BAROK

Nazwa tej epoki pochodzi od woskiego i portugalskiego sowa BAROCCO,

ktre w obu tych jzykach oznacza per o nieregularnych ksztatach. Termin ten
doskonale oddaje nastroje tej epoki. Renesans charakteryzowa spokj, ad,
harmonia, symetria. W baroku za nastpuje dysharmonia, chaos, dynamika.
Barok rozpoczyna si u schyku XVI wieku, trwa cay XVII wiek i w Polsce do
poowy XVIII wieku. Za dat koczc i pocztek waciwego owiecenia uznaje
si rok 1764. W historii polskiej literatury to pierwsza konkretna data
wyznaczajca pocztek epoki. Wydarzenie historyczne objcie tronu przez
Stanisawa Augusta Poniatowskiego.
Gwnym prdem renesansu bya reformacja rozam w obrbie kocioa
katolickiego. W poowie XVI wieku odby si Sobr trydencki, ktry ustali, e
koci powinien odbudowa swoj si i odzyska potg. M.in. powoano zakon
jezuitw zaoyciel Ignacy Loyola. Zakon zajmowa si rozpowszechnianiem
KONTRREFORMACJI ruch skierowany przeciwko reformacji, majcy na celu
zjednoczenie kocioa nie pojawia si w krajach protestanckich. Konsekwencj
kontrreformacji by bardzo duy wpyw w architekturze wystrj kociow. W
sztuce barokowej zwracano uwag na niezwyky przepych, dua ilo zdobie,
kolumny modyfikowane, krcone, sprawiajce wraenie ruchu. W kociele
pojawiaj si zocenia, bogato zdobione otarze i ambony. Jednym z gwnych
elementw zdobniczych bd PUTTA pucuowate anioki, postaci pnagich
dzieci ze skrzydekami. Kocioy zdobiono marmurami, aby wierni dostrzegali
potg kocioa katolickiego i aby przycign wiernych, bowiem kontrastoway z
kocioami protestanckimi prostymi, surowymi, ascetycznymi.
Kontrreformacja miaa take wpyw w literaturze na wizerunek Boga,
czowieka i relacje midzy nimi. W renesansie Bg dobrotliwy ojciec, ktry
wybacza grzechy, deus artifex, ktry stworzy doskonale harmonijny wiat,
dystans uleg zmniejszeniu. Kontrreformacja wraca do redniowiecznego
wizerunku, Bg staje si surowym sdzi, odlegy, wymagajcy, da od
czowieka aby dokona wyboru midzy mioci do Boga, a do wiata ziemskiego.
Te dwa pojcia si wykluczay wzajemnie.
Wizerunek Boga mia wpyw na postaw czowieka baroku, ktry jest
wewntrznie rozdarty. Ponownie pojawia si dualizm (PLATON) czowiek
skada si ze sfery duchowej(duszy) i ze sfery materialnej(ciaa).
Czowiek baroku mia w pamici renesansowe haso Carpe Diem, czyli
korzystaj z dnia pragnie cieszy si yciem. Z drugiej strony pamita o mierci
Memento Mori dlatego pojawia si wewntrzne rozdarcie. Z jednej strony
pragnie uciech wiata doczesnego, a z drugiej strony ma obawy dotyczce ycia
po mierci. Std przekonanie, e ciao czowieka jest grzeszne, nieczyste,
miertelne, pochodzce od szatana uosobienia za. Dusza czysta, bezgrzeszna i
niemiertelna, pochodzca od Boga, uosobienia dobra.
ycie czowieka baroku przypomina wieczn wojn midzy dysz i ciaem,
dobrem i zem. Std okrelenie wystpujce w literaturze baroku, czowiek
przestawiony jako onierz, wojownik, a ycie jako walka.
Mikoaj Sp-Szarzyski napisa w jednym ze swych sonetw Wty,
niebaczny, rozdwojony w sobie.
W polskiej literaturze baroku wyrniamy trzy nurty:
-ziemiaski
-dworski
-plebejski

str. 1

Nurt ZIEMIASKI rozwija si w maych szlacheckich dworkach wrd

rednio zamonej szlachty. Nurt ten nawizywa do tradycyjnej polskiej kultury,
pamitek narodowych i tradycji ludowych. Wiza si z nim bdzie postawa
zwana SARMATYZMEM. W XVI wieku polska szlachta poszukiwaa swojego
rodowodu i wywioda swoje pochodzenie od staroytnego plemienia Sarmatw,
ktre yo nad doln Wog. Syno z mstwa, odwagi i walecznoci. Takie cechy
zacza sobie przypisywa polska szlachta. Pocztkowo to przekonanie
jednoczyo, tworzyo wi i dum narodow. Sarmatyzm zaczto czy ze zot
wolnoci szlacheck, ktrej gwnym, elementem byo LIBERUM VETO, co
oznaczao WOLNE NIE POZWALA co z czasem przyczynio si do upadku
Rzeczpospolitej, bowiem kady mia prawo krzykn liberum veto i zerwa
obrady sejmu. Nie mona byo ustanowi staych praw, ktre byy fundamentem
pastwa. Tymczasem prawa jak kalendarz zmieniay si co roku jak pisa jeden z
poetw.
Postawa sarmatyczna ulega wypaczeniu. Duma narodowa przerodzia si
w nietolerancj i niech wobec innych narodw i kultur, czyli KSENOFOBI.
Zaczto kojarzy ich z ktliwoci, pijastwem i obarstwem, z ograniczonymi
horyzontami mylowymi (gupot). Do tego przyczyniy si take szkoy
jezuickie, ktre pocztkowo stay na bardzo wysokim poziomie. Z czasem jednak
ograniczy si do pamiciowego przyswajania tekstw aciskich, dlatego z
Sarmatyzmem i nurtem ziemiaskim czy si bdzie MAKARONIZOWANIE
wplatanie do jzyka polskiego wyrae obcego pochodzenia, najczciej
aciskiego. Zdania budowane zgodnie ze skadni acisk, czyli rozbudowane,
wielokrotnie zoone z orzeczeniem na kocu. Makaronizm uywano, aby
podnie rang swojej wypowiedzi i nobilitowa samego siebie.
Sarmatyzm pocztkowo postrzegano pozytywnie, jednak pniej postawa
ta ulega wypaczeniu XVIII wiek. Baronow szlacht nazwali twrcy owiecenia,
ale w sensie negatywnym. Pocztek XVIII wieku okres panowania Sasw (za
krla Sasa, jedz, pij i popuszczaj pasa). Gwnymi przedstawicielami tego
nurtu byli JAN CHRYZOSTOM PASEK i WACAW POTOCKI.
Kolejnym nurtem jest nurt DWORSKI. Rozwija si wrd arystokracji
bogatej szlachty, nawizywa do kultury zachodnio-europejskiej. Gwnymi
przedstawicielami byli: DANIEL NABOROWSKI i JAN ANDRZEJ MORSZTYN.
Charakterystycznym zjawiskiem dla nurty dworskiego bdzie MARINIZM od
woskiego poety Marino Giambattisto, ktry twierdzi budzi zdziwienie oto cel
poety. nieraz zwany konceptyzmem koncept (pomys na zaskakiwanie
czytelnika)
Zaskakiwano pomysami, np. porwnujc zakochanego do trupa (Do trupa
J.A. Morsztyna) lub do galernikw (take w utworze Morsztyna). Take niezwyk
by budowa utworw, ktra przypominaa dzban lub klepsydr. Ogrom rodkw
stylistycznych. Czsto o baroku mwiono, e charakteryzowa go przerost formy
nad treci, co znaczy, e autorzy czciej skupiali si na formie ni na treci.
Ostatnim nurtem by nurt PLEBEJSKI. Plebs biedota miejska. Nurt ten
wyksztaca si przede wszystkim w miastach, gownie wrd studentw.
Przedstawiciel: JAN Z KIJAN. Gwnym bohaterem utworw nalecych do tego
nurtu by SOWIZDRZA. Czowiek niezwykle bezporedni, czsto wulgarny, ktry
nie wstydzi si wytyka wad, bdw. By czowiekiem prostym, ale bardzo trafnie
potrafi oceni rzeczywisto. Utwory, ktrych bohaterem by Sowizdrza byy
zabawne o charakterze satyrycznym.
W renesansie nastpi w Polsce rozwj nauki i kultury. Bardzo czsto
zjedali do niej studenci z caej Europy. Akademia Krakowska dorwnywaa
poziomem innym sawnym uczelnio. Nastpowaa wymiana myli i pogldw,
nowe tendencje docieray do Polski. Take Polacy wyjedali do Padwy, Bolonii,
paryskiej Sorbony, Lipska, Krlewca, skd przywozili nowe pogldy. W baroku

str. 2

nastpuje upadek szkolnictwa w Polsce. Uniwersytety spady do poziomu

gimnazjw. Studenci zagraniczni przestali przyjeda, co zahamowao wymian
myli. W szkoach jezuickich szczeglnie zwracano uwag na rozwinicie
zainteresowa, m.in. ze sawy syny teatry powstae przy tych szkoach. Z
czasem ograniczono si do nauczania pamiciowego. Efektem upadku byli
absolwenci z ograniczonymi horyzontami mylowymi. Czsto spotykana bya
NIETOLERANCJA KSENOFOBICZNA.
W baroku zaczto walczy z innowiercami. Wypdzono z Polski arian i
zaczto przeladowa lute ran. To wanie oni zajmowali si drukarstwem. Gdy
wypdzono arian zamknito najwaniejsz drukarni. Swoje drukarnie musieli
zamkn Luteranie. Spada ilo drukowanych ksiek, przez co ich ceny wzrosy.
Byy mao dostpne. Zaczto ponownie przepisywa w zwizku z czym wiele
utworw funkcjonujcych, jako rkopisy gino. Spadek poziomu wyksztacenia
spoeczestwa. Do najwaniejszych filozofw tego okresu nalea Pascal, ktry
jest autorem tzw. Zakadu Pascala, ktry zawar w swoim dziele Myli.
Twiedzi, e bardziej opaca si wierzy Boga ni nie wierzy. Jeli nie wierzymy, a
on nie istnieje to nic nie tracimy, a jeli jest to tracimy ycie wieczne. Jeli
wierzymy i go nie ma to nic nie tracimy, a jeli jest to wygrywamy ycie wieczne.
Pascal twiedzitake, e czowiek jest trzcin najwtlejsz ze wszystkich,
ale trzcin mylc. Czowiek jest istot, ktra toczy ze sob wieczn wojn. Jest
delikatny, podatny na powiewy wiatru i atwo go mona zama, ale wyrnia go
to, e myli, bo nawet jeli ginie, to ma tego wiadomo. W pogldach Pascala
mona odnale rozdarcie, niepewno, sabo czowieka baroku.
Innymi filozofami byli:
-Kartezjusz
-Becon
ich pogldy wyprzedzaj znacznie barok i w peni
popularne bd dopiero
-Leibnitz
w owieceniu
Kartezjusz to twrca racjonalizmu (racjo-rozum) Becon jeden z empirystw (Fr.
empire- dowiadczenie) Racjonalizm to poznawanie wiata poprzez rozum, a
empiryzm poprzez dowiadczenie. Takie pogldy zdecydowanie nie pasoway do
tendencji baroku. Pogldy Kartezjusza, ktre przyjy si w baroku jako
SUBIEKTYWIZM W POJMOWANIU PIKNA. Pojmowanie pikna zaley od miary
dowiadcze, skojarze, dlatego jest indywidualne. Rwnie uzalenione od
wynalazkw jakie upowszechniay si w danym okresie. Galileusz wynalaz lunet
i mikroskop. To, co wydawao si by pikne, przy bliszym ogldzie okazywao
si przeraajce.

str. 3

MOTYW PRZEMIJANIA W
TWRCZOCI MIKOAJA SPASZARZYSKIEGO
Szarzyski tworzy pod koniec XVI wieku. By jednym z prekursorw baroku.
Nazywany poet mierci, poniewa motyw mierci czy te przemijania
najczciej pojawia si w jego utworach. Czowiek chory, zmar w wieku 30 lat
przeczucie mierci pojawia si w wielu jego utworach. Studiowa w Wittenberdze
gwnym orodku protestantyzmu. Zetkn si z pogldami Lutra. Wystpi z
kocioa katolickiego, jednak wrci ulegajc nastrojom kontrreformacji. W jego
utworach mona znale zmiany w wizerunku czowieka, Boga i relacji midzy
nimi, zmian charakterystyczn dla kontrreformacji. Szarzyski jest autorem
sonetw. Do tej pory znany nam sonet woski (Petrarki) skadajcy si z 4 strof (2
czterowersowe opisowe i 2 trzywersowe refleksyjne) U Szarzyskiego pojawia
si sonet francuski. (4 strofy, 3 kwadryn-opisowe, ostatnia dystych- 2 wersypuenta)

SONET II
Znaczcy jest tytu sonetu, w ktrym autor zaczerpn sowa z ksigi Hioba
czowiek narodzony z niewiasty, dni krtkich jest i peen kopotu., co znaczy, e
czowiek yje ktry ko, to ycie jest marnoci, ale pene blu, cierpienia, trosk i
smutku. ycie na ziemi to trud, z jakim czowiek musi sobie poradzi. W
renesansie w tych krtkich chwilach ycia towarzyszy czowiekowi miosierny
Bg, dlatego byo atwiejsze. Bg wybacza wszystkie potknicia, czowiek w
kadej chwili czu Jego mioc. Tymczasem u Szarzyskiego czowiek wystpuje
jako istota, ktra ju od narodzin jest napitnowana grzechem pierworodnym.
Jego ycie bdzie wypenione blem. To ycie ziemskie bdzie trwa chwil. Autor
nawizuje do motywu vanitatywnego - marno i przemijalno ycia
ludzkiego.
Czowiek wystawiony na prby przez zmienny los. T marno podkrela
porwnanie go do cienia zjawiska chwilowego i ulotnego. Pojawia si gdy wieci
soce i znika razem z nim.
Wedug Szarzyskiego czowiek to istota ulotna, znikoma, yjca chwil. Bg
wobec znikomoci czowieka jest nieskoczony, bo wieczny, niewyobraalny i
niepoznany, ale to take istota, ktra da od czowieka mioci, chway i czci.
Odlegy, niepoznany, srogi, nie jest w stanie go poj rozum ludzki, a nawet

str. 4

anioowie, ktrzy Go otaczaj. Zakoczenie utworu opiera si na paradoksie,

bowiem B da, aby czowiek go kocha, ale aby czowiek mg pokocha Boga,
musi dostpi Jego aski, by obdarowanym mioci. Bg da od czowieka tego,
czego sam mu nie daje, std rodzi si pytanie czy sprawiedliwy jest Bg. Na tym
paradoksie opiera si dystych.

SONET IV (SONET IIII)

(o wojnie naszej, ktr wiedziemy z szatanem)

Sonet francuski 3 strofy kwadryg, ostania dystych.

Tytu wskazuje na interpretacje utwory. Sowem kluczowym do odczytania caego
utworu jest sowo wojna. Szarzyski mwi, e ycie czowieka jest wojn z
szatanem, wiatem i ciaem. To wojna, ktr toczy z pokusami na jakie wystawia
go szatan i otaczajcy wiat. Szatan przedstawiony jest jako hetman, gwny
dowodzcy, ktry kieruje atakiem, prbuje pokona przeciwnika, ktrym jest
czowiek, a najpewniej Bg. Sposobem na pokonanie jest podsuwanie czowiekowi
uciech ycia doczesnego, ktrym ulega ciao grzeszne (poniewa ulega dzom i
rozkoszom) rozdarty wewntrznie, nie potrafi sam przeciwstawi si szatanowi. Ta
walka moe zakoczy si sukcesem tylko wtedy, kiedy czowiek zaufa Bogu.
Pojawia si tu dualizm (Platon ->w. Augustyn). Wojna ktr toczy czowiek to
wojna midzy ciaem i dusz, szatanem i Bogiem.
Wizerunek czowieka u Szarzyskiego rni si od tego z renesansu.
Czowiek renesansu cieszy si yciem w myl sw Horacego Carpe
Diem(epikureizm). Czowiek baroku wty, niebaczny, rozdwojony w sobie, z
jednej strony chce cieszy si yciem, z drugiej ma w gowie sowa memento
Mori.
To rozdarcie mona dostrzec w modzie baroku. Z jednej strony stroje
ascetyczne z tkanin ciemnych, kobiece zapite pod sam szyj, czsto z kryzami,
bez dekoltw. Z drugiej strony stroje pene przepychu bogato zdobione z
gbokimi dekoltami. Zaczli nosi peruki, stroje zdobione pirami, a nawet
owocami.
W utworach Szarzyskiego pojawia si nowa wizja Boga i czowieka.
Bg istota niepojta, doskonaa i niezrozumie jej nawet anioowie.
Czowiek saby, ndzny, zaleny od stwrcy. Mioci moe dowiadczy tylko
wwczas, kiedy Bg obdarzy go swoj ask. wiat jest niezrozumiay dla
czowieka i wrogi. ycie z kolei to ciga walka. Celem ludzkiego ycia jest mio
do Boga i oddawanie mu czci.

CZOWIEK BOE IGRZYSKO

(Wacaw Potocki)

Ju w tytule wida nawizanie do pogldw Platona. Koncepcja zakadaa,

e czowiek jest zabawk w rkach Bogw. Czowiek cokolwiek by nie uczyni nie
wynika to z jego woli, bo cae jego ycie zaley od Boga lub Fortuny. Potocki
porwnuje ycie do gry w szachy(narodzia si w Persji, prawdopodobnie dziki
Arabom przywdrowaa do Europy). Szachy to gra strategiczna, dlatego czsto
funkcjonuje jako metafora ludzkiego ycia, w ktrym czowiek jest jedynie
pionkiem w grze. Pole szachownicy skada si z czarnych i biaych pl. Pojawia si
symbolika barw czer-zo, biae-dobo. Symbol porwnanie ycia ludzkiego do
labiryntu. Bdzenie midzy polami czarnymi i biaymi, midzy dobrem i ziem.
Potocki opisuje partie szachw rozgrywan przez diaba i anioa. Bg jest
spektatorem, czyli widzem i reyserem jednoczenie On nie jest uczestnikiem,
przyglda si z boku tej rozgrywce. Jedynie rozsdza uczynki czowieka, dlatego
przestrzega go, ktry jest jedynie pionkiem, aby unika grzechu. eby umierajc
mie czyste sumienie, co zapewni mu ycie wieczne.

str. 5

Motyw ycia jako walki czowiek jest pionkiem, ale te onierzem, ktry
walczy z pokusami niesionymi przez wiat. Podobnie jest u Szarzyskiego. Szatan
przedstawiony jest jako hetman, ktry swoje hufce(oddziay) prowadzi przeciwko
armii aniow.

MOTYW PRZEMIJANIA W
SZTUCE I LITERATURZE
BAROKU
Renesans zainteresowa si czowiekiem dziki humanizmowi. Pojawiy si
po raz pierwszy akty. Czowikek jest miar wszechrzeczy (Protagoras)
zainteresowano si anatomi czowieka. Malarze baroku zachwycili si wytworami
czowieka. Po raz pierwszy pojawia si martwa natura.

PIETER CLAESZ MARTWA NATURA

Autor przedstawia st, a na nim wiele przedmiotw, ktre s symbolami mierci
lub przemijania. Le w przypadkowej kolejnoci jakby porzucone. Gwne
miejsce zajmuje czaszka dominuje nad pozostaymi przedmiotami. Fakt, e jest
najwaniejsza podkrela wiato, ktre skupia si wanie na niej. Inne
przedmioty:
-zamknita ksiga symbol koca
-piszczel symbol mierci
-oparta o ksig szklanka z materiau kruchego i delikatnego symbol
przemijalnoci ludzkiego
ycia
-lampa, w ktrej nie ma ju wiecy wypalona symbol koca
-zegarek, lusterko lub kompas

str. 6

-klucz do szkatuki symbol tajemniczoci, a wic niewiadomej tego, co moe

spotka czowieka u schyku jego drogi. Take symbol zamknicia spraw
doczesnych
-piro symbol wiedzy (take poezji)
Wszystkie przedmioty s symbolami przemijalnoci i odnosz si do
mierci. Ksiga i piro (wiedza), czaszka (mier) przewysza wiedz i mdro,
wiedza nie jest w stanie wyjani tajemnicy mierci.

MARTWA NATURA Z KWIATAMI,

KRUCYFIKSEM I CZASZK

JAN DEM HEEM, NICOLAES

VAN VEERENDAEL

Centralne miejsce obrazu zajmuje wazon z kwiatami stojcy na stole.

Kwiaty podkrela wiato tak jak owoce, kartk piro i muszl. Bukiet kwiatw jest
pikny, ale po bliszym przyjrzeniu si mona zauway, e widnie. Licie
zaczynaj kn, a patki opada. Tak samo jak owoce, kte le na stole. Cz
z nich jest dojrza, a cz ju zaczyna gni (przemijalno). Zegar symbolizuje
upyw czasu. Pusta muszla to schronienie, dom, w ktrym ju nie ma ycia. Z
boku znajduje si krucyfiks, symbol zmartwychwstania i ycia wiecznego, a za
nim ukryta czaszka. To znam, e mier ukrywa si w cieniu ludzkich spraw i
poczyna. Wiara nadaje yciu sens, bo mier nie jest jedynym kocem, ale
pocztkiem.

JUAN DE VALDES LEAL ALEGORIA

MARNOCI WIATA
Scena przedstawiona w grobowcu podkrela to ksztat obrazu. Centralne
miejsce zajmuje katafalk, na ktrym nie ma trumny mier trzyma j pod pach.
Katafalk przykryty jest rnymi przedmiotami, atrybutami wadzy wieckiej i
kocielnej, symbolami mdroci:
-szata krlewska bd cesarska (czerwona)
-korona
-ornaty biskupie bd papieskie
-ksigi symbol wiedzy i mdroci (zamknite koca)
-miecz i zbroja atrybuty stanu rycerskiego
Wszystko ley w nieadzie we wntrzu grobowca. mier dosiga nagle
krla/biskupa/rycerza/papiea kadego, bez wzgldu na zajmowane stanowisko.
Przemijalno dodatkowo podkrela zgaszona wieca.
mier kreli w mroku grobowca sowa: In ictu oculi, co znaczy w
mgnieniu oka te sowa ucz lekcewaenia dbr materialnych i uwiadamiaj jak
krtko trwa ycie ludzkie. mier trzyma nog na globusie, co oznacza, e
dominuje ona nad caym wiatem, rzdzi wszystkimi doczesnymi sprawami, bo to
one decyduj kiedy nadejdzie. mier ukazana z atrybutami, ktre zazwyczaj jej
towarzysz
-kosa zakoczenie ludzkiego ycia, przecina ni
-trumna
-caun tkanina, w ktr zawijano ludzkie zwoki
Wida nawizanie do tematyki redniowiecznych utworw, m.in. do
drzeworytw Hansa Holbeina. W baroku powrcio memento Mori a wic
zastanw si nad tym co stanie si z twoj dusz po mierci. Ten obraz
uwiadamia, e ycie doczesne jest niczym wobec wiecznoci ycia po mierci.

str. 7

SONET I. O KTRKOCI I NIEPEWNOCI

NA WIECIE YWOTA CZOWIECZEGO

(M. SP

SZARZYSKI)

Przemijalno i ulotno podkrela motyw obokw, ktre pdz po niebie,

Prtki lotne czasy pdz, gwatem obrotne oboki. Czowiekowi w kadej
chwili jego ycia towarzyszy mier, a on sam jest jedynie cieniem (sonet II)
Porwnuje go do zjawiska ulotnego, chwilowego. Szarzyski uwiadamia
czowiekowi, e musi przey swoje ycie tak, aby zasuy na ycie wieczne.
Zbyt wiele uwagi powica dobrom doczesnym, ktre odwodz od Boga. Paradoks
mio do Boga i wiata wzajemnie si wykluczaj. Sp Szarzyski odchodzi od
koncepcji Kochanowskiego przedstawionej w Hymnie. Kochajc wiat i dobra,
ktre ze sob niesie ulegamy pokusom. Grzeszc odchodzimy od Boga. Nie
mona wic jednoczenie kocha Boga i wiata, dlatego bogosawieni i szczliwi
ci, ktrzy wybrali waciw drog mioci do stwrcy, poniewa oni dostpi
zbawienia. W tym utworze pojawia si wizja Boga, czowieka i wiata
charakterystyczna dla kontrreformacji.

EPITAFIUM RZYMOWI
(M.Sp-Szarzyski)

Utwr ten to parafraza utwory rzymskiego poety Vitalisa. Epitafium krtki

utwr nagrobny. W tytule pojawia si paradoks, poniewa autor powica swj
utwr miastu, ktre jednak istnieje, ale w tym wypadku wystpuje jako symbol
wietnoci i potga Imperium Rzymskiego. Utwr rozpoczyna apostrofa do
pielgrzyma wdrowca, ktry przyby do Rzymu w poszukiwaniu jego dawnej
wielkoci.
W pierwszym zdaniu pojawia si paradoks. Autor przywouje symbol
okrgu nieskoczonoci, wiecznoci, a tymczasem mur, teatr i koci zostay
obrcone w ruin, przestay istnie. Aby podkreli ten paradoks pojawia si
anagram MUR RUM. W kolejnej strofie zwraca si do pielgrzyma, aby pokaza
mu trupa miasta, ktre pokonao samo siebie. Paradoksem jest to, e imperium
rzymskie, ktre podbio niemale cay wiat znany wczesnej Europie, pojadao
samo siebie. Zniszczenie nastpio od wewntrz, zniszczya je pycha i
przekonanie o wasnej wielkoci mieszkacw. Kolejny paradoks rzeka, ktra
jest symbolem przemijalnoci i upywu czasu jest jedynym elementem wiecznym.
Cho przestao istnie cae imperium rzymskie, Tybr pynie dalej.
Autor koczy utwr nawizujc do motywu Fortuny. Uwiadamia
czytelnikowi, e oprcz natury nie ma nic, co nie przemija. Kade dzieo
czowieka, ktre wydaje si by niezniszczalne, w kadej chwili moe przesta
istnie. Poeta wykorzystuje bardzo popularny w baroku motyw przemijania.

DANIEL NABOROWSKI
Naborowski jest przedstawicielem nurty dworskiego w poezji baroku. Jeden z
najbardziej wyksztaconych poetw, jednak swoj twrczo traktowa bardzo
marginalnie. By take politykiem, dyplomat. Zna kilka jzykw: woski,
angielski, francuski, grek i acin. Studiowa we Woszech, Francji. Jego utwory
przetrway dziki gatunkowi rozwinitemu w twrczoci baroku Sylwa (ac. Silva
rerum las rzeczy). Niemale kada rodzina szlachecka prowadzia ksigi, w

str. 8

ktrej zapisywaa rne informacje znaczce dla tej rodziny. Byy to narodziny,
mier, odwiedziny goci, klski ywioowe, urodziny. Gocie odwiedzajcy dom
wpisywali si do tej ksigi. W ten sposb przetrway utwory Naborowskiego czy
Morsztyna wpisywane na pamitk. Drukarstwo w baroku upado. Dziea
przetrway w rkopisach.
Morsztyna fascynowaa kobieca uroda, mio, za jednym z gownych
motyww twrczoci Naborowskiego jest przemijanie. Doskonale wpisay si w
postaw renesansowego poety doctus, erudyty. Bardzo czsto nawizywa do
mitologii oraz Biblii. Marno nawizanie do Ksigi Koheleta, w ktrej pojawia
sito sowo (Vanitas). Naborowski podobnie jak Kohelet nie odmawia czowiekowi
radoci ycia, pozwala mu si nim cieszy, ale mdrze i rozsdnie, dlatego pisze.
Miujmy i artujmy
artujmy i miujmylecz pobonie i uczciwie
A co czyste waciwie
Nad wszystko ba si Boga
Tak fraszk mier i trwoga
Naborowski poucza czytelnika, aby y zgodnie z przykazaniami boymi i
pamita, e po mierci Bg rozsdzi jego dobre i ze uczynki. Jeli bdzie y
zgodnie z przykazaniami mier bdzie bahostk.

KRTKO YWOTA

Naborowski

Czas jest pojciem niepojtym, niezrozumiaym. Wedug Naborowskiego

jest przeszo, przyszo, a wszystko dzieje sitak szybko, e teraniejszo nie
istnieje. Ju tytu sygnalizuje temat utworu przemijalno, ulotno. W 3 wersie
pojawia si antyteza dzi jutro, jest, nie bdzie. Zacieraj sie sfery czasowe.
Naborowski nawizuje do napisw nagrobnych
Jestemy kim bdziecie
Bylimy kim jestecie
Aby dodatkowo podkreli przemijalno ludzkiego ycia, autor przywouje
zjawiska chwilowe, ulotne cie bysk, dym, gos. Na dodatek sowa krtkie,
jednosylabowe.
Naborowski wykorzystuje symbol koa nieskoczono, ale take upywu
czasu, nieuchwytnoci ruchu, zmian. Wyznacza granice ludzkiego ycia
narodziny, mier. ycie dla niego jest czwart czci mgnienia mier
zachodzi za czowiekiem krok po kroku, w kadym momencie ycia. Czas to
zjawisko niepojte, nie mona go zatrzyma. Prba zrozumienia go z gry jest
skazana na porak, a czowiek wobec czasu jest niczym, marnoci.

BAROKOWE POJMOWANIE PIKNA

W baroku wynaleziono m.in. mikroskop dziki czemu mona dokadniej
pozna to co wczeniej znane byo tylko z zewntrz. Wynalazki miay bardzo
wane znaczenie dla barokowej estetyki (nauki o piknie). Do tej pory pikno
oceniani przy pomocy zmysw przez co wraenie pikna mogo by tylko
zudzeniem, pozorem. To, co uwaano za pikne, przy bliszym ogldzie moe
okaza si ochyd. Filozofowie baroku, m.in. Kartezjusz, pokazali, e pikno jest
pojciem subiektywnym. Kady pikno postrzega w inny sposb, ocenia kierujc
si wasnymi dowiadczeniami, skojarzeniami.
Twrcy baroku zastanawiali si czy to co inni okrelaj jako pikne takie
jest w rzeczywistoci i czy przedmiotem zainteresowania moe by tylko to co
pikne czy take co brzydkiego. Artyci zainteresowali si wanie tym, co
powszechnie do tej pory uwaano za ohyd. Gwnym zadaniem dzie baroku

str. 9

byo ZADZIWNIANIE i SZOKOWANIE. Std m.in. utwory, ktrych bohaterkami

byy kobiety pikne, ale garbate, karlice (zdeformowane). Inny twrca napisa o
wszach yjcych we wosach jego kochanki. Podobne zabiegi stosowane byy w
malarstwie.

TUSZA WOOWA W RZENI

Rembrandt Van Rijn

Gwnym elementem obrazu s rozpatane zwoki wou. W bardzo dokadny

sposb moemy zobaczy wntrznoci, dziki wiatu, ktre jest skupione na
zwokach wou. W tym obrazie powinna dominowa czerwie, , a dominuje ,
ktra wydaje przechodzi w zoty. Do tej pory zoty by zarezerwowany dla
witych. Tymczasem tusza wou wydaje si lni na zoto. Nie epatuje przemoc,
obrazem krwi. Dzieo szokuje tematem. Rembrandt wprowadza nowy kanon
pikna. Wczeniej taki motyw si nie pojawia, a na pewno nie w taki sposb.

APOLLO I MARSJASZ

JUSEPPE DE KIBERA

Cech sztuki renesansowej jest harmonia, za barokowej brak symetrii,

dynamizm i dysharmonia. Dynamizm tego obrazu widoczny jest w falujcym
materiale, ktre oplata ciao Apolla. Ciao Apolla owinite w czerwony materia, a
na gowie wieniec laurowy (symbol zwycistwa).
Dynamizmu nadaje temu obrazowi rwnie sposb w jaki namalowany jest
Marsjasz. Mimika twarzy jakby krzycza z blu. Ukad doni rozpostarte palce
oddaj cierpienie. Ciao wygite w konwulsjach, napite minie. Osi
kompozycyjn tego obrazu jest kontrast midzy ruchem tkaniny, sposobem w jaki
narysowany jest Marsjasz i Satyrami skrytymi za drzewem. Reszta elementw jest
w bezruchu. Apollo przypomina posg z marmuru. Cho trzyma Marsjasza zdaje
si, e si nie porusza. Jego twarz nie wyraa adnych emocji. To stanowi natura,
ktrej pozostaje niewzruszona, obojtna wobec tragedii Marsjasza.
Apollo bg sztuk piknych (kalokagatia dobro + pikno). Na tym obrazie
pozbawiony uczu, wraliwoci. Ten obraz wspgra z utworem Homera Iliada.
Kiedy grecy spustoszyli wityni Apollina i uwiedli jego kapank. Apollo zesa
zaraz na ich wojsko. Na obrazie jak i w Iliadzie wystpuje jako bg mciwy,
okrutny, bezwzgldny.

NIESTATEK

JAN ANDRZEJ MORSZTYN

Niestatek oznacza chwiejno, niestao. Podmiot liryczny to mczyzna,

czowiek zmienny, ktry spostrzega swoj ukochan w zalenoci od relacji
midzy nimi. To znak, e pikno jest pojciem subiektywnym, bo zaley od
indywidualnych skojarze i okolicznoci.
Utwr skada si z dwch czci, ktre pozostaj wobec siebie w
kontracie. W pierwszej czci opisuje ukochan, kiedy yj w zgodzie, za w
drugiej, kiedy pojawia si midzy nimi konflikt, dlatego zmienia si jej wizerunek.
Autor posuguje si jzykiem zblionym do jzyka Petrarki. To on uywa tak
wyszukanych sow (oczy-ogie, czoo-zwierciado, wos zotem, zb-pera). Kiedy
dochodzi do ktni, nagle pikna kobieta zmienia si w szkarad (policzki-trd,
usta-czelu, zby-koskie koci). Pikno zaley od skojarze. To, co zachwyca, w

str. 10

jednej chwili potrafi zamienisiw potworno. Pojawia si zabieg

charakterystyczny dla baroku. Utwr zaskakuje, szokuje, nigdy do tej pory nie
opisywano ukochanej w ten sposb. Ten kontrast ma szokowa. Zmienno, czyli
tytuowy niestatek.

CZOWIEK

WACAW POTOCKI

Utwr skada si z dwch strof, ktrych bohaterem jest czowiek. Pierwsza

strofa skada siz pyta podmiotu lirycznego (3os. L.poj.) i udzielanych przez
niego odpowiedzi. Chce dziki nim skoni do refleksji nad tym, kim jest czowiek.
W Biblii przedstawiony jest jako najdoskonalsze dzieo Boga, bo stworzony na
jego obraz, podobiestwo, ukoronowanie dziea stworzenia. W renesansie
podobnie, jest kontemplatorem wiata, bo jest jedyn istot, ktra potrafi poj i
doceni dzieo Boga. Natomiast Potocki skupia si nie na tym kim jest, lecz czym
jest czowiek. Czytelnik odnosi wraenie, e autor przyglda si mu przez
mikroskop. To, co pikne, okazuje si ohyd.
-Gowa garnkiem bota
-Nos odchd plugastwa
-Brzuch beczk pen gnoju i zgniego smrodu.
Autor chce zaskoczy czytelnika sownictwem i sposobem przestawienia
zowiek z punktu widzenia materii i fizjologii. Obraz czowieka, ktry zaprzecza
jego wyjtkowoci.
Druga strofa to rozwaania nad istot czowieczestwa, nad celem, do
ktrego czowiek zmierza. Potocki w charakterystyczny dla baroku sposb
stwierdza, e czowiekowi w kadej chwili towarzyszy mier jest marnoci.
Autor nawizuje do biblijnych sw
Z prochu powstae i w proch si obrcisz
A ty, jako by ziemi, ziemi bdziesz w grobie
Pycha charakterystyczna dla czowieka jest nie na miejscu. Powinien naby
pokory, bo jego yciem dzi fortuna. Pozosta po nim moe tylko dobra sawa,
bo ciao przeminie.

LEKCJA ANATOMII DOKTORA TULPA

REMBRANDT

Gownym elementem obrazu s zwoki. Cay obraz utrzymany jest w

ciemnych barwach i te ciemne barwy kontrastuj z jasnoci zwok i twarzy
uczestnikw sekcji. W renesansie chciano pozna czowieka z bliska i sekcje nie b
yy ju zabronione.
Uwag odbiorcy przyciga ciao obraz twarze uczonych. Dodatkowo ciemne
kolory podkrelaj powag tej sytuacji. Malarz celowo owietli twarze
uczestnikw sekcji, aby mona byo pozna ich emocje w zetknici ze mierci.
Na pierwszym planie widnieje doktor Tulp (zleceniodawca obrazu).
Wyrnia si strojem (najciemniejszy i ma nakrycie gowy), znajduje siw
niemale centrum obrazu. Z jego postawy emanuje spokj, opanowanie i powaga.
Dokonujc sekcji, patrzy sina uczestnikw, co wskazuje na to, e jest
dowiadczonym uczonym. Opanowanie pokazuje, e w sposb badawczy
podchodzi do tego co robi.
Obserwatorzy w takiej sytuacji powinni by skupieni na tym, co robi doktor,
a tylko jeden z siemiu patrzy na to. Cz z nich spoglda na ksige, tak jakby
porwnywali to, co przed oczami, z tym co w ksidze. Zdaje si, e odwracaj
wzrok ze strachu tak jakby nie byo przygotowani na spotkanie ze mierci. S

str. 11

tutaj z ciekawoci, ale z drugiej strony w zetkniciu ze mierciczujstrach, bo

uwiadamiaj sobie, e w przyszoci czeka ich to samo.
Zwoki ukazane s w niezwykle realistyczny sposb. Blade, napite
minie. Widzimy, e nie ma w nim ycia. Brzuch zapadnity, usta potwarte i
sine. Rka spoczywa bezwadnie jak nogi. Ciau nie odebrano godnoci, bo uy
nauce, dziki niemu uczeni mog pozna anatomie czowieka. Obraz jest
wiadectwem lekarskiej anatomii i wydawa by si mogo, e tematyka bdzie
przeraajca i odraajca. Tymczasem z obrazu bije spokj. Autor skupi sina
chci poznania. Widoczne s tu odstpstwa od realizmu, np. koleno
preparowania zwok (nie zaczyna si od rk), czy zachowanie obserwatorw.
Celem autora byo pokazanie ciekawoci. Zainteresowaniem poznania czowieka
XVII wieku.

