CZ 3.

KONSUMPCJA PRASY W WERSJI CYFFROWEJ

73

8. OPIS PREFERNECJI CZYTELNICZYCH Z UWZGLDNIENIEM ELEKTRONICZNCH PLATFORM

DOSTPU DO TRECI
Cho czytelnictwo prasy w wersji cyfrowej wynosi obecnie 3%, to nadreprezentacja prby dla
tej grupy czytelnikw pozwala na analiz preferencji co do rodzaju platformy cyfrowej, na
jakiej treci te s dostpne.

W cigu ostatniego miesica gazety codzienne w wersji cyfrowej byy czytane przez 1,2%.

Zdecydowana wikszo tych osb uzyskaa dostp do dziennikw w formie e-wydania,

bdcego cyfrowym odpowiednikiem wersji papierowej. Wersja dziennikw w postaci

aplikacji na urzdzenia mobilne zostaa wskazana przez mniej ni 38% czytelnikw. Naley

uzna, e rzadsze korzystanie z wyda na urzdzenia mobilne, wynika z faktu, e urzdzenia te

nie s wci powszechnie dostpne i przede wszystkim e nie s dostpne wydania wielu
tytuw w postaci aplikacji.

Wykres 22. Wykorzystywane platformy dostpu do cyfrowych gazet codziennych

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: respondenci czytajcy gazety codzienne
w wersji cyfrowej w cigu ostatniego miesica; N=95

Wersje cyfrowe tygodnikw opinii byy czytane w cigu ostatniego miesica przez 1%

i podobnie jak w przypadku dziennikw wikszo ich czytelnikw miaa dostp do treci
w formie e-wyda (57,4%). Cz czytelnikw przyznaa, e czytaa tygodniki opinii w postaci
aplikacji na urzdzenia mobilne (29,4%).

74

Wykres 23. Wykorzystywane platformy dostpu do cyfrowych tygodnikw opinii

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: respondenci czytajcy tygodniki opinii
w wersji cyfrowej w cigu ostatniego miesica; N=68

Czasopisma kobiece, czytane przez 0,8% w wersji cyfrowej byy podobnie jak inne rodzaje
prasy konsumowane gwnie w postaci e-wyda. Warto zwrci uwag, e odsetek

czytajcych pras kobiec w wersji cyfrowej jest mniejszy ni w przypadku innych segmentw
prasowych.

Wykres 24. Wykorzystywane platformy dostpu do cyfrowych czasopism kobiecych

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: respondenci czytajcy czasopisma
kobiece w wersji cyfrowej w cigu ostatniego miesica; N=49

Czasopisma tematyczne byy czytane w wersji cyfrowej przez 1,5%. To stosunkowo najwikszy

odsetek, ktry mona tumaczy pojemnoci tego segmentu prasowego, na ktry skada si

wiele rnych tytuw. Rwnie w ich przypadku dostp do treci zapewni gwnie ewydania, wersje w postaci aplikacji wskaza podobny odsetek jak w przypadku innych

rodzajw prasy ok. 30%.

75

Wykres 25. Wykorzystywane platformy dostpu do cyfrowych czasopism tematycznych

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: respondenci czytajcy czasopisma
tematycznego w wersji cyfrowej w cigu ostatniego miesica; N=106

Na podstawie raportw ZKDP wida, e w pierwszym proczu 2013 r. zaobserwowano wzrost

sprzeday e-wyda, czyli wyda w formie pliku bdcego cyfrowym odpowiednikiem wersji

papierowej (np.pdf) jedynie w przypadku gazet codziennych i tygodnikw opinii. Liczba

sprzedanych wyda elektronicznych prasy kolorowej utrzymywaa si na podobnym, bardzo

niskim poziomie, co szczeglnie dotyczy segmentu prasy kobiecej, ktra w wersji cyfrowej nie

znajduje uznania czytelniczek.

Naley jednak zauway, e nawet wzrost charakteryzujcy dzienniki i tygodniki opinii

odznacza si niewielk dynamik. Z obserwowanej tendencji wynika, e e-wydania bdce

replikami wyda papierowych nie mog liczy na pokane wzrosty sprzeday. Dotychczasowe

dane wskazuj na stabilizacj wielkoci sprzeday w ostatnich miesicach, jak gdyby puap
chonnoci rynku zosta ju w tym zakresie osignity. Statyczne wydania w rodzaju plikw

w formacie pdf, nie nios dla czytelnika dodatkowych funkcjonalnoci podanych w prasie

w wersji cyfrowej. Wydaje si, e wzrost czytelnictwa prasy uzaleniony jest od rozszerzenia

oferty cyfrowych wyda prasy w postaci specjalnej aplikacji na tablet czy inne urzdzenie

mobilne.

76

Wykres 26. Sprzeda e-wyda prasy, tj. w formie cyfrowego odpowiednika wersji papierowej (np.pdf)

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych ZKDP, 2013.

Czytelnicy pytani o najwygodniejsz form dostpu do treci cyfrowych czciej wskazywali

najpopularniejsze e-wydania, jednak wydania w formie aplikacji mobilnych wymieniane byy

jedynie troch rzadziej. Mona zauway, e proporcja pomidzy dwoma formami:

e-wydaniami i wydaniami w formie aplikacji jest zupenie inna jeli chodzi o praktyk i inna

jeli chodzi o preferencje czytelnikw.

Ewidentnie, wydania w formie aplikacji czciej s wskazywane jako dogodny sposb dostpu

do treci ni faktycznie w ten sposb wykorzystywane. Ma to swoje rdo z jednej strony

w faktycznej dostpnoci poszczeglnych tytuw w formie aplikacji a z drugiej w popularnoci

urzdze mobilnych.

wiadczy to o istniejcym potencjale do rozwoju wyda w formie aplikacji. S one przez

niektre grupy czytelnikw czciej uznawane za dogodn form dostpu do treci ni

klasyczne e-wydania. Dotyczy to najmodszych czytelnikw, osb z wyksztaceniem powyej

redniego i - przede wszystkim posiadaczy urzdze mobilnych.

Trzeba rwnie odnotowa, e osoby faktycznie czytajce rne grupy pism w wersji

elektronicznej duo czciej ni ogem, uznaj za dogodne poszczeglne formy udostpniania

treci cyfrowej.

