Rodzaje rodkw stylistycznych

Kady wiersz moe obfitowa w rozmaite rodki stylistyczne (zob. wiersze poetw baroku), moe by ich rwnie
prawie cakowicie pozbawiony. Czasem ju pobiena analiza tekstu wystarczy, by okreli, co jest w nim dominant
stylistyczn (nagromadzenie anafor, instrumentacji goskowych, a moe kontrast?
Wyrniamy cztery rodzaje rodkw stylistycznych: fonetyczne, morfologiczne, skadniowe i leksykalne.
I. FONETYCZNE
- instrumentacja goskowa (eufonia) - celowe powtarzanie tych samych gosek w bliskim ssiedztwie, np. w
wierszu "Epitafium Rzymowi" Mikoaja Spa Szarzyskiego: "Ty, co Rzym wpord Rzyma chcc baczy
pielgrzymie,/ a wdy baczy nie moesz w samym Rzyma Rzymie,/ patrzaj na okrg murw i w rum obrcone (...)"
I inny przykad:
"W rzece Heraklita/ ryba owi ryby/ ryba wiartuje ryb ostr ryb, ryba buduje ryb, ryba mieszka w rybie,/ ryba
ucieka z oblonej ryby". (W. Szymborska, "W rzece Heraklita")
Jedn z odmian instrumentacji goskowej jest aliteracja, czyli powtarzanie si tych samych gosek lub zespow
goskowych na pocztku kolejnych wyrazw tworzcych wers, np. "Wierzbowa wodo, wonna wiklin" (J.
Iwaszkiewicz, "Ikwa i ja"), "pstro, pstrawo.. pstrokato..." ("Lato", S. Modoeniec)
- onomatopeja - wyraz dwikonaladowczy; wyrniamy onomatopeje naturalne, ktre maj podobne brzmienie do
odgosw akustycznych wystpujcych w naturze, np. bulgota, wierka, brzcze, kuka, turkota, warcze,
szczeka, wista, zgrzyta
oraz onomatopeje sztuczne (wiadome wprowadzenie do utworu elementw fonetycznych, ktre oddaj dwiki
naturalne i w ten sposb wywouj podane wraenie), np. w wierszu Juliana Tuwima "Bal w operze" czytamy:
"Przy bufecie - opanina/ Parskanina, mlaskanina"
- rym - powtrzenie jednakowych lub podobnych zespow goskowych na kocu wyrazw zajmujcych okrelon
pozycj w obrbie wersu
- rytm - rdem rytmu w wierszu jest powtarzalno; wiersz, ktry nie posiada rytmu to wiersz wolny.
II. MORFOLOGICZNE
- zdrobnienia (stosowane czsto w poezji dziecicej, np. "Pan kotek by chory i lea w eczku", jak rwnie w
utworach opisujcych dzieci, np. "ucieszne gardzioko" poezji ludowej "Hej przelecia ptaszek", take dla
uwydatnienia kontrastu, np. pomidzy napastnikiem a bezbronn ofiar: "tak wic smok, upatrzywszy gniazdo
kryjome,/ Sowiczki liche zbiera (...)" (Jan Kochanowski, "Treny")
- zgrubienia - jeli chcemy nada wyrazowi znaczenie pejoratywne (np. babsztyl, bachor)
- neologizmy - wyraz, wyraenie nowo utworzone, nowe w danym jzyku; w poezji tworzone dla podniesienia
kunsztu literackiego, zazwyczaj tylko na potrzeby danego wiersza, rzadko utrwalaj si potem w jzyku potocznym;
bardzo czsto wystpuj w poezji Cypriana Kamila Norwida i Bolesawa Lemiana oraz w wierszach futurystw.