LEKCJA ANATOMII
(REMBRANDTA)

STANISAW GROCHOWIAK

Utwr skada si z omiu strof o nieregularnej budowie (niektre wersy

skadaj si z jednego wyrazu bd goski). Jest to wiersz biay )bez rymw) oraz
wiersz wolny (pozbawiony znakw interpunkcyjnych).
Znaki interpunkcyjne segmentuj, oddzielaj myli. Utwr pozbawiony
znakw daje wiksz swobod interpretacyjn czytelnikowi. Nieregularno
budowy zwraca uwag na wyodrbnione sowa. Z jednej strony jzyk utworu
przypomina jzyk wykadowcy, prosty, peen bezporednich zwrotw do
sychaczy (panowie) pozbawiony emocji, rzeczowy. Tak jakby podmiot liryczny
tego utworu to doktor Tulp.
Obok naukowego pojawia si jezyk poetycki wystpuj metafory )
czowiek ten ozdobny barw rzecz) oraz porwnania (dostojny niby owoc odjty
delikatnie). Podmiot liryczny moe by take poet.
Wiersz jest komentarzem do obrazu Rembrandta, na co wskazuje tytu
utworu. Pojawia si bardzo wiele apostrof do zgromadzonych uczniw:
-Panowie, czowiek ten
-mielej
-Panowie spojrz
Sekcje zwok, ktr ma przeprowadzi nie jest dla niego czym niecodziennym.
mier nie jest dla niego odraajca, nie boi si jej. Podmiot liryczny z wiersza i
posta z obrazu majte same pogldy.
Czowiek na ktrym przeprowadza sekcj jest dla niego zagadk,
tajemnic. Ma dla niego wiele szacunku (Dostojny, agodnik). Nie jest
przedmiotem badania, lecz podmiotem. Dlatego zachca uczniw, aby nie bali
si, ale podchodzili z szacunkiem.
Na obrazie ukazana jest sekcja rki, natomiast Grochowiak poszed jeszcze
dalej caego ciaa. Pokaza, co mogo si zdarzy pniej. Zmary by dla
uczonego zagadk. Kiedy zostaje rozwizana poznaje jego wntrze, przestaje go
interesowa. Pisze nic ponadto dlatego bardziej go ju interesuje to, co za
oknem, dobiega mylami od tego co robi przed chwil. Na obrazie czas zastyg,
Grochowiak ukaza upyw czasu.
Zadziwia. Przy pomocy rodkw stylistycznych przedstawia sekcj zwok,
co co jest odraajce, jako co piknego, wspaniaego. Grochowiak by twrc
TURPIZMU - kierunek w sztuce fascynujcego si brzydot. Prba doszukiwania
si pikna w tym, co powszechnie odraajce. Szokowanie sposobem
przedstawiania brzydoty.

str. 12

MOTYW MIOCI I URODY

KOBIECEJ
Sztuka barokowa charakteryzowaa si kontrastem, ktry wynika m.in. ze
sposobu postrzegania wiata, Boga i czowieka. Czowiekbaroku z jednej strony
chcia si cieszy yciem, majc w gowie sowa Horacego Carpe Diem , a z
drugiej strony pamita o redniowiecznym memento Mori.
Z tego dysonansu zrodzi si sposb postrzegania wiata. Szarzyski pisa,
e mio do wiata wyklucza mio do Boga. Odejcie od renesansowej
koncepcji (kochajc wiat, kochamy Boga, bo to jego dzieo i jest on widoczny w
kadym jego elemencie).
W baroku ycie doczesne kojarzono z pokusami, grzechem. Std wynika, e
mio do wiata wyklucza mio do Stwrcy. Nie mona skania si ku
grzechowi i ku Bogu. Czowiek powinien porzuci doczesne ycie. Twrcy okresu
pokazywali, e to co doczesne jest zudne. Pikne z wierzchu okazuje si ohyd.
Uroda, sowa, mio przemijaj, a jedyne co niezmienne to mio do Boga.

MARIA MAGDALENA

GEORGES DE LA TOUR

Maria Magdalena to posta biblijna, jawnogrzesznica. Znaczcy jest jej gest

odwrcona gowa. Malarz nie pokazuje jej twarzy, tak jakby bya zawstydzona
lub nie bya istotna dla wymowy obrazu.
Tematyka religijna bardzo czsto pojawia si w dzieach barokowych. Tutaj
posta biblijna, a z drugiej storny jawnogrzesznica. Pojawia si kontrast,
sygnalizuje napicie midzy sfer duchow, a materialn. Bardzo czsto w
malarstwie baroku pojawia si motyw przemijania, ktremu towarzyszylo wiele
symboli mierci. Na tym obrazie:
-Czaszka symbol mierci, a take pokuty
-Ponca wieca symbol ycia, oczyszczenia
-Lustra symbol prawdy, obrazu, odbicia duszy
-Czerwona tkanina mio, wadza, symbol grzechu
Postaci centraln na obrazie jest jawnogrzesznica. Symbole s odniesieniem do
grzechu wicego si z yciem ziemskim. Pojawia si charakterystyczne
zwrcenie ku sferze duchowej. Obok grzechu bia tkanina,
wieca(oczyszczenie) i czaszka (pokuta). Oczyszczenie, ktre nastpi po mierci.
Lustro odbicie duszy. Na obrazie sylwetka Marii Magdaleny nie odbija si
w lustrze, co oznacza, e dusza pozostaje czysta, co grzeszne jest jej ciao
(dualizm Platona).

str. 13

SONET V O NIETRWAEJ MIOCI

RZECZY WIATA
TEGO

MIKOAJ SP-

SZARZYSKI

Wiersz stroficzny, sonet francuski, skadajcy si z trzech strof pisanych

kwadry i jednej strofy- dystychu bdcego podsumowaniem. Podmiot liryczny
wystpuje w 1os.l.mn. (bycia naszego). Podmiot zbiorowy - utosamia si z
uczuciami, postaw, pogldami pewnej zbiorowoci (czowieka baroku
Szarzyski prekursor). Pojawia si rozrnienie mioci dowiata, kta przemija i
mioci Boej, ktra jest wieczna. Mio do tego co ziemskie jest nietrwaa,
przemija (bogactwo, sawa, uroda, wadza). Wszystko to jest zudne, bo czowiek
czsto wierzy, e te wartoci s celem jego ycia, nadaj mu sens, dlatego
pragnie uzyska go przed mierci.
Jedyne co jest wieczne i nie przemija to mio Boga. Zapewnia czowiekowi
ycie wieczne i tylko o ni warto zabiega. Wszystko inne przemija motyw
vanitatywny. Szarzyski to poeta mierci.

NA OCZY KRLEWNY
ANGIELSKIEJ
DNIEL NABOROWSKI

Naborowski by jednym z najbardziej wyksztaconych poetw baroku i

idealnie wpisaby si w postaw poeta doctus, ale swoj twrczo traktowa
marginalnie. Zajmowa si przede wszystkim poltyk. Jedn ze swoich podry
politycznych odby w Anglii. Wraz z delegacj zosta przyjty na dworze
krolewskim krlowej Elbiety, ktra syna z urody. Naborowski zachwyci si jej
urod, w szczeglnoci oczami i postanowi, e powici im utwr. Utwr ma
budow cig, wiersz stychiczny. Autor opar kompozycj na figurze rumacji, i
kompozycji acuchowej. Pod wzgldem tematycznym podzielony jest na
dystychy. Utwr rozpoczyna apostrofa do krlowej Elbiety, kolejne wersy
powicone s jej oczom. Kompozycja acuchowa powtrzenie i dopenienie
poprzednich wersw. Pojawia si porwnanie poprzez zaprzeczenie. Porwnuje do
pochodni, gwiazd, soca, nieba kosmosu. Nastpnie do bogw i nieba
wydawaoby si, e nic wicej by nie moe, nic bardziej doskonaego. Autor
stosuje figursumacji rodzaj podsumowania, w ktrym autor zbiera wszystkie
najwaniejsze motywy. Suy zaskoczeniu czytelnika. Dopiero poczenie
wszystkich motyww oddaje pikno oczu krlowej angielskiej. Utwr opiera sina
paralelizmie skadniowym oraz anaforze nie, w co drugim wersie. Powtrzenie
sprzyja rozwaaniom, hiperbolizacji wyolbrzymieniu urody, wraenia jakie
wywary oczy krlowej na autorze.

str. 14

JAN ANDRZEJ MORSZTYN

Przedstawiciel nurty dworskiego. Swojtwrczo traktowa marginalnie,
by przede wszystkim dyplomat. Pisa dopki nie zrobi kariery. Gownym
motywem jego utworw jest uroda kobieca. Drugim motywem jest motyw mioci.
Przedstawiony w zaskakujcy sposb, np. obok Amora Tanatos (boek mierci).
Dwa zupenie sprzeczne motywy. Pojawiajca sit u koncepcja zaskakuje
niezwykym pomysem.
Morsztyn zachwyca si twrczoci Giombattisto Marino. Wiele jego
utworw byo parafraz utworw woskiego poety, kty syn z zestawienia
motywu mioci i mierci.
Czowiek, ktry bardzo czsto zmienia wiar. Sugeruje si, e przycza
si do wyznania, ktre mogoby mu pomc w karierze. W istocie nie wierzy w
Boga. Std niepokj widoczny w utworach z jednej strony mio, rozkosze,
frywolno, a z drugiej czyhajca, czajca si mier.

O SWEJ PANNIE

J.A. MORSZTYN

Utwr ma budow stychiczn, opiera sina paralelizmie skadniowym,

pojawia si anafora biay. Anafory i paralele su wyolbrzymieniu,
hiperbolizacji urody owej panny. Autor, aby podkreli biao jej cery przywouje
motyw
-alabastru
-mleka
symbol czystoci
-abdzia
symbol pikna
-pery
symbol doskonaoci
-niegu
symbol czystoci
-lilii
symbol dziewictwa, czystoci duchowej i nieskazitelnoci
Autor wybiera motywy, kte w najdoskonalszy sposb mogyby odda biel
sky swojej ukochanej, a jednak adne sowa nie s w stanie tego wyrazi,
dlatego poeta stosuje figursumacji, bo dopiero po poczeniu tych motyww
moe odda pikno panny, ktra i tak jest pikniejsza.

str. 15

DO TEJE

JAN ANDRZEJ MORSZTYN

Utwr pod wzgldem kompozycji, budowy podobny jest do utworw

Daniela Naborowskiego Na oczy krlewny angielskiej oraz O swej pannie
Morsztyna. Zastosowa porwnanie za pomoc zaprzeczenia. Utwr opiera sina
kompozycji acuchowej i paralelizmie skadniowym.
Pojawia si rozbudowana apostrofa, dlatego utwr mona zaliczy do liryki
inwokacyjnej. Autor wykorzystuje motyw urody kobiecej.
Utwr koczy figura rumacji, kta jest podsumowaniem. Pojawia si motyw
mioci jako niewoli, wizienia. Autor szokuje, zadziwia niezwykym pomysem
KONCEPTYZM. (nawizanie do jzyka Petrarki).

DO TRUPA

JAN ANDRZEJ MORSZTYN

Poeta w tytule zastosowa konceptyzm. Zadziwia tym, e w apostrofie

zwraca si do osoby, ktra go nie usyszy, bo nie yje.
Sonet woski 2 kwadryny i 2 tercyny. Utwr mona podzieli pod
wzgldem tematycznym na dwie czci:
-kwadryny podobiestwa midzy trupem i zakochanym
-tercyny rnice
W caym utworze pojawia si konceptyzm. Zestawienie zakochanego z trupem,
motywu mioci i mierci. Szokuje czytelnika. Utwr wydaje si pozornym
dialogiem monolog, bo rozmawia z trupem, ktry si nie odezwie. Podmiot
liryczny wystpuje w 1os.l.poj. liryka bezporednia opisuje swoja uczucia,
przeycia, dowiadczenia.
Pierwszy wers ma charakter tezy, ktr na wstpie podmiot liryczny bdzie
rozwija i udowadnia swoim monologiem. Okrela sytuacj, pooenie podmiotu.
Leysz zabity i jak te zabity
W pierwszej czci utworu ukazane s podobiestwa. Pojawiaj si anafory,
paralelizm skadniowy powtrzenia suce hiperbolizacji, wyolbrzymieniu
pooenia czowieka zakochanego. Tak jak trup, czowiek zakochany jest martwy,
ale paradoksalnie ponie wewntrznym ogniem. Blady, poniewa cierpi z powodu
nieszczliwej mioi.
Druga strofa ukazuje mio jako niewol, wizienie. Uczucie odbiera
wolno zarwno ciau jak i zmysom. Traci rozum, rozsdek, bo rozum jest
sptany ancuchem.
Druga cz utworu ukazuje rnice midzy pooeniem zakochanego i
trupa. Aby je podkreli autor uywa antytezy.
Trup nic nie czuje, zakochany cierpi.
Trup milczy, zakochany rozpacza
Trup jest zimny, za zakochany ponie wewntrznym ogniem.
Ostatnia strona ma charakter podsumowania, puenty. Pojawia si
paradoks, z ktrego wynika, e lepiej by trupem nizakochanym, bo jego
cierpienia si juskonczyy.
Konceptyzm w tym utworze polega na zaskakujcym zestawieniu motywu
mierci i mioci. Przy czym cierpienie podmiotu lirycznego ulega hiperbolizacji.
Konceptyzm w tym utworze polega na zaskakujcym zestawieniu motywu mierci
i mioci. Przy czym cierpienie podmiotu lirycznego ulega hiperbolizacji. Kady z
tych zabiegw jest charakterystyczny dla poezji baroku, poniewa oddaj nastroje
epoki, napicie wynikajce z chci korzystania z ycia i lku przed mierci.

str. 16

SARMATYZM
W XVI wieku zaczto si interesowa pochodzeniem, genealogi. Historycy
dowiedli, e polska szlachta wywodzi si od staroytnego plemienia sarmatw
zamieszkujcych doln Wog, ktre syno z odwagi, mstwa i walecznoci. Te
cechy bardzo chtnie przypisywaa sobie polska szlachta. Na pocztku
postrzegano to w sposb pozytywny. Nobilitowao polsk szlacht jednoczyo.
Powstao pojcie wsplnoty narodowej.
Na pocztku XVII wieku Polska bya potg. Nasza kultura dorwnywaa
europejskiej nigdy pniej takie zjawisko si nie pojawio. Zmiany zaszy wraz z
objciem tronu przez Zygmunta III Waz. Polska szlachta zyskiwaa coraz wicej
przywilejw, co w konsekwencji osabio wadz krlewsk. Zot wolno
szlacheck kojarzono z Liberum Veto przez kte w kadej chwili mogo doj do
zerwania sejmu. Nie mona byo ustali staych praw, przez co nie byy stabilne, a
stabilne prawa s fundamentem kadego pastwa. W konsekwencji doprowadzio
to do osabienia pastwa polskiego (Potocki porwna prawa do kartek
kalendarza).
W poowie XVII wieku Polska stracia wpywy i znaczenie w Europie. XVII
wiek wiek wojen z Rosj, Szwecj, Imperium Osmaskim. Czas powstania
chmielnickiego na Ukrainie. Wiele miast przestao istnie, stracio prawa
miejsckie. Konsekewncje widoczne przez dugie lata. Mieszczastwo stao si
nieliczn klas o niewielkich prawach i wpywach, kiedy w Polsce dominowaa
szlachta, w Europie po rewolucji francuskiej buruazja (bogate mieszczastwo).
W XVIII wieku Sarmacj postrzegano w sposb negatywny, wypatrujc si
w niej cech, ktre przyczyniy Siudo upadku Rzeczpospolitej:
-brak wyksztacenia

str. 17

-brak tolerancji (ksenofobia)

-pijastwo
-ktliwo
-prywata, egoizm
Te pogldy zmieniajsiw romatyzmie, zwaszcza w Mickiewicza. W romantyzmie
Polska bya pod zaborami. U Mickiewicza i wielu innych poetw sarmatyzm by
ostoj polskoci.
O ile nurt dworski skania si ku modzie zachodnio-eurpejskiej, o tyle nurt
zmieniaski pielgnowa tradycje i pamitki polski. Najwaniejsi przedstawiciele:
-Jan Chryzostom Pasek (Negatywny Sarmata)
-Wacaw Potocki (Pozytywny Sarmata)

TRANSAKCJA WOJNY CHOCIMSKIEJ

PRZEBIEG

(POTOCKI)

Potocki kiedy rozpoczyna prac nad tym utworem zamierza tak jak
kronika opisa przebieg bitwy chocimskiej. Swoj prac opiera na pamitnikach
uczestnika tej bitwy Jakuba Sobieskiego (ojca Krla Jana III). Jednak z czasem
rozrasta si. Sta si barokowym eposem rycerskim. Dla eposu obok idealizacji
charakterystyczna jest hiperbolizacja, kta widoczna jest ju w tytule.
06.09.1620r Bitwa pod Chocimiem, tymczasem Potocki pisze o wojnie, aby
podkreli wag opisanego wydarzenia. W 1620 r. wojska polskie poniosy
sromotn klsk pod Cecor, gdzie waczyy a armi turecko-tarask. Dla sutana
Osmana II by to sygna, e potga Rzeczypospolitej przestaa istnie, dlatego
zdecydowa si zaatakowa Polsk, ktra w tym czasie bya najbardziej
wysunitym na wschd krajem chrzecijaskim. Std okrelenie (w baroku)
traktujce Polsk jako przedmurze chrzecijastwa. Z tego wniosek, e Polacy
walczc w obronie swoich granic, walczyli w obronie wiary.
Zanim doszo do bitwy, Polska szukaa pomocy u swoich europejskich
sojusznikw, jednak zostaa bez wsparcia. Kiedy Imperium Osmaskie ruszyo
przeciwko Polakom, krl mg wystawi jedynie 55-56 tysicz armi. Zmierzy
si z prawie dwa razy wiksz armi Osmana II (100tys). Dlatego tak wane jest
to wydarzenie, ktre potocki nazywa nie bitw, a wojn. Nasza armia stracia dwa
razy mniej, jedynie 14 tysicy onierzy, natomiast armia turecka 40%. Polacy
wygrali dlatego nazywa to wyjn, by podkreli waleczo polskich onierzy.
Na czele wojsk polskich pod Cecor sta getman kiewski. Pod
Chocimiem dowodzi Chodkiewicz.
Z pojmowaniem Polski jako przedmurza chrzecijaskiego cz si bdzie
postawa rycerza kresowego. Idealny wojownik, gotowy na powicenie swojego
ycia nie tylko za ojczyzn i krla, ale take za wiar. Hetman Chodkiewicz kiedy
dowodzi polskim wojskiem pod Chocimiem, by ju czowiekiem starszym (60+
lat). 24.09.1620r. zmar ze staroci. Tymczasem Potocki pokazuje waleczno,
powicenie mstwo w walce tego dowiadczonego ju, ale take zmczonego
onierza. Hetman ulega w tym utworze idealizacji.
Przewaga Turkw, bya tak miadca, e kiedy wojska tureckie znalazy si
ju pod Chocimiem i rozbiy namioty, wydawao si jakby chocimskie pola pokry
nieg- tak wiele ich byo. Potocki w opisie scen batalistycznych nie ma sobie
rwnych. (zbliy si Henryk Sienkiewicz). W opisie wykorzystywa wasne
dowiadczenia. W 1651 r. walczy pod Beresteczkiem.
Bitwa rozpocza si odpiewaniem Bogurodzicy (tak jak pod
Grunwaldem i Warn). Pierwszy polski hymn, a walczcy s pod opiek Boga, i
dziki jego asce wygraj. Turcy nie rozumieli sw, jednak ton, podnioso budzi
w nich respekt.

str. 18

MOWA CHODKIEWICZA
Przed rozpoczciem bitwy, hetman Chodkiewicz wygosi mow. Zanim
zacz mowi, podkreli, e nie jest oratorem (mwc), nie posiada daru
mwienia, co wiadczy o jego skromnoci (nie do koca byo to prawd, poniewa
by arliwym mwc, swoimi mowami potrafi porwa onierzy do walki).
Ten fragment zawiera przemwienie, dlatego pojawiaj si w nim rodki
retoryczne
-apostrofy Wam ojczyzna wam ubogich
-wyliczenia by podkreli, zwrci uwag czytelnika na wartoci, ktre wymienia
mwca
-wykrzyknienia
-pytania retoryczne autor wprowadza impresywn funck jzyka, nawizuje
kontakt z odbiorc, zmusza go do refleksji, zastanowienia nawizujc do jego
emocji.
Juna pocztku Chodkiewicz okrela warto, w obronie ktrej onierze
maj wystpowa.
-wiara
dwie bardzo odlege wartoci dla przecitnego czowieka
-ojczyzna
-rodzina
dwie bliskie wartoci kademu czowiekowi
-dom rodzinny
Przywouje te wartoci, aby uwiadomi, co mog straci i za co maj wlaczy.
Walczc o bezpieczestwo, wolno najbliszych, walczyli tym samym o wolno
ojczyzny. Zwyky czowiek w ten sposb pojmowa sens walki.
Pojawia si pytanie retoryczne skierowane do onierzy, w ktrym zawarty
jest obraz przyszoci. To czy ta wizja si speni zaley od walecznoci onierzy w
tym pytaniu zawarta jest jednoczenie groba pojmanie szlachcianek w jasyr
jest najwiksz hab.
Personifikacja
-ojczyzna jako utrapiona matka
Aby podnie morale rycerzy przedstawia przeciwnika w negatywnym
wietle (Kochanowski w pieni o spustoszeniu podoba). Umniejsza jego
wyszkolenie, twiedzi, e nie ma prawdziwych onierzy, tylko przebranych
kupcw, ebrakw, zbjw. Naprzeciwko nich doskonale wyszkolona, uzbrojona
polska armia, ktra za przodka miaa Bolesawa Chrobrego.
Osi kompozycyjn tego utworu jest zestawienie przeszoci z
teraniejszoci, bowiem Potocki wspczesnym sobie Polakom pokazuje mstwo,
powicenie oddanie i waleczno przedkw. Zestawia potg przodkw z
upadkiem potomkw. Pokazuje prawdziwych sarmatw i ich pozytywne cechy
oraz ich upadek w czasach sobie wspczesnych.
Transakcja bitwy pod Chocimiem powstaa w jej 50 rocznic.

BITWA
Szczeglnie cenne w tym utworze s opisy scen batalistycznych. Godny
podkrelenia dynamizm.
-onomatopeje (kipi, chrzst, szelest)
-dua liczba czasownikw
-wyliczenia, powtrzenia
-wyrazy krtkie, jedno-dwu sylabowe
Dziki temu skupia na opisie uwag czytelnika. Czytelnik jest w stanie wyobrazi
sobie emocje towarzyszce bitwie, dziki dynamizmowi jest ciekawy.

str. 19

Autor opisuje w sposb realistyczny, momentami wrcz szokujcy. Opisuje

wszystko dokadnie, nie pomijajc szczegw, nawet tych drastycznych. Tak
konwencj przedstawienia wiata, wydarze w XIX wieku nazwa Emil Zola
naturalizmem. Twierdzi, e zadaniem pisarza jest przestawienie wiata takim
jakim jest w rzeczywistoci, nie pomijajc adnych szczegw, nawet najbardziej
odraajcych, nieestetycznych, a take nieetycznych.
Autor opisuje szare przeciwnika, odniesione rany, co dzieje si z ich
ciaami (np. wtroby nabite na kopie). Tak wiele rannych i zabitych, e konie
grzzy w ich wntrznociach. Krwi tak wiele, e przypomina galaret. Ranni
pezali we wasnych wntrznociach, innym krew wypywaa ustami.

TEATRALIZACJA YCIA SZLACHCIA

SARMATY
Sarmacje charakteryzowaa przesada w gestach, zachowaniach, strojach i
obrzdach.
Strj:
-Bajecznie kolorowy (przewaga barw jaskrawych, czerwieni, amarantu, bkitu
oraz ci)
-zdobiony
-liczne guziki z drogich kamieni
-cenne futro
Podstawow czci ubioru by upan przepasany pasem. Na niego zakadano
kontusz. Na gow zakadano kopak z czaplimi pirami umieszczonymi w szkofii.
Ozdobna szabla zwana karabel z rkojeci uksztatowan na wzr gowy ora.
Bogato dekorowana bro nie nadawaa si do walki. Uczucia wyraano niemal
histerycznie (w kociele uderzano gowami o awki, rzucano si na posadzk,
wycigano szable).
Sarmackie pompatyczne ceremonie:
Najlepszym przykadem, ktry zapisa si w historii jest wjazd kanclerza Jerzego
Ossoliskiego do Rzymu (1633r).
-Sto koni i wielbdw przybranych w bajecznie bogate uprze, na ktrych
zasiadaa szlachta i egzotyczni jecy.
-Przed miastem podkuto konie zotymi podkowani, ktre gubiy na rzymskim
bruku.
-Modzie rzucaa zote monety
-Szumiay skrzyda husarzy
-Powieway pawie pira
Sarmacki pogrzeb
Przygotowania trway czasami dugie miesjce. W kociele stawiano rusztowania,
na ktrych ustawiano trumn. Religijne uroczystoci poprzedza pochd, na czele
ktrego konno jechaa osoba ubrana w zbroj nieboszczyka (odgrywajc jego
rol). W kociele zwala si na posadzk z wielkim hukiem (triumf mierci nad
ludzk potg). Uroczystoci trway nawet do 4 dni. Na kocu stypa zwyka
hulanka, czasem w pochwku uczestniczyy cae armie duchowiestwa (10
biskupw, 60 kanonikw, 1700 ksiy).
Sztuka trumienna
Portrety o nietypowych ksztatach umieszczane byy w nogach. Charakteryzowa
je upiorny realizm
Jakby spoglda na aobnikw.

str. 20

PAMITNIKI JANA CHRYZOSTOMA

PASKA
Pamitniki to jeden z najpopularniejszych gatunkw baroku.l W kadym
domu prowadzono dzienniki, diariusze opisujc waniejsze wydarzenia. Niemale
kady szlachcic uwaa za honor spisanie wasnych dziejw, dlatego
rozpowszechnia si grafomania kademu wydawao si, e moe by pisarzem.
Na tym tle wyrniaj si Pamitniki Paska. Utwory te powstay w XVII wieku i
nie zostay wydrukowane za ycia Paska, dlatego cz zagina. Z tego powodu
nie znamy informacji na temat jego dziecistwa. Pamitniki drukiem ukazay
siw 30 latach XIX wieku. Spotkay si z ogromnym zainteresowaniem wrd
romantykw. Szczeglnym wielbicielem by Adam Mickiewicz, ktry ich warto
podkrela na wykadach w Colege de France. Romantycy w Sarmacji dostrzegali
si ostoi polskoci, na to zwraca uwag Mickiewicz.
Pamitniki Paska nie maj wartoci historycznych. Spisywa je pod koniec
ycia, dlatego te myli daty, czy te przekrca lub koloryzowa wydarzenia
zwaszcza te w ktrych bra udzial.
Maj nieocenin warto s rdem wiedzy. Dowiadujemy sio yciu XVII
wiecznego szlachcica-sarmaty, o jego mentalnoci, jzyku jakim si posugiwa i
sztuce ycia.
Dlatego sigao nich Henryk Sienkiewicz piszc Trylogi. Zaczerpn niektre
postaci, m.in. posta Kmicica z Potopu, opisy bitew, bjek, pojedynkw, a take
powiedzonka charakterystyczne dla bohaterw Trylogii.
Pamitniki Paska skadaj si z 2 czci, tak samo jak jego ycie:
1.Pobyt w wojsku i suba pod hetmanem Czarnieckim, z ktrym wyruszy m.in.
pod Moskw i do Danii
2. opis czasw kiedy wid ycie szlachcica ziemianina.
Pasek jest typowym przedstawicielem szlachcia sarmaty. Edukacj odebra
w akademii jezuickiej, z czego wniosek, e by czowiekiem o ograniczonych
horyzontach mylowych, nietolerancyjnym, a jego wyksztacenie niezwykle
powierzchowne. Brawkowao mu oczytania i orientacji. Z dum pisze, e szlata
czytaa modlitewniki i kalendarze, kte zawieray porady gospodarskie, wrby,
horoskopy, sennik. Byli ludmi ograniczonymi, co byo efektem braku
wyksztacenia.
Pasek jest wrcz dumny, szczyci sitym, e po takie lektury siga polska
szlachta. Cechy takie jak:
-brak tolerancji
-pieniactwo (impulsywno)
-zapalczywo
to wedug Paska zalety. Istotna jest szczero, bo w jego utworach rak refleksji,
analizy postaw, pogldw. Ten brak jest skutkiem braku wyksztacenia. Owa
szczero pozwala nam pozna prawdziwy obraz XVII wiecznej szlachty. Rnica
midzy Paskiem a Potockim Potockiego pojawiaj si opinie, przemylenia na
temat zaistniaych sytuacji, a nawet ich krytyka u Paska ich brak.
Szczero przejawia si w pierwszej czci, ciekawszej (taki tryb ycia
bardziej odpowiada Paskowi) bardziej emocjonujcej. Z ywym dynamicznym
jzykiem.
onierze nie kierowali si patriotyzmem, poczuciem obowizku, ale w
najlepszym wypadku lojalnoci wobec wodza. Kierowali si chci zyskw, bo
wybierajc przeciwnika zwracali uwag na bogate ozdoby przy jego stroj, ktre
pniej mogli mu zabra. Take przemawiaa przez nich ch zdobycia sawy i
wyszej pozycji spoecznej.

str. 21

W bardzo ciekawy sposb opisuje Pasek ycie w obozie wojskowym. Cho

byo to zabronione, wcale nie unikali alkoholu, nawet przed bitw. Czsto
dochodzio od pojedynkw, ktre byy surowo zakazane (grozia nawet kara
mierci). W czasie takich pojedynkw dochodzio nawet do mierci przyjaciela, co
przejawia cakowity brak rozsdku i dyscypliny.
Kiedy jego suba dobiega koca, postanowi si oeni i osadzi na
majtku ziemskim. Wykaza si zapobiegliwoci, bo majc do wyboru kobiet z
duym majtkiem i kobiet z wielk iloci ziemi, wybra t drug, poniewa
ziemia przynosi stae zyski. W ten sposb oenil si z wdow z 6 dziemi.
Pasek by typowym Sarmat z wszystkimi wadami. Awanturnik, niezwykle
ktliwy, bardzo czsto procesowa si ze swoimi ssiadami. Stosowa bardzo
popularny wtedy sposb rozwizywania konfliktw zajazd. Zosta za to skazany
na Banic wygnanie, ale niedugo po wyroku zmar.
Pasek by dobrym gospodarzem, ktry jedzi ze zboem do Gdaska, bra
udzia w sejmikach. Kocha przyrod uwielbia polowa. Kiedy mwiono o Pasku
uwag przycigay jego wady.

PAN PASEK W DANII

Pasek suy pod hetmanem Czarnieckim, z ktrym wyruszy m.in. do Danii, gdzie
zetkn siz inn kltur. Pasek to czowiek niezwykle ograniczony. Brak mu
otwartoci na inne kultury. To co inne, uwaa za ze, a nawet warte potpienia.
Pasek wiele uwagi powica Dunkom. Dziwi go ich strj. Dunki strojnie
ubrane chodzi w chodakach, robic przy tym wiele haasu. Dziwi go take, e w
wyborze partnera kieruj si mioci a nie majtkiem. Wbrew woli rodzicw
pottrafi pj za gosem serca.
Nabjardziej zdziwio go to, e sypiaj nago. Pasek w zakamuflowany sposb
opisuje wizyt w domu poblicznym (kontakty midzy onierzami i Dunkami). Jest
zgorszony, e sypiaj nago, nie wstydz si swojej nagoci, traktujc j jako co
normalnego. Rozbieray si kiedy byo jeszcze jasno, a ich argumenty byy
racjonalne tumaczy si wzgldami higienicznymi (nie naley spa w tym
samym, w czym si chodzi). Poznajemy zwyczaje panujce w Europie.
W XVII wieku niezwykle rzadko korzystano z wody / myda (2 razy na rok).
Pasek nie widzia nic zego w tym, e spano w tym samym, w czym chodzono za
dnia.
Pasek wspomina take o zwyczajach kulinarnych. W Danii nic nie mogo si
zmarnowa co wiadczy o ich oszczdnoci, gospodarnoci i zaradnoci.
Okazuje si, e przygotowujc potrawy wykorzystywano wszystko, nawet kiszki i
krew, wyrabiajc kaszank, o ktrej Pasek mwi z obrzydzeniem Polsce jedz
jpsy. W tym fragmencie wida ego pogard dla innych kultur i brak tolerancji
nie ukrywa swojego obrzydzenia. Nie mwi wprost, ale mona wywnioskowa, e
Polsk kuchni stawia najwyej.