77

Wykres 26. Najdogodniejsza dla czytelnika forma udostpniania patnych treci cyfrowych

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: wszyscy respondenci; N=1006

Reasumujc, trzeba powtrzy, e wszystkie rodzaje prasy s wyranie czciej czytane jako ewydania, bdce statyczn kopi wydania papierowego. Aktualnie mniejsza popularno
wyda w postaci aplikacji na urzdzenia mobilne jest o tyle znamienna, e to wanie te
aplikacje s w stanie zapewni treciom prasowym dodatkowe walory, takie jak dodatkowe

treci multimedialne czy interaktywn nawigacj. Warto wic raz jeszcze zaznaczy, e rozwj
tej gazi technologii ma duy potencja i posiada znaczenie dla procesu utrzymywania przez
pras pozycji na rynku medialnym.

Aktualnie, niezalenie od rodzaju czytanej prasy cyfrowej (codzienna, tematyczna,

kobieca) wiksz popularnoci ciesz si jej e-wydania, czyli pliki bdce

cyfrowym odpowiednikiem wersji papierowej (np.PDF). Jest to forma obecnie
najbardziej rozpowszechniona.
Wersja w postaci aplikacji na urzdzenia mobilne jest czsto wskazywana jako

78

dogodna forma dostpu do treci.

Aplikacje s szczeglnie atrakcyjne dla najmodszych, lepiej wyksztaconych
czytelnikw i posiadaczy odpowiednich urzdze.
9. ZWYCZAJE KORZYSTANIA Z TRECI W FORMIE ELEKTRONICZNEJ
Podczas korzystania z rnego rodzaju treci w formie elektronicznej, wci may odsetek

konsumentw posuguje si w tym celu urzdzeniami mobilnymi. Czstsze korzystanie

z urzdze mobilnych jest powizane z czytelnictwem prasy cyfrowej, jednak nawet wrd

odbiorcw prasy cyfrowej ponad 88% czyta j na ekranie komputera stacjonarnego lub
laptopa. Pozostali wykorzystuj do tego celu telefon komrkowy lub smartfon (odpowiednio
4,5% i 1,8%, w sumie 6,3% czytelnikw e-prasy) oraz tablety (5,1% czytelnikw).
Wykres 27. Korzystanie z urzdze dostpu do rnych form treci w formie elektronicznej

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: czytelnicy danego rda informacji.

Najrzadziej, po urzdzenia mobilne sigali uytkownicy internetowych portali informacyjnych,

2,3% korzystao z tableta, tyle samo ze smartfona (1,4%) lub telefonu komrkowego (0,9%),

a ponad 95% nie wchodzio na te strony za pomoc urzdze innych ni komputer.

Czytniki e-bookw nie s wykorzystywane do przegldania stron www tytuw prasowych,

portali informacyjnych ani nawet do czytania prasy cyfrowej. Wynika to nie tylko z mniejszego

rozpowszechnienia samych czytnikw, ale gwnie z ich specyficznego przeznaczenia do

czytania w wersji elektronicznej ksiek.

79

Wykres 28. Korzystanie z mobilnych urzdze dostpu do rnych form treci w formie elektronicznej

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: czytelnicy danego rda informacji.

Odbiorcy treci publikowanych w formie elektronicznej w wikszoci sigaj po nie bdc

w domu. Prawidowo ta nie zaley istotnie od uytkowania danego rda informacji,

najczciej (94,8%) dom wybieraj jako miejsce lektury czytelnicy prasy cyfrowej, podczas gdy

najrzadziej w domu czytana jest zawarto internetowych serwisw tytuw prasowych

(92,9%).

Rysunek 12. Korzystanie z treci w formie elektronicznej w domu

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: czytelnicy danego rda informacji.

80

Pomimo czstej lektury prasy cyfrowej w domu, ma ona take najwyszy odsetek czytelnictwa
poza domem. Przede wszystkim, ponad 17% czytajcych pras cyfrow robi to w pracy,

w czym ma udzia wykorzystanie jej do celw subowych. Dodatkowo, 6,6% czyta e-pras
take podczas bliszych i dalszych podry (w tym w komunikacji miejskiej).
Wykres 29. Miejsca korzystania z treci w formie elektronicznej

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: czytelnicy danego rda informacji.

Co ciekawe, uytkownicy portali informacyjnych uznali, e mniej (2,2%) nadaj si one na

rozrywk podczas duszej podry np. pocigiem czy samochodem, ale dostarczajc krtkich
informacji lepiej su podczas przejazdw po miecie, w drodze do pracy czy szkoy (5,4%).

Wrd odbiorcw prasy cyfrowej ponad 88% czyta j na ekranie komputera

stacjonarnego lub laptopa.
Czytajcy pras na urzdzeniach mobilnych wykorzystuj do tego celu telefon
komrkowy lub smartfon (odpowiednio 4,5% i 1,8%, w sumie 6,3% czytelnikw eprasy) oraz tablety (5,1% czytelnikw).
Zdecydowana wikszo czytelnikw (93% 95%) czyta pras w wersji cyfrowej,
strony www tytuw prasowych i internetowe portale informacyjne w domu.

81

10. TRECI PRASOWE BEZPATNE INTERNETOWE SERWISY TYTUW PRASOWYCH

Czytelnicy zainteresowani czytaniem bezpatnych treci prasowych dostpnych w internecie
maj do dyspozycji trzy podstawowe rda informacji internetowe portale informacyjne (np.

onet.pl, wp.pl, interia.pl, itd.), internetowe serwisy tytuw prasowych (np. polityka.pl,
newsweek.pl, wprost.pl, itd.) oraz blogi internetowe. Wrd czytelnikw treci prasowych

najbardziej popularne s portale informacyjne (37%). Medium stosunkowo najcilej

powizane z tradycyjn pras, przynajmniej na poziomie zakresu treci, czyli internetowe

serwisy tytuw prasowych, zajmuj dopiero drug pozycj pod wzgldem popularnoci (czyta
je 21% osb z badanej grupy). Na trzecim miejscu znajduj si blogi internetowe, z ktrych
korzysta 11,3% osb.

