Arleta HREHOROWICZ

Uniwersytet Mikoaja Kopernika w Toruniu

Massive Open Online Courses,

czyli o ewolucji ksztacenia
korespondencyjnego
Massive Open Online Courses,
that is about the evolution
of correspondence education

Sowa kluczowe: efektywno, e-learning, kompetencje, ksztacenie zdalne, MOOCs, szkolnictwo wysze.
Key words: effectiveness, e-learning, competence, distance education, MOOCs, higher education.
Abstract
The year 2012 in the United States and Britain has been declared as the year of Massive Open Online
Courses, which in the opinion of education experts has revolutionized the approach to learning. Although
MOOCs is not yet available in Poland, some universities are considering inclusion of this strategy to their
offer in the future. Such a procedure would allow universities to attract students above age of 25, which in
accordance with the demands of Lifelong Learning would encourage adults to lifelong education. This
text aims to present Massive Open Online Courses on other, already well known-training solutions. The
article will present the main assumptions of the remote education and e-learning, knowledge of which
seems to be necessary for an understanding of the idea of a Massive Open Online Courses, and following
the balance of advantages and disadvantages of this method.

Wprowadzenie
Egzamin ustny i/lub pisemny kandydata na studenta uznawany by do 2004 roku za podstawow
form rekrutacyjn decydujc o przyjciu na studia wysze. Selekcja absolwentw szk
ponadgimnazjalnych przebiegaa wwczas merytokratycznie, tzn. wedug zasady, e na najwysze
szczeble przechodz tylko ci, ktrych system uzna za najlepszych. Dodatkowym kryterium
stosowanym w czasach PRL-u o podou egalitarnym, byy punkty za pochodzenie spoeczne. Mimo
i obecny system rekrutacji obwarowany jest licznymi wymogami formalnymi, to dominuje zasada
wolnego wstpu i tak odnosi si wraenie, e przyjmowana jest znakomita wikszo osb
wyraajcych ch studiowania. Wynikajca z ustawy o szkolnictwie wyszym moliwo ponoszenia
kosztw zwizanych ze studiowaniem zdaje si by kluczowym czynnikiem wpywajcym na decyzj
o podjciu ksztacenia1.
Now propozycj ksztacenia, bdc odpowiedzi na rosnce wymagania rynku pracy stanowi
Massive Open Online Courses, okrelane najefektywniejsz metod ksztacenia wykorzystujc cze
internetowe. Mwic o MOOCs, mona odnie wraenie, e nie jest to pomys cakowicie
innowacyjny, gdy jej filozofia jest spjna z wypracowan wiele lat temu metod ksztacenia
pocztowego. Rok 2012 zosta w USA uznany rokiem Massive Open Online Courses, ktry w opinii
ekspertw ds. ksztacenia zrewolucjonizowa dotychczasowe podejcie do nauki2. Pomimo e
w Polsce MOOCs nie jest jeszcze dostpny, to niektre szkoy wysze rozwaaj w przyszoci
wczenie tej strategii do oferty swojej uczelni3. Nowa propozycja umoliwiaaby uczelniom
pozyskanie studentw powyej 25 r.. i zgodnie z postulatami Lifelong Learning zachcioby niektre
osoby do caoyciowej edukacji4.
Niniejszy tekst ma na celu zaprezentowanie Massive Open Online Courses na tle innych ju
dobrze znanych rozwiza ksztaceniowych. W artykule przedstawione zostan gwne zaoenia
ksztacenia zdalnego i e-learningu, ktrych znajomo zdaje si by niezbdn dla zrozumienia idei
Massive Open Online Courses, a w nastpstwie dokonania bilansu wad i zalet teje metody.

Geneza i rozwj metody ksztacenia zdalnego

Zgodnie z art. 98 ust. 1 p.s.w. przychodami uczelni wyszych s m.in.: rodki z tytuu odpatnoci za wiadczone usugi
edukacyjne (ksztacenie niestacjonarne na studiach I, II i III stopnia), opaty zwizane z procedur rekrutacyjn, opaty
wnoszone przez studentw w toku studiw (wydanie legitymacji czy dyplomu).
2
A. Kraniewski, Dlaczego szkoa wysza powinna wcza uczenie si przez cae ycie (Lifelong Learning) do swej misji i
strategii?, Seminarium Boloskie, Uniwersytet Mikoaja Kopernika, 05.04.2013, s. 65. http://ekspercibolonscy.org.pl,
[dostp: 05.05.2013].
3
Nadziej dostosowania swojej oferty ksztacenia do MOOCs wyraa Politechnika Warszawska, ibidem, s. 55.
4
Zob. Edukacja, jest w niej ukryty skarb, Raport dla UNESCO Midzynarodowej Komisji do Spraw Edukacji dla XXI wieku
pod
przewodnictwem
Jacquesa
Delorsa;
Stowarzyszenie
Owiatowcw
Polskich,
Warszawa
1998,
http://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/4_Filary_Raport_Delorsa.pdf, [dostp: 04.05.2013].