BITWA Z MOSKW
Dziki subie w wojsku Pasek mia okazj pozna inne kraje. Pierw Dania,
teraz ukazuje wypraw do Moskwy. Ten opis staje si pretekstem do pokazania
zwyczajw panujcych w obozie i zachowa onierzy w czasie bitwy.
Ukazany jest stosunek liczby Polakw do Rosjan zatrwaajcy Rosjan
duo wicej ni Polakw. Po wojnie Chocimskiej Potockiego mona by si
spodziewa opisw mstwa, odwagi, scen batalistycznych. Jednak Pasek skupia
si na zwyczajach panujcych w obozie. Okazuje si, e szlachta spdzaa czas
przy stole jedzc, a przede wszystkim pijc, co skutkowao wieloma kotniami i

str. 22

bjkami. Fakt, e byli prawie cay czas pijani, nie przeszkadza im w walce i w
rozpoczynaniu jej modlitw. Bardzo czsto kiedy trbiono strzemiennego
(siadanego) okazywao si, e s jeszcze pijani, jednak nie przeszadzao im to w
udziale w naboestwie, spowiedzi. Poznajemy zwyczaje wojenne spowiadali
si, majc wiadomo, e mog zgin.
Wiele miejsca powica Pasek przebiegowi bitwy, ale nie opisom odwagi,
walecznoci, czy uzbrojenia. Zwraca uwag na trofea na cenneg konia, na
szable, na biuteri, na krzy (ale nie ze wzgldu na wiar tylko na jego warto).
Wybiera szczeglnie zamonych przeciwnikw. Midzy onierzami dochodzi do
bjki, kiedy Pasek zajmuje si modym Rosjaninem, a inny tymczasem zagrabia
konia strj poprzedniego przeciwnika Paska. Pasek przypisuje sobie do niego
prawo, poniewa pierwszy zacz z nim walczy.
Pasek jest niezwykle szczery i bezporedni, co wiadczy o prostolinijnoci.
Brak komentarzy, refleksji, analizy postaci poniewa Pasek nie posiada
wyksztacenia, Anie nie czu takiej potrzeby. W opisach wida brak dowiadczenia,
nie jest wiadomy tego co powinien pisa, a czego nie. Nie dostrzega tego, bo nie
postrzega tego zachowania jako wad. Przyjmuje wszystko tak, jak przynosi los,
jest zbyt pytki by to analizowa.
Sarmaci lubowali siw teatralizacji gestw, wyolbrzymianiu pewnych
zachowa, obrzdw.
Ju na podstawie wygldu mona stwierdzi, e jest to czowiek wysoko urodzony
wysokiego stanowiska. Susznych ksztatw zamony, ktry mia pienidze
aby dobrze zje. Strj niezwykle cenny, wida, e upan wykonany z cennego
materiau. Paszcz podbity futrem, z ktrego wykonano take konierz. Buty
skrzane chopi chodzili boso. W doni buawa oznaka wadzy dowdcy.
Paradne szable bardzo cikie, wygite w ksztacie pksiyca zorowane na
tureckich. Strj wzorowano na strojach wschodnich.
Teatralizowano szczeglnie pogrzeb. Ciao najpierw leao na marach w
domu, gdzie czuwaa rodzina i ssiedzi, oddajc hod. W kociele ciao z trumn
umieszczano na rusztowaniu.
ARCHIMIMUS aktor, ktry przebrany w zbroj nieboszczyka jecha na koniu za
trumn w pochodze. Pniej zwala si z konia na posadzk w kociele.

str. 23

DRAMAT SZEKSPIROWSKI
Szekspir to najwybitniejszy przedstawiciel dramatu epoki elbietaskiej
(czas panowania Elbiety I czyli XVI-XVII wiek). Szekspir y wanie w tym
okresie, ale romantycy uwaali go za swojego prekursora, skd wniosek, e jego
pogldy wyprzedziy epok, w ktej y.
Do tej pory bazowano na dramacie antycznym. Szekspir wprowadzi
zmiany, ktre funkcjonuj do dzi.
DRAMAT ANTYCZNY
1. Zasada trzech jednoci
- czasu(24h)
-miejsca(czsto dziedziniec
zamkowy)
-akcji(jednowtkowo)
2. Budowa
-parados
-prolog
-epejsodia
-stasimony

DRAMAT SZEKSPIROWSKI
1. Zrywa z zasad trzech jednoci
-czas(nawet kilka dni)
-miejsce(Szkocja, Anglia)
- wiele wtkw: motyw koinety,
zemsty,
winy i
kary
2. Budowa:
-podzia na AKTY i SCENT

3. Gwna rola:
3. Brak chrw. Ich rol przejy
-chr + Koryfeusz
monologi
bohaterw. Na scenie
-Bohaterw maksymalnie
moe by wiele
aktorw sceny
trzech
zbiorowe
4. Bohater statyczny- jedna
4. Bohater posiada woln wol.
postawa cay czas. Ciyo
Decyduje o sobie sam i podejmuje
nad nim fatum. Cigle chcia
wasne decyzje ponoszc ich
uciec od przeznaczenia, ale t
konsekwencje. Makbet by krlem,
ucieczk tylko si do niego
bo tego chcia. Bohaterowie s
zblia
dynamiczni. Zmieniaj si czciej
ze zych na dobrych. Chocia
Makbet by tego przeciwiestwem
5. Zasada decorum
5. Odchodzi od tej zasady. Obok
-zgodno stylu z treci
scen dramatycznych, pojawiaj
si mieszne.

str. 24

6. Czysto stylu i gatunku

6. Pojawia si synkretyzm rodzajowy.

Poczenie rnych rodzajw
literatury
-Liryka Monolog Makbeta
-Epika List do ony
-Dramat Budowa utworu.
7. Przyroda bya tylko tem
7. Przyroda jest bardzo wana.
Buduje nastrj oraz wspgra z
przeyciami bohaterw. Kiedy
Makbet doznaje mocnych uczu
od lku po chci popenienia
zbrodni jest burza. Gdy zabija,
chmury zasaniaj ksiyc, wieje
wiatr. Szekspir nawizywa te do
dramatu ludowego, co przejli
romantycy. Przenika si wiat
realny i fikcyjny (czarownice, duch
Banka).
Szekspir wyprzedza, tworzc podwaliny dramatu, na ktrym bazowa bd
twrcy renesansu. W utworach antycznych zwracamy uwag na przeznaczenie,
czyli fatum. Pojawia si pojcie ironii tragicznej. Im bardziej chcia si odsun od
przeznaczenia, tym bardziej si do niego zblia. Platon twierdzi, e czowiek jest
marionetk w rkach bogw. Nie ma mowy o wolnej woli.
Szekspir zmienia t koncepcj. Czowiek jest panem swego losu. W okresie
elbietaskim wyksztaci si nowy typ dramatu. Teatr The Globe Szekspir
twierdzi, e cay wiat jest teatrem. Nawet konstrukcja teatru odpowiadaa
konstrukcji wiata. W ksztacie koa, scena w rodku, tak aby wszyscy widzowie
widzieli co si na niej dzieje.
W czasach nowoytnych do tej pory istniay tearty tylko na dworach
szlacheckich, magnackich.
Pierwszy teatr publiczny powstaje nnie tylko dla wysoko urodzonych.
Bohaterami staj si take ludzie z niszych grup spoecznych.
Szekspir twierdzc, e cay wiat jest teatrem, nawizuje do antycznego
motywu ycia jako teatru.

MAKBET

SZEKSPIR

Szekspir zmienia koncepcje losu ludzkiego. Pokazuje, e czowiek sam nim

kieruje, cho pierwsza scena moe myli, w ktrej Makbet usysza przepowiedni
czarownic. Na pocztku Makbet przedstawiony jest jako doskonay rycerz,
odwany, waleczny w czasie walki z Norwegami. Lojalny wobec krla, dziki
czemu zosta mianowany tanem Kawdoru.
Makbet usyszawszy przepowiedni, kiedy przywitay go czarownice
mianem tana Kawdoru, a pniej mianem krla, niedowierza temu co syszy.
Uwaa to za niemoliwe, poniewa krl mia synw i ogosi, e nastpc tronu
bdzie Malkolm. Jednak kiedy wysannicy krla nazwali go tanem Kawdoru zmieni
zdanie. W Makbecie zaczynaj ukazywa si skrywane dze.
Szekspir pokazuje, e kady czowiek czy w sobie pierwiastek dobra i za.
W zalenoci od okolocznoci i od niego samego ktry si w nim ujawni i bdzie
dominowa.
Przez cay utwr Szekspir ukazuje wewntrzne zmagania bohatera z
samym sob. Po kadej zbrodni pojawiaj si wyrzuty sumienia. Najbardziej
widoczne ukazanie wyrzutw sumienia kiedy Makbetowi ujawnia si duch Banka
w czasie uczty. Dowd na to, e walczy z samym sob. Ma wiadomo tego, co

str. 25

uczyni, pozbawiony skrupuw i uczu, wiadomie podj decyzj o zabjstwie

krla. Szekspir pokazuje, e czowiek nie jest krytyczny wobec siebie. NIE
JESTEMY TACY, JAK O SOBIE MYLIMY. Prawda o nas nie pokrywa siz naszymi
pogldami. Miar tego jacy jestemy s nasze czyny. Postpowanie jest miar
oceny czowieka, miar jego wartoci. Miar czowieczestwa stosunek do
drugiego czowieka.
Makbet usyszawszy przepowiedni pomyla, e moe zosta krlem.
Zapragn tego. Rodzi si w nim dza wadzy, ktr podsyca zarwno
przepowiednia jak i Lady Makbet. Ta my jednak musia wczeniej istnie w
roadomoci Makbeta, poniewa Banko syszc, e da pocztek rodu
krlewskiemu nic sobie z tego nie zrobi. Makbet z pen wiadomoci obmyla
plan, a kluczowe sowo tutaj to wiadomo. Krl Dunkan odwiedza zamek
Makbeta w Inverness. Jest to dowd uznania dla Makbeta, zaszczyt. Krl bdzie
gociem, chroniony przez wite prawo gocinnoci, ktre gwarantowao gociom
opiek i nietykalno. W przepowiedni czarownice sygnalizuj odwrcenie
wartoci
pikno szpeci, brzydota zdobi
To, co powszechnie uznane za wartociowe i pozytywne bdzie godne pogardy,
to, co godne pogardy bdzie wywyszone.
Makbet i Lady Makbet tworz zgodny zwizek, oparty na mioci. Pisze do
niej list z przepowiedni, opowiada co mu si przydarzyo, dzili si swoimi
rozterkami. S przyjacimi, radzi si jej, liczy si z jej zdaniem. W tym zwizku
pocztkowo silniejsza i dominujca jest Lady Makbet. Widoczne odwrcenie.
Kobiet postrzegano jako istot sabsz, kruch, niewinn, opiekunk ogniska
domowego. Tymczasem Lady Makbet posiada wicej mskich cech. Nieugito,
zdecydowanie. Wpywa na decyzj ma, kpi z niego. Lady Makbet jest
bezwzgldna, okrutna, bez skrupuw. Podczas uczty zwraca si do krla, ktry
ich odwiedza.
Bdziem si, Panie, za pomylno Twoj, szczerze modlili
Makbet i jego ona maj zamiar zgadzi krla, a tymczasem ona go zapewnia, e
pod jej dachem nic mu nie grozi. To zapewnienie modlitwy ma przekona krla o
szczerych intencjach maonkw, a dla reszty zgromadzonych dowodem
lojalnoci wobec pana.
W czasie nocy kiedy mieli zabi kla, chmury przykryy ksiyc, wieje wiatr.
Przyroda wspgra z wydarzeniami, zapowiada nieszczcie
Czarownice zapowiedziay odwrcenie wartoci, to co szlachetne zostanie
ptotpione. Makbet waha si, obawia si konsekwencji. Uczciwy, lojalny wobec
wadcy. Lady Makbet traktuje to jako objaw saboci, wymiewa go, traktuje jako
tchrza, czowieka sabego, drwi z jego wtpliwoci
Kiedy dochodzi do zbrodni, Makbet nie moe znie widoku krwi. Mwi, e
nigdy nie starczy wody w oceanie by zmy t krew z jego rk. Lady Makbet
twierdzi, e wystarczy kilka kropel. Pniejsza historia pokazuje, e Lady Makbet
rwnie nie poradzia sobie ze wiadomoci brodni (obd mycia rk).
Bardzo szybko dochodzi do nastpnych zbrodni. Makbet zamienia si w
zbrodniarza. Zabija dwch stranikw aby mord krla nie wyszed na jaw. Makbet
tumaczy, e zabi ich w gniewie , a tymczasem zginli bo byo jedynymi
wiadkami. To, co miao poczy maonkw, by spenieniem ich marze, stao
si przyczyn rozpadu ich maestwa. Oddalaj s od siebie. Oboje marzyli o
wadzy, ale dza wadzy tak dalece ich zalepia, e przestali by ludmi.Makbet
sta si tyranem Lady Makbet nie wie ju o kolejnych zbrodniach, a do tej pory by
to ich wsplny plan.
Teraz Makbet popenia kolejne zbrodnie, aby utrzyma wadz. Zabija
przyjaciela, bo sysza przepowiednie i staje si dla niego zagroeniem. Zabija

str. 26

take jego niewinnego syna, Fleancea. Lady Makbet samotna pozostawiona

sobie popada w obd do tej pory si wspierali.
Lekarz mwi
-Czyny przeciwne naturze
Rodz przeciwny naturze niepokj
Przeciwne naturze czyny to pozbawienie ycia drugiego czowieka. Lady Makbet
wraz z mem przejli rol Boga lub natury. Czowiek jest raczej dobry, ni zy.
Std niepokj Lady Makbet, wewntrzny obd. Robic co wbrew ludzkiej
naturze, popada w szalestwo. Kiedy popenia samobjstwo, skazuje si na
potpienie po mierci.
Jedna zbrodnia pociga kolejne. Makbet robi wszystko by utrzyma wadz
w swoich rkach. Pierwsza przepowiednia obudzia w nim dze wadzy,
zapragn jej, sam podj decyzj. Nie czarownice.
Czarownice to wysanniczki Szatana, symbol za w utworach. W scenach, w
ktrych si pojawiaj widocznych jest wiele atrybutw czarnej magii czarny
kruk.
Wrzucaj do kota skadniki zwierzce (smok, wilk, rekin, zwierzta ktre
wzbudzaj u czowieka strach, bo s dla niego niebezpieczne).
SKADNIKI LUDZKIE
-Jzyk yda symbol za, grzechu
-broda Tatara, symbol pogastwa
-zaduszone dziecko niechciane, nieochrzczone
Ta scena ma charakter groteskowy. Z jednej strony budzi przeraenie
(miejsce, w ktrym s czarownice, skadniki), a z drugiej strony wywouje miech.
Groteska czy elementy powane z komicznymi.
Makbet wysucha drugiej przepowiedni, ktra od pierwszej rnia si
niejednoznacznoci. Czarownice zostay skarcone przez Hekate, za to, e
odsoniy przed Makbetem przyszo, dlatego przepowiednie wygasza:
-ucita gowa
-zakrwawione dziecko
-dziecko w koronie z gazk
Makbet pod wpywem dzy wadzy zamienia si w tyrana i despot,
czowieka pysznego. Makbet wiedzia, e powinien si strzec Makdufa (2
przepowiednia ucita gowa). Dowiedzia si, e Makduf opuci Szkocj i
doczy do Malkolma, w Anglii, zalepiony dz zemsty, kaza napa na jego
zamek, zabi jego on i maego synka. Kiedy Makduf ucieka do Anglii, jego on
ostrzegano, aby schronia si przed gniewem Makbeta, przypuszczano, e grozi
jej niebezpieczestwo. Lady Makduf nie wysuchaa rad.
Makduf nie od razu dowiaduje si o tragedii. Rozmawia z Malcolmem, ktry
podchodzi do niego z rezerw, bojc si, e dawny sprzymierzeniec Makbeta
przyby do niego w spisku i grozi mu niebezpieczestwo. Odwrcenie wartoci
widoczne u Malkolma, ktry przedstawia si jako wadca podobny do Makbeta,
ktremu szlachetno, lojalno, sprawiedliwo i honor s obce. Tyran podobny
Makbetowi. Malkolm chce sprawdzi reakcj Makdufa i wyprbowa go, czy aby
napewno przyjecha zczy siy i obali Makbeta. Malkolm w peni mu zaufa, gdy
dowiedzia si o mierci jego najbliszych.
Moment w ktrym Makbet decyduje si zabi rodzin Makdufa jest
kolimacyjny. Okruciestwo Makbeta osiga zenit. Posun si do zabjstwa
niewinnej kobiety i dziecka. Ta zbrodnia pokazuje, e utraci czowieczestwo, bo
przesta odczuwa wyrzuty sumienia.
Brak wraliwoci wykazuje Makbet kiedy odsuwa si od ony. Kiedy tak
bliski, nie przej si jej chorob, jej stanem. Kiedy popenia samobjstwo, ten
mwi, e zabia si w nieodpowiednim momencie. Cyniczny, niemiy, zimny,
zniszczony przez dze wadzy i chorobliw ambicj. Szekspir w wikszoci

str. 27

utworw pokazuje jaki wpyw ma wadza. Makbet pokazuje jej niszczycielsk

si. W antyku to fatum kierowao yciem ludzkim, czegokolwiek by nie zrobi i tak
nie unikn przeznaczenia. Tutaj czowiek jest panem swego lostu. Spord innych
stworze wyrnia si tym, e ma woln wol.
Kluczem do charakterystyki tej postaci jest stwierdzenie, e Makbet zosta
krlem, poniewa sam tego chcia. Podobnie jak w Biblii w nie kaza Ewie je
jabka, on tylko skoni j do zastanowienia si nad sytuacj, zasia ziarenko
niepewnoci.
W Makbecie ju wczeniej musiaa drzema wryta ambicja. Przepowiednia
czarownic tylko obudzia w nim ten pierwiastek za. Wysanniczki szatana
sprawiy, e zo zrodzio si w czowieku.
Czowiek, ktry nie zastanawia si nad swoimi czynami, jest gupcem, lub
jest zalepiony. adza wdzy odbiera nam rozsdek. Szekspir pokazuje, e tak
naprawd czowiek si nie zmienia. Namitnoci dza wadzy odbieraj nam
trzewo umysu. Cigle jest czowiekiem, posiada woln wol. Kada kolejna
decyzja jest jego wyborem.
Makbet peen pychy przekonany jest, e nic mu nie grozi, a tymczasem
okazuje si, e Malkolm przy pomocy krla Edwarda zebra liczne wojsko
przeciwko niemu, a wrd onierzy znajduje si Makduf. Makbet nie wiedzia o
nim tego, e nie przyszed na wiat w normalnych warunkach. Zostachirurgicznie
wycignity z ona matki. Kiedy las birnamski (Birnam) podchodzi pod jego
zamek, cakowicie traci pewno siebie. W Makbecie odzywaj si resztki honoru.
Mog zbiec, lecz jedak staje do walki.
Makbet zamienia siw tyrana pozbawionego skrupuw. Despota, przed
ktrym ludzie boj si o wasne ycie, ale za chwil to tyran boi si utraty wadzy,
zemsty ze strony tych, ktrych gnbi i ponial. Zaczyna obawia si mierci,
kiedy las birnamski zblia si pod zamek, cho jeszcze nie wie, e to Makduf
wymierzy mu sprawiedliwo. Od pocztku do koca bardzo wyranie przewija si
motyw winy i kary ( w Biblii historia Kaina i Abla. Winni s Makbet i Lady Kambet.
Win jest nie tylko zbrodnia, zabjstwo krla. Popeniajc zbrodni odebrali sobie
czowieczestwo. Uznali za waciwe cechy dze i chorobliw ambicj.
Zanegowali uczciwo, lojalno, honor.
Szekspir jako pierwszy nawizuje do ludnoci, kultury ludzi prostych.
Wprowadza do utworu nie tylko duchy, zjawi, postaci baniowe, ale take zwraca
uwag na wan rol natury.
Przywouje take system moralny ludzi prostych, ktry opiera si na
przekonaniu, e nie ma zbrodni bez kary kada pociga za sob konsekwencje.
Ukarani zostali Makbet i jego ona. Kar dla Lady Makbet bya samotno,
odsunicie si ma i obd, mier a po niej wieczne potpienie. Kar dla
Makbeta by wieczny strach o utrat tronu i ycia. Cho by pewny siebie to tyran
zawsze obawia si zemsty. Kar by take rozpad maestwa. Utrata dawnych
wartoci, na kocu mier.
Makbet to posta dynamiczna, ktra przechodzi wewntrzn przemian. Ta
przemiana jest nietypowa, bo zwykle zachodzi w przeciwnym kierunku od haby
do odkupienia. W tym wypadku kierujc si dz wadzy za namow ony i
uwierzywszy czarownicom z oddanego wadcy onierza sta si morderc i
tyranem.
W akcjie V w scenie V Makbet wygasza swj monolog, w ktrym pojawia
si motyw ycia jako teatru.
Cigle to jutr, jutro i znw jutro
Wije si w ciasnym kku od dnia do dnia
A do ostatniej goski czarno kresu

str. 28

A wszystkie wczora to byy pochodnie,

Ktre gupocie naszej przywiecay
W drodze do mierci, zganij wte wiato!
ycie jest tylko przechodnim pcieniem,
Ndznym aktorem, ktry swoj rol
Przez par godzin wygrawszy na scenie
W mio przepada powieci idioty
Gon wrzaskliw a nic nie znaczc
Wedug Szekspira, ktry swe dziea wystawi w teatrze The Glove cay
wiat gra jak rol. Motyw ycia jako teatru odrodzi si w renesansie i pojawi
siwe fraszkach J.Kochanowskiego, wedug ktrego czowiek jest marionetk w
rkach bogw (Platon). W podobny sposb wypowiada si o yciu Szekspir. ycie
ludzkie to spektakl teatralny, ktry trwa tylko chwil. Przywouje symbol wiecy,
ktra symbolizuje ulotno, przemijalno ycia. Powieci idioty Szekspir
zwraca uwag na to, e czowiek jest zbyt pyszny i okrutny wychodzc z
przekonania, e jest najdoskonalszym wytworem Boga, stworzonym na jego obraz
i podobiestwo, a tymczasem nie zdaje sobie sprawy, e on sam i jego ycie trwa
tylko chwil, moment i choby robi wszystko, eby to ycie przeduy
sprzeciwias i buntowa, to i tak jego ycie nic nie znaczy.
Szekspir przypomina, e tak naprawd najwaniejsze jest czowieczestwo.
Nie wadza, bo w chwili mierci uwiadamia sobie, e straci wicej, ni zyska.
Najwaniejsze to by CZOWIEKIEM.

OWIECENIE
Ramy czasowe owiecenia s bardzo rne w Europie i w Polsce. W Europie
zaczyna si u schyku XVII wieku i koczy na koniec XVIII wieku. Tak naprawd
owiecenie w Europie koczy wielka rewolucja francuska (1789-99) i wtedy
zaczyna si preromantyzm.
W Polsce wstpna faza owiecenia przypada na lata 40 XVIII wieku, kiedy
zaczynaj dziaajc prekursorzy tej epoki, m.in. Stanisaw Konarski.

str. 29

Waciwa faza owiecenia 1764r. Kiedy na tron zasiada Stanisaw Autugs

Poniatowski.
Lata 80 XVIII wieku do 1822r. faza schykowa. W 1822r. Adam Mickiewicz wydaje
zbir poezji oraz Ballady i romanse pocztek polskiego romantyzmu.
Owiecenie przyjmowao rn nazw w zalenoci od kraju, w ktrym si
pojawio.
*Niemcy owiecenie (w Niemczech pojawio si jako pierwsze)
*Anglia Wiek rozumu
*Francja wiek filozofw lub wiek wiata
W Niemczech i Francji odnoszono si do symboliki wiata, w ktrym miaa
by wiedza, nauka, rozum. Ideaem by czowiek wyksztacony, wszechstronny, o
szerokich horyzontach, otwarty na wszelkie nowoci.
Podstaw tej epoki sta si kierunek krytycyzm. Krytycyzm zakada, aby
przyjmowa wszystko co jest ju wymylone, stworzone w sposb krytyczny. Nie
przyjmowano tej wiedzy a priori (z ac. z zaoenia, z gry) nie zakadano, e
jest to nieodwracalne, tylko starano si pozna, zrozumie i dowie jej
susznoci, kierujc si potg umysu.
Wiek filozofw, poniewa wyksztacio si wiele nowych kierunkw
filozoficznych. Wikszo wywodzia si z Francji i Anglii.
Wiek rozumu gwnym rdem poznania wiata bdzie rozum, czyli ratio
-> racjonalizm.
Francuski filozof Kartezjusz mwi Cogito ergo sum- myl wic jestem.
Istnia jeszcze pierwszy czon powiedzenia Kartezjusza Wtpi wic myl.
Dubito ergo cogito,
- Wtpi wic myl
Cogito ergo sum
- Myl, wic jestem
Pierwsze sowo to nawizanie do krytycyzmu. Wtpi -> zadaje pytania ->szukao
odpowiedzi => myl
Kartezjusz stworzy metod nauki zwanej dedukcj, ktra polega na
analizowaniu i czeniu ze sob faktw. Kartezjusz jako pierwszy pokaza potg
ludzkiego umysu. Swoje badania przeprowadza w XVII wieku, co znaczy ze
wyprzedzi swoj epok. Jego pogldy w peni przyjto w owieceniu.
Kartezjusz zwierzta nazywa maszynami, bo w odrnieniu od ludzi nie
potrafi myle.
Jeli w owieceniu zwrcono uwag na potg umysu czowieka, to take zaczto
zastanawia sinad istnieniem Boga. W efekcie wyksztaciy si dwa kierunki.
Deizm zakada, e Bg istnieje, stworzy wiat i prawa moralne, ale na
tym jego dzieo si koczy. Nie ingeruje w sprawy wiata. Wolter porwna Boga
do zegarmistrza, ktry stworzy doskonay mechanizm i pozostawi go samemu
sobie.
Ateizm bardziej radykalny w pogldach, zakada, e Bg nie istnieje.
W owieceniu wyksztaciy si trzy prdy mylowe
1. KLASYCYZM z tym pojciem spotykamy si ju w renesansie, ale dopiero
w XVII/XVIII wieku w peni si wyksztaca. Klasycyzm to powrr do zdobyczy
antycznej kultury i sztuki, dziea, ktra uwaana bya za wytwory
najwyszej klasy, wzorowe.
Dwa podstawowe dziea
Poetyka Arystotelesa
Sztuka poetycka Boileau
Dziea klasycystyczne charakteryzowa ad, prostota, harmonia, spokj.
Gatunki zaczerpnite z antyku to:
Oda
Bajka
Satyra

str. 30

 Hymn
Polscy przedstawiciele literatury klasycystycznej to:
Krasicki
Naruszewicz
2. SENTYMENTALIZM wyksztaci si w II poowie XVIII wieku, a wic u
schyku owiecenia, kiedy zaczy pojawia si zapowiedzi nowej epoki
romantyzmu.
O ile klasycyzm uwaa rozum za gwne rdo poznania wiata
(racjonalizm), o tyle sentymentalizm skania si ku uczuciom i emocjom.
To one stan si podstaw poznania czowieka i otaczajcego go wiata.
Sentymentalici nawizywali do powrotu do natury, ale nie tylko bliskiego
kontaktu z przyrod, ale take do pierwotnych wartoci, zasad, namawiali
do zajrzenia w gb siebie.
Gwne gatunki sentymentalizmu to:
Pie
Sielanka
Powie (rozwijajca si w tym okresie)
Jan Jakub Rousseau francuski filozof twrca sentymentalizmu
Polscy przedstawiciele sentymentalizmu:
Franciszek Karpiski
Franciszek Dionizy Knianin
3. ROKOKO nazwa pochodzi od muszli, ktra staa si gwnym elementem
zdobniczym tego kierunku, ktry charakteryzowaa lekko, frywolno,
delikatno. Styl nazywany zefirowym. Celem tego wizerunku bya
rozrywka. Utwory o tematyce lekkiej mio, romans. Ukazywano
czowieka na onie natury, a czstym motywem podkrelajcym lekko
bya hutawka.
Utwr reprezentujcy to Pamitnik znaleziony w Saragossie Potockiego
Owiecenie w Polsce zaczyna si na pocztku lat 40 XVIII wieku, kiedy zaczli
dziaa prekursorzy. Byy to czasy niezwykle trudne. Zakoczyy si czasy
panowania dynastii Sasw, ktre bardzo trafnie okrelao powiedzenie Za krla
Sasa, pij, jedz i popuszczaj pasa
Te sowa pokazuj na co kadziono nacisk. Nastpi upadek szkolnictwa. Jeden ze
szlachty chepi si, e ma wicej koni, ni ksiek w biblioteczce. Zajmowano si
yciem towarzyskim.
Niesamowicie osaba wadza krlewska. Magnateria korzystaa z ask
wadcy elekcyjnego, domagajc si coraz wicej praw i przywilejw. Sasom
bardziej zaleao na rozwoju Saksonii. Zaniedbywali Rzeczpospolit, traktowali j
jako spichlerz i skarbiec.
W latach 40 take nastpi tak wielki kryzys szkolnictwa, kultury, e twrcy
tego okresu postanowili ten stan rzeczy zmieni najwaniejszy z nich Stanisaw
Konarski, ktry pooy nacisk na reformacj szkolnictwa.
W baroku szkoy jezuickie nie zwracay uwagi na rozwj intelektualny
uczniw wiedz przyswajano pamiciowo.
Konarski zmieni ten stan rzeczy tworzc pierwsz zreformowan szko
Collegium Nobilium, w ktrej wykadano wci rozwijajce si jeszcze nauki i
matematyk, fizyk, chemi, biologi. Take histori Polski, a co najwaniejsze
jzyk polski nie by tylko jzykiem wykadniczym, ale take przedmiotem
nauczania. Uczono nie tylko gramatyki, ale take poprawnej polszczyzny i
literatury. Nigdy do tej pory w Polsce tego nie byo.

str. 31

Konarski napisa:
O poprawie wad wymowy w tym dziele skrytykowa zjawisko
makaronizowania, twierdzc, e to ono stao si przyczyn upadku
jzyka polskiego. Postulowa o oczyszczenie jzyka polskiego z
makaronizmw.
O skutecznym rad sposobie w tym dziele skrytykowa liberum
veto, ktre byo powodem niestabilnoci polskich sejmikw, brak
odpowiedzialnoci szlachty. Omieszy zot wolno szlacheck
upatrujc si w niej przyczyn upadku Rzeczpospsolitej.
Podobno zrobi to tak sugestywnie, e od tej pory nikt nie omieli si krzykn
liberum veto.
Zosta odznaczony medalem Sapere Aude (sowa Horacego Miej
odwag by mdry). Te sowa pokazuj jaka sytuacja panowaa w Polsce w latach
40 XVIII wieku. Okazywanie mdroci byo dowodem odwagi.
Waciwe owiecenie przypada na rok 1764. Kiedy na tron zasiada
Stanisaw August Poniatowski. Czowiek mody, wyksztacony, odby wiele
zagranicznych podry, gdzie si ksztaci i zdobywa dowiadczenie. Mia due
poparcie carycy Katarzyny I. Niechtnie przyja go magnateria.
Gdy zasiada na tron jego gwn myl byo przeprowadzenie reform
spoeczno-politycznych oraz reform edukacyjnych. Te tendencje bd miay
wpyw na tematyk literatury i sztuki owiecenia.
Literatura bdzie mie charakter moralizatorski (bdzie uczy).
Utwory Krasickiego pisane byy wedug horacjaskiej zasady Utile Dulci,
czyli uczy bawic.
Twrcy tej epoki podobnie pozornie baha tre ukrywaa wany przekaz, nauk,
ktra miaa wypywa z tych utworw. Ich celem byo propagowanie nowej
postawy czowieka owieconego wyksztaconego, mdrego, otwartego,
wszechstronnego. Krytykowano i omieszano postaw sarmack. To twrcy
owiecenia w XVIII wieku nazwali polsk szlacht sarmatami. To oni wskazywali
na ich negatywne cechy upatrujc si w nich przyczyn upadku Rzeczypospolitej.
Stanisaw August Poniatowski by czowiekiem niezwykle wyksztaconym.
Otacza si ludmi kultury i sztuki. Na swym dworze organizowa obiady
czwartkowe, na ktre zaprasza m.in. Ignacego Krasickiego, Adama Mickiewicza,
Naruszewicza, Franciszka Dmochowskiego, Franciszka Zabockiego, Hugo
Kotaja. Jednych z najwybitniejszych przedstawicieli tej epoki. Dyskutowano na
temat sytuacji politycznych i kulturalnych kraju.
Krl podsuwa twrcom nowe pomysy m.in. Naruszewicz za namow krla
napisa histori Polski. Pierwsz oczyszczon z legend.
Zabocki-dramaturg, ktrego wadca namwi do tworzenia utworw wzorowanych
na dzieach zachodnich. W ten sosw powstaa sztuka Fircyk w zalotach.
Dmochowski wzorujc si na Boileau napisa Sztuk rymotwrcz o charakterze
normatywnym, okrelaa zasady powstawania dzie klasycystycznych.
Z inicjatywy krla powstay dwa pierwsze czasopisma ukazujce si
regularnie:
1. MONITOR - wzorowany na angielskim czasopimie Spectator. Jednym z
redaktorw naczelnych przez pewien czas by Ignacy Krasicki. Czasopismo
miao charakter
spoeczno-polityczno-kulturalny. Propagowao now postaw czowieka
owieconego i
omieszano wady sarmatw. Krasicki drukowa w nim
swoje utwory i to wanie w Monitorze
pojawi si fragment pierwszej
polskiej powieci Mikoaja Dowiadczyskiego przypadki
2. ZABAWY PRZYJEMNE I PORZYTECZNE czasopismo o charakterze
literacki. Jego redaktor naczelny Adam Naruszewicz. Ukazywano w nim

str. 32

nie tylko utwory polskich twrcw, ale take tumaczono dziea

zagraniczne.
Poniatowski otacza opiek artystw. By pierwszym wadc, ktry tak rozwin
mecenat krlewski. Nigdy do tej pory krl nie przekazywa tak wiele rodkw na
opiek nad artystami. M.in.. zaprosi do Polski dwch malarzy:
CANALETTO zasyn malujc widoki z Warszawy. Robi tak
dokadne i szczegowe dzieo, e zniszczona po powstaniu
warszawskim stolica zostaa odbudowana na podstawie jego
obrazu (w szczeglnoci Starwka).
BACIARELLI by kuzynem Canaletto, ale zmieni nazwisko, aby ich
rozrniali. Twrca Akademii Sztuk Piknych w Warszawie. Autor
wielu portretw. W tamtych czasach Akademi nazywano Malarni.
Krl zaprosi take architektw, kiedy postanowi przebudowa paac na
wzr francuskiej rezydencji (Wersalu)-> powstanie azienek. Do przebudowy tego
paacu sprowadzi z Woch Merliniego. Jednak sam wadca by autorem wielu
pomysw i rozwiza.
Krl powici take wiek swojej uwagi teatrom. W 1765 roku z inicjatywy
krla powsta teatr Narodowy. Pierwsza w Polsce scena publiczna, najwaniejsza
w kraju.
Teatr ten najlepsze lata przey, kiedy jego dyrektorem by Wojciech
Bogusawski aktor, autor sztuk teatralnych, m.in. autor opery Cud mniemany,
czyli Krakowiacy i grale. Bogusawski wprowadzi do teatru wiele zmian.
Rozbudowa scenografi oraz wzbogaci gr aktorsk o gesty i mimik. Do tej
pory aktorzy ograniczali si tylko do wypowiadania swoich kwestii.
Teatr owieceniowy nazywano wieck ambon. Ambona miejsce gdzie
ksidz ogasza kazanie (nauk). Spektakle teatralne byy swego rodzaju naukami
goszonymi ze sceny teatralnej.
Bohaterowie i utwory byy tak konstruowane, aby widz mg si od razu
zorientowa, ktra postawa jest godna naladowania, a ktra godna potpienia.
Tak zasad doskonale realizowaa sztuka Juliana Ursyna Niemcewicza Powrt
posa.
Utwr powsta w czasie przerwy w 4 letnich obradach sejmu, na ktrych
Niemcewicz by posem. Bardzo szybko wystawiona na scenie mia propagowa
pewne postawy, inne potpia. Niemcewicz omiesza postaw sarmack,
stworzy posta Gadulskiego (nazwa znaczca), czowiek, ktry mwi duo, ale
bez sensu. Jest niewyksztacony i chepi si tym brakiem wiedzy, cho deklaruje,
e zna si na polityce nie majc o niej adnego pojcia.
Autor krytykuje postaw Kosmopolityczn, czyli lepe zapatrzenie w mod
francusk, nieznajomo tradycji, zwyczajw i jzyka polskiego.
Doskonale wpisywa si w moralizatorski ruch kulturalny owiecenia. Tak
funkcj penia take literatura.
Jednym z najpopularniejszych gatunkw byy bajki. Polskim
najwybitniejszym twrc tego gatunku by Ignacy Krasicki. Bajki pochodz ju
czasw staroytnych. Pierwszym bajkopisarzem by Ezop. Bajki zaczy pojawia
si na dworach wadcw despotycznych, tyranw. Ich istot bya alegoria. Autorzy
starali si ukry waciwy sens, przekazywa go pod pozornie bah treci.
Dlatego czsto bohaterami tego gatunku s zwierzta, np.
Baran
uosobienie gupoty
W, osio uosobienie uporu
Sowa
uosobienie mdroci
Lew
uosobienie odwagi, walecznoci

str. 33

 Jagni
uosobienie bezbronnoci, naiwnoci
Lis
uosobienie sprytu i przebiegoci
Bajkopisarze dlatego posugiwali si alegori, bo czsto pisali przeciwko
tyranii wadcy, za co grozio im wizienie, a nawet mier. Alegoria bya czym
rodzaju ochrony.
Bajki Ezopa najczciej krtkie, kilkuwersowe, nazywane epigramatycznymi
bd ezopowymi. Bajka naley do epiki. wiat przedstawia narrator z reguy 3
osobowy. Innym typem bajki jest bajka
La fontenowska (od nazwiska francuskiego bajkopisarza La Fontena) lub
narracyjna (ten typ bajki by duszy ni epigramatyczna, rozbudowany,
dokadniej opowiada dan histori).
W obu typach bajek pojawia si jzyk prosty i nieskomplikowany. Uywany,
aby dotrze do jak najszerszego grona i aby kady mg zrozumie ich przekaz.
Std wniosek, e w bajkach stosowano zasad utile dulci.
Innym gatunkiem niezwykle popularnym bya SATYRA, ktra take
wywodzia si z antyku, z czego wniosek, e twrcy owiecenia wzorowali si na
dzieach staroytnych. Zadaniem satyry byo omieszanie wad i przywar, ale nie
poszczeglnych osb, tylko grup spoecznych.
W owieceniu gwnym celem byo przeprowadzanie reform, std
popularno gatunkw, ktre miay pomc w upowszechnianiu zmian. Owiecenie
to epoka, w ktrej narodzia si powie. Pierwsz powie polsk napisa Ignacy
Krasicki. Charakterystyczna cecha powieci to pierwszoosobowy narrator.
Przedstawiano miejsca fantastyczne. Bardzo czsto wykorzystywany motyw
podry. Narrator pierwszoosobowy, aby uwiarygodni najbardziej
nieprawdopodobne wydarzenia, np. bohater utworu Krasickiego dociera na wysp
Nipu, lub gwny bohater Podry Guliwera dociera do krainy liliputw oraz
olbrzymw. Wszystkie opisywane wydarzenia miay odnosi si do wspczesnej
autorowi rzeczywistoci.
W 1765r. Poniatowski otworzy Szko Rycersk. Powstaa, aby szkoli
korpus kadetw oficerw. Korpus oficerw to podstawa kadego wojska,
kluczowe znaczenie dla armii, bo to oni opracowuj strategi i prowadz do walki.
Odpowiednie przygotowanie wiadczyo o sile wojska. Krl rozwija kraj nie tylko
kulturalnie, ale take militarnie. Komendantem szkoy by ksi Adam
Czartoryski, a skoczy j Tadeusz Kociuszko i pniej by adiutantem
komendanto.
W 1773 r. niezwykle wana reforma edukacji powstaje KOMISJA
EDUKACJI NARODOWEJ. Pierwsze ministerstwo owiaty instytucja wiecka. Do
tej pory szkolnictwem zajmowali si ksia i zakonnicy. Od 1773 r. nauczycielami
staj si osoby wieckie.
T reform owiaty okrelaj sowa Stanisawa Staszica:
Takie bd Rzeczypospolite,
Jakie ich modziey chowanie
To dowd na to jak wan rol odgrywa edukacja. Od ego jak wyksztac
mode pokolenie, jak wic zdobd otwarto, zaley przyszo naszego kraju.
Zmieniono podrczniki, ktre trafiy do szk dziki organizowanym konkursom
przez instytut nazywany Towarzystwo do Ksig Elementarnych. Instytut
powoany w celu wybrania najlepszych podrcznikw. Zmieniono rozkad
materiau, duy nacisk postawiono na nauk historii i rozwijajcych si wczenie
nauk przyrodniczych: fizyki, chemii, biologii.
Komisja Edukacji Narodowej kontynuowaa dzieo rozpoczte przez
Konarskiego w latach 40 XVIII wieku. Reforma obejmowaa take jzyk polski
podobnie jak w Collegium Nobilium, jzyk polski sta si nie tylko jzykiem
wykadniczym, ale take przedmiotem nauczania.

str. 34

PODSTAWY FILOZOFICZNE
OWIECENIA
Najwaniejszy spord wszystkich filozofii owiecenia by racjonalizm,
ktrego twrc by Kartezjusz. Nastpnfilozofi by empiryzm (empire
dowiadczenie), ktrego twrc by Bacon. Zakada, e gwnym rodkiem
poznania wiata s nasze dowiadczenia. Pozna moemy tylko to, co poddane
badaniom. Z empiryzmem bdzie si czy inny kierunek: sensualizm.
Sensualizm. Za jednego z twrcw uwaa si Locka. Sensualizm
zakadam, e wiat poznajemy poprzez zmysy. Te dwa kierunki zakadaj
poznanie wiat amaterialnego, zewntrznego, ktry moemy pozna obserwujc,
badajc dotykiem.
Lock jest twrc terminu tabula rasa, czyli biaa tablica. Twierdzi, e
czowiek przychodzi na wiat jako czysta, biaa tablica, niezapisana kartka. T
tablic zapisuje sam dziki zdobytym dowiadczeniom, tym, co przeywa,
poznaje. Std wniosek, e czowiek sam o sobie decyduje, sam kieruje swoje
ycie. Lock odchodzi od koncepcji przeznaczenia.
Immanuel Kant filozof z Krlewca. Tam si urodzi i tam cae ycie
mieszka (dzisiejszy Kaliningrad). By tak skrupulatny, e kady jego dzie
wyglda tak samo. Kant, w przeciwiestwie do Locka czy Kartezjusza podkrela
znaczenie Boga, wiary w yciu czowieka. Twierdzi, e to Bg jest dawc zasad i
praw moralnych. Twierdzi, e czowiek ma je tak gboko zakorzenione w sobie,
e potrafi odrni to co dobre, od tego co ze. Najwaniejsze zaoenie
Imperatyw kategoryczny. (Imperatyw nakaz, zakaz) wedug ktrego czowiek
powinien postpowa tak, aby postpowanie stao si prawem oglnie
panujcym. Powinien postpowa tak jak chciaby, aby inni postpowali wobec
niego. Kant mwi:
Niebo gwiedziste nade mn
Prawo moralne we mnie.
Nade mn kosmos, Bg wszechmogcy dawca praw. Ja cz i odbicie
kosmosu.

