Mzg wspczesnego czowieka w liczbach

Masa: niemowl - 350 gramw, ok. 12% cakowitej wagi ciaa.

Dorosy- mczyzna 1375 gramw (od 1.0-2.5 kg), kobieta- rednio 150 gramw mniej
Mzg Einsteina mia 1230 gramw.
Masa mzgu to ok. 2% cakowitej masy ciaa.
Objto to ok. 1.4 litra
Zuycie energii: ok. 20% cakowitego zuycia tlenu i 25% zuycia glukozy
Liczba neuronw: ok. 40 mld neuronw

Ewolucja ludzkiego mzgu

Budowa mzgu czowieka odzwierciedla histori ewolucji. Jego pocztki

sigaj rodowiska wodnego, gdy u ryb powstaa cewa prowadzca nerwy z
odlegych okolic ciaa do centralnego punktu sterowania. Pocztkowo byo
to zgrubienie u szczytu rdzenia krgowego, potem za nastpio
przeksztacanie nerww w wyspecjalizowane moduy. Cz z nich nabya
wraliwo na obce czsteczki i przeksztacia si w obszar zwany dzisiaj
polem wchowym. Inne stay si wraliwe na wiato i day pocztek
oczom. Oczy byy poczone z grudkami neuronw zawiadujcymi ruchami
- pniejszym mdkiem. cznie dao to pocztek mzgowi gadw

dziaajcemu w sposb mechaniczny i podwiadomy. Jego podstawowe

elementy nie ulegy zmianie i nadal stanowi najniszy z trjstopniowego
systemu, ktry si od tego czasu wyksztaci. Ponad tymi elementami
rozwiny si kolejne moduy: wzgrze, umoliwiajce jednoczesne
korzystanie ze wzroku, wchu i suchu, jdra migdaowate i hipokamp,
stanowice pierwotny ukad pamici, oraz podwzgrze, pozwalajce
ustrojowi na reagowanie na wiksz ilo bodcw. Teraz mamy ju do
czynienia z mzgiem ssakw, zwanym te ukadem limbicznym. Tu
powstaj emocje, ktre jednak nie s odczuwane, gdy nie istnieje jeszcze
wiadomo. W trakcie ewolucji ssakw moduy zmysowe wytworzyy
cienk warstw komrek, ktrych ksztat pozwala na zbudowanie wielu
pocze neuralnych bez znaczniejszego powikszania samej komrki. Z
warstwy tej powstaa kora mzgowa, ktra staa si siedliskiem
wiadomoci. U ssakw, ktre miay si przeksztaci w istoty ludzkie,
wci rozrastajca si kora zepchna mdek do pozycji, ktr zajmuje
on obecnie. Australopitecus africanus dysponowa ju przed 300
milionami lat o ksztacie podobnym do ksztatu mzgu czowieka
wspczesnego, lecz o wielkoci stanowicej 1/3 obecnego. Ptora miliona
lat temu mzg hominidw uleg gwatownemu powikszeniu. By to proces
tak nagy, e koci czaszki poszerzyy si, tworzc wysokie, paskie czoo i
wysklepion gow, ktra odrnia nas od innych naczelnych. Okolice,
ktre

powikszyy

si

najbardziej,

byy

zwizane

myleniem,

planowaniem, organizacj i komunikacj. Z pewnoci rozwj jzyka by

jedn z gwnych przyczyn przemiany hominidw w czowieka. Obciao
to bowiem mylenie i konieczny sta si przyrost tkanki mzgu. W zwizku
z tym o prawie 40% powikszyy si paty czoowe, tworzc due obszary
istoty szarej: kor now (neopalialn). Rozrost ten odbywa si szczeglnie
szybko w odcinku przednim uksztatoway si czci mzgu zwane obecnie
patami przedczoowymi. Wystaj one poza przedni obrys mzgu, a ich

rozwj spowodowa wysunicie w przd czoa i przedniego sklepienia

czaszki, do ksztatu, jaki ma ona obecnie.

