Wraz z nastaniem ery fotografii cyfrowej

zmienia si nie tylko technika wykonywania

zdj. Staa si rzecz nie mniej istotna:
uytkownikom popularnych aparatw
oddano do dyspozycji moliwoci edycji
obrazu zarezerwowane dotd dla
wskiej grupy artystw lub pracownikw
laboratoriw fotograficznych,
PRZEMYSAW IMIELISKI

ESZCZE KILKA LAT temu, odnoszc zdjcia do zakadu

fotograficznego, zdawalimy si cakowicie na wiedz
i dowiadczenie jego pracownikw. To oni decydowa
li, ktre z klatek nadaj si do przeniesienia na papier,
a nastpnie dobierajc odpowiednie parametry nawie
tlania, nadawali ostateczne barwy zapisanym na kliszy
wspomnieniom. Pojawienie si fotografii cyfrowej zmie
nio ten stan rzeczy na zawsze. Teraz to my moemy sa
modzielnie wykreowa obraz, pozostawiajc laborantom
jego utrwalenie - a i to nie zawsze.
Wspczesne aparaty cyfrowe pozwalaj uzyska
zadowalajce zdjcia bez potrzeby uycia komputera.
Za pomoc ich wewntrznego oprogramowania (firmwareu) moemy konwertowa zdjcia do postaci czarno-bialej, zmienia rozdzielczo plikw, kadrowa
ujcia, wywietla je na telewizorze lub drukowa na
drukarce. Warto jednak wiedzie, e moc obliczeniowa
tych cyfrakw - stosunkowo niewielka w porwnaniu
z domowym pecetem - nie pozwala na wykorzystanie
caego potencjau technologii cyfrowej (np. zaawan
sowanych algorytmw wyostrzania czy te odszumiania zdj wykonywanych z uyciem wysokich war
toci ISO). Na szczcie oferta producentw dobrego
oprogramowania graficznego jest dzi na tyle bogata,
e z pewnoci kady znajdzie co dopasowanego do
swoich potrzeb i moliwoci.
Musimy jednak pamita, e cho obecnie niemal
w kadym domu znajdziemy komputer pozwalajcy na

Sercem cyfrowe
go aparatu foto
graficznego jest
detektor CCD. Naj
lepsze urzdzenia
tego typu maj
rozdzielczo
39 megapikseli. W popularnych
aparatach stosuje
si detektory z kil
koma milionami
pikseli, a w specja
lizowanych urz
dzeniach (np. tele
skopach) uywa si
zespow detekto
rw o cznej roz
dzielczoci nawet
kilkuset milionw
pikseli.

uruchomienie mniej lub bardziej zaawansowanego pro

gramu graficznego, kluczem do uzyskania zadowalaj
cych efektw zawsze pozostanie dobr waciwych na
rzdzi i umiejtno posugiwania si nimi.
Aby przekona si, jakie moliwoci daje samodziel
na obrbka obrazu, powinnimy przejrze zawartoci
pyty CD dostarczonej w pudeku z aparatem. Wikszo
producentw cyfrakw docza do nich nieskompli
kowane programy pozwalajce na atwe zgranie zdj
z karty, ich katalogowanie oraz podstawow edycj ob
razu: kadrowanie, zmian rozdzielczoci, korekt kolo
rystyki czy usunicie czerwonego zabarwienia oczu na
zdjciach wykonywanych z lamp byskow. Na przy
kad uytkownicy taszych modeli Canona odnajd na
pycie CD programy ZoomBrowser EX i PhotoStitch (do
czenia zdj w panoramy), a droszych - dodatkowo
Digital Photo Professional (narzdzie do konwertowa
nia i edycji plikw RAW). Z kolei waciciele Nikonw
podobne funkcje znajd w PictureProject, ale ju za bar
dziej zaawansowany program Nikon Capture bd mu
sieli zapaci osobno.

