SZKOLENIE Z ZAKRESU RATOWNICTWA

TECHNICZNEGO DLA STRAAKW

RATOWNIKW OSP
TEMAT 6: Postpowanie w czasie akcji

z wystpowaniem substancji niebezpiecznych

Autor: Tomasz Proalski

Dane statystyczne

Rys. 1 Liczba zdarze w poszczeglnych miesicach

i kwartaach 2005 r. i I procza 2006 r.

60

42

50

53

49

25

30
20
10

37

34

40

11

18

14

10

14

20

15

13 12
9

15
10 12

17

23
13

I2
00
5
II
20
05
I II
20
Ik
05
w.
20
05
IV
20
05
V
20
05
VI
20
II
kw 05
.2
00
5
VI
I2
00
5
VI
II 2
00
IX 5
20
I II
05
kw
.2
00
5
X
20
05
XI
20
05
XI
I2
IV
0
kw 05
.2
00
5
I2
00
6
II
20
06
I II
20
Ik
06
w.
20
06
IV
20
06
V
20
06
VI
20
II
kw 06
.2
00
6

ilo zdarze w miesicu

ilo zdarze w kwartale

Dane statystyczne

Rys. 2 Struktura zdarze ze wzgldu na miejsce zdarzenia

w I proczu 2006 r.

21%
32%
47%
zakady

transport

inne

Definicja substancji niebezpiecznej

Okrelona zostaa w art. 3 Ustawy Prawo
Ochrony rodowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku i stanowi,
e przez pojcie substancji niebezpiecznej rozumie si: jedn
lub wicej substancji albo mieszaniny substancji, ktre ze
wzgldu na swoje waciwoci chemiczne, biologiczne lub
promieniotwrcze
mog,
w
razie
nieprawidowego
obchodzenia si z nimi, spowodowa zagroenie ycia lub
zdrowia ludzi lub rodowiska; substancj niebezpieczn moe
by surowiec, produkt, pprodukt, odpad, a take substancja
powstaa w wyniku awarii.

Stany skupienia substancji niebezpiecznych

Cieky - jest to stan skupienia, w ktrym transportowana
substancja ma posta pynu przyjmujcego ksztat zbiornika,
w ktrym si znajduje.
W transporcie samochodowym i kolejowym do czynienia
bdziemy mie z cysternami, beczkami lub innymi zamknitymi
pojemnikami o rnych pojemnociach.
W transporcie przemysowym napotkamy instalacje
technologiczne, rurocigowe suce do przesyania danego
medium pomidzy poszczeglnymi stanowiskami procesu
produkcyjnego lub te z rurocigami transportowymi, za
pomoc ktrych zaopatrywani bd odbiorcy strategiczni lub
te prowadzony bdzie tranzyt materiau.

Stany skupienia substancji niebezpiecznych c.d.

Gazowy - jest to stan skupienia, w ktrym transportowana
substancja ma posta gazu wypeniajcego rodek transportu.
W transporcie samochodowym i kolejowym spotyka
bdziemy zbiorniki o rnych pojemnociach i konstrukcjach,
w ktrych przewoone bd gazy pod cinieniem.
Inn form transportu mog by gazocigi przesyajce
substancje w stanie gazowym pomidzy poszczeglnymi
odbiorcami.

Stany skupienia substancji niebezpiecznych c.d.

Stay - to stan, w ktrym materiay transportowane zarwno
poprzez pojazdy samochodowe jak i kolej bd opakowane
w postaci paczek lub pojemnikw, do ktrych dana substancja
zostaa woona.
Substancje w stanie staym mog by te
transportowane luzem.
W przypadku tego stanu skupienia nie wystpuje
transport rurocigowy.