Linia czowiekowatych, inaczej hominidw, oddzielia si od linii map

czekoksztatnych przypuszczalnie 4-5 milionw lat temu. Na podstawie
dowodw kopalnych mona nakreli oglne kierunki ewolucji czowieka, brak
jest jednak dowodw, by wycign ostateczne wnioski. Jest zbyt mao
kopalnych szcztkw pierwotnych hominidw a to, czym dysponuj naukowcy,
to pojedyncze koci. Co wicej, niemoliwe jest okrelenie wielu aspektw
biologii, wygldu, zachowania si pierwszych czowiekowatych na podstawie
kopalnych szcztkw. Wszelako s dowody na to, e u pierwszych
czowiekowatych pionizacja ciaa, czyli dwunono wyprzedzia w rozwoju
powikszenie si mzgu. Zmiany ewolucyjne, poczwszy od najdawniejszych
czowiekowatych do wspczesnego czowieka, przejawiaj si w pewnych
waciwociach szkieletu i czaszki. W porwnaniu ze szkieletem map
czekoksztatnych

szkielet

czowieka

ujawnia

wyrane

rnice,

ktre

odzwierciedlaj nasz zdolno do przyjcia wyprostowanej postawy i

poruszania si na dwch nogach. Te rnice s te obrazem zmian
siedliskowych pierwszych hominidw, ktre przeszy od nadrzewnego trybu
ycia w puszczach do spdzania co najmniej czci czasu na ziemi. Rnice
budowy szkieletu dotycz krzywizny krgosupa, umoliwiajcej lepsz rwnowag ciaa. Otwr czaszki, przez ktry przechodzi rdze przeduony, zwany
otworem wielkim znajduje si u map czekoksztatnych z tyu czaszki. U
czowieka natomiast otwr wielki mieci si w rodku podstawy czaszki, co
pozwala na uoenie gowy odpowiednio do postawy wyprostowanej. Wyduenie si ng w stosunku do rk i przesunicie palucha w ten sposb, e staje si
on rwnolegy do pozostaych palcw stopy, jest nastpnym przejawem
przystosowania si pierwszych hominidw do dwunonoci. Innym wanym
kierunkiem ewolucji czowieka byo powikszenie si rozmiarw mzgu w

stosunku do wielkoci ciaa Ponadto nie wystpuj w czaszce czowieka

charakterystyczne dla map czekoksztatnych wydatne way kostne, wznoszce
si nad oczodoami, zwane waami nadoczodoowymi. Twarz czowieka jest
bardziej spaszczona ni twarz map czekoksztatnych, inne s te jego szczki.

Pierwsze czowiekowate nale do rodzaju Austrolopithecus

Ewolucja czowiekowatych rozpocza si w Afryce. Pierwsze hominidy
nale do rodzaju Austrolopithecus, czyli ,, poudniowych mapoludw,
ktre pojawiy si ok. 3.8 miliona lat temu. Najstarsze hominidy s
zaliczone do gatunku A. afarensis. Odciski stp oraz stp oraz miednica, nogi
i koci stp wskazuj, e rozwj postawy pionowej i dwunono wystpiy we
wczesnym okresie ewolucji czowieka. A. afarensis by niewielkim hominidem,
ok. 1 m wysokoci. Jego twarz bya skierowana w przd, a czaszka, podobna do
czaszki map czekoksztatnych, krya may mzg. Wprawdzie jego mzg by
duy w stosunku do wielkoci ciaa, lecz w porwnaniu z mzgiem czowieka
by niewielki. Pojemno mzgoczaszki A. afarensis wynosia 450-500 cm3,
podczas gdy pojemno mzgoczaszki czowieka wspczesnego wynosi 1400
cm3. Nie jest wykluczone, e A. afarensis i inne australopiteki nie umiay
mwi, nie wytwarzay narzdzi i nie umiay korzysta z ognia .
Wielu uczonych przypuszcza, e A. afarensis by przodkiem bardziej
rozwinitego australopiteka A. africanus, ktry pojawi si okoo 3 mln lat temu.
Pierwsze szcztki A. africanus odkryto w Afryce Poudniowej w 1924 r. i od
tego momentu znaleziono wiele innych. Ten nieduy hominidy porusza si w
pozycji wyprostowanej i mia rce oraz zby bardzo podobne do ludzkich. Na
podstawie cech uzbienia mona sdzi, e A. africanus ywi si zarwno
rolinami, jak i zwierztami. Podobnie jak A. afarensis mia may mzg, okoo
500 cm3.
Homo habilis to najstarszy gatunek z rodzaju Homo

