You are on page 1of 82

Lustro Kociewia

czyli
Kurnik kociewski

Bogdan Kruszona

Lustro Kociewia
czyli
Kurnik kociewski
Teksty satyryczne wierszem pisane
dedykowane wszystkim warchoom,
urzdnikom i regionalistom
Kociewia. Epigonom Kociewia,
ktrzy nie czytali eseju Kociewie
czy kocioki.

bernardinum 2015

Opracowanie graficzne, skad iamanie


Bogdan Kruszona
Projekt okadki
Bogdan Kruszona
Zdjcia:
Archiwum prywatne autora
Copyright by Bogdan Kruszona, 2015

Wydawnictwo Bernardinum Sp. zo.o.


ul. Biskupa Dominika 11, 83-130 Pelplin
tel. 58 536 17 57, fax 58 536 17 26
e-mail: bernardinum@bernardinum.com.pl
www.bernardinum.com.pl
Druk ioprawa: Drukarnia Bernardinum Sp. zo.o., Pelplin

OD AUTORA

Lustro Kociewia jest sprzeciwem autora w zwizku


zutrwalaniem ipropagowaniem informacji nieprawdziwych oKociewiu, ktre maj
fundamentalne znaczenie dla
przyszych pokole Kociewiakw. Dotyczy to rozpowszechniania informacji
przede wszystkim: ogranicach pierwotnych regionu Kociewia, etymologii nazwy Kociewie,
pierwszych rde pisanych znazw Kociewie
orazregionalnego ubioru kociewskiego igwary kociewskiej. W Lustrze Kociewia zamieszczam fragmenty, ktrych tre iznaczenie jest
najczciej zpremedytacj przekamywana, rozpowszechniana iupubliczniana.

Przykadowe informacje ze stron Internetowych


wiodcych, pozarzdowych organizacji kociewskich:

LOT Kociewie informuje:


By pocztek roku 1807 Na Pomorzu trwaa wojna
francusko- pruska. Oddziay polskie walczyy przeciwko zaborcy. Podpukownik Jzef Hurtig raportowa Janowi Henrykowi Dbrowskiemu, e wysya patrol ku Gociewiu. Ten fragment oficerskiego listu z10 lutego 1807
roku wysany zNowego nad Wis jest pierwszym historycznym zapisem nazwy Regionu Kociewie.
6

Jak jest naprawd!


1. Nazwa Gociewie bya wtamtym czasie dobrze znana
na Pomorzu iPrusach Zachodnich.
2. Bya oczywista dla oficerw sztabowych polskich jednostek operujcych wtym rejonie na przeomie stycznia ilutego 1807 roku.
3. Patrol wspomniany przez Hurtig by skierowany
zNowego generalnie na pnoc, przy czym jego pnocno wschodni zasig ogranicza Gniew, apoudniowo wschodni Starogard.
4. W 1807 roku Gociewie wwiadomoci wojska (dowdcw) byo wyodrbnionym bytem obszarowo zawartym wkcie, ktre tworzyy miasta Nowe Starogard
oraz Nowe Gniew Malbork zmoliwoci przeduenia tych wektorw.
5. Gociewie to obszar po dwch stronach wektora Nowe
Gniew, gdzie lew stron ogranicza wektor Nowe
Tczew, apraw stron wektor Nowe- Malbork
6. Gociewie to nie jest obszar przylegajcy do wektora
NoweStarogard.
7. Gociewie wrozumieniu ppk Hurtiga mg by to
obszar wzdu wektora Nowe Tczew po lewej stronie Wisy ina pewno Nowe Gniew Malbork po
prawej stronie Wisy.
7

8. Gociewie wreszcie to obszar oddalony od miasta Nowe,


poniewa meldunek mwi wyranie, e wojsko pjdzie
ku Gociewiu, wic miasto Nowe iokolice nie jest
wrozumieniu polskiego dowdztwa Gociewiem. Zatem Gociewie wmeldunku Hurtiga do gen. Dbrowskiego to obszar prawostronnej Wisy, przylegajcy do
wektora NoweGniewTczew.
9. Gociewie nie moe by nazw znieksztacon poniewa jest spraw niewyobraaln ( topografia bya podstaw decyzji wyszych oficerw wojska), by informacja pukownika do generaa bya przez niego niezrozumiaa iwprowadzaa dezinformacj. Logiczne jest i
domniemane Gociewie ley na kocu wektora po prawej stronie Wisy. To tak jak bymy rozumieli zwroty: idziemy zNowego ku morzu, lub idziemy zNowego ku uawom. Zarwno morze jak iuawy s miejscami docelowymi. Podobnie jest zGociewiem, ktrego lokalizacji naley szuka wokolicach Malborka.

Wnioski kocowe
Co do lokalizacji Gociewia wrozumieniu ppk. Hurtiga, to jego meldunek do gen. Dbrowskiego zawierajcy
wnazwie Gociewie nie dotyczy waden sposb terenw
Kociewia okrelanych iwyznaczanych wdostpnych publikacjach do dnia dzisiejszego. Nazwa Gociewie w1807 r.
bya nazw samoistn, znan dowdztwu polskiej armii.
Zatem musiaa mie swoje prapochodzenie od osadnictwa
Gockiego. Uprawdopodabniaj to nowe iopisane badania
archeologiczne pod Malborkiem.
Publikacje F. Bujaka z1924 r. idwukrotnie powtrzona teoria pochodzenia nazwy Kociewia od Gotw przez
prof. T. Czekanowskiego w1927 r. daje nam obraz, e
prby podpicia nazewnictwa Kociewie pod Gociewie
mamy ju w1924 r., co wwietle dokonanej analizy dokumentu Hurtiga jest niedopuszczalne. Potwierdza to
rwnie informacja z1883 r. ogranicach Kociewia, zamieszczona wSowniku Geograficznym Krlestwa Polskiego (80 lat pniej), wktrej czytamy: Kociewie, nazywa si ziemia wPrusach Zachodnich. Zajmuje ona
mniej wicej cay powiat starogardzki icz ssiedniego
powiatu kwidzyskiego po lewym brzegu Wisy. Zatem
naley wykluczy nakadanie si terenw nazywanych
Gociewie, wrozumieniu Hurtigi, zterenami onazwie
9

Kociewie wedug Sownika dotyczcych lewej strony


Wisy. Oddziela je naturalna granicarzeka Wisa. Jednak aby kompleksowo zrozumie, e niedopuszczalne jest
twierdzenie i nazwa Gociewie dotyczy Kociewia, naley
przeczyta cay tekst ksiki wraz zaczonymi wniej dokumentami.

10

Lustro Kociewia
czyli
Kurnik kociewski
Teksty satyryczne wierszem pisane dedykowane wszystkim warchoom, urzdnikom iregionalistom Kociewia. Epigonom Kociewia, ktrzy nie
czytali eseju Kociewie czy kocioki.

Zdj. Edyta Lichy Kociewska Kokosz.