IGNACY KRASICKI SATYRY

Pijastwo
Utwr ma charakter scenki dramatycznej. Opisuje spotkanie dwch
typowych szlachcicw, ktrzy rozmawiaj o wydarzeniach dni poprzednich, m.in.
o imieninach ony jednego z nich. Ta opowie jest pretekstem do poznania
zwyczajw panujcych w Polsce, sposobu postrzegania gocinnoci.
Podczas imienin ony wypi zbyt wiele, nastpnego dnia bardzo bolaa go
gowa i postanowi wyleczy si tym, czym si zatru, a w jego domu znowu
pojawili si gocie. Wraz z kolejnymi wypitymi butelkami, rozmowa stawaa si
coraz gwatowniejsza. Take na miar wypitego alkoholu tematy podejmowanych
rozmw staway si coraz powaniejsze.
O mioci do ojczyzny
O reformach
O wojnie i sojusznikach
Wreszcie doszo do ktni, ktra skoczya si bjk.

str. 35

W tym krtkim opisie, pokazuje Krasicki wiele wad:

Brak rozsdku, mdroci, odpowiedzialnoci
Dopiero alkohol budzi w nas dum narodow i ch do dziaania.
Po spoyciu alkoholu podejmowano wane tematu
Ktliwo, pieniactwo, impulsywno
Ograniczenie, brak tolerancji i zrozumienia
Pycha
Brak mdroci politycznej (teorie z kim by zawali sojusze)
Swoiste pojmowanie gocinnoci
Jake nie poczstowa gdy kto w dom przychodzi?
Jak czstowa, a nie pi? I to si nie godzi
Upiem si onegdaj dla imienin ony[]
Dzie ten uroczycie musia by obchodzony
Dobrego ssiada niele czasem podpi
Trwaa uczta do witu
Trunek gorcy dobry jest na odek
Kieliszek jeden, drugi zdrowiu nie zawadzi
W do dziwny sposb szlachcic postrzega gocinno, oparta na ucztach i
w szczeglnoci na pijastwie, a gocia naley ugoci odpowiedni iloci
alkoholu.
Szlachcic nie wzbudza w czytelniku negatywnych emocji, gdy reprezentuje
postaw charakterystyczn dla zwykego, przecitnego szlachcica tamtych
czasw, ktry posiada bardzo wiele wad, w ktrym czytelnik mgby odnale
swoje cechy. Celem autora jest skonienie czytelnika do refleksji, a nie obraanie
go.
Utwr jest potpieniem, nagan pijastwa, ktre uwaa si za jedn z
gwnych wad polskiej szlachty, poniewa zabija rozum, sprawia, e czowiek
upodabnia si do zwierzcia. Czowiek piany traci pami, rozum,
powcigliwo. Postpuje niezgodnie ze swoj natur.
Autor w zaskakujcy sposb koczy utwr. Po wysuchaniu wszystkich tych
uwag, cierpie, jakie dozna szlachcic wydawaoby si, e wicej nie wemie
alkoholu do ust, a tymczasem egnajc si mwi, e idzie napi si wdki. Nie
wyciga wnioskw ze swych dowiadcze.

DO KRLA

Krasicki napisa 22 satyry. Satyra do krla otwiera I zbir satyr. Napisana w

formie listy poetyckiego.
Zaczyna od sw Moci krlu bezporedniego zwrotu do monarchy.
Kolejny wers uzasadnia przyczyny powstania utworu. Im wyej tym widoczniej
im wysze stanowisko si zajmuje, tym bardziej jest si widocznym, szybciej staje
si przedmiotem oceny, wytykania zarwno zalet jak i wad.
Uzasadnia tre swojego utworu. Uzasadnia take w ten sposb miao
wobec wadcy, odwag z jak go opisa w sowach
Satyra prawd mwi, wzgldw si wyrzeka
Wielbi urzd, czci krla, lecz sdzi czowieka
W tych sowach okrela rol poety, ktry powinien okaza odpowiedni szacunek
wadcy, nie powinien przychlebia si urzdowi, ale jeli przyjdzie taka potrzeba,
pochwali albo wytkn bdy, a przed wszystkim, co podkrela, zwraca uwag
na postaw czowieka, nie krla.

str. 36

Satyra to gatunek epicki, w ktrym wiat przedstawia narrator, w

wikszoci utworu w 1os. L. poj. w imieniu okrelonej zbiorowoci polskiej
szlachty.
Autor w swoim utworze wymienia 4 wady wadcy poparte argumentacj
rozbudowan, tak, aby przekona czytelnika.
1. Brak krlewskiego pochodzenia
-krlewski syn wraz z urodzinami nabywa umiejtnoci wadczych
-dziedziczy pracowito, mdro, wiedz
-sprawia, e krl wrd szlachty nie ma poszanowania
-budzi zazdro i brak respektu
2. Jest polakiem krl Polak doskonale zna realia kraju. Odlegy nie powica
tak duo uwagi sprawom i swoim poddanym w kraju, w ktrym rzdzi,
dlatego szlachta mogaby atwiej nim manipulowa, da kolejnych praw i
przywilejw.
3. Jest zbyt mody Gdy zasiada na tron ma 30 lat. Autor wychodzi z
zaoenia, e siwinie, a wic dojrzaoci towarzyszy mdro, a wic tylko
czowiek stary powinien sprawowa wadz z racji swej mdroci
4. Zy stosunek do wadzy W tej koncepcji widzimy nawizanie do
Machiavelliego, twierdzc, e poddani powinni si ba krla, a nie go
kocha, bo atwiej jest skrzywdzi kogo kogo kochamy, ni kogo, kogo si
boimy. Twierdzi rwnie, e niepotrzebnie otacza si ludmi kultury i nauki.
Kady z tych zarzutw jakie przytacza Krasicki posiada doz susznoci, ale
mona ich bra na powanie, bo to tylko suszno pozorna. Istot tego utworu
jest ironia. Utwr ten jest satyr na opak. Zarzuty obraaj tego, ktre je
wypowiada, w tym wypadku polsk szlacht o rodowodzie sarmackim.
Utwr tak naprawd jest pochwa krla, a kpin ze szlachty. Wydawaoby
si, e jeli autor wychwala krla, to jest to panegiryk, a tymczasem Krasicki
przestrzega krla przed popenieniem bdu. Aby nie koncentrowa si
wycznie na rozwoju kultury, nauki, ale eby pamita take o rozwoju
militarnym kraju, bowiem:
aden si nard ksig w moc nie przysposobi.
Mdry przedysputowa, ale gupi pobi
Ten, co niegdy potrafi floty duskie chwyta
Krl Kazimierz nie umia pisa ani czyta
Satyra bya jednym z najpopularniejszych gatunkw tego okresu. Obok
Krasickiego, tworzy je take Naruszewicz. Wyznajc podobn zasad jak autor
Do krla, e naley wymiewa wady oglne, a nie pojedynczych osb,
dlatego napisa:
ja w szczeglnoci nie aj,
Czoem bij osobom, gani obyczaje
W swoich utworach obaj autorzy nawizywali do antycznych utworw
Horacego, w myl zaoe klasycystycznych.
Koncepcj dotyczc tematyki satyr poruszy Franciszek Dmochowski w
swojej Sztuce rymotwrczej, take twierdzc, e twrca powinien
krytykowa wady, ale nie poszczeglnych osb. Doskonale ten temat realizuje
satyra:

WIAT ZEPSUTY
Osi kompozycyjn tego utworu jest kontrast midzy dwoma wiatami:
starym i nowym, przodkw i potomkw. Tytu wskazuje na tematyk i narzuca

str. 37

interpretacj. Ju po wstpie utworu autor uzasadnia przyczyny powstania

utworu i zadania, rol poety i jego dziea.
Krasicki uwaa, e poeta ma prawo jako obserwator przela na papier
swoje przemylenia i refleksje, wytkn wady i zalety. Okazuje si, e Krasicki
wystpuje jako komentator rzeczywistoci. Ju na pocztku pisze, e w
czasach w ktrych yje, dochodzi do upadku wszelkich zasad moralnych.
Zestawia wiat ojcw i pradziadw ze wiatem synw.
Krasicki bardzo surow ocen wystawia Polakom z wieku XVIII, twierdzc,
e zapomnieli czym jest cnota i zamienili j na pochlebstwa, matactwa i
kamstwa. Autor twierdzi, e Polacy bardzo piknie i duo mwi, ale nic nie
robi, zbyt duo sw, za mao dziaania.
Centrum zepsucia jest stolica. Autor przekonany jest, e brakuje mistrza,
przewodnika, ktry pokazaby ludziom waciw drog, ktr maj kroczy.
Cho wielu podaje siga autorytety to tak naprawd mistrzw brak.
Odrzucono pobono, wszelkie zasady moralne zastpuj rozpust,
nierzdem. Co najbardziej przeraa narratora, to to, e nawet rodzina nie jest
tym miejscem, w ktrym wpada si modym ludziom podstawowe wartoci.
Ostoj dobrych zasad byy kobiety. One wychowyway dzieci i przekazyway im
zasady i wartoci. W XVIII wieku nawet one nie odgryway tej roli. Nastpio
rozlunienie wizi rodzinnych. Nie istnieje ju przyja, lojalno, ch
niesienia pomocy, ani wobec bliskich, ani przyjaci. Nie licz si prawa ani
obowizki wobec ludzi i ojczyzny. Po raz kolejny kontrastuje wiat nowy i stary.
Przodkw, ktrym bliska bya cnota i potomkw, ktrzy maj j w
poniewierkach.
Dlatego Krasicki najsurowsz ocen wystawia modemu pokoleniu.
Twierdzi, e ju od najmodszych lat skaeni s zymi nawykami.
Niczym jest dla nich przysiga, prawo, a maestwo tylko zyskiem.
Niechtnie zdobywaj wiedz, zastpuj j chciwoci, lenistwem i
rozwizoci.
Przeraenie u narratora budzi przyszo, co mona podsumowa sowami
Staszica:
Takie bd Rzeczypospolite
Jakie ich modziey chowanie
Ocen jak wystawia modym ludziom stanowi analogi do wypowiedzi
Ulissesa (aciski odpowiednik Odyseusza) z Odprawy posw greckich
Kochanowskiego:
Nie rozumiej ludzie ani si w tym czuj
Jaki to wrzd szkodliwy w Rzeczypospolitej
Md wszeteczna, Ci cnocie i wstydowi cen
Ustawili, przed tymi trudno czowiekiem by
Dobrym, Ci damy niszcz, Ci pastwa ubo
Wszystkie te wady, ktre wymienia Krasicki stay si przyczyn upadku
Rzeczypospolitej, dlatego autor wspomina o rozbiorze z 1773 roku.
W wiecie zepsutym autor wykorzystuje take topos ojczyzny jako
toncego statku. Motyw ten ma identyczne znaczenie zarwno w XVI jak i XVIII
wieku. Obaj autorzy przestrzegaj Polakw przed prywat, dbaniem jedynie o
wasne interesy, ktre doprowadzaj do upadku Rzeczypospolitej (zatonicia
okrtu).
Autor wspomina take o potdze Imperium Rzymskiego, ktrego zgubiy
nie najazdy wrogw, ale upadek narodu, przekupstwo politykw, brak
rozsdku, uczciwoci i praw.
Satyry doskonale realizuj cel dydaktyczny jaki miay osign.

str. 38

Autor wystawia surow ocen, bezporednio przytacza zarzuty pragnc

wstrzsn Polakami, obudzi ich, do czego doprowadzili odrzucajc wartoci.
I zasady, a przede wszystkim skupiajc si na sobie.
Autor zakada, e ojczyzna jest nadrzdn wartoci i dlatego jej
podporzdkowane s wszelkie wysiki obywateli.

BAJKI Ignacy Krasicki

Literatura owieceniowa penia funkcj moralizatorsko-dydaktyczn,
dlatego wyksztaciy si takie gatunki jak satyra i bajka. Najwybitniejszym
polskim bajkopisarzem by Ignacy Krasicki, ktry napisa okoo 200 bajek,
ktre ukazay si w dwch tomach, pisa je niemale cae ycie. I tom ukaza
si za jego ycia. II po jego mierci.
Krasicki nawizywa do Ezopa i La fonteina, dlatego w jego twrczoci
pojawiaj si dwa rodzaje bajek
Epigramatyczne (ezopowe) od epigramatu pochodzcego z
antyku (Simonides)
Narracyjne dusze i bardziej rozbudowane
Istot epigramatu byo zawarcie w krtkim czasie utworze jak najwikszej
iloci treci. Gwnym zadaniem bajki byo utile dulci. Aby bajka moga spenia
to zaoenie, musiaa by napisana jzykiem prostym, nieskomplikowanym, aby
dotrze do jak najszerszego grona odbiorcw.
Istot bajki jest ALEGORIA bajki powstay na dworach tyranw,
despotycznych wadcw. Autorzy starali si ukry waciwy sens, przekazywali go
pod pozornie bah treci.
W bajkach Krasickiego pod postaciami zwierzt ukrywa pewne cechy
charakterw ludzkich. Zwierzta staway si alegoriami:
Gupoty mapa, baran
Upartoci w
Pychy kogut
Siy lew, niedwied
Mdroci sowa
Bajki zwierzce w owieceniu nazywano alegori bd bani. W
owieceniu sowo bajka znaczyo gatunek literacki, ale te nieprawd bd
histori zmylon.

WSTP DO BAJEK
Utwr ma charakter wprowadzenia. Tytu sugeruje, e autor okrela
tematyk jak poruszy w tym gatunku. W utworze wystpuj anafory by, czyli
powtrzenia na pocztku kadego wersu. Kolejnym rodkiem jest paralelizm
skadniowy powtrzenie tej samej konstrukcji zdaniowej.
Uywa powtrze, aby wymieni poszczeglne elementy ycia, pokaza
ludziom rozmaito postaw, ale jednoczenie suy wyprowadzeniu zaskakujcej
puenty.
Pokazuje wiat idealny, sytuacje, ktre mogyby si zdarzy, ale zdarzaj
si niezwykle rzadko, dlatego narrator, ktry ujawnia si pod koniec (1os.l.poj)
twierdzi, e wszystkie te historie woy midzy bajki.
Wedug niego te historie to nieprawda, a on opowiada bdzie o ludziach,
sytuacjach, prawdziwych realnych. O wiecie, ludziach i o yciu.

str. 39

PTASZKI W KLATCE
Utwr ten powsta po I rozbiorze Polski. Bajka epigramatyczna, skada si z
4 wersw, ktre stanowi dialog midzy dwoma ptakami, starym i modym. Stary
czyyk zna smak wolnoci, dlatego tskni i jest w klatce nieszczliwy. Mody
urodzi si w niej, dlatego nie rozumie zachowania starego, nie wie dlaczego
pacze.
Ju pocztkowa wypowied skania czytelnika do zastanowienia. Nawizuje
do racjonalizmu. T sytuacj wyjania odpowied starego czyyka. Poznawszy
smak wolnoci nie potrafi by szczliwy w niewoli.
Ta bajka ma charakter alegoryczny. Klatka i ptaki s alegori Polski po
zaborami. Czyyk mody mode pokolenie, ktre nie zna czasw przed
zaborowych. Stary czyyk starsze pokolenie, ktre wie czym jest wolno.
Celem tej bajki jest uruchomienie wyobrani i skonienie czytelnika do
zastanowienia si nad sytuacj panujc w Polsce po zaborze.
Brak morau charakterystycznego dla bajki pouczenie istotne w bajce
wynika z caej treci utwory. Autor moralizujc odnosi si do sumienia Polakw,
skaniajc ich do refleksji.

DEWOTKA
Krasicki przedstawia sytuacj, z ktr czytelnik zetkn si w witoszku
Moliera. Tam matka Orgona, pani Pernelle przedstawia si jako osoba uczciwa,
pobona, yczliwa dla ludzi, a tymczasem wymierza policzek swojej sucej
nazywajc j fldr.
W tym utworze Krasicki przedstawia dwulicowo i faszyw pobono co
sugeruje ju tytu utworu. Mora wystpuje na kocu utworu.
Autor przestrzega przed tak pobonoci, ktra polega na tym, e
mwimy jedno, a robimy zupenie co innego, tak, jak w przypadku tytuowej
dewotki, ktra gorliwie modlc si, prosia Boga o odpuszczenie grzech,
deklarujc wasne miosierdzie (ona potrafi odpuci grzechy). Jednoczenie bia
swoj suc bez litoci za drobne przewinienie

JAGNI I WILCY
Bajka epigramatyczna, ktra zaczyna si nietypowo, bo od morau, ktry znajduje
si z reguy na kocu. Jeli czowiek czego pragnie, nawet jeli to ze, to zawsze
znajdzie wytumaczenie, przyczyn, dla ktrej ten cel osignie.
Autor w trzech wersach stworzy dramat. Pojawiaj si didaskalia (teksty
poboczne) okrela miejsce, bohaterw, sytuacj i mini dialog, rozmow, ktr
redukuje do minimum. Wzajemna wrogo bohaterw wyklucza duszy dialog
Bohaterami s
Wilki agresywne, bezlitosne, bez skrupuw, silne, bezwzgldne,
okrutne
Jagni bezbronne, naiwne, sabe.
Jagni byo samo, wilkw dwch. Z tego powodu jagni byo na straconej pozycji.
Chocia prbuje si obroni, na nic si nie zdaje.

str. 40

W rozmowie poznajmy racj obu stron. Jagni protestuje domagajc si

sprawiedliwo. Wilki krtko przedstawiy swoje racje jest ich wicej, s
silniejsze i godne.
Bajka ma charakter alegoryczny. Zderzenie sprawiedliwoci, prawa z
argumentami siy. Krasicki pokazuje bardzo wyranie, e sia bardzo czsto
zwycia z prawem. Ze nie wystarcz racjonalne argumenty, zapisy prawne, bo
czsto pokonuj je argumenty siy.

MALARZE
Bohaterami tego utworu s dwaj malarze, portrecici, Piotr i Jan. Utwr
zbudowany jest paralelnie. Dziki temu zabiegowi utwr jest bardziej przejrzysty,
klarowny. Wida o wiele widoczniej kontrast, bowiem Piotr by malarzem dobry,
ale mniej docenionym, Jan, cho mniej utalentowany, opywa w bogactwach.
W utworze nie chodzi o los adnego z malarzy. Autor stara si dowie
prawdy, ukaza postawy ludzkie. Piotr uzdolniony, y w biedzie, bo jego portrety
byy realistyczne, zgodne z prawd. Jan malowa pikniej, bo takich jakimi chcieli
si widzie.
Autor omiesza obud, fasz, zakamanie, a przede wszystkim ludzk
prno.

KRUK I LIS
Bajka Kruk i lis koresponduje z utworem Malarze pod wzgldem
tematycznym. W tym wypadku autor zastosowa alegori (pojawiaj si
zwierzta). Kruk jest prny, lubi pochlebstwa, asy na komplementy, daje si
oszuka lisowi, ktry jest przebiegy, chytry i sprytny. Kadzi krukowi zachwycajc
si jego wygldem zewntrznym. Kruk jest take naiwny, wierzy bowiem, e lis w
istocie zachwyca si jego wygldem. Naprawd chodzi o ser, ktry trzyma w
dziobie. Uwierzy take w swj talent i zapragnwszy zapiewa, otworzy dzib i
straci ser.
Krasicki take nieco dalej ni w poprzednim utworze i pokazuje
konsekwencje.

MIKOAJA DOWIADCZYSKIEGO
PRZYPADKI
Powie po raz pierwszy pojawia si w owieceniu. Pierwsz polsk
powieci jest utwr Krasickiego Mikoaja Dowiadczyskiego przypadki. Utwr
jest to historia tytuowego bohatera, ktry nosi nazwisko znaczce czowiek,
ktry w swoim yciu dowiadcza bardzo wiele
Mikoaj Dowiadczyski spisuje swoje dzieje w formie retrospekcji w wieku
dojrzaym, u schyku ycia, wraca do przeszoci i wspomina.
Rozpoczyna bardzo wanymi sowami, ktre doskonale go charakteryzuj
pojtno miaem wielk, ale wstrt do nauki jeszcze wikszy
Pisze sam o sobie, ale nie przytacza roku, w ktrym rozgrywa si akcja, nie
wspomina o czasie. W ten sposb dy do uniwersalnoci.
W I ksidze opisuje pochodzenie, rodzin, a jego rodzice to typowi
szlachcice. Ojciec hoduje tradycji sarmackiej, matka nad wyraz pobona. Oboje

str. 41

starali si zapewni jedynakowi wszystko czego potrzebuje. Dlatego zatrudniaj

francuskiego guwernera Damona, ktry bardzo szybko okazuje si oszustem
poszukiwanym w swoim kraju przez policj, ktry zdoa przekona rodzicw
Dowiadczyskiego, e prawdziwe wyksztacenie zdobywa si poprzez podre.
Dlatego rodzice wysali go najpierw do stolicy, a pniej do Francji Parya.
Gwny bohater nie martwi si, aby ksztaci si tam w szkole, ale przede
wszystkim aby wynaj odpowiednie mieszkanie, zatrudni sub, kupi
odpowiedni powz, stroje. Nastpnie reszt pienidzy przegra w karty. Zaczyna
poycza pienidze, a zaczynaj go ciga.
Uciekajc, trafia na statek, ktry rozbija si w czasie burzy i trafia na wysp
Nipu, ktra staje si odpowiednikiem utopii.
Nastpnie udaje mu si wydosta z wyspy, wraca do kraju i tam stara si
dzieli dowiadczeniami zdobytymi w czasie podry. Jednak jego pogldy s tak
nierealne, e nikt nie chce go sucha. Osiada we wasnym majtku i swoim
chopom nadaje wolno, ktra si naley kademu, a czowiek wolny pracuje
lepiej i wydajniej.
W utworze Krasickiego mona odnale rne typy opowieci
Obyczajow poznajemy zwyczaje panujce w wczesnej Polsce
Utopijna kiedy dociera na wysp Nipu
Przygodow (awanturnicz) dla ktrej charakterystyczne s
elementy robinsonady kiedy rozbija si i trafia na wysp. W tym
czasie popularna staa si powie przygody Robinsona Crusoe
Daniela Defoe.
Jako jedyny przey katastrof. Na pocztku opisuje wygld wyspy Nipu, podobnie
jak utopia bya wysp z kadej strony otoczon morzem. Odcita od wiata
zewntrznego. Rzdzia si wasnymi prawami.
To co najbardziej zdziwio to to, en nie byo krla. Jedyn wadz
sprawowali rodzice. Podobnie jak w utopii wyznaj jedn religi, nie ma wic
wojen religijnych. Nie ma podziau przewrotw spoecznych.
Najbardziej dziwi to, e w jzyku tubylcw nie byo takich sw jak
kamstwo, oszustwo, zbrodnia, poniewa nie znali takich czynw. Pocztkowo
Dowiadczyski uwaa ich za barbarzycw, jednak zmieni zdanie pod wpywem
nauk mistrza Xaoo i w efekcie doszed do wniosku, e barbarzycami jest nard z
ktrego si wywodzi, spoeczestwa, ktre zna i do tej pory uwaa za cywilizacj.
W czasie jednej z rozmw z Xaoo na temat rozwoju czowieka, mistrz
porwna go do uprawy ziemi.
Aby wydawaa plony, trzeba pozna ziemi, aby wiedzie jak j uprawia.
Nastpnie oczyci z drzew, krzaki wykarczowa, usun z korzeniami, bo po
czasie mog na nowo wyrosn.
Autor opisuje wysp, ktra nie istnieje, ale narrator pierwszoosobowy
sprawia, e wydarzenia wydaj si realne i prawdopodobne. Akcja rozgrywa si w
miejscu, ktre nie istnieje.
Autor uy alegorii, bowiem opisane wydarzenia odnosz si do sytuacji
panujcej w kraju, rzeczywistoci wspczesnej autorowi. Gwnym celem
owiecenia w Polsce byo przeprowadzenie reform, a w tym reformy spoecznej. W
tym celu propagowano postaw czowieka owieconego i krytykowano postaw
sarmack.
Krasicki pisze o uprawie roli, pokazuje jak ksztatuje si postawa czowieka
owieconego. Chwasty, krzewy, drzewa, ktre zarastaj pole to wady i przywary,
ktrych naley cakowicie si pozby. Wyrwa wraz z korzeniami.
Trzeba pracowa nie tylko nad dorosymi, ale przede wszystkim nad
dziemi bo to one s przyszoci kraju i jeli one nabd tych wad to pniej si
to przeoy na rzeczywisto kraju.

str. 42

W utworze pojawiaj si elementy charakterystyczne dla powieci

owieceniowej.
Pierwszoosobowy narrator
Elementy rnych typw powieci
o Motyw podry homo viator wdrwki bardzo
charakterystyczny dla literatury owieceniowej, w
szczeglnoci dla powieci i powiastki filozoficznej
Odnoszenie si do wspczesnej rzeczywistoci, nawet jeli
wydarzenia rozgrywaj si w nieistniejcym fantastycznym
miejscu.

PODRE GULIWERA

Jonathan Swift
Utwr opiera si na motywie wdrwki. Rwnie ma form pamitnika.
Narracja pierwszoosobowa Lamuel Guliwer, lekarz okrtowy, dociera do wielu
przernych krain:
Krainy Liliputw
Krainy olbrzymw
Wyspy zamieszkaej przez filozofw i uczonych, ktra unosia si
nad ziemi i nazywaa Laputa.
Autor piszc ten utwr stworzy pamflet polityczny. Pamflet utwr
publicystyczny lub literacki omieszajcy jak osob lub instytucj (Najczciej
polityczn).
Charakterystyczne cechy ekspresyjny styl i skonno do satyrycznej hiperboli.
Dokona bardzo surowej oceny wspczesnej sobie rzeczywistoci panujcej
w Anglii. Kada kraina, do ktrej dociera Guliwer pokazuje pewne wady ustroju
angielskiego.
W rozmowie z wadc olbrzymw (podobna sytuacja jak w Mikoaja
Dowiadczyskiego przypadkach), Guliwer opowiada mu o realiach panujcych
w Anglii z punktu widzenia czowieka przybywajcego z lepszego, bardziej
cywilizowanego wiata. Mamy tutaj wraenie, e mimo i jest lekarzem
okrtowym to krl stoi niej. Przedstawia ustrj panujcy Anglii w samych
superlatywach.
Angielski parlament skada si z dwch izb. Izby Lordw i Izby gmin. Do
Izby Lordw dostawali si ludzie o najszlachetniejszej krwi, czyli wysoko urodzeni.
Do Izby Gmin w wyniku wyboru, czyli Ci przedstawiciele, ktrzy si wykazali.
Mwi take o budecie pastwa. Wydatki przewyszaj dochody. Krl nie
moe poj jak funkcjonuje kraj.
Krl z uwag wysucha opowieci Guliwera, nie przerywajcu mu, co mogo
sugerowa, e jest pod wraeniem jego historii. Jest przekonany, e wadca
wykorzysta to w swoim czasie, jednak ten bardzo ostro go skrytykowa. Krl
mwi, e przedstawi mu panegiryk najbardziej godny podziwy, jednak nie ma w
nim kszty prawdy, bo oto czowiek mdry i rozsdny widzi, e w Anglii nie krluje
mdro i sprawiedliwo, tylko gupota, lenistwo. Prawo amane j przeinaczanem
wykorzystywane przez tych, ktrzy je ustanawiaj.
Pocztkowo zamys instytucji, o ktre opowiada Guliwer by idealny, ale
uleg wypaczeniu i zdeprawowaniu. Mao tego, krl bardzo wyranie mwi, e z
tego co opowiada Guliwer wynika, e najwysze stanowiska zajmuj nie ludzie
szlachetni, ale zyskujcy je dziki przekupstwom (korupcji). Najwysze urzdy
zajmuj ludzie nieuczciwi, a to oni odpowiadaj za pastwo i panujce prawa.
Bardzo ostra krytyka w zdaniu koczcym fragment rodacy Guliwera s
najzoliwszym rodzajem maych obrzydliwych robakw, o czym wiadczy nie
tylko nieuczciwo, ale take ktliwo, zoliwo, czego efektem s liczne
wojny prowadzone przez ten kraj.

str. 43

Cho XVIII wiek by wiekiem rozumi, filozofw, to zarwno Swift jak i

Krasicki pokazuj, e realia odbiegaj od rzeczywistoci. Okazuje si, e pisz,
troszczc si o lost kraju, zwracajc uwag na wady, bdy nie tylko ludzi, ale
take ustroju pastwa.
Autorzy przenoszc si w najbardziej fantastyczne krainy odnosili si do
wspczesnej sobie rzeczywistoci.