Pierwszym hominidem, ktry odznacza si tyloma cechami ludzkimi, e mona

byo go zaliczy do tego samego rodzaju co wsp6czesnego czowieka, by
Homo habilis (czowiek zdolny). Jego m6zgoczaszka, majca 650 cm ', bya
bardziej pojemna ni mzgoczaszka australopitekw. w pierwszy czowiek
pojawi si okoo 1,9 mln lat temu! i przetrwa jako gatunek ponad p6 miliona
lat. Szcztki H. habilis odkryto w licznych miejscach Afryki, gdzie znaleziono
te pierwsze prymitywne narzdzia kamienne, o ciosanych brzegach, suce do
krajania i skrobania.

H. habilis jest pierwsz istot, ktra je wytwarzaa z

rozmysem ( patrz te ,,Zwr uwag).

Zwr uwag !!!
Jeden z ustalonych pogldw w paleoantropologii (nauka o pradziejach czowieka) zasadza
si na tym, e zdolno wytwarzania narzdzi jest wycznie cech ludzk. Co wicej, wiele
autorytetw naukowych uczynio z tej cechy podstaw zaliczania pierwszych czowiekowatych
do rodzaju Homo. Wprawdzie zauwaono, e szympansy i inne naczelne mog niekiedy
wykorzystywa jako narzdzia pewne przedmioty pochodzce z ich rodowiska, lecz czas, w
ktrym wiadomy wysiek zmierzajcy do wytwarzania narzdzi sta si cech wrodzon,
mona uwaa za pocztek kultury czowieka. S dwa powody wspierajce pogld, e tylko
czowiek moe wytwarza narzdzia. Po pierwsze, wysoko rozwinity mzg czowieka
obdarza go umiejtnociami analitycznymi do projektowania i wykonywania narzdzi. Po
drugie, pewne waciwoci ludzkiej rki umoliwiaj precyzyjne ujcie przedmiotu w procesie
wytwarzania narzdzi.
Moemy zastanowi si ponownie nad tym, co zadecydowao o specyficznej dziaalnoci
czowieka na pocztku jego istnienia. Odkryte w 1988 r. w jednej z jaski Afryki Poudniowej
szcztki kilku koci rki stay si przedmiotem bada Randalia Susmana. Ju wczeniej w tej
jaskini znaleziono fragmenty czaszki Australopithecus robustus, wczesnego hominida
nalecego do wymarej linii, innej ni linia prowadzca do powstania czowieka.
Wprawdzie A. robustus pod wzgldem wygldu zewntrznego i wielkoci mzgu przypomina
map czekoksztatn, lecz koci jego rki wykazyway wyrane podobiestwo do koci rki
wspczesnego czowieka. Na tej podstawie mona przypuszcza, e A. robustus by manualnie sprawny, co umoliwio mu wykonywanie kamiennych narzdzi. Dodatkowe dowody,
znalezione na dnie jaskini w postaci wytworw z koci i kamienia, mogy by traktowane jako

narzdzia do wykopywania i cicia rolin, jako e A. robustus by wegetarianinem. Susman

doszed do wniosku, e A. robustus mg uywa narzdzi, a przyczyn jego wymarcia nie
bya zapewne jego nieumiejtno posugiwania si narzdziami. Ponadto uwaa on, e
pomylny rozwj rodzaju Homo w pierwszym okresie jego istnienia nie musia by
uwarunkowany jego zdolnoci do wytwarzania narzdzi.
Nie wszyscy uczeni zajmujcy si ewolucj czowieka zgadzaj si z wnioskami Sukmana.