11

No c....kady co umie iczego nie umie,


wic wtym co umie niech trwa iprzywyka.
Sam si zawstydzi wswoim rozumie,
kto wniewaciwe rzemioso si wtyka.
Stanisaw Sierko-poeta

12

Kto to jest Kruszona? Pyta na FB Marek


Biegalski (laureat Kociewskiego Pira)
Marek Biegalski poeta
Bogdan Kruszona. Kim jest?
Czy to historyk? Literat? Na
pewno jest to czowiek zwizany zKociewiem wsposb niezwykle niekonwencjonalny poprzez negacj wszelkich zapisw, jakich dokonali wybitni
znawcy lingwici, etymolodzy,
etnografowie ztytuami naukowymi, profesorowie wyszych uczelni, cieszcy si od lat niekwestionowanym
autorytetem wkraju ipoza jego granicami.
Kruszona ma niezaprzeczalny dar ajania wszystkich
bez pardonu izaenowania, atakie zaenowanie czy te
pokor powinien od czasu do czasu okazywa, chociaby
ztego powodu, e nie jest on przecie alf iomeg inie
wie wszystkiego. Krytykuje ito czsto bardzo ostro poczynania ludzi tworzcych na Kociewiu rodowisko artystw, bibliotekarzy, malarzy ipoetw. A sam? Pisuje
ksiki. Wystawia je iomawia na spotkaniach autorskich.
Zdoby sympati, bo na pozr to bardzo sympatyczny
ispokojnyrzec by monakulturalny dziaacz spoecz13

ny. Tylko czemu tak bardzo nie lubi ludzi, ktrym p rzecie cay czas stara si by pomocny? Widocznie literatura nie jedno ma oblicze inie jedn iskrniekoniecznie bopotrafi czytelnika sparzy.
Bogdan Kruszona osobie:
Autor kilkaset felietonw wlokalnej prasie. Twrca trzydziestu filmw oKociewiu, ztego trzech nagrodzonych na Oglnopolskich Przegldach Filmowych Twrcw Nieprofesjonalistw. Organizuje
systematycznie od omiu lat spotkania zstarogardzkimi czytelnikami. Na prob Europejskiego Centrum Solidarnoci przekaza na sta wystaw swoje zbiory dokumentw ifilm dokumentalny ostarogardzkiej Solidarnoci. Przekaza na sta ekspozycj swoj ksik do muzeum K.I. Gaczyskiego wLeniczwce Pranie. Autor, osobnego eseju
oGaczyskim, dotyczcego pobytu poety wStalaguXIA wlatach 1939/45 pt. Gaczyski bez cenzury. Wyda pi esejw, wtym trzy pozycje, majce wyjtkow warto dla Kociewia. Ksika
pt. Kociewie czy kocioki to analityczny esej naukowy (celowo bez przypisw), dotyczcy etymologii nazwy Kociewie igranic regionu Kociewie.
Napisany specjalnie wformule przystpnej dla
14

uczniw gimnazjw. Od kilku lat na swojej stronie


internetowej www.kruszona.edu.pl ma rocznie okoo 2700 czytelnikw. Na wolnym rynku sprzeda
wszystkie ksiki (500) z kolejnych nakadw.
Reprezentowa Starogard na wystawach ksiki
(Costerina 2011). Do wydawcyBernardinum
o przekazanie ksiki Wachman stalagu XI A
Altengrabow, wystpio muzeum holokaustu
wBergen Belsen. Ksik Wachman Stalagu XI A
mona przeczyta wraz zrecenzj na specjalistycznym, jedynym w Polsce portalu tematycznym
Polacy wznienawidzonym mundurze. Jego pi
opowiada to cykl wypeniajcy luk, wsabo udokumentowanej izmanipulowanej historii Kociewia
lat 17721919.
Jestem oznaczony mianem Wrg publiczny kociewskich regionalistw. A ja dodam ikociewskich
warchow.

15

Gdzie szuka kociewskiego


warchoa?
Kociewski warcho

W Kociewia stolicy na niszym urzdzie


wszczepili warchoa co brudzi ma wszdzie,
eby warchoa mie cigle na oku
dali mu biurko troszeczk zboku.
Najwyszy wurzdzie zawoa dublera:

niech warcho tworzy Kociewie od zera.


Niech tworzy nowe kociewskie byty,
by krewny krlika przez lata by syty.
A za zadanie, szczeglnej natury
niech warcho pilnuje kociewskiej kultury!
I bymy byli coraz bardziej mocni
na oku bdzie mia biuro promocji.
Kto si wychyli przeciwko nam zboku
niech go warcho zniszczy wcigu tego roku.

16

Kto bdzie pry pici imuskuy


niech nasze pomin go kapituy.
On ma promowa wdziedzinie kultury
kociewskie piszczaki, kogutki ibzdury.
Kady urzdnik szczebla niszego
to nasze ucho ioko kolego!
Pamitaj, e wszystko ma suy nam
zobcymi krtko destrukcja icham.
W ten sposb powsta iopomst woa
kociewski urzdnik otwarzy warchoa.

17

Kociewskiego warchoa wspieraj


swoim autorytetem
Epigoni Kociewia
Epigonizm (zac. epigonus pogrobowiec) nietwrcze, bierne naladowanie dawniejszych wzorcw kulturalnych, intelektualnych iartystycznych,
poczone zich konwencjonalizacj szczeglnie
wsytuacji, gdy wzorce te zostay zakwestionowane lub przezwycione.

Pan senator Andrzej Grzyb

18

Pani profesor Pajkowska

Pan profesor Tadeusz Linkner

19

Kociewska grupa wsparcia


epigonw Kociewia

Pose Jan Kulas iregionalista Ryszard Szwoch

Marek Biegalski iinni

20

Regionalici zGdaska

Kociewiacy zCzarnej Wody iPinczyna

21

Na jednym zportali opublikowano zdjcie zspotkania silnej grupy Kociewiakw wGdasku. Jak
wida na zdjciu grupka ta jest zdominowana przez
politykw.
Zebranie urozmaica zesp taneczny Burczybas. To towarzystwo od kilku lat dziaa wszczelnym krgu tych samych osb. Sami si spotykaj.
Sami sobie opowiadaj banay ojeciu, piciu ikociewskim kukuryku. Sami sobie bij ...brawo. Sami
sobie dzikuj. Sami si promuj. Sami suchaj kociewskich Burczybasw. Sami wysuwaj swoich
czonkw do Kociewskiego Pira, Wierzyczanki inagrody starosty powiatu starogardzkiego!
Sami decyduj co jest Kociewiem aco nie!
Spotykaj si na sympozjach przez siebie organizowanych iklepi dyrdymay oKociewiu. I nic
wtym zego! Tylko co ztym Kociewiem?

22

Tfu!-rca Kociewia!
Jaki senator mdra chopina
gdzie na zadupiu koo Pinczyna
na desce usiad myli i siedzi
i sam do siebie tak oto bredzi.
Ja sobie siedz o niczym nic nie wiem
bym si czym zaj? Eureka! Kociewiem!
Szybko wsta z deski i spuci gow
popatrzy w doek dzieo gotowe.
Jeszcze przez chwil oko napawa
co teraz zrobiem to gruba sprawa.
Popatrzy w lustro o! mdra gowa
trzeba Kociewie powoa od nowa.
Trzeba Kociewia powoa zalki
na pewno bed na to pieniki.
I by da przykad wszystkim dokoa
wyszed przed ganek i do kur woa.
Od dzisiaj wasz kogut to symbol Kociewia
a wasze jaja to symbol badziewia.
I eby podnie badziewie kultury
bdziemy docenia co robi kury.
23

Co kura napisze pazurem w zagrodzie


bdzie tu u nas na topie i w modzie.
Jak kura na kartce kleksy pobzdyka
bdzie to symbol dziea kukuryka.
Gdy kura wierszem zagdaka bzdury
za to bd laury dla gupiej kury.
Popatrzy senator na swoje podwrko
i widzi tam kamyk szkieko i pirko.
I myl powstaa co nic nie way!
To pirko bdzie symbolem pisarzy.
Lecz eby zachowa prawo natury
bdziemy nagradza koguty i kury.
Wszystkim wiadomo nie ma co baja
kogut i kura wsplne ma jaja.
I tak w kurniku koczc ten wtek
Kociewie pikny ma swj pocztek.
Historia Kociewa koczy si i zaczyna
tam gdzie w kurniku koo Pinczyna.
I dziki temu wierzy si nie chce
e jaki senator siedzia na desce!

24

Co ztym Kociewiem?

Regionalici ze Skrcza iPinczyna

Regionalici: Kociewiacy na jednym ze spotka wOPP


wStarogardzie. Zdj. Micha Majewski. rdo Internet.