Na dobry pocztek
Doczone do cyfrakw darmowe oprogramowanie za
dowoli z pewnoci wikszo niedzielnych pstrykaczy.
W praktyce szybko okazuje si, e dla wielu osb obsuga
tych narzdzi moe okaza si za mao intuicyjna, a edycja
wikszej partii zdj - zbyt czasochonna. Z kolei pasjonaci
fotografii poczuj si rozczarowani niewielk liczb opcji
i nie zawsze odpowiednio wysok jakoci otrzymywane
go za ich pomoc obrazu. Jeli wic oprogramowanie do
czone do aparatu z tych czy innych powodw przestaje
nam wystarcza, nie powinnimy zwleka. Trzeba szybko
rozejrze si za narzdziem, ktre pozwoli nam rozwija

PRZEPIS NA UDANE ZDJCIA

W aparacie:

1. Wycz wszystkie programowe polepszacze obrazu w aparacie. Wszelkie ope

racje, takie jak odszumianie, wyostrzanie czy korekcja koloru, najlepiej wykona
za pomoc programu graficznego. Jego algorytmy w poczeniu z du moc obli
czeniow komputera dadz znacznie lepsze efekty.
2. Jeeli aparat pozwala na zapisywanie zdj w formacie RAW, zrezygnuj z JPEG-a.
Uzyskasz znacznie wysz jako obrazu. W JPEG-ach rejestruj jedynie zdjcia
okazjonalne lub dokumentacyjne.
3. Chcc oszczdzi miejsce na karcie, zmniejszaj rozdzielczo rejestrowanej fo
tografii, a poziom kompresji pliku JPEG ustaw na najniszym moliwym poziomie.
W komputerze:

1. Przetwarzajc zdjcia, wykorzystuj zawsze wersj pliku o maksymalnej rozdziel

czoci. Dziki temu unikniesz sytuacji, gdy idealnie skorygowana fotografia okae
si za maa na przykad do wykonania papierowych odbitek w wikszym formacie
i bdziesz musia ca korekcj przeprowadza jeszcze raz.
2. Edytujc obraz, pracuj zawsze na kopii pliku, pozostawiajc fotografi rdo
w w nienaruszonej postaci. Unikniesz ewentualnej bezpowrotnej utraty oryginal
nego ujcia.
3. Jeli podczas edycji zdjcia bdziesz wielokrotnie zapisywa kolejne etapy pracy,
zachowaj dokument w formacie TIFF lub PSD. Kady nastpny zapis zdjcia do pli
ku JPEG coraz bardziej pogarsza jego jako.
4. Po kadym przeskalowaniu pliku obraz powinien zosta ponownie wyostrzony.
5. Pamitaj, e mudna korekcja kolorystyczna zdjcia ma sens tylko wwczas,
gdy dysponujesz odpowiednio skalibrowanym monitorem lub drukark. Wszelkie
pretensje skierowane do laboranta po otrzymaniu odbitek zawsze skocz si py
taniem o nasz sprzt i sposb przygotowania plikw.
6. Przygotowujc zdjcia do prezentacji w internecie czy drukujc je na nieskalibrowanej drukarce, korzystaj z uniwersalnej przestrzeni kolorw sRGB. Cho ma
ona nieco wszy zakres barw, jest zrozumiaa dla wikszoci urzdze oraz opro
gramowania i w wielu przypadkach da bardziej przewidywalne rezultaty.

Konwersja koloro
wego zdjcia
do odcieni szaroci
pozwala nada
fotografii bardziej
rasowy wygld.
Przy okazji likwidu
jemy efekt niena
turalnego odcienia
skry wywoany
owietleniem
postaci lampami
o rnych tempe
raturach barwowych.

si lub cakowicie zautomatyzuje najczstsze czynnoci.

Zadanie to nie bdzie wcale trudne. Na rynku mamy wie
le programw przygotowanych specjalnie z myl o foto
grafach, oferowanych po atrakcyjnych cenach, a czsto
kro nawet bezpatnie.