"Tam ukocha przestwornie mg - nierozeznawk" (Bolesaw Lemian, "nigrobek")
"Ogrd pana Byszczyskiego zielenieje na wymroczu,/ (...) / Sam go wywid z nicoci byszczydami swych oczu/ I
utrwali na podnionej drzewom trawie". (Bolesaw Lemian, "Pan Byszczyski")
"uchodzone umylenia upapierzam poemac/ i miesicz kaszkietujc ksigodajcom by zdruczyli" (S. Modoeniec,
"Futurobnia")

III. SKADNIOWE
- apostrofa (utrzymany w podniosym tonie zwrot do Boga, bstwa, osoby lub zjawiska), czsto wystpuje np. w
wierszach o charakterze modlitewnym. Warto zauway, e jeli w tytule wiersza wystpuje przyimek "do", utwr

bdzie prawdopodobnie rozpoczyna si od apostrofy.

Na przykad w utworze K.K. Baczyskiego "Modlitwa do Bogarodzicy" podmiot liryczny zwraca si do Matki
Boskiej z ronymi probami:
Ktra wioda jak br pomrukw
ducha ziemi tej skutego w zbroi szereg,
prowad nocne drogi jego wnukw,
(...)
Ktra bya muzyki deszczem,
a przejrzysta jak wit i pomie,
daj nam usta jak oboki niebieskie,
(...)
W wierszu J.A. Morsztyna "Do lutnie" mamy z kolei zwrot do ubstwianej przez autora poezji:
Lutni wszechmocna, lutni sodkostronna,
Ktrej smacznego dwiku nieuchronna
Wdziczno ze myli rozpdza i czeku
Przysparza wieku
Wspomni (bo lepiej pomnisz) swoje siy,
Jako za tob kamienie chodziy,
Gdy nowy mularz bez zelaz potrzeby
Stanowi Teby.
W kontekcie artobliwym - F.D. Knianin, ktry uroczycie zwraca si do... wsw:
"Ozdobo twarzy, wsy pokrtne!/ Powstaje na was rd zniewieciay:/ dworuj sobie dziewczta wstrtne" ("Do
wsw").
- inwokacja - jest to rozwinita apostrofa rozpoczynajca poemat epicki, w ktrej autor zwraca si do muzy lub istoty
boskiej z prob o natchnienie, inspiracj, roztoczenie opieki nad powstajcym utworem.
Muzo! Ma wypiewaj, co wity grd Troi
Zburzywszy, dugo bdzi...
Homer "Odyseja"
- anafora - wielokrotne powtrzenie tego samego zwrotu na pocztku kolejnych wersw
"Prdzej kto wiatr w wr zamknie, prdzej i promieni /(...)/ Prdzej morze burzliwe grob uspokoi,/ Prdzej zamknie
w gar wiat ten (...)" (J.A. Morsztyn, "Niestatek")
Przeciwiestwem anafory jest epifora, czyli powtrzenie tego samego wyrazu lub zwrotu na kocu kolejnych
wersw: "Nie idzie, ale skrada si przez ycie,/ Czoga si przez ycie,/ sunie przez ycie/ limaczym, liskim
ladem". (A. Kamieska, "I przez ycie")
- asyndeton wieloczonowy - brak spjnikw midzy czciami zda lub zdaniami, np.
"O moc, o rozkosz, o skarby pilnoci/ e deszcz, e drogo, e to, e tamto" (J. Tuwim, "Mieszkacy")
- polisyndeton - poczenie wsprzdnych czonw zdania wieloma identycznymi spjnikami, np. "I gnaj, i pchaj,
i pocig si toczy" (J. Tuwim, "Lokomotywa")
- refren (przypiew) - wyraz, zwrot, wers lub strofa powtarzajce si regularnie; wystpuje w utworach o wyrazistym
rytmie, zwaszcza w pieniach. Moe suy uwydatnieniu motywu przewodniego w utworze, wyrany refren
wystpuje np. w wierszu Leopolda Staffa "Deszcz jesienny" - "O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny..."
- parentezy (zdania wtrcone w nawias)
"I od takiego, Boe nieskoczony,
(w sobie chwalebnie i w sobie szczliwie
sam przez si yjc) dasz jakmiarz chciwie (...)"
- przerzutnie
"Czemu wysuszy ogniem nie prbuj

Paczu? Czemu tak z ogniem postpuj, (...)"