25

PROLOG
czyli region czy kurnik kociewski?
Mj list otwarty (opublikowany na rnych polach eksploatacji) do epigonw Kociewia istarogardzkich regionalistw mia zachci do dyskusji,
celem uzupenienia wiedzy opowiecie starogardzkim zlat 1772-1919, poniewa wtym okresie pojawiaj si wzmianki oKociewiakach jako spoecznoci. Niestety adne rodowisko kociewskich regionalistw nie wyrazio chci do naukowej dyskusji
oKociewiu. Nie ma sporu, co do istnienia ifunkcjonowania sowa Kociewie. Jest kwesti sporn czy
sowo Kociewie iwszystko, co si pod nim kryje wyczerpuje znamiona definicji regionu, kultury, gwary amoe dialektu. Merytoryczna dyskusja, dotyczca regionu Kociewie, wymaga znajomoci etymologii tego sowa. Naley odtworzy wyraz, ustali pierwotne znaczenie, wyjani rozwj semantyczny iobjani struktur morfologiczn woparciu oanaliz porwnawcz (czyli ustali pochodzenie, czas, sposb powstania wyrazu, uzasadni pierwotn budow goskow isowotwrcz). Trzeba
zna najstarsze znaczenie iwskaza kolejne zmiany
26

znaczeniowe objaniane rnymi czynnikami, ktre ksztatoway historyczny byt danej spoecznoci
jzykowej.
Etymologii sowa Kociewie nie opisali najwiksi
polscy uczeni zokresu midzywojennego tacy jak:
Aleksander Bruckner, Witold Doroszewski, Franciszek Sawski, Edward Klich, Zenon Klemensiewicz,
Franciszek Miklosicha. Nie uporali si ztym problemem uczeni etymolodzy zlat 70 tych: zWrocawia
Antoni Furdal, zKrakowa Bogusaw Dunaj, zodzi Maria Kamiska, zKatowic Wadysaw Luba
izPoznania Monika Gruchman. Wydany w1880r.
Sownik Geograficzny Krlestwa Polskiego, jest znany wszystkim powanym autorom ksiek oStarogardzie. Znajc mechanizm pozyskiwania informacji oterenach polskich pod zaborem pruskim (opracowania iinformacje pozyskiwane od ksiy katolickich na podstawie ksig parafialnych) przez
twrcw Sownika Geograficznego, zawarte tam
treci naley uzna za subiektywny materia naukowy iporwnawczy.
Powanym rdem wiedzy onaszym regionie
s dostpne publikacje Preussische Statistik iStastistik des Deutschen Reichs. Spisy ludnoci wpastwie pruskim przeprowadzano od 1816r. a do
1867r. wodstpach trzyletnich. Kolejny spis ludno27

ci, ze wzgldu na wojn francusko-prusk, odby


si 1 grudnia 1871 roku, anastpny 1 grudnia 1875r.
Od tego roku, spisy ludnoci przeprowadzano wodstpach picioletnich, l grudnia, lub wyjtkowo
2 grudnia. Rezultaty tych spisw byy ogaszane wpostaci odrbnych tomw wPreussische Statistik,
aod 1880 roku wStatistik des Deutschen Reichs.
Pocztkowo wydawnictwa publikujce wyniki spisw ograniczay si do przedstawienia danych
oliczbie ludnoci wpodziale wedug pci iwrozbiciu na miasto iwie oraz podania informacji oliczbie mieszkacw poszczeglnych powiatw. Od lat
60. XIX wieku stopniowo rozszerzano zakres tematyczny ogaszanych danych, zwaszcza struktury
demograficznej.
Dla kadej rejencji publikowano m.in. informacje oliczbie ludnoci, jej wieku, pci, stanie rodzinnym icywilnym, wpodziale na miasto iwie oraz
dane oobywatelstwie irodzaju pobytu wdanej miejscowoci. Od 1843 r. do 1861r. rejestrowano spisy
w jzyku ojczystym. Dopiero w spisie 1861 r.,
uwzgldniono stosunki narodowociowe, jednak
pniej a do 1890 r., nie badano narodowoci.
W spisach II polowy XIX w. badano: stan ludnoci,
jej wiek, pe, miejsce urodzenia, stan cywilny irodzinny wrozbiciu na miasto (wtym poszczeglne
28

miasta powyej 20 tysicy mieszkacw) iwie, jak


idane oobywatelstwie irodzaju pobytu. Na podstawie wynikw spisw ludnoci zlat: 1871, 1885,
1895, 1905 i1910, sporzdzano tzw. wykazy gmin,
oddzielnie dla kadej prowincji. Zawieray one informacje oliczbie ludnoci zpodziaem na pe iwyznanie dla poszczeglnych gmin miejskich, wiejskich oraz dla lat 1905 i1910 przyniosy rwnie
dane ojzyku ojczystym. W 1882, 1895 i1907r. przeprowadzono tzw. spisy zawodowe ludnoci. Badano wnich poszczeglne gospodarstwa domowe rejestrujc zawd, pozycj wzawodzie, wiek, awspisie 1907r., take miejsce urodzenia kadej zosb.
Od 1861r. wyniki spisw ogaszano wpostaci
odrbnych tomw wPreussische Statistik, podstawowym wydawnictwie cigym dla Prus iod
1880 r. wStatistik des Deutschen Reichs. Dla porwnania informacji zawartych wSowniku Geograficznym Krlestwa Polskiego, mog zaczy oficjalne informacje urzdowe oparte na Spisie Powszechnym z1880 r. iopublikowane przez berliskie biuro statystyczne, obejmujce swym zasigiem
dziaania cay obszar ziem polskich wczonych do
Prus wczasie rozbiorw. Dziaalno statystyczn
wzakresie statystyki ludnociowej, atake spisw
ludnoci prowadzio ono poprzez jednostki admi29

nistracyjne wszystkich szczebli. W adnym znich


nie ma wzmianki oKociewiu czy gwarze kociewskiej. Informacje dotyczce Pomorza przed 1772r.
s szczegowo opisane wmateriaach rdowych
niemieckich.
Czytelnik Kociewskiego Lustra na wszystkie
pytania znajdzie odpowied wksice Kociewie
czy kocioki, wktrej zamieszczam siedmioletnie
wyniki bada ianaliz starych dokumentw dotyczcych Kociewia!

30

Kurnik kociewski
Zdjcie: Edyta Lichy

W kociewskim kurniku panowie ipanie,


co wieczr sysz kur gone gdakanie.
W gdakaniu tym wida niezbity porzdek
tu kada gdacze zprzydzielonych grzdek.
Jak wkadym kurniku oprcz gdakania
jest stosowana teoria dziobania.

31

Na grzdzie najwyszej niby asesor


siedzi wana kura! To kura profesor.
Kura profesor zgrzdy ugry
ma przegld ioko na te zdou kury.
Tematem gdakania pod grob kary
jest popieranie kociewskiej gwary.
Kada zkur niosek ma uszyty, zgowy,
liczny pstrokaty strj wietlicowy.
W naszym kurniku wedug wzoru Gajka
codziennie znosz pstrokate jajka.
Profesor gdakania, Gajka zoty sen
przeniosa na ciuchy kociewskie ilen.

Kokosz profesorka ma wiedz za nic


wyznacza now teori granic.
Nie chodzi ogranice Kociewia czy poty
chodzi ogranice kociewskiej gupoty.
Kaszubski profesor od zwyka ciura
ubra si wszat zkociewskiego pira
iplsa zkokosz wradosnej parze
paczta kociewiacy to nasi kuglarze!!!

32

Zdjcie od lewej Panowie: senator Andrzej Grzyb, pose Jan Kulas,


profesor Tadeusz Linkner. Prezentacja dzie epigonw oKociewiu.