Homo Erectus
Homo Erectus rozwija si w Afryce, a nastpnie zawdrowa do Europy i Azji.
Homo Erectus by dwunony, pionizowany i wyszy ni H. habilis. Mia te
wikszy mzg, ktry podczas jego istnienia stopniowo si powiksza, o czym
wiadczy wielko mzgoczaszki, ktra osigna pojemno od 850 cm3 do
1000-1200 cm3. Wzrost sprawnoci umysowej towarzyszcej powikszaniu si
rozmiarw mzgu umoliwi tym pierwszym ludziom wytwarzanie bardziej
zoonych narzdzi kamiennych, takich, jak siekiery. Uwaa si, e poziom
inteligencji H. erectus umoliwi mu przeycie na obszarach o zimnym
klimacie.
Homo sapiens
Homo sapiens pojawi si przypuszczalnie okoo 200 000 lat temu. Jego mzg
rozwija si w dalszym cigu, co znalazo odbicie w pojemnoci jego
mzgoczaszki od 850 cm3 u najstarszych osobnikw do 1400 cm3 u osobnikw
wspczesnych.
Neandertalczyk pojawi si w Eurazji
Jednym z najwczeniejszych przedstawicieli H. sapiens by zamieszkujcy
rozlege przestrzenie Eurazji neandertalczyk, odkryty po raz pierwszy w dolinie
rzeki Neander, w Niemczech. Ten pierwotny czowiek odznacza si krp
budow ciaa. Mia mzgoczaszk o pojemnoci nieco wikszej ni u
wspczesnego H. sapiens, twarz nieznacznie wysunit ku przodowi, z

duymi waami nadoczoowymi i cofnitym podbrdkiem.

Narzdzia neandertalczyka, cznie z ostro zakoczon dzid, byy bardziej
wyrafinowane ni narzdzia H. Erectus. Badania nad miejscami, ktre
zamieszkiwa neandertalczyk, pozwalaj przypuszcza, e polowa na due
zwierzta. Na podstawie znalezionych szkieletw osobnikw, ktrzy doyli pnego wieku lub mieli zaleczone zamania koci, mona sdzi, e
neandertalczyk opiekowa si starymi i chorymi ludmi, co wiadczy o
rozwinitych zachowaniach spoecznych. Odprawia niewtpliwie obrzdy,
prawdopodobnie o charakterze religijnym i grzeba swych zmarych. Znalezione
w grobach kwiaty, bro i pokarm daj do mylenia, e nie obca mu bya idea
ycia pozagrobowego.
Wyginicie neandertalczyka stanowi zagadk. Z neandczytalczykiem wspyy
inne grupy H. sapiens, o bardzie wspczesnych cechach. Nie jest wykluczone,
e oba gatunki kojarzyy si z sob, co doprowadzio do stopniowego zacierania
cech populacji neandertalczyka. Mg by on rwnie wyparty ze rodowiska
przez wspomnian populacj lub nawet cakowicie przez ni wyniszczony. Jest
te moliwe, e neandertalczyk nie mg si przystosowa do zmian
klimatycznych.
Wspczesny H. sapiens pojawi si prawdopodobnie w Afryce i stosunkowo
niedawno wywdrowa do Eurazji.
Czaszki pierwotnego H. sapiens nie miay cikich waw nadoczodoowych i
odznaczay si wyranie zarysowanym podbrdkiem. Ich bro i narzdzia byy
bardziej zoone i nie tylko kamienne, lecz rwnie zrobione z koci, w tym
soniowej, i z drewna. Wyrabiali bardzo ostre narzdzia kamienne (do cicia) .
Czowiek z Cro-Magnon uprawia sztuk, tak jak malarstwo jaskiniowe, ryty i
rzeb, prawdopodobnie w celach rytualnych. Istnienie rnorodnych narzdzi,
o pewnym stopniu zoonoci, a take dzie sztuki przemawia za tym, e mg
on posugiwa si jzykiem, ktry wykorzystywa do przekazywania swych
dowiadcze modszym pokoleniom.