"Pokj szczliwo. Ale bojowanie Byt nasz podniebny. On srogi ciemnoci Hetman (...)"
- pytania retoryczne
"Jak yj, serca ju nie majc?"
"Jak w paczu yj, wrd ognia paajc?"
"C bd czyni w tak straszliwym boju?"
"dasz (...) chciwie/ by miowany i chcesz by chwalony?"
- zestawienia antytetyczne, antytezy, kontrast
"Leysz zabity i jam te zabity/(...)/Ty jednak milczysz, a mj jzyk kwili,/Ty nic nie czujesz, ja cierpi bl srodze"
[przeciwiestwo ty-ja], (J.A. Morsztyn, "Do trupa")
"Ten fortissimo zabrzmia, tamten nuci z cicha. Ten zdaje si wyrzeka, tamten tylko wzdycha" [zestawienie tentamten], (A. Mickiewicz, "Pan Tadeusz", ksiga VIII)
"Jego oczy s straszne, twoje - tylko mie" [zestawienie jego-twoje], (K.I. Gaczyski, "Szekspir i chryzantemy")
Inne: inwersja (czyli szyk przestawny, wykrzyknienie)
IV. LEKSYKALNE
- animizacja (oywienie) - nadawanie przedmiotom lub zjawiskom cech charakterystycznych dla wiata ywych
- epitet - wyrazy okrelajce, ktre podkrelaj bd uwydatniaj jak charakterystyczn cech opisywanego
przedmiotu, osoby, zjawiska czy stanu. Najczciej wystpuj w formie przymiotnikw, lecz epitetem moe by take
rzeczownik czy imiesw. Wyrniamy kilka rodzajw epitetw:
epitet bezporedni: zielone oczy, adne rce, przyjemny gos,
epitet metaforyczny, epitet stay (okrelenie tworzce trway zwizek frazeologiczny z okrelanym wyrazem),
wystpujce szczeglnie u Homera np. prdkonogi Achilles, nieskazitelny Ajgistos, gromowadny Zeus, drtwa
mier,
epitet tautologiczny (okrelenie wyraajce oczywist waciwo danego przedmiotu): maso malane, marna
marno
- eufemizm - wyraz bardziej oglny, stosowany w celu zagodzenia treci wypowiedzi, zwaszcza wtedy, gdy trzeba
unikn sw bd okrele draliwych, nieprzyzwoitych, wulgaryzmw sowami mniej dosadnymi, delikatniejszymi,
np. "mijasz si z prawd" zamiast "amiesz, "zaglda do kieliszka" zamiast pi alkohol, "odszed", "zasn",
"przenis si na ono Abrahama" zamiast umar, "ona nie jest zbyt dobr aktork" zamiast ona jest z aktork.
Najczciej spotykamy je w wypowiedziach politykw, dyplomatw, w reklamach. W poezji wystpuj tam, gdzie
autor obawia si np. naruszenia jakiego tabu jzykowego.
Czasem jednak jest zupenie odwrotnie - poeci unikaj eufemizmw, posuguj si wulgaryzmami np. w wierszu "Bal
w operze" Julian Tuwim chce podkreli okruciestwo uczty - czytamy zatem: "Na talerzu Donny Diany/ Ryczy w
zamordowany/ Dawachadze, prync gruziski/ Rwie zbami tyek wiski".
Odmian jest peryfraza, czyli omwienie, opis, charakterystyka - polega na zastpieniu sowa oznaczajcego dany
przedmiot, czynno lub cech przez ich rozbudowany opis, metafor lub charakterystyk np. zamiast Fryderyk
Chopin - najwybitniejszy polski kompozytor, zamiast Henryk Sienkiewicz - autor "Trylogii".
- oksymorony - zestawienia wyrazw sprzecznych znaczeniowo, wykluczajcych si, np. zgodne spory, suchego
przestwr oceanu, pewno niepewna, zimne ognie, bywalec niebytu, nieistniejce istnienie.