Wrd internetowych serwisw tytuw prasowych czciej czytane s serwisy gazet

codziennych (12,1%) i czasopism tematycznych (11,4%) ni tygodnikw opinii (8,2%) czy

czasopism kobiecych (7,7%), co jest spjne z innymi obserwacjami pochodzcymi z badania,
wskazujcymi na wiksz unikatowo drukowanych wersji dwch ostatnich z czterech
badanych rodzajw prasy.

Poziom zainteresowania internetowymi serwisami tematycznymi ma zwizek z posiadaniem

sprztu komputerowego czy urzdze mobilnych. Generalnie mona mwi o czstszym

korzystaniu z serwisw tytuw prasowych przez osoby posiadajce laptop, tablet lub

smartfon, ale nie czytnik e-bookw. Istotne statystycznie zalenoci odnotowano rwnie dla

posiadaczy komputerw przenonych, ktrzy istotnie czciej ni przecitnie czytaj serwisy

gazet codziennych (23,3% w porwnaniu do redniej na poziomie 12,1%) oraz serwisy

czasopism tematycznych (17,5% w porwnaniu do 11,4%).

82

Wykres 30. Czytanie treci prasowych bezpatnych przez rne grupy czytelnikw

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: wszyscy respondenci; N=1006

Poziom zainteresowania serwisami tytuw prasowych ma rwnie zwizek z cechami

spoeczno-demograficznymi badanej populacji. Internetowe serwisy czasopism tematycznych

oraz tygodnikw opinii istotnie czciej czytane s przez mczyzn. Co zgodne z intuicj,

internetowe serwisy czasopism kobiecych przez kobiety.

Zwizek z wiekiem opiera si na wikszym zainteresowaniu serwisami tytuw prasowych ze

stronu ludzi modych; istotnie czciej ni przecitnie sigaj oni po serwisy gazet codziennych
(16,5% w porwnaniu ze redni dla populacji 12,1%) oraz czasopism tematycznych (18,7%

w porwnaniu do redniej na poziomie 11,4%).

Czytanie serwisw tytuw prasowych ma rwnie zwizek ze statusem spoecznym osoby

posiadajce sta prac istotnie czciej czytaj kady z rodzajw serwisw tytuw
prasowych.

83

Wykres 31. Czytanie treci prasowych bezpatnych przez rne grupy spoeczno-demograficzne

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: wszyscy respondenci; N=1006

Wrd bezpatnych rde internetowych popularniejsze s portale informacyjne ni

internetowe serwisy tytuw prasowych. Nie jest to dziwne, jako e portale stanowi agregacje
informacji z rnych dziedzin i przez to s uniwersalne oraz na bieco aktualizowane (co

czsto nie ma miejsca w przypadku serwisw miesicznikw lub tygodnikw). Jednak trzeba

pamita, e obecnie to serwisy internetowe tytuw prasowych s najpopularniejsz form

prasy w jej formie cyfrowej a struktura ich uytkownikw reprezentuje te grupy, ktre s
najbardziej

zainteresowane

dostpem

do

treci

cyfrowych,

z wyksztaceniem powyej redniego oraz lepiej sytuowane.

a wic

osoby

mode,

Wrd bezpatnych rde informacji dostpnych w internecie, najwikszym

zainteresowaniem ciesz si portale informacyjne (37%).

Czytelnictwo internetowych serwisw tytuw prasowych dosy znaczco wzrasta
(z poziomu 21% ogem) wrd posiadaczy urzdze mobilnych, jednak w adnym
przypadku nie osiga 50% (waha si od 36% - wrd posiadaczy komputerw
przenonych do 40% - w gronie posiadaczy smartfonw). Zainteresowanie
korzystaniem z tego rodzaju rda informacji jest istotnie wiksze ni przecitnie
rwnie w takich grupach, jak: modzi (32,5%), z wyksztaceniem powyej

84

redniego (44,2%), posiadajcy sta prac (26,3%), lepiej sytuowani (29,2%).

Do najpopularniejszych nale internetowe serwisy gazet codziennych (12,1%), do
najmniej popularnych - serwisy czasopism kobiecych (7,7%).
11. STOPIE ZAINTERESOWANIA PATNYM DOSTPEM DO TRECI
Kupowanie prasy w wersji cyfrowej nie jest jeszcze szeroko rozpowszechnionym zwyczajem.
Obserwacje poczynione w badaniu pozwalaj jednak przewidywa wzrost konsumpcji prasy

w tej formie.

Wykres 32. Zakup prasy w wersji cyfrowej - kiedykolwiek

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: wszyscy respondenci; N=1006

Wikszo spord 9,8% zaznajomionych z pras cyfrow zakupia prenumerat (8,3%

wszystkich respondentw). Bardzo rzadko, pomimo stycznoci z pras cyfrow, kto

poprzestawa na wybranych wydaniach prasy lub innej, jednorazowej transakcji.

Najczciej w formie elektronicznej nabywano czasopisma tematyczne (4,9% zakupio

prenumerat lub pojedyncze wydanie), a dalej gazety codzienne (4,5%). Najrzadziej

respondenci kupowali cyfrowe odpowiedniki prasy kobiecej, ktre wicej przyjemnoci

sprawiaj swoim czytelniczkom w tradycyjnej formie.

85

Niewielk popularnoci cieszy si zakup dostpu do pakietu tytuw prasowych, takich, jak

na przykad abonament Piano na t form dostpu do prasy w wersji cyfrowej zdecydowa

si uamkowy odsetek respondentw.

Najczciej dostp do elektronicznych treci kupowany by za porednictwem sklepu Google

Play, ktra to platforma dostarczya e-wyda dla 40% konsumentw tego medium,
uytkownikw urzdze z systemem Android. Co czwarty z czytelnikw prasy cyfrowej naby

j w AppWorld w wersji na urzdzenie Blacberry, a 13% bdc uytkownikami systemu IOS

skorzystao z AppStore. Prawie jedna czwarta konsumentw zdecydowaa si na zakup prasy

w wersji cyfrowej za porednictwem strony internetowej wydawcy tytuu, pozostali stali si

klientami ktrego z internetowych sklepw z e-pras, takich jak najpopularniejszy publio

(18,6%), e-kiosk (16,3%) oraz e-czasopisma i nexto (odpowiednio 9,9% i 9,4%). Warto

zauway, e dla ponad 15% kupujcych pras w wersji cyfrowej proces zakupu by tak
transparentny lub niezrozumiay, e nie wiedzieli bd nie pamitali, z jakiego dostawcy

skorzystali.