Czowiek podlega ewolucji kulturowej

Pod wzgldem genetycznym czowiek nie rni si bardzo od innych
naczelnych. Dzielimy wikszo genw z szympansem i gorylem. Szacuje si, e
wsplny materia genetyczny czowieka wspczesnego i szympansa wynosi
99%. Oddzielenie si istoty ludzkiej od innych czekoksztatnych nastpio 6
milionw lat temu, co z ewolucyjnego punktu widzenia bardzo krtki okres.
Nie by on

na tyle dugi, by w drodze normalnych procesw ewolucji

biologicznej opierajcych si na zmiennoci genetycznej i doborze naturalnym,

moga powsta oddzielnie kada ze zdolno poznawczych, umoliwiajcych
wspczesnemu czowiekowi tworzenie i podtrzymywanie zoonego przemysu
i technologii narzdziowych, wyszych form komunikacji i reprezentacji
symbolicznej oraz zaawansowanego system instytucji i organizacji spoecznych,
Zagadka staje si jeszcze bardziej tajemnicza, gdy wemiemy pod uwag
wyniki ostatnich bada paleoantropologicznych, z ktrych wynika, e:
a) poza okresem ostatnich 2 milionw lat przeszo czowieka wspczesnego
nie wskazuje na to, e mia on jakiekolwiek zdolnoci poznawcze poza typowym
dla wszystkich czekoksztatnych;
b) pierwsze wyrane oznaki zdolnoci poznawczych specyficznych dla naszego
gatunku mona zauway dopiero w danych pochodzcych z okresu prawie
wier miliona lat temu, czyli wtedy, gdy wyoni si wspczesny Homo
sapiens (Foley i Lahr, 1997; Klein, 1989; Stringer i McKie, 1996),
Rozwizanie tej zagadki moe by tylko jedno. Znany jest bowiem tylko jeden
mechanizm biologiczny, ktry mg spowodowa tak znaczne zmiany w
zachowaniu i poznaniu w tak krtkim czasie - niezalenie, czy uwaa si, e
zaszy one w cigu szeciu, dwch, czy wier miliona lat. w mechanizm to
przekaz spoeczny czy kulturowy, ktry zachodzi na skali czasu o wiele rzdw
wielkoci szybszej ni skala czasu ewolucji biologicznej. Mwic oglnie,
proces

transmisji

kulturowej

jest

miar

powszechnym

procesem

ewolucyjnym, ktry pozwala indywidualnym organizmom zaoszczdzi wiele

czasu i wysiku, nie mwic ju o ryzyku, dziki wykorzystaniu istniejcej
wiedzy i zdolnoci czonkw wasnego gatunku. Do procesw transmisji
kulturowej naley zaliczy takie zjawiska, jak naladowanie przez mode ptaki
piewu typowego dla gatunku; jedzenie przez mode szczury tylko tego, co jedz
ich

matki;

lokalizowanie

poywienia

przez

mrwki

dziki

ladom

feromonowym pozostawionym przez innych czonkw ich gatunku; uczenie si

przez

mode

szympansy

praktyk

zwizanych

uyciem

narzdzi

zaobserwowanych u dorosych osobnikw w ich otoczeniu, czy te przyswajanie

przez dzieci konwencji jzykowych innych czonkw wasnej grupy spoecznej
(Mundinger, 1980; Heyes i Galef, 1996). Jednak, mimo faktu, e wszystkie te
procesy mona nazwa transmisj kulturow, konkretne zachowania i
mechanizmy poznawcze zaangaowane w poszczeglnych przypadkach mog
by wielorakie i bardzo od siebie rne. Mona tu zaobserwowa zarwno
rodzicw wywoujcych ustalone wzorce zachowa u swego potomstwa, jak i
przekazywanie umiejtnoci w procesie uczenia si przez naladowanie i
instrukcj, co wskazuje na to, e by moe istnieje wiele rnych rodzajw
procesw

transmisji

kulturowej

(Tomasello,

1990,

1994).

