Stowarzyszenie Owiatowcw Polskich

Grayna Wnuk, Zofia Wojtkowicz

KORZYSTANIE ZE RDE
INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ
Sprawdzian
wiadomoci i umiejtnoci geograficznych
ucznia gimnazjum i szkoy ponadgimnazjalnej

GEOGRAFIA W SPRAWDZIANACH
ZESZYT 1

Toru 2008
1

Redaktor
mgr Antoni Stark
Redakcja techniczna
Zdzisaw Nyca
Recenzja
mgr Jzef Brokos Nadr k. Rypina

Copyright by Stowarzyszenie Owiatowcw Polskich

Toru 2008
ISBN 978-83-7352-174-2
Wydanie I
Wydawca
Stowarzyszenie Owiatowcw Polskich Oddzia w Toruniu
87-100 Toru, ul. PCK 9/2, tel./fax (056) 622 52 71, (056) 622 43 09
e-mail: sop@sop.torun.pl
http://www.sop.torun.pl
2

Spis treci
Wstp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
I. rda informacji geograficznej i sposoby ich wykorzystania . . . . . 6
II. Umiejtno korzystania ze rde informacji geograficznej w
podstawie programowej, standardach wymaga egzaminacyjnych
i programie nauczania geografii w gimnazjum i liceum . . . . . . . . . . . 9
III. Przykady zada z wykorzystaniem podstawowych rde
informacji geograficznej na egzaminach zewntrznych . . . . . . . . . . 12
1. Egzamin gimnazjalny z zakresu przedmiotw matematyczno-przyrodniczych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2. Arkusze maturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
IV. Sprawdzian wykorzystanie rde informacji geograficznej
w gimnazjum i liceum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1. Wykaz sprawdzanych czynnoci w wersjach testu A i B . . . . . . . . .
2. Zadania wersja A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Zadania wersja B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Normy wymaga przeliczenie punktw na ocen szkoln . . . . .
5. Model odpowiedzi wersja A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Model odpowiedzi wersja B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19
21
33
45
45
49

V. Raport z bada propozycja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A. Cz opisowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
B. Cz analityczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
C. Cz interpretacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

52
53
54
56

VI. Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Materiay metodyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

WSTP
Ucze we wspczesnej szkole powinien nauczy si korzystania z rnych rde informacji. Gwatownie narastajca ilo i uatwiony dostp do informacji sprawiaj, e szkoa, podrczniki i nauczyciele przestaj by jedynymi rdami informacji docierajcymi do ucznia.
Jednym z gwnych zada szkoy w zakresie edukacji geograficznej
jest stworzenie uczniowi warunkw do samodzielnego zdobywania
informacji i ich twrczego przetwarzania.
Wychodzc naprzeciw oczekiwaniom nauczycieli geografii w gimnazjum i szkoach ponadgimnazjalnych, w celu usprawnienia sprawdzania i oceniania osigni ucznia, wobec niewystarczajcej, za
maej liczby godzin geografii w tygodniowym planie lekcji, proponujemy cykl sprawdzianw dotyczcy caoci wiedzy geograficznej ujtej
w podstawie programowej ksztacenia oglnego.
Przewidziano opracowanie omiu kolejnych zeszytw tematycznych:
1. Korzystanie ze rde informacji geograficznej
2. Litosfera. Atmosfera
3. Hydrosfera. Pedosfera. Biosfera
4. Ludno problemy demograficzne
5. Rolnictwo. Przemys. Usugi
6. Polska
7. Wspczesne przemiany gospodarcze na kontynentach
i w wybranych pastwach
8. Konflikty, prby ich rozwizania
Autorami sprawdzianw jest grupa dowiadczonych nauczycieli
praktykw, egzaminatorw sprawdzianw gimnazjalnych i matur.
Zaprezentowany w zeszycie nr 1 materia dydaktyczny ma na celu
ukazanie w jakim zakresie korzystanie ze rde informacji wystpuje
w zadaniach geograficznych na egzaminie gimnazjalnym oraz egzaminie maturalnym.
Opracowanie zawiera test (w dwch wersjach A i B) sprawdzajcy
umiejtnoci ucznia korzystania z rnorodnych rde informacji
geograficznej. Zamieszczone w tecie zadania maj zrnicowany stopie trudnoci. Nauczyciel moe w zalenoci od etapu ksztacenia,

moliwoci uczniw lub profilu klasy wybra z proponowanego zestawu

zadania do sprawdzianu, lub przeprowadzi test w caoci.
Zadanie dydaktyczne to dziaanie nauczyciela i ucznia majce na celu
poszerzenie i pogbienie lub sprawdzenie wiadomoci i umiejtnoci.
Sprawdza poziom wiadomoci i umiejtnoci
Zadanie
dydaktyczne

Spenia cele poznawcze - uczy, wprowadza elementy nowych wiadomoci

Ksztatuje mylenie twrcze (czasem odtwrcze)

Zaprezentowany sprawdzian jest testem formalnym. Oznacza to, e

zosta poddany standaryzacji. Standaryzacja to proces kontroli testu,
czyli sprawdzenie skutecznoci testu na wybranej grupie uczniw, to
proces ulepszania testu poprzez wyprbowanie jego zada. Test nie
poddany standaryzacji jest testem nieformalnym (nauczycielskim).
Geografia jest przedmiotem spjnym, nauczanym ju od szkoy
podstawowej (przyroda), tote uczniowie winni rozwizywa zaprezentowane zadania (nawet te najatwiejsze) na wszystkich poziomach
edukacyjnych.
Zadania przeznaczone dla liceum poziom podstawowy oznaczono
gwiazdk * natomiast zadania najtrudniejsze skierowane gwnie do
uczniw liceum uczcych si na poziomie rozszerzonym oznaczono
dwoma gwiazdkami **. Zadania bez oznakowania powinni rozwiza uczniowie ju w gimnazjum.
Do waciwej oceny zada powinna suy odpowiednio dobrana,
zrnicowana w gimnazjum i liceum punktacja zada. Oznacza to, e
uczniowie liceum (poziom rozszerzony) rozwizuj cay test. Nauczyciel gimnazjum wybiera zadania z testu proponowane uczniom gimnazjum poszerzajc ewentualnie sprawdzenie o wybrane zadania z poziomu liceum.
Zamysem autorek niniejszego sprawdzianu jest moliwo przeprowadzenia kontroli umiejtnoci geograficznych na jednej lub dwch
jednostkach lekcyjnych.
Opracowanie podaje te propozycj raportu sporzdzonego po przeprowadzeniu badania osigni uczniw. Raport zawiera wzr opracowania wynikw testu oraz wnioski.
Autorki
5

I. RDA INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ I SPOSOBY

ICH WYKORZYSTANIA
Stosowane powszechnie w nauczaniu rda informacji geograficznej mona poczy w odpowiednie grupy: graficzne, multimedialne, foniczne.
Ju w szkole podstawowej uczniowie stosuj obserwacj bezporedni, tekst rdowy, modele, rysunki, fotografie, mapy. Do rde
graficznych informacji geograficznej stosowanych w gimnazjum
nale: mapy, tabele, dane statystyczne, wykresy i diagramy, rysunki
i schematy, profile, modele, fotografie, zdjcia lotnicze, teksty rdowe, filmy, Internet.
Oprcz rde informacji stosowanych w gimnazjum, w szkoach
ponadgimnazjalnych wykorzystuje si: zdjcia satelitarne i lotnicze,
badania terenowe, wywiady, nagrania, GPS.
Korzystanie z rnorodnych rde informacji pozwala doskonali
wiele umiejtnoci ju w szkole podstawowej takich jak: odczytywanie,
liczenie i mierzenie, obliczanie, opisywanie, uzupenianie, rozpoznawanie obiektw, planowanie.
Na wyszych etapach edukacyjnych do tych umiejtnoci naley
doda: porwnywanie, porzdkowanie, ustalanie prawidowoci, prognozowanie, klasyfikowanie, argumentowanie, ocenianie, konstruowanie (diagramw, profili), analizowanie i wnioskowanie, interpolowanie, interpretowanie.
Materiay rdowe w gimnazjum i liceum oglnoksztaccym su
ksztaceniu umiejtnoci przedmiotowych i ponadprzedmiotowych
w oparciu o posiadan wiedz takich jak:
poznawanie nowych treci,
rozwizywanie problemw,
prowadzenie dyskusji,
obrona wasnych argumentw,
wykazywanie zwizkw przyczynowo-skutkowych,
doskonalenie umiejtnoci analizy i syntezy,
dokonywanie ocen, wydawanie opinii,
formuowanie prognoz,
uoglnianie,
wyciganie wnioskw.
6

Ucze koczcy szko ponadgimnazjaln powinien korzysta

z rnych rodzajw profili np.:
rozrni profil poduny i poprzeczny,
zinterpretowa profil hipsometryczny i batymetryczny,
dokona analizy profilu geologicznego i glebowego,
odczyta dane z krzywej hipsograficznej,
**umie korzysta z profilu kauzalnego.
Profil kauzalny jest to profil topograficzny (hipsometryczny) z naniesionymi na dodatkowymi znakami lub wykresami przedstawiajcymi zaleno wybranych zjawisk w terenie.
Aby graficzne rda informacji speniay swoje cele naley zadba
przy ich zastosowaniu o pen poprawno formaln i merytoryczn,
czyli powinny by postawione pytania, czy:
ucze rozumie znaczenie wszystkich okrele zawartych w tytule,
rdo zawiera aktualne dane,
podano pochodzenie rda informacji,
jest waciwy dobr treci do wybranego tematu,
zastosowano waciwy opis np.: mapy (legenda, siatka kartograficzna, skala mapy),
umieszczono odpowiednie jednostki w opisie tabel i wykresw,
rdo jest czytelne i przejrzyste,
rdo jest waciwie dobrane do poziomu wiedzy ucznia, do jego
wieku.
Dla nauczyciela geografii korzystanie ze rde informacji jest czynnoci codzienn i oczywist. Czy jednak wszyscy potrafi w sposb
peny, waciwy je wykorzysta?
Niej zamieszczono wykaz czynnoci, ktre ucze moe wykona
analizujc poszczeglne rda:
1. Czytanie i interpretacja map:
wybr mapy najbardziej waciwej do interpretacji wskazanego
zagadnienia,
znajomo znakw i metod kartograficznych,
sprawno w lokalizowaniu obiektw na mapie,
prby wnioskowania na podstawie danych uzyskanych z czytania
mapy,
umiejtno stawiania prognoz na podstawie porwnania map
7