- paradoksy - zaskakujce sformuowanie, zawierajce tre sprzeczn wewntrznie, sprzeczn z powszechnymi
pogldami
"Nie yjc, jako ogie w sobie czuj?" (J.A. Morsztyn, "Cuda mioci")
"Cokolwiek stracisz, tym si zbogacisz" (L. Staff, "Jest czas olbrzymich prb...")
Inne: synonimy, porwnania, porwnania homeryckie

- metafory (przenonie)
Wyrniamy kilka rodzajw metafor:
hiperbola - zamierzona przesada
"Przebg! Jak yj, serca ju nie majc?"
metonimia (zamiennia) - uywana wwczas, gdy midzy waciwym a przenonym znaczeniem wyrazu wystpuje
jaka zaleno, np.
"lubi piro Herberta" - oznacza to, i kto lubi styl, jakim posugiwa si Herbert
"czyta Sienkiewicza" - w tym wypadku oczywiste jest, e chodzi o utwory Sienkiewicza
"caa Ameryka zamara z przeraenia", czyli mieszkacy Ameryki
"zdoby Zote Lwy na Festiwalu Polskich Filmw Fabularnych w Gdyni", czyli zdoby nagrod na tym festiwalu
"w tej restauracji jadaj wycznie biae konierzyki", a zatem jadaj tam urzdnicy, pracownicy umysowi
"rozbysy okna"
"hukny spie"
Odmian metonimii jest synekdocha (ogarnienie), oparta na zasadzie ekwiwalencji i wymiennoci wyrazw
bliskoznacznych:
1) gatunku zamiast rodzaju lub odwrotnie, np. "miertelnik" zamiast czowiek (np. w tytule wiersza C.K. Norwida
"Zaczepiony przez Sybill miertelnik odpowiedzia")
2) czci zamiast caoci (z ac. pars pro toto), np. "prg" lub "dach" zamiast dom, "szyja" zamiast gowa
3) materiau zamiast wykonanego z niego przedmiotu ("elazo" w znaczeniu miecz, "srebra" w znaczeniu zastawa
stoowa)
4) obiektu w liczbie pojedynczej zamiast w liczbie mnogiej, np. "nie lubi kamcy" zamiast kamcw
5) liczby okrelonej zamiast nieokrelonej, np. "setki wrae", "sto myli"
6) osoby zamiast imienia pospolitego, np. Zoil - zoliwy krytyk
- personifikacja, czyli uosobienie, a zatem nadawanie zwierztom, zjawiskom, pojciom abstrakcyjnym (takim jak
mier, mio, dobro), zjawiskom przyrody cech ludzkich. Taki zabieg czsto wystpuje w bajkach, np.
"Czego paczesz? - staremu mwi czyyk mody" (I. Krasicki, "Ptaszki w klatce")
Inny przykad to w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze mierci" mier ukazuje si Polikarpowi w postaci
rozkadajcego si ciaa ludzkiego i przemawia do przeraonego Mistrza ludzkim gosem ("mier do niego
przemwia").
Rodzaje i ukad rymw
Rodzaje rymw
W poezji polskiej rym jest cile zwizany z akcentem, a zatem wyrniamy przede wszystkim: - rymy eskie
(najczstsze): posugujce si akcentem paroksytonicznym (czyli na przedostatni sylab), np. moda - uroda,
wystpuj w wierszu sylabicznym,
- rymy mskie: posugujce si akcentem oksytonicznym (na ostatni sylab), np. sd - bd, do - skro, wystpuj
w wierszu sylabotonicznym,
- rymy daktyliczne (bardzo rzadko wystpujce), posugujce si akcentem proparoksytonicznym (na trzeci sylab
od koca), np. chodziby - zrobiby, przezroczysta - ognista, zakocha - rozszlocha.
W zalenoci od umiejscowienia wyrniamy:
- rymy kocowe - wystpuj najczciej, umieszczane s na kocu wersu,
- rymy wewntrzne - wystpuj w rodku wersu (np. w "Bogurodzicy"), najczciej s to rymy redniwkowe,
- rymy inicjalne - wystpuj bardzo rzadko, jest to rym na pocztku wersu.
