Co to jest rozwj fizyczny?

Przez rozwj fizyczny rozumie si przemiany, ktre doprowadzaj do uksztatowania z

prostej konstrukcji komrko" wej tak zoonego, tak precyzyjnego i doskonaego tworu,
jakim jest organizm dorosego czowieka. To zdumiewajce zjawisko przemian polega na
roniciu, rnicowaniu si komrek i tkanek, doskonaleniu struktury i funkcji poszczeglnych narzdw i zdobywaniu w ten sposb coraz wikszej samodzielnoci osobniczej oraz
dojrzaoci. Pojawianiu si nowych konstrukcji i czynnoci w organizmie towarzyszy
zanikanie zbdnych. Jest to wic, zdaniem Jana Bogdanowicza, proces o jednoczesnych
przejawach progresji i regresji1. Jednak w pierwszych 20 latach ycia czowieka przejawy
progresyjne s przewaajce.
Cae ycie czowieka dzieli si tradycyjnie na okres onowy, prenatalny (przed urodzeniem) i,
najczciej o wiele duszy, okres pozaonowy, postnatalny, obejmujcy czas od urodzenia do
mierci osobnika. Pojcie rozwoju somatycznego i motorycznego mona odnosi do
wszelkich zmian zachodzcych w caym yciu czowieka, rwnie w wieku dorosym i w
okresie starzenia si. Zawarte w tej ksice rozwaania ogranicz si do pierwszego etapu
ycia po urodzeniu, kiedy procesy budowy (asymilacji) w organizmie przewaaj nad
procesami rozpadu (dysymilacji). Pominite zostan zmiany zachodzce u czowieka
dorosego, kiedy mona mwi o wzgldnej rwnowadze midzy tymi procesami, oraz
objawy starzenia si, kiedy przewaga procesw obumierania powoduje inwolucj osobnicz.
Istot rozwoju organizmw wyszych jak pisze Napoleon Wolaski wydaje si by
doskonalenie si dla uzyskania optymalnej samodzielnoci i przeduenia swego istnienia
przez wydanie potomstwa"2.
Uzyskanie stopnia rozwoju, ktry umoliwia czowiekowi samodzielno bytu, wymaga
licznych przeksztace organizmu, Ten wanie dynamiczny acuch zmian, prowadzcy od
bezradnoci noworodka do doskonaoci organizmu dorosego, przez etapy, w ktrych w
kadym momencie dziecko jest mn, nazywamy umownie rozwojem fizycznym
Zestawienie choby tylko tych kilku uwag i zacytowanych powyej opinu wskazuje, e na
proces rozwoju fizycznego skada si wiele rnorodnych przemian. Najbardziej dostrzeglnymi. ich objawami s wzrastanie (rozrost), rnicowanie i dojrzewanie organizmu.
Wzrastanie lub rozrost jest zjawiskiem czsto utosamianym z caym procesem rozwoju
fizycznego, mimo i fachowcy, przestrzegaj przed tak identyfikacj. Zjawisko to polegai na
zmianach ilociowych, na zwikszaniu si wymiarw r masy ciaa, co powoduje, e osobnik
w kadym etapie rozwoju-staje si coraz bardziej dorosy. atwo dostrzegania i mierzenia
procesu rozrostu, jego dynamiki, tempa i rytmu, doprowadzia do czstego opierania na nim
oceny rozwoju fizycznego.
Rnicowanie stanowi oViele bardziej zoony przejaw procesw rozwojowych. Ju z
samej nazwy wynika, e polega ; ono, na zmianach jakociowych. One decyduj o od-"
rbnoci, organizmu dziecka w poszczeglnych okresach onto-genezy, one te tumacz sens
powiedzenia, e dziecko nie jest zminiaturyzowanym modelem czowieka dorosego. _ N
zjawisko rnicowania skadaj si zmiany w komrkach i strukturze tkanek (tzw.
cytogeneza i histogeneza), wyodrbnianie si z nich poszczeglnych ukadw i zespow
(orgaRyc. 1. Rnice w proporcjach ciaa dziecka i czowieka dorosego (wg: J. Bogdanowicza)