Lekko, atwo i... automatycznie

Cho wydaje si, e uprawianie cyfrowej fotografii jest
czyst przyjemnoci, ju po kilku miesicach posiadania
aparatu przekonamy si, e rzeczywisto wcale nie wy
glda tak rowo. Przecitny uytkownik cyfraka robi
bowiem nawet piciokrotnie wicej zdj, ni miao to
miejsce w wypadku korzystania z aparatu analogowego.
Co wicej, poniewa w wikszoci przypadkw nie wy
woujemy ju zdj w zakadach fotograficznych (zazwy
czaj rozsyamy je znajomym e-mailem lub pokazujemy na
monitorze), odpowiednie przygotowanie tak wielu foto
grafii zaczyna stanowi niespodziewany problem.
Na pocztku obrbka kilku pierwszych uj sprawia
wiele radoci i przynosi sporo satysfakcji, lecz rczne sko
rygowanie 200-300 zdj z zimowych wakacji moe oka
za si dla wielu zbyt czasochonne. Wczeniej czy pniej
nieodzown pomoc oka si wic programy automaty
zujce najczciej wykonywane czynnoci i pozwalajce
przekaza ca mudn prac komputerom.
Jednym z nich jest PhotoCleaner (www.photocleaner.
com) oferowany w dwch wersjach: Basic (13 dol.) i Pro
(25 dol). Program ten pozwala niemal cakowicie zauto
matyzowa proces podstawowej obrbki obrazu: obracanie
zdj, zmian rozdzielczoci, korekcj kolorystyki i nasyce
nia barw, wyostrzenie obrazu oraz redukowanie szumw.
Za jego pomoc dodamy do fotografii gustown ramk
i umiecimy na niej stosowany napis, np. nazwisko autora
lub dat. W zaawansowanej wersji PhotoCleaner umoliwia
take przekonwertowanie wedug zadanych parametrw wie
lu zdj (a nawet caych katalogw) oraz stworzenie z nich
internetowej galerii w postaci dokumentu HTML.

ZoomBrowser EX pobiera zdjcia z aparatu, drukuje je i wysya e-mailem. Brak tu za

awansowanej edycji obrazu czy przetwarzania wielu plikw. Podobna filozofia cechuje
wiele pakietw sprzedawanych z popularnymi aparatami cyfrowymi.

Nie bj si szaroci
Zdjcia czarno-biae, bdce synonimem fotografii arty
stycznej, przez wielu uznawane s za technik zarezer
wowan dla ambitnych twrcw. Technologia cyfrowej
rejestracji obrazu sprawia, e dzi korzysta mog z niej
niemal wszyscy. Nie potrzebujemy ju specjalnych bon
fotograficznych czy odpowiednio dobranego papieru
fotograficznego. Wystarczy zmiana trybu pracy apara
tu i zwyka drukarka atramentowa, aby mc pokusi si
o bardziej oryginalne kadry. Naprawd warto poeksperymentowa, gdy umiejtnie zaprezentowana rzeczywi
sto w czerni i bieli nabiera nowego wymiaru
Aparaty cyfrowe fotografuj zawsze w kolorze. Efekt czar
no-biay uzyskuje si pniej, podczas przetwarzania zdjcia
przez oprogramowanie aparatu. Lepiej jednak funkcj Black
& White wykorzystywa jedynie do zaobserwowania r
nic pomidzy barwnym a monochromatycznym obrazem,
po czym wycza. Dlaczego? Konwersj do odcieni szaro
ci moemy sami przeprowadzi na komputerze, wykorzy
stujc do tego celu dowolny program graficzny. W ten spo
sb zachowujemy kolorow wersj ujcia - rzecz przydatna
w sytuacji, gdyby okazao si, e jednak traci ono na wyrazie
po zamianie na zdjcie czarno-biae. Dodatkowo konwerto
wanie obrazu za pomoc takich narzdzi jak Mikser kanaw
czy Barwa/nasycenie umoliwi precyzyjn kontrol nad osta
tecznym wygldem fotografii. Konwersja do odcieni szaroci

Dziki opcji przetwarzania wsadowego PhotoCleaner automatycznie obrabia i przy

gotowuje do prezentacji cae katalogi zdj, pozwalajc uytkownikowi unikn mo
notonnego, wielogodzinnego wykonywania tych samych operacji graficznych.

