HISTORIA DEBRZNA

W okolicach naszego miasta ( w pobliu Debrzna Wsi ) znaleziono grodzisko

o konstrukcji drewniano-ziemnej, ktre najprawdopodobniej pochodzi z XI
wieku. Zachowane dokumenty wskazuj, i ju w XII wieku istniaa tutaj
osada.
W 1312 roku Ziemia Czuchowska wraz z Debrznem dostaa si pod
panowanie Krzyakw. Nasze miasto naleao do komturstwa
czuchowskiego. W 1345 roku po raz pierwszy nazwa miejscowoci zostaa
wymieniona, czyli przed lokacj miasta. W 1349 roku na mocy ukadu midzy
Kazimierzem Wielkim i Wielkim mistrzem Krzyackim ustalono granic midzy
Krajn, a Zakonem biegnc na poudniu pradolin Gwdy, Debrzynki i
Kamionki.
Krzyacy postanowili zabespieczy granic poudniowego komturstwa, do
tego celu za najodpowiedniejsze miejsce wybrali niewielk osad Fredeland,
ktra byla bardzo dobrze do tego przygotowana dziki temu, e byo
usytuowane na wzniesieniu i od poudnia i poudniowego wschodu chronione
rzek i jeziorem, a od wschodu i zachodu skarp i pasmem wzgrz.
15 listopada 1354 roku w sobot po switym Marcinie Debrzno otrzymao
prawa miejskie chemiskie od Wielkiego Mistrza Winricha Kniprode i nadano
mu nazw Fredeland. Miasto penio wwczs rol stranicy komturstwa
czuchowskiego na granicy z Polsk. W tym czasie Friedland by miastem
ufortyfikowanym i mia on ksztat nieregularnego prostokta z
szachownicowym ukadem ulic i prostoktnym rynkiem, ktry by
usytuowany na poudnie od centrum. Posiadao take potne, wysokie mury
obronne zgazw granitowych i cegy gotyckiej, ktrych czna dugo
wynosia 1140 metrw. Z okresu lokacji miasta pochodzi herb i piecz
miasta.
W roku 1454 Frydld przyczy si do powstaczego Zwizku Pruskiego i
zostao obsadzone zaog polsk. Rok pniej przejli je zacini krzyaccy. W
1461 roku miasto byo pod panowaniem Kazimierza Jagielloczyka.W 1466
roku Debrzno zostao przyczone do Polski, gdy na mocy pokoju toruskiego
cae Pomorze Gdaskie przyczono do Polski. Wtedy Kazimierz Jgielloczyk
odnowi przywileje Frydldu.
W XVI wieku do Debrzna zaczy dociera wieci reformacyjne. W roku 1543
w miecie powstaa Gmina Ewangelicka, ktra podporzdkowaa sobie koci
katolicki. Od tamtej pory trway nieustanne spory pomidzy katolikami, a
ewangelikami. W 1599 roku trybuna warszawski przyzna katolikom koci,
ale przez nastpnych 50 lat pozostawa on bez duchownego. By to take