Inne:
- rymy dokadne, np. wodzie - lodzie, boju - pokoju,
- rymy niedokadne (wrd nich wyrniamy np. asonans - rym oparty na identycznoci samogoskowej, np. woda droga, i konsonans - rym oparty na identycznoci spgoskowej, np. warg - drg). Rozwiny si w poezji
dwudziestolecia midzywojennego, obecnie wystpuje powszechnie w wierszu wolnym,
- rymy gramatyczne - utworzone z wyrazw, ktrych wspbrzmienie wynika z identycznoci kocwek
gramatycznych (np. dwa czasowniki: mylimy - robimy, chodzi - rodzi, lub dwa rzeczowniki: pmiskami gromadami, gromady - osady),

- rymy niegramatyczne - utworzone z wyrazw nalecych do rnych kategorii gramatycznych lub rnicych si
form gramatyczn (np. liczb, osob, przypadkiem, czasem itp.), np. kwili - chwili, gin - przyczyn,
- rymy bogate - obejmujce wiele gosek (mczestwa - spoeczestwa),
- rymy skadane - bab ryk - fabryk, panie - na nie,
- rymy banalne (czstochowskie) - blizna - ojczyzna, kocham - szlocham,
- rymy wyszukane, egzotyczne - powstae przez niezwyky dobr wyrazw: ksztacie - mia ci, farby - zna by,
trytonw - pantalonw.
Monorym - ten sam rym wystpujcy we wszystkich wersach danego wiersza
Pantorym - utwr wierszowy lub jego fragment, w ktrym wszystkie lub niemal wszystkie wyrazy rymuj si z
innymi, np.
Szed nieg. Bra mrz.
Bieg zbieg. W mrz wrs.
Z ust krew - as kier.
Znad drzew mga skier.
Bruno Jasieski, "Sowo o Jakubie Szeli"
Wiersz biay jest pozbawiony rymw, po raz pierwszy zastosowa go Jan Kochanowski w "Odprawie posw
greckich". Najczciej wystpuje w poezji wspczesnej.
Ukad rymw:
- rymy parzyste (aabb)
- rymy nieparzyste (abab)
- rymy okalajce (abba)
Przykad rymw parzystych:
Fraszki to wszystko, cokolwiek mylimy, (a)
Fraszki to wszystko, cokolwiek czynimy; (a)
Nie masz na wiecie adnej pewnej rzeczy, (b)
Prno tu czowiek ma co mie na pieczy. (b)
Jan Kochanowski, "O ywocie ludzkim"
Przykad rymw nieparzystych:
O, c jest pikniejszego ni wysokie drzewa, (a)
W brzie zachodu kute wieczornym promieniem, (b)
Nad wod, co si pawich barw blaskiem rozlewa, (a)
Pogbiona odbitych konarw sklepieniem. (b)
Leopold Staff, "Wysokie drzewa"
Przykad rymw okalajcych:
Leysz zabity i jam te zabity, (a)
Ty - strza mierci, ja - strza mioci, (b)
Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianoci, (b)
Ty jawne wiece, ja mam pomie skryty. (a)
Jan Andrzej Morsztyn, "Do trupa"
Systemy wersyfikacyjne w wierszu
W literaturze polskiej wystpuj zasadniczo trzy systemy wersyfikacyjne zwane numerycznymi. S to: sylabizm
(wiersz sylabiczny), sylabotonizm (wiersz sylabotoniczny), tonizm (wiersz toniczny) oraz nieregularne odpowiedniki
tych wierszy. Poza tym wyrniamy take wiersze nienumeryczne: redniowieczny wiersz zdaniowo-rymowy oraz
wspczesny wiersz wolny. Pierwszym regularnym systemem wersyfikacyjnym w poezji polskiej by sylabizm.
redniowieczny wiersz zdaniowo-rymowy (zwany te skadniowo-intonacyjnym)
Najstarszy polski typ wiersza wystpowa w okresie redniowiecza oraz wczesnego renesansu. Wers tworzy w nim
pene zdanie lub zamknity czon zdania. Nie przestrzegano jednakowej liczby sylab w wersach (jest to zatem wiersz
asylabiczny). Rym uzyskiwano przez powtrzenie tej samej formy gramatycznej (np. w "Bogurodzicy" nosimy -

prosimy, pobyt - przebyt). Wiersze redniowieczne recytowano zazwyczaj przy akompaniamencie muzyki (bya to
zatem tzw. poezja meliczna - od greckiego melos, czyli pie, piew).