Wykres 33. Miejsce zakupu prasy w wersji cyfrowej

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: respondenci, ktrzy kiedykolwiek zakupili
pras w wersji cyfrowej; N=99

W cigu najbliszego roku popularno prasy w wersji cyfrowej ma szanse wzrosn, jednak
nie bdzie to dua zmiana. Prawie 72% badanych nie jest zainteresowanych zakupem prasy
w tej

wersji

w cigu

najbliszych

12

miesicy,

przy

czym

42%

okrelio

prawdopodobiestwo takiego zdarzenia, jako bez szans. Zainteresowanie kupnem prasy

86

cyfrowej wyrazio jedynie 17,5% respondentw, ale tylko 3,7% wynis odsetek pewnych lub
prawie pewnych przyszorocznego e-zakupu.

Wykres 34. Zainteresowanie zakupem prasy cyfrowej w cigu 12 miesicy

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: wszyscy respondenci; N=1006

Oczywicie istotnie czciej zainteresowanie zakupem prasy cyfrowej wyraali jej

dotychczasowi czytelnicy wrd nich odsetek oceniajcych szanse na zakup e-prasy, jako
wiksze ni 5 na 10 wynis a prawie 38%. Rwnie zrozumiae wiksze zainteresowanie
zakupem zaobserwowano wrd posiadaczy urzdze takich, jak smartfon, tablet czy czytnik

e-bookw. Uytkownicy mobilnych sprztw chcc je lepiej spoytkowa czciej planuj

zakup e-prasy w cigu najbliszych 12 miesicy: 36,5% w przypadku posiadaczy smartfonw,

45,4% tabletw i a 85,5% spord posiadaczy czytnikw. Pras w elektronicznej formie

chciaoby te zakupi prawie 34% uczniw lub studentw.

Poza takimi, funkcjonalnymi uwarunkowaniami, zainteresowanie zakupem cyfrowej wersji

prasy zaley rwnie od cech demograficznych. Istotnie czciej taki zakup planuj mczyni

(22,6%), osoby mode (22,1% z grupy midzy 15 a 34 rokiem ycia), zamieszkujce miasta

powyej 200 tys. mieszkacw (23,6%), z wyksztaceniem powyej redniego (24,5%) a take
posiadajce sta prac (20,2% badanych).

87


Gwnym

czynnikiem

przycigajcym

czytelnikw

prasy

w wersji

cyfrowej

jej

interaktywno, szybko i rnorodno, ktrych rne przejawy wskazao prawie 65%

uytkownikw prasy. Najbardziej cenione jest biece aktualizowanie informacji (30,8%), co

pity z zainteresowanych zakupem prasy w wersji cyfrowej uwaa, e daje ona dostp do wielu

tytuw w jednym urzdzeniu i wicej oferuje (np. archiwum treci). Czytelnikom podoba si
interaktywno

i moliwo

odtwarzania

zaczonych

plikw

(filmw

i animacji)

(odpowiednio 16% i 16,5%), a take wiksza atwo przeszukiwania i znajdowania

interesujcych artykuw. 11,4% uwaa, e do niektrych treci mona dotrze wycznie
w wersji cyfrowej.

Prawie poowa czytelnikw prasy cyfrowej decyduje si na t wersj ze wzgldu na jej atw
i szybk dostpno (odpowiednio 10,7% i 21,4%), wygod pozyskania (nie trzeba chodzi do

kiosku - 17,2%), a take mobilno i moliwo posiadania jej zawsze ze sob i korzystania bez

ogranicze (16,6%).

Dla 37,5% pragncych kupowa pras cyfrow to wersja papierowa stanowi problem: nie do,

e zajmuje miejsce i wymaga archiwizacji (23,8%) to jeszcze stanowi marnotrawstwo papieru

moe by zastpiona przez bardziej ekologiczny produkt (22,4%). Ponadto 15,5% planujcych
zakup prasy cyfrowej zrobi to ze wzgldu na jej nisz cen w porwnaniu z papierowymi
wydaniami.

88

Wykres 35. Czynniki decydujce o zainteresowaniu zakupem prasy cyfrowej w cigu 12 miesicy

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: respondenci zainteresowani zakupem
prasy w wersji cyfrowej w cigu 12 miesicy; N=176

Naturaln ludzk tendencj jest brak gotowoci do pacenia, jeeli przedmiot transakcji
osigalny jest bezpatnie. Dugoletnie przyzwyczajenie do darmowego (lub prawie

darmowego) dostpu do telewizji i radia, a take ogrom bezpatnego materiau dostarczanego

przez internet sprawia, e przecitny czytelnik nie widzi powodu, dla ktrego miaby paci za
treci. Wikszo badanych jest wic zdania, e informacje oraz artykuy prasowe z gazet lub

czasopism dostpne w internecie powinny by udostpniane bezpatnie. Ponad 40% nie widzi

powodu, dla ktrego naleaoby paci za tego rodzaju treci. Jedynie co czwarty z badanych
by skonny do pacenia za treci pochodzce z gazet i czasopism dostpne w internecie, a tylko

co dziesity obawia si, e bezpatny dostp do treci spowoduje spadek ich jakoci.

89

Wykres 36. Opinie na temat kwestii pacenia za informacje i artykuy prasowe dostpne w internecie

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: wszyscy respondenci; N=1006

Spord rnych form i rodzajw treci dostpnych w wersji cyfrowej jeszcze mniej chtnie ni
przecitnie respondenci zapaciliby za cyfrow edycj informacji z ycia znanych osb i gwiazd,

wiadomoci kryminalnych, informacje i komentarze polityczne, felietony, informacje sportowe

i lokalne. Ten rodzaj treci powinien zdaniem badanych by udostpniany w internecie
bezpatnie.

Najwiksz skonno do pacenia za treci dostpne w wersji cyfrowej wyraali natomiast

czytelnicy pogbionych artykuw na specyficzne, szczegowe tematy. Duo chtniej (w

porwnaniu do redniej) respondenci zapaciliby za artykuy hobbystyczne (np. z dziedzin

takich, jak motoryzacja, moda, wntrze itd.), ale take, za artykuy branowe, o tematyce
historycznej i spoecznej oraz porady i artykuy psychologiczne.