KANDYD

Wolter

Wolter to jeden z najwybitniejszych mylicieli swojej epoki. By jednym z

twrcw najwaniejszego dziea doby owiecenia a mianowicie Wielkiej
encyklopedii. Twrcw tego dziea nazwano encyklopedystami:
Denis Diderot dusza tego przedsiwzicia autor m.in. powiastki
filozoficznej Kubi fatalista i jego pan
Wolter
Rousseau
Montesquie (Monteskiusz)
Encyklopedyci wystpowali przeciwko ustrojowi feudalnemu. Nie godzili
si bowiem na istniejce podziay spoeczne, twierdzc, e s sztucznymi tworami
cywilizacji. Kady czowiek rodzi si taki sam, powinien otrzyma takie same
prawa, jednakowe prawo do rozwoju.
Postulowali rwno obywateli wobec prawa. Ostro krytykowali koci jako
instytucj bdc ostoj podziaw spoecznych. Nie zgadzali si na ingerencj
kocioa w sprawy pastwa. Za te pogldy wiele razy Wolter jak i Diderot trafiali
do bastylii.
Pogldy Woltera byy tak istotne, e wolterianizmem nazwano postaw
yciow, ktra staa si popularna. Tolerancja i zrozumienie dla innoci. Wolter
twierdzi, e kady ma prawo goszenia swoich pogldw w myl jego sw
Nie zgadzam si z tob, lecz bd broni
Twego prawa do goszenia wasnych pogldw.
Deizm to Wolter przedstawia Boga jako znakomitego zegarmistrza, ktry
stworzy doskonay mechanizm i pozostawi go samemu sobie. Wolter twierdzi, e
jeli nie byoby Boga, to trzeba by go wymyli, bo ludziom potrzebna jest sia
nadrzdna z istnienia ktrej wynika fakt, e prawa rzdzce ich wiatem
stworzya istota doskonaa.
Krytycyzm Wolter twierdzi, e kady czowiek powinien samodzielnie pozna
prawa rzdzce wiatem. Dawa czowiekowi prawo do podwaania prawd
goszonych przez koci. Wystpowa przeciwko despotyzmowi nie tylko kocioa,
ale arystokracji.
Rwno wszystkich ludzi wobec prawa.
Antyklerykalizm.
Tej postawie przywiecaa horacjaska zasada Sapere aude czyli odwa si by
mdrym.
Wolter jako jeden z najwaniejszych mylicieli swojej epoki w Kandydzie
dokona oceny rzeczywistoci, w ktrej yje. Owiecenie nazywano wiekiem
rozumi lub filozofw. Okazuje si, e w tej epoce, kiedy propagowano postaw
czowieka owieconego, czyli wyksztaconego, wszechstronnego i otwartego, nie
zawsze mona byo wprost wyraa swoje pogldy, czego dowiadczy sam
Wolter kilkukrotnie, trafiajc do bastylii.
Wolter stworzy powiastk filozoficzn, gatunek niezwykle popularny w
XVIII wieku. Obok Woltera pisa rwnie Diderot.
Utwr epicki pisany proz

str. 44

 Narrator pierwszoosobowy
Motyw podry
Autor bardzo czsto opisywa wydarzenia umieszczajc je w przedziwnych
miejscach, ale te wydarzenia byy jedynie pretekstem do wyraenia przez autora
pogldw. Najczciej utwr stanowi polemik z pogldami, z ktrymi si nie
zgadza autor.
Tak w wypadku Kandyda Wolter omiesza pogldy XVII wiecznego filozofa
Leibniza, ktry twierdzi, e yjemy na najlepszym ze wiatow
On bowiem stworzy teori monad. Monada to najmniejszy podstawnik
duchowy, skadnik wiata niematerialnego i niepodzielny. Monady wedug
Leibniza uoone byy w sposb hierarchiczny, uporzdkowany, z ktrych
najczystsz by Bg.
Z tego faktu uporzdkowania wiata, w ktrym wszystko ma swoje miejsce
wynika przekonanie, e yjemy na najlepszym ze wiatw, dlatego Wolter
omiesza w skrajny optymizm Leibniza i nada swojemu utworowi podtytu czyli
optymizm.
XVIII wieczny sownik podawa, e optymizm to nazwa systemu
filozoficznego w myl ktrego wszystko dzieje si dobrze na najlepszym ze
wiatw. Wedug Woltera to szalestwo udowadniania, e jest dobrze kiedy dzieje
si nam krzywda.
Autor stworzy bohatera, ktremu nada znaczce imi. Kandyd naiwny,
atwowierny. To mody chopak mieszkajcy w Westfalii w zamku barona. Jest
przekonany, e jest najszczliwszy, bo mieszka we wspaniaym zamku, moe
kadego dnia by blisko Kunegundy i jego przyjaciela, najmdrzejszego na
wiecie filozofa Panglossa (imi odnosi Siudo bezsensownoci pogldw filozofa).
Pangloss podobnie jak Leibniz twierdzi, e yje w najlepszym ze wiatw i
wszystko ma swoj przyczyn. Kandy przekonany, e zamek barona jest
najwspanialszym miejscem, bo nigdy wczeniej go nie opuszcza, nie zna wic
innego wiata.
Pocztkowo Kandyd przekonany by, e yje na najlepszym ze wiatw, bo
nie opuszcza zamku. Mio do Kunegundy staje si przyczyn tragedii, bo gdy j
cauje, baron wypdza go z zamku. Rozpoczyna si PEREGRYNACJA podr
Kandyda naiwny atwowierny taki wanie jest kiedy wyrusza. Nie zna wiata i
brak mu dowiadczenia, przy tym atwowierny wpdza si w kopoty.
Spotyka werbownikw armii bugarskiej, ktrzy wykazuj si dobroci,
zapraszaj go na obiad, pac za niego. Przekonany, e spotyka siz dobroci, tak
naprawd napotyka si na okruciestwo, jakiego nigdy wczeniej nie dozna.
Gownym rodkiem stylistycznym w powiastce jest HIPERBOLA
wyolbrzymione jest tu zo jakie spada na Kandyda. Okruciestwo jakie obserwuje
w czasie podry, nie ma sobie rwnych.
Wolter bardzo dokadnie opisuje okruciestwo z jakim armia obchodzia si
ze swoim wrogiem. Nie cofano si przed niczym: matki, crki gwacono na oczach
innych, potem rozpruwano im brzuchy, bestialsko mordowano. Niszczono cae
wsie.
Co dziwne, autor nagromadzi tak wiele okruciestw, e czytelnik staje
sina nie odporny. Bardzo surowo obszed si ze swoim bohaterem, bo co zazna
szczcia, to spotyka go jeszcze wiksze nieszczcie.
Kandyd wypdzony z zamku jest pewny, e nigdy nie zobaczy Kunegundy i
Panglossa. Okazuje si jednak, e spotyka Panglossa i dowiaduje si, e na zamek
barona napadli Francuzi. Baronwn zgwacono i rozpruto brzuch. W podobny
sposb obeszli si z jej matk i bratem.
Kandyd z jednej strony szczliwy, e spotka Panglossa, a z drugiej strony
najnieszczliwszy, bo straci ukochan.

str. 45

Autor wprowadza do utworu nieprawdopodobno. mier Kunegundy,

potem okazuje si, e yje. Pangloss powieszony, co widzia sam Kandyd, potem
rozkrojony, przeywa. Rwnie brat Kunegundy zabity przez armi, a pniej
przeszyty noem przez Kandyda.
Punktem wyjciowym do napisania utworu byo trzsienie ziemi w Lizbonie
(zniszczone niemal cae miasto). Informacja o tym skoni do napisania
Kandyda. Kandyd dociera tam z Panglossem. Jedn z podstaw postawy
wolteriaskiej jest antyklerykalizm. Kandyd przesiknity by antyklerykalizmem,
niechci do kocioa, jako instytucji. Bardzo widoczne w scenie w Lizbonie po
trzsieniu ziemi. Trzeba byo odpowiedzie co jest przyczyn kataklizmu i znale
winnych. Koci wykorzystywa nienawi do innowiercw i obcokrajowcw.
Waciwie dlatego tak popularne byo autodafe.
Jednoczenie dowiadujemy si wiele o inkwizycji i inkwizytorach. Z jednej
strony to obrocy wiary wystpujcy przeciwko innowiercom, a tym czasem
Kunegunda, ktra odnajduje si w cudowny sposb, jest kochank inkwizytora,
ktry dzieli si ni godnie z ydem. Duchowni prowadzc interesy z
innowiercami.
Ogosili, e trzsienie jest kar za grzech innowierstwa, dziki czemu
pozwolili si mieszkacom rozprawi z innowiercami i cudzoziemcami, dlatego
wanie powieszono Panglossa i wychostano Kandyda.
Stara suca wyznaje, e jest crk papiea. W Wenecji spotykaj bardzo
grubego zakonnika, do ktrego przymila si pikna dziewczyna. Jest prostytutk.
Sprzedajc swoje ciao, musi by mia, cho budzi w niej obrzydzenie.
Wolter pokazuje, e zarwno ksia jak i zakonnicy to ludzie rozpustni,
chciwi, mciwi i bezwzgldni, ktrzy cho powinni odrzuca dobra doczesne, na
nich si koncentruj.
To bardzo ostra krytyka instytucji kocioa.
Co dziwne, Kandyd cho dowiadcza tak wielu nieszcz w armii
Bugarw pobity, traci przyjaciela anabaptyst, ktry mu pomg. Widzia tyle
mierci i zniszczenia, W Lizbonie cigle traci ukochan cigle wierzy, e yje
na najlepszym ze wiatw.
Tak wanie idealn rzeczywisto odnalaz w Eldorado. Wedug legend,
kraina leca u wybrzey Ameryki poudniowej, ktr poszukiwali konkwistadorzy,
wierzc, e ludzie tam s tak bogaci, e odnajdujc te skarby uda si je przejc.
Kandyd, kiedy z czarnoskrym sug Kakambo docieraj do Eldorado, s
przekonani, e dzieci, ktre spotkali jako pierwsze s dziemi krlewskimi, bo
gray w palanta rakietami ze zota i drogocennych kamieni.
Kraina Eldorado niezwyke miejsce, stworzone na ksztat Utopii, odcita
od wiata grami, morzem. Brak wpyww z zewntrz, a mieszkacy nie
podruj.
Dziki temu stworzono pastwo, ktre ku zaskoczeniu Kandyda znacznie
si rnio od tych, ktre zna.
Nie byo kapanw jedno wyznanie (brak wojen religijnych)
Wszyscy posiadaj takie sama majtki
Nie ma sdw, bo nie ma przestpstw
Kamienie szlachetne traktowane jak zwyke kamyki, nie
przywizywano wagi do wartoci zota, srebra
W tej krainie penej bogactw goci traktowano w sposb zaskakujcy, bo w
miejscu, ktre nie kontaktuje si ze wiatem przybysze powinni budzi strach i
nieufno, a Kandyda z Kakambem przyjto niemale z otwartymi ramionami,
obdarowujc ich przy tym bogactwem.
Wolter odnosi si do optymistycznych filozofii
yjemy na najlepszym ze wiatw.

str. 46

Zarwno Pangloss jak i Kandyd doznaj tyle cierpie,m e takie twierdzenie

budzi zdziwienie. Opis krainy eldorado kontrastuje z przeyciami, wiatem, ktry
poznaje Kandyd.
Suy uwypukleniu wad wiata, ktry tak wychwala Pangloss. Paradoksalnie
filozofia Panglossa sprawdza si tylko w krainie Eldorado, tylko e tej krainy nie
ma.
Pogldy Panglossa, a tym samym pogldy Leibniza wedug Woltera nie
maj racji bytu, nie sprawdzaj siw wieie, w ktrym yj bohaterowie.
Tym samym odnosz si do rzeczywostici, w ktrej yje, pokazuje, e w
wieku zwanym wiekiem filozofw powstao tak wiele nowych pogldw, myli
dotyczcych wiata, czowieka, sensu jego ycia, ale okazuje si, e adna z nich
nie jest przydatna, adna nie ma nic wsplnego z prawdziwym yciem
Kandyd opuciwszy krain eldorado zostaje okradziony. W czasie dalszej
podry poznaje Marcina. Pangloss reprezentuje skrajnie optymistyczne pogldy,
Marcin skrajnie pesymistyczne- nazywa si manichejczykiem.
Midzy tymi dwoma antagonistami znajduje si Kandyd. Z jednej strony
przekonywany przez Panglossa, e yje na najlepszym ze wiatw, z drugiej
strony przez Marcina, e w wiecie zdarza si dobro ze zem i zo wygrywa.
Marcin twierdzi, e istota, ktra stworzya wiat (wiatek) musiaa by
bardzo zoliwa, bo zostawia czowieka na pastw losu, a jedynym znonym
miejscem jest Eldorado. Nie ma czowieka, ktry nie myla o zgadzeniu innego
czowieka, ani miast, ktre chciayby zniszczy ssiednich
Kandyd poznawszy obie filozofie nie przyjmuje adnej z nich. Tworzy
wasn. Nie liczy si czas i miejsce, czytelnik nie wie jak dugo i kiedy rozgrywa
si akcja utwory. To nie ma znaczenia, dziki temu zyskuje uniwersalno. Nie
liczy si miejsce, bo cho pojawiaj si autentyczne nazwy Lizbona, Wenecja
to nie do koca okrela. To s jedynie nazwy, nie dba o prawdopodobno
historyczn ani geologiczn (ju na pocztku na Westfali napadaj Bugarzy).
Lizbona trzsienie ziemi- nie trzyma si faktw historycznych, bo nie s tak
istotne. Staj si pretekstem do przedstawienia pogldw.
Nie wiemy iedy si koczy i jak dugo trwa akcja. Wiemy tylko, e kiedy
wyrusza by mody, naiwny, niedowiadczony, bez pamici zakochany w
Kunegundzie i cho j odnajduje to nie jest ju ani moda ani pikna, a mimo tego
dotrzymuje jej sowa i pobieraj si.
U kresu podrzy jest czowiekiem dowiadczonym, ktry pozna ycie i wie,
e trzeba znale jaki cel, ktry nada yciu sens. Aby odnale sens ycia udaje
si do derwisza mdrca, ktry zdradza, e ludzie to tylko myszy na statku,
ktrymi nie interesuje si kapitan okrtu, tak jak ludmi Bg.
Twierdzi, e nie trzeba poszukiwa sensu ycia, bo nigdy go nie poznamy.
Derwisz take twierdzi, e nigdy nie pozna swojego przeznaczenia wic nie
powinien si interesowa.
Do Kandyda w peni dociera sens tej rozmowy po spotkaniu ze starym
mieszkacem wsi. Rolnik twierdzi, e praca nadaje ludzkiemu yciu sens, warto
i oddala od niego wystpek i ubstwo.
Caa jego rodzina zajmuje si ogrdkiem, swoje plany zawozi do
Konstantynopola, dziki temu zdobywajc pienidze na w miar dostatnie ycie.
Nie interesuj si yciem zewntrznym.
Kandyd kupuje niewielki majtek, na ktrym osiada z Kunegund,
staruszk, Panglossem, Marcinem, Kakambo i Palit.
Kandyd, ktry nie przej ani pogldw Marcina, ani anglossa tworzy
wasn filozofi yciow, opart na przekonaniu, e kady musi uprawia swj
ogrdek.

str. 47

Mona interpretowa to w dwojaki sposb.

Odnie si do pracy w sensie dosownym
W sposb metaforyczny. Ogrdek ludzkie ycie. Kady powinien
si ksztatowa, rozwija, wzbogaca. Powinien znale cel.
Kandyd to podrnik, bo gownym motywem powiastki filozoficznej jest
motyw podry (homo viator). Podr, ktr odbywa gowny bohater, sprawia, e
dziki poznaniu wiata zdobywa dowiadczenie ten mody na pocztku podry,
nieznajcy wiata poza zamkiem barona, naiwny, atwowierny, zamienia si w
osob dowiadczon, mdr yciowo, odporn na zo tego wiata, ktrego tak
wiele dowiadczy. Czowiek, ktry poznawszy wiat moe powiedzie, e
najwaniejsze to uprawia swj ogrdek skoncentrowa si na wasnym yciu.
Wolter jako jeden z najwaniejszych mylicieli swej epoki omieszy
optymistyczn filozofi Leibniza, co wyrazi midzy innymi w sowach Kandyda
Obd dowodzenia, e wszystko jest dobrze, kiedy nam si dzieje le
Omiesza take naiwne przekonanie ludzi owiecenia, e czowiek w swojej
naturze jest dobry, a niszczy go cywilizacja i stworzone przez ni podziay, co jest
rdem za.
Wolter pokazuje, e zo istnieje w czowieku, ujawnia si z ca moc bez
wyranej przyczyny. Ludzie s dwulicowi i bezwzgldni, co widzimy w historii
Jakuba anabaptysty, dobrego czowieka, ktry pomg Kandydowi i Panglossowi.
Jednak nie spotka si tylko z yczliwoci. Gdy ton, Pangloss nie pomg mu
twierdzc, e takie byo jego przeznaczenie, i e zatoka Lizboska zostaa
stworzona, aby on w niej uton.
Obuda ludzka u inkwizytora, ktrego kochank bya Kunegunda.
Bezwzgldno, ktr widzimy w historii murzyna. Pracowa w cukrowni
maszyna urwaa mu palec, to ucieli mu rk, kiedy chcia uciec, ucito mu nog.
Okazuje si, e w tym okresie rozumu, nauki, filozofii, czowiek rzadko
kieruje si rozumem, a filozofowie tworz nikomu nieprzydatne filozofie, puste
sowa i oderwane od rzeczywistoci teorie. Reasumujc zarwno Swift, Wolter jak
i Krasicki wystawiaj swojemu wiekowi bardzo surow ocen.
Przeprowadzaj ostr krytyk rzeczywistoci, w ktrej yj.

PIE LEGIONW POLSKICH WE WOSZECH.

Napisana przez Jzefa Wybickiego, jednego z zaoycieli legionw polskich we Woszech, ktre
miay na celu walczy u boku Napoleona. Sam fakt powstania wojska polskiego na obczynie, dodawa
polakom otuchy, e kraj odrodzi si dziki narodowi warunkiem istnienia kraju jest istnienie narodu.
Dopki nard czy tosamo narodowa, doputy istnieje nadzieja, e kraj zdoa si odrodzi.
Wielu onierzy, ktrzy nie mogli ju walczy przybywao do polski jako emisariusze - aby przekazywa
najbliszym wieci o onierzach i opowiada o bitwach i zwycistwach, ktre byy udziaem Polakw.
Pocztkowo Pie legionw polskich bya pobudk oniersk, z czasem staa si pieni patriotyczn
stawianej na rwni z Bogurodzic , Rot i Boe co Polsk.
Za wykonywanie kadej z tych pieni grozio Polskom aresztowanie . Ich tre (zwaszcza Pieni
Legionw Polskich) bya przesiknita chci odwetu. Znaczenie tej pieni wzroso, gdy nasiliy si
represje wobec Polakw (germanizacja i rusyfikacja).
W 1918 roku po 123 latach niewoli Polska ponownie pojawia si na mapach Europy. Gdy ponownie
zaczynaa tworzy si struktura pastwa, pojawia si konieczno znalezienia hymnu.
Pie legionw Polskich konkurowaa z Bogurodzic i Rot. W 1926 r. uznano , e hymnem
Polski zostanie Pie legionw Polskich.
W wersji oryginalnej pojawia si wiele archaizmw. Aby dopasowa tre do melodii, niektre
formy ulegy modyfikacji.
Utwr ten ma budow stroficzn (podzielony jest na 6 strof pisanych kwadryg). Wszystko to
wpywa na charakter meliczny utworu.

str. 48

Podmiot liryczny wystpuje w 1 os. L.mn podmiot zbiorowy. Ten utwr wyraa uczucia caego
narodu, z ktrym utosamia si autor utworu. []
Sowo umara jest bardziej nacechowane emocjonalnie, dostatniejsze ni zgina, dlatego
lepiej przemwi do odbiorcy. Pierwsze 2 wersy mwi, i warunkiem istnienia kraju jest nard.
Sowo wydara jest rwnie bardziej nacechowane emocjonalnie ni wzia zabory byy aktem
przemocy, ktry mona zwalczy tylko gwatem/przemoc.
W utworze pojawiaj si czasowniki w trybie rozkazujcym co wskazuje na charakter wojskowy
utworu, ale take na rozkaz skierowany do caego narodu nadaje form apelu. Pojawiaj si bohaterowie
historyczni tacy jak Czarnecki, Dbrowski, Bonaparte i Kociuszko.
Przywoanie ich ma by ich przypomnienie i ukazanie narodowi przykadw godnych naladowania.
Tych bohaterw cz jeszcze jedno powicenie dla ojczyzny.
Czarnecki to hetman, ktry wsawi si podczas potopu szwedzkiego.
Dbrowski to jeden z zaoycieli legionw polskich.
Bonaparte (nazywany maym kapralem) by dowdc odznaczajcym si niezwykym talentem
przywdczym i taktyk.
Autor przywouje te historyczne wydarzenia potop szwedzki - ze wzgldu na to, e gdy wojska
Karola Gustawa zaatakoway Polsk z 3 stron , to armia bardzo szybko zaja cay kraj. Na stron
szwedzk przesza dua cz arystokracji. Wydawao si , e kraj opanowany przez wojska szwedzkie
niebawem upadnie , ale wydarzya si rzecz niezwyka nastpio niebywae zjednoczenie Polakw.
Wydarzenia te opisuje w Potopie Henryk Sienkiewicz, jednak s one wyidealizowane.
Pojawiaj si odwoania do kampanii duskiej generaa Stefana Czarnieckiego, kiedy wojska polskie
dotary a po Jutlandi, a pniej tryumfalnie wrciy do ojczyzny przez Pozna. Wzorem jest te,
oczywicie, Napoleon i odniesione przez niego zwycistwa, ktre maj stanowi wskazwk dla Polakw,
jak rwnie Kociuszko i sukces w bitwie pod Racawicami, w ktrej zasynli zwaszcza uzbrojeni w kosy
chopi.
W przedostatniej strofie autor ukazuje zwykego czowieka, ktry bardzo emocjonalnie podchodzi do
poczyna polakw, gdy ju na sam odgos zbliajcej si armii roni zy szczcia.

str. 49

ROMANTYZN
Epoka ta w Europie rozpoczyna Wilka Rewolucja Francuska w 1879r, a
koczy Wiosna Ludw w 1848r. Wielka Rewolucha Francka i dojcie do wadzy
Bonaparte miay wpyw na ksztat tej epoki. Armia napoleonska przemierzya
niemale ca Europ odnoszc zwycistwa dziki geniuszowi Napoleona.
Okazao si, e indywidualizm, geniusz wyrastanie ponad przecitno s w
stanie pocign za sob tumy i zmiany spoeczne, polityczne, czego nigdy
wczeniej nie spotkano.
W wyniku Wielkiej Rewolucji Francuskiej doszo do znaczcych przemian
spoecznych. Do wadzy dosza buruazja (bogate mieszczastwo), zajmujc
miejsce arystokracji.
Zmieni si wic odbiorca literatury i sztuki, w ktrej gust doskonale trafiaa
literatura sentymentalna, poruszajc tematyk miosn, ukazujca ycie
czowieka w bliskim kontakcie z natur, skaniajca si ku sferze duchowej.
Std nazwa epoki od aciskiego sowa romanus -> rzymski. Pozornie
wydawaoby si, e taka etymologia jest bdna. Kultura antycznego Rzymu
czya siz wiar w rozum i nauk -> klasycyzm.
Jednak od sowa romanus pochodzi sowo romans, czyli utwr literacki o
tematyce awanturniczo-miosnej, ktry sta si szczeglnie popularny u schyku
XVIII wieku, a okres ten nazwano preromantyzmem.
Nazwa romantyzm upowszechnia si w latach 20. XIX wieku. Romantyzm
rozwija si w rny sposb w rnych krajach europejskich. Niezwykle wany by
preromantyzm niemiecki, dziki twrczoci dwch najwybitniejszych pisarzy
Goethego i Shillera.
Goethe by autorem Cierpie modego Wertera i Fausta.
Schiller napisa ballade Rkawiczka oraz dramat Zbjcy.
Preromantyzm niemiecki nazwany by okresem burzy i naporu. Nazwa
pochodzi od tytuu dramatu niemieckiego pisarza Klingero Sturm Und
Drangperiode
W okresie kampanii Napoleona Niemcy podlegali francuskiej okupacji.
Pomimo to w Niemczech nastpio wiele reform, m.in. przyznano wicej praw i
przywileji mieszczastwu, uwaszczono chopw.
Sytuacja zmienia si kiedy Napoleon zosta pokonany. Szlachta odzyskaa
uprzywilejowan pozycj, ograniczono prawa mieszczan, powrcio poddastwo
chopw, czyli ustrj feudalny.
Mode pokolenie niemieckie dopatrywao si przyczyn upadku Niemiec.
Marzyli o powrocie do redniowiecznej potgi cesarstwa niemieckiego. Wobec tej
sytuacji modzi ludzie przyjli dwie postawy
Aktywny bunt- niezgoda na istniejc sytuacj
Buny bierny zniechcenie, bierno, pesymizm, brak celu i sensu
ycia. Tak postaw nazwano chorob wieku odnale j mona
w Cierpieniach modego Wertera.
Romantyzm niemiecki stworzy podstawy filozoficznej nowej epoi.
Nawizywano do pogldw owieceniowego filozofa, Kanta, ktry podkrela w
swoich pogldach znaczenie odczu subiektywnych czowieka, zwacajc uwag
na znaczenie Boga, wiary. Ku tej sferze skaniali si romantycy.
Hegel odrzuci istnienie Boga, twierdzi, e najwikszy wpyw na rozwj
wiata maj wybitne jednostki, geniusze, ktrych rozwoju nie ma prawa nic
ogranicza, nawet istniejce prawa. Jeli ograniczaj rozwj, maj prawo je
omin, lub zmieni i stworzy wasny system moralny. Uczniowie Hegla zwani
heglistami, bazujc na pogladach swojego nauczyciela, stworzyli powiedzenie, e

str. 50

to nie Bg jest jedynie ide, myl, stworzon przez czowieka, a wizane z nim
prawa take s wymysem czowieka, dlatego jeeli ograniczaj rozwj, mona je
zastpi wasnymi zasadami.
Hegel stworzy tzn. triad heglowsk. Wedug niego kadej tezie
przeciwstawia si antytez, ale adna nie jest prawd cakowit. Dopiero z ich
poczenia, czyli syntezy moe powsta cao. Do tych pogldw nawizywa
Zygmunt Krasiski w Nie-Boskiej Komedii
Fichte zwolennik aktywnoci, dziaania, twierdzc, e biernoc jest
symbolem za. Uwaa, e na ksztat wiata maj wpyw wybitne jednostki,
ktrych zadaniem powinno by kreowanie rzeczywistoci. Podkrelaznaczenie
odczu subiektywnych, co bdzie tak wane w romantyzmie, a pojawio si w
sentymentalizmie, wedug niego artysta by natchnionym geniuszem, dlatego
niepotrzebne s reguy, aby tworzy.
Z tymi pogldami zgadzali si inni filozofowie niemieccy, m.in. Schlegel,
ktry take odrzuca klasycystyczne zasady twierdzc, e utwr literacki jest
efektem natchnienia i geniuszu artysty.
Wedug Schellingawiat, ktry otacza czowieka atwiej pozna za pomoc
intuicji, wiary i dedukcji, w ten sposb Schelling nawiza do najwaniejszego
motywu romantyzmu irracjonalizmu, czyli odrzucenia rozumowanego poznania
wiata i zaoenia, e gownym narzdziem poznania wiata staj si intuicja,
przeczycie, wiara i instynkt. Daleko odszed od zaoe owieceniowych.Doszo do
wydarze wykraczajcych poza ludzkie rozumowanie. W XVIII w trzsienie ziemi
w Lizbonie zgino wielu ludzi. Takiego wydarzenia nie dao si przewidzie i
dziki wiedzy zapobiec.
Wojny napoleoskie miay znaczcy wpyw. Kampania Napoleona zmienia
istniejcy dotychczas porzdek w Europie. Buruacja dostaa si do wadzy,
odsunito arystokracj, zmieniy si granice. Wszystko to, co byo uporzdkowane
ulego zburzeniu. Okazao si, e rozum ludzki zawodzi, nie jest jedynym rdem
poznania wiata.
Obok tego, co realne istnieje wiat irracjonalny, dlatego Schelling
podkrela znaczenie wyobrani i fantastyki.
W utworach romantycznych pojawiay si duchy, rusaki, fauny lene.
Schelliny podobnie jak Fichte i Schlegel widzia w artycie natchnionego
geniusza obdarzonego pierwiastkiem boskim, dlatego dawa mu prawo rwnania
si z Bogiem, ktry wedug niego take by artyst, twrc genialnego dziea
(Deus Artifex).
Pogldy tych filozofw, ktrzy stworzyli pode filozoficzne romantyzmu,
czy postrzeganie artysty jako wybitnej jednostki, wyrastajcej ponad
przecitnych, obdarzonej pierwiastkiem boskim, czyli geniuszem.

GWNE MOTYWY W
LITERATURZE
ROMANTYCZNEJ
LUDOWO
Twrcy romantyzmu fascynowali si kultur ludow. Sczeglnie chtnie
nawizywali do legend narodw skandynawskich, ale take legend celtyckich,
czego odzwierciedleniem jest dzieo angielskiego twrcy McPhersona Pieni
Osjana.

str. 51

Osjan na wp legendarny wadca celtycki yjcy w IVw. McPherson

wydawszy swoje dzieo, ogosi, e s to oryginalne odnalezione w ruinach
klasztoru pieni tego wadcy, a jak si okazao by to oryginalny utwr
McPhersona, a gosi to by wydawa si bardziej tajemniczy i lepiej si sprzeda.
Nawizywano do legend, bani, wprowadzono postaci fantastyczne (co po
raz pierwszy uczyni Szekspir, ktrego romantycy uwaali za prekursora).
Ludowo polegaa na tym, e bardzo wan rol w utworach odgrywaa natura.
Budowaa nastrj grozy, tajemniczoci, wspgraa z przeyciami bohaterw.
Bardzo czsto akcja rozgrywaa si na wsi, a bohaterami byli ludzie proci,
mieszkacy wsi bd maych miast.
Co najwaniejsze, twrcy romantyczni przejli take system moralny ludzi
prostych, ktrego podstaw byo przekonanie, e nie ma zbdorni bez kary.
Kara zawsze spotykaa winnych, jeli nie za ycia, to po mierci. Jeli nie ze
strony ywych, to umarych. Taki motyw pojawi siw Liliach Adama
Mickiewicza.
Z kultury ludowej zaczerpnli gatunki literackie pie, a take ballad.
Jeden z gatunkw, ktrego cech bdzie synkretyzm poczenie rnych
rodzajw literackich
-z epiki narrator
-z liryki rodki stylistyczne, budowa stroficzna
-z dramatu dialogi
TAJEMNICZO
Akcja bardzo czsto rozgrywaa si noc lub o zmroku. Poawia si paradoks
romantyczny, ktry polega na przekonaniu, e noc wida lepiej. Noc, kiedy jest
ciemno, zacieraj si kontury, wyraniej mona dostrzec uczucia, emocje, ktre
kieruj czowiekiem. Za dnia, kiedy dziaaj zmysy, bardzo czsto widzimy tylko
to, co zewntrzne, pozory, nie dostrzegajc prawdy ukrytej w czowieku, za
noc, kiedy kierujemy si intuicj i wiar, docieramy bliej tej prawdy.
Bardzo czsto, eby pokaza nastrj, akcja rozgrywaa siw lesie, na
cmentarzu, bd nad brzegiem morza, ktrym pdzi nieznany jedziec (Giaur
Byrona).
ORIENTALIZM
Twrcw romantycznych fascynowao to, co tajemnicze, nieodkryte i
dlatego zainteresowano si kultur Chi, Japonii, Turcji.
Orientalizm fascynacja kultur, architektur, literatur, muzyk wschodu,
take religi i natur.
Po raz pierwszy orientalizm pojawi si w Giaurze Byrona, z kolei w
polskiej literaturze w Sonetach Krymskich Adama Mickiewicza.
HISTORYZM
Twrcy owiecenia nawizywali do antyku w nim dostrzegajc narodzin
kultury europejskiej. Do XIX wieku redniowiecze postrzegano z pogard,
traktujc jako media tempora czyli wieki przejciowe. Midzy antykiem a
odrodzeniem, natomiast romantycy traktowali jako epok niezwykle fascynujc,
pen tajemnic czekajcych na odkrycie.
Zacza rozwija si mediewistyka nauka badajca redniowiecze,
dlatego twrcy romantyczni zafascynowali si t epok. Bardzo czsto akcja
rozgrywaa si w redniowiecznym zamku bd ruinach, klasztorach, lochach,
przypadkiem odkrytych. Aby odda w peni klimat epoki, opisywali bardzo
szczegowo turnieje, pojedynki czy uczty.
W tej epoce rozwija si powie Wolterscottowska, nazwana od imienia
angielskiego pisarza Woltera Scotta, twrcy m.in. Irenhoe, Rob Roy. Cech
charakterystyczn tej powieci byo poczenie wtku historycznego i
romansowego.

str. 52

Autorzy aby urozmaici wydarzenia czyli ze sob bitwy historyczne z

fikcj.
FANTASTYKA
Wprowadzenie wiata pozaziemskiego duchy, widma, rusaki, fauny
lene.
MISTYCYZM
Moliwo kontaktu z zawiatami, std w utworach omantycznych motyw
widzenia objawienia czy te proroczych snw.
MESJANIZM
Przekonanie o wyjtkowoci narodu, ktry porwnywany by do Mesjasza.
Motyw ten pojawi si w III czci Dziadw Adama Mickiewicza, gdzie formuuje
haso Polska Chrystusem Narodw. Z tego wynika, e Polska tak jak Chrystus
umrze i tak jak on zmartwychwstanie i odzyska wolno, ofiaruje j innym
zniewolonym pastwom.

ROMANTYZM W POLSCE
Romantyzm w Polsce rozpoczyna si w 1822 roku pierwsza konkretna
data rozpoczynajca epok przez wydarzenie literackie. Adam Mickiewicz wydaje
swj zbir poezji Ballady i romanse. Te utwory s tak nowatorskie i przeomowe,
e ich wydanie uznano za nowy etap w historii polskiej literatury.
Tytu odnosi si do gatunkw literackich i wskazuje na zmiany. Ballada
pochodzi z kultury ludowej. Romans gatunek o tematyce awanturniczo-miosnej.
Romantyzm trwa do 1863-1864 roku. Jedni za jego koniec uznaj wybuch
powstania styczniowego w 1863, a inni za upadek powstania w 1864 roku.
W 1795 roku nastpuje III rozbir Polski. Przestaje istnie. Nadzieja na
odzyskanie wzgldnej autonomii pojawia si, kiedy we Francji na cesarza
koronowa si Napoleon Bonaparte. To z nim Polacy wizali nadzieje na
odzyskanie niepodlegoci. Tak namiastk autonomii byo powstanie Ksistwa
Warszawskiego.
Po upadku Napoleona w 1815 roku na mocy ustale Kongresu
Wiedeskiego powstaje Krlestwo Polskie, zwane take z pogard Kongreswk.
Na jego tronie zasiad car Rosji, wielu Polakw z pogard odnosio si do RP ze
wzgldu na uni personaln. Upatrywano si drugiego upadki na tronie zasiad
najpotniejszy z zaborcw. Po upadku Napoleona cesarstwo Rosyjskie byo
najpotniejsze w Europie.
W 1830 roku w zaborze rosyjskim wybucho powstanie listopadowe
przeciwko Rosji. Upada w 1891 roku i w konsekwencji pociga za sob emigracj
wielu Polakw bojcych si represji. Pierwszy etap ich wygnania Drezno.
Nastpnie Pary tam osiado najwicej Polakw tworzc Wielk Emigraj. W
1847 roku w zaborze austriackim polscy chopi ulegaj presji Austriakw, ktrzy
przekonuj ich, e polska szlachta ich wykorzystuje, ponia cigle tkwic w
ustroju feudalnym. Chopi wzniecaj bunt przeciwko szlachcie, na czele ktrego
staje Jakub Szela. Wydarzenie te nazwano Rabacj galicyjsk lub krwawymi
zapustami, bowiem wydarzenie miao miejsce w lutym u schyku karnawau.
Ogromna ilo szlachty zgina to wydarzenie powraca bdzie echem w

str. 53

utworach m.in. Weselu Stanisawa Wyspiaskiego z Modej Polski. W 1848 roku

w Europie rozpoczyna si Wiosna Ludw ruch, ktry ma na celu wyzwolenie
zniewolonych narodw m.in. powstanie na Wgrzech, w ktrym walcz polskie
wojska, a na jego czele stoi genera Jzef Bem. Na sztandarach wojska napisane
byy sowa:
Za wolno wasz i nasz
Polski nard walczy o niepodlego Wgier. Bem by bohaterem narodowym w
Polsce, ale take w Wgrzech. W 1863 roku wybucha drugie powstanie narodowe
styczniowe. Rni si znaczco od listopadowego. Listopadowe przebiega z
zachowaniem konwencji midzynarodowych, ktre traktoway powstacw jak
onierzy nie rozstrzelano rannych i jecw. W styczniowym uznano ich za
buntownikw, partyzantw, dlatego byo o wiele bardziej krwawe, bezwzgldne,
okrutne.
Zgina wiksza liczba Polakw, a konsekwencje na tych co przeyli
sprawiy, e uznano, e kolejne powstanie jest niepotrzebne, a walk zbrojn
zamieniono na mudn prac. Bardzo wiele mczyzn zagino, zostao zesanych
lub trafio do wizienia. Stracio majtek, co byo kar za udzia w powstaniu lub
chociaby podejrzenie o pomoc powstacom.
Na Polsk spady dodatkowe podatki, ktre uniemoliwiy zachowanie
majtku.
Konsekwencje powstania byy tak bolesne, e walk zbrojn zamieniono na prac.
Ona bdzie postulatem kolejnej epoki pozytywizmu.
Literatura i sztuka romantyczna bya bardzo silnie zwizana z sytuacj
polityczna kraju. W momencie kiedy Polska przestana istnie na mapie Europy,
nie byo wolnej prasy, wadcy.
Poeta i jego dziea miay:
Budzi tosamo narodow
Jednoczy nard
Przypomina o historii
Wskazywa drog postpowania
Dlatego poeta polski bdzie wieszczem, duchowym przywdc narodu.
Najwaniejsi poeci polskiego romantyzmu:
Adam Mickiewicz
Juliusz sowacki
Zygmunt Krasiski
Cyprian Kamil Norwid
Zanim rozpocz si waciwy romantyzm, poprzedzi go konflikt
pokoleniowy, spr midzy klasykami i romantykami, zwany te sporem midzy
starymi i modymi. W 1818 roku Kazimierz Brodziski wyda artyku O
klasycznoci i romantycznoci. W nim przedstawi pogldy modego pokolenia na
temat literatury. Bardzo gwatown odpowiedzi na ten artyku by tekst Jana
niadeckiego O pismach klasycznych i romantycznych.
Kazimierz Brodziski uzna za gowne narzdzie poznania wiata uczucia,
emocje, dlatego tak wane jest przeczucie, intuicja. Kierowasi emocjami, a
dzie uznawa za efekt natchnienia, dlatego niepotrzebne s reguy i zasady.
Te zaoenia nawizyway do pogldw sentymentalizmu. Odrzucono reguy
proponowane przez Dmochowskiego.
Romantyzn ma siw sercu
Klasycyzmu mona si nauczy
Bardzo wan rol Brodziski przypisywa historii. Twrca powinien
powraca do przeszoci, przypomina wielkie dzieje budzc patriotyzm i czucie
narodowoci. Zwraca uwag na znaczenie kultury ludowej, w ktrej widzia
fundament kultury narodowej. W pniejszej fazie szczeglnym twrcy podkrelali

str. 54

znaczenie sarmatyzmu, ktrego wielbicielem by Mickiewicz, bo w nim upatrywa

si pielgnowania tradycji kultury polskiej, ostoje i korzeni polskoci. Gdy Polska
stracia niepodlego naleao dba i pielgnowa polsk histori. Zwracano si
ku pozytywnemu pojmowaniu sarmatyzmu. Mickiewicz powrci do tradycji
sarmackiej w Panu Tadeuszu (szlachta o sarmackim rodowodzie).
Podobnie jak sentymentalici podkrela znaczenie serca czuego.
Literatura powinna budzi uczucia, szczeglnie patriotyczne.
Bardzo ostr odpowiedzi na ten artyku by tekst Jana niadeckiego
wykadowcy Uniwersytetu Wileskiego, matematyka, obok Dmochowskiego
zaliczany do klasykw.
niadecki krytykowa, omiesza nawizywanie do kultury ludowej,
twierdzc,e legendy, banie ludowe to Duby smolone bab wiejskich (duby
gupoty). Twierdzi, e romantycy wykorzystuj zabobony uwaajc, ze wiat
rozwija si dziki rozumowi, wiedzy, czyli idzie do przodu. Powrt do kultury
ludowej uwaa za zacofanie.
Krytykowa mistycyzm, wykorzystywanie motywu widzenia, czenie wiata
realnego z fantastycznym. Literatur romantyczn uwaa za barbarzysk i
dziwaczn. amie wypracowane od antyku reguy i wymyka si ocenie.
Romantycy id krok dalej ni klasycy. Wedug nich poznajswiat zarwno dziki
zmysom, jak i nadziei i uczucion. Duch i materia tworz peni.