Dziki programom takim jak PhotoCleaner stworzenie galerii w internecie nie wyma
ga znajomoci adnego jzyka programowania.

bywa te czsto jedynym wyjciem w przypadku fotografo

wania sceny owietlonej lampami o rnych temperaturach
barwowych. Taki zabieg pozwala wwczas unikn na przy
kad efektu nienaturalnego koloru skry. Ciekawe rezultaty
moe da take stonowanie zdjcia do sepii.

Poszerz swoje horyzonty

Dziki technologii cyfrowej wykonywanie zdj panora
micznych stao si znacznie przyjemniejsze. Cho wsp
czesne aparaty oferuj wiele automatycznych opcji reali
zowanych przez oprogramowanie firmowe, to i w tym
przypadku lepszym rozwizaniem jest wykorzystanie
moliwoci wyspecjalizowanych pakietw przeznaczo
nych do czenia uj w cao. Tego typu kadry najlepiej
wykonywa za pomoc statywu, pamitajc, aby samo
dzielnie okreli balans bieli i do wszystkich kadrw za
stosowa te same parametry ekspozycji. Rwnie istotne
jest take uycie ogniskowej odpowiadajcej w przybli
eniu wartoci 50 mm dla aparatw maoobrazkowych
i wykonywanie kolejnych kadrw z zakadk pokrywaj
c przynajmniej 30% poprzedniego zdjcia. W przeciw
nym razie mog pojawi si na tyle due znieksztacenia
geometrii obrazu, e uzyskanie zadowalajcego efektu b
dzie niezwykle trudne.
W praktyce przy pewnej wprawie ujcia panoramicz
ne da si zrobi nawet z rki. Jeli sami ustalimy parametry
nawietlania zdj i dopilnujemy rwnolegego prowadze
nia aparatu wzgldem linii horyzontu, dobry program po
zwoli stworzy zapierajce dech w piersiach panoramy na
wet przy pewnej niedoskonaoci zdj skadowych. Wrd

Wady i zalety formatw graficznych:

Format

JPEG

TIFF

Gbia koloru

24 bity

24 bity*

Kompresja

stratna

brak*

brak lub bezstratna

Wielko pliku

maa

dua

rednia

Uniwersalno
formatu

dua

dua

maa

Uwagi

w zalenoci od stopnia
kompresji w obrazie
s zawsze obecne
wiksze lub mniejsze
artefakty

duy rozmiar plikw

dugi czas
zapisu na kart

moliwo konwertowania
obrazu z rnymi
wartociami balansu bieli,
nasycenia kolorw,
korekcji ekspozycji,
wyostrzania
i odszumiania

*dane dotyczce sposobu zapisu realizowanego przez aparaty cyfrowe

RAW
od 24 do 48
bitw na piksel

programw graficznych do czenia zdj w panoramy

naley wyrni atwy w obsudze The Panorama Factory (www.panoramafactory.com). Jego podstawowa wersja
-The V1.6 Freeware Edition - jest oferowana bezpatnie.

Jaki wybra format zapisu zdj?