1184.
2 N. Wolaski: Rozwj biologiczny czowieka. Warszawa 1970, PWN, s. 28.

nogeneza) oraz formowanie proporcji (typogeneza)3. A poniewa organizm ludzki stanowi

zoony system strukturalny i funkcjonalny ksztatujcy si przez dugi okres, przejaww
procesu rnicowania w tym czasie wystpuje sporo. Wicej miejsca powicono im w
rozdziale nastpnym (patrz str. 2448). Tutaj, jako najbardziej widoczny przykad ilustrujcy zjawisko rnicowania, mona wymieni zmiany w proporcjach gwnych czci ciaa:
koczyn, tuowia i gowy. Zmiany jakociowe w tym zakresie polegaj na niejednakowym
tempie zmian ilociowych, najoglniej mwic, na wikszym rozrocie koczyn, gwnie
dolnych, ni tuowia, a na najmniejszym przyrocie gowy, szczeglnie mzgoczaszki
Doprowadza to do zmian w jakoci budowy ciaa, co schematycznie ilustruje rycina 1.
Poza rnicowaniem proporcji ciaa zmiany jakociowe wystpuj w tkankach (np.
przeksztacanie si chrzstki w tkank kostn, zwane procesem kostnienia lub z jzyka
aciskiego procesem ossyfikacji), w strukturze narzdw i niemal wszystkich ukadw, co
zmienia ich warunki pracy, w skadzie chemicznym krwi i poszczeglnych skadnikw ciaa
itp. Te przykady oczywicie nie wyczerpuj wszystkich licznych objaww procesu
rnicowania si organizmu.
Przez pojcie dojrzewania rozumie si najczciej doskonalenie funkcji poszczeglnych
narzdw i ukadw, ich specjalizacj i koordynacj z innymi ukadami. A to z kolei decyduje
o poczeniu poszczeglnych reakcji w uporzdkowany system celowych czynnoci caego
organizmu. Za typowy przykad dojrzewania mona uzna pojawianie si nowych funkcji,
ktrych dotychczas organizm nie by w stanie wykonywa,: mimo i mia odpowiednie
struktury anatomiczne (narzdy). Na przykad funkcja rozrodcza pojawia si w pewnym
okrelonym etapie ycia, chocia ukad pciowy by ju wczeniej anatomicznie rozwinity.
Podobnie dzieje si z niektrymi gruczoami wydzielania wewntrznego, ktrych rozrost
nastpuje przed rozpoczciem ich funkcji. To samo zjawisko obserwuje si w rozwoju
mzgowia, ktrego masa u dziecka w wieku przedszkolnym jest niewiele mniejsza ni u
osobnika o zakoczonym procesie wzrastania, jednak stopie dojrzaoci funkcjonalnej
ustpuje wyranie poziomowi orodkowego (centralnego) ukadu nerwowego czowieka
dorosego.
Zjawisko dojrzewania uwaa si niejednokrotnie za najwaniejszy aspekt fizycznego rozwoju
czowieka. Nie naley jednak zjawiska tego odnosi wycznie do procesu dojrzewania
pciowego - jak to si czsto zdarza - i zapomina o innych przejawach rozwoju, takich jak
wzrastanie i rnicowanie.
Wszystkie wymienione zjawiska decyduj o jakoci rozwoju osobniczego i czsto
przebiegaj w sposb zgodny, jednoczesny, a nawet od siebie zaleny. Bywaj jednak
odchylenia od tej reguy, kiedy to pewne przejawy rozwoju wyranie przewaaj nad innymi,
gdy dojrzewanie jakby nie nada za wzrastaniem, rnicowanie wyprzedza wzrastanie itp.
Takie przypadki dostarczaj dodatkowych informacji do indywidualnej oceny stanu i
dynamiki fizycznego rozwoju dziecka.
Dla uporzdkowania zawartych w tym podrozdziale stwierdze warto powtrzy, e rozwj
fizyczny rozumiany jest jako konsekwentny potok zmian prowadzcych organizm ludzki do
osignicia samodzielnej egzystencji i moliwoci przeduenia swego istnienia przez
wydanie potomstwa. Zmiany te objawiaj si przede wszystkim w procesach wzrastania,
rnicowania i dojrzewania organizmu oraz obejmuj waciwoci somatyczne
(morfologiczne), funkcjonalne (fizjologiczne) i wyodrbniajce si czynnoci motoryczne.
Tak rozumiany rozwj fizyczny jest czci oglnego procesu ontogenetycznego rozwoju
czowieka.
Od czego zaley rozwj fizyczny?
3 N. Wolaski: Rozwj biologiczny czowieka. Warszawa 1970, PWN, s. 28.