33

Co oKociewiu trzeba wiedzie


za Sownikiem Geograficznym
Krlestwa Polskiego
W latach 1850-52 nawiedzio morowe powietrze,
czarn mierci zwane, wiele krajw Europy, midzy innymi te Polsk, Prusy iPomorze. W Gdasku pado okoo 14000, wElblgu okoo 7000 ofiar.
Wiadomo, e Winryk v. Kniprode, zostawszy
w1351r. mistrzem, energicznie si zaj sprowadzeniem osadnikw zagranicznych, bynanowo zaludni spustoszae okolice.
O Kosznajdrach pisa prof.Maroski wpimie
Pielgrzym za 1885r. Sama nazwa Kosznajder
dotd nie wyjaniona, zostaje by moe wzwizku
zestaropolskim wyrazem komider, oznaczajcym czowieka ociaego. Wyraz ten obecnie nie
jest uywany, ale wPrusach Zach. istniej jeszcze
dzi rodziny Komidrw. Powiat zotowski iprzylege powiaty od w. ks. poznaskiego zajmuj Krajniacy, ktrych siedziby Krajn si zowi. Okolic
Tuczna za wpow. waeckim nazywaj Niemcy
Nippsches Gebiet, tj.Niemieck ziemi. Niziny nadwilaskie po obu jej brzegach, od Torunia
a pod Gdask, zajmuj Holendry. S to kolonici
34

niemieccy, po czci ewangelicy, po czci menonici. Trudni si gwnie rolnictwem ihodowl byda. yzne niziny przy ujciu Wisy nazywaj si
uawami. S one zamieszkae przez kolonistw
niemieckich, zprzewag menonitw.
Dalej na poudnie po prawym brzegu Wisy, midzy Nogatem, Wis, Oss, Dzierzgoni (Sorge)
iDruznem (Drausen-See) ley wwikszej czci
niemiecka iprotestancka Pomezania. Midzy Wis,
Oss iDrwc ley ziemia Chemiska, od pocztku polska, jak tego dowodz nazwy grodw iwsi
wymienione wprzywileju owickim z1222r. By to
kraj ju zaludniony, kiedy na mocy darowizny Konrada Mazowieckiego, zajli go Krzyacy. Dalej na
wschd ley ziemia Lubawska ana poudnie Michaowska. Jakiejkolwiek najmniejszej wzmianki
oKociewiu brak. Przeczytaem okoo 150 gazet polskich zokresu zaborw. W adnej znich nie ma
wzmianki oKociewiu.
Nie ma wzmianki oKociewiu rwnie wgazetach niemieckich zprzed 1919r. tumaczonych najzyk polski oraz polskich po 1919 r. Dziennikarstwo
polskie wP.Zach. zaczo si rozwija dopiero od
1848 r. W tym roku zaczo wychodzi drukiem inakadem Jzefa Gkowskiego wChemnie pismo tygodniowe pt. Szkoa Narodowa. Dnia 4 lipca
35

1849r.wyszed pierwszy numer tygodnika pt.Katolik diecezji chemiskiej, take drukiem inakadem Jzefa Gkowskiego, redagowany zpocztku
przez ks.Pokojskiego wKijewie, apo jego zgonie
przez ks. Krckiego, proboszcza wStarogrodzie.
W kocu wrzenia 1851r. Katolik przesta wychodzi zpowodu trudnoci wynikajcych znowego
prawa prasowego.
W 1850r. pocz tene Gkowski wydawa tygodnik Nadwilanin zdodatkiem Przyjaciel
Ludu.Pocztkowo nie mia debitu pocztowego,
pniej wychodzi trzy razy wtygodniu. Redaktorem by Ignacy Danielewski, ale podpisywa pismo
jego te Jzef Gkowski. Z Nadwilanina przeksztaci si zpocztkiem. 1867r. na jedyne codzienne czasopismo Gazet Torusk, ktr zkolei redagowali dr. Wadysaw ebiski, potem drSzymaski, Rakowicz, Glinkiewicz, Ignacy Danielewski a do 1886r., aobecnie drKarol Graff. W 1861 r.
powstao wChemie zasuone pismo ludowe Przyjaciel Ludu, wychodzce nastpnie jako osobne pismo raz na tydzie wczasie swego rozkwitu liczyo 6000-7000 abonamentw.
Jego zaoycielem iredaktorem by Ignacy Danielewski. W 1850r. wyszed Kalendarz polski
nakadem Gkowskiego. Ju przedtem wychodzi
36

uLambeka wToruniu Kalendarz Sierp-Polaczka


(t. j. Juliusza Preissa). Przyjaciela Ludu naby pniej Tomaszewski, ktry go teraz wydaje wPoznaniu. Danielewski 1875r. zacz wydawa Przyjaciela razem zmiesicznym dodatkiem Gazetk
dla dzieci . W1869r. pojawiy si dwa pisma rolnicze: Piast wChemnie iRolnik wPelplinie,
jednak utrzymay si zaledwie dwa lata. Ich Ich
Ichmiejsce zaj Gospodarz, ktry dotd co sobot wychodzi wwToruniu .
W 1869r. pojawi si wPelplinie Pielgrzym,
ktrego zaoycielem ipierwszym redaktorem by
ks.Keller, proboszcz wPogdkach ( 1872r.). Po
jego mierci pismo redagowali redaktorzy: Stan Roman, Franciszek Wyrbski iEdward Michaowski.
Pielgrzym wychodzi pocztkowo raz wwtygodniu, przez kwarta r. 1872 zdodatkiem Podarek
dla dzieci, od roku 1876 dwa razy tygodniowo, aod
roku 1877 trzy razy.
Od 1 stycznia 1881 r. do 30 czerwca 1883 r. wychodzi tygodnik czysto religijny pt. Krzy, ktry
od lipca 1883 r. stanowi niedzielny dodatek Pielgrzyma. W latach 1880 istniay cztery wane czasopisma: Gazeta Toruska, Przyjaciel, Gospodarz iPielgrzym, zktrych dwa: Pielgrzym
i Przyjaciel doczaj dodatki. Pielgrzym,
37

miewao latem przeszo 2000, zim okoo 2500 abonentw. Dawniej wydawa jeszcze Chociszewski
Przyjaciela dla dzieci i modziey w zeszytach
a Danielewski Niak. Wydawano rwnie gazet kierowan szczeglnie dla kobiet.

Gazeta dla kobiet

Wychodzi take w Chemnie po raz drugi Katolik (r. 1869), pniej wydawany przez Karola
Miark na Grnym Szlsku. Kalendarzy wychodzio dwa w Toruniu, jeden w Pelplinie i jeden w Chemnie. Do podniesienia owiaty przyczyniaj si tak38

e liczne biblioteczki ludowe, istniejce wwielu


wsiach imiastach, atake istowarzyszenia piewakw iprzemysowcw, ktre co rok daj przedstawienia teatralne. Midzy stowarzyszeniami
najstarszym jest Towarzystwo Pomocy Naukowej
wChemnie, zaoone 1849 r.
W 1875 r. zaoone zostao wToruniu zinicjatywy Zygmunta Dziaowskiego zMgowa. W dostpnych materiaach wymienionych powyej wzmianki oKociewiu brak Co do rdosowu Kociewie
Kociewiacy. Wysunito cay szereg propozycji etymologicznych, ale kada znich budzi rnorodne
wtpliwoci. Nazwa Kociewie bya zapisana dopiero wlatach 18101820 wdokumentach etnograficznych wwieciu iod tego czasu rozpowszechniana.
Nie dotarem do tych dokumentw!
Czy faktycznie istniej jest mao prawdopodobne.
Prawdopodobnie nazwa Kociewie wynika zcharakterystycznych cech obyczajowych waciwych mieszkacom Starogardu ipostrzeganych przez pruskich
kolonizatorw. Po zapoznaniu si zniemieckimi publikacjami, ktre zawieraj informacje szczegowe
odziejach Prus Zachodnich dotyczcych obszaru
wczasie trwania zaborw nie znalazem adnej polskiej informacji dotyczcej grupy etnicznej Kociewie
poza Sownikiem Geograficznym Krlestwa Polskie39

go. Dlatego postanowiem szuka pochodzenia, rdosowu Kociewie znazewnictwa niemieckiego.