Na koniec przyjrzyjmy si trzem formatom graficznym
- JPEG, TIFF, RAW - pod ktem ich optymalnego wyko
rzystania w fotografii cyfrowej.
JPEG z powodu duej wydajnoci kompresji i szybkoci
zapisu idealnie nadaje si do wykonywania fotografii oko
licznociowych czy dokumentacyjnych. Jest na tyle popu
larny, e zapisane w nim zdjcia bez problemu obejrzymy
na dowolnym komputerze lub zaprezentujemy na wikszo
ci stacjonarnych odtwarzaczy DVD podczonych do tele
wizora, a kade laboratorium wykona z nich odbitki. Wad
zapisu zdj w formacie JPEG jest bezpowrotna utrata czci
informacji o obrazie oraz jego mniej lub bardziej widoczne
zakcenia, tzw. artefakty. Jeli zaley nam na zamieszczeniu
na karcie maksymalnej liczby plikw, zmniejszajmy raczej
rozdzielczo zdj bez zwikszania stopnia kompresji.

Pakiet graficzny The Panorama Factory posiada specjalne na

rzdzia uatwiajce pocztkujcym uytkownikom przygotowy
wanie wasnych panoram. Produkcj panoramy zaczynamy od
uruchomienia kreatora New Project Wizard, ktry krok po kroku
prowadzi nas przez kolejne etapy obrbki graficznej wszystkich
fotografii skadowych. Najpierw importujemy zdjcia skadowe,
po czym - jeli to konieczne - obracamy je. Teraz okrelamy wa
ciw kolejno obrazw w panoramie, a nastpnie wybieramy typ
aparatu wraz z jego mark i modelem. Jest to istotne, gdy pro
gram dysponuje specjalnymi profilami, dziki ktrym na dalszych
etapach pracy moe korzysta z parametrw i algorytmw dopa
sowanych do charakterystyki konkretnej kamery fotograficznej.
Kolejny krok to zdefiniowanie dugoci ogniskowej, z jak zostay
wykonane ujcia. Jeli jej nie znamy, moemy zadecydowa, aby
program rozpozna j automatycznie. Na ostatnim etapie przy
gotowa ustalamy, czy program ma automatycznie dopasowywa
kolorystyk i ekspozycj poszczeglnych zdj, a take gotowej
panoramy. Teraz pozostaje ju tylko wybra ostateczn posta do
kumentu wynikowego (plik graficzny lub obraz animowany) i jego
rozdzielczo. Jeli efekty s satysfakcjonujce, gotow panora
m zapisujemy na dysku komputera. W przypadku bdw mona
natomiast rcznie nanie poprawki, korygujc dopasowanie po
szczeglnych uj oraz ich geometri.