tematycznych, np. dotyczcych turystyki, walorw rodowiska,

zagospodarowania,
umiejtno odnalezienia na mapie informacji umoliwiajcej
lub uatwiajcej dokonania oblicze geograficznych,
podanie, wyjanienie sposobu obliczania.
2. Korzystanie z danych statystycznych tabel, diagramw:
odnajdywanie waciwych tabel w roczniku statystycznym,
waciwe zrozumienie tytuu tabeli,
poprawne odczytywanie i rozumienie wartoci jednostek zawartych w tabelach,
analizowanie i interpretowanie danych statystycznych (wyrnianie danych istotnych, grupowanie i porwnywanie danych,
wnioskowanie, ocenianie, prognozowanie),
podanie informacji liczbowej w innej formie np. w postaci wykresu.
3. Korzystanie z rysunkw, przekrojw, fotografii:
odszukanie informacji na zadany temat,
podanie nazwy form przedstawionych w materiale rdowym,
poprawne podanie nazw procesw przedstawionych w materiale
rdowym,
opisywanie, wyjanianie procesw przedstawionych na rysunku,
przekroju, fotografii.
4. Tekst jako materia rdowy:
wykorzystywanie wiadomoci pozaszkolnych,
szersze postrzeganie przedstawionych problemw,
uwzgldnianie rnych skal przestrzennych i czasowych,
rozwijanie takich umiejtnoci jak: analizowanie, syntetyzowanie, wnioskowanie, uoglnianie (w oparciu o kompetencje ponadprzedmiotowe, kluczowe).
Wykorzystanie materiau rdowego ma wiele zalet:
uwalnia ucznia od zapamitywania wiadomoci szczegowych
niezbdnych do wykonywania polece,
sprawdza stopie zrozumienia materiau nauczania,
aktualizuje treci zawarte w podrcznikach,
pobudza zainteresowanie przedmiotem,
bada umiejtno przetwarzania informacji, ich selekcjonowania,
interpretowania, analizowania, wycigania wnioskw,
8

 zadania otwarte zmuszaj ucznia do stwarzania wasnych odpowiedzi, do konstruowania nowych informacji rozwijaj umiejtno logicznego mylenia.
II. UMIEJTNO KORZYSTANIA ZE RDE INFORMACJI
GEOGRAFICZNEJ W PODSTAWIE PROGRAMOWEJ,
STANDARDACH WYMAGA EGZAMINACYJNYCH
I PROGRAMIE NAUCZANIA GEOGRAFII
W GIMNAZJUM I LICEUM
Umiejtno korzystania ze rde informacji geograficznej to jedno
z podstawowych osigni ucznia, ktre powinno by mierzone na
kadym etapie edukacyjnym.
1. W Podstawie programowej ksztacenia oglnego znajdujemy zapisy:
A. Zadania szkoy:
szkoa podstawowa przyroda:
Umoliwienie prowadzenia obserwacji zjawisk przyrodniczych,
wykonywania prostych eksperymentw i interpretowania ich
wynikw.
gimnazjum geografia:
Tworzenie uczniom warunkw do korzystania z moliwie rnorodnych rde informacji geograficznej w tym z wasnych obserwacji terenowych, ze szczeglnym uwzgldnieniem swojej gminy (powiatu).
liceum oglnoksztacce geografia zakres podstawowy:
Zapewnienie uczniom dostpu do rnorodnych rde informacji geograficznej, ze szczeglnym uwzgldnieniem materiaw
kartograficznych.
liceum oglnoksztacce zakres rozszerzony:
Zapewnienie uczniom moliwoci prowadzenia bada geograficznych kameralnych i terenowych.
B. Treci ksztacenia:
szkoa podstawowa przyroda:
Brak treci ksztacenia nakazujcych korzystania ze rde informacji.
gimnazjum geografia:
Brak treci ksztacenia mwicych o wykorzystaniu rde
informacji geograficznej.
9

 liceum oglnoksztacce zakres podstawowy:

Podstawy korzystania z rnorodnych rde informacji
geograficznych.
liceum oglnoksztacce zakres rozszerzony:
Elementy metodyki bada geograficznych
Brak treci ksztacenia dotyczcych rde informacji w szkole
podstawowej i gimnazjum oznacza, e ucze powinien korzysta na tych etapach edukacji ze rde informacji, natomiast nie
musi posiada wiedzy o rodzajach rde i ich tworzeniu.
C. Osignicia ucznia:
Etap edukacyjny

Osignicia

Szkoa podstawowa obserwowanie przyrodniczych skadnikw rodowiska i ich opis

czytanie i interpretowanie map, schematw i wykresw
przyroda
Gimnazjum
geografia

Liceum
oglnoksztacce
geografia
zakres
podstawowy

Liceum
oglnoksztacce
geografia
zakres
rozszerzony

lokalizowanie miejsc na powierzchni Ziemi i orientowanie si w ich

wzajemnym pooeniu za pomoc map
gromadzenie, interpretowanie i prezentowanie wiedzy geograficznej
korzystanie z moliwie rnych rde informacji
korzystanie z rnorodnych rde informacji geograficznej: map, planw
rocznikw statystycznych, zdj profili, rysunkw, czasopism, przewodnikw,
literatury popularnonaukowej, Internetu, GIS-u i innych
selekcjonowanie, porzdkowanie, analizowanie i interpretowanie informacji o stanie i zmianach rodowiska geograficznego oraz sytuacji spoecznej,
politycznej i ekonomicznej
prezentowanie wynikw analiz geograficznych rnymi metodami
graficznymi (w tym kartograficznymi) i statystycznymi
aktywne poszukiwanie informacji i sprawne korzystanie z rnych rde
informacji geograficznej
planowanie i przeprowadzanie geograficznych bada terenowych i
kameralnych
opracowanie i przetwarzanie zebranego materiau z bada i pomiarw
geograficznych

Z zapisu tych osigni nauczyciel powinien wycign wniosek

co do formy zada stawianych uczniom w procesie dydaktycznym powinny dotyczy bliskiego otoczenia ucznia, powinny
nawizywa do praktycznego wykorzystania umiejtnoci geograficznych w yciu codziennym.

10

2. W standardach wymaga egzaminacyjnych na temat stosowania rde informacji znajdujemy zapisy:

gimnazjum:
Standard II. Wyszukiwanie i stosowanie informacji
Standard IV. Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejtnoci do
rozwizywania problemw.
liceum oglnoksztacce zakres podstawowy i rozszerzony:
2. Korzystanie z informacji
3. Tworzenie informacji
3. Wedug programu nauczania geografii dla liceum oglnoksztaccego, liceum profilowanego i technikum Interakcja przyroda czowiek gospodarka w zakresie podstawowym nr DKOS-4015-78/02
od analizy podstaw korzystania z rnorodnych rde informacji
geograficznej rozpoczyna si cay cykl ksztacenia geograficznego
z propozycj przeznaczenia na ten dzia 8 jednostek lekcyjnych.
Program rozszerzonego ksztacenia geografii zakada systematyczne porzdkowanie i pogbienie wiedzy ucznia z wykorzystaniem
wszelkich dostpnych rde informacji.
Wykorzystanie materiau rdowego ma wiele zalet:
uwalnia ucznia od zapamitywania wiadomoci szczegowych
niezbdnych do wykonywania polece,
sprawdza stopie zrozumienia materiau nauczania,
aktualizuje treci zawarte w podrcznikach,
pobudza zainteresowanie przedmiotem,
bada umiejtno przetwarzania informacji, ich selekcjonowanie,
interpretowanie, analizowanie, wyciganie wnioskw,
zadania otwarte zmuszaj ucznia do stwarzania wasnych odpowiedzi, do konstruowania nowych informacji rozwija umiejtno logicznego mylenia.
W wyniku czstego stosowania w praktyce szkolnej rnorodnych
rde informacji geograficznej ucze:
potrafi poda nazw rda informacji,
waciwie je dobiera,
dokonuje wyboru treci potrzebnych w podrcznikach i innych
materiaach,
nabywa nawyku ledzenia informacji (np. medialnych).
11

III. PRZYKADY ZADA Z WYKORZYSTANIEM PODSTAWOWYCH

RDE INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ NA EGZAMINACH
ZEWNTRZNYCH
1. Egzamin gimnazjalny z zakresu przedmiotw matematyczno-przyrodniczych
Rok 2003
Informacje do zada 23 i 24. Mapy przedstawiaj zasig i intensywno opadw tego samego dnia o godz. 0.00 i o godz. 6.00.

Zadanie 23 (01)
Z jakiego kierunku napyway nad Polsk masy powietrza atmosferycznego przynoszce opady?
A. pnocno-wschodniego
C. poudniowo-wschodniego
B. pnocno-zachodniego
D. poudniowo-zachodniego
Zadanie 24 (01)
O godzinie 6.00 najobfitsze opady wystpiy w:
A. odzi i Krakowie
C. odzi i Wrocawiu
B. Biaymstoku i Wrocawiu
D. Gdasku i Szczecinie
Rok 2004
Zadanie 12 (0-1)
Pynca woda pogbia koryto rzeki (erozja denna) i przenosi materiay skalne (transport). Przy jednym brzegu rzeki osadza si materia
12

(akumulacja), natomiast drugi jest podmywany

przez pync wod (erozja boczna). Na rysunku strzak wskazano miejsce:
A. erozji bocznej
C. akumulacji
B. erozji dennej
D. transportu
Rok 2005 (egzamin prbny)
Informacje do zada 17 i 18. Kraje wysoko rozwinite gospodarczo odznaczaj si duym udziaem usug i maym udziaem rolnictwa w strukturze
zatrudnienia ludnoci. Na wykresie
przedstawiono struktur zatrudnienia
ludnoci czterech pastw I, II, III, i IV
(wyraon w procentach ogu ludnoci zatrudnionej w gospodarce danego pastwa).
Zadanie 17 (01)
Ktre pastwo ma najwyej rozwinit gospodark?
A. I
B. II
C. III

D. IV

Zadanie 18 (01)
Z analizy wykresu wynika, e w pastwie II:
A. gospodarka ogem zatrudnia tyle samo ludzi, co w pastwie III
B. gospodarka ogem zatrudnia mniej ludzi ni w pastwie III
C. w rolnictwie pracuje wicej osb ni w pastwie IV
D. wicej ludzi jest zatrudnionych w rolnictwie ni w usugach
Rok 2006
Informacje do zada 2123. Wykres
ilustruje zmiany temperatury gleby
w pewnej miejscowoci na gbokoci 10 cm i 30 cm w cigu doby w
okresie lata.
Na podstawie:
S. Gater, Zeszyt wicze i testw, Warszawa 1999.

