slovenica, 44-
1, 2004.
Piore,J., Michael, Birds of Passage. Migrant Labor and Industrial Societies, Cambridge 1979: Cambridge
University Press
Powell, Benjamin, Economic Freedom and Growth: The case of the Celtic Tiger, Cato Journal, vol.22, no.3,
Winter 2003.
Ranelag, O’Beirne, John, Historia Irlandii, wyd. Marabut, Warszawa-Gdańsk 2003.
Rudnicki, Bogdan, Podróże marzeń: Irlandia. Biblioteka Gazety Wyborczej, Warszawa 2006.
Ravenstein, Ernest, George, The Laws of Migration, Journal of the Royal Statistical Society 52(2), r.1889.
Rynarzewski, Tomasz, Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze. Teoria wymiany i polityki handlu
międzynarodowego, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006. rozdz. 6.
Rzońca, Andrzej, Rachunek wzrostu na przykładzie gospodarki Irlandii w latach dziewięćdziesiątych,
Materiały i studia, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2002, zeszyt nr 149.
Sjaastad, A., Larry, The costs and returns of human migration, Journal of Political Economy 70, 1962.

58
Sloman, John, Podstawy Ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001.
Stark, Oded,, Discontinuity and the Theory of International Migration, KYKLOS 37(2), 1984,
Stark, Oded,, The Migration of Labour, Cambridge: Basil Blackwell, 1991.
Sztompka, Piotr, Socjologia zmian społecznych, wyd. Znak, Kraków 2005.
Wallerstein, Immanuel, The Modern World-System. Capitalist Agriculture and the Origins of the European
World Economy in the Sixteenth Century, New York 1974: Academic Press.

3. Artykuły:

Lisak, Marcin, Cud, nie cud?, Polityka nr 46, 17.11.2007.

Niedzielski, Bartosz, Irlandia w Polsce? Na pewno nie za cztery lata,
[z:] http://www.bankier.pl/wiadomosc/Polska-druga-Irlandia-Na-pewno-nie-za-cztery-lata-1666256.html,
(12.11.2007).
O’Donnell, Rory, Social Partnership: Principles, Institutions and Interpretations, in: Astonishing success:
Economic growth and the labour market in Ireland (edited by Philip J. O'Connell) ILO 1999,
[z:] www.dialogspoleczny.pl/files/File/Jak_paktuja_Irlandczycy.doc.
Republic of Ireland: The poorest of the rich, The Economist, January 16, 1988.
Ruhs, Martin, Ireland: A Crash Course in Immigration Policy,
[z:] http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=260.
Winiecki, Jan, Unijne pieniądze niewiele znaczą, Rzeczpospolita, 2005 nr 134 s. B5, Warszawa 11.06.2005.
Wojciechowski, Jakub, Co z tą Irlandią?,[z:] http://www.psz.pl/content/view/7757/ (31.03.2008).

4. Strony internetowe
http://acts.oireachtas.ie/zza9y1984.2.html#zza9y1984s3 (03.03.2008).
http://www.allbusiness.com/specialty-businesses/1002841-1.html (20.05.08).
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Rolnictwo-irlandzkie-1679341.html (15.04.2008).
http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/6646223.stm (14.05.2007).
http://www.business2000.ie/cases/cases_8th/case22.htm (15.04.2008) http://www.psz.pl/content/view/7909/
(15.04.2008).
http://www.celts.prv.pl/ (18.02.08).
www.cso.ie/releasespublications/documents/statisticalyearbook/2004/ireland&theeu.pdf (15.04.2008).
http://www.cso.ie/census/documents/PDR%202006%20Tables%2019-30.pdf (03.03.2008).
http://www.cso.ie/statistics/Population1901-2006.htm (10.05.2008).
http://www.csfinfo.com/viewdoc.asp?fn=/documents/eu_structural_funds/overview/structural_funds.htm&
mn=eusa&nID=3 (31.03.2008).
http://www.dublin.polishembassy.ie/gospodarka.htm (23.10.2007).
http://www.ena.lu/ (05.05.2008).
http://www.entemp.ie/labour/workpermits/statistics.htm (03.03.2008).
http://www.fita.org/countries/ireland.html (05.05.2008).
http://www.geocities.com/capitolhill/2419/pnr.html (5.05.2008).
http://www.ictu.ie/html/publications/pubagr.html (5.05.2008).
http://www.irishlinks.co.uk/green-card-work-permits-ireland.htm (5.05.2008).
http://www.lowtax.net/lowtax/html/jirdctx.html (03.03.2008).
http://migration.ucc.ie/irelandfirstreport.htm (03.03.2008).
http://www.mith2.umd.edu/WomensStudies/Bibliographies/19c-irish-women (20.05.2008).
http://www.taxireland.ie/irishtaxsystem/incometax.asp (03.03.2008).
http://www.umowaspoleczna.gov.pl/?wyswietl=podanonewsa&poddzial=4&id=227 (5.05.2008)
http://www.solidarnosc.org.pl/spspoz/?page=news&typ=9 (28.04.2008).
www.stc.pl/dhttp.php?co=nowakowski_2007_05_23.pdf (28.04.2008).
http://ww2.tvp.pl/4914,20051110266670.strona (28.04.2008).
Kaczmarczyk, Paweł, Migracje a rozwój współczesnych systemów społecznych, [z:]
http://www.ceeerc.wne.uw.edu.pl/~pk/orientalistyka_materialy.htm (9.09.2007).
Susło, Robert, Celtycki Tygrys znowu atakuje, [z:]
http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/celtycki;tygrys;znow;atakuje,192,0,234176.html
(15.10.2007).