pocztek kontrreformacji w Debrznie , w ktrej aktywnie uczestniczyli jezuici z

Chojnic. Czas trwania reformacji by niezbyt dobrym okresem dla miasta,
poniewa w 1554 roku olbrzymi poar zamieni Debrzno w ruiny i zgliszcza.
Wtedy spony wszystkie dokumenty i dopiero Stefan Batory odnowi stare
przywileje.
W 1627 roku podczas ,,potopu szwedzkiego'' miasto zostao spalone przez
najedcw. Kolejny poar miasta wybuch w 1677 roku . Rok pniej
proboszcz Godszalski uzyska zgod mieszczan na budow nowego kocioa i
szkoy. W 1700 roku nieszczcia dla miasta przyniosa wojna pnocna. W
1709 roku w Debrznie wybucha epidemia dumy zwana ''czarn mierci'' ,
ktra pochona co trzeciego mieszkaca i jak napisa K. Gutowski: '' nie
nadano z produkcj trumien.''
Okolice Debrzna w 1770 roku penetrowali pruscy husarzy,a dwa lata pniej
miasto byo pod pruskim zaborem. Wtedy szlachta utacia wszystkie
przywileje. Debrzneski proboszcz w 1772 roku napisa:'' Teraz znajdujemy
si pod pruskim berem. Zasuylimy na to swymi grzechami.'' Mieszkacy
miasta byli przygnbieni i ywili wrogo do zaborcy i czekali na Kociuszk,
ktry w te strony posya Dbrowskiego. Debrznianie sami uzbroili si w kosy
chcc wygnac znienawidzonych Prusakw. Bdc pod zaborem miasto
prnie si rozwijao; doskonalono produkcj piwa, gorzaki, sukna oraz
rozwin si handel m.in. sotem i zboem. W latach 1806-1807 w okolicach
miasta walczyy oddziay polskie. Gutowski napisa tak: '' Fryderyk Wielki
bardzo troszczy si o miasto, prbowa zmniejszy rzdz, wspomaga
finansowo odbudow miasta i nie przyciska mieszkacw podatkami.''
Wtamtym czasie Debrzno liczyo 1265 mieszkacw, gdy Czuchw liczy 585,
Czarne 670.Do walki z Prusakami zachca Debrznian sdzia miejski Vogel,
ale niestety aresztowany przez oddzia pruskich huzarw.W zemcie za ten
czyn wadze polskie w Bydgoszczy wysay oddzia onierzy, krry aresztowa
Steindrucka bdcego stronnikiem Prusakw.
W XIX i XX wieku w miecie rozwino si szkolnictwo. W latach 1864 -1866
powstao Seminarium Nauczycielskie, ktre w 1924 roku przeksztacono w
eska Szko Doksztacajc. Miejska Szkoa Realna zostaa wybudowana
zostaa w 1872 roku, jednak zmieniono j w progimnazjum, a nastpnie w
pene gimnazjum. W 1907 roky wybudowano szko podstawow. Prywatna
Szkoa Wysza dla dziewczt dziaaa w latach 1900- 1927. W zym stanie
technicznym byy oba kocioy, spowodowao to, e mieszkacy musieli
wybudowa nowe obiekty sakralne. Na rodku rynku w roku 1887 wzniesiono
w stylu neogotyckim koci ewangelicki, a w latach 1894-1895 take w tym
stylu wybudowano koci katolicki i kaplic cmentarn. Powstao take
schronisko turystyczne i azienki nad Jeziorem Miejskim.
W latach 1918-1920 los miasta by niepewny, poniewa miao ono wej do

granic powstajcego pastwa polskiego, jednake ostatecznie granica

zostaa ustalona 8 kilometrw od miasta.
W 1939 roku skoncentroway si tutaj znaczne siy Wehrmachtu, w tym 19
korpus pancerny, ktrym dowodzi genera Guderian-jego kwater zosta
paac w Debrznie Wsi. W czasie II wojny wiatowej w latach 1939-1940
hitlerowcy zaoyli w Debrznie obz, ktrego winiowie pracowali przy
budowie autostrady Berlin- Krlewiec. Obz zosta zlikwidowany w 1942 roku.
Pierwszego wrzenia ruszya std nawaa pancerna na Pomorze, w Bory
Tucholskie. W lutym w roku 1945 cignito w te strony ponwnie znaczne siy,
gdy ustalono front na poudnie od miasta. Stana tutaj 19 armia II Frontu
Biaoruskiego,skd take ruszya 20 lutego 1945 roku potna ofensywa w
kierunku Morza Batyckiego. Oddziay 19 armii i 3 korpus pancerny generaa
Panfiowa rozbiy front i 26 lutego Debrzno zostao wyzwolone.
Na przeomie XIX i XX wieku wychodziy w Debrznie dwie gazety: '' Kurier
Debrzneski'' i '' Dziennik dla powiatu czuchowskiego''.