Za prekursora ksztacenia zdalnego mona uzna sir Isaaca Pitmana, ktry w 1840 roku w Londynie
rozpocz nauczanie, wykorzystujc now metod nazywan wtedy ksztaceniem listowym, domowym
lub korespondencyjnym. Pierwotnie suyo ono wysoko patnemu szkolnictwu prywatnemu,
umoliwiajc uczcym si uzyskanie formalnego potwierdzenia nabytych kwalifikacji dyplomem
ukoczenia studiw wyszych, odbycia konkretnego szkolenia zawodowego lub praktycznego (jak
kurs hodowli r czy nauczanie piewu kanarkw)5.
Z pocztkiem XX stulecia ksztacenie listowe wprowadzono do publicznych szk modzieowych.
Zwaszcza do tych placwek, gdzie brakowao kadry nauczycielskiej, a take tam, gdzie
zrnicowanie uczniw wymagao od pedagogw zindywidualizowanego podejcia do kadego z
nich. Wraz z upywem czasu zaczto posugiwa si okreleniem zdalne ksztacenie, wskazujc na rol
recenzenta jako nauczyciela kierujcego procesem zdobywania wiedzy przez uczcego si od
pocztku a do osignicia wyznaczonego przez samego studenta celu. Znajdujcy si w dystansie
przestrzenno-czasowym od ucznia wykwalifikowany, dowiadczony pedagog mia za zadanie
pobudza go do aktywnoci umysowej; w sposb cigy monitorowa jego postpy w nauce, stale
oceniajc nadsyane odpowiedzi do zada zarwno w formie pisemnego rozwizania wiczenia,
wykonania ilustracji, duszego wypracowania czy nagrania wideo. Cay proces ksztacenia
dostosowany by do indywidualnych zdolnoci studenta, dajc mu wybr spord listy przedmiotw
oraz elastycznoci czasu i miejsca studiw. Dodatkowo ucze mg skonsultowa si z nauczycielem,
przybywajc do danej instytucji, cho czstsz form nawizania kontaktu staway si, wraz z
rozwojem technologii, media. Okrelano nimi nie tylko emisje radiowe i telewizyjne, filmy, tamy i
kasety, ale te podrczniki, listy pyta, przewodniki, a nawet organizatorw ksztacenia czy osob
recenzenta, uznajc ich za bodce czy te zacht do uczenia si. Celem ksztacenia miao by nabycie
przez uczcego si zdolnoci do samoksztacenia6.
Powoujc si na analizy Elbiety Zawackiej, moemy wskaza cztery formy ksztacenia zdalnego:
korespondencyjne, zaoczne, medialny przekaz owiatowy i ksztacenie zdalne wielomedialne7.
Charakterystyczn cech ksztacenia korespondencyjnego jest dwustronno komunikowania si
ucznia z nauczycielem, gwnie poprzez sowo pisane, jak rwnie posugujc si ilustracjami,
filmami oraz nagraniami wideo w sposb cigy i systematyczny8. Student, w porozumieniu z
recenzentem, dobiera odpowiednie rodki dydaktyczne9. Wsplnie planuj, jak ma przebiega cay
proces ksztacenia, ktry moe by postrzegany nie tylko w kategoriach poznawania nowych treci,
lecz take jako doskonalenie lub doksztacanie zawodowe10. Naley przypomnie, i wspczenie nie
korzysta si ju z tej metody, a jej tradycje ustpiy komunikatorom internetowym. Mimo to jednak z
powodzeniem stosowano ksztacenie korespondencyjne w okresie midzywojennym, m.in. w:
Powszechnym Uniwersytecie Korespondencyjnym, Korespondencyjnych Kursach Rolniczych im.
Staszica i Korespondencyjnych Kursach Spdzielczych11. Ofert ksztacenia na odlego kierowano
przede wszystkim do tych, ktrym miejsce zamieszkania o maej gstoci sieci edukacyjnych
uniemoliwiao dotarcie do placwki owiatowej lub obo-wizujce na studiach stacjonarnych
sztywne godziny zaj kolidowayby z wykonywaniem dziaalnoci zawodowej. Z usug korzystay
zatem nastpujce osoby: stale bd okresowo przebywajce w szpitalach; marynarze i podrnicy;
osoby ponadprzecitne specjalizujce si w okrelonej dziedzinie nauki, o specyficznych
5

E. Zawacka, Ksztacenie zdalne, Toru 1995, s. 1011.

E. Potulicka, Uniwersytecka edukacja zdalna w krajach zachodnich, Pozna 1988, s. 59.
7
Elbieta Zawacka bya prekursork edukacji ustawicznej oraz zwolenniczk zdalnych metod ksztacenia wrd osb
dorosych; zob. T. Maliszewski, H. Solarczyk-Szwec, Elbieta Zawacka (19092009), [w:] Rocznik Andragogiczny,
Warszawa Pock 2009, s. 389401.
8
E. Zawacka, Rozwj ksztacenia korespondencyjnego w Polsce. Niepowodzenia w nauczycielskich studiach zaocznych,
[w:] Zeszyty Naukowe Wydziau Humanistycznego Uniwersytetu Gdaskiego 1972, Nr 1; E. Zawacka, Ksztacenie,
op.cit., s. 33.
9
Por. J. Pturzycki, Edukacja dorosych za granic, Toru 1998.
10
Doskonalenie zawodowe jako podwyszanie kwalifikacji pracowniczych za porednictwem rnych form ksztacenia i
samouctwa, niezbdnych w wieku produkcyjnym; zob. W. Oko, Sownik pedagogiczny, Warszawa 1984, s. 58;
doksztacanie rozumiem jako aktywno majc na celu podniesienie poziomu naszego wyksztacenia lub posiadanych
kwalifikacji zawodowych. Innymi sowy jest to proces podnoszenia kwalifikacji w stosunku do tych ju posiadanych.
Doksztacanie wie si z poszerzaniem lub nabywaniem wiedzy niezbdnej do wykonywania zawodu, ktrego ta wiedza
dotyczy, ibidem, s. 55.
11
E. Zawacka, Ksztacenie korespondencyjne, Warszawa 1967, s. 57.
6

