Tomasz Mazurek

Midzynarodowe Stosunki Wojskowe

Pierwsza generacja rodkw budowy zaufania. Rodzaje i zasady ich realizacji.
Konferencja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie
Idea zwoania Konferencji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie (KBWE) bya nie
tylko konsekwencj sytuacji politycznej Europy po II wojnie wiatowej, ale rwnie prb
budowy oglnoeuropejskiego systemu bezpieczestwa. Proponowano wzajemne
zobowizanie si stron do nieagresji i regulowania kwestii spornych za pomoc pokojowych
rodkw. W razie ataku na jedn ze stron ukadu inne pastwa miay by zobowizane do
zastosowania wobec agresora przymusu. Podstaw prawn tego porozumienia mia stanowi
rozdzia VIII Karty Narodw Zjednoczonych o ukadach i organizacjach regionalnych.
Idea powstania konferencji zrodzia si w latach 60. XX wieku, kiedy stao si jasne, e dla
dobra Europy naley nawiza wspprac pomidzy pastwami nalecymi
do NATO i Ukadu Warszawskiego1. Propozycja zwoania midzynarodowej konferencji
bezpieczestwa i wsppracy zostaa zgoszona przez polskiego ministra spraw
zagranicznych Adama Rapackiego 14 grudnia 1964 na XIX sesji Zgromadzenia Oglnego
ONZ. Pierwsze spotkanie przygotowawcze odbyo si w 1972 r., od nastpnego roku toczyy
si konferencje dwu- i wielostronne.
Ostatecznie w Konferencji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie (KBWE) wziy
udzia wszystkie pastwa Europy (poza Albani), Zwizek Radziecki, Stany Zjednoczone i
Kanada2. Dlatego te mwi si, e mechanizm KBWE obejmuje obszar "od Vancouver (w
Kanadzie) po Wadywostok" (miasto pooone na rosyjskim dalekim wschodzie).Uroczyste
podpisanie Aktu Kocowego KBWE miao miejsce 1 sierpnia 1975 roku. Byo to wydarzenie
wielkiej wagi, poniewa po raz pierwszy w warunkach istnienia elaznej kurtyny i podziau
wiata na przeciwstawne bloki, udao si osign porozumienie pomidzy pastwami
niezalenie od rnic ideologicznych.
Zgodnie z ustalonym w trakcie wielostronnych rozmw przygotowawczych planem,
1 J. Kukuka, Historia wspczesna stosunkw midzynarodowych 1945-2000,
Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar 2007, 514s.
2 P. Grudziski, KBWE/OBWE wobec problemw pokoju i bezpieczestwa
regionalnego, Warszawa, ASPRA 2002, 43s.

helsiski
Akt kocowy Konferencji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie nie by umow w
rozumieniu prawa traktatowego stanowi uroczyst deklaracj intencji o znaczeniu
politycznym i moralnym, mia wyraa wol wspdziaania pastw w podzielonej na dwa
bloki ideologiczne Europie.
Akt dzieli si na3:

Koszyk I: Zagadnienia bezpieczestwa w Europie;

Koszyk II: Wsppraca w dziedzinie gospodarczej, naukowej i technicznej oraz
rodowiska naturalnego;
Koszyk III: Wsppraca w dziedzinie humanitarnej
i dziedzinach pokrewnych;
Koszyk IV: Kontynuowanie procesu Konferencji.

W mojej pracy postaram si przedstawi pierwszy koszyk dotyczcy bezpieczestwa.

Skada si on z: dwch czci. Cz pierwsza to Deklaracja zasad
rzdzcych stosunkami midzy pastwami uczestniczcymi, a cz druga to Dokument
w sprawie rodkw budowy zaufania, oraz niektrych aspektw bezpieczestwa i rozbrojenia.
Nie ulega wtpliwoci, e najwaniejsz czci tego koszyka jest Deklaracja
zasad. Zawiera ona dziesi fundamentalnych zasad dotyczcych przede wszystkim sytuacji
w Europie. Oto one:
I. Suwerenna rwno i poszanowanie praw nieodcznych od suwerennoci.
II. Powstrzymywanie si od groby uycia siy lub uycia siy.
III. Nienaruszalno granic.
IV. Integralno terytorialna pastw.
V. Pokojowe rozstrzyganie sporw.
VI. Nieingerencja w sprawy wewntrzne.
VII. Poszanowanie praw czowieka i podstawowych wolnoci cznie z wolnoci
myli i sumienia; religii i przekona.
VIII. Rwnouprawnienie i prawo narodw do samostanowienia.
IX. Wsppraca midzy pastwami.
X. Wykonywanie w dobrej wierze zobowiza wynikajcych z prawa
midzynarodowego.
3 W. Malendowski, Cz. Mojsiewicz, Stosunki midzynarodowe, Wrocaw, Alta 2004,
435s.

Negocjacje na temat ostatecznego tekstu Deklaracji zasad okazay si niezwykle

dugie i skomplikowane. Pastwa Europy Wschodniej i Europy Zachodniej oraz pastwa
neutralne i niezaangaowane zmierzay do tego, aby tekst Deklaracji zasad odzwierciedla ich
gwne cele polityczne. Pastwa Europy Wschodniej nie szczdziy wysikw, aby zostao
uznane ich aktualne terytorium w Europie. Pastwa te osigny swj cel, ale przez duszy
czas Zachd obstawa przy wczeniu do Deklaracji paragrafu
mwicego o moliwoci pokojowej zmiany granic.
Za gwne osignicie pracy nad Deklaracj zasad naley uzna umieszczenie w niej
zasady poszanowania praw czowieka i podstawowych wolnoci (VII). Oznaczao to, e Akt
kocowy nada jej takie samo znaczenie, jak innym podstawowym zasadom prawa
midzynarodowego, np. suwerennej rwnoci pastw i nieingerencji w sprawy wewntrzne.
Po raz pierwszy zasada poszanowania praw czowieka uzyskaa tak wysoki status
w podstawowym dokumencie midzyrzdowym.
W drugiej czci tego koszyka przedstawiono pierwsze rodki budowy zaufania.
Bardzo skromny zakres porozumie w wojskowej czci Aktu kocowego wynika nie
tylko z oporu pastw KBWE, lecz take z faktu, e jednoczenie w Wiedniu toczyy si
rokowania na temat wzajemnej zrwnowaonej redukcji zbroje.
Zawarte w Akcie kocowym rodki budowy zaufania maj, w duej mierze, charakter
dobrowolny, gdy pastwa KBWE nie byy jeszcze gotowe do podejmowania zobowiza
w tym zakresie. Ustanowiono m.in. obligatoryjno powiadamiania o wikszych wiczeniach
wojskowych (z udziaem powyej 25 000 onierzy) na obszarze lecym w odlegoci 250
km od wsplnych granic; dobrowoln, dwustronn wymian obserwatorw wicze
wojskowych oraz pozostawione do uznania poszczeglnych pastw powiadamianie
z wyprzedzeniem o wikszych wiczeniach wojskowych.
BIBLIOGRAFIA
1.P. Grudziski, KBWE/OBWE wobec problemw pokoju i bezpieczestwa regionalnego,
Warszawa, ASPRA 2002.
2.

J. Kukuka, Historia wspczesna stosunkw midzynarodowych 1945-2000,

Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar 2007.

3.

R. Matysiuk, R. Rosa, Bezpieczestwo i prawa czowieka w systemie KBWE/OBWE,

Siedlce, Akademia Podlaska 2008.

4.

W. Malendowski, Cz. Mojsiewicz, Stosunki midzynarodowe, Wrocaw, Alta 2004.