90

Wykres 37. Rodzaj treci w wersji cyfrowej a skonno do pacenia za nie

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: wszyscy respondenci; N=1006

Zdarza si, e internetowe serwisy tytuw prasowych sprowokuj swoich czytelnikw do

zakupu prasy pod wpywem ich lektury, jednak zasig takiego oddziaywania jest bardzo

ograniczony. W cigu ostatniego procza tylko co pity z respondentw czyta przynajmniej

jeden z serwisw www wydawcy. Ponad poowie z takich czytelnikw nie przyszed do na
myl zakup papierowego czy cyfrowego wydania. Niecae 30% czytajcych pomylao o tym,
jednak nie ostatecznie nie zdecydowao si na taki zakup. Papierowe wydanie tytuu

prasowego pod wpywem lektury jego strony www zakupio 14,4% czytelnikw, a na cyfrowe

zdecydowa si jedynie uamkowy odsetek.

91

Wykres 38. Skonno do kupowania prasy wskutek lektury internetowych serwisw tytuw prasowych

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: wszyscy respondenci; N=1006

Pogld o nierzetelnoci bezpatnie dostpnych rde informacji nie jest popularny. Poowa

badanych bardziej zaufaaby bezpatnych rdom, a tylko rzadziej ni co pity nie mia na ten
temat zdania. Ukazuje to tym wyraniej konkurencj ze strony rde bezpatnych, z jak
musz liczy si wydawcy. Najwicej sensu, zdaniem badanych, ma wykorzystanie patnych

rde w celu poznania eksperckiej opinii lub pozyskania zaawansowanej wiedzy np. na temat
wynalazkw czy osigni naukowych.

92

Wykres 39. Rodzaj rda, jakiemu czytelnik bardziej zaufaby, gdyby chcia

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: wszyscy respondenci; N=1006

Najwiksze przyzwolenie na nieodpatne korzystanie z treci ciganych z internetu

zaobserwowano w najmodszej grupie wiekowej. Deklaracja odpowiedzi nie wiem natomiast
wynikaa z braku stycznoci z internetem i technologi, a nie z rnic wiatopogldw, gdy
najwikszy jej odsetek odnotowano w grupie najbardziej zaawansowanej wiekowo. Osoby
mode, mieszkacy duych miast, a take z wyksztaceniem powyej redniego najrzadziej nie

mieli zdania na ten temat. Wraz z wiekiem zaobserwowano nieznaczny wzrost braku

przyzwolenia na nieodpatne ciganie rnych treci z sieci. Mimo tego, cigle tylko mniej ni
jedna trzecia badanych uwaa za nieuprawnione darmowe pozyskiwanie treci, ktre zwykle
dostpne s w internecie za opat.

93

Wykres 40. Opinia na temat pozyskiwania nieopatnie rnych treci z internetu

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: wszyscy respondenci; N=1006

Przyzwolenie na nieodpatne ciganie treci z internetu rni si w zalenoci od rodzaju tych

treci. Najmniej problemu z niepaceniem za pras maj odbiorcy prasy codziennej. Chtniej

ni przecitnie respondenci cigaj za darmo muzyk i filmy; co ciekawe rzadziej czuj

potrzeb zapacenia w tej kwestii za produkty polskie ni zagraniczne.

94

Wykres 41. Skonno do nieodpatnego cigania rnego rodzaju treci w porwnaniu do redniej

rdo: opracowanie wasne na podstawie badania terenowego, podstawa: wszyscy respondenci; N=1006

Generalnie poza pras codzienn panuje wiksze przyzwolenie na darmowe pozyskiwanie

treci o charakterze rozrywkowym. Najwicej oporw przed darmowym pozyskiwaniem

mieliby odbiorcy ksiek i czasopism naukowych i fachowych, a take ksiek (beletrystyka,

literatura pikna, poezja) i czasopism tematycznych (hobbystycznych). Naley to jednak

powiza ze stosunkowo rzadk konsumpcj tego typu produktw, wic wiksza ch do

pacenia za nie, moe by wycznie przejawem chci respondenta do pewnej poprawnoci, co

skadania go do pacenia za produkty najrzadziej przez niego uywane.

95

17,5% respondentw przewiduje zakup cyfrowego wydania prasy w nadchodzcym roku.

Istotnie czciej zrobi to mczyni, osoby mode, z wyksztaceniem powyej redniego,
uczcy si lub studiujcy, posiadajcy sta prac, mieszkacy miast 200tys.+, a przede
wszystkim posiadacze urzdze mobilnych (smartfon, tablet, czytnik) i obecni czytelnicy
prasy cyfrowej.
Na rzecz zakupu cyfrowej wersji prasy przemawia jej interaktywno, szybko,
rnorodno, atwy i wygodny dostp, a take wzgldy praktyczne i ekologiczne.

96

PODSUMOWANIE
Poczymy zgoa oczywist konstatacj, e prasa papierowa (dzienniki, tygodniki, czasopisma)
to technologia komunikacyjna, z ktr wikszo czonkw wspczesnego spoeczestwa:
a) ma mniej lub bardziej regularny i powszechny kontakt;

b) posugiwanie si t technologi komunikacyjn nie wymaga specjalnych kompetencji

(poza umiejtnoci czytania);

c) kontakt z technologi jest prosty i zrytualizowany (zakup gazety w kiosku, sklepie);

d) korzystanie z tej technologii nie jest spoecznie dystynktywne;

e) tytuy prasowe s rozpoznawalne taksonomicznie - ze wzgldu na tematyk (pisma

hobbystyczne), orientacje polityczne, adresata spoecznego (pisma kobiece, mskie,
modzieowe),
i tabloidy);

tytuy

lokalne,

poziom

kulturowej

kompetencji

(tygodniki

opinii

f) poza wyjtkami z reguy ma okrelon cen, a popyt na pras w kategoriach

ekonomicznych moe cechowa si nieelastycznoci w przypadku stabilnych preferencji

politycznych, tematycznych etc., zakupy prasy mog by w duej mierze zachowaniami
rutynowymi. Prasa papierowa jest dobrze zdefiniowanym i oswojonym elementem
rodowiska spoecznego i kulturowego.