Faktycznie sowo Kociewie moe mie swj pocztek od czasw osadnictwa niemieckiego na terenach
Pomorza od czasw zaboru pruskiego iprawdopodobnie pochodzi od sowa katzenjammer. Mam przygotowany szczegowy opis iuzasadnienie tej tezy
woparciu odokumenty polskie iniemieckie.
Wpotocznym niemieckim znaczeniu katzenjammer okrela ludzi jako lumpw, wyrzutkw, margines spoeczny, pijakw inierobw (pniejsze kac
majster) mieszkajcych na obrzeach miast imiasteczek. Sowo to skada si zdwch czci Katze kot
iJammer narzekanie ndza, nocne jczenie kotw.
Trzeba pamita, e Starogard wczasie pocztkw
osadnictwa pruskiego nie posiada wodocigw
ikanalizacji. Nie posiada systemu wywoenia mieci. Pomiecie wnocy grasoway setki dzikich kotw apic szczury imyszy. Rozlegay si przeraliwe kocie piski wymieszane zodgosami biesiadujcych do nocy Polakw, czyli zwyky kociokwik.
Pogardliwie zwrot kociony by uywany przez
mieszkacw Starogardu ju wczasach przed I Wojn wiatow.
Po odzyskaniu niepodlegoci w1919 r. wStarogardzie, Polacy przyznawali si do Pomorzan, pa40

mitajc negatywne znaczenie sowa Kociewiak.


wiadcz otym setki ogosze prasowych wgazetach od 1919-1939 wktrych przy nazwie miasta
wnawiasie widnieje nazwa Pomorze. Nazwa Kociewie nie wystpuje na adnym ogoszeniu zprzegldanych kilkaset gazetach.

Starogard( Pomorze)

Starogard (Pomorze) filia wSkrczu

Zblewo (Pomorze)

41

Biesiada Literacka wCzarnej Wodzie. W referacie prof. Linkner


artem powiedzia Kociewiacy to grale, ktrzy nie zdyli na
statek do Ameryki. Fot. Internet

Jaki obraz ludnoci Starogardu zastali niemieccy


osadnicy po 1772r. zostanie opisany szczegowo
wmojej nowej ksice opartej na dokumentach niemieckich. Do dzi dnia przy ulicy Kociuszki pozostao kilka domw wraz zzapleczem ztego okresu
itradycjami biesiadowania. Dopiero majc podstawow wiedz oetymologii sowa Kociewie mona przej do prby rozwizania istnienia regionu,
gwary lub dialektu kociewskiego.
42

Niech yje Kociewie!


Od lat dwudziestu cwaniakw kupa
tu na Kociewiu wci wali gupa.
Sposb znaleli inikt prcz nich nie wie
jak strzyc iskuba na Region Kociewie.
Jak to si stao mam wszystko wgowie
ze szczegami wic Wam opowiem.
Jeden polityk gdzie tam przy borach
szepn kumplowi rn kas pora.
Wdzia surdut, czapk ibrudne gacie
Jam jest Kociewiak szanowa mnie macie!
Od dzi kamraty icwane franty
bdziemy kosi profity igranty!
Trzeba wymyli region Kociewie
otym regionie nikt przecie nic nie wie!
Do tego dodamy niewiadomych par
Kociewia granice, ubir igwar.
Wystarczy powiedzie, e tu zdziada pradziada
wkadym zadupiu po kociewsku si gada.
By wspiera pomys, niby lici kupa
nagle pojawia si regionalistw grupa.
43

Dwch profesorw bardzo lekkiej wagi


podpili pod Kociewie by doda powagi.
I si zaczo. Na niewiedzy fali
wszyscy mit Kociewia wnazwie dodawali.
Zaczy powstawa kociewskie grupy.
Kociewskie karczmy, kociewskie chaupy
kociewskie chaty igospody koa.
Rolnik hoduje kociewskiego woa.
Tam gdzie na polu gdzie ronie Brzoza
pasie si kozio ikociewska koza.
Senator pokaza swoim tustym palcem
na kociewskie jedzenie, czarny chleb ze smalcem.
Koo gospody zpobliskiej wioski
parzy zLipy herbat niczym napj boski.
W Pelplinie na festynie niczym boski cud
sprzedaj kukuryku ikociewski mid.
A na festynie wstolicy Kociewia
ludowi twrcy sprzedaj badziewia.
To nie badziewia sysz pomruki
to arcydziea to dziea sztuki.

44

Facet sprzedaje kogutki, piszczaki


obok gospodyni kociewskie chaki.
A tam na stoisku zupenie zboku
artystka ludowa stoi wrozkroku.
I przedeptuje zbucika na bucik
zboku jej piszczy zdeseczki kogucik.
Wszyscy myleli, e kociewskie to ruchy
aona odganiaa wten sposb zng muchy.
Wjt, ksidz, senator, profesor iposy
im na Kociewiu skrzydeka rosy.
Na skrzydach Kociewia
by pasoycili inne jeszcze cioki
Gdyby nie mj esej Kociewie czy kocioki.

45

Co wsprawie wietlicowego
ubioru kociewskiego?
Od trzech lat zajmuj si tematem ubioru kociewskiego kompleksowo. Dotyczy to okresu od 1772 do
1939 roku.
Wydaje mi si, e znam wszystkie dostpne informacje na temat ubioru na Kociewiu. Przejrzaem
setki zdj prywatnych ztego okresu. Przejrzaem
gazety polskie ipruskie dostpne warchiwach wToruniu, Gdasku iBydgoszczy. Szczegowo przejrzaem pisma, kalendarze, modlitewniki wydawane przez drukarnie polskie iniemieckie na terenach
Prus Zachodnich.
Dostpne s setki zdj sportowcw zokresu midzywojennego zdefilad ifestynw sportowych
zpublicznoci wtle.
Analizujc ubiory sportowcw iosb wtle tych
zdj nie napotkaem na aden ubir przypominajcy obecnie odtwarzane stroje kociewskie. Zdobyta wiedza na ten temat upowania mnie do stwierdzenia, e wszystkie obecnie odtwarzane przez regionalistw prymitywne ubiory kociewskie codzienne iwietlicowe s wymylone! W kocu naley postawi publicznie pytanie wjakim celu od 20 lat grup46

ka tak zwanych autorytetw iregionalistw tworzy mity na temat etnicznie wyodrbnionego kociewskiego ubioru, granic pierwotnych Kociewia iwiele
innych dotyczcych starego Kociewia.
Obecne publikowanie irozpowszechnianie informacji na ten temat wkontekcie oczywistych prawd
jest niedopuszczalne! Publikowane s abstrakcje na
temat pierwszych zapiskw ze sowem Kociewie,
strojw kociewskich ipierwotnych granic Kociewia
przez ludzi zszalestwem woczach. Jedynym powanym rdem informacji na ten iinne tematy
dotyczce Kociewia jest Sownik Geograficzny Krlestwa Polskiego. Co do ubioru wietlicowego
to takich informacji wSowniku Geograficznym
nie znajdziemy! Na ten temat nie ma adnych materiaw rdowych!
Opisw bezporednich iporednich. Nie ma adnych materiaw porwnawczych zXVII, XVIII,
iXIX wieku. Nie ma adnych prac naukowych na
podstawie ktrych mona rekonstruowa charakterystyczny kociewski ubir regionalnyitak zwany wietlicowy.
Dziadkowie moi ipradziadkowie to pomorscy
mistrzowie krawieccy. Na spotkaniach rodzinnych
oistnieniu wietlicowego stroju kociewskiego
nigdy nie wspominano.
47

Moi pradziadkowie idziadkowie. Rodzina ze Skrcza iPelplina.


Okres midzywojenny.
Kowalscy, Nawaccy, Kruszona. U dou wpierwszym rzdzie
od lewej mj dziadek mistrz krawiecki Jan Nawacki.