Wiersz wspczesny zdaniowy
numeryczny wiersz skadniowy, nie posiadajcy rymw, w ktrym rozczonkowanie na wersy pokrywa si z
intonacyjnym frazowaniem prozy. Wspczesnym wierszem zdaniowym jest np. utwr W. Szymborskiej "W rzece
Heraklita" (z tomu "Sl").
Wiersz sylabiczny
W kadym wersie wystpuje ta sama liczba sylab, stay rym eski w zakoczeniu wersu, stay akcent
paroksytoniczny (a zatem na przedostatni sylab) i redniwka w wersach duszych ni omiogoskowe. Ilo sylab
w wersie waha si od 4 do 17. Najczciej stosowane rozmiary wersw to: omiozgoskowiec, jedenastozgoskowiec
(5+6), ze redniwk po pitej sylabie, trzynastozgoskowiec (7+6), ze redniwk po sidmej sylabie.
Omiozgoskowiec wystpuje najczciej w takich gatunkach, jak: bajka, fraszka, sielanka, ballada, czsto w
wierszach dla dzieci.
Przykady: "Pie witojaska o Sobtce" Kochanowskiego, "Psalmy przyszoci" Krasiskiego.
Jedenastozgoskowiec wystpuje bardzo czsto w romantycznej poezji epickiej, w strofach trjwersowych
(tercynach), szeciowersowych (sekstynach) i omiowersowych (oktawach).
Przykady: "Beniowski", "Krl Duch" Sowackiego, "Monachomachia" Krasickiego.
Trzynastozgoskowiec - najpopularniejszy, np. "Wojna chocimska" Potockiego, "Treny" Kochanowskiego, "Pan
Tadeusz" Mickiewicza. W przekadach z greki i francuskiego wystpuje jako odpowiednik heksametru i aleksandrynu
(francuski wiersz klasyczny 12-zgoskowy z akcentem na zgosce szstej i redniwk po niej; tzw. wiersz heroiczny,
zastosowa go P. Corneille w "Cydzie" - J.A. Morsztyn przetumaczy "Cyda" zastpujc aleksandryn
trzynastozgoskowcem).
Wiersz sylabotoniczny
Wiersz ten charakteryzuje si: sta liczb sylab w wersach, jednakow liczb sylab akcentowanych w wersie i ich
staym umiejscowieniem. Jest on wobec tego bardziej zrytmizowany ni wiersz sylabiczny. Pojawi si ju pod koniec
XVIII wieku, typowy sta si dla liryki XIX wieku, obecny najczciej w krtkich utworach lirycznych, zwaszcza w
pieniach stylizowanych na pieni ludowe. Podstawow jednostk miary rytmicznej jest tu stopa. Pojawia si w poezji
W. Pola, T. Lenartowicza, M. Konopnickiej, A. Asnyka "Ulewa", K. Przerwy-Tetmajera"Melodia mgie nocnych", B.
Lemiana "Dziewczyna".
Spokrewniony z wierszem sylabotonicznym jest tzw. polski heksametr - odpowiednik heksametru antycznego,
zastosowa go np. Adam Mickiewicz w "Powieci Wajdeloty" z "Konrada Wallenroda" (rozpito wersu mieci si
w granicach od trzynastu do siedemnastu sylab, pierwsza sylaba kadego wersu jest akcentowana, a take stay jest
akcentowy ukad ostatnich piciu sylab w wersie) czy Norwid "Bema pamici aobny rapsod".