13

Zadanie 21 (01)
Z analizy wykresu wynika, e:
A. w cigu caej doby temperatura gleby jest nisza na gbokoci
30 cm ni na gbokoci 10 cm,
B. na obu gbokociach gleba ma najnisz temperatur o pnocy,
C. gleba na gbokoci 30 cm nagrzewa si wolniej i stygnie wolniej
ni gleba na gbokoci 10 cm,
D. amplituda dobowa temperatur gleby na gbokoci 10 cm jest
mniejsza ni amplituda dobowa temperatur na gbokoci 30 cm.
Zadanie 22 (01)
Jak temperatur ma gleba w poudnie na gbokoci 10 cm?
A. mniej ni 21C
C. midzy 23C a 24C
B. midzy 22C a 23C
D. wysz ni 24C
Zadanie 23 (01)
Gleba na gbokoci 10 cm ma najwysz temperatur okoo godziny:
A. 11.00
B. 13.00
C. 15.00
D. 17.00
Rok 2007
Zadanie 34 (03)
Uzupenij zdania pod rysunkiem, wpisujc w wykropkowane miejsca odpowiednie wyrazy spord
podanych.
Gdy w Krynicy Morskiej Soce gruje, to w Midzyzdrojach
. . . . . . . . . . . . . . . . growao.
ju/jeszcze nie

Jeeli w Midzyzdrojach jest godzina 12.00 czasu miejscowego (sonecznego), to w Krynicy Morskiej poudnie soneczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
byo wczeniej/bdzie pniej

W Krynicy Morskiej i w innych miejscowociach pooonych na poudniku 19 30 E Soce gruje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

jednoczenie/niejednoczenie

14

2. Arkusze maturalne
Mapa
Poniewa orientacja na mapie, stosowanie map w praktyce stanowi
podstawow umiejtno w nauczaniu geografii, w kadym arkuszu
egzaminacyjnym znajduje si kolorowa mapa turystyczna oraz szereg zada z ni zwizanych. W poszczeglnych latach zadania, ktre
ucze mia wykona w oparciu o map miay zblion tre poniewa
sprawdzay t sam umiejtno (zesp czynnoci).
Oto przykady zada z arkuszy maturalnych z wykorzystaniem
mapy.
I. Arkusz maturalny z geografii maj 2005 (mapa Babia Gra
Zawoja 1:30 000)
Zadanie 1 (1 pkt)
Zapisz skal liczbow mapy Babia Gra w postaci skali mianowanej
Odpowied: 1 cm 300 m, lub 1 cm 0,3 km.
Zadanie 2 (1 pkt)
Wydzielony z Babiogrskiego Parku Narodowego teren przysika
Sulowa Cyrhel ma na mapie 1 cm2 powierzchni. Podaj, jak powierzchni zajmuje ten obszar w terenie.
Odpowied: 90 000 m2, lub 900 a, lub 9 ha (koniecznie naley poda
jednostk powierzchni).
Zadanie 5 (2 pkt)
Oblicz, jak rnic wysokoci musi pokona turysta na odcinku trasy od rda potoku Szumica Woda (E2) na Diablak (szczyt Babiej
Gry).
Odpowied: wysoko rda wynosi 13201330 m n.p.m.
Rnica wysokoci wynosi 395405 m.
Zadanie 9 (2 pkt)
Podaj trzy cechy zagospodarowania terenu w obszarze pola B2.
....................................................................
....................................................................
....................................................................
15

Zadanie 11 (6 pkt)
Na podstawie mapy opisz przebieg pieszej wdrwki uwzgldniajc:
kierunek marszu, rodzaje drg, pokrycie terenu, mijane po drodze
obiekty istotne dla turysty.
....................................................................
....................................................................
....................................................................
Schematy
I. Arkusz maturalny z geografii maj 2005
Zadanie 15 (4 pkt)
Uzupenij poniszy schemat tak, aby przedstawia cyrkulacj powietrza atmosferycznego w strefie umiarkowanej:
a) wpisz odpowiednie wartoci szerokoci geograficznych zwrotnikw w miejsca kropek,
b) dorysuj na schemacie strzaki okrelajce kierunki przemieszczania si mas powietrza oraz wpisz w odpowiednich kwadratach
litery oznaczajce obszar wysokiego (W) i niskiego (N) cinienia
atmosferycznego,
c) podaj nazw wiatru wiejcego w dolnej warstwie troposfery,
d) podkrel trzy cechy, ktre dotycz wyej wymienionego wiatru:
wilgotny, suchy, ciepy, chodny, okresowy, stay.

......

rwnik

......

Tabela, dane statystyczne

I. Arkusz maturalny maj 2005
Zadanie 31 (3 pkt)
Na podstawie analizy danych statystycznych sformuuj prawidowoci
dotyczce:
16

A. gstoci linii kolejowych w pastwach europejskich na tle pozostaych krajw,

B. rnic gstoci linii kolejowych w pastwach o duej i maej powierzchni,
C. tendencji zmian dugoci linii kolejowych w pastwach o rnym
stopniu rozwoju gospodarczego.

1950

1960

1970

1980

1990

1997

Gsto
linii kolejowych
w km/100 km2

43,2

42,0

40,3

39,4

35,5

36,2

0,5

Linie kolejowe eksploatowane w tys. km

Kraj
Australia
Belgia

5,6

4,6

4,1

4,0

3,5

3,4

11,2

Francja

41,4

38,8

36,0

33,9

34,1

31,8

5,8

Indie

54,7

56,7

59,7

60,9

62,0

62,8

1,9

Niemcy

47,0

47,8

47,8

45,9

44,1

38,4

10,0

Rumunia

10,9

11,0

11,0

11,1

11,3

11,4

4,8

360,1

350,0

331,9

288,1

192,7

164,4

1,7

USA

rdo: Tablice geograficzne, Wydawnictwo Adamantan, Warszawa 2001.

Prawidowoci:
a) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
b) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
c) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przekroje
II. Arkusz maturalny poziom rozszerzony. Informator maturalny
od 2005 r. Geografia
Zadanie 32 (4 pkt)
Na podstawie zaczonego przekroju geologicznego wykonaj polecenia:
A. Uszereguj podane niej wydarzenia geologiczne w porzdku chronologicznym od
najstarszego do najmodszego, wpisujc do ramki cyfr
odpowiadajc wydarzeniu.
17

1. powstanie uskoku tektonicznego

2. akumulacja w rodowisku ldowym
3. nasunicie si ldolodu
4. wylewy lawy
5. akumulacja w rodowisku morskim
wydarzenia najstarsze

wydarzenia najmodsze

B. Okrel wiek wzgldny warstwy iw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rysunki
II. Arkusz maturalny poziom rozszerzony. Informator maturalny
od 2005 r. Geografia
Zadanie 33 (4 pkt)
A. Wyjanij, w jaki sposb powstaje wulkan przedstawiony na rysunku.
................................................................
................................................................

B. Podaj nazwy dwch innych procesw endogenicznych wystpujcych w sytuacji tektonicznej przedstawionej na rysunku
................................................................

18

Fotografie
II. Arkusz maturalny poziom rozszerzony.
Informator maturalny od 2005 r.
Geografia
Zadanie 34 (3 pkt)
Podaj nazw i wyjanij genez tej formy.
Nazwa formy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyjanienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
............................................

Diagramy
Arkusz maturalny z geografii poziom podstawowy maj 2007
Zadanie 14 (2 pkt)
Diagramy klimatyczne przedstawiaj rozkad w roku redniej temperatury powietrza w stopniach C i opadw atmosferycznych w mm
w wybranych stacjach podzwrotnikowej strefy klimatycznej.

A. Podaj, ktra ze stacji A czy B, pooona jest w klimacie rdziemnomorskim.

Odpowied: stacja . . . . . . . . . . . . . . . . .
B. Wymie dwie cechy klimatu sprzyjajce rozwojowi rolnictwa na
obszarze, na ktrym pooona jest stacja A.
1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

IV. SPRAWDZIAN WYKORZYSTANIE RDE INFORMACJI

GEOGRAFICZNEJ W GIMNAZJUM I LICEUM
1. Wykaz sprawdzanych czynnoci w wersjach testu A i B
Nr
Sprawdzana czynno
zad. Ucze potrafi:

rdo informacji

Okreli wsprzdne geograficzne (w stopniach)

Okreli kierunki

mapa

Okreli dugo i szeroko geograficzn mapa

(w stopniach i minutach)
Wykreli poziomic na podstawie podanych
punktw wysokociowych
Obliczy rozcigo poudnikow i rwnolenikow - obliczy rnic czasu

Etap edukacyjny
Gimnazjum
Szkoa podstawowa
Liceum - zakres podstawowy
Liceum - zakres rozszerzony
Liceum - zakres podstawowy

19

Nr
Sprawdzana czynno
zad. Ucze potrafi:

rdo informacji

Obliczy odlego w terenie

Rozrni mapy o rnym stopniu generalizacji
Obliczy powierzchni w terenie

mapa

Odczyta wysokoci z poziomic i obliczy wyso- mapa

ko wzgldn
Rozrni metody kartograficznej prezentacji
zjawisk i procesw geograficznych
Rozpozna formy uksztatowania terenu
z ukadu poziomic
Obliczy spadek rzeki

Etap edukacyjny
Gimnazjum
Gimnazjum
Liceum - zakres podstawowy
Gimnazjum
Liceum - zakres podstawowy
Gimnazjum
Liceum - zakres rozszerzony

Odczyta dane z krzywej hipsograficznej

wykres

Liceum - zakres podstawowy

Odczytywa wysokoci bezwzgldne

Rozpozna kryptodepresj

profil
hipsometryczny

Gimnazjum
Liceum - zakres rozszerzony

Rozpozna struktury geologiczne

profil geologiczny

Gimnazjum
Liceum - zakres rozszerzony

Analizowa sposb zalegania warstw skalnych

profil geologiczny

Liceum - zakres rozszerzony

Poda nazwy procesw i poziomw glebowych

rysunek

Liceum - zakres podstawowy

10

Analizowa tekst rdowy

tekst

Gimnazjum

11

Odczyta informacje z wykresu

Wnioskowa na podstawie wykresu

wykres kauzalny

Liceum - zakres podstawowy

12

Rozpozna rodzaj procesu na podstawie fotografii

fotografie

Liceum - zakres podstawowy

13

Analizowa wykres i wyciga wnioski na jego diagram koowy

podstawie

14

Analizowa dane statystyczne i wnioskowa na dane statystyczne, Liceum - zakres podstawowy

ich podstawie
wykres supkowy Liceum - zakres rozszerzony

15

Utworzy now informacj po przeanalizowa- wykres

niu wykresu i tabeli
dane statystyczne

16

Zinterpretowa piramid pci i wieku

17

Stworzy model przebiegu procesu na podsta- model

wie podanych informacji

Liceum - zakres rozszerzony

18

Narysowa wykres na podstawie danych dane statystyczne

liczbowych
(tabela)