Dzieci nie spokrewnione, lecz tylko wzrastajce w takich samych warunkach, wykazuj
niejednokrotnie podobiestwo w obrbie niektrych cech, rnic si jednoczenie tymi
waciwociami od rwienikw przebywajcych w warunkach odmiennych. A dzieci
wsplnych rodzicw mog by pod pewnymi wzgldami jednakowe, nawet jeli rozwijaj si
w warunkach diametralnie rnych.
Te od lat znane zwizki wskazuj na czynniki determinujce lub modelujce rozwj
osobniczy. Dowodz one, e ostateczne wartoci, jakie osiga dojrzay organizm czowieka,
zale od dwch grup przyczyn: od czynnikw wrodzonych, wewntrzpochodnych, czyli
endogennych, oraz od czynnikw rodowiska otaczajcego, egzogennych4.
^Przebieg rozwoju fizycznego, jak Lyzyskaayjggo, paziom, stanowi wypadkow tych
dwch przyczyn, dziaajcych zreszt nie zawsze z jednakow si. Swoistym przywilejem
czowieka jest to, e noworodek w momencie przyjcia na wiat jest nie przygotowany do
samodzielnego bytu, ma nie uksztatowane struktury i mniej zaawansowane czynnoci ni
inni przedstawiciele wiata zwierzcego. Fakt ten pozwala na rozwj bardziej plastyczny i w
wikszym stopniu przystosowany do rzeczywistych warunkw bytowania i jakby osabia
czynniki endogenne, ktre na przykad w przypadku cech dziedzicznych s bardziej
konserwatywne" i nieatwo poddaj si modyfikacjom.
W cytowanej ju ksice N. Wolaski powica obszerny rozdzia na omwienie czynnikw
wpywajcych na rozwj fizyczny5. W grupie, czynnikw endogennych wyrnia czynniki
genetyczne, paragenetyczne i niegenetyczne. W grupie czynnikw egzogennych,
zewntrzpochodnych, wymienia liczne czynniki biogeograficzne i spoeczno-ekonomiczne.
Powysze grupy czynnikw przedstawiaj si nastpujco. Czynniki endogenne genetyczne
to zesp odziedziczonych po rodzicach cech, ktre wyznaczaj rozwj osobniczy. Dlatego
nazywane s determinantami. Decyduj one o pewnych niezmiennych waciwociach
gatunku, jak rwnie o pewnych jakociowych cechach osobnika okrelajc w chwili
zapodnienia, z gry i w zasadzie w sposb nieodwracalny, przebieg rozwoju"6. Zespl
determinantw przekazywanych przez rodzicw, ten jakby kod genetyczny rny u
poszczeglnych osobnikw, okrelony jest pojciem genotypu.
Czynniki endogenne paragenetyczne i niegenetyczne nale rwnie do wrodzonych
przyczyn wpywajcych na proces rozwoju osobniczego. Nie polegaj one jednak na dziedziczeniu po rodzicach cech przekazywanych jako kod genetyczny w garniturze
chromosomowym i tworzcych genotyp, lecz na wpywie w cigu ycia onowego (w okresie
zarodka i podu) czynnikw zwizanych z genami matki, z przemian materii wsplnego dla
podu i matki rodowiska wewntrznego, ze stopniem pokrewiestwa rodzicw, z ich
wiekiem, kolejnoci ciy matki itp. Liczne badania dowodz, e te, wydawaoby si, nie
najwaniejsze czynniki maj w rzeczywistoci istotny wpyw na jako fizycznego rozwoju
osobnika nie tylko w okresie prenatalnym, ale rwnie w caym przebiegu ontogenezy. T
grup czynnikw N. Wolaski nazywa stymulatorami i regulatorami.
Organizm ludzki, wyposaony w genetyczne determinanty oraz w endogenne stymulatory i
regulatory, stanowi rodowisko wewntrzne zamknite tylko do pewnego stopnia, do
pewnego za otwarte i podatne na dziaanie wiata zewntrznego. Otaczajcy nas wiat,
znacznie bardziej zmienny ni nasze rodowisko wewntrzne, oddziauje na organizm dziecka cigymi bodcami burzc jego rwnowag fizjologiczn (homeostaz), zmuszajc do
przystosowania si do warunkw zewntrznych i modyfikujc jego rozwj. Dlatego czynniki
4 Zagadnieniu temu m.in. powicono podrozdzia pt. Genetyczne i ekoo-fo 1cznej"
g