Wiersz toniczny
Wystpuje w nim jednakowa liczba akcentw w kadym wersie, rwnoczenie ich rozkad nie jest stay. Na przykad
w "Ksidze ubogich" J. Kasprowicza, w strofie: "Umiowanie ty moje! (dwa zestroje akcentowe)/ Ksztaty nieomal
dziecice! (trzy zestroje akcentowe)/ Skro dotd nie pomarszczona (trzy zestroje akcentowe)/ Biae, wziutkie rce"
(trzy zestroje akcentowe). Dziki regularnemu ukadowi zestrojw akcentowych w poszczeglnych wersach wybija
si rytm, tempo muzyczne strofy. Poeci, ktrzy stosowali wiersz toniczny, to m.in. W. Broniewski, J. Tuwim, K.
Iakowiczwna, T. Gajcy.
Wiersz wolny
Jest to wiersz nieregularny o swobodnej budowie rytmicznej. Nie obowizuj w nim adne schematy; dugo wersw
jest zrnicowana, brak staej liczby sylab, stp, zestrojw akcentowych. Najwaniejsze jest w nim znaczenie sw.
Poeta sam decyduje o podziale utworu na strofy i wersy. Bardzo czsto nie wystpuj w nim adne znaki
interpunkcyjne, co utrudnia interpretacj, jzyk zbliony jest do jzyka prozy. Wiersz taki jest typowy dla poezji
wspczesnej, bardzo czsto stosowali go poeci awangardy: J. Przybo, T. Rewicz, M. Biaoszewski, cho pojawia
si ju w poezji Norwida. Odmiany wiersza wolnego to np. wiersz emocyjny - wiersz nienumeryczny, skadniowy,
gdzie podzia wypowiedzi na wersy jest uzaleniony od ekspresyjnej intonacji jzyka mwionego.
Rodzaje strof
Wyrniamy nastpujce rodzaje strof:
a) dystych (dwuwiersz) - strofa dwuwersowa (w poezji polskiej pojawia si w XVI w.; potem czsto odnajdujemy j
w poezji Bolesawa Lemiana, zob. np. wiersze "Zmory wiosenne", "Ballada o dumnym rycerzu").

b) tercyna - strofa trjwersowa z rymem okalajcym. rodkowy wers pierwszej strofy rymuje si z pierwszym i
trzecim wersem strofy nastpnej (wyksztacia si w poezji woskiej, uy jej np. Dante w "Boskiej Komedii",
wystpuje te u Kochanowskiego, Sowackiego, Asnyka, Tetmajera, Staffa).
c) czterowiersz - strofa czterowersowa, wystpuje w rnych odmianach. Na przykad tzw. strofa saficka skada si z
trzech wersw 11-zgoskowych i jednego 5-zgoskowego. Jej nazwa pochodzi od imienia poetki greckiej Safony,
ktra podobno uya jej jako pierwsza w utworze "Hymn o Afrodycie" (pniej posugiwa si ni rwnie Horacy; w
poezji polskiej pojawia si w XVI w.). Z kolei tzw. strofa alcejska zoona jest z dwch wersw 11-zgoskowych,
jednego 9- i jednego 10-zgoskowego. Wprowadzona zostaa przez greckiego poet Alkajosa, stosowa j rwnie w
swych "Pieniach" Horacy.
d) sekstyna (sestyna) - strofa szeciowersowa o ukadzie rymw ababcc, najczciej jedenastozgoskowa; wyksztacia
si w redniowiecznej poezji francuskiej, do poezji polskiej wprowadzi j Kochanowski (np. w "Psaterzu"),
upowszechnia si za w epoce owiecenia. W romantyzmie stosowa j Sowacki. Wystpuje przede wszystkim w
liryce refleksyjnej, uroczystej.
e) oktawa - strofa omiowersowa (ukad rymw: abababcc), przewanie jedenastozgoskowa. Uy jej Sowacki w
"Beniowskim". Wystpuje gwnie w wierszowanych gatunkach epickich. Jej odmian jest oktostych - od oktawy
rni si ukadem rymw (aabbccdd).
Uwaga! By mona byo mwi o wierszu o budowie stroficznej, musi on skada si przynajmniej z dwch strof.