Jedna

dopuszcza1nych hipotez gosi zatem, e zadziwiajcy wachlarz zdolnoci

poznawczych i wytworw, jakimi moe pochwali si czowiek wspczesny,
jest wynikiem jakiego specyficznego dla tego gatunku sposobu czy sposobw
transmisji kulturowej.
Dowody na to, e ludzie maj rzeczywicie wyjtkowe dla swego gatunku
sposoby transmisji kulturowej, s przytaczajce. Najwaniejszym spord nich
jest fakt, e tradycje kulturowe i wytwory czowieka akumuluj modyfikacje w
czasie w sposb, jakiego nie znajdziemy u adnego innego gatunku zwierzt.
Proces ten nazywa si kumulatywn ewolucj kulturow. Waciwie aden ze
zoonych wytworw czowieka ani adna praktyka spoeczna - cznie z
przemysem

narzdziowym,

komunikacj

symboliczn

instytucjami

spoecznymi - nie zostay stworzone przez pojedynczego czowieka, czy grup

ludzi, nagle i raz na zawsze. Poszczeglne jednostki lub grupy tworzyy raczej
prymitywn wersj danego przedmiotu lub praktyki, a nastpnie pniejsi
uytkownicy modyfikowali je lub "ulepszali". Przez wiele generacji taki wytwr
mg funkcjonowa w stanie niezmienionym, a w pewnym momencie znw
jaka jednostka czy grupa czynia nastpn modyfikacj, przejmowan przez
innych, i tak dalej. Ten historyczny proces nazywano czasem "efektem zapadki"
(Tomasello, Kruger i Ratner, 1993). Proces kumulatywnej ewolucji kulturowej
opiera si nie tylko na inwencji twrczej, ale - w nie mniejszym stopniu - na
wiernym przekazie spoecznym, ktry funkcjonuje jak "zapadka", nie
pozwalajc cofn si do poprzednich stadiw. W ten sposb nowo powstay
czy zmodyfikowany wytwr lub praktyka kulturowa zachowuj osignit
form, przynajmniej w przyblieniu, dopki nie zdarzy si kolejna modyfikacja
czy ulepszenie .
Zatem najwaniejsz rzecz jest, e ludzie potrafi poczy swe zasoby
poznawcze w sposb, jaki nie istnieje u innych gatunkw zwierzt. W zwizku
z tym Tomasello, Kruger i Ratner (1993) zaproponowali odrnienie kulturowych form uczenia si u ludzi od bardziej powszechnych form uczenia si
spoecznego, identyfikujc trzy podstawowe typy:
uczenie si przez naladowanie;
uczenie si dziki instrukcji;
uczenie si kolaboratywne.
Te trzy typy uczenia si kulturowego moliwe s dziki jednej bardzo
wyjtkowej zdolnoci z zakresu poznania spoecznego, mianowicie zdolnoci
jednostki do rozumienia innych czonkw wasnego gatunku jako istot takich
jak ona, majcych takie samo ycie wewntrzne (intencjonalne i umysowe). Z
kolei taka forma rozumienia umoliwia jednostce postawienie si na miejscu
innego osobnika, a co za tym idzie, uczenie si nie tylko o d innych, ale take

przez innych. Jest te niezbdn podstaw ludzkiego uczenia si kulturowego,

gdy wytwory kulturowe i praktyki spoeczne, ktrych najlepszym przykadem
s narzdzia i systemy jzykowe - zawsze odnosz si do czego innego,
zewntrznego wobec nich samych. Narzdzia wskazuj zadania, dla ktrych
rozwizania zostay zaprojektowane, natomiast symbole jzykowe wskazuj
sytuacje komunikacyjne, ktre maj reprezentowa. Dlatego te, aby nauczy
si konwencjonalnego uycia narzdzia lub jzyka w spoeczestwie, dziecko
musi zrozumie, dlaczego, do zrealizowania jakiego zewntrznego celu, kto
uywa danego narzdzia czy symbolu. Inaczej mwic, musi zrozumie
intencjonalne znaczenie uycia narzdzia lub praktyki symbolicznej czyli to, do
czego su, jak "my", uytkownicy narzdzia czy symbolu, z niego
korzystamy.
Procesy uczenia si kulturowego s szczeglnie istotnymi formami uczenia si
spoecznego. Te szczeglne waciwoci wynikaj bezporednio z faktu, e
czowiek, uczc si przez czy za porednictwem innego czowieka, utosamia
si z t osob i jej stanami intencjonalnymi, a czasem umysowymi. Mimo e
niektre obserwacje zdaj si sugerowa, e pewne gatunki naczelnych, poza
ludmi, w pewnych sytuacjach zdolne s do rozumienia innych jako istot
intencjonalnych i do uczenia si od nich w sposb przypominajcy ludzkie
formy