arU

"

ama rozw

Ju Psychicznego w tomie 1 Biblioteki Psycho-

5 N. Wolaski: Czynniki rozwoju osobniczego czowieka. W: Rozwj ino-logiczny czowieka, jw., s. 35-187.
6

Tame, s. 35.

egzogenne, zarwno nalece do biogeograficznych, jakispo-eczno-ekonomicznych,

nazywane s modyfikatorami. Pod ich dziaaniem ksztatuje si fenotyp, czyli zesp cech
osobnika, powstaych w wyniku reagowania waciwoci dziedzicznych (genotypu) na
zmiany rodowiska zewntrznego.
Jak z powyszego wynika, wzajemna zaleno obu grup czynnikw, egzogennych i
endogennych, polega na tym, e pierwsze z nich, zewntrzpochodne, wpywaj modyfiku-

jco na przebieg rozwoju fizycznego, ktry jest zdeterminowany drugimi,

wewntrzpochodnymi. Te za decyduj o moliwociach adaptacji organizmu do warunkw
wiata zewntrznego.
W trzeciej grupie czynnikw, okrelonych jako modyfikatory rozwoju fizycznego, wymienia
si przede wszystkim: w obrbie rodowiska biogeograficznego przyrod martw i yw,
w jakiej wzrasta organizm, klimat, rodzaj terenu ksztatujcy pewne odrbnoci motoryczne
itp. oraz w obrbie rodowiska spoeczno-ekonomicznego zamono, poziom
wyksztacenia i kultury rodzicw, atmosfer domu, higien ycia, stopie urbanizacji miejsca
zamieszkania, tradycje i obyczaje.7
Ostatnia grupa czynnikw wpywajcych na rozwj fizyczny, a wspdziaajcych z
poprzednio wymienionymi czynnikami endo- i egzogennymi, wie si z trybem ycia, jaki
prowadzi rozwijajcy sie^ osobnik. Sprawy wybrane z wielu sytuacji i zachowa
skadajcych si na ten tryb zostan poruszone w ostatnim rozdziale niniejszej ksiki. Tutaj,
dla ilustracji tej grupy czynnikw, warto wspomnie o zwizkach aktywnoci ruchowej z
osobniczym rozwojem fizycznym.
Fizjologowie do dawno stwierdzili, e procesy rozbudowy i doskonalenia si ywej materii
zale od pracy wykonywanej przez organizm. Narzd wiczony zwiksza swoj objto i
zdolno do pracy. Podobnie dzieje si z caym organizmem, ktry przy racjonalnym wysiku
rozwija si w odrnieniu od maszyny skonstruowanej z materii nieoywionej,
zuywajcej si w czasie dziaania.
Uproszczony obraz mechanizmu treningu i jego wpywu na rozwj organizmu sprowadza si
do zachodzcych w ywychustrojach procesw regeneracji. Znuenie podczas wysiku
fizycznego staje si bodcem zmuszajcym do przyswojenia pokarmu, uruchomienia
procesw asymilacji, odbudowy zuytych w pracy materiaw i przywrcenia organizmowi
penej gotowoci do nowego dziaania. Ta odbudowa dokonywana jest z pewn nadwyk w
porwnaniu ze stanem wyjciowym. Nadwyka, zwana czsto stanem nadregeneracji,
superkompensacji lub faz egzaltacji, trwa przez pewien okres, po czym zanika, spada do
poziomu wyjciowego. Jeeli jednak w czasie istnienia stanu nadwyki przypadnie nastpny
wysiek fizyczny, cay cykl obejmujcy prac, zmczenie, zwikszenie przemiany materii, a
w zwizku z ni regeneracj oraz superkompensacj (faz kolejnej egzaltacji), rozpocznie si
z wyszego poziomu i doprowadzi do jeszcze wyszego stopnia rozwoju organizmu,
bdcego wyrazem gotowoci jego do nastpnej pracy. Dziki tym cyklicznie, w odpowiednim czasie i wymiarze dziaajcym bodcom ruchowym nastpuje intensyfikacja rozwoju
organizmu.
Ukazane w oglnym zarysie czynniki oraz niektre mechanizmy rozwoju ywych ustrojw
nie przedstawiaj w peni caej subtelnej zalenoci procesw ontogenezy czowieka od
wszystkich sytuacji i warunkw, w jakich wzrasta. Wpywajce na nas rodowisko
biologiczne zmienia si pod wpywem dziaalnoci ludzkiej. wiat przeksztacany w imi
potrzeb czowieka zaczyna wymyka si spod jego kontroli i zwraca si nieraz przeciw
niemu. Tarcza cywilizacyjna, za jak czowiek kryje si przed zbyt drastycznymi bodcami
rodowiska biogeograficznego, powoduje obnienie bariery odpornoci organizmw ludzkich
i przy szczeglnie niekorzystnym ukadzie moe doprowadzi do degeneracji gatunku
ludzkiego.
W tej sytuacji wielkiego znaczenia zaczyna nabiera z jednej strony ochrona naturalnego
rodowiska przed zaburzeniem jego biologicznej rwnowagi, z drugiej stymulatyw-ne
oddziaywanie na rozwijajce si populacje umiejtnie dobranymi czynnikami egzogennymi
przez organizacj waciwego trybu ycia.
7 Prb uporzdkowania tych licznych i rnorodnych czynnikw decydujcych o rozwoju czowieka oraz okrelenia wzajemnej relacji midzy
rodowiskiem wewntrznym i zewntrznym przedstawia rycina 16 zamieszczona w tomie 1 Biblioteki Psychologicznej".

Wszystkie czynniki zewntrzne wpywaj na organizm dziecka tym efektywniej, im dziecko