CIERPIENIA MODEGO
WERTERA
(Goethe)

W 1774 roku ukazuje si najwaniejszy utwr niemieckiego preromantyzmu

Cierpienia modego Wertera. Utwr powsta w efekcie wasnych przey,
dowiadcze pisarza, wic jest to w pewnym sensie powie autobiograficzna,
dlatego nie da si omawia tej lektury nie poznajc jego historii.
Goethe urodzi si we Frankfurcie nad Menem we Francji, w mieszczaskiej
rodzinie. Kiedy Napoleon zosta pokonany, mieszczastwo stracio przywileje.
Goethe zna doskonale dowiadczenia mieszczan, na ktrych barki spad ciar
odbudowy pastwa. Niemcy podzielone i zniszczone wymagay odbudowy, ktra
spada na mieszczam i chopw. Mieli utrudniony dostp do wyszych stanowisk i
wyksztacenia. Przeciwko takiej sytuacji buntowali si modzi ludzie, marzcy o
takim silnym i potnym pastwie jakim byy Niemcy w redniowieczu.
Odebra wyksztacenie typowe dla mieszczana. Studiowa w Lipsku (may
Pary), w ktrym rozwijay si uniwersytety. Po ukoczeniu studiw wraca do
Frankfurtu i tam otwiera kancelarie prawnicz. Bardzo szybko okazuje si, e brak
mu dowiadczenia, praktyki, dlatego udaje si do Wetzlaru, aby tam zdoby
dowiadczenie. Okazao si, e jest to mae, senne miasteczko, zupenie rnice

str. 55

si od Lipska. Elita zamieszkujca Wetzlar to rodowisko zamknite, hermetyczne,

ktre niechtnie przyjo przybysza z wielkiego miasta. Dlatego Goethe bardzo
wiele czasu spdza na spacerach.
Podczas jednego z takich spacerw dociera do Garbenheim (pierwowzr
Wahlheim). Tam w gospodarstwie spotyka modych intelektualistw, przede
wszystkim dyplomatw z Jeruzalemem i Kestnerem, ktry by 8 lat starszy od
Goethego. By czowiekiem powanym, statecznym, zdecydowanie bardziej
zrwnowaonym emocjonalnie ni Goethe, o ktrym sam Kestner wspomina
niezwykle uczuciowy, wrcz nad wraliwy, ale bardzo lubiany przez towarzystwo,
szczeglnie przez dzieci i kobiety.
Kiedy pozna Kestnera, ten zarczony by z Charlott Buff, ktra bdzie
pierwowzorem Lotty.
Kobieta zarczona bya z nim po sowie to znaczy dali sobie sowo honoru
i zgodzia si zosta jego on.
Mimo e Goethe nie by jej obojtny nie mylaa opucic Kestnera i zama
obietnicy. Kestner mia wiadomo, e Goethe darzy j uczuciem, ale traktowato
z przymrueniem oka, wierzc w jego lojalno. Sytuacja zmienia si kiedy
wyjecha w delegacj. Goethe pocaowa Charlott, ona opowiedzia wszystko
narzeczonemu i doszo do zerwania kontaktu.
Goethe popada w depresj, ktr pogbia informacja o mierci Jeruzalema,
ktry zakocha si w onie swojego przeoonego. Jej m orientujc si w jego
uczyciach, zabroni mu kontaktw z jego on. Jeruzalem decyduje si na
ostateczny krok samobjstwo. Pistolety porzycza od Kestnera (takie same
wydarzenia miay miejsce pniej w Cierpieniach modego Wertera, kiedy
Werter porzycza od Alberta pistolety, ktrymi si zabija).
Pojawia si inny wtek dotyczcy Jeruzalema. Przyczyn jego samobjstwa
jest take ponienie. By na balu z arystokracj, zosta wyproszony, kiedy gocie
owiadczyli, e nie bd si bawi z mieszczaninem. Ten sam wtek przedstawia
Goethe w utworze, kiedy Werter zostaje wyproszony z balu u hrabiego.
Goethe po opuszczeniu Wetzlaru i informacji o samobjstwie przyjaciela
dowiaduje si take o Subie Charlotty i Kestnera, na ktry nie zosta zaproszony.
Ta wiadomo dodatkowo pogarsza stan jego depresji.
W 1792 roku rozpoczyna prac nad powieci epistolarn Cierpienia
modego Wertera (epistula list).

KOMPOZYCJA
Utwr skada si z trzech czci, ktre rni si nie tylko bydow, ale
take typem narracji. Dwie pierwsze czci zawieraj listy Wertera do jego
przyjaciela. Pierwsza cz obejmuje okres od maja 1771 do wrzenia tego
samego roku, a druga od padziernika 1771 do grudnia 1772. Tak dokadnie
mona okreli czas, poniewa listy s datowane. S to jednak nietypowe listy,
poniewa nie posiadaj typowej budowy dla gatunku brak wstpu, zakoczenia,
informacji o adresacie. Brak opisw miejsc, nazwisk, jeli si ju pojawiaj to
pierwsza litera. Autor nie koncentruje si na opisie miejsc, ani spotkanych ludzi.
Jeli opisuje wydarzenia, to przedstawia je z wasnego punktu widzenia,
przepuszcza je przez filtr wasnych emocji.
Koncentruje si na opisie stanw wewntrznych, dlatego t powie
moemy nazwa pamitnikiem, ktry zwany jest pamitnikiem doszy lub
powieci duszy.

str. 56

Trzecia cz zatytuowana jest WYDAWCA DO CZYTELNIK. Tytu wskazuje

na narracj trzecio osobow. Wszechwiedzcy narrator opisze wydarzenia
ostatnich dni ycia Wertera. Pojawiaj si listy do Alberta i Lotty.
CHARAKTERYSTYKA WERTERAWerter jest typow postaci do niemieckiego preromantyzmu nazywanego
okresem burzy i napory. Przyjmuje charakterystyczn postaw tego okresu
chorob wieku weltschertz. Inaczej bl istnienia i niepokj serca. Werter
przybywa do Wahlheim, poniewa przey romans z kobiet, a nastpnie zakocha
si w jej siostrze. Nie wiedzc jak z tego wybrn ucieka. Werter jest tchrzem,
uciek przed konsekwencjami swoich czynw. Uciekajc, kierowa si uczuciami,
wyaza si niedojrzaoci, nie potrafi zmierzy, skonfrontowac z problemami. By
czowiekiem nieco naiwnym, bo wierzy, e ucieczka bdzie rozwizaniem jego
problemw. Rozedrgany emocjonalnie, nie chce spotka si z ludmi. Czas spdza
spacerujc, a ukojenie czerpa z kontaktu z natur. Spokkj odnajdowa w
lekturze Homera. Nie szuka kontaktu z ludmi, ale cakiem przypadkiem spotka
dwch chopcw, ktrych namalowa (spokj odnajdywa take w rysunku).
Bardzo czsto rysowa w pobliu dwch sporych lip, bardzo szybko nawiza
kontakt z chopcami. atwo nawizywa kontakty z dziemi, bo:
Sam przypomina dziecko, swoj uczuciowoci i naiwnoci
W nich odnajdywa beztrosk i szczero i bezporednio, ktrej
nie maj doroli
Dzieci nieudaj, s prawdziwe w swoich uczuciach
Werter poznaje parobka, ktry zakocha si w kobiecie, u ktrej pracuje.
Odwzajemniaa jego uczucia, a jednak jej bracia nie godzili si na ten zwizek bo
dzielia ich przepa klasowa.
Werter zaprzyjania si z komisarzem, ojcem dziewiciorga dzieci,
wdowcem (wtek biograficzny, Werter przyjani si z ojcem Charlotty Buff).
Zostaje zaproszony na bal. Nie szuka kontaktu z ludmi, jednak
paradoksalnie ludzie lgn do niego. W drodze na przyjcie ma zabra jeszcze
jedn osob- Lott. Kiedy przybywa, ona karmi rodzestwo, kademu daje porcj
odpowiedni do wieku i apetytu. To dowd na to, e doskonale ich znaa, znaa ich
potrzeby, wychowywaa ich jak matka.
W tym momencie Werter podkochuje j od pierwszego wejrzenia. Mio,
ktr bdzie do niej czu, opiera si bdzie na braterstwie dusz. Wedug Wertera
bdzie top otna sia, ktra czy ludzi na zawsze.
W czasie balu ma na sobie t kamizelk i niebieski frak (tak samo
ubrany by Jeruzalem w dniu mierci).
Taki strj stanie si niezwykle modny kiedy uka si cierpienia modego
Wertera. Modzi mczyni bd naladowa bohatera utwory Goethego. Nie
tylko w stroju ale take w zachowaniu.
Przez Europ przesza fala samobjstw modych ludzi. Lotta na balu
ubrana bya w bia sukni, ozdobion rowymi kokardami.
Strj Werterai Lotty sta si popularny, modzi ludzie chcieli wyglda jak
bohaterowie utworu Goethego. Werter taczc z Lott na balu, uwiadamia sobie,
e jest kobiet jego ycia, s bratnimi duszami, ktre si odnalazy i zostay
poczone na wieki. W czasie balu Werter cauje Lott w do. W innych kulturach
nie byo tak powszechne caowanie, bya to czynno intymna, wyraaa wobec
niej uczucia i okazywaa zainteresowanie. Werter wie, e jest zarczona i bardzo
wane jest to co dzieje siga oknem kiedy skada pocaunek trwa burza,. Pojwia
si tu wspgranie zjawisk przyrody z uczuciami bohatera. Podkrela gwatowno
emocji jakich dowiadcza Werter, ale take jest zapowiedz tragedii bohatera, do
ktrej doprowadzi mio do Loty.

str. 57

Spotykaj si coraz czciej. Werter uwiadamia sobie, e kocha j coraz

bardziej, kiedy orientuje si jaki stosunek ma do innych ludzi i oni do niej, kiedy
ta decyduje si zamieszka u umierajcej przyjaciki, zostawionej przez ma.
Chce si z ni spotyka jeszcze czciej, maj wiele wsplnych tematw,
rozumiej si w psowach, co jeszcze bardziej utwierdza go w teorii, e s
bratnimi duszami.
Przeprowadza si do Walheim, by by bliej. Im bardziej uwiadamia sobie
jak bardzo ja kocha, tym czciej dostaje hutawki nastrojw, a najbardziej po
powrocie Alberta, kiedy w peni dociera do niego, e Lotta nigdy nie bdzie jego.
Cierpi kiedy mwi o Albercie, o ich lubie, coraz bardziej pogra siw depresji i
pojawiaj si myli samobjcze. Wtedy decyduje si wyjecha.
Przed wyjazdem poycza od Alberta pistolety. Odbywa si bardzo wana
rozmowa o samobjstwie, kiedy Werter przystawia pistolet do gowy. Ujawniaj
si zdecydowanie rnice si charaktery Wertera i Alberta (wtki
autobiograficzne. Kestner by dojrzay, zdecydowanie rozsdniejszy od Goethego).
Dla Alberta popenienie samobjstwa to objaw histerii, Werter twierdzi, e to
czasem jedyne wyjcie z sytuacji, mwic o chorobie duszy.
Midzy bohaterami stworzy si swoisty trjkt miosny. Dwch mczyzn
zabiega o uczucia kobiety. Werter i Albert przyjani si. Jednak Albert nie musi
zabiega o Lott, bo jest z ni po sowie. To Werter widzi w nim konkurenta.
Albert jest pewny uczu Lotty, ale coraz wyraniej dostrzega, e Lotta nie jest
Werterowi obojtna, zaczynaj mu przeszkadza ich spotkania
Rozmowa midzy Albertem i Werterem ma bardzo wane znaczenie w
kontekcie tego co wydarzy si na kocu utworu.
Werter wyjeda, przyjmue propozycj pracy w placwce dyplomatycznej.
Prbuje odnale spokj, tymczasem popada w melancholi. Bardzo szybko
okazuje si, e jego pracodawca jest nudny i nieprzyjemny.
Werter pochodzi z rodziny mieszczaskiej i wierzy, e bardzo wiele moe
osign w yciu dziki swojemu talentowi, a wiemy, e posiada talent malarski i
interesowa si poezj.
Prac, ktra go nudzi, uprzyjemnia sobie przyjani z hrabi von C.
Nawizuje take romans z baronwn von B. Romansujc z ni mia nadziej, e o
wszystkim zapomni, tymczasem ona coraz bardziej przypominaa mu Lott, a on
pogra si w depresji i coraz bardziej tskni.
Nastroje depresyjne pogbia upokorzenie jakie dowiadczy na balu u
hrabiego von C, w czasie ktrego arystokracja nie chciaa si bawi w jego
towarzystwie, dlatego go wyproszono. Werter uwaa hrabiego za przyjaciela,
kiedy ten da mu do zrozumienia, e powinien opucic bal, Werter czuje si
uraony i upokorzony. Na dodatek baronwna von B. unikaa jego kontaktu, jakby
si wstydzia.
Coraz czciej wraca wspomnieniami do letniego okresu, ktry uzna za
najszczliwszy w jego yciu. Pragnie wrci do Wahlheim, zazna spokoju.
Jednak gdy wraca, okazuje si, e wszystko ulego zmianie. M kobiety, ktr
pozna wrci bez spadku i umaro ich najmodsze dziecko. Proboszcz umar, a
ona jego nastpcy kazaa ci orzechy. Parobek, ktrego pozna, zosta
wyrzucony ze suby, bo rzuci si na swoj ukochana. Pniej trafi do wizienia
bo zabi swojego nastpc, ktry mia polubi jego ukochan. Najdziwniejsze jest
to, e Werter tumaczy parobka, twierdzi, e nie powinna go spotka kara, bo
optany mioci dopuci si tak okrutnego czynu.
Werter i w sobie dostrzega takie znamiona obdu. Kiedy zobaczy modego
mczyzn, Henryka, ktry by niegdy sekretarzem u ojca Lotty i zakocha si w
niej bezgranicznie, a ta mio doprowadzi go do obdu zrywa dla niej
kwiaty w listopadzie. Oszala z mioci.

str. 58

Weter obserwujc go, uwiadamia sobie, e go moe czeka taki sam los.
Obd moe by swojego rodzaju ucieczk przed cierpieniem spowodowanym
przez mio.
Mimo tego, e Lotta polubia Alberta i mieszka u niego Werter bardzo
czsto ich odwiedza. Jednak Albertowi coraz bardziej to przeszkadza, daje temu
wyraz wychodzc kiedy pojawia si Werter. Cho to dostrzega, nie potrafi
odmwi sobie odwiedzin.
Kiedy po raz drugi przyjeda do Wahlheim, zmieniaj si jego upodobania
literackie. Niegdy rozczytywa si w Homerze, pod koniec ycia czyta pieni
Osjana. Jest to utwr bardzo typowy dla romantyzmu, McPershona, ktry ogosi,
e s to pieni celtyckiego barda. Werter nawet sam tumaczy obszerne ich
fragmenty specjalnie dla Lotty.
Najbardziej krytyczne byo ostatnie psotkanie. Werter pogbi si w
depresji, mia myli samobjcze, a w kocu podj decyzj, z powodu
nieszczliwej mioci i wiadomoci, e nigdy nie bdzie z Lott.
Do tej decyzji przyczynio si take:
to, e Albert jest jego przyjacielem, ktremu Lotta przysiga
wierno, Werter nie widzia innego wyjcia z tej sytuacji w jakiej
si znaleli, nie dostrzeg innego rozwizania i tym samym
pogbia si w melancholii
upokorzenie na balu
bolesne uwiadomienie, e nie liczy si umiejtno, warto
czowieka ale jego pochodzenie
spotkanie Henryka, ktry popad w obd zakochujc si w Lotcie
poznanie historii parobka
To wszystko sprawio, e Werter nie dostrzega innej moliwoci ycia. W tej
myli samjczej utwierdza si, a przekona si o jej susznoci w czasie
ostatniego spotkania z Lott.
Kiedy uniesiony emocjami rzuci sina ni. Wczeniej czyta jej fragmenty
pieni Osjana. Po tym incydencie powiedziaa, e nigdy wicej si nie zobacz.
Mio do Lotty staa si obsesj, obdem, bo staa si sensem jego ycia.
Kiedy powiedziaa, e nigdy wicej si nie zobacz to straci ten sens. Jedyn
myl jaka go powstrzymywaa to rodzina, matka. Ba si, e wyrzdzi im
krzywd. Kiedy podejmuje t decyzj, zamyka wszelkie ziemskie sprawy. Pisze do
Alberta i przeprasza za to, e wprowadzi niepokj w jego maestwo. Prosi take
o pistolety tumaczc, e wyjeda w podr.
W kontekcie tej ostatecznej decyzji Wertera, nowego znaczenia nabiera
rozmowa na temat samobjstwa jak odby z Albertem. Wszystkie teorie, jakie
wygosi, teraz wprowadza w ycie.
W dzie samobjstwa ubiera si tak samo, jak w domu, w ktrym po raz
pierwszy spotyka Lott ta kamizelka i niebieski frak. Strzela sobie w gow,
jednak nie do koca mu si to udaje. Agonia trwa dwanacie godzin, umiera dzie
przed wigili. Sam okrela miejsce w ktrym chiaby by pochowany midzy
lipami, gdzie rysowa, rozmyla.
Na pogrzebie nie byo ksidza, Lotty ani Alberta. Lotta dowiedziawszy si o
jego mierci, sama popada w szok, rozpacz, e a obawiano si o jej ycie. Albert
zosta z Lott, aby si ni opiekowa. Na pogrzebie komisarz z najstarszymi
synami
Tak jak smutny by koniec Wertera, tak jeszcze smutniejszy by jego
pogrzeb, w ktrym nie mogli uczestniczy jego najblisi, matka, Lotta.
Werter reprezentowa now postaw, ktra upowszechnia si w I fazie
romantyzmu WERTERYZM. Na bazie tej postawy Byron stworzy
charakterystyczn dla swoich utworw postaw byroniczn.
Postaw werteryczna charakteryzuje:

str. 59

niezwyka uczuciowo nadwraliwo

pesymizm
osamotnienie
wyobcowanie
skcenie ze wiatem (Werter nie godzi si na niesprawiedliwe
podziay spoeczne wg ktrych podchodzenie > warto czowieka)
bierno (brak mu siy na podjcie zdecydowanego dziaania)
rozterki wewntrzne, ktre sprawiaj, e jest to bohater skcony
ze sob. Z jednej strony pragnie z ni by, z drugiej nie potrafi, nie
chce skrzywdzi Alberta
Nieszczliwa mio, ktra staje si sensem ycia, jego istot.
Kiedy uwiadamia sobie, e mio nigdy si nie speni, decyduje
si na samobjcz mier

KRL OLCH

Goethe

Utwr ten to ballada, gatunek literacki o charakterze synkretycznym

(poczenie rnych rodzajw literackich).
Z liryki budowa stroficzna, rodki stylistyczne
Z dramatu dialogi, napicie
Z eipki fabua, narrator
Dla romantyzmu charakterystyczny bdzie narrator, ktry nie wie
wszystkiego, ktrego charakteryzuje pewna naiwno. W ten sposb narrator
stawa si bliszy czytelnikowi nie przewysza go wiedz. Zwroty
charakterystyczne dla narratora to: kto, gdzie? dokd?, albo stwierdzenie
nie wiem. W ten sposb wprost przyznaje si do swojej niewiedzy.
Narrator nie wie kim s bohaterowie jedynie, e to ojciec i syn. Nie wie
skd przybywaj. O czasie jedynie wiemy, e to noc.
Dziki tym zabiegom Narrator otrzymuje prawo do sbiektywnych odczu. Pojawia
si charakterystyczna dla ballady ludowo. Objawia si w nawizaniach do
skandynawskiej legendy o krlu elfw. Jednak tumacz najwyraniej popeni bd.
Std zamiast krl elfw krl olch, lub krl olszyn. Wedug legend krl olch to
upersonifikowanie mierci.
Dla ballady charakterystyczny jest nastrj tajemniczoci i grozy. Ten nastrj
buduje natura. Bojaterowie pdz noc przez las. Towarzysz im szum wiatru i
szelest lici. Las spowija mga, ktra utrudnia widoczno, zaciera kontury.
Pojawia si paradoks romantyczny kiedy jest ciemno, czowiek przestaje
kierowa si zmysami, tylko intuicj, wyobrani i wiar. W ten sposb z wymiaru
racjonalnego przenosi si w irracjonalny.
W utworze dochodzi do zderzenia wiata realistycznego ze swiatem
fantastycznym, charakterystycznego dla ballady literatury romantycznej.
Bohaterami s ojciec i syn. Dziecko jest umierajce, wic ojciec chce jak
najprdzej dojecha do lekarza, eby je uratowa. Chopiec w agonii majaczy,
widzi co, czego nie widz inni, czego nie ma. Co, czego nie pojby ludzki
rozum.
Widzi Krla Olch, ktry przyzywa go do siebie, aby bawi si z jego crkami.
Ojciec bardzo rzeczowo przekonuje syna, e to nie krl olch, tylko mga i szum
wiatru. Okazuje si, e ojciec i syn kieruj si zupenie innymi racjami. Ojciec to
klasycysta, syn romantyk. Pojawia si zderzenie epok charakterystycznych dla
przeomu epok.
Nietypowy fakt, wrcz zaskakujcy to to, e narrator daje wiar dziecku, a
nie ojcu. Opowiada si po stronie majaczcego w agonii chopca. Zjawisko
charakterystyczne dla romantyzmu

str. 60

Romantycy wierzy bd dzieciom, twierdzc, e w swej szczeroci,

bezporednioci, wiat poznaj dziki wierze i intyucji, nie kieruj si pozorami
jak doroli.
Potrafidostrzec to co niewidoczne. Wierz take ludziom chorym i
obkanym, wierzc, e s blisi wiatu irracjonalnemu. Std wniosek, e narrator
to romantyk, ktry wiat poznaje przez pryzmat uczu, a nie wiedzy.

DO RADOCI

FRIEDRICH SCHILLER

Schiller to drugi obok Byrona przedstawiciel niemieckiego preromantyzmu, czyli okresu poprzedzajcego
waciwy romantyzm. By to okres przejciowy. Odchodzono od koncepcji klasycyzmu, a poszukiwano
nowoci.
W utworze Schillera odnale moemy wtki klasycystyczne i romantyczne. Utwr ten to oda. Oda
to inaczej pie, wobec ktrej jedynym wymogiem strukturalnym bya budowa stroficzna. Tematyka pieni
powinna by rna (miosna, patriotyczna), ale nigdy frywolna.
W tym wypadku utwr to pochwaa radoci, co sugeruje ju tytu, w ktrym pojawia si apostrofa
do radoci, czyli bezporedni zwrot. W wikszej czci utworu wystpowa podmiot zbiorowy (1os.l.mn),
pniej w 1 os.l.poj. Zmienia si bowiem forma czasownikw i zaimkw. Najpierw wypowiada si w
imieniu zbiorowoci, z ktr pogldami si utosamia. Sytuacja zmienia si w ostatniej strofie, w ktrej
podmiot liryczny wypowiada si w 1 os.l.poj.
Podmiot liryczny najpierw jest zbiorowy, utosamia si z okrelon zbiorowoci to zabieg
charakterystyczny dla klasycyzmu, ale ujawniajcy si w ostatniej strofie, indywidualista wyodrbniajcy
si ze zbiorowoci, jest charakterystyczny dla romantyzmu.
W utworze pojawia si symbolika wiata, ktra mona odnie do nazwy owiecenia. W tym
wypadku odnosi si do radoci, szczcia, nie wiedzy.
W utworze pojawia si nawizanie do mitologii, a konkretniej do pl elizejskich krainy wiecznej wiosny,
szczliwoci (odpowiednik nieba). Ju tytu wskazuje na charakter inwokacyjny utworu.
Utwr ma form odezwy, bezporedniego zwrotu do adresata, tak jak apel.
Wystpuj te rodki retoryczne, a wic przede wszystkim pojawi si musz apostrofy (do
odbiorcw) wstacie ludzie, patrz, patrz, bracie.
Pojawiaj si wykrzyknienia zwracaj uwag na emocje podmiotu lirycznego, powtrzenia. Pojawia si
anafora z niej, paralelizm skadniowy, wyliczenia ona w sercu, zbou piewa, antyteza jasno
zami.
rodki te su utrwaleniu i zwrceniu uwagi czytelnika na dany temat.
Radoci, o ktrej wspomina podmiot liryczny, towarzyszy bdzie mio. Maj one moc
stwrcz. Budz do dziaania. Fichte twierdzi, ze dziaanie jest obowizkiem kadego czowieka. Dziaajc
wpywamy na rozwj wiata.
Fichte podkrela dziaania wybitnej jednostki, ktra ma wpyw na kreowanie wiata.
Do utworu Schillera, Bethoven skomponowa muzyk. To kocowy, ostatni chr IX symfonii.
Muzyka podkrelaa podnioso tego dziea.
Sama kompozycja Bethovena jest pochwa wolnoci.
W poczeniu zarwno tekst Schillera jak i muzyka day utwr, ktry sta si hymnem zjednoczonej
Europy.
Wybr podkrelaj sowa Wszyscy ludzie bd brami podkrelaj znaczenie wsplnoty, zjednoczenia.
W utworze pojawiaj si hasa odnoszce si do idei zjednoczonej Europy. Utwr ten koresponduje pod
wzgldem tematyki z obrazem Delacroix Wolno prowadzca lud na barykady.

WOLNO WIODCA LUD NA BARYKADY

"Wolno wiodca lud na barykady" to obraz wybitnego artysty, Eugne`a Delacroix (1798-1863).
Delacroix by malarzem zafascynowanym gwatownoci i egzotyka w sztuce. Jego dziea byy ywioowe,
pene energii i dynamiki. Ustalia si opinia, e by malarzem, ktry ma "orkan w sercu, soce w mzgu".
"Wolno wiodca lud na barykady" jest obrazem romantycznym pod wieloma wzgldami, po
pierwsze postacie przedstawione s w sposb realistyczny. Romantycy posiadali spora wiedz na temat

str. 61

ludzkiej anatomii i korzystali z niej tworzc malarskie wizerunki. Delacroix czyni podobnie, bohaterowie
jego obrazu zostali przedstawieni z zachowaniem idealnych proporcji i realnoci. Pierwszy plan ukazuje
ciaa polegych, s to ciaa tych, ktrzy ponieli mier za wolno, tote na ich twarzach wyraz blu
miesza si z nadziej. Dalej wida marsz powstacw, ci, ktrzy przeyli id dalej, nie ustaj w drodze, a
ciaa polegych s dla ich niczym schody, po ktrych wspinaj si w gor, ku socu i wolnoci. Jest to
swego rodzaju metafora, ofiara polegych nie jest nadaremna, umoliwia bowiem osigniecie wsplnego
celu - wolnoci.
Gwna posta zostaa umieszczona na drugim planie, widzimy tu czoo pochodu, kroczy na nim
kobieta, uosobienie wolnoci, moda z rozchestana koszul, przez ktra wida nag pier. Za ni kroczy
lud, robotnicy, inteligenci i chopi. Postacie umieszczone tu za kobieta stanowi obraz francuskiego ludu,
a wic ludzi pracy, w zniszczonych ubraniach, z sierpami, ale gotowych do walki. Wrd ludu kroczy te
przedstawiciel inteligencji, w eleganckim ubraniu, ktre rwnie nosi lady zniszczenia i walki.
To stanowi zabudowania Parya, wida je sabo, bo przesania je dym i tumany kurzu, nieco z
tyu mona te dostrzec postaci studentw, wyrniajce si cylindrami i drukarzy w niebieskich bluzach.
Gwn postaci jest tu kobieta, owo uosobienie wolnoci i republiki, to ona kroczy na czele
powstacw, wiodc ich na barykady, jak gosi tytu. Kobieta ma na gowie frygijska czapk, ktra
symbolizuje republik, w jednej rce dziery trjkolorowy sztandar a w drugiej karabin z naoonym
bagnetem. Wolno jest tu opromieniona niezwykym blaskiem, ktry wyania j z ta i nadaje cudownego
wyrazu. Take ta suknia sprawia, e ta posta pierwsza przykuwa uwag.
Po lewicy personifikowanej wolnoci koczy mczyzna w czarnym cylindrze, niosc w rce
karabin, owa posta jest maym autoportretem, przedstawia bowiem samego mistrza Delacroix. Malarz nie
bra udziau w walkach i nawet nie by ich zwolennikiem, przynajmniej w czasie ich trwania, jest wiec w
tym ujciu sporo przesady. Natomiast po prawicy kobiety stoi chopiec, jeszcze dziecko, ktre jednak te
bierze udzia w walce, mimo lku w oczach nie cofa si, przeciwnie demonstruje w obu doniach pistolety,
gotowy w kadej chwili ich uy.
Pierwsze wraenie, jakie mona odnie patrzc na ten obraz, jest do przygnbiajce ze wzgldu
na szara kolorystyk, cho dominuj tu raczej ciepe barwy: czerwie, biel i brz. Te ciemne i szare kolory
dominuj na pierwszym planie, tam gdzie lez ciaa pokonanych, natomiast ywi rewolucjonici s
opromienieni blaskiem, podobnie jak sama Wolno, cho w mniejszym stopniu.
Szara, za jest wojna, mier i cierpienie, ale jest tez jasny promie, suszna, pikna idea, ktra
przywieca walczcym.
Powie poetycka (duszy utwr wierszowany o charakterze epickim) jest gatunkiem
wywodzcym si z ballad szkockich i angielskich i uksztatowanym w okresie romantyzmu. Za jego twrc
uwaany jest Walter Scott, ale prawdziwym mistrzem w tej dziedzinie okaza si George Byron ("Giaur",
Korsarz"), ktry zreszt jako pierwszy wprowadzi do powieci poetyckiej tematyk orientaln. W Polsce
gatunek ten reprezentowali gwnie: Antoni Malczewski ("Maria"), Seweryn Goszczyski ("Zamek
Kaniowski") i Juliusz Sowacki ("Arab", "Lambro", "Mnich", "Jan Bielecki")
Cechy powieci poetyckiej:

poczenie elementw liryki i epiki

anachroniczno ( czasowa inwersja fabuy, przedstawione wydarzenia nie s poukadane w

sposb chronologiczny)

luna, fragmentaryczna kompozycja, liczne niedomwienia i tajemnice, zagadkowo, silne

zsubiektywizowanie opowiadania i opisu

may dystans pomidzy narratorem a postaci ( narrator wnika w psychik bohaterw)

str. 62

bohater: zwykle buntownik, skcony wewntrznie i skcony ze wiatem, charakteryzuje go

gwatowno uczu i niezwyciona duma

nastrj grozy i tajemniczoci

oryginalna sceneria (zazwyczaj orientalna lub redniowieczna)

POWIE POETYCKA
Sama nazwa wskazuje na to , e pojawi si synkretyzm rodzajowy charakterystyczny dla powieci
poetyckiej.
Wystpuje tu poczenie epiki (narracja, fabua) i liryki (budowa utworu, rodki stylistyczne).
Autor koncentruje si na opisie uczu bohaterw.
Narrator jest subiektywny, a utwr zawiera duy adunek emocjonalny.
Dla powieci poetyckiej charakterystycznym nastrojem bdzie nastrj tajemniczoci. Autor osiga go
dziki naturze (czstym motywem jest burza, akcja czsto rozgrywa si noc).
W Giaurze czytamy o tajemniczym jedcu pdzcym na koniu brzegiem morza. Morze jest wtedy
wzburzone, co wspgra z przeyciami bohatera.
Narrator nie jest wszechwiedzcy, dziki temu autor zyskuje tajemniczo.
Nie znamy czasu akcji, nie wiemy skd przybywa i kim jest gwny bohater utworu. Giaur znaczy
niewierny tak muzumanie okrelali chrzecijan . Jest on najprawdopodobniej wenecjaninem, moemy
si te domyla, ze jest to czowiek wysoko urodzony i zamony.
Akcja takich utworw rozgrywaa si najczciej w redniowieczu, poniewa uwaano je za epok
niezwyk, pen tajemnic.
Charakterystyczne dla powieci poetyckiej bd wtki orientalne , ktre mona odnale w Giaurze
Nawizanie do religii, miejsce akcji, obyczaje (zdrada, pozycja kobiety w kulturze islamu bya
ona wasnoci mczyzny, on by jej panem ycia i mierci.)
Leila bya niewolnic, jedn z on Hassana (t najwaniejsz)
Mczyzna mg mie wiele on, kobiety mieszkay w haremie, za zdrada bya najwikszym pitnem na
honorze mczyzny. Tylko mier niewiernej (w potpieniu i mkach) moga uwolni go od tego pitna.
Leila zwizana i uwiziona w worku zostaa wrzucona do morza.

str. 63

Ukad wydarze jest niechronologiczny , akcja jest fragmentaryczna inwersja czasowa

Narrator wystpuje w 3 os. L.poj (odautorski) ale narratorami s te bohaterowie.
Np. histori Giaura poznajemy z opowieci kupca, rybaka, przewonika, ale te od samego Giaura, ktry
opowiada swoj histori w czasie spowiedzi, podczas pobytu w klasztorze.
Twrc powieci poetyckiej jest Walter Scott, ale w literaturze romantyzmu gatunek ten upowszechni
George Byron,
Ktry stworzy bohatera charakterystycznego dla danego gatunku bohatera byronicznego.
Pierwsz powieci poetyck jest Giaur.
Doskonaego przekadu dokona Adam Mickiewicz, w utworze bowiem cz si 2 watki :
patriotyczny(wielu Polakw znajdowao w nim analogi do sytuacji w kraju) i miosny.

WTKI PATRIIOTYCZNE W GIAURZE

W utworze przeplataj si 2 wtki polityczny i romansowy.
Byron, pochodzcy z arystokratycznego rodu, musia opuci kraj, gdy zakocha si w swojej przyrodniej
siostrze.. Wywoa w ten sposb skandal, przez co musia opuci kraj. Wyruszy wic w podr po
Europie. Dotar te do Azji, oraz odwiedzi Grecj, ktra bya w tym czasie pod okupacj tureck. Grecja
szykowaa si do wzniecenia powstania, ktre Byron postanowi wspomc nie tylko finansowo, ale te
swoim udziaem w walce. Jednak si to nie udao, bo zmar, zaraziwszy si chorob. Zmar w wieku 36 lat.
By zwolennikiem aktywnego dziaania , dlatego uwaa, e powinien wspomc Grekw w walce przeciw
Turkom, wzi w niej czynny udzia. Do tych wydarze nawiza w Giaurze.
Dostrzec go mona we wstpnej czci utworu . Utwr ten przetumaczy na Polski Adam Mickiewicz.
Wanie ta cz szczeglnie dotara do Polakw, ktrzy utosamiali si z sytuacj Grekw. Polska
podzielona przez zaborcw nie istniaa na mapie Europy.
Fragment, w ktrym Byron powica uwag sytuacji w Grecji ma charakter odezwy, apelu, na co wskazuj
liczne apostrofy: Ojczyzno mw , Arko potgi, Wsta niewolniku. Te apostrofy to bezporednie
zwroty do ludu greckiego. Ten fragment opiera sina kontracie midzy walecznoci przodkw a
upadkiem potomkw. Przodkowie zostali nazwani to Duchami orlimi. Potomkw z kolei nazywa
pazami, niewolnikami.
Analizujc fragment naley zwrci uwag na liczne wykrzyknienia wskazujce na duy adunek
emocjonalny i w ten sposb i w ten sposb autor wyraa swoje zaangaowanie.
Pojawia si tu impresywna funkcja jzyka. Poprzez emocje, autor chce pyn na czytelnika. Na adunek
emocjonalny wpywa tez tryb rozkazujcy czasownikw oraz wyrazy nacechowane emocjonalnie,
negatywnie : mogia, paz, pody niewolnik.
Autor wprowadza pytania retoryczne, ktre maj skoni czytelnika do refleksji, zastanowienia nad
tematem oraz sytuacj panujc w Grecji. Chce go zmotywowa do walki. Pragnie to uczyni pokazujc
potg przodkw, ktrzy staj si wzorem do naladowania.

str. 64

W tym celu przywouje:

Termopile symbol poraki, ktra okazaa si zwycistwem moralnym. Cho Grecy zginli, to ich walka
daa Grekw nad Persami.
Leonidasa symbol idealnego dowdcy, ktry nie tylko prowadzi do walki swoich onierzy, ale walczy i
z nimi zgin.
Bitw pod Salamin wyspy Salaminy byy miejscem, w ktrym ukrywali si Ateczycy. Odbya si tam
jedna z najwikszych bitw morskich, w ktrej Grecy pokonali Persw, a dowodzi nimi Temistokles.
Obie bitwy to przypomnienie walecznoci, odwagi, powicenie Grekw dla ojczyzny. To przypomnienie
potgi antycznego imperium.
Autor wykorzystuje elementy liryki tyrtejskiej.
Tyrtajos (Tyrteusz) to poeta Grecki. Kiedy Ateczycy przegrywali z Persami, poprosili o wsparcie. Wtedy
wysano im poet, ktrego utwory miay w sobie tak si, e budziy w onierzach ducha walki. Tyrtajos
wzywajc onierzy do walki przekonywa ich, e jest ona najwaniejszym obowizkiem kadego
obywatela oraz mwi o chwale tych, ktrzy walcz i tych, ktrzy zginli w walce.

Kochanowski w pieni O cnocie pisa :

A komu droga otwarta do nieba
Tym, ktrzy su ojczynie
To parafraza sw Tyrtajosa .
Byron podkrela tutaj sens walki , nawet jeli koczy si mierci, bo przykad polegych przejm nastpne
pokolenia i podejm t ide, w obronie ktrej zginli ich przodkowie.
Walka o wolno, gdy raz si zaczyna
Z ojca krwi spada dziedzictwem na syna
Byron pisze te, e klska ludzi wolnych, ktrzy podejm walk w obronie swojej ojczyzny, jest czsto
wiata wygran. Sowa te mona interpretowa na 2 sposoby.
1- W odniesieniu do Spartan walczcych pod Termopilami. Cho wszyscy zginli, to ich walka staa
si przykadem zwycistwa moralnego. Jest to przykad walki od koca, w obronie jednej z
najwaniejszych wartoci wolnoci.
2- Z drugiej strony, klska ludzi wolnych jest zwycistwem tego, co w wiecie ze i pode, dlatego
Byron przekonuje wspczesnych sobie Grekw, e ich obowizkiem jest podjcie walki, a
przykadem maj by dla niech obrocy Termopil, na ktrych grobie wyryto sowa Symonidesa
Przechodniu, powiedz Sparcie, e leymy tutaj wierni jej prawom
Byron przekonuje bowiem, e niewolnikiem staje si ten, kto godzi si na wasn niewol, bo
Tylko wasne upodlenie ducha
Ugina wolnych szyj od acucha

Byron w swoim utworze podkrela znaczenie przeszoci , wielkich wydarze historycznych i

bohaterw. Maj one by czynnikiem pobudzajcym, budzcym ducha walki.
Autor podkrela moraln warto walki z wrogiem, nawet gdy koczy si mierci, klsk.
Byron przekonuje, e najwaniejszym obowizkiem kadego obywatela przekazywanym z
pokolenia na pokolenie jest walka o wolno kraju.

str. 65

Twierdzi take, e adne nard nie jest naprawd pokonany, tak dugo, dopki nie pogodzi si ze
swoj klsk.