48

Moi rodzice. Janina Nawacka i Roman Kruszona


Pelplin 1938 r.

49

Okres midzywojenny.
Rodzina polskiego oficera zPomorza

Dokument dziadka Jana Nawackiego, ktry by wPelplinie mistrzem krawieckim, krojczym cechowym zfunkcj podstarszego
cechu. Do dokumentu zaczono dokument zobszarem dziaania.
Prowadzi zakad krawiecki na ul. Kosciuszki 22 przez cay okres
wolnej Polski (19191939) oraz po wojnie.

50

Caa moja rodzina wokresie midzywojennym


miaa pogldy gboko katolickonarodowe.
Obydwie ciocie Amalia Nawacka iStefania Kowalska naleay do stowarzyszenia Zwizek katolickich Polek. Data powstania Zwizku katolickich Polek wTczewie, Starogardzie iPelplinie to

52

prawdopodobnie 1912 r. W Polsce zwizek ten powsta w1909 r. Na Pomorzu zwizek ten dziaa
w Chojnicach, Grudzidzu, Sopocie Gdasku.
Starogard, Tczew i Pelplin may swoje wadze
wPoznaniu. Zwizek ten sta na stray tradycji
iwartoci chrzecijaskich.

53

Jak wyglday tradycyjne stroje czonki tego zwizku przedstawia zdjcie poniej.

Wycieczka kobiet wiejskich do Starogardu


zZwizku katolickich Polek 24.VI.1925 r.

54

Zachowao si jedno zdjcie z24.VI.1925 r. wStarogardzie, ktre moe dla specjalistw etnografw
posuy do odtworzenia kociewskiego stroju ludowego. Zdjcie przedstawia czysto polsk organizacj wietlicow ikatolicko-narodow Zwizek katolickich Polek wStarogardzie .
Z napisw na kartonach wynika, e organizacja
katolickich Polek przybya do Starogardu na wycieczk wdniu 24.VI. 1925 r. Jeli na Kociewiu wystpowa strj swietlicowywiteczny to prezentowane zdjcie mogo by posuy za ewentualne
rdo odtworzenia takiego stroju.

Zdjcia Wikipedia: Stroje kociewskie

55

Stroje Zwizku katolickich Polek nie


maj nic wsplnego ze
strojem kociewskim
prezentowanym przez
wspczesne koa gospody na Kociewiu.
Szczeglnie zafaszowane s ubiory wietlicowe kociewskie
prezentowane przez
orodki kultury
wwieciu, Pinczynie,
Stroje kociewskie
Zblewie, Lalkowach
oraz Ognisko Pracy Pozaszkolnej wStarogardzie.
Powysze zdjcia stroje kociewskie wymylone tak zwane wietlicowe, od 20 lat okrelane przez
profesor Pajkowsk, regionalistw zOPP wStarogardzie, Koa Gospody Wiejskich, regionalistw
zZblewa iPinczyna jako wietlicowe to fikcja. Ta
fikcja jest bezkrytycznie przez 20 lat powielana inaladowana przez kociewskich regionalnych aktywistw podczas rnych wiejskich festynw, oficjalnych uroczystoci szkolnych iimprez powiconych Kociewiu. Z premedytacj nastpnemu pokoleniu przekazuje si zakamany obraz kultury na56

Zdjcia Wikipedia: Stroje kociewskie

57

szych przodkw. Jak wyglda strj witeczny,


miejskich polskich patriotek wokresie zaborw
przedstawia zdjcie po niej.

Stowarzyszenie polskich patriotek. (Lata 20-te)

58

Ubiory chopskie wczasie zaborw


iwlatach 19191939

Ubiory chopskie na Kociewiu podczas niw.


Okres midzywojenny.

59

Jarmark wiejski na Rynku wStarogardzie


wokresie zaborw.

Jarmark wiejski na Kociewiu wczasie zaborw.

60

Stroje pomorskich organizacji


paramilitarnych idruyn
harcerskich. Lata 19191939

61

62

Wiadomo co na ten temat pisz: Gajek, ga


wksice Okolice wiecia, Bachowski oraz kilku
ksiy, ktrzy wspominaj oubiorze na Kociewiu
wSowniku Geograficznym Krlestwa Polskiego.
Podobnie byo zmaestwem Majkowskich wokresie midzywojennym, ktrzy podjli si rekonstrukcji strojw kaszubskich ikociewskich. Z tego co przeczytaem strj kociewski Majkowskich zosta przez
etnologw poznaskich cakowicie zdyskwalifikowany. Rwnie prace wtym zakresie Oskara Kolberga, ktry by muzykiem, zostay uznane jako
wymylone!
Badaczka problemu Boena Stelmachowska pracowaa nad strojem podmiejskim na Kociewiu bez
konkretnych wnioskw! Maestwo Gulgowskich
w latach 1920 opracowao haft kaszubski, lecz
oubiorach kociewskich nie wspominaj. Nie mam
wiedzy, co napisaa pani dr Anna Kwaniewska
ostroju kociewskim wksice Struktura etniczna
Pomorza. Staraem si oni, lecz nie jest dostpna.
Znam rwnie prace Grzymay Gogowskiego,
Longina Malickiego iinnych. Zinterpretacji dokumentw wynika, e wpyw na Kociewiu kultury
pruskiej iydowskiej oraz fakt, e od 1772 r. wsie
niekiedy wstu procentach zmieniay si narodowociowo ibyy zasiedlane bd to przez ydw,
63

Polakw iNiemcw, spowodoway, e nie wytworzy si jednoznaczny strj kociewski.

Zdjcie zokresu 1880 r. uczniw szkoy katolickiej.


Pelplin lub Skrcz? Ubir witeczny dziewczt wstroju ipozie
przygotowanej specjalnie do zdjcia.

64

Ubiory mieszkacw Starogardu


w1919/1920 r.

Starogardzki Rynek 1920 r.

Starogard
Rynek
1927 r.

65

Stroje starogardzkich towarzystw


sportowych

Ubir modych mieszkacw Starogardu wokresie midzywojennym 19191939. Starogard. Jesie 1927 r. Zawody strzeleckie.

Np. wie Kolincz koo Starogardu najpierw bya


polska, nastpnie ydowska potem wokresie kulturkampfu niemiecka aw1919 r. ponownie bya zasiedlona przez Polakw.
Obok wsie Zduny iSzpgawsk byy zdominowane przez osadnikw niemieckich. Podobnie wsie
66

Ubir jesienno-zimowy.

wokolicach Skarszew byy wzdecydowanej wikszoci zamieszkane przez ewangelikw.


Polskimi wsiami zasiedlonymi przez polskich
gburw przez cay okres 1772 1919 byy: Jabowo,
Klonwka Dbrwka, chocia ina tych wsiach odnotowujemy obecno osadnikw niemieckich.
Wsie wwikszoci zamieszkiwane przez ewangelikw, ktre kulturowo byy odrbne od polskich miay inne ubiory. W tej materii panuje obecnie niesamowity baagan. Stan wiedzy na ten temat oparty jest na mitach ilegendach tworzonych
67

przez widzimisi dyletantw czsto ztytuami naukowymi.