Radykalnie odmienny jest status spoeczny i kulturowy prasy cyfrowej pod kadym
z wymienionych wzgldw:

(a) dotychczasowo wikszo spoeczestwa ma z ni jeszcze ograniczony kontakt

w oglnej puli rde informacji prasa w wersji cyfrowej posiada 1,2% udzia, prasa w wersji
papierowej 23,8%. Oczywicie w warstwie informacyjnej dominuje telewizja (programy

emitujce biece informacje, wiadomoci posiadaj 21,1% udzia, a telewizyjna publicystyka

13,3%, za radio jako rdo informacji posiada blisko 11% udzia). Na pytanie o wano
prasy jako rda informacji zaznacza si interesujcy fakt: 1,7% odpowiada, e praca cyfrowa

jest najwaniejszym rdem informacji. W przypadku prasy w wersji papierowej 47,3%

podkrela jej znaczenie. Mona przypuszcza, e ci, ktrzy maj rzeczywisty kontakt z pras
cyfrow przypisuj wysok wano temu rdu (technologii). Rwnie ci, ktrzy wysoko

oceniaj wano prasy drukowanej wskazuj, e jest ona rzeczywistym rdem informacji
(udzia jako rda). Zarazem obserwuje si efekt rozbienoci midzy udziaem niektrych

mediw w puli wykorzystywanych rde informacji a ocen wanoci tych mediw. Wida to
97

wyranie na przykadzie radia czsto si go sucha w tle (w czasie jazdy samochodem do

pracy) i jest ono rdem informacji, ale jest to informacja mniej wana, przypadkowa.

Prasa drukowana ma spoecznie ugruntowane wzorce zachowa czytelniczych

i kulturowo ugruntowane wzorce ocen jako rda informacji (wiedzy) o wikszej
wartoci (teksty drukowane podaj wicej informacji, czasem z komentarzem, mona t

informacj przeczyta ponownie (widomo telewizyjna i radiowa jest ulotna). Warto

pamita, e spora cz populacji czyta porann pras codzienn w drodze do pracy (w

autobusie, kolejce podmiejskiej) i gdy artyku przykuje uwag mona do niego powrci
w pracy lub po powrocie do domu.

(b) prasa cyfrowa zakada posugiwanie si technologi komunikacyjn, ktra wymaga

pewnych kompetencji (poza umiejtnoci czytania) zwizanych z obsug komputera lub

innych urzdze (czytnik);

(c) kontakt z technologi nie zawsze jest prosty (jak zakup gazety w kiosku), wymaga
dostpu do Internetu w formie stacjonarnej lub mobilnej;

(d) korzystanie z tej technologii jest spoecznie dystynktywne;

(e) tytuy prasy cyfrowej nie s rozpoznawalne taksonomicznie w skali, jak ciesz si tytuy
prasy papierowej; aby si zorientowa w ofercie prasy cyfrowej wymagane jest wasne

dowiadczenie, aby znale medium (tytu) odpowiadajcy zainteresowaniom i preferencjom

czytelnika - ze wzgldu na tematyk, orientacje polityczne, adresata spoecznego, poziom
kulturowej kompetencji;

(f) prasa cyfrowa z atwoci moe tworzy kumulacyjny zasb informacyjny, nadaje si do

magazynowania, archiwizacji w pamici elektronicznej w skali indywidualnej zasoby

treciowe nie ulegaj szybkiej degradacji, zapomnieniu i dostpnoci (mog by regularnie
przeszukiwane w zwizku z interesujcym tematem).

(g) cena za dostp do prasy cyfrowej nie jest jeszcze jednoznacznie wyznaczona. Nie tylko
dlatego, e Internet oferuje sporo rzeczy za darmo, ale przede wszystkim dlatego, e sama
transakcja zakupu ma charakter elektroniczny i nie jest czasami dobrze zdefiniowane to, co
si kupuje dostp stay czy konkretny tekst lub inn jednostk informacyjn. Rozwj rynku

prasy cyfrowej w duej mierze zaley od oglnego stanu infrastruktury komunikacyjnej

oraz psychologicznego podejcia do transakcji finansowych, czy zakupu przez Internet
innych dbr.

98

PRASA CYFROWA W RODOWISKU INTERNETU

Prasa papierowa i cyfrowa funkcjonuj w dwch do odmiennych (i w znacznej mierze

rozcznych) sferach kulturowych. Dla prasy papierowej kontekstem jest zwyka,

naturalna

infrastruktura

codziennej rutyny ycia

(zakup

czego

konkretnego

w kiosku lub supermarkecie za konkretn kwot konkretnego (fizycznego) pienidza,

czytanie w autobusie w drodze do i z pracy, przy obiedzie, czasopismo moe czyta kilka osb
w wolnych chwilach, etc.). Dla prasy cyfrowej kontekstem jest Internet wci nieoswojona,

interesujca, ale i niepokojca technologia komunikacyjna, silnie zwizana ze struktur

spoeczn okrelajc jej dostpno w kategoriach dostpnoci infrastruktury (sieci),
kompetencji kulturowych (ludzie modzi i lepiej wyksztaceni czciej maj kontakt z t

technologi). Internet jest w Polsce nadal istotnym elementem strukturotwrczym, procesem

nazywanym przez socjologw wykluczeniem cyfrowym. Nawet jeli w przyszoci zostan

wyrwnane szanse dostpu do Internetu, to pozostan silnie rnicujce bariery mentalne

w umiejtnoci w korzystaniu z tego, co ta technologia komunikacyjna oferuje. Wykluczenie

cyfrowe bdzie ju miao czyst posta (nie)kompetencji kulturowej. Przyjrzyjmy si jednak
kilku wanym cechom tego technologicznego kontekstu prasy cyfrowej.

Po pierwsze, Internet w porwnaniu z tradycyjnymi technologiami pozwala z jednej strony na

wikszy zakres anonimowoci, z drugiej pozwala na wikszy zakres interaktywnoci.
W przypadku prasy papierowej interaktywno jest dosy ograniczona (mona napisa list do

redakcji, tradycyjny lub e-mailowy), w przypadku prasy cyfrowej moe by wikszy (np.,
w postaci komentarzy czytelnikw etc.). Czytelnik nie tylko moe odbiera tre przekazu, ale

rwnie otrzymywa sygnay, jak inni t tre odczytuj, interpretuj. Prasa cyfrowa jako
rdo

informacji

jest

w Internecie

jedn

z wielu

rnorodnych

form

przekazw

informacyjnych: internetowych portali informacyjnych, internetowych stron www tytuw

prasowych, internetowych serwisw spoecznociowych, internetowych portali tematycznych,

blogw etc. Otoczenie prasy cyfrowej jest niejednorodne i prezentuje rozproszone

informacje. Prasa papierowa funkcjonuje w ramach jednego segmentu rynku czytelniczego,

w ktrym gazety codzienne konkuruj z innymi gazetami, tygodniki z innymi tygodnikami,
w ramach tego samego typu medium komunikacyjnego.