Drugi, obok wtku patriotycznego najwaniejszy jest watek miosny. To historia mioci Giaura i Leili.
O Giaurze wiemy, e jego imi znaczy niewierny . Jest najprawdopodobniej czowiekiem wysoko
urodzonym.
Leila najprawdopodobniej bya Gruzink. Wskazywa na to jej wygld czarne oczy, ciemne wosy, niada
cera. Z tego opisu moemy wywnioskowa, e Leila bya kobiet pikn, wyrniajc si niezwyk
urod.
To j Hassan darzy najwikszym zaufaniem. Zajmowaa wrd maonek gwne miejsce ze wzgldu na
urod, ale te na hardo : potrafia mu si sprzeciwi, co budzio szacunek Hassana.
Giaur w utworze jest przedstawiony jako czowiek o dwoistej osobowoci. Z jednej strony zdolny do
wielkiej mioci, namitnoci,. Mimo mierci, mio do ukochanej trwaa nadal , nie przemina do koca
jego dni. Tylko j kocha, tsknota za ni i ch pomszczenia jej mierci zdominowaa jego ycie. Z drugiej
strony jest czowiekiem bezwzgldnym, zawzitym, kierujcym si przede wszystkim gniewem i rzdz
zemsty.

str. 66

Leila zgina habicy sposb i o zadaniu takiej samej mierci Hassanowi myla Giaur.
Hassan to basza (ksi), ale te rycerz, wojownik. Stajc z nim do walki, Giaur ucina mu rk.
Wydawaoby si, e zabicie mordercy Leili zapewni Giaurowi spokj i ukojenie. Jednak nie znajduje on
spokoju wewntrznego, bo ma wyrzuty sumienia, poniewa wydaje mu si, e Lila zgina przez niego
staa si przyczyn tragedii, a nie szczcia.
Giaur ma wiadomo, e zabicie Hassana nie zwrci ycia Leili.
Mio graniczy niemale z obdem , dlatego, mimo i kochanka znikna, Giaur nie wyobraa sobie ycia
bez niej.
Giaur mwi odtd sobie i ludziom obrzydem bo wszyscy, ktrzy znali tego czowieka podkrelali, e
jego twarz bya niezwyka zwaszcza wzrok budzi przeraenie, gdy wydawao si, e to oczy diaba.
Giaur u schyku ycia osiada w klasztorze. Nie zosta jednak mnichem, nie przyj lubw, nie zgoli
gowy, nie przestrzega postw, unika innych mnichw. Do klasztoru trafi aby znale ukojenie. Mg
tam przebywa, poniewa a jego rzecz odda cay swj majtek.
Mnisi bali si go, y w osamotnieniu. Niedugo przed mierci Giaur odbywa co w rodzaju spowiedzi.
Rozmowa z mnichem spowiedzi nie przypomina, poniewa, kto kto j odbywa, auje za grzechy i pragnie
rozgrzeszenia.
Giaur opowiada mnichowi swoj histori nie po to, aby znale rozgrzeszenie, tylko aby kto pozna jego
mio do Leili. Nie szuka rozgrzeszenia. Obok tragedii przey chwile szczcia i uniesienia. Twierdzi, e
gdyby dosta drugie ycie, to przeyby je tak samo.
Byron tworzc Giaura stworzy nowy rodzaj bohatera.
Jego pierwowzorem by bohater werteryczny, z ktrym bohater byroniczny bdzie mia troch wsplnego.
czy ich fakt, e byli skceni ze wiatem nie szukali kontaktu z ludmi, izolowali si od nich, byli
wobec nich wrogo nastawieni.
Skceni byli te ze sob nie mogli znale spokoju i ukojenia.
Byli ludmi samotnymi.
Przeywali nieszczliw mio, ktra cho jest odwzajemniona, ale nie moe si speni.
Mio nadaje sens yciu bohaterw, ale w przeciwiestwie do bohatera werterycznego, u bohatera
byronicznego nie staje si ona przyczyn mierci.
Wg Giaura samobjstwo jest objawem tchrzostwa.
Gwn cech bohatera byronicznego jest tajemniczo. Giaur najprawdopodobniej jest wenecjaninem. Nie
znamy jego imienia ani nazwiska, wystpuje tutaj jako niewierny . Nie znamy dokadnie jego przeszoci.
Bohatera werterycznego charakteryzuje bierno i zniechcenie. Natomiast bohater byroniczny to czowiek
aktywny, bowiem walczy o swoj mio.
Cho Giaur wie, e Leila naley do Hassana, planuje wspln ucieczk. Gdy Leila ginie z rk Hassana,
celem jego ycia staje si pomszczenie jej mierci.
W Giaurze pojawia si nowy typ bohatera romantycznego bohater byroniczny. Kolejnym utworem, w
ktrym pojawi si taki bohater bdzie Konrad Wallenrod A. Mickiewicza.

str. 67

ADAM MICKIEWICZ
W wigili 1798 w Zaosiu przychodzi na wiat Adam Mickiewicz syn Mikoaja i Barbary. Pochodzi ze
rednio zamonej szlachty. Jego ojciec z wyksztacenia by prawnikiem (bardzo popularny zawd wrd tej
grupy spoecznej).
Niebawem po przyjciu na wiat syna, Mickiewiczowie przenosz si do Nowogrdka, gdzie przy
tamtejszym sdzie ojciec poety pracowa jako komornik. Mickiewicz wychowywany przez niani zapozna
si z wieloma baniami biaoruskimi, ktre pniej pojawi si w jego utworach, szczeglnie Balladach i
romansach oraz i II i IV cz. Dziadw.
Czyli z okresu kowiesko-wileskiego pierwszego etapu twrczoci Mickiewicza.
Dziecistwo wspomina Mickiewicz jako szczliwe, do wspomnie z tego okresu powrci w Panu
Tadeuszu gdy w Epilogu napisze:
Kraj lat dziecinnych, on zawsze zostanie,
wity i czysty jak pierwsze kochanie
Ten szczliwy okres przerway 3 wydarzenia.
1810 poar Nowogrdka, ktry strawi wiksz cz miasta.
1812 umiera ojciec poety
1812/1813 miaa miejsce kampania Napoleona przeciwko Rosji.
Mickiewicz pamita wic z dziecistwa entuzjastyczny marsz na Moskw i nadzieje Polakw na
odzyskanie niepodlegoci.
Pniej to wydarzenie opisze w Panu Tadeuszu.
Ja ciebie dotd widz pikn maro senna
Zrodzony w niewoli, okuty w powiciu
Ja tylko jedn tak wiosn miaem w yciu
Pamita te odwrt Napoleona spod Moskwy. Ta klska staa si pocztkiem koca Napoleona, ale o tym w
Panu Tadeuszu ju nie wspomniano.
W 1815 Mickiewicz ukoczy gimnazjum w Nowogrdku i rozpocz studia w Wilnie gwny orodek
kultury na terenach dawnej Polski, zwaszcza dziki uniwersytetowi Wileskiemu, ktry dorwnywa
poziomem uczelniom europejskim. Mickiewicz spotyka si tam z uczonymi.
W tym czasie wykadali Jan i Andrzej niadeccy oraz Joachim Lelewel historyk, ktry pojawi si w
Kordianie Sowackiego.
W tamtym czasie w Wilnie istniao wiele salonw, w ktrych spotykali si wykadowcy i studenci
uniwersytety wileskiego, a pocztkujcy poeci prezentowali tam swoje utwory. Taki salon literacki
prowadzia Salomea Becu matka Juliusza Sowackiego. W jej salonie czsto bywa Mickiewicz.
Na uniwersytecie powstao w tym czasie wiele zwizkw modzieowych. M.in. zwizek filaretw
(mionikw wiedzy i mdroci). Naleeli do niego studenci najstarszych rocznikw oraz absolwenci
Zan, Mickiewicz, Czeczot, Jeowski, Malewski.
Za priorytet stawiali sobie filomaci rozwj intelektualny. Postulaty, ktre stworzyli nie dotyczyy walki z
caratem (o niepodlego) nie gosili te hase narodowo-wyzwoleczych. Narzucali sobie cele
samoksztacenia poznawanie historii i literatury polskiej. Twierdzili te, e ich zadaniem jest niesienie
kaganka owiaty (wiata wiedzy i nauki) . Ich hasami stay si nauka, ojczyzna i cnota.
Najwybitniejszymi przedstawicielami tego zwizku byli Zan i Mickiewicz. Zan uwaa, e do takiej
dziaalnoci naley wczy rwnie studentw modszych rocznikw.
Powstao koo promienistych (1820). Zwizek filomatw by organizacj tajn, za koo promienistych
jawn.

str. 68

Nazwa tej organizacji pochodzi od stworzonej przez Zana teorii promionkw kady czowiek wytwarza
aur, szlachetnoci, doskonaoci, ktr powinien si dzieli z innymi ludmi.
Do tego zwizku naleeli studenci 1 roku, a wic zapalecy niezwaajcy na niebezpieczestwa
wynikajce z przynalenoci do takiej organizacji. Bowiem oprcz hase o rozumie i wiedzy, wyznawali te
hasa narodowo-wyzwolecze. W zwizku z tym, rektor uniwersytetu nakaza Zanowi zawieszenie tej
organizacji, bo jej czonkom grozio aresztowanie.
Latem koo promienistych zostao rozwizane i w jego miejsce powsta zwizek filaretw (gr. Filareta
mionik cnoty w pojciu antycznym denie do wewntrznej doskonaoci).
Filareci nie byli tak zachowawczy jak filomaci. Wzywali do walki twierdzili, e tylko walka zbrojna moe
da Polsce niepodlego.
Filomaci potpiali dziaania filaretw. Twierdzili, ze s zbyt radykalni w swoich pogldach, e naraaj si
na aresztowanie. Krytykowali te Zana twrc tej organizacji. Jako jedyny spord filomatw popar ten
nowy zwizek Mickiewicz., ktry po ukoczeniu studiw w 1820 roku wysya do Wilna filaretom Od do
modoci .
Rok wczeniej stworzy te Pie filaretw, ktra staa si hymnem tego zwizku
Mickiewicz debiutowa ju w 1818 roku wierszem Zima miejska nastpnie wyda utwory
Mieszko,ksi Nowogrdka oraz Pani Aniela i dziewica Orleaska przesiknite klasycyzmem,
bowiem pamita naley, ze Wilno byo orodkiem tego kierunku wykadowcy byli zwolennikami
klasycyzmu czemu da wyraz niadecki polemizujc z Brodziskim.
Jednak ju w Odzie do modoci pojawiaj si wtki klasycystyczne i romantyczne.
W 1819 roku Mickiewicz koczy studia i wyjeda do Kowna . Studia bowiem mg rozpocz dziki
stypendium. Musia je jednak odpracowa w wyznaczonym gimnazjum jako nauczyciel.
W 1819 podj prac w gimnazjum kowieskim. Pracy jednak nie lubi, a Kowno wydao mu si nudne.
Tamtejsze rodowisko niechtnie przyjo Mickiewicza, ktry zacz si utosamia z Werterem bo
szczeglnie chtnie czyta to dzieo Goethego.
Aby zabi nud i samotno Mickiewicz zbiera informacje na temat kultury biaoruskiej banie i
legendy, ktre pojawiy si w Balladach i romansach. Dla okresu kowiesko-wileskiego
charakterystyczne bd utwory takie jak Ballady i romanse oraz II i IV cz Dziadw.
Na powstanie tych dwch ostatnich bezporedni wpyw miay wydarzenia z ycia poety.
Po studiach Mickiewicz zosta zaproszony przez swojego przyjaciela Wereszczak do rodzinnego majtku
na wakacje.
Tam te pozna siostr przyjaciela Maryl Wereszczakwn, o ktrej bdzie pisa w swoich utworach jako
mioci swojego ycia.
Kobieta bya zarczona z hrabi Putkamerem - czowiekiem starszym od niej, ale bardzo zamonym.
Wic zakochany w niej, biedny, pocztkujcy poeta nie by wg rodzicw dobrym kandydatem na ma .
Nie wiadomo jednak czy Mickiewicz nie chcia pozowa na Wertera.

str. 69

ODA DO MODOCI
Utwr pierwotnie mia nosi tytu Hymn do modoci, ale w czasie gdy ten utwr powstawa,
Mickiewicz fascynowa si twrczoci Schillera, pozna w tym czasie tre ody Do radoci.
Oda Mickiewicza wyranie koresponduje pod wzgldem nastroju, emocji z utworem Schillera, dlatego
Mickiewicz zmieni pierwotny tytu na Od do modoci.
Ju tytu utworu wskazuje, ze przeplata si bd wtki klasycystyczne i romantyczne.
Pojawi si nowy sposb obrazowania wiata, dla klasycystw szokujcy, do tej pory niewykorzystywany w
literaturze. Mickiewicz np. pisze o wodach trupich lub pazie w skorupie.
Ze wzgldu na uyte rodki stylistyczne , wielu czytelnikw skrytykowao to dzieo (nawet przyjaciele
Mickiewicza).
Jego pierwszym zwolennikiem zosta Tadeusz Zan.
Ju w tytule pojawia si sowo oda gatunek, ktry swoje korzenie ma ju w antyku, bo oda to
odpowiednik pieni.
Jedynym wymogiem wobec pieni bya regularna budowa stroficzna, tymczasem Mickiewicz amie
dotychczasowe zasady bo jego oda ma budow nieregularn. Jest to zwizane z ogromnym adunkiem
emocjonalnym jaki zawar autor w swoim utworze.
Utwr ten mona zaliczy do wzywajcych do walki, wzniecenia buntu takich jak Marsylianka lub
Wolno wiodca lud na barykady.
Ju w pierwszej ze strof pojawia si obraz wiata starego. Osi kompozycyjn utworu bdzie kontrast
midzy wiatem starym a nowym. Starym wiatem samolubw i nowym idealistw ,ktrzy sensu ycia
upatruj si we wsplnym dziaaniu.
Na pocztku utworu mona odnale apostrofy kierowane do modoci mona go zaliczy do liryki
inwokacyjnej.
Pojawia si te wielokrotnie tryb rozkazujcy, co te wskazuje na liryk apelu. Zwroty wystpujce w
utworze maj form nakazu.
Pojawia si te motyw lotu . Podmiot liryczny wystpuje tutaj w 1 os. l.poj posta typowo romantyczna
podmiot to jednostka wybitna, domagajca si zmian, wypowiadajca si z niezwyk emocjonalnoci.
Wystpuje ekspresja wypowiedzi, ktr wprowadzaj wykrzyknienia oraz wyrazy nacechowane
emocjonalnie negatywnie. Np. martwy wiat (liczne wykrzyknienia s te char. dla liryki apelu).
Motyw lotu suy dokadnemu ukazaniu rnic midzy starym i nowym wiatem. Wznoszc si, podmiot
liryczny wybija si ponad przecitno.
W utworze tym pojawia si nowe, char. dla romantyzmu sowo duch . Nie jest to ju tylko zjawa, ale te
dusza, emocje i uczucia.
Na samym pocztku pojawia si te negatywna ocena wiata starego. To wiat stworzony przez ludzi
pobawionych uczu.
Mickiewicz nazywa ich szkieletami, ktre nic nie czuj.
To modo sprawia, ze nowy wiat w przeciwiestwie do tego starego , martwego, bdzie rajsk
dziedzin uudy ,w ktrej ludzie maj ch do dziaania, gdzie wszystko jest moliwe, bo czowiek moe
przekracza siebie, kieruje si sercem, uczuciem , wiat poznaje przez intuicj.
Natomiast stary wiat autor opisuje uywajc symboliki koa stanowi on zamknit przestrze,
ograniczon, bo takie jest wg. autora poznawanie wiata poprzez zmysy. Stwierdzenie to jest jednoczenie
zarzutem stawiany klasycyzmowi.
Romantyk widzi wiat nie tylko z zewntrz, osiga peni, bo poznaje take wntrze, moe przekracza
granice do tej pory nieprzekraczalne.
wiat stary ogarnity jest mg .

str. 70

Cho klasycycie kierowali si wiedza i rozumem, to wiat, ktry stworzyli oparty by na starych i
zgnuniaych zasadach. To wiat, ktry okrela jako wody trupie (sposb obrazowania niezgodny z
klasycystycznym kanonem pikna). Ludzi yjcych w tym wiecie nazywa egoistami, nie interesujcymi
si drugim czowiekiem, jego sprawami, problemami.
Std obraz paza zamknitego w skorupie, czyli czowieka samotnego, do ktrego nie lgnie fala, ani on do
fali.
Kady yje swoim, odrbnym yciem.
W nowym wiecie, ycie nabiera sensu tylko wtedy gdy dzieli si je z innymi. Kiedy czy ludzi wsplnota
myli, emocji i celw.
Kolejna strofa to bardzo wyrane wezwanie do dziaania. Pojawia si apostrofa do modych ludzi, ktrych
modo ma zjednoczy w dziaaniu skierowanym przeciwko gwatowi. Gwatem tym wg. autora s zabory.
Mona go zwalczy jedynie przemoc.
Pojawia si wezwanie do czynu i dziaania. Mona odnale nawizanie do sw Byrona :
Walka o wolno gdy si raz zaczyna z ojca krwi spada dziedzictwem na syna
Mickiewicz za pisze:
I ten szczliwy, kto pad wrd zawodu,
Jeeli polegym ciaem
Da innym szczebel do sawy grodu
Znw najwaniejsza jest idea. Nawet jeli zgin walczcy, to idea przetrwa, a ich walka bdzie przykadem
dla kolejnych pokole. (elementy liryki tyrtejskiej).
W utworze pojawia si nawizanie do mitu o Heraklesie.
Nawizanie do antyku wskazuje na pierwiastki klasycystyczne. Herakles staje si tutaj symbolem mstwa i
siy, a take pokonywania granic, osigania niemoliwego.
Dlatego autor zwraca si w kolejnej apostrofie skierowanej do modego czowieka. W sten sposb zwraca
si do kadego z odbiorcw z osobna, aby przekraczali granice, sigali po to co pozornie wyglda na
niemoliwe.
Sowa te przyjmuj posta sentencji. W wersach tych zawarta jest istota romantyzmu.
Tam sigaj, gdzie wzrok nie siga,
am, czego rozum nie zamie
Jest to wystpienie przeciwko zasadom rozumu i zmysom.
Odwrotnie do romantycznego poznawania wiata przez uczucia, wiar i intuicj . Tylko wtedy mona
osign peni, zdoby potg i nieprzecitno.
Kolejne apostrofy to kolejne nawoywania do wsplnego dziaania, do wsplnoty myli, uczu i walki,
tylko wtedy mona skierowa si na nowe tory, oderwa od tego co stare i spleniae.
Autor twierdzi, e kraje, do ktrych nie dotary te zwyczaje, to kraje zamtu i nocy.
Pojawia si nawizanie do ksigi Genesis. Modo bowiem wywabi wiat z chaosu.
Jak Bg stworzy wiat, tak modzi ludzie stworz go na nowo, okrel nowe zasady i nowe wartoci.
Ciemno zastpi wiatem, a wic zo dobrem.
Jednoczenie walcz ze sob stare i nowe tendencje.
W przedostatniej strofie pojawia si sowo duch w nowym ujciu., bo oto z ciemnoci i chaosu wyoni
si nowy wiat, oparty na przeyciach zewntrznych, na tym co duchowe.

str. 71

To mode pokolenie stworzy nowy wiat, ktry oprze si na wsplnocie i przyjani. Dziki nim uda si
pokona wszelkie przeszkody i przywita nadejcie nowego, bo jutrzenka swobody to jakby zapowied
dnia w ktrym nastanie wolno.
2 ostatnie wersy odgryway szczegln rol w czasie powstania listopadowego, bowiem wypisano je na
murze warszawskiego ratusza, a cao ody zostaa wydrukowana na pierwszej stronie powstaczego
pisma Podchory.

BALLADY I ROMANSE
Jest to pierwszy waniejszy zbir utworw, pochodzcy z okresu kowiesko-wileskiego. Po studiach
Mickiewicz podj prac w gimnazjum kowieskim. Czas wolny powica na zbieranie informacji o
tamtejszej kulturze, bani legend, ktrych echa mona pniej odnale w zbiorze Ballady i romanse
wydanym w 1822 roku. Byo to tak wane wydarzenie, e uznano je za pocztek romantyzmu.
Jednym z waniejszych utworw z tego cyklu jest

ROMANTYCZNO
Ten utwr Mickiewicz poprzedzi mottem zaczerpnitym z Hamleta Szekspira.
Zdaje mi si, ze widz gdzie?
Przed oczyma duszy mojej
Szekspir uwaany by bowiem przez romantykw za prekursora, poniewa jako pierwszy zastosowa
poczenie wiata realnego z fantastycznym (po raz pierwszy pojawiy si te elementy fantastyki)
Te 2 wersy okrelaj sposb poznawania wiata char. dla romantyzmu. Ju nie zmysy, rozum, ale wiara i
intuicja pozwol poznawa wiat.
Utwr ten to ballada czyli gatunek charakterystyczny dla romantyzmu.
Ballada to gatunek synkretyczny (wystpuje synkretyzm rodzajowy):
Liryka budowa stroficzna, adunek emocjonalny
Epika narrator i fabua
Dramat dialogi
Kreacja podmiotu narratora jest char. dla ballady. Narrator romantyczny nie jest wszechwiedzcy. Nie wie
gdzie rozgrywa si akcja, kim s bohaterowie, kogo wzywa Karusia tego dowiadujemy si od niej samej.
Widzi ona swojego ukochanego, Jasia, ktry zmar 2 lata temu.
Rodzi si pytanie czy dziewczyna jest obkana, czy oszalaa z mioci i rozpaczy, czy rzeczywicie widzi
ducha swojego ukochanego.
Narrator przedstawiajc w I czci histori dziewczyny odwouje si do wiary w istnienie wiata
pozazmysowego.
Wikszo ludzi, ktrzy przygldaj si dziewczynie drwi z niej.
Ale wrd tej gromady s te ludzie proci, ktrym wystarczy 1 argument e Ja kocha Karusi za ycia
wic musi by przy niej.
Proci ludzie wierz, e prawdziwa mio potrafi pokona wszystko.
W II czci nastpuje polemika midzy narratorem i starcem, ktrego pierwowzorem by niadecki.
Polemika ta przypomina spr midzy niadeckim i Brodziskim.
Narratora moemy utosami z Mickiewiczem. Jest to poeta romantyczny a argumentem za tym
przemawiajcym jest to, e narrator staje po stronie dziewczyny.

str. 72

Pojawia si te konflikt pokole mdrzec to przedstawiciel starszego pokolenia, ktre w yciu kieruje si
okiem i szkiekiem (rozumem i zmysami). To im przeciwstawia romantyk uczucie i wiar, ktre bardziej
do niego przemawiaj.
Tym samym wierzy dziewczynie i utosamia si z prostymi ludmi. Mdrzec twierdzi te, e dziewczyna
jest obkana i duby smalone bredzi to bezporednie nawizanie do wypowiedzi niadeckiego zawartej w
artykule O pismach klasycznych i romantycznych. Poeta wierzy dziewczynie, bo jest przekonany, ze
kieruje si ona uczuciami, a prawdy wyznawane przez starca s martwe bo odlege ludziom prostym.
Sposb postrzegania wiata jaki prezentuje klasyk nie dostarcza penej o nim wiedzy, bo zmysy myl,
udz, podsuwaj pozory.
Tylko przez zmysy i uczucia pokazuje si ca prawd. Dlatego w yciu naley kierowa si sercem.
Utwr ten koresponduje z problematyk utworu Krl olch . W obu z nich:
- wystpuje konflikt pokole
- zderzaj si pogldy klasycystyczne i romantyczne
- podobna kreacja narratora daje on wiar dziecku/dziewczynie
Jest to zabieg charakterystyczny dla romantyzmu poniewa romantycy twierdzili, e dzieci/ludzie obkani
s bliej wiata irracjonalnego.
W utworze tym mona odnale nawizanie do romantyzmu ludowego:
- ballada
- akcja rozgrywa si w maym miasteczku,
- bohaterami s ludzie proci kierujcy si wiar i intuicj
- przenikaj si wiat realny i fantastyczny; pojawia si posta zjawy
Kreacja bohaterki utworu to nowo w literaturze polskiej. Do tej pory prosta dziewczyna, jej przeycia,
uczucia nie byy tematem utworw. Dziewczyna zachowywaa si jak obkana. Nigdy wczeniej taka
bohaterka w literaturze polskiej si nie pojawiaa.

LILIE
Mickiewicz przebywajc w Kownie gromadzi banie i legendy, ktre wykorzysta w swoim utworze.
Dowodem na to jest utwr Lilie, ktrego pierwowzorem bya pie ludowa Staa si nam nowina, pani
pana zabia
Utwr Mickiewicza to swobodna adaptacja pieni gminnej (na taki rodowd utworu wskazuje podtytu ,
ktry brzmi z pieni gminnej) Pierwowzr by utworem krtkim, pozbawionym elementw fantastyki i
rodkw stylistycznych.
Mickiewicz wanie o te elementy wzbogaci swoj wersj.
Rozbudowa te akcj oprcz gwnego wtku dotyczcego morderczyni, wprowadzi te wtek
poboczny - braci, ktrzy najpierw poszukiwali brata, a pniej zaczli ubiega si o rk bratowej.
Jako, ze jest to ballada, nie mogo zabrakn synkretyzmu rodzajowego:
Epika fabua, narrator, ktry ma ograniczon wiedz. Wikszoci istotnych faktw dowiadujemy si z
rozmowy pomidzy pustelnikiem a kobiet.
Liryka budowa stroficzna, rodki stylistyczne, nastrj (peen napicia i grozy, a buduje go natura) akcja
rozgrywa si noc, chata pustelnika znajduje si w rodku lasu. Przez ktry trzeba si przeprawi, aby si
do niej dosta. Ptaki wydajce straszne odgosy, wiejcy wiatr i szum lici potguj nastrj grozy.
Pojawia si te paradoks romantyczny.
Kobieta jest przeraona, wie, e jest winna, jedyne czego si obawia to kara. Odmawia nawet gdy pustelnik
chce wskrzesi jej ma.
Dramat dialogi.

str. 73

W utworze pojawia si motyw charakterystyczny dla romantyzmu historyzm. Akcja rozgrywa si w

redniowieczu, za czasw panowania Bolesawa miaego. Wyda on rozporzdzenie aby straci wszystkie
niewierne ony, jakie dopuciy si zdrady, gdy ich mowie suyli krlowi podczas wojny.
Pani bojc si mierci, zabia swojego ma, ale zabiwszy go pogrzebaa jego ciao, a na grobie posadzia
lilie symbol czystoci i niewinnoci. Te kwiaty miay paradoksalnie ukry zbrodni, ktrej si dopucia. I
to dziki nim zbrodnia wyjdzie na jaw.
Wan rol odgrywa natura, ktra nie tylko buduje nastrj, ale wspgra z przeyciami bohaterw. Bowiem
kobieta biegnc do pustelnika jest przeraona zbrodni a jej strach dodatkowo potguj te odgosy natury.
Gdy przybywa do chatki , chce si dowiedzie, co zrobi aby unikn kary, aby jej zbrodnia nie wysza na
jaw nie myli o tym, ze zabia ma. Jednak zbrodnia ta nie pozwala o sobie zapomnie. W nocy w
zamku co stuka, zdaje si, e sycha kroki, za dzieciom wydaje si, e sysz gos taty (przenikanie si
wiata fantastycznego z relanym)
Niedugo potem zjawiaj si bracia zabitego ma. Dziwi si, e nie dotar do domu, cho wyjecha
wczeniej.
Bracia czekaj rok i duej. W midzyczasie obaj zakochuj si w bratowej. Nie zainteresowali si tym,
dlaczego brat wci nie powrci. W ten sposb staj si wspwinni zbrodni. Wkrtce zaczynaj obaj
biega si o rk bratowej.
Ona graa przed nimi wyczekujc on, ale gdy bracia owiadczyli i chcieliby j poj za on, ona udaje
si do pustelnika po rad.
Pustelnik okazuje si kim niezwykym, nie wiemy do koca kim jest, posiada dziwne umiejtnoci.
Proponowa np. wskrzeszenie ma zabjczyni, jednak ona odmwia.
Radzi jej w takim razie aby nakazaa konkurentom uple wianki i przyozdobi je. Czyj wianek wybierze,
ten zostanie jej mem.
Tak te uczynia. Obaj upletli wianki z lilii i zoyli je na otarzu w cerkwi (dowd na to, e akcja rozgrywa
si na wschodzie).
Kobieta nie wiedziaa, ktry wianek wybra. Wtedy nagle drzwi cerkwi otworzyy si i pojawia si biaa
posta duch ma zabjczyni. Oznajmi on, i wianki s jego, bo zostay uplecione z kwiatw zerwanych
z jego grobu. Wtedy ziemia pochania cerkiew, a wraz z ni on i braci.
Romantyzm ludowy opiera si na systemie moralnym ludzi prostych, ktrego podstaw by fakt i nie ma
zbrodni bez kary. Kada wic wina musi by ukarana, jeeli nie za ycia, to po mierci, jeeli nie przez
ywych, to umarych.
Ludzie proci wierzyli, ze nie mona unikn kary.
Pojawia si tutaj nawizanie do Makbeta.
Zbrodniarka nie czua wyrzutw sumienia, pojawi si duch zabitego ma, ktry przypomina o
popenionej zbrodni (w Makbecie duch Banka) .
W utworze moemy odnale elementy charakterystyczne dla romantyzmu ludowo, mistycyzm i
historyzm

Dziady cz. II.

Mickiewicz nawizuje w tym utworze do pogaskiego, ludowego obrzdu dziadw.
Polega on na przywoywaniu dusz czycowych i udzielaniu im pomocy. Symbolicznie dzielono si te z
nimi jedzeniem i piciem.
Elementy tego obrzdu mona odnale w kulturze romskiej.
Pierwsze sowa utworu brzmi Ciemno wszdzie, gucho wszdzie, co to bdzie, co to bdzie?. Ju one
wprowadzaj nastrj utworu, w ktrym dominuje tajemnica i groza, a nastrj ten bd potgowa zjawiska
atmosferyczne i miejsce akcji.
Wszystko rozgrywa si w noc zaduszn, za oknem jest ciemno, sycha odgosy ptakw, wieje wiatr, a
miejscem akcji jest kaplica cmentarna.

str. 74

W obrzdzie udzia bierze lud prosty, a chrowi i ceremonii przewodzi Gularz. Peni on wan rol czy
wiat realny z fantastycznym , posiada niezwyk moc duchy pojawiaj si i znikaj na jego rozkaz.
Tylko jedna zjawa przybywa niewezwana i nie reaguje na rozkazy.
To ostatni duch, upir z krwaw plam na piersi .
Utwr ten mona podzieli na 2 czci. Pierwsza ma charakter moralizatorski. Pojawiajce si duchy
mona podzieli na 3 grupy:
1. Duchy lekkie
2. Duchy najcisze
3. Duchy porednie
Ad 1
Jzio i Rzia dwoje dzieci zjawio si z prob o ziarnko gorczycy. Ich cae ycie przepenione byo
szczciem beztroskie i radosne nie doznay adnego nieszczcia. Ich ycie przypominao raj, nie
potrafiy zrozumie czym jest cierpienie.
Rola jak odgrywaj zjawy jest dwojaka. Przybywaj aby prosi o pomoc, a odchodzc zostawiaj nauk
skierowan do ywych, ktrzy pozwalaj im osign ycie wieczne ( Kto nie zazna goryczy ni razu, ten
nigdy nie moe by w niebie).
Ziarnka gorczycy miay by namiastk cierpienia, ktrego dzieci nie zaznay za ycia.
Ad 2.
Jako nastpne pojawia si Widmo Zego Pana, jest to duch, ktry popeni najciszy grzech. Przybywa on
z ptakami (sowy, kruki, puchacze) s to dusze ludzi, ktrzy zginli z powodu Zego Pana.
Sowa to dusza kobiety, ktra zjawia si u dziedzica w noc wigilijn proszc o jedzenie. Tego wieczora w
domu Pana miaa odby si kolacja wigilijna, a st powinien by suto zastawiony. Tymczasem dziedzic
wypdzi kobiet, ktra noc zamarza na mrozie.
Kruk to dusza chopaka, ktry wszed do sadu i chcia zerwa owoce poniewa od 3 dni nic nie jad.. Gdy
zosta schwytany, dziedzic skaza go na kar chosty. W efekcie modzieniec zmar.
Zarzuta jaki stawia Mickiewicz temu duchowi by taki, e nie jest czowiekiem nie ma w sobie ludzkich
cech, ktre nakazywayby pomoc drugiemu czowiekowi. Okaza si istot bezduszn, godn potpienia.
Jest to jedyny z duchw, ktry skazany bdzie na wieczne potpienie.
Odnale tu moemy motyw winy i kary nawizanie do systemu wartoci ludzi prostych, ktrzy ten
obrzd odprawiaj.
Kara dotknie kadego, jak nie za ycia, to po mierci.
Widmo da jada i napoju. Mimo tego, e ludzie w swej dobroci i prostodusznoci, byli w stanie mu
pomc, jedzenie zostaje mu wyrwane przez ptaki.
Zy Pan ma wiadomo, e ludzie nie s w stanie mu pomc. Jedyne co chce, to aby dusza si z niego
wydostaa bo popeni najciszy grzech. Odchodzc zostawia nauk : Bo kto nie by ni razu czowiekiem,
temu czowiek nic nie pomorze .
Ad 3.
Jest to duch Zosi najpikniejszej dziewczyny ze wsi. Dziewczyna uwielbiana przez wszystkich chopcw,
drwia z zalotnikw .
Cae ycie spdzia z gow w chmurach, nie potrafia dostrzec tego co ziemskie mioci i uczu innych
ludzi, ktrych rania, drwic z nich.
Dziewczyna to duch poredni, ktrego dusz bka si po wiecie, midzy piekem, a niebem. Pragnie wic
prosi ludzi aby pomogli jej znale spokj. Ludzie obiecuj, e bd si za ni modli, a jej tuaczka
skoczy si za 2 lata, jej dusza za trafi do raju.

str. 75

Odchodzc zostawia nauk Kto nie dotkn ziemi ni razu, ten nigdy nie moe by w niebie kto nie
dozna mioci.
W tym momencie koczy si I cz. utworu , ktra ma charakter moralizatorski. Duchy odchodz na rozkaz
Gularza i zostawiaj nauk aby y peni ycia, dowiadcza wszystkiego, a istot ycia jest
przeplatanie si smutku i radoci tylko wtedy potrafimy by czowiekiem wobec innych , okaza ludzkie
uczucia.
II cz. zawiera istot romantyzmu, bo kiedy o pnocy pojawi si widmo, ktre przychodzi niewzywane
przez Gularza i nie reaguje na jego rozkazy, to Gularz mwi to jest nad rozum czowieczy .
W tych sowach zawarta jest istota romantyzmu przekonanie, ze obok wiata racjonalnego, ktry
poznajemy przez zmysy i rozum.
Zjawa bowiem zatrzymuje si przy pasterce , dziewczynie, ktra jest w aobie, cho wszyscy jej krewni
yj. Zjawa ma krwaw plam na piersi. Gdy dziewczyna zaczyna paka, omdlewa i wynosz j z kaplicy,
widmo poda za ni.
W budowie mona odnale zasad 3 jednoci. Czasu, miejsca i akcji, wystpuje te chr i koryfeusz,
ktrego rol odgrywa Gularz.