Dotychczas przy dostpnych starych opracowaniach na ten temat pominito inie wzito pod uwag moliwoci metod barwienia iutrwalania kolorw weny ilnu do 1864r. ipo tym czasie. Jest to
sprawa kluczowa poniewa pojawia si dostpno
barwnikw na bazie aniliny. Nie wzito pod uwag dostpnoci tkanin bawenianych itechnologii
ich barwienia po 1900r.
Moje zainteresowanie ubiorem wyniko jako
uboczne, wtrakcie zajmowania si Kociewiem izbierania materiaw do mojej ksiki Kociewie czy kocioki. Dotyczy to wszczeglnoci rodzaju tkanin
iczasw ich wprowadzenia wena, len, bawena po
technologi barwienia z zpodziaem od 1864r. ido
1907r.
Obecni rekonstruktorzy strojw kociewskich wymylajc tak zwany strj wietlicowy pominli
technologi utrwalania kolorw ibarwnikw pochodzenia rolinnego, dostpnych powszechnie na
tych terenach. W rozwaaniach na temat ubioru Kociewiakw pominito moliwoci technologiczne
okresu szycia rcznego imaszynowego. Czyli do
czasw wynalezienia ipowszechnego dostpu na
terenach Prusach Zachodnich maszyn do szycia. Zaj68

muj si ubiorem wiejskim, podmiejskim imiejskim


itak zwanym ubiorem wietlicowym.
Apeluj do wszystkich, ktrym dobro Kociewia
ley na sercu by bzdury, ktre na temat ubioru na
Kociewiu napisano przez nieukw regionalistw
podda analizie isprostowa wsposb naukowy
podobny jak etymologi igranice pierwotne Kociewia. Jeli nie zrobi tego kociewske autorytety zrobi to sam wdrugim uzupenionym wydaniu mojej ksiki Kociewie czy kocioki. Ubolewam tylko, e to, co napisz nie bdzie wynikiem
szerokiej dyskusji ikonsultacji etnologw czyli fachowcw.
Bardzo licz na pomoc odpowiedzialnych regionalistw wnakierowaniu moich poszukiwa, by na
podstawie dokumentw anie przypuszcze, domniemywa czy analogii tworzy irozpowszechnia fikcje.
Przezdwadziecia lat region Kociewia budowany jest na fikcji przez kociewskich kuglarzy,
ktrych powszechnie nazywasi autorytetami.
Starogardzanie co cztery lata wybieraj nowe lokalne wadz wnadziei, e na Kociewiu wreszcie
bdzie rozsdnie, mdrze inormalnie po ludzku
anie jak wkurniku: pianie, gdakanie iwzajemne
dziobanie!
69

Kociewski Wielki kadrowy


Dzi siedzc wfotelu przyszo mi do gowy
Tu na Kociewiu jam wielkim kadrowym.
To ja zatrudniam co cztery lata.
Tych co zawiedli zfoteli wymiatam!
Co cztery lata to ja decyduj
Kitu iblagi ja nie kupuj
Co cztery lata decyduj sam
komu diet akogo wnosie mam.
Inni jak zawsze wbardzo duej grupie
radz komu da diety akogo mie wd......
Co cztery lata ja zero inikt
daj stanowiska diety iwikt.
To ja przy urnie zdugopisem wdoni
decyduj kogo na szczaw pogoni.
Id za kotar isam zmin srog
tworz obiektywn komisj konkursow.

70

Czytam list igowa boli mnie siwa


Co drugie nazwisko to recydywa.
Na lewej licie by sierant zpukownikiem razem
co wStanie Wojennym czstowali gazem.
Mundury przebrali na cywilne ciuchy
by wdemokracji zagszcza ruchy.
Na prawej licie ambrozja imid
kady na klczkach czeka na cud.
Pani wkapeluszu ipan spec od piasku
nadaj licie splendoru iblasku.
Na licie rodkowej umiechaj si pewnie
ci co przez lat osiem wadali Kociewiem.
I jeszcze kilku nic nie poradz
co si szykuj do skoku po wadze.
Trzeci godzin ja skromny Czyyk
wci nie wiem komu postawi krzyyk.
Wpadem na pomys nie powiem nikomu
zagosuj bez skrele ipjd do domu!
I wiecie co wkocu przyszo mi do gowy
tym razem nie byem wielkim kadrowym.

71

Czy Kociewie czy badziewie?


Zakoczyem gromadzenie materiaw wtym dokumentw od 1700r. stawiajc tez, e nie ma obszaru etnicznego Kociewie, jzyka czy gwary kociewskiej.Nie ma adnych przesanek historycznych naistnienie regionu kociewskiego. Nie ma adnych ladw
pimiennictwa ludowego posugujcego si gwar
kociewsk. Jest jedynie jzyk wiejski prostacki mwiony, lecz nie pisany. Fragmenty tekstw oryginalnego pamitnika Fraza Meyki z1914 r. zawartych
wmojej nowej ksice wydanej przez Bernardinum
pt.Starogardzki pruski elazny krzy s jednym
znielicznych dokumentw pisanych rcznie ztego
okresu oprcz tych przytaczanych przez pani profesor Pajkowsk wjednym zwyda Rydwanu.
Po poszukiwaniach wbibliotekach uniwersyteckich wToruniu, Bydgoszczy, Gdasku, Olsztynie
iSupsku okazuje si, e tak zwani regionalici kociewscy opieraj swoje wywody na tekstach Sychty oraz znanych mi osobicie Grskiego iJanowicza.
Kilka razy rozmawiaem znimi na temat ich kociewskiego pisania. Tre rozmw jest zawarta
wmojej nowej pitej ksice.Wymienieni autorzy
tekstw tworzyli kady zosobna wasn pisowni
72

gwary kociewskiej. Tworzyli teksty zzapamitanej wiejskiej mowy, ze suchu nie posugujc si adnymi oryginalnymi tekstami pierwotnymi, ktre by
mogy suy jako punkt odniesienia czy materia
porwnawczy. Cytowane przez pani profesor Pajkowsk fragmenty listw wRydwanie zokresu midzywojennego (do lekarza Gaszkowskiego)
rni si pisowni imaj si nijak do tekstw Janowicza iGrskiego. Z przekazw osb zaprzyjanionych zGaszkowskim wiadomo mi, e lekarz nie
posugiwa si wrozmowie zpacjentami iprzyjacimi jzykiem mowy wiejskiej.

Przedstawiciele lokalnych mediw na spotkaniu Biesiada Literacka wCzarnej Wodzie. Towarzystwo politycznie poprawne.

73

Nie ma dokumentw historycznych pisanych


tak gwar kociewsk jak opublikowan przez Sycht, Janowicza iGrskiego. Szczeglnie chodzi olisty urzdowe iprywatne, piewniki imodlitewniki, pisma obywateli do urzdw, konspekty kaza
pisanych przez ksiy, pisma do sdw inotariuszy, ktre by wiadczyy oistnieniu gwary kociewskiej. Tak zwani regionalici kociewscy utworzyli
teori istnienia regionu na historycznie cakowicie
nieznanej przesance. Jestto podstawowy bd wlogice okrelany wjzyku aciskim ignotum per
ignotum, co znaczy wyjania nieznane przez nieznane.
Nazwa Kociewie zostaa ponownie wprowadzona po II Wojnie wiatowej przez komunistycznych propagandystw (s na to dowody) wcelu szerzenia informacji oprastarych polskich korzeniach
ziem pomorskich. Ciekawe, e Jzef Milewski wprowadza sporadycznie nazw Kociewie wswoich publikacjach dopiero po 1977r. W swoich publikacjach
przed 1977r. posuguje si nazw powiat Starogard.
Prbowano zaoy Zrzeszenie Kociewskie wlatach 50-tych, lecz zbraku powszechnego spoecznego zainteresowania (piciu komunistycznych dziaaczy) dziaalno stowarzyszenia wygasa. Pani
profesor Pajkowska wsposb naukowy wswoich
74

publikacjach opracowaa pisowni gwary kociewskiej opartej na tekstach pisanych przez Sycht, wymylanych przez Janowicza iczciowo przeze
mnie. W duym stopniu odnosi si do tekstw Antoniego Grskiego. Autorzy tych tekstw pisali je
iodtwarzali zpamici isuchu czsto na poczekaniu wymylajc zwroty. Dziao si to przy wiadkach wredakcji Gazety Kociewskiej. W tym miejscu trzeba doda, e Bernard Janowicz iAntoni Grski ukoczyli swoj edukacj na szkole powszechnej. To znaczy, ewcelu uwiarygodnieniatezyistnienia gwary kociewskiej, pani profesor Pajakowska popenia kolejny podstawowy bd wlogice
okrelany jako idem per idem czyli to samo przez
to samo. Po 1990 roku fikcyjny byt Kociewie na
fali odnowy za spraw Sychty, Janowicza iGrskiego zaczyna y wasnym yciem wtekstach pisanych gwar wGazecie Kociewskiej. Nastpnie
suy laikom do pomnaania kociewskich bytw jzykowych. Powstaj takie nazwy jak: Kociewskie
Piro, Kociewska Karczma, Gazeta Kociewska,
Kociewska Chata, Wieci zKociewia, LOT Kociewie czy portal internetowy www.Kociewiacy.pl.
O innych obecnych powszechnie nazwach ze sowem Kociewie, pojawiajcych si po 2000 r. oraz
przyczynach nadawania wnazwach sowa Kocie75