zainteresowaniach, niemiae i bardzo ambitne obawiajce si poraki12. Chcc mwi o efektywnoci

ksztacenia zdalnego, naleaoby uwzgldni wiele czynnikw, z ktrych najistotniejszymi byy jako
materiaw dydaktycznych udostpnianych studentowi, kwalifikacje recenzenta oraz nie mniej wana,
sprawno administracji uczelni i poczty.
Internet jako narzdzie edukacji
Termin e-learning posiada wiele definicji. W oparciu o jedn z nich mona powiedzie, i elearning to nowoczesna forma edukacji obejmujca szeroki zakres rnych technik i metod uczenia
si. czy ona samodzielne zdobywanie wiedzy za pomoc dostpnych elektronicznych rodkw
technicznych z metodami tradycyjnymi, w ktrych ucze pozyskuje wiadomoci od nauczyciela13.
Wyrni moemy cztery rodzaje ksztacenia e-learningowego:
1. Samoksztacenie. wiadome dziaania jednostki prowadzce do osignicia ustalonych celw
poprzez odpowiednie wykorzystanie rodkw dydaktycznych i materiaw szkoleniowych w
procesie samoksztacenia. Nie uwzgldnia si obecnoci nauczyciela, to jednostka dokonuje
indywidualnego wyboru interesujcych j treci szkoleniowych. Chcc zweryfikowa nabywan
wiedz, moe korzysta z dostpnych online testw samosprawdzajcych.
2. Ksztacenie synchroniczne. Niezbdna w procesie ksztacenia synchronicznego jest posta
nauczyciela koordynujcego przebieg nauki studentw. Dysponuje on narzdziami weryfikacji i
oceny nabywanej przez uczcych si wiedzy. Ksztacenie synchroniczne w zalenoci od
koordynatora moe by skierowane do studentw znajdujcych si w rnych miejscach, w tym
samym czasie bd skupionych w jednym pomieszczeniu, lecz w innym anieli nauczyciel
orodku. Atutem tego rodzaju e-learningu jest cigy kontakt pomidzy uczestnikami szkolenia
zarwno podczas kursu, jak i po jego zakoczeniu.
3. Ksztacenie asynchroniczne. Polega na zapoznaniu si z materiaem szkoleniowym umieszczanym
na platformie internetowej w dowolnym czasie i miejscu. O czstotliwoci odtworze nagrania
decyduje beneficjent niezalenie od pozostaych uczestnikw ksztacenia.
4. Ksztacenie mieszane. Metoda wzbogacajca nauczanie o charakterze tradycyjnym. Szczeglnie
podane na studiach przebiegajcych w trybie niestacjonarnym14.
E-learning uznaje si za stale rozwijajc si form zdalnego ksztacenia. Podobnie jak tradycyjnie
ujmowane ksztacenie zdalne, nauka metod e-learning pozwala zaoszczdzi znacznie wicej czasu,
anieli student musiaby przeznaczy na ksztacenie o charakterze tradycyjnym. Jednoczenie mona
tak
dopasowa
czas
i
miejsce
e-szkolenia, aby nie zdezorganizowa pozostaych swoich obowizkw. Uczcemu si nie powinna
sprawi trudnoci obsuga programu szkolcego, ktry tak samo jak treci ksztacenia w zalenoci od
potrzeb i zaawansowania studenta z atwoci poddaje si modyfikacjom. Narzdzia e-learning s stale
unowoczeniane, co pozytywnie wpywa na jako ksztacenia, jak rwnie pozwala uczcym si na
skuteczniejsz ocen nabytych w trakcie kursu umiejtnoci i wiedzy15.
Wyliczajc liczne zalety ksztacenia na odlego przy wykorzystaniu Internetu, naleaoby
wspomnie rwnie o niedoskonaociach tej metody. W przeciwiestwie do tradycyjnego nauczania
e-learning nie moe odbywa si bez podczenia do sieci, ktre jednoczenie nie powinno by
poczeniem o niskiej prdkoci, poniewa mogoby si to wiza z zakceniem przysyanych
danych. Wszelkie filmy, wykady czy wiczenia udostpniane na platformie edukacyjnej nie daj
pewnoci odbiorcy, e nie s potencjalnymi nonikami wirusw zagraajcych oprogramowaniu
komputera studenta. Niesprzyjajcymi ksztaceniu przez Internet, szczeglnie istotnymi w odniesieniu
do e-wykadw, s take szumy informacyjne. Na podstawie literatury przedmiotu mona wyrni
12