Po drugie, sam przekaz informacyjny ma specyficzne cechy angauje sowo pisane, ale

rwnie wzrok (przekaz obrazu) i such (dwik). Prasa cyfrowa moe wic, w porwnaniu
z pras papierow, sign po bardziej zintegrowane formy przekazu (zwikszajc si
oddziaywania nie tyle przez zawarto informacyjn komunikatw, ale przez ich si
99

perswazyjn, emocjonaln). Lektura prasy papierowej ma odmienn dynamik. Pozostawia

czytelnikowi paradoksalnie wiksz kontrol nad samym procesem przyswajania
informacji. Poza tym przekaz internetowy musi by krtki, prawie ikoniczny, sloganowy

(przekaz informacyjny staje si wierkaniem, Twitter). To otoczenie informacyjne

(technologiczne) prasy cyfrowej sprawia, e sama prasa cyfrowa nie musi by postrzegana
w kategoriach prasy, kategoriach opisujcych wycznie medium prasy papierowej. Czytelnik

ma ogromy zakres rozproszonych i fragmentarycznych informacji i moe utraci sens tego

pojcia. Informacj nie jest to, co jest zamieszczone w prasie (drukowanej lub cyfrowej), co
pokazuje si na ekranie monitora lub pasku, ale to, co odpowiada na pytania odbiorcy, co
redukuje jego niepewno zwizan z potrzeb rozmienia wiata, potrzeb wiedzy i informacji

niezbdnej do podejmowania decyzji konsumenckich, politycznych, dotyczcych postaw

i stylw ycia. Uytkownik Internetu ma pod rk przekaz na kady temat, z rnorodnych

rde, ale fragmentaryczno tych przekazw moe nie skada si na spjny obraz zdarzenia,

na zrozumiae i wiarygodne jego wyjanienie. Kupujc w kiosku gazet lub czasopismo

papierowe czytelnik otrzymuje zrnicowan tre, ale to zrnicowanie jest
ograniczone przez strategi pozycjonowania pisma na rynku.
Z przeprowadzonych bada pynie do optymistyczny przekaz dla prasy (papierowej
i cyfrowej). Mimo presji konkurencyjnej ze strony nowych technologii oraz radia i telewizji,
prasa papierowa i cyfrowa zachowuje wzgldnie tradycyjny i pozytywny obraz zwizany

z uczciwoci i wiarygodnoci, profesjonalizmem, wpywem i znaczeniem (wanoci). Na jej

tle internetowe portale informacyjne z wiksz si postrzegane s jako niewiarygodne

i niedokadne. Wydaje si, e Internet mimo swej efektywnoci w tworzeniu nowych form

komunikacji w sferze komunikacji zwizanej dotd z pojciem prasy nie stanowi dla niej
zagroenia. Oczywicie oddziauje na konkurencyjny rynek prasowy, ale nie delegitymizuje
prasy jako spoecznie podanego medium komunikacji. Dzi 48,0% badanych czyta

gazety codzienne w wersji papierowej lub cyfrowej. W przyszoci zamierza czyta 60,2%.

Dzi w wersji cyfrowej czyta gazety codzienne 1,5% badanych, w przyszoci (za pi lat)
deklaruje, e wersj cyfrow wybierze 26,8%. Mona sdzi, e w tym przepywie na rzecz
gazet cyfrowych jest sporo deklaracji przyczenia si do grona osb idcy z postpem

technologicznym, nowoczesnych, na czasie. Spadek czytelnictwa gazet codziennych w wersji

papierowej moe nie by w rzeczywistoci tak duy i gwatowny, jak mona sdzi z modeli

wykorzysujcych jedynie deklaracje. Wynika to z wczeniej przedstawionej analizy

pokazujcej, e wiat prasy papierowej i cyfrowej to s znacznie odmienne wiaty kultury
100

technologicznej, midzy ktrymi przejcie w skali spoecznej nie bdzie tak pynne.
Podobnie ksztatuj si deklaracje dotyczce tygodnikw opinii. W tym wypadku deklaracje

czytelnictwa wzrastaj silniej z 30% dzi do 46,4% w przyszoci, ale czytelnictwo w formie

elektronicznej jest podobne w skali z 1,2% dzi do 27,7% za pi lat. Podobny wzorzec
wystpuje w kategorii czasopism kobiecych, ale w tym przypadku przyrost oglnych deklaracji
jest sabszy: z 57% dzi na 61% za pi lat oraz przyrost deklaracji czytania tych czasopism

w postaci elektronicznej zwiksza si z 1,2% do 18,1%. Wydaje si, e potencja deklaracji

czytelnictwa prasy cyfrowej jest raczej wyrazem pozytywnego nastawienia do tej

technologii, a nie realistyczn ocen szans tego, e w cigu najbliszych lat znikn w znacznym
stopniu bariery uniemoliwiajce signicie ju dzi po pras cyfrow. Zachowania czytelnicze
w odniesieniu do prasy cyfrowej, wanie z uwagi na charakter tego typu technologii, mog

mie wiksz inercj. Przewidywania, e w perspektywie picioletniej 27,1% badanych bdzie

czyta codzienn pras cyfrow, 36% bdzie czyta tygodniki opinii w wersji cyfrowej, 21,4% -

cyfrowe czasopisma kobiecie, 28,3% cyfrowe czasopisma tematyczne - naley traktowa z du

ostronoci. Niewtpliwie rynek czasopism cyfrowych bdzie si zwiksza, ale znaczn

cz tego przyrostu bdzie generowa wzrost kultury technologicznej spoeczestwa.

Mimo tych optymistycznych szacunkw dotyczcych wasnych zachowa czytelniczych

i chci signicia po pras cyfrow - 83,5% badanych wyraa opini, e prasa papierowa
powinna istnie, e le by si stao, gdyby przestaa si ukazywa.