Liceum - zakres podstawowy

20

wykres

Liceum - zakres podstawowy

Liceum - zakres rozszerzony

Gimnazjum
Liceum - zakres podstawowy

2. Zadania wersja A
............................................
nazwisko i imi ucznia

Zadanie 1
Na podstawie zamieszczonej mapy wiata wykonaj zadania:

A. W punkcie A (oznaczonym na mapie) statek nadaje sygna SOS.

Okrel wsprzdne geograficzne tego miejsca.
szeroko geograficzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
dugo geograficzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2)
B. Okrel, w jakim kierunku od Warszawy ley punkt A . . . . . . . . . (1)
Zadanie 2
Na podstawie zaczonej mapy
Polski wykonaj zadania:
A. Okrel w stopniach i minutach
wsprzdne geograficzne odzi.
szeroko geograficzna
..........................
dugo geograficzna
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2)
B. **Stosujc metod interpolacji
wykrel na mapie poziomic
200 m.
(1)
21

C. *Oblicz rozcigo poudnikow kracowych punktw Polski.

Wynik podaj:
w stopniach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
w kilometrach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2)

Zadanie 3
Wykonaj zadania na podstawie trzech map okolic Torunia wykonanych w rnych skalach.

22

A. Oblicz, ile km pokona rowerzysta jadc od granic Torunia do

centrum Chemy.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . km (1)
B. Ktr z map naley wykorzysta, aby uzyska najbardziej dokadny
wynik? Map . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(1)
C. *Oblicz jak powierzchni przedstawiono na mapie A. Wynik podaj
w km2 lub w ha.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
Zadanie 4
Na podstawie zamieszczonej mapy (str. 24) wykonaj zadania:
A. Jak wysoko pokona turysta wdrujc z Zakopanego na Giewont?
.......................
(1)
B. *Jak nazw nosi metoda kartograficzna za pomoc ktrej przedstawiono na mapie przecze, przejcia graniczne, miejscowo?
Jest to metoda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
C. Poziomice na mapie wrysowano co . . . . . . . . . . . . m
(1)
D. Odczytaj z mapy na jakiej wysokoci ley przejcie graniczne
w ysej Polanie.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . m n.p.m.
(1)
23

E. Oznacz ukonym szrafem (kreskami) tereny na mapie o najmniejszych rnicach wysokoci.

(1)
F. **Oblicz redni spadek potoku grskiego pyncego w Dolinie
Kocieliskiej, liczc od jego rde do poczenia si z potokiem
w Dolinie Chochoowskiej. Wynik podaj w procentach lub promilach.
................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2)

Zadanie 5
Zamieszczony niej wykres ilustruje procentowy udzia terenw wzniesionych na
okrelon wysoko (krzywa hipsograficzna). Po analizie wykresu odpowiedz:
A. *Jakie jednostki zastosowano w skali
poziomej tego wykresu?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
B. *Najwikszy % powierzchni Europy
zajmuj tereny pooone na wysokoci
od . . . . . . . do . . . . . . m n.p.m.
(1)
C. *Gry lece powyej 1000 m n.p.m.
zajmuj jedynie . . . . . . . . . . . . . % jej
powierzchni.
(1)
24

Zadanie 6
Na podstawie wykresu ilustrujcego region jeziora Bajka
odczytaj:
A. Na jakiej wysokoci pynie
rzeka Turka?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
B. Okrel maksymaln wysoko Gr Bajkalskich.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1) Przekrj morfologiczny przez jezioro Bajka wzdu
C. **Zaznacz ukonym szra- rwnolenika 53N (wg P. M. Madejski, Bajka i omul,
fem na zamieszczonym wy- Poznaj wiat 1968, nr 6).
ej przekroju przez jezioro Bajka obszar kryptodepresji.
(1)
Zadanie 7
Na zamieszczonym profilu
geologicznym przedstawiajcym zaleganie rud elaza koo
Suwak wykonaj polecenia:
A. Wpisz we waciwym miejscu na profilu okrelenie
uskok.
(1)
B. Znakiem X oznacz miejsce na powierzchni najbardziej dogodne do budowy kopalni.
(1)
C. **Wpisz w na rysunku profilu geologicznego nazw struktury geologicznej (sposb zalegania utworw kenozoicznych i mezozoicznych) zalegajcej na powierzchni.
................................................................
................................................................
................................................................
................................................................
................................................................
................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
25

Zadanie 8
Dokonaj interpretacji profilu geologicznego fragmentu Niziny Mazowieckiej, rozwizujc zadania:

A. **Jak nazw w geologii nosi przedstawione na profilu charakterystyczne, wklse uoenie warstw skalnych?
................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
B. W jakich skaach spodziewa si naley poziomu wodononego?
................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
C. Ktre skay stanowi warstw nieprzepuszczaln?
................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
D. *Jaki czynnik zewntrzny spowodowa akumulacj warstwy
powierzchniowej, najmodszej?
................................................................
................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
Zadanie 9*
Dugotrwae procesy doprowadzaj do powstania gleby z wyksztaconymi poziomami glebowymi. Niej, w dwch kolumnach podano nazwy procesw glebotwrczych i poziomw glebowych.
26

Procesy glebotwrcze
1. rozdrobnienie ska
2. rozkadanie si szcztkw organicznych
pod wpywem grzybw i bakterii
3. osadzanie si zwizkw przenoszonych
przez wod
4. wymywanie atwo rozpuszczalnych
zwizkw mineralnych i organicznych
5. gromadzenie si czci organicznych

Poziomy glebowe
A.
B.
C.
D.
E.
F.

zwietrzelina
skaa macierzysta
cika
poziom wymywania
poziom wmywania
poziom prchniczny

Umie w odpowiednich miejscach na schemacie waciwe opisy

procesw glebotwrczych i poziomw glebowych.
(4)

Zadanie 10
Wykonaj polecenia na podstawie poniszego tekstu:
Wybrzee Poudniowej Afryki cignie si przez 2798 kilometrw od
Mozambiku do Namibii. Rzdz tu dwa wielkie ukady oceaniczne:
potny prd z jednej strony kontynentu, a silny wypyw zimnych wd
gbinowych (upwelling) po drugiej stronie.
Wadc strony wschodniej jest prd Agulhas (Prd Przyldka
Igielnego), afrykaski odpowiednik Golfsztromu (Prdu Zatokowego). Pynie on na poudnie, obmywajc brzeg z prdkoci do
5 wzw. Niesie ciepe wody Oceanu Indyjskiego od strony Mozambiku
27

ku poudniowo-wschodniemu skrajowi kontynentu. Rafy koralowe s

barwnym, ekologicznym wyrnikiem wybrzea obmywanego przez
Agulhas. Nurkujc mona tu zobaczy nie jeden gatunek pokolca (ryby
chirurga), lecz 20, nie jeden gatunek mureny lecz, tuzin. Koralowce,
ryby, ukwiay skorupiaki wszystko jawi si w wielokrotnoci.
Podczas gdy tropikaln stron wschodni cechuje przepych i obfito
w domenie zachodniego wadcy krluje wydajno. Wzdu wybrzea
Atlantyku, od poudniowego skraju kontynentu ku pnocy, a po Angol,
o funkcjonowaniu ekosystemu decyduje Prd Benguelski, ktry wynosi
ku powierzchni chodne i bogate w poywienie wody gbinowe. Prd
Benguelski utrzymuje najwiksze na wiecie kolonie uchatek na ldzie
staym, masy ptakw morskich i endemiczny gatunek pingwina. Bogate
owiska daj prac 25 tysicom obywateli RPA.
rdo: National Geographic, sierpie 2002.

A. Podaj nazw ciepego prdu morskiego obmywajcego poudniowe

wybrzea Afryki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(1)
B. Wyka wpyw prdu Benguelskiego na rodowisko przyrodnicze
regionu.
................................................................
................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
Zadanie 11
Korzystajc z zamieszczonego na str. 29 profilu kauzalnego przez
Pwysep Indyjski odpowiedz na pytania:
A. *Dlaczego Ghaty Zachodnie otrzymuj trzykrotnie wicej opadw
ni Ghaty Wschodnie?
................................................................
................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
B. Dlaczego wntrze Pwyspu Indyjskiego ma odmienn rolinno
ni wybrzee?
................................................................
................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
28

rdo: Szkolny Sownik Geograficzny, Jan Flis, WSiP 1991.

Zadanie 12*
Fotografie przedstawiaj formy powierzchni Ziemi powstae na skutek wietrzenia: mechanicznego, chemicznego, organicznego. Dopasuj do
kadej fotografii waciwy rodzaj wietrzenia oraz wpisz nazw formy
terenu powstaej na skutek wietrzenia (gooborza, jaskinia, ostaniec,
skay rozsadzone przez korzenie drzew).
(4)
A

.......................

.......................

29
............................

............................

Zadanie 13
Na wykresie zaprezentowano procentowy udzia elektrowni cieplnych,
wodnych i jdrowych w produkcji energii elektrycznej Francji, Szwajcarii, Republiki Poudniowej Afryki.

A. Wpisz pod wykresem waciw nazw pastwa.

(1)
B. Biorc pod uwag rda wytwarzanej energii, pooenie i wielko
kraju wska, ktre z tych pastw moe si cieszy najbardziej czystym powietrzem.
................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
Zadanie 14
Porwnaj korzystajc z zamieszczonych wykresw jako ycia mieszkacw poszczeglnych wojewdztw w Polsce:

rdo: Rocznik Statystyczny 2007, GUS, Warszawa.