13
14

15

Por. E. Wonicka, Ksztacenie korespondencyjne jako forma edukacji na dystans, [w:] Drogowskazy pedagogiczne,
Krakw 2000, s. 180181.
A. Clarke, E-learning. Nauka na odlego, Warszawa 2007, s. 9.
R. Hennig, E-learning w procesie edukacji permanentnej w Polsce. Wybrane aspekty, [w:] Nauczyciel andragog we
wspczesnym
spoeczestwie,
W.
Hory,
J.
Maciejewski
(red.),
Wrocaw
2010,
s.
178
179.
A. Barczak, J. Florek, S. Jakubowski, T. Sydoruk, Zd@lna edukacja. Potrzeby, problemy i zagroenia, Warszawa 2006,
s. 25.

trzy rodzaje szumw: fizyczny (zewntrzny lub mechaniczny), psychiczny oraz semantyczny.
Zaliczane do szumw fizycznych haas i nieodpowiednia temperatura w pomieszczeniu mog
skutecznie rozproszy uwag uczestnika e-kursu. Szum psychiczny odnosi si do postawy
prowadzcego wykad, jak lekcewaenie suchaczy, wyraajcego si m.in. w braku przygotowania
merytorycznego. Trzeci i ostatni to szum semantyczny, czyli nieadekwatne w stosunku do odbiorcw
posugiwanie si przez wykadowc specjalistyczn terminologi naukow, techniczn lub argonem
akademickim16. Do powyszych wad e-learningu trzeba doda rwnie aspekt autentycznoci
szkolcego si. Niestety, nie istniej sprawdzone sposoby stwierdzajce jednoznacznie, e kursant jest
wanie t osob, za jak si podaje17. Problem wydaje si by tym powaniejszy, e nabycie bardziej
zaawansowanych i specjalistycznych kompetencji potwierdzane jest wydawaniem na koniec szkolenia
certyfikatw.
Zwolennicy e-learningu za najwikszy atut tej metody uwaaj minimalne koszty ujmowane jako
konieczny wysiek umoliwiajcy studentowi osignicie zaoonego celu. Rwnoczenie nastpuje
maksymalizacja efektu kocowego, bdcego wypadkow uzyskanej nowej wiedzy oraz nabytych
umiejtnoci. Tymczasem Bronisaw Siemieniecki, odwoujc si do przeprowadzonych przez siebie
bada nad efektywnoci e-learningu, twierdzi, i wspomniana minimalizacja kosztw nie zawsze
przekada si na podane wysokie rezultaty ksztacenia. Wskazuje te na pamiciowe opanowanie
informacji i nauk prostych czynnoci algorytmicznych jako dwch podstawowych czynnoci, ktre
nie wymagaj od ksztaccego si przez Internet duych pokadw energii. Dodaje, e chcc
opanowa bardziej zoony materia, naley woy wysiek wprost proporcjonalnie do stopnia
trudnoci zadania. Std powtarzane haso minimum wysiku maksimum efektu wydaje si by
przesadzone. Zwaszcza, e aby mwi o efektywnoci procesu ksztacenia danego studenta,
naleaoby jeszcze uwzgldni czynniki takie jak: cele ksztacenia, materia i sposb jego prezentacji
przez wykadowc oraz cechy indywidualne beneficjenta e-szkolenia18.
Czym jest MOOCs?
Massive Open Online Courses, bdc systemem ksztacenia przez Internet oferujcym cykle
wykadw udostpnianych w formie krtkich filmw wideo, stanowi obecnie najbardziej
zaawansowan technologicznie metod zdalnego nauczania. System ten nie przewiduje adnych
limitw studentw ani wstpnych wymogw formalnych19. Kady, kto wyraa ch brania udziau w
e-kursach, moe w nim uczestniczy20. Student, w zalenoci od indywidualnych preferencji,
dokonuje wyboru szkolenia, ktrego pozytywne zaliczenie kocowe bdzie potwierdzone
odpowiednim certyfikatem. Ksztacenie MOOCs realizowane jest w obszarach rnych dziedzin
nauki, ale to student dokonuje samodzielnej decyzji w zwizku z wygldem programu ksztacenia oraz
na ktre kursy si zapisze21. Natomiast zaczane materiay dydaktyczne maj nie tylko zweryfikowa
stan wiedzy studenta, lecz umoliwi mu rwnie rozwinicie potrzeby ustawicznej edukacji.
O kluczowych kompetencjach absolwentw MOOCs
System Massive Open Online Courses nie jest jeszcze obecny na polskim rynku owiatowym, ale
inne kraje, takie jak np. Wielka Brytania czy Stany Zjednoczone, z powodzeniem od dwch lat
korzystaj z tej metody ksztacenia. Podejmujc si wdroenia MOOCs, tworzy si alternatyw dla
tradycyjnej nauki na poziomie edukacji wyszej. Warto w tym miejscu zwrci szczegln uwag na
kilka aspektw, ktrych nieuwzgldnienie prawdopodobnie mogoby obniy skuteczno opisywanej
metody. Rozwamy najpierw kwesti kompetencji kluczowych stanowicych wyznacznik teleologii
edukacji. Organizacja Wsppracy i Rozwoju Gospodarczego (OECD), analizujc w 1996 r. owiat
redniego szczebla, stwierdzia, e pojcie kompetencji winnimy utosamia z umiejtnociami. W
16
17