Najczciej spotykane strofy w poezji polskiej to: tercyna, czterowiersz, sekstyna i oktawa. Niektre gatunki
charakteryzuj si staym ukadem strof, np. klasyczny sonet woski ma czternacie wersw i jest zbudowany z dwch
zwrotek czterowersowych oraz dwch tercyn. Sonet francuski za skada si z czterech strof czterowersowych i
zakoczony jest dystychem.
Strofoid - strofa nieregularna
Rodzaje liryki
Rodzaje liryki: liryka bezporednia, liryka porednia (przedstawiajca), liryka podmiotu zbiorowego, liryka
inwokacyjna, liryka maski, liryka roli. Niektre rodzaje mog si czy (np. liryka podmiotu zbiorowego z liryk
inwokacyjn).
liryka bezporednia - okrelana te mianem liryki osobistej; podmiot wystpuje w pierwszej osobie, przekazuje
wprost swoje uczucia i doznania; rozpoznajemy j po tym, e uywane s zaimki rzeczowne ("ja"), czasowniki w
pierwszej osobie ("[ja] czuj", "[ja] czekaam"); w tym rodzaju liryki czsto moemy utosami podmiot liryczny z
autorem, zwaszcza w utworach z epoki romantyzmu, kiedy istniao silne przekonanie o tosamoci "ja" lirycznego i
poety.
Przykad:
"yem z wami, cierpiaem i pakaem z wami,/ Nigdy mi, kto szlachetny, nie by obojtny,/ Dzi was rzucam i dalej
id w cie - z duchami" (J. Sowacki, "Testament mj")
liryka porednia - "ja" liryczne jest mniej lub bardziej ukryte; odmiany liryki poredniej to: liryka opisowa (np.
opis krajobrazu) i liryka sytuacyjna (wystpuj tu elementy narracji, partie dialogowe, a zatem liryka sytuacyjna
mieci si na pograniczu liryki i epiki). Przykadem liryki sytuacyjnej jest np. ballada "Romantyczno" Adama
Mickiewicza.
liryka inwokacyjna - oprcz jawnego podmiotu lirycznego wyrniamy wyranego adresata lirycznego ("ty"
liryczne), ktrym moe by osoba/grupa osb, pewna zbiorowo, ale take zjawisko, pojcie abstrakcyjne (mio,
mier).
Przykad:
"Szukajcie prawdy jasnego pomienia,/ Szukajce nowych, nieodkrytych drg" (A. Asnyk, "Do modych")
liryka podmiotu zbiorowego - podmiot wystpuje jako "my", grupa spoeczna, pokolenie poczona wsplnymi
przekonaniami, przeyciami. Czsto wystpuje w utworach o charakterze modlitewnym (np. w "Bogurodzicy").
Inne:
liryka maski - podmiot liryczny przyjmuje posta zwierzcia, przedmiotu, osoby, roliny i przypisuje im swoje
uczucia (np. cykl tworw o Panu Cogito Zbigniewa Herberta)

 liryka roli - w tym przypadku podmiotu lirycznego nie moemy identyfikowa z autorem (np. w wierszu poetymczyzny podmiotem lirycznym jest kobieta lub podmiotem lirycznym jest jaka posta historyczna czy bohater
literacki, np. wiersz Wisawy Szymborskiej "Monolog do Kasandry").
Odmiany liryki ze wzgldu na typ wyraanych przez ni przey:
- liryka miosna (np. "Midzy nami nic nie byo" Asnyka)
- liryka krajobrazowa (np. "Stepy akermaskie" Mickiewicza)
- liryka refleksyjno-filozoficzna (np. "W rzece Heraklita" Szymborskiej)
- liryka religijna (np. "Bogurodzica")
- liryka patriotyczno-obywatelska (np. "Pie V. O spustoszeniu Podola" Kochanowskiego)
- liryka agitacyjno-polityczna (np. wiersze z nurtu socrealistycznego).
rdo: www.interklasa.pl; autor: Beata Grka-Winter