30

A. *Odczytaj z wykresu, ktre z wojewdztw ma najwyszy PKB

w przeliczeniu na jednego mieszkaca, a jednoczenie najnisz
stop bezrobocia.
................................................................
................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
B. **Sformuuj wniosek dotyczcy jakoci ycia w Polsce w wybranych dwch wojewdztwach. Wniosek uzasadnij.
................................................................
................................................................
................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2)
Zadanie 15**
Na podstawie analizy tabeli oraz
wykresu faz rozwoju demograficznego okrel:

Kraje rozwinite
Lata
1750-1800
1800-1850
1850-1900
1900-1950
1900-1910
1910-1920
1920-1930
1930-1940
1940-1950
1950-1960
1960-1970
1970-1980

urodze
38
39
38
26
34
26
28
22
20
23
19
19

Kraje rozwijajce si
Stopa
zgonw urodze zgonw
34
41
37
32
41
36
28
41
37
18
41
32
21
51
34
23
40
37
16
41
31
14
41
29
15
40
28
10
41
21
9
41
17
9
38
13

A. **W ktrej fazie rozwoju

(IV) znajduje si Polska?
..........
(1)
B. **Wymie trzy rnice w
rozwoju demograficznym krajw rozwinitych i rozwijajcych si.
................................................................
................................................................
................................................................
................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2)

31

Zadanie 16
Po dokadnej analizie wykresu (piramidy pci i wieku) odpowiedz na
pytania:
A. *W jakim wieku mamy w Polsce
obecnie najwicej ludnoci?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
B. Od jakiego wieku zauway mona ilociow przewag kobiet?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)

Piramida pci i wieku ludnoci Polski (2005 r.)

Zadanie 17**
Wpisz w schemat, logicznie uoone
okrelenia (numery), przedstawiajce
etapy dziaania elektrowni geotermalnej.
1. Toczenie zimnej wody w gb ziemi
2. Skierowanie pary wodnej na turbiny
3. Ogrzanie wody przez gorce skay
4. Wytwarzanie energii elektrycznej
otrzymanej z wd geotermalnych
5. Pompowanie gorcej wody na
powierzchni ziemi
(1)

4
Zadanie 18
W tabeli przedstawiono udzia poszczeglnych form uytkowania
ziemi w oglnej powierzchni Afryki i Azji (w %).
(1)
Uytkowanie ziemi

Grunty Uytki
orne zielone

Lasy

Inne
(nieuytki)

Kontynent

6,4

30,0

29,0

34,6

A. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16,9

34,0

18,0

31,1

B. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rocznik Statystyczny GUS 2003 r.

..........................
..........................
..........................
..........................

32

A. *Wpisz nazwy wymienionych kontynentw

w odpowiednich miejscach w tabeli.
B. Narysuj diagram koowy dotyczcy kontynentu A.
C. Opracuj i opisz legend do diagramu.

3. Zadania wersja B
............................................
nazwisko i imi ucznia

Zadanie 1
Na podstawie zamieszczonej niej mapy wiata wykonaj zadania:

A. W punkcie B oznaczonym na mapie statek nadaje sygna SOS.

Okrel wsprzdne geograficzne tego miejsca:
szeroko geograficzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
dugo geograficzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2)
B Okrel, w jakim kierunku od Warszawy ley punkt B . . . . . . . . . (1)
Zadanie 2
Na podstawie zaczonej mapy
Polski wykonaj zadania:
A. Okrel w stopniach i minutach wsprzdne geograficzne miejscowoci A.
szeroko geograficzna
..........................
dugo geograficzna
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2)
B. **Stosujc metod interpolacji
wykrel na mapie poziomic
300 m.
(1)
33

C. *Oblicz rozcigo rwnolenikow kracowych punktw Polski

w stopniach:
................................................................
Oblicz rnic czasu miejscowego midzy skrajnymi punktami
Polski na wschodzie i zachodzie:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2)

Zadanie 3
Wykonaj zadania na podstawie trzech map okolic Torunia wykonanych w rnych skalach:

34

A. Oblicz, ile kilometrw pokona rowerzysta jadcy od granic Torunia

do Kowalewa Pomorskiego.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . km
(1)
B. Ktra z map przedstawia najbardziej zgeneralizowan tre?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
C. *Oblicz, jak powierzchni przedstawiono na mapie B. Wynik
podaj w km2 lub w ha.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
Zadanie 4
Na podstawie zaczonej mapy (str. 36) wykonaj zadania:
A. Oblicz, jak wysoko musi pokona turysta wdrujc z Zakopanego
na Gubawk.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
B. *Podaj nazw metody kartograficznej przy pomocy ktrej przedstawiono rzeb tego obszaru Polski.
Jest to metoda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
C. Co ile jednostek zastosowano cicie poziomicowe na zamieszczonej
mapie?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
D. Odczytaj z mapy, na jakiej wysokoci ley przecz Liliowe.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
35

E. Oznacz liter X miejsce na mapie o najbardziej stromym stoku. (1)

F. **Oblicz redni spadek potoku pyncego w Dolinie Suchej Wody,
liczc jego dugo od rde w jeziorze do pnocnej ramki mapy.
Wynik podaj w %.
................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2)

Zadanie 5
Wykres ilustruje procentowy udzia terenw wzniesionych na okrelon wysoko (krzywa hipsograficzna). Analizujc
wykres wykonaj zadania:
A. *Jakie jednostki zastosowano w skali
pionowej tego wykresu?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
B. *Jakie formy uksztatowania powierzchni przewaaj w Polsce?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
C. *Jaki % powierzchni Polski zajmuj
obszary powyej 500 m n.p.m.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
36

Zadanie 6
Na podstawie wykresu ilustrujcego pooenie jeziora
Bajka odczytaj:
A. Na jakiej wysokoci znajduje si lustro jeziora
Bajka . . . . . . . . . . . . . . . (1)
B. Okrel maksymaln gboko jeziora . . . . . . . . (1)
C. **Odczytaj wielko kryp- Przekrj morfologiczny przez jezioro Bajka wzdu
todepresji jeziora Bajka rwnolenika 53N (wg PM. Madejski, Bajka i omul,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1) Poznaj wiat 1968, nr 6).
Zadanie 7
Na zamieszczonym profilu
geologicznym przedstawiajcym zaleganie rud elaza
w okolicach Suwak wykonaj
czynnoci:
A. Oznacz na wykresie liter
U najwikszy uskok. (1)
B. Umie na wykresie we
waciwym miejscu liczb
oznaczajc najwiksz
w tym miejscu grubo warstwy rudy elaza.
(1)
C. **Odpowiedz, w jakich skaach zalegaj zoa rudy.
................................................................
................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
Zadanie 8
Dokonaj interpretacji profilu geologicznego fragmentu Niziny Mazowieckiej (str. 38) rozwizujc zadania:
A. **Podaj nazw skay budujcej podoe niecki artezyjskiej.
................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
37

B. Pomidzy jakimi skaami znajduje si warstwa wodonona?

................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
C. Z jakiej gbokoci czerpie si wod dla Warszawy?
................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
D. *Wyjanij, dlaczego czyca moe mie problemy z pozyskaniem
wody pitnej.
..................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)

Zadanie 9*
Dugotrwae procesy doprowadzaj do powstania gleby z wyksztaconymi poziomami glebowymi. Niej w dwch kolumnach wymieniono
procesy glebotwrcze i poziomy glebowe.
Procesy glebotwrcze
1. osadzanie si zwizkw przenoszonych
przez wod
2. rozdrobnienie ska
3. gromadzenie si czci organicznych
4. rozkadanie si szcztkw organicznych
pod wpywem grzybw i bakterii
5. wymywanie atwo rozpuszczalnych
zwizkw mineralnych i organicznych

38

Poziomy glebowe
A.
B.
C.
D.
E.
F.

cika
zwietrzelina
poziom wmywania
poziom prchniczny
poziom wymywania
skaa macierzysta

Umie w odpowiednich miejscach na schemacie waciwe opisy

procesw glebotwrczych i poziomw glebowych.
(4)

Zadanie 10
Wykonaj polecenia na podstawie przeczytanego tekstu:
Wybrzee Poudniowej Afryki cignie si przez 2798 kilometrw od
Mozambiku do Namibii. Rzdz tu dwa wielkie ukady oceaniczne:
potny prd z jednej strony kontynentu, a silny wypyw zimnych wd
gbinowych (upwelling) po drugiej stronie.
Wadc strony wschodniej jest prd Agulhas (Prd Przyldka Igielnego), afrykaski odpowiednik Golfsztromu (Prdu Zatokowego). Pynie
on na poudnie, obmywajc brzeg z prdkoci do 5 wzw. Niesie ciepe
wody Oceanu Indyjskiego od strony Mozambiku ku poudniowo-wschodniemu skrajowi kontynentu. Rafy koralowe s barwnym, ekologicznym
wyrnikiem wybrzea obmywanego przez Agulhas. Nurkujc mona
tu zobaczy nie jeden gatunek pokolca (ryby chirurga), lecz 20, nie
jeden gatunek mureny, lecz tuzin. Koralowce, ryby, ukwiay skorupiaki
wszystko jawi si w wielokrotnoci.
Podczas gdy tropikaln stron wschodni cechuje przepych i obfito
w domenie zachodniego wadcy krluje wydajno. Wzdu wybrzea
39

Atlantyku, od poudniowego skraju kontynentu ku pnocy, a po Angol,

o funkcjonowaniu ekosystemu decyduje Prd Benguelski, ktry wynosi
ku powierzchni chodne i bogate w poywienie wody gbinowe. Prd
Benguelski utrzymuje najwiksze na wiecie kolonie uchatek na ldzie
staym, masy ptakw morskich i endemiczny gatunek pingwina. Bogate
owiska daj prac 25 tysicom obywateli RPA.
rdo: National Geographic, sierpie 2002.

A. Podaj nazw zimnego prdu morskiego obmywajcego z poudniowego zachodu wybrzea RPA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
(1)
B. Wyka wpyw Prdu Agulhas na rodowisko przyrodnicze regionu.
...............................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
Zadanie 11**
Korzystajc z zamieszczonego niej profilu kauzalnego przez Pwysep Indyjski odpowiedz:

rdo: Szkolny Sownik Geograficzny, Jan Flis, WSiP 1991.

A. *Dlaczego wyyn Dekan lec na pwyspie porastaj jedynie

wietliste lasy akacjowe, zrzucajce licie na okres suszy?
...............................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
B. Wska rnic midzy jakoci lasw porastajcych wschodnie
i zachodnie wybrzea Pwyspu Indyjskiego.
...............................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
40

Zadanie 12*
Fotografie przedstawiaj formy powierzchni Ziemi bdce wynikiem
wietrzenia: mechanicznego, organicznego, chemicznego. Pod kad fotografi wpisz rodzaj wietrzenia w wyniku ktrego powstaa ta forma
terenu (gooborza, jaskinia, ostaniec, skay rozsadzane przez korzenie
drzew). Podaj te nazw formy terenu.
...................................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (4)
A
C
D

............................
B

.......................
.......................
............................
Zadanie 13
Wykresy przedstawiaj procentowy udzia elektrowni jdrowych,
cieplnych i wodnych w produkcji energii elektrycznej w wybranych
pastwach RPA, Szwajcarii i Francji.