18
19
20

21

J. Stewart, Mosty zamiast murw. Podrcznik komunikacji interpersonalnej, Warszawa 2003, s. 37.
B. Siemieniecki, Badania nad moliwociami i ograniczeniami e-learninu w edukacji, [w:] Ksztacenie na odlego w
wietle bada i analiz, B. Siemieniecki (red.), Toru 2006, s. 36.
Ibidem, s. 9.
A. Kraniewski, Dlaczego, op.cit., s. 60.
What
campus
leaders
need
to
know
about
MOOCs,
An
educase
executive
briefing,
http://net.educause.edu/ir/library/pdf/PUB4005.pdf, [dostp: 04.05.2012], s. 13.
P. McGhee, Why online courses can never totally replace the campus experience? The Guardian z dnia 19.11.2012,
http://www.guardian.co.uk/education/2012/nov/19/open-online-courses-higher-education, [dostp: 04.05.2013].

zwizku z powyszym oprcz przyswojenia wiedzy teoretycznej ucze powinien opanowa m.in.:
umiejtno pracy w zespole; umiejtno posugiwania si nowoczesn technologi informacyjn i
komunikowania si; umiejtno rozwizywania problemw; umiejtno wysuchiwania innych i
brania pod uwag ich punktw widzenia czy umiejtno organizowania i oceniania wasnej pracy22.
Nietrudno zauway, e wikszo wymienionych umiejtnoci odnosi si do partycypacji
zespoowej. Jest to wyraz troski o efektywn wspprac w grupie wiczeniowej w trakcie trwanie
studiw, w pracy zawodowej, a nawet w codziennym yciu spoecznym. Model ksztacenia
tradycyjnego preferowany na uczelniach wyszych oparty jest na dziaaniu w grupie, co w przypadku
MOOCs sprowadza si do masowoci nauczania z zaniechaniem bezporedniego kontaktu pomidzy
uczestnikami e-szkolenia. Zarwno MOOCs, jak szkoy wysze stawiaj sobie za cel przygotowanie
absolwenta do wejcia na rynek pracy zgodnie z jego oczekiwaniami, czyli operowaniem przez
studenta specjalistyczn wiedz i umiejtnoci pracy w zespole nawet w najtrudniejszych warunkach.
Tak jak w przypadku wiedzy mona przypuszcza, e system MOOCs speni oczekiwania
ksztaccych si, tak ju rozwinicie umiejtnoci zwizanych z kooperacj z innymi ludmi mog
budzi niepokj. Ksztacenie zdalne przez Internet uczy posugiwania si nowoczesn technologi
informatyczn oraz umoliwia nabycie lub podniesienie kompetencji twardych, co wpisuje si w
zaoenia OECD. Zwaywszy jednak na form ksztacenia opierajc si na samodzielnym wysiku
edukacyjnym studenta, nie wspomaga rozwoju osobowego kluczowego w relacjach spoecznych i
zawodowych. Natomiast warto zaznaczy, i takich dziaa pedagogicznych w zakresie rozwoju
kompetencji mikkich studenta podejmuj si uczelnie wysze23.
Ocena efektywnoci e-szkole metod Kirkpatricka
Jedn z popularnych metod oceniajcych efektywno szkole jest czteropoziomowa metoda
Donalda L. Kirkpatricka. Do niedawana wspominano o niej wycznie w odniesieniu do szkole
tradycyjnych, lecz sprawdza si rwnie w ocenie efektywnoci form ksztacenia na odlego. Naley
si zastanowi, czy moliwe jest rzetelne zbadanie efektywnoci szkolenia MOOCs przy uyciu do
tego celu sugerowanych narzdzi e-learningowych.
Monitoring szkole, raporty, mentoring (analiza mentorska) uywane s na poziomie reakcji,
bdcym pierwszym poziomem oceny efektywnoci. Celem dokonanego zaraz po odbyciu kursu
pomiaru jest uzyskanie informacji o satysfakcji odczuwanej przez kadego z jego uczestnikw.
Nastpnym poziomem poddawanym badaniu jest poziom nauki uwzgldniajcy ocen trzech
aspektw: wiedzy, umiejtnoci i postaw. Najczciej uywane testy wiedzy i umiejtnoci online
maj pomc w diagnozie postpw dokonanych przez beneficjentw. Wskazane jest, aby uczestnik
rozwiza test zarwno po szkoleniu lub cyklu szkole, jak przed ich rozpoczciem. Do oceny
poziomu pracy, czyli stopnia, w jakim szkolcy si wykorzystuje zdobyt wiedz i umiejtnoci i czy
w ogle znajduj one zastosowanie w wykonywanej pracy, stosuje si elektroniczne ankiety i
wywiady online. Ostatni poziom wynikw biznesowych stanowi odzwierciedlenie powyszych
poziomw. Dziki wskanikom sprzeday produktu, jakim jest szkolenie lub jego reklamacja, mona
oceni stopie realizacji celw ksztacenia24. Zakadajc wysok ocen sprzeday usug
szkoleniowych, naleaoby uzna je za warte swojej ceny.
Model Kirkpatricka doskonale sprawdza si w sytuacji, kiedy moliwa jest bezporednia proba o
wypenienie ankiety, dokonanie obserwacji albo wywiadu z uczestnikami kursu. W ksztaceniu
MOOCs wysoce prawdopodobne jest, i korzystajcy z tego systemu przede wszystkim z powodu
braku czasu nie bd wyraa chci wypenienia adnych kwestionariuszy. Zwrmy uwag na
istotno uzyskania informacji o stanie wiedzy przed rozpoczciem nauki, co w przypadku MOOCs
nie wystpuje. Podobnie jak ewaluacja e-szkolenia, ktra w odczuciu absolwenta posiadajcego
certyfikat ukoczenia kursu MOOCs moe by uznana za zupenie zbdn i do niczego mu
niepotrzebn. Natomiast najwaniejszy wydaje si tu by aspekt biznesowy i w zestawieniu z realnymi
dochodami przedsibiorstwa wiadczcego usugi ksztacenia online umoliwiajcy zweryfikowanie
22