jest modsze, potgujc procesy rozwojowe i hartujc (uodparniajc) osobnika na rne,
nawet gwatowne zmiany otoczenia. Przesadna ochrona dzieci i modziey przed dziaaniem
czynnikw rodowiska otaczajcego doprowadza nie tylko do gorszych warunkw rozwoju
fizycznego, lecz rwnie do obnienia ich odpornoci biologicznej i wydelikacenia
organizmu, a nawet moe wywoa stany patologiczne. Zarwno laboratoryjne eksperymenty
na zwierztach, jak i dugotrwae obserwacje rnych grup dzieci i modziey dostarczaj na
to niemal codziennie licznych dowodw.
Wspczesna cywilizacja, ktra kryje niebezpieczestwa dla biologicznej natury czowieka,
moe naturze tej sprzyja i pomaga w jej penym rozwoju. O korzystnym wpywie warunkw wspczesnego wiata na gatunek ludzki wiadcz takie fakty, jak osignicia
czowieka w wyprawach kosmicznych, ktre s rwnie nowym sprawdzianem wartoci biologicznej i moliwoci przystosowania organizmu ludzkiego, jak rozwj sprawnoci
fizycznej czowieka wyraajcy si w rekordach sportowych wykraczajcych poza granice
teoretycznych przewidywa, jak spadek miertelnoci dzieci, zanik niektrych chorb,
przeduanie przecitnej dugoci ycia czy wreszcie szczeglnie nas interesujce, chocia
cigle nie w peni wyjanione tendencje zmian w rozwoju fizycznym pokole,
ujawniajce si przede wszystkim w zjawisku akceleracji.
Akceleracja rozwoju
Nazw akceleracja przyjto (i to w wielu jzykach) dla okrelenia powszechnie
obserwowanego zjawiska przyspieszonego rozwoju fizycznego modych generacji. Poniewa
tendencj akceleracji dostrzeono przy porwnywaniu pokole, okrelono j mianem trendu
sekularnego.
Zjawisko to pozornie wykracza poza ramy rozwoju ontoge-netycznego, jako e odnosi si do
caych generacji i wie z zagadnieniami filogenezy. Mimo to warto powici nieco uwagi
zagadnieniu akceleracji w niniejszej ksice omawiajcej osobniczy rozwj fizyczny.
Przyspieszenie rozwoju bowiem, szczeglnie wyrane u nas w ostatnich 40 latach, stwarza
wiele aktualnych problemw, a nawet kopotw wychowawczych, prawnych i lekarskich.
Wi si one z wczeniejszym dojrzewaniem modziey, z potrzeb rewizji programw
szkolnych, z koniecznoci cigego opracowywania nowych norm rozwojowych itp.
Przyspieszenie rozwoju polega na tym, e pewne zjawiska, typowe dla okrelonej fazy
rozwoju osobniczego, pojawiaj si coraz wczeniej, e pewne wymiary charakterystyczne