41

A. Ktry wykres dotyczy Francji? Wpisz nazw tego pastwa pod

(1)
wykresem.
B. Ktry wykres wskazuje pastwo, w ktrym produkcja energii
elektrycznej powoduje najwiksze zanieczyszczenie atmosfery?
............................
(1)
Zadanie 14
Porwnaj korzystajc z zamieszczonych wykresw jako ycia mieszkacw poszczeglnych wojewdztw w Polsce:

rdo: Rocznik Statystyczny 2007, GUS, Warszawa.

A. *Odczytaj z wykresw w ktrym z wojewdztw PKB w przeliczeniu

na jednego mieszkaca jest najniszy a jednoczenie wysoka jest
stopa bezrobocia.
...............................................................
...............................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
B. **Sformuuj wniosek dotyczcy jakoci ycia w wojewdztwie
warmisko-mazurskim w porwnaniu z wojewdztwem mazowieckim.
...............................................................
...............................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2)
42

Zadanie 15
Kraje rozwinite Kraje rozwijajce si
Na podstawie wykresu faz rozLata
Stopa
woju demograficznego i tabeli
urodze zgonw urodze zgonw
okrel:
1750-1800
38
34
41
37
1800-1850
1850-1900
1900-1950
1900-1910
1910-1920
1920-1930
1930-1940
1940-1950
1950-1960
1960-1970
1970-1980

39
38
26
34
26
28
22
20
23
19
19

32
28
18
21
23
16
14
15
10
9
9

41
41
41
51
40
41
41
40
41
41
38

36
37
32
34
37
31
29
28
21
17
13

A. **W ktrej fazie rozwoju

(IV) znajduj si kraje rozwi(1)
nite . . . . . . . . . . . .
B. **Przedstaw tendencje dalszego rozwoju demograficznego w wiecie.
...............................................................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2)
Zadanie 16
Po szczegowej analizie wykresu (piramidy pci i wieku) odpowiedz na pytania:
A. *Ile lat temu zanotowano w
Polsce najszybszy (kompensacyjny) przyrost ludnoci?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)
B. Ile lat temu zanotowano w
Polsce ostatni wy demograficzny?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (1)

Piramida pci i wieku ludnoci Polski (2005 r.)

43

Zadanie 17**
Uzyskiwanie energii elektrycznej ze spadku masy wd jest wynikiem
okrelonych, kolejno po sobie nastpujcych procesw. Zamieszczone
niej procesy u w logiczny cig, wpisujc na schemacie odpowiednie litery.
A. budowa zapory
B. spitrzenie masy wd
C. spadek masy wd
D. produkcja energii elektrycznej
E. uruchomienie turbin
Grska rzeka

(1)
Zadanie 18
W tabeli przedstawiono udzia form uytkowania ziemi w oglnej
powierzchni Kanady i Japonii w %.
Grunty orne

Uytki zielone

Lasy

Inne (nieuytki)

Pastwo

5,0

3,0

36,0

56,0

A. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12,0

2,0

63,0

23,0

B. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A. *Wpisz nazwy wymienionych pastw w odpowiednich miejscach

w tabeli.
B. Narysuj diagram koowy dotyczcy pastwa A.
C. Opracuj i opisz legend do diagramu.
(1)
Uytkowanie ziemi

.
.
.
.

44

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

4. Normy wymaga przeliczenie punktw na ocen szkoln

Najczciej stosowane przez nauczycieli gimnazjum i liceum.
Propozycja
10096% poprawnych odpowiedzi = 6
9586% poprawnych odpowiedzi = 5
8571% poprawnych odpowiedzi = 4
7051% poprawnych odpowiedzi = 3
5030% poprawnych odpowiedzi = 2
29%
i mniej poprawnych odpowiedzi = 1

5. Model odpowiedzi wersja A

Nr
zad.

Przewidywana odpowied

Ilo
pkt.

A. szeroko geograficzna 30N

dugo geograficzna 60W
B. SW

0-1

A. szeroko geograficzna 51 20 N
dugo geograficzna 19 15 E
B.

0-2

**

0-2

0-1

C. 5 50
Okoo 640 620 km

0-2

Kryteria zaliczenia zadania

Za prawidowe okrelenie:
szerokoci geogr. - 1 pkt
dugoci geogr. - 1 pkt
Za poprawn odpowied - 1 pkt
Za prawidowe okrelenie
szerokoci geogr. - 1 pkt
Za prawidowe okrelenie
dugoci geogr. - 1 pkt
Za prawidowe wykrelenie
poziomicy - 1 pkt

Za kad prawidow
odpowied - po 1 pkt.

45

Nr
zad.
3
*

4*

**

Przewidywana odpowied

Ilo
pkt.

Kryteria zaliczenia zadania

A. okoo 12 km - 15 km
B. A
C. skala np. 1:250 000, 1 cm 2,5 km, dugo boku mapy = 11 cm,
11,0 cm 2,5 km / 1 cm = 27,5 km
27,5 km 27,5 km = 756,25 km2,
Odpowied: Na mapie A przedstawiono obszar o powierzchni okoo 756 km2 lub 75625 ha

0-3

Za kad prawidow
odpowied - 1 pkt

A.
B.
C.
D.
E.
F.

0-6

Za kad prawidow
odpowied - 1 pkt

1700 m 800 m = 900 m, lub 1700 m 900 m = 800 m

metoda sygnaturowa
co 100 metrw
1000 m n.p.m. (900 m n.p.m.)
pnocna cz mapy (regionu)
rnica wysokoci
100% =
dugo rzeki
1400 m 900 m
500 m
100% =
100% =
=
8 km
8 km
500 m
5m
100% =
100% = 0,0625 100% =
=
8000 m
80 m
= 6,25%
Odpowied: Spadek rzeki wynosi 6,25% lub 62
(lub 60 przy dugoci rzeki 9 km).

spadek rzeki =

5*
*
*

A. procenty
B. od 0 do 300 m n.p.m.
C. okoo 5%

0-1
0-1
0-1

Za kad prawidow
odpowied - 1 pkt

0-1
0-1
0-1

Za prawidow
odpowied - 1 pkt

**

A. okoo 700 m n.p.m.

B. okoo 1350 m n.p.m.
C. misa jeziorna poniej poziomu morza (0 m)

A. B.

0-1
0-1

Za prawidowe wpisanie
okrelenia - 1 pkt
Za wpisanie znaku X we
waciwym miejscu na
wykresie - 1 pkt

0-1

Za wpisanie nazwy - 1 pkt

C. pyta, platforma (budowa pytowa)

46

Nr
zad.

Przewidywana odpowied

8** A.
B.
C.
* D.

niecka
w piaskach
margle, iy
ldold

Ilo
pkt.

Kryteria zaliczenia zadania

0-1
0-1
0-1
0-1

Za kad prawidow
odpowied - 1 pkt

0-4

Za prawidowe wpisanie:
nazw trzech poziomw - 1 pkt
nazw piciu poziomw - 2 pkt.
nazw trzech procesw - 1 pkt
nazw piciu procesw - 2 pkt.
cznie 4 pkt.

A. Agulhas
B. Wynosi na powierzchni chodne i bogate w poywienie wody, co umoliwia optymalne warunki ycia wielu
organizmom

0-2

Za kad prawidow
odpowied - 1 pkt

11* A. Ghaty Zachodnie s wysze i bardziej zatrzymuj wilgo

przenoszon przez wiatr wiejcy z sektora zachodniego
B. Z powodu barier grskich po wschodniej i zachodniej
stronie Pwyspu, oraz pooenia w strefie zwrotnikowej
do wntrza regionu napywa gorce i pozbawione wilgoci
powietrze, co hamuje rozwj rolinnoci

0-1

Za podanie dwch przyczyn

- 1 pkt
Za prawidow odpowied
- 1 pkt

12*
*
*
*

0-4

9*

10

Foto A gooborze (wietrzenie mrozowe, mechaniczne)

Foto B jaskinia (wietrzenie chemiczne)
Foto C ostaniec (wietrzenie mechaniczne, chemiczne)
Foto D skay rozsadzone przez rolinno (wietrzenie
organiczne)

0-1

Za kade prawidowe wpisanie

nazwy formy terenu i rodzaju
wietrzenia - 1 pkt

47

Nr
zad.
13

Przewidywana odpowied

Ilo
pkt.

A. A - RPA, B - Szwajcaria, C - Francja

0-1

B. Szwajcaria

0-1

Kryteria zaliczenia zadania

Za waciwe wpisanie nazw
trzech pastw - 1 pkt
Za wskazanie waciwego
wykresu - 1 pkt

14* A. wojewdztwo mazowieckie

** B. w wojewdztwach, ktre wytwarzaj wyszy PKB i maa
jest stopa bezrobocia wysza jest jako ycia.
W wojewdztwach, ktre wytwarzaj mniejsz warto
PKB, bezrobocie jest wiksze, jako ycia nisza.

0-1
0-2

Za poprawn odpowied - 1 pkt

Za poprawne sformuowanie
wniosku - 2 pkt.

15** A. w IV fazie lub w V fazie

** B.
stopa urodze w krajach rozwinitych jest niska,
w rozwijajcych si wysoka i stabilna
stopa zgonw w krajach rozwinitych jest na staym poziomie, w rozwijajcych si wysoka z tendencj spadkow
przyrost naturalny w krajach rozwinitych jest niski (do
ujemnego), a w krajach rozwijajcych si wysoki.

0-1
0-2

Za poprawn odpowied - 1 pkt

Za podanie penej informacji
- 2 pkt.

16* A. okoo 21 lat

B. okoo 44-46 lat

0-1
0-1

Za kad prawidow
odpowied - 1 pkt

17** 1 3 5 2 (4)

0-1

Za prawidowe wpisanie
wszystkich numerw po kolei
- 1 pkt

18* A. Afryka, Azja

B.

0-1

Za prawidowe wpisanie nazw

kontynentw - 1 pkt

0-1

Za poprawne narysowanie
wykresu oraz opracowanie
legendy - 1 pkt

Uwaga: proponujemy zadania bez oznacze dla uczniw gimnazjum i liceum:

zadania oznaczone * dla uczniw liceum poziom podstawowy,
zadania oznaczone ** dla uczniw liceum poziom rozszerzony.