uczenia

si

kulturowego,

przytaczajca

wikszo

dowodw

empirycznych wskazuje na to, e tylko istoty ludzkie rozumiej czonkw

swego gatunku jako podobne im istoty intencjonalne, a zatem tylko istoty
ludzkie zdolne s do uczenia si kulturowego (Tomasello, 1996b, 1998;
Tomasello i Call, 1997; zob. rozdzia 2). Warto w tym miejscu zauway, e w
ludzkiej ontogenezie wystpuje bardzo specyficzny syndrom, majcy podstawy
biologiczne, mianowicie autyzm, ktry w ciszych przypadkach przejawia si
wanie w tym, e jednostka nie potrafi zrozumie innych jako istot
intencjonalnych i obdarzonych umysem, jak ona sama, i nie jest zdolna do
charakterystycznego dla naszego gatunku uczenia si kulturowego (Hobson,

1993; Baron-Cohen, 1993; Sigman i Capps, 1997; Carpenter i Tomasello, 2000).

Zatem pena sekwencja postulowanych tu zdarze ewolucyjnych wyglda nastpujco: u istot
ludzkich pojawia si w procesie ewolucji nowa forma poznania spoecznego, dziki ktrej
powstay nowe formy uczenia si kulturowego, ktre z kolei umoliwiy nowe procesy
socjogenezy i kumulatywnej ewolucji kulturowej. Scenariusz taki rozwizuje przedstawiony
powyej problem czasu, gdy zakada zajcie tylko jednej biologicznej zmiany przystosowawczej, ktra moga zdarzy si w dowolnym momencie ewolucji czowieka, nawet cakiem
niedawno. Proces kulturowy, jaki zosta uruchomiony dziki temu przystosowaniu, nie
stworzy nowych zdolnoci poznawczych z niczego, lecz raczej korzysta z istniejcych,
indywidualnych zdolnoci poznawczych, powszechnych wrd wikszoci naczelnych,
odpowiadajcych za poznanie przestrzeni, obiektw, narzdzi, wielkoci, kategorii, relacji
spoecznych, komunikacj i uczenie si spoeczne. w proces kulturowy przeksztaci
nastpnie indywidualne zdolnoci poznawcze w nowe zdolnoci, majce wymiar spoecznokolektywny. Transformacje te zachodziy nie w czasie ewolucyjnym, lecz w czasie
historycznym, w ktrym w okresie kilku tysicy lat moe zdarzy si bardzo wiele.
Komulatywna

ewolucja

kulturowa

stanowi

zatem

wyjanienie

wielu

najbardziej

spektakularnych osigni poznawczych czowieka.

Ewolucja ludzkiego mzgu nie ustaje ( materiay dodatkowe)

Za milion lat - jeli nasz gatunek przetrwa - bdzie mia mzg o innej budowie
ni obecnie. Okazuje si, e nasz mzg cigle ewoluuje. Wniosek ten wypywa z
analizy dwch genw odpowiedzialnych za rozmiary i zoono mzgu - pisz
autorzy

bada

na

amach

najnowszego

"Science".

Naukowcy pod kierunkiem Bruce'a T. Lahna z Instytutu Medycznego Howarda

Hughesa analizowali dwa geny, ktre maj wpyw na rozmiar mzgu. By to gen
mikrocefaliny i gen nazywany w skrcie ASPM. Jeli z powodu mutacji, ktry
z tych genw stanie si nieaktywny, to rezultatem jest niedorozwj mzgu i tzw.
maogowie (mikrocefalia). Jak wynika z wczeniejszych bada prowadzonych
na ludziach i innych naczelnych, w toku ewolucji linii czowiekowatych
(hominidw) w obu genach zachodziy wyrane zmiany, ktre byy

faworyzowane przez ewolucj i podlegay silnej selekcji naturalnej. Oznacza to,

e zmiany te musiay nadawa hominidom jakie korzystne cechy Np. lepsze
zdolnoci

umysowe.