Parametry poarowe substancji

Temperatura zaponu - to najnisza temperatura, przy ktrej
ciecz palna ogrzana w okrelonych warunkach, wydziela tak
ilo palnych gazw, ktre nad powierzchni wytworz
z powietrzem mieszanin paln zdoln zapali si od bodca
termicznego (pomienia).
Temperatura samozaponu - to najnisza temperatura przy
ktrej nastpuje samozapalenie, bez dodatkowego bodca
termicznego, np. iskry.
Temperatura zapalenia - to najnisza temperatura, do ktrej
naley ogrza substancj paln, aby zapalia si ona bez
udziau otwartego rda ognia.

Ciar waciwy - jest stosunkiem

ciaru ciaa jednorodnego (P)
do jego objtoci (V)
Wyraany jest w nastpujcych jednostkach: g/cm lub kg/m.
Ciar waciwy jest rwny liczbowo gstoci.
Dla gazw ciar waciwy okrelany jest jako dp (gsto wzgldem powietrza), ktra okrela zachowanie si
gazu w powietrzu.

Podzia par i gazw z uwagi na gsto

w stosunku do powietrza
Gsto wzgldem
powietrza

Okrelenie

Przykady

dp > 0,8

gazy unoszce
si do gry

wodr, metan, amoniak

0,8 < dp < 1,1

gazy palne
rozchodzce
si we
wszystkich
kierunkach

acetylen, tlenek wgla,

etan, etylen, cyjanowodr

1,1 < dp

gazy palne
i pary cieczy
atwo zapalnych
opadajce
i pezajce

gazy o masie
czsteczkowej pow. 32
i pary wszystkich cieczy

Inne cechy i parametry

Wybuchowo - to cecha zwizku chemicznego zdolnego do
tworzenia mieszaniny (atmosfery) wybuchowej z powietrzem,
ktra powstaje w wyniku wymieszania z powietrzem
atwopalnych substancji w postaci gazu, oparw, mgy lub pyu w
takich proporcjach, e podwyszona temperatura, uk
elektryczny, iskra lub kade inne rdo zaponu moe
spowodowa wybuch.
Dolna granica wybuchowoci - to najnisze stenie substancji
palnej (gazw, par, pyw) w mieszaninie z powietrzem, przy
ktrym moe ju nastpi zapalenie si tej substancji (wybuch)
pod wpywem bodca termicznego.
Grna granica wybuchowoci - to najwysze stenie substancji
palnej
(gazw,
par,
pyw)
w
mieszaninie
z powietrzem, przy ktrym moe jeszcze nastpi zapalenie si
tej substancji (wybuch) pod wpywem bodca termicznego.

Inne cechy i parametry

Toksyczno substancji - to cecha zwizkw chemicznych
polegajca na bezporednim zatruwaniu ludzi lub zwierzt,
ktre dany zwizek wchony, zjadajc go, wdychajc lub
absorbujc przez skr.

Oznakowanie materiaw niebezpiecznych

w transporcie
Pomaraczowe tablice ostrzegawcze.
300
400

Liczba w Liczniku to numer

rozpoznawczy niebezpieczestwa
120
300

Cyfra w Mianowniku oznacza

numer pod ktrym dana
substancja (np.. Benzyna) jest
sklasyfikowana w katalogu
materiaw niebezpiecznych
ONZ.

Oznakowanie pojazdu przewocego adunek

wieloasortymentowy

Znaczenie cyfr zawartych w liczniku:

0 - brak dodatkowego zagroenia,
2 - emisja gazu spowodowana cinieniem lub reakcj
chemiczn,
3 - zapalno materiaw ciekych i gazw lub materia cieky
samonagrzewajcy si,
4 - zapalno materiaw staych lub materia stay
samonagrzewajcy si,
5 - dziaanie utleniajce (wzmagajce palenie),
6 - dziaanie trujce lub zakane,
7 - dziaanie promieniotwrcze,
8 - dziaanie rce,
9 - zagroenie samorzutn i gwatown reakcj,
X materia reaguje niebezpiecznie z wod
(gaszenie za zgod specjalistw).

Klasyfikacja substancji niebezpiecznych zgodnie

z umow ADR
Klasa 1 Materiay i przedmioty wybuchowe (6 podklas).