48

6. Model odpowiedzi wersja B

Nr
zad.
1

Przewidywana odpowied

Ilo
pkt.

A. szeroko geograficzna 12N,

dugo geograficzna 30W

0-2

B. SW

0-1

Szeroko geograficzna 53 30 N
Dugo geograficzna 20 45 E
B.

0-2

0-1

Kryteria zaliczenia zadania

Za prawidowe okrelenie:
szerokoci geogr. - 1 pkt
dugoci geogr. - 1 pkt
Za poprawn odpowied - 1 pkt
Za prawidowe okrelenie
szerokoci geogr. - 1 pkt
Za prawidowe okrelenie
dugoci geogr. - 1 pkt
Za prawidowe wykrelenie
poziomicy - 1 pkt

*
C. okoo 10 40 minut

0-1

0-1
3
*

A. okoo 12 km
B. C
C. Skala np. 1:500 000,
1 cm 5 km,
dugo boku mapy = 5,5 cm,
5,5 cm na mapie odpowiada 27,5 km w terenie
27,5 km 27,5 km = 756,25 km2,
Odpowied: Na mapie B przedstawiono obszar
o powierzchni okoo 756 km2 lub 75625 ha

0-1
0-1
0-1

Za obliczenie rozcigoci
rwnolenikowej w stopniach
- 1 pkt
Za obliczenie rnicy czasu
- 1 pkt
Za kad prawidow
odpowied - 1 pkt

49

Nr
zad.
4

Przewidywana odpowied
ponad 200 m
metoda poziomicowa (izolinii)
co 100 m
okoo 1800 1900 m n.p.m.
na SE od Morskiego Oka
spadek rzeki = rnica wysokoci (500 m) dzielimy przez
dugo rzeki w terenie (8,2 km) = 6,1% lub 61

Ilo
pkt.

Kryteria zaliczenia zadania

**

A.
B.
C.
D.
E.
F.

0-6

Za kad prawidow
odpowied po - 1 pkt

5*
*
*

A. metry nad poziomem morza

B. niziny
C. okoo 8%

0-1
0-1
0-1

Za kad prawidow
odpowied - 1 pkt

0-1
0-1
0-1

Za kad prawidow
odpowied - 1 pkt

**

A. okoo 400 m n.p.m.

B. ponad 1600-1700 m
C. okoo 1300 m

A., B.

0-1

Za prawidowe oznaczenie
najwikszego uskoku - 1 pkt
Za odczytanie gruboci
warstwy rudy elaza i jego
zaznaczenie na profilu - 1 pkt

0-1

0-1

Za prawidow
odpowied - 1 pkt

0-1
0-1
0-1
0-1

Za kad prawidow
odpowied - 1 pkt

C. w prekambryjskich skaach krystalicznych

8** A.
B.
C.
* D.

50

w wapieniach
midzy marglami a iami
okoo 200-220 m
czyca znajduje si poza obszarem basenu (niecki)
artezyjskiego. W podou brak jest warstwy wodononej
(piaskw). Wystpuj tu mae zasoby wodne

Nr
zad.

Przewidywana odpowied

Ilo
pkt.

Kryteria zaliczenia zadania

0-4

Za prawidowe wpisanie:
- trzech poziomw - 1 pkt
- piciu poziomw - 2 pkt.
- trzech procesw - 1 pkt
- piciu procesw - 2 pkt.

A. Prd Benguelski
B. Niesie ciepe wody, umoliwiajc rozwj raf koralowych i
ycie wielu ciepolubnym gatunkom fauny (ryby, ukwiay,
skorupiaki)

0-2

Za kad prawidow
odpowied - 1 pkt

11* A. Spowodowane jest to napywem pozbawionego wilgoci

powietrza w czasie monsunu zimowego oraz barier grsk Ghatw w czasie nioscego wilgo monsunu letniego
B. Na wschodnim wybrzeu rosn lasy sucholubne a zachodnie wybrzea porastaj wiecznie zielone lasy typu
podrwnikowego

0-1

Za kad prawidow
odpowied - 1 pkt

12* A. ostaniec wietrzenie mechaniczne lub chemiczne

B. skay rozsadzone przez rolinno wietrzenie organiczne
(biologiczne)
C. gooborze wietrzenie mechaniczne (mrozowe)
D. jaskinia wietrzenie chemiczne

0-4

Za kade prawidowe wpisanie

nazwy formy terenu i rodzaju
wietrzenia - 1 pkt

13

0-2

Za kad waciw
odpowied - 1 pkt

9*

10

A. wykres C
B. wykres A (RPA)

0-1

51

Nr
zad.

Przewidywana odpowied

Ilo
pkt.

14* A. lubelskie

0-1

**

0-2

C. wojewdztwo woj. warmisko-mazurskie, ma najwysze

w Polsce bezrobocie, PKB osiga tam okoo 75% redniej
krajowej, jako ycia jest wic niska

15** A. w IV (lub V)
**

B. spada stopa urodze na wiecie. Spada stopa zgonw na

wiecie. Maleje tempo wzrostu liczby ludnoci.

0-1
0-2

Kryteria zaliczenia zadania

Za poprawn odpowied - 1 pkt
Za waciwy dobr
wojewdztwa - 1 pkt,
Za sformuowanie
wniosku - 1 pkt
Za podanie prawidowej
odpowiedzi - 1 pkt
Za podanie penej informacji
- 2 pkt.

16* A. okoo 55 lat temu

C. okoo 25 lat temu

0-1
0-1

Za kad prawidow
odpowied - 1 pkt

17** A B C E D

0-2

Za prawidowe wpisanie dwch

numerw - 1 pkt
Za wpisanie wszystkich
numerw - 2 pkt.

18* A. Kanada, Japonia

B.

0-1

Za wpisanie nazw pastw

- 1 pkt
Za poprawne narysowanie
wykresu oraz opracowanie
legendy - 1 pkt

0-1

V. RAPORT Z BADA PROPOZYCJA

Badanie osigni edukacyjnych uczniw naley zaliczy do obowizkw kadego nauczyciela. Testy nauczycielskie (opracowania wasne),
coraz powszechniej wykonywane s zgodnie z zasadami pomiaru
dydaktycznego. Bez wzgldu na to jakiego pochodzenia s narzdzia
pomiaru (wasne, pozyskane, czy zmodyfikowane) nauczyciel dla
uzyskania penego obrazu osigni ucznia powinien zastanowi si
nad wnioskami pyncymi z bada. Do tego celu suy raport z bada,
ktrego przykad (jeden z wzorcw) proponujemy.

52

Raport
z badania osigni uczniw z geografii w klasie III LO
w Zespole Szk Oglnoksztaccych Nr X
w miejscowoci X
(przykad)
A. Cz opisowa
1. Warunki testowania
termin sprawdzania 10 padziernik 2007 r.
ilo piszcych 15 uczniw
klasa III LO
ilo punktw moliwych do osignicia 56
wszyscy uczniowie piszcy sprawdzian zadeklarowali ch zdawania matury z geografii w 2008 r.
czas trwania sprawdzianu 70 minut
2. Cele badania
ocena poziomu opanowania wiadomoci i umiejtnoci uczniw
w zakresie korzystania ze rde informacji geograficznej
wiczenie biegoci testowania
wytyczenie priorytetw do dalszej pracy majcych na celu likwidacj lub zagodzenie brakw w zakresie badanych wiadomoci
i umiejtnoci
zaprezentowanie uczniom moliwoci zastosowania szerokiego
wachlarza podstawowych rde informacji geograficznej przy
rozwizywaniu zada
3. Zakres badania umiejtnoci ucznia wynikajce z materiau programowego geografii w gimnazjum, w klasach IIII oraz liceum
w klasach I i II, w zakresie wykorzystania rde informacji geograficznej.
4. Charakterystyka narzdzia badawczego
test standaryzowany
opracowany przez nauczycieli geografii, opublikowany przez
wydawnictwo Stowarzyszenie Owiatowcw Polskich w Toruniu
2007
zawiera 18 zada
obejmuje zadania zamknite i otwarte
zadania zawieraj oznaczenia ** sugerujce ich stopie trudnoci
53

 tematyka zada dotyczy badania umiejtnoci korzystania ze

rde informacji geograficznej, nie zaley wic od materiau nauczania na ktrym jest ta umiejtno sprawdzana
arkusz testowy zawiera bogaty materia graficzny

**

10

11

12

13

14

15

30

22

0,73

15

13

0,87

30

21

0,35

15

0,20

30

0,17

15

0,60

15

0,53

Uwagi

Wskanik
atwoci zadania

Suma punktw
uzyskanych

Nazwiska i imiona uczniw

Suma moliwa
do osignicia

Ilo punktw

Nr zadania

Podpunkt zadania

B. Cz analityczna
1. Wykaz sprawdzanych czynnoci zamieszczono w pkt. 4 strona 19 i 20.
2. Tabela wynikw testu z geografii w zakresie umiejtnoci stosowania rde informacji geograficznej kl. III liceum wersja A.

15

0,40

15

11

0,73

15

0,53

15

13

0,87

15

0,60

15

0,60

**

30

0,03

15

10

0,67

15

0,40

15

14

0,93

++

15

15

1,00

++

15

13

0,87

15

0,33

**

54

8**

Ilo punktw

Suma moliwa
do osignicia

Suma punktw
uzyskanych

Wskanik
atwoci zadania

15

0,40

15

13

0,87

15

0,27

10

11

12

13

14

15

15

0,00

15

0,60

15

0,47

15

0,03

60

30

0,50

15

12

0,80

9
10

A
B

15

10

0,67

11

15

0,47

15

0,33

60

38

0,63

12
13

Uwagi

Podpunkt zadania

Nr zadania
7

Nazwiska i imiona uczniw

15

0,40

15

12

0,80

14

15

13

0,87

**

30

12

0,40

15 ** A

15

0,40

**

30

0,30

16

15

10

0,67

15

0,20

15

0,60

15

10

0,67

10

0,67

17
18

A
B

Suma1)
%

15

56 432) 37

37

36

32

31

31

29

28

28

27

26

23

22

17

840

100 77

80

80

69

67

67

61

61

61

59

56

50

48

37

63

80

0,53

1) suma uzyskanych punktw

2) ucze zdajcy matur na poziomie rozszerzonym

55

Podstaw do obliczenia % uzyskanych punktw stanowi:

dla uczniw gimnazjum 20 punktw
dla uczniw liceum zakres podstawowy 46 punktw
dla uczniw liceum zakres rozszerzony 56 punktw
rednia ilo uzyskanych punktw to 30, czyli 63%, co stawia ten
wynik w 6 przedziale staninowym powyej redniej.
Uczniowie uplasowali si w nastpujcych przedziaach atwoci
zada:
1. najniszym
0
2. bardzo niskim
0
3. niskim
1
4. poniej redniego 2
5. rednim
3
6. powyej redniego 6
7. wysokim
0
8. bardzo wysokim 3
9. najwyszym
0
Analizujc stopie zbienoci wynikw kocoworocznych poszczeglnych uczniw w klasie II w zestawieniu z wynikami niniejszego
sprawdzianu naley stwierdzi, e istnieje rozbieno tych wynikw.
Aktualne osignicia uczniw w klasie III s wysze dotycz sprawdzenia przede wszystkim jednej umiejtnoci korzystania ze rde
informacji geograficznej.
C. Cz interpretacyjna
Kontekst pedagogiczny badania
Mocne strony:
uczniowie wykazali si du sprawnoci w zakresie praktycznego
wykorzystania profilu geologicznego zadanie 7B
potrafi z atwoci odczytywa wysokoci z profilu hipsometrycznego zadania: 6A, 6B, 13B
okrelaj bezbdnie wielko cicia poziomicowego zadanie 4C
bezbdnie odczytuj dane z krzywej hipsograficznej