Idc tym tropem Lahn i jego wsppracownicy zaczli sprawdza, czy podobna
selekcja zmian w jednym i drugim genie zachodzi u wspczesnych ludzi z
rnych populacji. Gdyby tak byo, to niektre z wariantw danego genu
powinny

pojawia

si

czciej

danej

populacji.

Najpierw przeanalizowano sekwencj genu mikrocefaliny i genu ASPM u 90

osb o rnej przynalenoci etnicznej. Okazao si, e niektre blisko
spokrewnione warianty genu wystpoway znacznie czciej w pewnych
populacjach,

ni

mona

by

oczekiwa

na

postawie

rachunku

prawdopodobiestwa. Tak czsto wystpujc grup wariantw nazwano

haplogrup D. Haplogrupa D genu ASPM wystpowaa czciej m.in. wrd
mieszkacw Pwyspu Iberyjskiego, Rosjan, Baskw, Azjatw z poudnia i
rodkowego wschodu oraz Afrykaczykw z pnocy, a rzadziej - wrd Indian,
Azjatw ze wschodu i mieszkacw Afryki subsaharyjskiej. Haplogrupa D
mikrocefaliny bya

czciej

spotykana

populacjach

spoza

Afryki.

Wyniki te potwierdzono pniej w badaniach na grupie 1 tys. osb. Dalsze

analizy wykazay, e halpogrupa D genu mikrocefaliny pojawia si okoo 37
tys. lat temu, co zbiega si w czasie z pocztkowym rozwojem kultury
wspczesnych

ludzi.

W przypadku genu ASPM Haplogrupa D pojawia si okoo 5 tys. 800 lat temu,
w czasie, ktry pokrywa si z rozpowszechnieniem rolnictwa, zakadaniem
miast i pierwszymi ladami rozwoju pimiennictwa. Na razie nie wiadomo
jednak, czy zwizek midzy ewolucj dwch genw i ewolucj kulturow ludzi
mona uzna za przyczynowo- skutkowy, czy przypisa ich wspdziaaniu.
Jak podkrelaj badacze, najnowsze rezultaty nie oznaczaj wcale, e jedna
grupa etniczna znajduje si wyej na szczeblu ewolucji ni druga. Rozpatrujc
ewolucj tych dwch genw moemy mwi jedynie o jej rednim

wypadkowym efekcie. Jednak w danej populacji stale musimy rozpatrywa

kadego

ludzi

osobna,

jako

jednostk.

To, e kto posiada gen odpowiedzialny za wyszy wzrost, wcale nie znaczy, e
bdzie wysoki, bo wzrost to efekt wspdziaania wielu genw z czynnikami
rodowiska, tumaczy Lahn. Podobnie jest z wielkoci i rozwojem mzgu istnieje

wiele

innych

genw,

ktre

odpowiadaj

za

te

cechy.

Odkrycie to oznacza natomiast, e ludzki mzg - najwaniejszy organ

odrniajcy nas od innych naczelnych - stale ewoluuje i bdzie ewoluowa pod
wpywem naturalnej selekcji. Fakt, e proces ten wykryto w zwizku z dwoma
genami, potwierdza, e nie jest to jedynie przypadek, zaznaczaj badacze.
Teraz zesp Lahna ma zamiar precyzyjnie okreli, jakie zmiany w obydwu
genach s obecnie przedmiotem naturalnej selekcji oraz poszukiwa innych
genw zwizanych z rozwojem mzgu, ktre podlegay podobnym zmianom w
toku ewolucji czowieka. Badacze chc te dokadnie pozna funkcj genu
mikrocefaliny i ASPM oraz sprawdzi, w jaki sposb niewielkie zmiany w ich
sekwencji wpywaj na ich funkcje.
rdo: Onet.pl http://www.psychologia.net.pl/serwis.php?level=2,133