dla dziecka w danym wieku zaczynaj by wiksze, e wreszcie ostateczne wartoci, np.
wzrostu u ludzi ju dorosych, take okazuj si znaczniejsze.
Do przejaww akceleracji rozwoju zalicza si wiksz mas ciaa noworodkw,
przyspieszenie rnych zjawisk rozwojowych (jak procesy kostnienia, zbkowanie, pierwsza
menstruacja u dziewczt), wczeniejsze wystpowanie chorb dziecicych, przede wszystkim
za intensywniejszy i szybciej koczcy si rozrost ciaa. Ten ostatni dowd omawianego
zjawiska jest najczciej opisywany. Rycina 3 przedstawia zmiany rednich wartoci
wysokoci ciaa naszych dzieci w wieku 3-7 i 7-14 lat od roku 1880 do 1960.
Zjawisko akceleracji wystpuje w ostatnich dziesicioleciach bardzo silnie we wszystkich
krajach. Najwyraniej zaznacza si w regionach uprzemysowionych, a szczeglnie w
orodkach urbanizujcych si. Obejmuje przy tym wszystkie okresy rozwojowe pd
niemowlctwa do wieku modzieczego, chocia wielko trendu nie jest we wszystkich
etapach ontogenezy jednakowa.
Wspczesne dziecko polskie - pisze Halina Milicerowa -jest'starsze morfologicznie od
swego rwienika z drugiej poowy ubiegego wieku o pene 2 lata. Rwnie o 2 lata
wczeniej dzisiejsze dziecko wchodzi w okres przyspieszonego rosmcia poprzedzajcy
pokwitanie, jest wic nie tylko morfologicznie, ale rwnie fizjologicznie starsze o 2 lata"1.
Ujawnienie faktu akceleracji rozwoju fizycznego wywoao liczne pytania na temat przyczyn
tego zjawiska, jego wartoci biologicznej (czy jest ono korzystne dla czowieka, czy nie),
zwizku przyspieszenia wzrastania z innymi aspektami rozwoju ontogenetycznego (z
rozwojem umysowym, moto-rycznym, dojrzaoci spoeczn itp.) oraz dotyczce przyszoci i prognoz dalszej ewolucji gatunku. Trudno na wszystkie pytania da obecnie
odpowied. Najwicej twierdze spotyka si na temat przyczyn trendu sekularnego.
Wrd endogennych przyczyn akceleracji wymienia si stopniow przewag genw
determinujcych wzrost wysoki oraz wiksz moliwo doboru rodzicw spord ludzi
pochodzcych z odlegych regionw na skutek migracji ludnoci na caym wiecie.
Zmniejsza si dziki temu moliwo spokrewnienia rodzicw, a im rodzice s bardziej sobie
obcy (pochodz z odlegych regionw), tym wartociowsze okazuje si wyposaenie
genetyczne potomstwa i tym lepiej przebiega jego rozwj fizyczny.
W grupie czynnikw egzogennych upatruje si przyczyny wystpowania akceleracji w