56

 posiadaj te umiejtno korzystania z zamieszczonego w zadaniu

tekstu zadanie 10A.
Sabe strony:
tylko niektrzy uczniowie prbowali rozwizywa zadania
oznaczone ** zadania trudniejsze, tote te zadania wyrniaj
si najniszym wskanikiem atwoci.
nikt z badanych uczniw nie potrafi wskaza niecki na profilu
geologicznym 8A
tylko jeden ucze podj prb obliczenia spadku rzeki 4F
niewielka ilo uczniw potrafi wykreli poziomic na mapie 2B
uczniowie wykazali brak logicznego mylenia, nie potrafic okreli pochodzenia warstwy powierzchniowej na profilu geologicznym
Polski zadanie 8D
brakiem umiejtnoci z klas modszych jest obliczanie rozcigoci
poudnikowej w stopniach i kilometrach 2C
zauwaono te brak dokadnej analizy wykresu piramidy pci
i wieku 16B.
Kontekst indywidualny badania
Wrd piszcych znajdowao si dwch uczniw wyrniajcych
si. Jeden z nich otrzyma stypendium Prezesa Rady Ministrw za
wybitne osignicia w nauce i sporcie, drugi ucze otrzyma stypendium Ministra Edukacji za wybitne osignicia w nauce.
Czste wyjazdy uczniw na zawody, obozy sportowe i zgrupowania
powoduj znaczne obnienie frekwencji uczniw w szkole, co powoduje powstawanie brakw czasem trudnych do zniwelowania.
Kontekst rodowiskowy badania
Wszyscy uczniowie wyczynowo uprawiaj sport, s uczniami Szkoy
Mistrzostwa Sportowego i bardzo wiele czasu musz przeznacza na
trening, co w znacznym stopniu ogranicza uczniom czas przeznaczony na nauk.
Wikszo uczniw mieszka w internacie, co wywiera wpyw na
moliwo spokojnej, penej nauki utrudniony dostp do Internetu, brak biblioteki itp.

57

Wnioski
1. Ze wzgldu na bardzo ma ilo godzin dydaktycznych (3 godziny
w caym cyklu ksztacenia geograficznego w liceum) niemoliwym
jest przeznaczenie wystarczajcej iloci czasu lekcyjnego na waciwe ksztacenie umiejtnoci korzystania ze rde informacji geograficznej.
2. Aby prawidowo wykorzysta rda informacji w zadaniach sprawdzajcych wiadomoci i umiejtnoci ucze musi posiada wiedz
merytoryczn zna fakty, terminy, nazwy. Nieznajomo terminw geograficznych jest przyczyn nie podejmowania przez ucznia
prby rozwizywania wielu zada.
3. Uczniowie zostan zobowizani do korzystania z dodatkowych
konsultacji z nauczycielem (1 godz. tygodniowo) w celu uzupenienia brakw wiedzy merytorycznej.
4. Nauka w szkole ponadgimnazjalnej wymaga wasnej, indywidualnej pracy ucznia w domu.
5. Naley dooy stara w celu poprawy systematycznoci indywidualnej pracy maturzystw poprzez: wyznaczanie terminw, monitorowanie, kontrol i ocenianie wynikw pracy.
.......................................
nazwisko i imi sporzdzajcego raport

VI. LITERATURA
Biuletyn klubu nauczyciela nr 1. Pomagamy uczy, WSiP, Warszawa
Czaiska Z., Zawodna W., Zadania obliczeniowe z geografii, SOP
Toru 2007.
Flis J., Sownik Szkolny Terminy geograficzne, WSiP, Warszawa
1991.
Program nauczania geografii w gimnazjum Moje miejsce w przestrzeni
geograficznej, nr w wykazie DKW-4014-167/99, SOP Toru.
Kruszewski K. (red), Sztuka nauczania Czynnoci nauczyciela,
PWN, Warszawa 1991.
Liciska D., O rdach wiedzy geograficznej, SOP, Toru 1999.
58

 Liciska D., Orientowanie si w przestrzeni geograficznej, SOP,

Toru 2000.
Program nauczania geografii Interakcja przyroda czowiek
gospodarka, nr DKOS-4015-78/02
Podrczniki i zeszyty zada do gimnazjum i szk ponadgimnazjalnych, SOP, Toru 20042007.
Rocznik Statystyczny 2006, GUS Warszawa.
Szmigel M. K. (red.), Geografia egzamin dojrzaoci, Wojewdzka
Komisja Egzaminw Szkolnych przy Kuratorze Owiaty w Krakowie,
Krakw 1997.

MATERIAY METODYCZNE
STOWARZYSZENIA OWIATOWCW POLSKICH
Liceum oglnoksztacce, liceum profilowane, technikum
1. Brokos J., Mapa rdem informacji geograficznej. Astronomiczne podstawy
geografii. Wskazwki metodyczne do wicze z geografii, SOP, Toru 2007.
2. Ciszewska H., O edukacji dla rynku pracy, rola edukacji geograficznej
i podstaw przedsibiorczoci w rozpoznawaniu rynku pracy, SOP, Toru
2003.
3. Ciszewska H., Przystarz A., Ksztacenie umiejtnoci geograficznych
w oparciu o zeszyt zada System przyrodniczy ziemi, SOP, Toru 2003.
4. Czaiska Z., Zawodna W., Zadania obliczeniowe w geografii, SOP, Toru
2007.
5. Diagnoza osigni szkolnych ucznia z geografii przed egzaminem
maturalnym, pod red. Wnuk G., SOP, Toru 2004.
6. Domrat D., Przystarz A., Test diagnozujcy osignicia szkolne ucznia
z geografii na wejciu do szkoy ponadgimnazjalnej, SOP, Toru 2004.
7. Grabowska B., Oleszczuk Cz., Ksztacenie umiejtnoci geograficznych
w oparciu o zeszyt zada Czowiek gospodarzem przestrzeni geograficznej,
SOP, Toru 2004.
8. Kowalik W., Zastrona E., Wynikowy plan dydaktyczny System
przyrodniczy Ziemi, SOP, Toru 2003.
9. Krynicka-Tarnacka T., ABC dydaktyki geografii poradnik dla studentw i nauczycieli geografii rozpoczynajcych prac w szkole, SOP, Toru
2008.

59

10. Krynicka-Tarnacka T., Edukacja regionalna w geografii metody i techniki nauczania; Budzynowska O., Euroregiony i zwizki bliniacze w polityce regionalnej, SOP, Toru 2007.
11. Krynicka-Tarnacka T., Wnuk G., Zikowska G., Wynikowy plan
dydaktyczny. Geografia. Cz 1, wiat i Polska rodowisko przyrodnicze.
Cz 2 wiat i Polska system spoeczno-gospodarczy. Zakres rozszerzony
z uwzgldnieniem zakresu podstawowego, SOP, Toru 2007.
12. Przystarz A., Ksztacenie umiejtnoci geograficznych w oparciu o zeszyt
zada wiat i Polska rodowisko przyrodnicze, cz. 1, SOP, Toru 2004.
13. Przystarz A., Wnuk G., Ksztacenie umiejtnoci geograficznych
w oparciu o zeszyt zada wiat i Polska system spoeczno-gospodarczy,
cz. 2, SOP, Toru 2005.
14. Stpie J., Wnuk G., Ksztacenie umiejtnoci geograficznych w oparciu
o zeszyt zada wiat w fazie przemian, SOP, Toru 2007.
15. Wnuk G., Podstawy wiedzy geograficznej absolwenta gimnazjum, SOP,
Toru 2005.
16. Wnuk G., Wojtkowicz Z., Wynikowy plan dydaktyczny Czowiek
gospodarzem przestrzeni geograficznej, SOP, Toru 2004.
17. Wnuk G., Zimoczyk A., Wynikowy plan dydaktyczny wiat w fazie
przemian, SOP, Toru 2004.
18. Wojtanowicz P., Aktywizujce metody nauczania uczenia si, SOP,
Toru 2006.
19. Wojtkowicz Z., Planowanie kierunkowe procesu ksztacenia geograficznego w szkole podstawowej, gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej, SOP,
Toru 2006.
20. Wojtkowicz Z., Przedmiotowy system oceniania z geografii w szkole
ponadgimnazjalnej, SOP, Toru 2003.
21. Wojtkowicz Z., Test wielokrotnego wyboru: Procesy przeksztacania sieci
osadniczej. Funkcjonalne i przestrzenne powizania oraz wzajemne zalenoci w systemie czowiek przyroda gospodarka, SOP, Toru 2004.
22. Wojtkowicz Z., Test wielokrotnego wyboru: Przyczyny i skutki nierwnomiernego rozmieszczenia ludnoci na Ziemi. Problemy demograficzne
spoeczestw. Wspczesne migracje ludnoci, SOP, Toru 2005.
23. Wojtkowicz Z., Wskaniki, mierniki i inne terminy w zadaniach geograficznych, SOP, Toru 2007.
24. Wykorzystanie rde informacji w integrowaniu wiedzy przyrodniczej
w szkole ponadgimnazjalnej, pod red. Wnuk G., SOP, Toru 2004.
25. Zikowska G., Treci nauczania rolnictwa w edukacji geograficznej od
szkoy podstawowej do zakresu rozszerzonego w liceum oglnoksztaccym,
SOP, Toru 2004.

60