Prasa papierowa wci jest technologi zapewniajc wiksz wygod i przyjemno

z czytania. Nie s to tylko racjonalizacje wynikajce z maego dowiadczenia badanych z pras

cyfrow. Czytanie na ekranie komputera stacjonarnego i laptopa jest rzeczywicie niewygodne

z uwagi na ograniczenie ruchu ciaa. Nie pozwala na dugotrway i niemczcy kontakt
wzrokowy z tekstem. Dostpno urzdze, ktre uatwiaj czytanie prasy cyfrowej (czytniki,

tablety) wci jest silnie ograniczona wysok cen tych urzdze. Z uwagi na ograniczenia
ekranowe, pras papierow atwiej si przeglda. atwiej obj wzrokiem ca stron, ktra na
ekranie komputera lub czytnika musi by przewijana, dostpna jest fragmentarycznie.
PRASA I KULTURA MASOWA
Prasa papierowa i cyfrowa tworz raczej odrbne style czytania, kontaktu z tekstem, Dzieje si

tak niezalenie od tego, jakimi cechami bdzie si rni sam tekst drukowany na papierze od
przekazywanego w formie cyfrowej. Mamy dwie wyrane tendencje: jedni zadawalaj si
101

prost, krtk i darmow informacj, jak mog odnale w Internecie czy w serwisach
internetowych tytuw, inni zawaj swoje potrzeby do portali tematycznych.

Prasa jest jedn z istotnych technologii komunikacyjnych, za pomoc ktrej ksztatowane s

opinie spoeczne, preferencje kulturalne, style ycia co co nazywamy kultur masow.

Oczywicie w ksztatowaniu preferencji zwizanych z kultur wysok rwnie ma sw rol, ale

jest to oddziaywanie skierowane na wskie grupy przez wyspecjalizowane tytuy. Z bada

wyania si niezwykle interesujcy obraz oddziaywania rnych technologii komunikacyjnych

na sfer kultury masowej. Prasa i telewizja maj podobny profil opinii dotyczcych tego, e

pozwalaj zapozna si z pogbionymi opiniami przedstawicieli rnych rodowisk oraz e

pozwalaj wyrobi sobie pogldy na rne wane kwestie. Prasa i telewizja pozostaj nada
podstawowymi mediami opiniotwrczymi. Tak rol w duej mierze stracio radio
w wikszym stopniu stao si medium ta, oferujc gwnie muzyk, lekk konferansjerk

i krtkie newsy. Na tym tle intrygujco wypadaj internetowe portale informacyjne

i internetowe serwisy tytuw prasowych. Ich postrzeganie obarczone jest spor niepewnoci.

Jeli w odniesieniu do prasy 2,5% badanych nie wie, czy prasa pozwala zapozna si
z pogbionymi

opiniami

przedstawicieli

rnych

rodowisk,

internetowych portali informacyjnych niepewno ta siga 19,2%.

to

ju

w odniesieniu

Podobne wyniki dotycz innych kwestii: prasa i telewizja pozwalaj si dowiedzie

o zdarzeniach kulturalnych, zapozna si z rnymi dziedzinami sztuki, rozwija wasne
zainteresowania,

ksztatowa

styl

ycia.

Radio

we

wszystkich

tych

wymiarach

kulturotwrczych wypada najsabiej. A w odniesieniu do internetowych portali informacyjnych

i internetowych serwisw tytuw prasowych skala nieoznaczonoci (nie wiem, trudno

powiedzie) oscyluje w granicach 20%, podczas gdy niepewno, jak funkcj kulturotwrcz
peni prasa oscyluje w przedziale 2-3%. Wydaje si wic, e w stosunku do kulturotwrczej

funkcji informacji dostpnej przez Internet panuje do znaczny stopie niepewnoci.

Paradoksalnie, informacja jest powszechnie i za darmo dostpna w Internecie, ale nie jest

jasne jak ma warto. Kultura darmowej informacji nie przekada si na przekonanie,

e jest to informacja wartociowa. W yciu realnym kady internauta wie, e dobra
o wysokiej jakoci, rzeczy wyjtkowe, rzadkie, wartociowe - musz mie wysz cen. Za
darmo mona dosta mieci. Dlaczego w Internecie miaaby obowizywa inna racjonalno?

102

KONKLUZJE
Z przedstawionej Diagnozy spoecznych zachowa czytelniczych w obrbie prasy papierowej
i cyfrowej wyaniaj si wyranie trzy oglne wnioski:

(1) Rynek prasy cyfrowej ma znaczny potencja rozwojowy zwizany z ekspansj samego
medium

Internetu.

cyfrowych,

Opinia

czcych

o komplementarnym

zalety

wersji

charakterze

drukowanych

prasy

z moliwociami

w wydaniach
technologii

internetowej, bdzie ugruntowywaa si wraz z akulturacj wyda elektronicznych oraz

samego sprztu do ich odczytu;

(2) Prasa cyfrowa nie jest jedynie kopi prasy papierowej, ani nie powinna takow by

wypracowuje specyficzne formy przekazu zwizane z moliwoci integracji dwiku

i

obrazu

(film),

interaktywnoci,

nowymi

funkcjonalnociami

zwizanymi

z magazynowaniem, katalogowaniem informacji, moliwoci spersonalizowania

przekazu prasowego pod ktem preferencji czytelniczych;

(3) Prasa cyfrowa dziaa w specyficznym kontekcie, rodowisku medialnym, w ktrym jej

przekaz wchodzi w konkurencj nie tylko z innymi tytuami z tego samego segmentu
medialnego, ale rwnie z innymi technologiami komunikacyjnymi (serwisy, portale,

blogi). Prasa cyfrowa wypracowuje efektywne strategie walki z kultur darmowej

dostpnoci informacji. Kapitaem, jaki przy tym wykorzystuje jest wci jej ywy

i korzystny wizerunek, jako medium o silnej renomie, autorytecie i profesjonalizmie.

Wyzwania, jakie stoj aktualnie przed pras mog zosta podjte przez cyfrow wersj
tytuw, id one bowiem w kierunku zapewnienia prasie wizerunku medium
nowoczesnego, szybko reagujcego, dynamicznego.

103