Klasa 2 Gazy: sprone, skroplone lub rozpuszczone

pod cinieniem.

Klasyfikacja substancji niebezpiecznych zgodnie

z umow ADR
Klasa 3 Materiay cieke zapalne.

Klasa 4.1 Materiay stae zapalne.

Klasyfikacja substancji niebezpiecznych zgodnie

z umow ADR
Klasa 4.2 Materiay samozapalne.
Klasa 4.3 Materiay wytwarzajce
w zetkniciu z wod
gazy zapalne.

Klasa 5.1 Materiay utleniajce,

podtrzymujce palenie.

Klasyfikacja substancji niebezpiecznych zgodnie

z umow ADR

Klasa 5.2 Nadtlenki organiczne.

Klasa 6.1 Materiay trujce.

Klasa 6.2 Materiay zakane i budzce odraz.

Klasyfikacja substancji niebezpiecznych zgodnie

z umow ADR.
Klasa 7 Materiay promieniotwrcze.

Klasa 8 Materiay rce.

Klasyfikacja substancji niebezpiecznych zgodnie

z umow ADR.
Klasa 9 Rne niebezpieczne materiay i przedmioty.

Diament niebezpieczestwa

Sektor 1 biay
Puste pole w rodku - woda
dopuszczalna jako rodek ganiczy.
Nie uywa wody jako rodka
ganiczego.
Przy uwolnieniu materiau
niebezpieczestwo promieniowania
(materia radioaktywny).

Diament niebezpieczestwa
Sektor 2 ty
Niebezpieczestwa reakcji
4 - Due niebezpieczestwo eksplozji.
3 - Niebezpieczestwo eksplozji pod wpywem
dziaania ciepa lub silnego wstrznicia
(np. przy uderzeniach ). Wydzieli stref
zagroenia. Gasi tylko zza osony.
2 - Moliwe silne reakcje chemiczne. Konieczne
podjcie wzmoonych rodkw ostronoci.
Gaszenie z zachowaniem bezpiecznego
dystansu.
1 - Przy ogrzaniu materia niestabilny.
Konieczne zachowanie rodkw
ostronoci.
0 - Brak niebezpieczestwa w normalnych
warunkach.

Diament niebezpieczestwa
Sektor 3 czerwony
Zagroenia poarowe

4 - Materia ekstremalnie atwopalny przy

kadej temperaturze.
3 - Niebezpieczestwo zapalenia przy
normalnej temperaturze.
2 - Niebezpieczestwo zapalenia przy
ogrzaniu.
1 - Niebezpieczestwo zapalenia przy
kontakcie z ogniem (pomieniem).
0 - Nie wystpuje niebezpieczestwo
zapalenia w normalnych warunkach.

Diament niebezpieczestwa
Sektor 4 niebieski
Zagroenie zdrowia
4 - Bardzo niebezpieczny, unika kontaktu
z pynem lub parami bez penej ochrony.
Unika obecnoci w strefie zagroenia.
3 - Bardzo niebezpieczny, obecno w strefie
zagroenia tylko w penym ubraniu
ochronnym i aparacie izolujcym.
2 - Niebezpieczny, obecno w strefie
zagroenia tylko w aparacie ochrony drg
oddechowych.
1 - Mae niebezpieczestwo, zalecane maski
z wkadami filtrujcymi.
0 - Brak zagroenia.

HAZCHEM CODE

Cyfra (1 ~ 4) - oznaczenie/rodzaj rodka ganiczego

1 - prd wodny zwarty,
2 - prd wodny rozproszony,
3 piana,
4 proszek.

HAZCHEM CODE

Pierwsza litera rodzaj ochrony osobistej i technologia dziaa.

Druga litera rodzaj zagroenia.
Liczba czterocyfrowa numer identyfikacyjny ONZ
przewoonego materiau

Dolne pole numer telefonu pod ktrym mona uzyska

wszelkie informacje o przewoonym materiale.