W romantyzmie nastpi charakterystyczny dla tej epoki zwrot ku motywom i literaturze ludowej, ktra
pierwotnie wystpowaa w twrczoci ustnej. Romantycy w wierzeniach i zwyczajach ludowych widzieli
skarbnic tradycji narodowej. Swoje utwory stylizowali na wzr twrczoci artystw, wywodzcych si z
prostego ludu. W dzieach romantycznych
odnale mona przyswojone z folkloru prawdy i postawy moralne, jakimi kierowa si lud. Co wicej, to
wanie romantycy wprowadzili do literatury bohatera ludowego i poprzez pryzmat jego wartoci i
pogldw ukazywali wiat.
Adam Mickiewicz w II czci Dziadw sign do tematyki ludowej. W ludowoci bowiem dostrzega
pewne denia moralne i pewne nauki, gminnym sposobem zmysowie przedstawione. Gwnym
wtkiem dziea jest pogaski obrzd, podczas ktrego do ycia zostaje powoana nadzmysowa
rzeczywisto. Rzeczywisto ta jest podporzdkowana prawom moralnym, jakie obowizuj czowieka na
ziemi. Czowiek jest jednoczenie przedstawicielem rodzaju ludzkiego i czonkiem danej spoecznoci.
Wedug wierze ludowych istniay zawiaty, bdce miejscem pobytu dusz, ktre po opuszczeniu
ziemskiego padou nie dotary jeszcze ani do nieba ani do pieka. Dla yjcych ludzi, uczestniczcych w
magicznym rytuale, duchy s zjawiskiem zupenie naturalnym, zgodnym z ich wierzeniami. Noc Dziadw
to czas wsplnoty ywych i umarych. ywi zjawiaj si na obrzdzie, by pomc umarym, a duchy
zmarych udzielaj im przestrg jakie wyniosy z wasnego ycia i losw duszy na tamtym wiecie.
Prawdy moralne, wygaszane kolejno przez trzy kategorie duchw: lekkie, rednie i cikie, podejmuj
istotn problematyk winy i kary. W myl ludowej sprawiedliwoci kara spotyka nie tylko tych, ktrzy
zgrzeszyli przeciwko drugiemu czowiekowi. Zbawieni nie mog by rwnie ci, ktrzy w swoim yciu
grzeszyli przeciwko naturze

Ludowo w dramacie to jedno wiata ywych i umarych, pozostajcych nieustannie w cisym

zwizku. Ludzie ywi potrzebni s do obdarowania duchw pokarmem, modlitw lub przebaczeniem, co
moe skrci ich pokut i uatwi zbawienie. Natomiast zmarli s obecni w yciu wioski i nios ze sob
nauki dla yjcych.

str. 76

DZIADY CZ. IV
Jest to kolejny utwr z okresu wilesko-kowieskiego. W tym czasie Mickiewicz fascynowa si
twrczoci Goethego i Rousseau . Echa tej fascynacji moemy odnale w IV cz. Dziadw bo bohater
wspomina dziea takie jak Nowa Heloiza i Cierpienia Modego Wertera.
Te utwory Gustaw nazywa zbjeckimi poniewa przyczyniy si one do jego tragedii dziki nim
uwierzy, ze mio to wielka, kosmiczna sia, ktra czy serca i dusze na wieki.
Akcja utworu rozgrywa si w noc zaduszn, podobnie jak w II cz. Dziadw. Midzy widmem z kaplicy, a
pustelnikiem odnale mona analogi. W obu przypadkach nie wiemy kim s i skd przybywaj.
Sam pustelnik twierdzi, ze nie wie skd wdruje z pieka czy z raju.
Zjawia si on w domu ksidza wraz z przyjacielem ( tak nazywa ga jody. Cho twierdzi, e jest ona
cyprysem).
Pierwsze stwierdzenie jakie si nasuwa, to stwierdzenie, e jest to czowiek obkany albo samotny.
Na t samotno wskazywa moe imi jakim si przedstawia. Pustelnik bowiem to czowiek samotny,
ktry nie posiada bliskich.
Gdy rozstawa si z ukochan, otrzyma od niej gazk cyprysu, dlatego twierdzi, ze joda to wanie
cyprys.
Cyprysy sadzi si te na cmentarzach z tego wniosek, e Gustaw nie naley do wiata ywych.
Cyprys to te symbol nieprzemijalnoci dla kochanka to dowd na to, e jego partnerka nie zapomni o
nim.
Pojawienie si pustelnika wzbudzio przeraenie zarwno ksidza jak i dzieci. Ale przeraenie budzi te
poniewa nie wiadomo skd przybywa. Posiada te n, ktrym pniej si przebija, co wskazuje na to, ze
jest on upiorem.
Akcja toczy si w cigu 3 godzin:
- mioci
- rozpaczy
- przestrogi
Kolejne godziny wyznacza ganicie kolejnej wiecy.
Pierwsza godzina to rozprawa ksidza z pustelnikiem. IV cz. Dziadw to przede wszystkim monolog
nieszczliwego kochanka, penego skrajnych emocji od mioci do nienawici.
Ten ogromny adunek emocjonalny znajduje odbicie w budowie utworu, ktra jest nieregularna.
Wypowiedzi s czsto urwane, duo w nich wykrzyknie.
T pierwsz godzin rozpoczynaj sowa pustelnika
Kto mioci nie zna ten yje szczliwie, i noc m spokojn i dzie nietskliwy
Z tych sw wynika przekonanie, ze mio jest nierozerwalnie zczona z cierpieniem. Odbiera
czowiekowi spokj, rozsdek i sen. Opanowuje wszystkie myli. to istota romantycznej mioci.
W czasie godziny mioci pustelnik wspomina uczucie do Maryli (wtek autobiograficzny Mickiewicz
nawizuje do postaci Maryli Wereszczakwny, ktrej rodzice nie zgodzili si na lub z Mickiewiczem i
wydali j za bogatego hrabiego).
O tych wydarzeniach wspomina pustelnik.
Kochanka dla pustelnika staje si ideaem, bogini, przedmiotem idealnej adoracji. Nie ma mowy o mioci
fizycznej. To mio platoniczna, ktra zabija wszystkie uczucia pustelnika.
Jeden jej przychylny gest sprawia, e ycie staje si rajem, jeden grymas strca na dno pieka. Mio
czca pustelnika i Maryl bya braterstwem dusz.

str. 77

Przekonany by o tym pustelnik. Jednak zorientowa si, e nie bd ju razem, kiedy zobaczy lub
ukochanej .
Do tej sceny nawizuje Bolesaw Prus z Lalce gdy zakochany Wokulski przyglda si przez okno
arystokracji wrd ktrej jest cka).
Dramat rozstania podkrela fakt, e w tym czasie zmara te matka Gustawa, a wszyscy przyjaciele, ktrzy
mogli nie mu otuch zostali w Wilnie (kolejny watek autobiograficzny - w czasie powstawania IV cz.
Dziadw zmara matka Mickiewicza, ktry przebywa a tym czasie w Kownie, a jego przyjaciele wci
byli zwizani z Uniwersytetem Wileskim).
Pustelnik okazuje si by Gustawem ulubionym, najmdrzejszym uczniem ksidza., ktrego traktowa
jak syna i z nim czy najwiksze nadzieje.
Ksidz ma pretensje do Gustawa, e doprowadzi si do takiego stanu. Gustaw na zarzuty ksidza
odpowiada silniejszymi zarzutami.
Ty mnie zabie! - ty mnie nauczye czyta! (...) TY dla mnie ziemi piekem zrobie... i rajem
W tych sowach sycha najpierw zo, al ,wyrzuty. Ksidz podsuwajc Gustawowi lektury, pokaza mu
ogrom uczu, czsto bardzo skrajnych, ktre potrafiy czyni ziemi rajem, a innym razem piekem.
Gustaw za uwierzy, e to co przedstawia literatura jest prawd. I to przez jej pryzmat zacz postrzega
wiat.
Gdy doszo do konfrontacji wyobrani z rzeczywistoci, Gustaw przekona si , e to tylko ziemia, liczy
si to co zwyke, Maryla odrzucia w jego mniemaniu uczucie i wybraa pienidze.
Mio do Maryli staa si istot ycia Gustawa. To ona nadawaa mu sens.
Wszystkie myli, uczucia i denia koncentroway si wok niej, bo odkd Gustaw j pozna, wszystko
byo dla niej, o niej, przez ni i za ni. Wic mio w momencie odrzucenia staje si dla Gustawa rdem
rozpaczy, bo jeli znika sens ycia, to po co dalej y.
W kreacji gwnego bohatera odnale mona cechy bohatera werterycznego wzorowanego na bohaterze
Goethego, o ktrym sam Gustaw wspomina.
Druga godzina, to godzina rozpaczy. W czasie jej trwania dochodzi do konfrontacji midzy ksidzem, i
Gustawem klasykiem i romantykiem.
Ksidz deklaruje si jako osoba wierzca w si i potg rozumu. Odrzuca istnienie wiata irracjonalnego,
dlatego potpia obrzd dziadw, bo uwaa go za pogaski.
Gustaw prosi aby powrci do tego obrzdu. Ksidz jednak si nie zgadza. Pustelnik zarzuca mu brak
uczu, a tym czasem, Ksidz sam wie czym jest strata poniewa straci on i dwjk dzieci.
Wobec tej tragedii przyj postaw jak przyj biblijny Hiob bo jak sam mwi Pan Bg daje, Pan Bg
bierze. Niechaj si dzieje wedug jego witej woli
Ksidz to racjonalista, ktry nie wierzy w wiat irracjonalny. Okazuje si, e te pogldy udaje si
Gustawowi podway przebijajc si sztyletem wydawaoby si, e powinien zgin, ale dalej yje.
Okazuje si by upiorem.
W ten sposb pogldy ksidza okazuj si bdne wiat pozazmysowy jednak istnieje.
W drugiej godzinie pojawia si spr wiatopogldw. Klasyka, wierzcego w potg rozumu i romantyka
kierujcego si emocjami i wierzcego w wiat irracjonalny.

str. 78

W rozmowie z ksidzem Gustaw wygasza najwaniejszy monolog zaczynajcy si od sw :

Kobieto puchu marny, ty wietrzna istoto
Odnosz si one do zmiany kobiety kochanki ktra deklaruje wieczn mio, a za chwil odchodzi do
bogatszego.
Jej zewntrzna pikno przewysza urod aniow, przypomina ona bogini. Jednak jest to tylko uuda,
pozory, ktrych efektem jest rozczarowanie, poniewa dusz ma gorsz od diaba. Cho pikna
zewntrznie, potrafi sta si przyczyn wielkiego cierpienia.
W monologu tym pojawia si wiele wykrzyknie, gdy ma on duy adunek emocjonalny.
Gustaw zaczyna od nienawici, posuwajc si nawet do przeklestwa. Rzuca na ukochan kltw
midasow. Maryla polubia bogatego czowieka, dlatego Gustaw przeklina j krzyczc, eby wszystko
czego dotknie, zamienio si w zimne zoto.
Pniej twierdzi, ze wszystko jest gotw odda za jedn chwil z ukochan. Jest nawet gotw odda za ni
ycie w raju. W jednej chwili nienawi zmienia si w mio. Takich skrajnych emocji dowiadcza
odrzucony kochanek.
Gdy ganie druga wieca, Gustaw zwraca uwag na my krce wok wiecy. Wg niego s to dusze
ludzi zmarych, ktrzy nie dostpili zbawienia. wiat irracjonalny, w ktry ksidz nie uwierzy.
Te my i motyle fruwaj wok wiecy, ale jej pomie sprawia im bl, jaki moe sprawia mio.
Wypowied Gustawa mona powiza z wypowiedzi Zosi.
Zosia nie dostpia zbawienia, bo nie potrafia kocha. Gustaw za kocha zbyt mocno. To paradoks, bo
przecie jak mona kocha zbyt mocno mio graniczy z obdem.
Stajc si istot ycia mio dominuje wszystkie jego elementy (Gustaw podporzdkowa si uczuciu i tak
si stao).
Gustaw na koniec pozostawia przestrog :
Kto za ycia cho raz by w niebie, ten po mierci nie trafi od razu
On popeni samobjstwo i oddali od siebie wizj ycia wiecznego.
Gustaw to bohater werteryczny, posiada bardzo podobne cechy :
1.
2.

3.
4.
5.
6.
7.
8.

Jest czowiekiem nieprzecitnym, nadwraliwym, czego dowodem jest rozmowa z ksidzem

Jest skcony ze wiatem (nie godzi si na podziay spoeczne, ktre nie pozwalaj poczy mu
si z ukochan Gustawa i Maryl poczyo prawdziwe uczucie, ktre nie mogo si speni, bo
rnio ich pochodzenie)
Jest samotny
Jest skcony z samym sob
Dowiadcza skrajnych emocji (powinien Maryli nienawidzi, jednak j kocha)
Przeywa nieszczliw mio, ktra staje si dla niego sensem ycia
Jest bierny, nie walczy o swoje uczucie, a wyrazem tej rezygnacji jest
mier samobjcza

W VI cz. Dziadw bardzo wyranie zrysowany zosta wizerunek romantycznej kochanki. Kobieta ulega
tutaj idealizacji, a nawet sakralizacji staje si dla Gustawa bstwem. Jej spojrzenie, dotyk doni, zapach
wosw przyprawiaj kochanka o zawroty gowy. Stawiana jest ona na piedestale, zmienia si w bogini,
ktr naley uwielbia, ale Gustaw wspomina, e pikno zewntrzne moe by tylko zudzeniem.
Mio midzy Gustawem i Maryl przypomina mio Wertera i Loty. Poczya ich mio, ktra staa si
braterstwem dusz, ogromn si, ktra miaa zczy ich na wieki, ale przynosi ze sob bl, cierpienie i
mier.

str. 79

Do wspomnienia tej mioci bdzie Mickiewicz powraca przez wiele lat np. w utworze zatytuowanym
Liryki Lozaskie.

SONETY KRYMSKIE
W 1823 roku w Wilnie rozpocz si proces przeciwko filomatom i filaretom.
Adam Mickiewicz zosta aresztowany i wyrokiem sdu skazany na wygnanie
(1824r). Nigdy ju nie mg wrci do Polski. Przydzielono mu prac nauczyciela
w gimnazjum w Odessie. Gdy tam dotar, nie zgodzono si, aby wizie
polityczny zosta nauczycielem. W tym czasie Mickiewicz odby podre na Krym,
czego efektem jest cykl 18 sonetw krymskich. W t podr wyruszy w
towarzystwie Karoliny Sobaskiej. Poet czy z ni burzliwy romans, ktrego
efektem byy Sonety odeskie.
To one stanowi zapis tego romansu, byy jej powicone, a ona okazaa si
carskim szpiegiem. Kiedy Mickiewicz wyruszy na Krym po raz pierwszy, zobaczy
wysokie gry i morze. Krajobraz ten go zachwyci, zobaczy potg Boga i mao
czowieka wobec niej. Mickiewicz stworzy utwory po powrocie. S one zapisem
emocji, uczu a nie miejsc ani krajobrazw. Cykl Sonetw krymskich nazywany
jest take pamitnikiem podry, poety pielgrzyma. W tym okreleniu jest wiele
informacji. Pamitnik zapis przey, opis miejsc, opis emocji jakie wywoao w
nim to, co zobaczy, ale take refleksje nad wasnym losem. Kolenja informacja
dotyczy bohatera tego cyklu. Piszc ten cykl Mickiewicz wzorowa si na utworze
Byrona Wdrwki Childe Harolda. Bohaterem cyklu jest pielgrzym. Sowo to
nawizuje do sfery sak run, bowiem pielgrzym podruje do miejsc witych.
Maj styczno ze sfer witoci. W czasach tej wdrwki dochodzi do
konfrontacji z ich przeyciami, emocjami, sabociami i tak dzieje si w cyklu
Mickiewicza. Bohater to wygnaniec skazany na wdrwk, tuaczk. Konfrontuje
si z tsknot za ojczyzn, do ktrej chciaby wrci, ale nie moe. Z drugiej
strony pokazuje emocje, ktre mu towarzyszyy fascynacja orientalizmem. Wiele
orientalizmw, czyli nawiza do kultury, tradycji, krajobrazu, architektury,
przyrody wschodu. Obok pielgrzyma pojawia si posta Mirzy, czyli wschodniego
szlachcica, ktry staje si przewodnikiem wdrowca po wiecie wschodu. Cykl
Mickiewicza skada si z 18 sonetw. Utwory te zbudowane s z czterech strof
dwch kwadryn i dwch tercyn. Pierwsze dwie maj charakter opisowy, a 2
ostatnie refleksyjno-filozoficzny. Twrc sonetu woskiego by Petrarka. Stworzy w
renesansie gatunek wymagajcy od twrcy kunsztu. Oprcz tego, e tre musia
zawrze w strofach o okrelonych wersach, to take zgoskach. Sonet pisany by
11- lub 13-zgoskowcem. Oprcz tego sonety krymskie nasycone s ogromnym
bogactwem rodkw stylistycznych, ktre wprowadzaj czytelnika w nastrj
utworu. Dlatego autor odwouje si do zmysw, wzroku, suchu, dotyku
(SYNESTEZJA-odwoanie do rnych zmysw odbiorcy przy pomocy rodkw
stylistycznych-epitetw, onomatopei).

STEPY AKERMASKIE
Utwr jest rezultatem wyprawy przed Krymem, wyjazdu do Akermanu.
Utwr ten to sonet woski, skadajcy si z czterech strof. Dwch kwadryn o
charakterze opisowym, oraz dwch tercyn o charakterze refleksyjnofilozoficznym. Mickiewicz stepy zobaczy po raz pierwszy w yciu podczas tej
podry. Ta bezkresna przestrze wydaa mu si podobna do oceanu. Std tak
wiele okrele odnonie eglugi. Step przypomina ocean, wz wjedajcy w step
porwnuje do odzi pyncej po oceanie. Trawy porwnuje do fal, a ilo kwiatw
do powodzi. Burzan rozncy na stepie przypomina rafy koralowe. Ten ocean jest

str. 80

suchy. Nie ma w nim wody (oksymoron), co moe podkreli pustk i

osamotnienie. Bardzo delikatnie i szczegowo odgrywa ogromn rol, kreuje
bowiem przeycia podmiotu lirycznego, ktry wystpuje w 1 osobie liczby
pojedynczej, na co wskazuj czasowniki: wpynem, patrz, te formy wskazuj na
to, e podmiot opisuje wasne dowiadczenia. Podmiot moemy utosamia z
samym autorem, na co wskazuj wtki biograficzne (tsknota za ojczyzn,
wygranie, wyprawa). Opis rozwaania w trzech pierwszych strofach ma
doprowadzi do puenty, ktra zawarta jest w ostatnich wersach. Mickiewicz
buduje nastrj ciszy i spokoju, stopniujc wraenie suchowe, kiedy robi si
ciemno. Kiedy zacieraj si kontury, nie wida wszystkiego co widzi podmiot
liryczny, ale wyostrza si such. Syszy dwiki, ktra s praktycznie niesyszalne:
-lecce urawie
-motyla koyszcego si na trawie
-wa co si lizga wrd traw
Syszalno tych z pozoru niesyszalnych dwikw sprawia, e podmiot syszy
gos z ojczyzny, czyli z Litwy, ale nagle uwiadamia sobie, e to niemoliwe. W
sowach tych sycha rozczarowanie, al i tsknot. Podmiot liryczny to
wygnaniec. Czowiek tstkicy za ojczyzn z dala od kraju, do ktrego wrci nie
moe. To czowiek, ktry poznaje obc kultur, nieznane krajobrazy, ale staj si
one rdem tsknoty, ktr utraci na zawsz. Aby w peni odda wraenia jakich
dowiadcza podmiot, Mickiewicz uy synestezji. Odwouje si do zmysw:
-wzroku
- suchu -fale szumice, cignce urawie
-dotyku liska pier
Wykorzystuje technik synestezji, aby czytelnik mg zrozumie emocje podmiotu
. W utworze odnale mona orientalizm, elementy krajobrazu orientalnego, czyli
stepy, burzan, Akerman, kurhan. Pojawiaj si elementy kultury wschodniej.
Pielgrzym ten jest wygnacem, ktry wdrujc potrafi dostrzec pikno
otaczajcego go wiata, ale pikno to nie jest rdem radoci, ale smutku i
melancholii. W utworze odnale mona porwnania, przenonie, epitety,
oksymorony, aliteracj wystpowanie na pocztku wersu tej samej litery.

BURZA

Utwr ten jest czci tryptyku morskiego, skadajcego si z trzech

utworw:
-Cisza morska
-egluga
-Burza
Utwory te stanowi cao, ktrej w ktrej autor zawar wasne dowiadczenia z
czasu podry. Mickiewicz widzia po raz pierwszy morze. Zrobio na nim ogromne
wraenie, zwaszcza potga ywiou. Burza, ktr przey osobicie. W dwch
pierwszych utworach dominuj cisza, spokj i optymizm, a w trzecim sonecie
rado przemija, a autor tworzy jeden z najsmutniejszych sonetw krymskich.
Ponownie mamy do czynienia z sonetem woskim, ktry stanowi opis burzy. Autor
nagromadzi duo onomatopei . Maj one zdynamizowa ten opis oraz odda
przeraenie i groz sytuacji w jakiej znaleli si pasaerowie i zaoga. Dno, ryk,
szum, jk, zawy. Bardzo dua ilo czasownikw podkrela groz sytuacji. Uywa
personifikacji, fala okrelona jest jako genijusz mierci, ktry zblia si do
okrtu. Zagroenie staje si jak najbardziej realne, do tego stopnia, e
pasaerowie czuj zbliajc si mier. W takiej sytuacji ludzie modl si lub
egnaj si z przyjacimi i bliskimi. Przeraeni pasaerowie lamentuj, mdlej,
prosz Boga o pomoc. Tylko jeden spord nich zachowuje si inaczej, a sytuacja
jak obserwuje staje si podowem do refleksji nad losem. Uwiadamia sobie
wasn samotno. Nie zastanawia si nad mierci, ale w peni odczu, jak

str. 81

bardzo jest samotny, a samotno ta wynika z dwch faktw. Po pierwsze straci

wiar, nie potrafi si ju modli do Boga. Nie ma si take z kim egna, bo
wszyscy jego bliscy i przyjaciele pozostali w ojczynie. Brak wiary t samotno
pogbia, dlatego uwaa, e szczliwy jest ten, kto nie ma si, aby broni si
przed mierci, umie si modli lub ma si z kim egna. W tym utworze podmiot
wystpuje w trzeciej osobie liczby pojedynczej. Przyglda si sytuacji z boku,
obserwuje zachowanie pasaerw i jednego samotnika na uboczu. Burza to utwr
o grozie i potdze ywiou, ale take rozpaczliwej samotnoci wygnacw.

BAKCZYSARAJ W NOCY
Jest to sonet woski, ale nietypowy, bowiem cay utwr ma charakter
opisoy. Utwr stanowi nawizanie do innego sonetu Bakczysaraj. Jest to nazwa
miasta, dawnej stolicy chanw Krymskich. Mickiewicz opisuje jak za dnia
zwiedziato miasto, a w szczeglnoci zamek niegdy peen przepychu, bogactwa,
teraz w ruinie. Tematem jest przemijalno. Nietrwao wszystkiego co czowieka
otacza. Te sonety pokazuj, e pod wpywem zmiany wiata wraenie, emocja i
uczucia mog si zmienia. Inne s w cigu dnia, inne noc, gdy nastrj zmienia
si na tajemniczy. Ten sonet ma charakter opisowy. Mickiewicz nagromadzi tu
duo nawiza do orientalizmu, do religii, architektury, kultury. Nagromadzenie to
ma stworzy wraenie egzotyki. Ma odda zachwyt poety kultur tego regionu.
Ten nastrj buduje jeszcze ksiyc. Dodatkowo pojawiajcy si ksiyc, ktrego
poeta nazywa srebrnym krlem nocy (personifikacja). Ju w pierwszym wersie
pojawia si sowo di amid, czyli meczet. Muzumaska witynia, otoczona
minaretami (menarami), z ktrych muzelini wzywali wiernych do modlitwy.
Wezwanie do modlitwy nazywa si IZANEM. Pojawia si posta Eblisa, czyli
biblijnego odpowiednika Lucyfera. Zwiedzajc ruiny zamku podmiot liryczny
dociera take do haremu, czyli czci paacu przeznaczonej tylko dla kobiet. Aby
dodatkowo podkreli nastrj tajemniczoci przywouje motyw, ktry ju
wczeniej pojawia si w Giaurze. Motyw pdzcego jedca na koniu (Farysa), do
ktrego porwnuje byskawic. Farys to arabski rycerz. Pod koniec utworu autor
opisuje burz. To zjawisko atmosferyczne potguje wraenia jakich dowiadcza
podmiot liryczny ogldajc to miejsce. Dostrzec mona zachwyt krajobrazem.
Podmiot wystpuje w trzeciej osobie liczby pojedynczej.

CZATYRDACH
Czatyrdah to nie najwysza gra Krymu, ale najbardziej znaczca. Otacza
j wiele legend i bani, ktre podkrelaj jej tajemniczo, groz, ale take
wito. W poprzednich utworach podmiotem by pielgrzym, wdrowiec,
wygnaniec. Czowiek, ktry po raz pierwszy zetkn si z orientalizmem. Dlatego
te sonety s pene zachwytu. W sonecie Czatyrdah podmiotem jest mirza, arabski
szlachcic. Towarzysz i przewodnik w podry pielgrzyma. Utwr to monolog
araba. Przyjmuje form modlitwy skierowanej do gry. W utworze wystpuje
bardzo wiele apostrof, bezporednich zwrotw do Czatyrdaha. Nazywa t gr
Padyszachem, arabskim wadc, bowiem tak wan rol odgrywa w wiadomoci
mieszkacw Krymu. To dowd, e jest otoczona czci. Wybija si ponad pasmo
gr, sigajc a do nieba. Jest wic cznikiem midzy niebem a ziemi. To ona
pilnuje wstpu do bram niebios. W utworze dochodzi do poczenia dwch religii,
kultur, t gr porwnuje do Gabriela, czy w ten sposb elementy kultury
europejskiej i wschodniej, oraz religii Chrzecijaskiej i Muzumaskiej. Gra
ulega personifikacji i staje si wic bstwem, odziana jest w paszcz i turban,
przypomina wadc arabskiego. W trzeciej strofie gra przedstawiona jest jako
obserwator ludzkiego ycia, ktrego istot jest przeplatanie radoci i smutku.
Mirza wspomina o plagach, ktre dosigaj ludzi, nieszczciach, ktre przyjmuj

str. 82

z pokor. Traktuj wszystko co przynosi los jako naturaln kolej rzeczy. Czatyrdah
jest niemym wiadkiem mozolnego ycia, ale pokazuje te, e gra jest wieczna,
nie przemija, cho przemijaj ludzie. To ona wci trwa( w ten sposb zwraca
uwag na nieprzemijalno natury). Gra sigajca nieba przyblia ludzi do Boga.
Wskazujc im drog do nieba. Jest drogowskazem. Wskazuje drog do Boga, to on
wysuchuje prb, skarg i obaw.

KONRAD WALLENROD
Utwr ten powsta w czasie pobytu Mickiewicza w Rosji. Wydany zosta w roku 1828. Mickiewicz napisa
go z intencj wydania go w Polsce.
Nie mg jednak pisa wprost dlatego uy w swoim utworze maski historycznej, bo jego akcja dzieje si w
XIV wieku, ale w istocie odnosi si do wydarze wspczesnych autorowi. Mickiewicz we wstpie
twierdzi, e miao to na celu zmylenie cenzury.
Autor bowiem podejmuje wany problem zagadnienie dotyczce sposobu walki.
Polacy znaleli si w nowej sytuacji historycznej nie istniaa polska armia, wic naleao si zastanowi
jak walczy z zaborc. Gwn cech walczcego z wrogiem jest honor, ktry nakazuje stan do walki
otwartej.
Polega jak na Zawiszy rycerz, ktry walczy u boku Jagiey w bitwie pod Grunwaldem funkcjonowa
jako idea rycerza honorowego.
Nowa sytuacja skonia do poszukiwania nowych sposobw walki, nie zawsze honorowych. W tych
czasach zaczli pojawia si pierwsi konspiratorzy, ktrzy przenikali do armii rosyjskiej i walczyli na
korzy Polski.
Taka dziaalno uwaana bya za niemoraln.
Mickiewicz piszc Konrada Wallenroda usankcjonowa taki typ walki. Piszc go, prbowa te
przekona Polakw do buntu sprzeciw wobec zaborw. Ju w Odzie do modoci pisa Gwat niech
si gwatem odciska - zaborcw mona byo zwalczy tylko przemoc.
W Konradzie pokazuje Mickiewicz sposb, jaki powinni wybra Polacy. Cho akcja utworu rozgrywa
si w wieku XIV i dotyczy wojen Litwy z Zakonem Krzyackim , to Polacy dobrze odczytali intencje
autora.
Std haso popularne w roku 1830 (wybuch powstania listopadowego)
Sowo stao si ciaem, a Konrad Wallenrod belwederem
nawizanie do Biblii - Bg obieca, zoy ofiar ze swego ciaa , aby wybawi ludzi od grzechu. Takim
spenieniem byo powstanie listopadowe, ktre rozpoczo si atakiem na belweder.

str. 83

Mickiewicz piszc Konrada nawiza do machiawelizmu. Machiavelli to autor pojcia racja stanu ,
ktrego istot byo stwierdzenie i
Gdy chodzi o istnienie albo nieistnienie, o byt lub mier ojczyzny, naley chwyci si kadego rodka,
ktry ratuje wolno i ycie ojczyzny.
Mickiewicz za Machiavellim powtarza, ze cel uwica rodki. Utwr poprzedza motto zaczerpnite z
Ksicia Machiavellego:
Trzeba wam bowiem wiedzie, e s 2 sposoby walczenia trzeba by lisem i lwem .
Lew to symbol siy i potgi oraz walki otwartej. Lis symbolizuje spryt, przebiego i podstp walka
konspiracyjna.
Mickiewicz piszc Konrada Wallenroda przedstawi histori Litwina, ktry jako dziecko zosta porwany
przez krzyakw. W zakonie zosta ochrzczony i nadano mu imi Walter Alf.
Przez mistrza zakonu traktowany by on jak syn, mistrz nawet zosta jego ojcem chrzestnym .
W zakonie wpajano mu nowe zasady, uczono jzyka niemieckiego, pokazywano zwyczaje jakie panuj w
zakonie, uczono sztuki walki. Jednak duo wikszy wpyw mia na niego wajdelota wdrowny piewak
Halban, ktry te by Litwinem.
Gdy Konrad sta si modziecem Halban przypomina mu o pochodzeniu a przede wszystkim budzi w
nim wiadomo narodow za pomoc swoich pieni. W ten sposb budzi te patriotyzm.
Walter postanowi wrci na Litw i stan do walki , aby zniszczy zakon, ale wtedy Halban powiedzia
mu :
Ty niewolnik, jedyna bro niewolnikw- podstpy
te sowa ukazuj nowy sposb walczenia, ju nie lwa, ale lisa.
Halban przekonywa modego, penego zapau Waltera, e jedynym sposobem pokonania wroga staje si
poznanie jego jzyka, kultury i sposobu walki, a wtedy bdzie mona pokona go jego wasn broni.
Jednak Walter w czasie jednej z potyczek ucieka do Litwinw pocigajc za sob Halbana . trafiaj oni na
dwr ksicia Kiejstuta , Walter zakochuje si wtedy w jednej z jego crek Aldonie (z wzajemnoci).
Mogoby si wydawa, e jest to koniec nieszcz Waltera Alfa.
Na drodze do szczcia staje historia, czyli moment dziejowy. Pojawia si tutaj tragizm historyczny
moment dziejowy, w ktrym przyszo y bohaterom uwarunkowa dalszy bieg ich ycia. To historia
zdeterminowaa wybr jakiego dokona Walter.
Oczywistym byo, e Litwini nie zdoaj si przeciwstawi Zakonowi. Rnice wida w opisie armii.
Niemcy uzbrojeni byli w strzelby, za Litwini w uki.
Mamy tu do czynienia z anachronizmem autor wprowadza do utworu wydarzenia, ktre wyprzedzaj
czas historyczny.
Autor wspomina strzelby, ktre pojawi si dopiero w wieku XVII (ten typ broni nie by jeszcze uywany
w XIV w.).
Niemcy wystawili do walki swoj konnic, Litwini za piecht. niemieccy rycerze mieli na sobie zbroje,
za litewscy skry zwierzt. Niemcy stali na otwartym polu walki, Litwini za stosowali taktyk wojny
podjazdowej.
Ponosz oni jednak klsk za klsk sabiej uzbrojeni, niewyszkoleni rycerze.

str. 84

Jedynym sposobem byo zniszczenie zakonu od rodka, a tego dokona mg tylko Walter. Wiedzc, e jest
to sposb niemoralny, w rozmowie z Aldon mwi :
Stokro jest to przeklta godzina, w ktrej od wroga bd zmuszony chwyci si tego sposobu.
Konrad Wallenrod staje si wic bohaterem tragicznym, jak postaci antycznych utworw.
Staje przed wyborem midzy rwnorzdnymi wartociami z jednej strony mio do ojczyzny,
wiadomo, ze tylko on moe j uratowa, a z drugiej strony etos rycerski system wartoci, ktrego
podstaw jest honor. Mona dostrzec tu konflikt tragiczny.
Walter Alf ma wiadomo, ze droga ktr musi wybra jest niemoralna. Tylko on moe uratowa Litw
zna jzyk niemiecki, sposoby walki krzyakw oraz zwyczaje panujce w zakonie.
Mg przenikn w szeregi wroga i pozosta niezauwaonym.
Wybr, ktrego dokonuje, odbija si na jego yciu. Narrator mwi:
Szczcia w domu nie znalaz, bo go nie byo w ojczynie
Z tych sw wynika, e bohater musia powici szczliwe ycie u boku Aldony.
Wybr ktrego dokona, wpyn te na jej ycie. Kobieta nie widzc sensu w yciu bez Waltera podya
za nim.
ya jak zakonnica . Gdy Walter Alf zostaje mistrzem zakonu, ona zamyka si w wiey i kae si w niej
zamurowa (pustelnica) jakby umara za ycia.
Walter Alf powraca do zakonu, ale nie sam. Towarzyszy mu wi Halban. Walter zostaje giermkiem
Konrada Wallenroda i wyrusza z nim do Palestyny. Tam w niewyjanionych okolicznociach Wallenrod
ginie, a jego giermek znika.
Konrad Wallenrod pojawia si ponownie w Hiszpanii i tam odznacza si w walce z Maurami.
Wraca wic do zakonu.
W dowd uznania zostaje obrany wielkim mistrzem zakonu . Teraz moe wcieli w ycie swj plan.
To on podejmuje decyzje kiedy i jak atakowa. Jego zamiary jednak szybko wychodz na jaw.
Konrad Wallenrod zosta wybrany mistrzem zakonu, bo liczono, e szybko podejmie dziaania przeciwko
Litwie, a tymczasem on zacz zwleka. Okaza si mistrzem wymagajcym, rygorystycznym, przechodzi
wewntrzn i zewntrzn metamorfoz.
Mimo tego, e jest czowiekiem modym, przedwczenie posiwia, jest samotnikiem, trzyma si na uboczu,
nie szuka kontaktu z ludmi, czsto naduywa alkoholu, w ktrym szuka spokoju i ukojenia.
Spokj przynosz mu te rozmowy z pustelnic, ktre mog odbywa si tylko noc aby nikt go nie
rozpozna i nie usysza jak rozmawia po litewsku.
Ta przemiana jest efektem ciaru jakie spad na jego barki. Ma wiadomo, ze decyzja i droga walki jak
podejmuje SA niemoralne. Musi wystpi przeciwko ludziom, ktrzy go wychowali, a pniej zaufali i
wybrali na swojego przywdc.
Konrad Wallenrod ma wiadomo odpowiedzialnoci jaka na nim spoczywa.
Gdy decyduje si na rozpoczcie walk, jest ju zima. Litwini byli lepiej przystosowani do walki w takich
warunkach mieli wicej czasu na przygotowanie.
Konrad tak pokierowa armi, ze krzyacy wpadli w zasadzk i ponieli klsk mimo lepszego uzbrojenia i
ekwipunku.
Wwczas pada podejrzenie, e Walter podszywa si pod rycerza zakonu.
Zbiera si sd kapturowy, ktry wydaje wyrok na Konrada . Kiedy Konrad domyla si, ze zblia si
niebezpieczestwo, prosi Aldon aby ucieka z nim na Litw, ona nie zgadza si poniewa chce Konrada
zapamita takiego jaki by za modu. Obawia si i oboje za bardzo si zestarzeli.

str. 85

Konrad mwi, e w oknie strzelnicy zapali lamp, a gdy ona zganie to znak, e umar. Zamyka si wtedy
razem z Halbanem w strzelnicy i wypija trucizn.
Do samobjstwa namawia te wajdelot, ale on mwi, ze nie moe umrze poniewa jego zadaniem jest
gosi prawdziw histori Waltera Alfa aby oczyci jego imi, dba o pami o nim , aby nikt nie mg
powiedzie, e by on zdrajc, ale bardzo powici si dla ojczyzny.
Gdy Walter umiera, strca na podog lamp, ktra ganie, sycha wtedy krzyk z wiey pustelnicy, ktrej
pko serce na wie o mierci ukochanego. mio, ktra poczya 2 ycia na wieki. Kiedy kresu
dobiego jedno, skoczyo si te drugie.
W utworze dominuje wtek narodowy.
Celem Mickiewicza byo stworzenie utworu, ktry pokazaby nowy sposb walki, do tej pory uwaany za
niemoralny.
To walka konspiracyjna i niemoralna Konrad wystpuje przeciwko tym, ktrzy okazali mu zaufanie.
Biorc pod uwag dwie postaci Wallenroda i Halbana z drug naley utosami autora.
Mickiewicz po raz pierwszy w Konradzie Wallenrodzie wystpuje jako wieszcz przywdca narodu,
ktremu wskazuje drog jaka naley kroczy.

str. 86