W. Furmanek, Edukacja a przemiany cywilizacyjne, Rzeszw 2010, s. 186.

Przy ocenianiu potencjau kompetencyjnego rozwoju kompetencji mikkich bierze si pod uwag: mylenie strategiczne,
motywowanie siebie, odporno na stres, budowanie autorytetu, perswazja, inspirowanie w kontekcie zarzdzania
zespoem; zob. W. Furmanek, Edukacja, op.cit., s. 188.
24
M. Plebaska, E-learning. Tajniki edukacji na odlego, Warszawa 2011, s. 180182.
23

stopnia zadowolenia oraz zapotrzebowania na t form nauki. Odpowiedzi na wci rosncy popyt na
masowe ksztacenie moe by zatem system Massive Open Online Courses.
Oczekiwania studentw wobec zaj dydaktycznych i wykadowcw
Poziom realizacji programu ksztacenia w modelu tradycyjnym nauczania zdaje si mie istotne
znaczenie i tym samym przekada si na jako caego procesu studiowania. Dlatego w kontekcie
omawianej problematyki warto uwzgldni punkt widzenia studentw to, jak postrzegaj zajcia
edukacyjne oraz jakie postawy nauczyciela s najbardziej podane przez studiujcych.
Jesieni 2007 r. pracownicy Katedry Edukacji i Rozwoju Kadr pod kierunkiem Aldony
Andrzejczak prowadzili badania w ramach projektu Postawy i oczekiwania studentw I roku wobec
AEP. Badaniami objto 554 studentw studiw stacjonarnych i niestacjonarnych Wydziau Ekonomii,
a take Wydziau Informatyki i Gospodarki Elektronicznej Akademii Ekonomicznej (teraz
Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu). Celem bada byo m.in. uzyskanie informacji na temat
przydatnoci uczszczania na zajcia oraz sposobu prowadzenia zaj25. Zdecydowana wikszo
ankietowanych (84,8%) odpowiedziaa, e warto/raczej warto uczszcza na zajcia. Interesujce dla
podjtych rozwaa jest rwnie to, i pomimo preferowania modelu nauczania dajcego duy stopie
swobody i niezalenoci, to jednak modzie oczekuje od nauczyciela okrelenia jasnych zasad,
zgodnie z jakimi bd prowadzone zajcia. Ankietowani wskazali rwnie na to, i zasb wiedzy
wykadowcy jest wany, aczkolwiek interesujcy i przystpny sposb prowadzenia przez niego zaj
jest o wiele istotniejszy. Innym aspektem badania bya relacja uczewykadowca; a 72% studentw
nie czuje si swobodnie, zadajc pytania w sytuacji niezrozumienia przekazywanych przez
nauczyciela treci26. Dane te, cho nie s optymistyczne, uwidoczniaj potrzeb zaistnienia procesu
dwubiegunowego, ktry nie byby tylko jednostronnym przekazywaniem wiedzy, a prawdziwym
ksztaceniem, nauczaniem uwzgldniajcym procesy twrcze, zachodzce podczas sytuacji
problemowej wymagajcej od studenta krytycznego, analitycznego mylenia. Warto w tym miejscu
przywoa myl Zygmunta Mysakowskiego: Nauczanie jest procesem dwubiegunowym,
obejmujcym zarwno czynnoci nauczyciela, jak i procesy rozgrywajce si w uczniu. [] Ucze
jest wic istot o pewnej strukturze, selekcjonujcej dowiadczenia. [] nauczyciel moe w tym
dwubiegunowym procesie obj rol kierownicz, ale tylko pod warunkiem, e nigdy nie zatraci
wiadomoci tego dialektycznego, ywego zwizku, jaki zachodzi pomidzy jego zachowaniem si a
twrczymi procesami narastania dowiadczenia ucznia. Wtedy zachodzi prawdziwe ksztacenie;
wszystko inne jest tresur i kuciem27.
Trudno mwi wic o dwubiegunowoci ksztacenia w przypadku MOOCs, gdzie mamy do
czynienia prawie e wycznie z samoksztaceniem zmniejszeniem do minimum kontaktu
fizycznego ucznia z nauczycielem. Uczelnie wysze, oferujc narzdzia multimedialne chociaby
platform modle powinny pamita o tym, aby nie wykorzystywa ich wycznie jako tablic
informacyjnych do udostpniania materiaw dydaktycznych, lecz sprbowa spojrze na nie jak na
platform umoliwiajc wymian myli i opinii.
Zakoczenie
Refleksja nad wspczesnym szkolnictwem pozwala stwierdzi, e szkoy wysze staj si
marketami28. Student, podobnie jak klient, dokonuje selekcji towarw i usug zgodnie ze swoimi
potrzebami. Jedyn przeszkod w konsumowaniu podanych produktw zdaj si by pienidze. W
sytuacji dysponowania odpowiednim zapleczem finansowym klient-student przy niewielkim nakadzie
pracy staje si posiadaczem dobra certyfikatu bd dyplomu ukoczenia szkoy wyszej. Uczelnia
25