(A) Rodzaj rodka ganiczego

1. Prd wodny zwarty

2. Prd wodny rozproszony
3. Piana
4. Proszek
(B) Technologia dziaa:
1.

2.

3.

4.

Ochrona pena (ODO + CUG)

Ochrona drg oddechowych (ODO)

S
S

Rozcieczy (mona spuszcza do

kanalizacji)

ODO tylko przy poarze

T

ODO

ODO tylko przy poarze

Ochrona pena (ODO + CUG)

ODO

X
Y
Y

ODO tylko przy poarze

ODO

ODO tylko przy poarze

Obwaowa (nie wolno spuszcza do

kanalizacji)

Oznakowanie butli
Przykady oznakowania kolorami butli
z materiaami niebezpiecznymi

Palca si butla z gazem propan butan

Postpowanie w przypadku koniecznoci dziaania

z substancjami niebezpiecznymi podczas wypadkw
dokadne okrelenie miejsca zdarzenia,
pozyskanie informacji o panujcych warunkach
atmosferycznych, ze szczeglnym uwzgldnieniem kierunku
i siy wiatru,
wstpne okrelenie uksztatowania terenu, na ktrym
wystpio zdarzenie,
okrelenie czy s osoby poszkodowane lub zabite, zarwno
w pojazdach jak i w najbliszej okolicy,

Postpowanie w przypadku koniecznoci dziaania

z substancjami niebezpiecznymi podczas wypadkw

okrelenie czy zdarzenie miao miejsce w terenie

zabudowanym czy tez poza nim,
okrelenie czy nastpia emisja, uwolnienie substancji
ze zbiornikw do rodowiska.

Widok po wypadku w transporcie kolejowym

rda pozyskiwania informacji o substancji

niebezpiecznej
W przypadku wypadku drogowego:

kierowca,
konwojent,

systemy oznakowania pojazdw i przesyek,

wiadkowie zdarzenia.

W przypadku wypadku na terenie zakadu produkcyjnego:

przedstawiciele zakadu,
przedstawiciel suby ratowniczej jeli takowa istnieje,
systemy oznakowania pojazdw i przesyek.

Samochd - cysterna uszkodzony

w wyniku wypadku na drodze

Wyapywanie substancji
wydobywajcej si z cysterny

Prowizoryczny, ale skuteczny sposb wyapywania

rozlanego medium z powierzchni gruntu

Podjte dziaanie przynosi skutek - wyapywan substancj

mona ju pompowa

Jeli istnieje bezporednie zagroenie ycia ludzkiego

przystpujemy do ewakuacji osb poszkodowanych,
znajdujcych si w strefie oddziaywania substancji.
Naley wykonywa to tylko w sytuacji, gdy
po
przeprowadzeniu rozpoznania i okreleniu sposobu oddziaywania
substancji na organizm czowieka jestemy w stanie,
w odpowiednim stopniu, zabezpieczy ratownikw.

Zabezpieczenie przeciwpoarowe miejsca akcji

piana cika podawana za pomoc prdownic pianowych,
umoliwiajca dokonanie rzutu z wikszej odlegoci,
piana rednia podawana za pomoc wytwornic pianowych
w sytuacjach, gdy istnieje moliwo podejcia do miejsca
emisji substancji,
prdy wody w celu chodzenia substancji niebezpiecznej.

Pojazd przewocy substancj paln

zabezpieczony poduszk z piany

Ewakuacja osb zagroonych

Bardzo istotnym jest, aby po dokonaniu rozpoznania
substancji i okrelenia sposobu jej oddziaywania na organizm
czowieka przystpi do poinformowania i ewentualnej
ewakuacji ludnoci z miejsc, do ktrych moe nastpi migracja
chmury z oparami niebezpiecznymi (dotyczy obszarw
zabudowanych).
Informowanie naley przeprowadzi w sposb nie
wzbudzajcy paniki, wykorzystujc dostpne urzdzenia
naganiajce bdce na wyposaeniu pojazdw lub te
dysponujc do tych czynnoci wyznaczonych straakw.