U RDE OBRAZU
Wszyscy, ktrzy chc wycisn maksimum korzyci z technologii cyfrowej rejestracji zdj,
powinni skierowa swoj uwag na aparaty umoliwiajce zapisywanie obrazu w formacie
RAW. Dla tej grupy uytkownikw aparatw najwaniejsze jest bowiem uzyskanie pliku r
dowego o moliwie najwyszej jakoci i jak najwierniej oddajcego kolorystyk fotografo
wanej sceny, nawet jeli bdzie to okupione koniecznoci pniejszego czasochonnego
przetwarzania plikw na komputerze.
RAW (surowy) jest zbiorem informacji o nateniu wiata padajcego na poszczeglne
piksele matrycy w czasie ekspozycji. Nie zawiera wic danych o kolorze, bo kada komr
ka wiatoczua na matrycy CCD czy CMOS rejestruje tylko jedn z barw podstawowych
- R (czerwon), G (zielon) i B (niebiesk). W ten sposb otrzymujemy surowy strumie
danych, ktry - co istotne! - dodatkowo zawiera informacje o warunkach nawietlenia
oraz parametrach ekspozycji. Korzystajc z formatu RAW - w zalenoci od czuoci da
nej matrycy - moemy uzyska nawet 16-bitow rozpito tonaln dla kadego piksela
matrycy (w formacie TIFF uywanym w aparatach mamy zaledwie 8 bitw na skadow ko
loru). Obrazy przekonwertowane z postaci RAW pozwalaj wic otrzyma nie 24-bitow,
ale a 48-bitow palet kolorw! Tym samym zachowuje si wicej szczegw w ciemnych
i jasnych partiach obrazu.
Aby obejrze zapisane w formacie RAW zdjcie, trzeba przetworzy plik za pomoc specjal
nego oprogramowania lub odpowiedniego rozszerzenia do programu graficznego. Pro
gram taki, znajc rozmieszczenie poszczeglnych pikseli i odpowiadajcych im kolorw, na
bazie zapisanych wartoci ekspozycji dokona interpolacji waciwego, kolorowego ju ob
razu. W tej z pozoru czasochonnej i uciliwej koniecznoci konwertowania plikw kryje si
chyba najistotniejsza zaleta formatu RAW. Ile to razy, ogldajc ju w domu wyniki sesji fo
tograficznej, zastanawialimy si, czy dane ujcie nie wygldaoby bardziej efektownie przy
innych ustawieniach aparatu. Gdyby tak mona byo powtrzy niektre kadry z rnymi pa
rametrami... Ale mona! Specyfika formatu RAW powoduje, e dane dotyczce np. korekcji
ekspozycji, balansu bieli czy wartoci programowego wyostrzania umieszczane s niejako
obok samego obrazu. Mona je wykorzysta podczas konwersji obrazu lub te zmodyfiko
wa. Nie jest ju wic konieczne wykonywanie kilku rnych ekspozycji tego samego zdj
cia - teraz wystarczy jeden RAW! Oczywicie nie skorygujemy ju wartoci przysony, czasu
ekspozycji czy te czuoci. Z pozostaymi parametrami, ktre s przetwarzane przez apa
rat po przechwyceniu obrazu z matrycy, moemy eksperymentowa do woli. Wszyscy pro
ducenci aparatw dostarczaj programy pozwalajce na konwersj plikw RAW zarejestro
wanych produkowanym przez nich sprztem. Warto jednak sprawdzi ofert niezalenych
wytwrcw, ich programy zazwyczaj dysponuj znacznie wikszymi moliwociami. Obecnie
najciekawsze propozycje to Capture One Pro (www.phaseone.com) i RawShooter Essentials
(www.pixmantec.com).

TIFF to chyba najpopularniejszy format plikw zapisy

wanych bez kompresji lub z kompresj bezstratn. Zacho
wuje wszystkie dane zarejestrowane przez matryc i jest od
czytywany przez wikszo popularnych programw gra
ficznych. Zalety s okupione duymi rozmiarami plikw
oraz dugim czasem zapisu zdjcia na kart, co w przypad
ku wikszoci aparatw uniemoliwia wykonywanie zdj
do czasu oprnienia bufora pamici. Z tych powodw TIFF
bywa stosowany gwnie w studiach fotograficznych.
Format RAW opisujemy szerzej w ramce obok. Tu za
znaczymy jedynie, e ten typ plikw jest bezporednim za
pisem danych przechwyconych przez matryc aparatu. Po
niewa zarejestrowana informacja nie jest w jakikolwiek spo
sb przetwarzana przez oprogramowanie aparatu, format
ten pozwala osign najwysz jako zdj, jednak wie
si to z pniejsz czasochonn obrbk plikw na kom
puterze. Aby strumie danych z matrycy zamieni w kolo
rowe zdjcie, potrzebne jest specjalne oprogramowanie.
PRZEMYSAW IMIELISKI jest redaktorem naczelnym magazynu powiconego

fotografii cyfrowej CHIP FOTO-VIDEO digital"

Proste konwertery plikw RAW umoliwiaj nie tylko wybr przestrzeni kolorystycznej,
ale pozwalaj take swobodnie zmienia wartoci balansu bieli, korekty ekspozycji (EV)
oraz kontrolowa tonalno zdjcia, nasycenie barw, a take jasno i kontrast obrazu.