26
27

28

A. Wach-Kkolewicz, Postawy i oczekiwania studentw UEP wobec ksztacenia tradycyjnego

i e-learningu, [w:] E-learning w szkolnictwie wyszym potencja i wykorzystanie, M. Dbrowski, M. Zajc (red.),
Warszawa 2010, s. 251265.
Ibidem, s. 254.
Z. Mysakowski, Ksztacenie i dowiadczenie, Warszawa 1961, s. 9091, [w:] L. Witkowski, Przeom dwoistoci w
pedagogice polskiej. Historia, teoria, krytyka, Krakw 2013, s. 305.
C. Cadwalladr, Do online courses spell the end for the traditional university? The Guardian z dnia 10.11.2012,
http://www.guardian.co.uk/education/2012/nov/11/online-free-learning-end-of-university, [dostp: 04.05.2013].

niczym dobrze znajcy reguy rynku przedsibiorca pragnie umoliwi zaspokojenie spoeczestwu
ich potrzeb, jednoczenie, chcc utrzyma si w czowce liczcych si firm, dostosowuje swoj
ofert edukacyjn do oczekiwa potencjalnych ksztaccych si. Dostrzeono, e wartoci dla
studenta nie jest ju wiedza, ale sam fakt otrzymania potwierdzenia kompetencji i kwalifikacji
pozwalajcych na zaistnienie na rynku pracy. Student, wiadomy klient, poszukuje takiej szkoy, w
ofercie ktrej znajdzie tani i praktyczny produkt wyksztacenie. Produktem jawi si rwnie sam
student, ktrego wiedza z uwagi na wymagania obecnego rynku pracy staa si fragmentaryczna.
Massive Open Online Courses, tak jak e-learning i jego rodzaje oferuj wiedz specjalistyczn,
okrojon, czsto zapominajc o potrzebie ksztacenia czowieka wieloaspektowo, oglnie. Warte
przywoania wydaj si by sowa G. Ritzera Przedtem ludzi dzielio si w sposb prosty, na
mdrych i gupich, na mniej lub bardziej mdrych i mniej lub bardziej gupich. Ale specjalisty nie
mona wczy do adnej z tych kategorii. Nie jest czowiekiem mdrym, bo jest ignorantem, jeli
chodzi o wszystko, co nie dotyczy jego specjalnoci; jednak nie jest gupcem, poniewa jest
czowiekiem nauki i zna bardzo dobrze swj malutki wycinek wszechwiata. Trzeba wic o nim
powiedzie, e jest mdro-gupi29.
Massive Open Online Courses oraz ksztacenie e-learning s najkorzystniejszymi metodami
ksztacenia zwaszcza dla tych, ktrym zaley nie tyle na efekcie, co na zaoszczdzeniu czasu i
pienidzy, jakie musieliby wyda w trakcie wieloletniego ksztacenia, chociaby na studiach
wyszych. Natomiast mog by te doskonaym uzupenieniem ksztacenia tradycyjnego (wci
dominujcego w polskim szkolnictwie wyszym). Wwczas byyby szans na rozwj oraz na
wczenie do spoeczestwa informatycznego dotychczas wykluczonych.