wyszym poziomie higieny ycia, w spadku czstoci niektrych chorb, w bogatszym w
biako poywieniu, w upowszechnieniu wicze ruchowych, w caym kompleksie czynnikw
zwizanych z urbanizacj i rozwojem cywilizacji technicznej.
W Polsce od lat obserwuje si zjawisko akceleracji rozwoju fizycznego. W badaniach
prowadzonych zaraz po II wojnie wiatowej nasi antropolodzy spostrzegli, e u modziey
nie stwierdza si opnie rozwojowych (tzw. retardacji). Mimo wyjtkowo niekorzystnych
warunkw wzrastania w cigu 5 dugich lat okupacji hitlerowskiej trend sekularny okaza
si na tyle silny, e wyrwna braki wynikajce z wojennego niedoywienia. Dzisiaj panuje
powszechna opinia, e nasza modzie jest wysoka i dorodna jak nigdy przedtem.
Potwierdzaj to take badania.
Okazuje si jednak, e przyspieszenie rozrostu nie jest rwnoznaczne ze zwikszeniem
wszystkich biologicznych wartoci modych pokole. Tak opini podzielaj lekarze
badajcy stan zdrowia modziey, do takiego wniosku dochodz take nauczyciele
wychowania fizycznego, ktrzy nie stwierdzaj rwnomiernego ze wzrastaniem
powikszania si sprawnoci fizycznej kolejnych generacji. Wskazuj na to systematyczne
badania nad studentami wstpujcymi do rnych uczelni. S oni coraz wysi, lecz wcale nie
sprawniejsi8. By moe, dzieje si tak dlatego, e rozwj somatyczny, w obrbie ktrego
8 S. Pilicz: Rozwj i sprawno fizyczna studentw Politechniki Warszawskiej. Wychowanie Fizyczne i Sport". T. VII, 1963 nr 1; M. Demel, S. Pilicz:
Rozwj i sprawno modziey akademickiej. Przekroje porwnawcze 1954-1964. Wychowanie Fizyczne i Sport". T. X, 1966 nr 2.

zjawisko akceleracji jest najbardziej dostrzegalne, zaley w wikszym stopniu, ni rozwj

moto-ryczny, od wszystkich wymienionych wyej grup czynnikw. Natomiast sprawno
fizyczna, bdca wyrazem poziomu rozwoju motorycznego, bardziej wie si z trybem
ycia, przede wszystkim z codzienn aktywnoci ruchow, ktra czsto obnia si z chwil
rozpoczcia przez modzie studiw.
Akceleracj rozwoju zajmuj si gwnie antropolodzy i lekarze. Jednak zjawisko to nie jest
obojtne dla pedagogw. Uwiadomienie sobie rozwojowych tendencji wspczesnych
pokole modziey, poznanie mechanizmw oraz tempa przemian sekularnych, moe
uchroni pedagoga od popeniania bdw. Midzy innymi znajomo faktw o
przyspieszonym rozwoju modych generacji zmusza do staej aktualizacji norm i metod
oceny rozwoju dziecka, ktre starzej si" tym szybciej, im wiksze jest tempo akceleracji.