59
Spis tabel i wykresów

Rysunek 1 Rozszerzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej 1973 _________________ 24

Tabela 1 Sektor prywatny i wtórny w teorii dualnego rynku pracy_____________________ 9

Tabela 2 Ekonomiczne skutki migracji siły roboczej_______________________________ 17
Tabela 3 Produkcja upraw i żywego inwentarza w roku 2005 _______________________ 27
Tabela 4 Wysokość podatku od przedsiębiorstw i od osób fizycznych w Irlandii _________ 36
Tabela 5 Imigracja do krajów Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej/Unii Europejskiej i
Wielkiej Brytanii __________________________________________________________ 46

Wykres 1 Relatywna deprywacja ______________________________________________ 12

Wykres 2 Wkład teorii migracyjnych w wyjaśnienie procesów mobilności według D. Masseya
_______________________________________________________________________ 15
Wykres 3 Liczba ludności w Irlandii w latach 1801 -1851 __________________________ 19
Wykres 4 Przeciętna roczna liczba emigrantów w latach 1800- 1966 _________________ 20
Wykres 5 Populacja w Irlandii w XX wieku _____________________________________ 22
Wykres 6 Procentowy udział zatrudnienia ludności w sektorach irlandzkiej gospodarki ___ 26
Wykres 7 Przychody netto Irlandii z Unii Europejskiej w latach 1973-2000 ( procent PKB) 29
Wykres 8 Przychody netto z UE oraz współczynnik wzrostu dla Irlandii w latach 1973-2000 30
Wykres 9 Wydatki rządu, procent PKB _________________________________________ 31
Wykres 10 PKB realne w proc. w Irlandii w latach 1961-2000 ______________________ 32
Wykres 11 Stopa bezrobocia w proc. w Irlandii w latach 1961-2000 __________________ 33
Wykres 12 Inflacja w Irlandii w latach 1961-2000 ________________________________ 35
Wykres 13 Imigracja, emigracja i migracja netto w Irlandii w latach 1987-2003 (w tys.) __ 42
Wykres 14 Rynek pracy w Irlandii - podstawowe wielkości w procentach w relacji do ogółu
ludności w wieku 15-64 lat, 1980-1999 ________________________________________ 43
Wykres 15 Wzrost zatrudnienia w Irlandii w latach 1984-2000 (zmiana proc. w kolejnych
latach) __________________________________________________________________ 44
Wykres 16 Migracja netto w Irlandii w latach 1984-2000 (dane w tysiącach) ___________ 45
Wykres 17 Liczba wydanych pozwoleń na pracę w poszczególnych sektorach, Irlandia 1999-
2007____________________________________________________________________ 49
Wykres 18 Grupy imigrantów spoza krajów UE posiadających przynajmniej 300 pozwoleń na
pracę w Irlandii w 2000 r. __________________________________________________ 50
Wykres 19 Imigranci w Irlandii na przełomie wieków (dane w tys.) ___________________ 51
Wykres 20 Główne grupy imigrantów w Irlandii w roku 2006 (dane w tys.) ____________ 51

60