Literatura
Barczak A., Florek J., Jakubowski S., Sydoruk T., Zd@lna edukacja. Potrzeby, problemy i zagroenia,
Warszawa 2006.
2. J. Brzeziski, Co zrobi, aby zniszczy uniwersytet?, [w:] wiat idei edukacyjnych. Zbir studiw
ofiarowanych Ksidzu Profesorowi Jerzemu Bagrowiczowi w 70. rocznic urodzin, W. Szulakiewicz (red.),
Toru 2008, za: G. Ritzer, Siedzimy nigdzie, pijemy nic, przedruk za tygodnikiem Polityka, http://mojaczytelnia.blogstop.com/2007/12.
3. Cadwalladr C., Do online courses spell the end for the traditional university? The Guardian z dnia
10.11.2012,
http://www.guardian.co.uk/education/2012/nov/11/online-free-learning-end-of-university,
[dostp: 04.05.2013].
4. Clarke A., E-learning. Nauka na odlego, Warszawa 2007.
5. Czarnecki K, Konstrukcja prawna finansowania uczelni publicznych, [w:] Prawo o szkolnictwie wyszym.
Nowe prawo aktualne problemy, J. Pakua (red.), Toru 2012.
6. Drzewiecki R., Zmierzamy ku edukacyjnej katastrofie. Sowietyzacj zastpia amerykanizacja, Strona
Dziennika Gazety Prawnej,
http://serwisy.gazetaprawna.pl/edukacja/artykuly/701245,zmierzamy_ku_edukacyjnej_katastrofie_sowiety
zacje_zastapila_amerykanizacja.html, [dostp: 04.05.2013].
7. Edukacja, jest w niej ukryty skarb, Raport dla UNESCO Midzynarodowej Komisji do Spraw Edukacji dla
XXI wieku pod przewodnictwem Jacquesa Delorsa, Stowarzyszenie Owiatowcw Polskich, Warszawa
1998,
Oficjalna
polska
strona
UNESCO,
http://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/4_Filary_Raport_Delorsa.pdf, [dostp: 04.05.2013].
8. Furmanek W., Edukacja a przemiany cywilizacyjne, Rzeszw 2010.
9. Hennig R., E-learning w procesie edukacji permanentnej w Polsce. Wybrane aspekty, [w:] Nauczyciel
andragog we wspczesnym spoeczestwie, W. Hory, J. Maciejewski J. (red.), Wrocaw 2010.
10. Kraniewski A., Dlaczego szkoa wysza powinna wcza uczenie si przez cae ycie (Lifelong Learning)
do swej misji i strategii?, Seminarium Boloskie, Uniwersytet Mikoaja Kopernika, 05.04.2013, Strona
Ekspertw Boloskich, http://ekspercibolonscy.org.pl, [dostp: 05.05.2013].
11. Maliszewski T., Solarczyk-Szwec H., Elbieta Zawacka (19092009), [w:] Rocznik Andragogiczny,
Warszawa-Pock 2009.
1.

29

J. Brzeziski, Co zrobi, aby zniszczy uniwersytet?, [w:] wiat idei edukacyjnych. Zbir studiw ofiarowanych Ksidzu
Profesorowi Jerzemu Bagrowiczowi w 70. rocznic urodzin, W. Szulakiewicz (red.), Toru 2008, s. 68, za: G. Ritzer,
Siedzimy nigdzie, pijemy nic, przedruk za tygodnikiem Polityka, http://moja-czytelnia.blogstop.com/2007/12.

12. McGhee P., Why online courses can never totally replace the campus experience? The Guardian z dnia
19.11.2012,
http://www.guardian.co.uk/education/2012/nov/19/open-online-courses-higher-education,
[dostp: 04.05.2013].
13. MOOCs interrupted: Top 10 reasons our readers didnt finish a Massive Open Online Course,
http://www.openculture.com/2013/04/10_reasons_you_didnt_complete_a_mooc.html,
[dostp:
04.05.2013].
14. Z. Mysakowski, Ksztacenie i dowiadczenie, Warszawa 1961, [w:] L. Witkowski, Przeom dwoistoci w
pedagogice polskiej. Historia, teoria, krytyka, Krakw 2013, s. 305.
15. Oko W., Sownik pedagogiczny, Warszawa 1984.
16. Plebaska M., E-learning. Tajniki edukacji na odlego, Warszawa 2011.
17. Potulicka E., Uniwersytecka edukacja zdalna w krajach zachodnich, Pozna 1988.
18. Pturzycki J., Edukacja dorosych za granic, Toru 1998.
19. Siemieniecki B., Badania nad moliwociami i ograniczeniami e-learninu w edukacji, [w:] Ksztacenie na
odlego w wietle bada i analiz, B. Siemieniecki (red.), Toru 2006.
20. Stewart J., Mosty zamiast murw. Podrcznik komunikacji interpersonalnej, Warszawa 2003.
21. The chronicle of higher education, What you need to know about to know MOOCs,
http://chronicle.com/article/What-You-Need-to-Know-About/133475/, [dostp: 04.05.2013].
22. Wach-Kkolewicz A., Postawy i oczekiwania studentw UEP wobec ksztacenia tradycyjnego i elearningu, [w:] E-learning w szkolnictwie wyszym potencja i wykorzystanie, M. Dbrowski, M. Zajc
(red.), Warszawa 2010.
23. What campus leaders need to know about MOOCs, An educase executive briefing,
http://net.educause.edu/ir/library/pdf/PUB4005.pdf, [dostp: 04.05.2012].
24. Wonicka E., Ksztacenie korespondencyjne jako forma edukacji na dystans, [w:] Drogowskazy
pedagogiczne, Krakw 2000.
25. Zawacka E., Ksztacenie korespondencyjne, Warszawa 1967.
26. Zawacka E., Ksztacenie zdalne, Toru 1995.
27. Zawacka E., Niepowodzenia w nauczycielskich studiach zaocznych, [w:] Zeszyty Naukowe Wydziau
Humanistycznego Uniwersytetu Gdaskiego 1972, Nr 1.
28. Zawacka E., Rozwj ksztacenia korespondencyjnego w Polsce, Warszawa 1967.