Inne zadania ratownicze realizowane po przybyciu

na miejsce akcji jednostki Pastwowej Stray Poarnej
dalsze
zabezpieczenie
przeciwpoarowe,
poprzez
zagwarantowanie podawania w razie potrzeby prdw
ganiczych, wodnych i pianowych,
zagwarantowanie zabezpieczenia w wod do celw
dekontaminacyjnych,
zwizanych
z
prowadzeniem
dekontaminacji wstpnej ratownikw oraz sprztu uywanego
do dziaa majcych na celu ograniczenie wycieku
i ewentualne przepompowywanie substancji niebezpiecznej,
zabezpieczenie wody do celw zwizanych z uywaniem
kurtyn wodnych, sucych do wyapywania oparw substancji
niebezpiecznych, ktrych wyapywanie pozwala na uywanie
wody jako rodka wicego, np. amoniaku,

Inne zadania ratownicze realizowane po przybyciu

na miejsce akcji jednostki Pastwowej Stray Poarnej
pomoc w kierowaniu ruchem drogowym, jeli zapadnie
decyzja o jego wznowieniu, wydana przez KAR,
pomoc w organizacji dziaa zwizanych z neutralizacj
i zbieraniem substancji niebezpiecznej, zgodnie z poleceniami
KAR,
dostarczanie na miejsce akcji sorbentw i neutralizatorw
ze rde wskazanych przez KAR,
dziaanie wyej wymienionymi rodkami po wydaniu decyzji
przez KAR, polegajce na posypywaniu rozlewisk i ich
usuwaniu z powierzchni drg i terenw, na ktrych
prowadzone s dziaania ratownicze,

Inne zadania ratownicze realizowane po przybyciu

na miejsce akcji jednostki Pastwowej Stray Poarnej

wspdziaanie z innymi podmiotami, takimi jak:

- pogotowie ratunkowe, w przypadku transportowania
poszkodowanych,
- policja w sprawach zwianych z organizacj ewentualnych
objazdw lub innej organizacji ruchu.

Zabezpieczenie miejsca akcji po zakoczeniu

dziaa i przekazanie terenu

Po zakoczonych dziaaniach ratowniczych miejsce akcji

naley przekaza odpowiedzialnym podmiotom z okreleniem
sposobu przywrcenia stanu z przed wystpienia zdarzenia.
Stosunkowo prost spraw bdzie przekazanie miejsca
zdarzenia w sytuacji, gdy akcja realizowana bya na trenie
zakadu przemysowego. Odpowiedzialnym przyjmujcym
miejsce zdarzenia po zakoczeniu dziaania bdzie uprawniony
przedstawiciel zakadu, dziaajcy w imieniu waciciela.
Fakt przekazania miejsca zdarzenia naley udokumentowa.

Zabezpieczenie miejsca akcji po zakoczeniu

dziaa i przekazanie terenu
W transporcie kolejowym podmiotem, ktremu naley
przekaza miejsce zdarzenia jest uprawniony przedstawiciel
kolei.
W przypadku zdarzenia na drodze podmiotem,
ktremu naley przekaza miejsce zdarzenia bdzie
przedstawiciel spedytora-przewonika.
Wskazanym
jest,
aby
czynnoci
zwizane
z przekazaniem miejsca zdarzenia wykonywane byy
w obecnoci i z bezporednim udziaem sub policji w przypadku dziaa na drodze, lub te suby ochrony kolei w przypadku dziaa zwizanych z transportem kolejowym.

Wykorzystano:
Tabele z danymi statystycznymi Gwnego Inspektoratu
Ochrony rodowiska. Raport o wystpowaniu powanych
awarii w I proczu 2006 roku.

Zdjcia z archiwum Wielkopolskiej Komendy Wojewdzkiej

PSP w Poznaniu.
Szkice i rysunki z materiaw
Aspirantw PSP w Poznaniu.

dydaktycznych

Szkoy

Dzikuj za uwag
i ycz powodzenia
w podejmowanych dziaaniach
ratowniczych.

Autor