wie, lubkociewski nie wspominam. Bez zachowanych starych dokumentw pisanych rcznie, lub
drukowanych przez ludowych twrcw np. poetw
czy autorw ksiek, wistniejcych od XVIIw. drukarniach prywatnych (np: Chemnie, lub diecezjalnych wPelplinie), mwienie ogwarze kociewskiej
jest nieporozumieniem. Tworzenie obszaru terytorialnego posugujcego si gwar kociewsk czyli tworzenie wyimaginowanej mapy regionu Kociewie to dopiero absurd iintelektualny wywijas.
Posiadam szczegowe mapy Pomorza od XVII w.
zzaznaczonymi obszarami starostw czyli powiatw
wchodzcych wskad okrgw. Posiadam polskie
gospodarcze roczniki statystyczne zokresu midzywojennego. Posiadam oryginalne Roczniki Towarzystwa Naukowego wToruniu z1900r.
Oryginalne gazety zPomorza zlat 19001919.
W adnym ztych dokumentw nie wystpuje pojcie gwary kociewskiej czy regionu kociewskiego.
Od 1772 r. powiat starogardzki a przez 147 lat by
administracyjnie zwizany zKwidzynem. Posiadam
pruskie mapy okrgu StarogardKwidzyn. To
wszystko iwiele innych tez, anty tez isyntez jest
wmojej ksice oStarogardzie jako fikcyjnej stolicy
Kociewia. Po wydaniu tej ksiki na nagrod Kociewskie Piro wdziedzinie kultury nie licz. Mam
76

wiadomo, e te oczywiste fakty przez regionalnych nieukw istarogardzkich koniunkturalistw


si nie przebij.
Trzeba na to lat by wyprostowa prawd ohistorii Starogardu. Grupka osb, ktrzy od 1990 r. do
chwili obecnej rozpowszechnia iutrwala prymitywny wizerunek Kociewiaka wyrzdza krzywd staremu inowemu pokoleniu Kociewiakw. Grupa
tych osb publikujc, rozpowszechniajc, wspierajc ipopularyzujc nieprawdy ipprawdy oKociewiu wyrzdza nieodwracalne szkody historyczne
wprzesaniach wobec modego pokolenia.
Welektronicznych zasobach uniwersytetu wToruniu iGdasku znajduj si powojenne gazety zPomorza. Nie ma wnich adnej wzmianki oKociewiu
a do 1980r. Starogard od wiekw by integraln
czci Pomorza Gdaskiego aszerzej Prus Zachodnich. Wielki wpyw na jzyk okrgu Kwidzyn-Starogard miaa obecno wtej czci Pomorza Holendrw na uawach, Kaszubw, Wielkopolski i147
lat zaboru pruskiego.

77

Centrum Kociewia
Raz wtrzeciej klasie liczna pani Czesia
zadaa pytanie patrzc na Grzesia.
Zadaj pytanie odpowied mam wgowie
gdzie centrum Kociewia niech kady odpowie.
Kochane dzieci paluszki wgr
kto nie wie jedynk dostanie ibur.
Cisza zapada pospuszczali nosy
co drugi wklasie to Antek bosy.
Na to Jasiu mwi wierka mi wrbelek
e centrum Starogardu to may kibelek.
Stoi przy Poczcie, turyci go znaj
chtnie do kibelka cigle zagldaj.
A pani na to ty wstrtny obuzie
zamilcz ty Jasiu izamknij buzi.
Jasiu co owszem wyglda na gap
wdomu wzi cyrkiel iKociewia map.
Po chwili Jasiu zaszczute pachole
potwierdzi empirycznie oczym mwi wszkole.
Krzykn senator to si nie godzi
kibel rodkiem Kociewia? To nam zaszkodzi!
78

rodek Kociewia. Badania empiryczne Grzesia z III klasy.

Regionalici w Gdasku zawtrowali


region Kociewie w gruzy si zawali.
Profesorka od kociewskich granic i gwary
cienko krzykna to jakie ze czary.

79

Moje badania ogwarze zgowy


mog przeznaczy na papier kiblowy.
Prace oKociewiu caej naszej grupy
wszystko jest na papierze iteraz do dupy?
Profesor co rzdzi Kociewskim Pirem
rce zaama ipodnis wgr.
O Boe wity owita Trjco
ten may Jasiu Kociewia zabjc.
A byo tak adnie atak byo mio
tu na Kociewiu si bawochwalio.
To mymy byli Kociewia zdrowym serem
ateraz przez teori Jasia bdziemy zerem?
Comy narobili oBoe orety?
Comy narobili my autorytety?
Co po nas pozostanie? Co powie kociewski lud?
Jasiu szybko odpowie! Jak wkiblu! Smrd!

80

EPILOG
Ksika powysza jest napisana wformule satyrydla uleczenia anie bezmylnego niszczenia czy
zniszczenia Kociewia. Od kilku lat staram si zainteresowa izainspirowa rzeczow dyskusj na
temat etymologii, granic pierwotnych Kociewia,
ubiorw regionalnych idialektu tej czci Pomorza,
ktr obecnie nazywamy Kociewiem. Bez rezultatu!
I miech niekiedy moe bynauk,
Kiedy sizprzywar, niezosb natrzsa;
I art dowcipn przyprawiony sztuk
Zbawienny, kiedy szczypie, anie ksa (...),
Szanujmy mdrych, przykadnych, chwalebnych,
miejmy sizgupich, cho iprzewielebnych
Ignacy Krasicki

Nie wtpi winteligencj czytelnika. Mimo to jasno zaznaczam mora pyncy zpowyszej satyry.
Utwr, ktry bypozosta niezrozumiany dla czytelnika straciby racje bytu. Byy by to jedynie sowa.
Jeli znich zdatna nauka niepynie,
Natenczas blaskiem czczym tylko janiej,
I naksztat prchna wiec, anie grzej.
81

Spis treci
OD AUTORA ........................................................................... 5
Lustro Kociewia czyli Kurnik kociewski ...........................
Kto to jest Kruszona? Pyta na FB Marek Biegalski...............
Gdzie szuka kociewskiego warchoa?....................................
Kociewskiego warchoa wspieraj swoim autorytetem
Epigoni Kociewia .......................................................
Tfu!-rca Kociewia!........................................................................
Co ztym Kociewiem? Regionalici ze Skrcza iPinczyna .......

11
13
16
18
23
25

PROLOG czyli region czy kurnik kociewski?......................... 26


Kurnik kociewski ...................................................................
Co oKociewiu trzeba wiedzie za Sownikiem
Geograficznym Krlestwa Polskiego...........................
Co wsprawie wietlicowego ubioru kociewskiego? ..........
Ubiory chopskie wczasie zaborw iwlatach 19191939.....
Stroje pomorskich organizacji paramilitarnych
idruyn harcerskich. Lata 19191939.......................
Ubiory mieszkacw Starogardu w1919/1920 r..................
Stroje starogardzkich towarzystw sportowych .....................
Kociewski Wielki kadrowy ....................................................
Czy Kociewie czy badziewie?
Centrum Kociewia..................................................................

31
34
46
59
61
62
66
72
78

EPILOG...................................................................................... 81

You might also like