You are on page 1of 43

cena 15 z (0% VAT)

ISSN 1 7 3 2 -6 1 2 5

JESIE 2010

Jarnuszkiewicz/ Xenakis / edukacja muzyczna/ Nadj / Kencki / serce Chopina

PISMO

WA R S Z AW S K I C H
UCZELN I

ARTYSTYCZNYCH

JESIE 2010

PISMO
WARSZAWSKICH
UCZELNI
ART YST YCZNYCH
Na ok ad ce:
Prot Jar n u szkiew icz , Tita 3

s.

s.

2 Ksawery Piwocki

s.

I Wish You a Better Year

Molire and the Noble Ladies

Exhibition: Stefan Gierowski. The 1960s

8 Prot Jarnuszkiewicz

s.

Shakespeare wedug Petera Brooka.


Cz pierwsza: Obudzi Brytyjczykw

Photography as an Outer Form of Memory,

Waking Up the British

16 Micha Chojecki

s.

Aesthetisation of Urban Space: The Case of Warsaw

s.

72
Kalendarium
Chronicle of events

s.

78
Summaries

s.

80

I never thought of acting. Magda Butkiewiczs

Stracone zachody mioci


Spektakl dyplomowy IV roku Wydziau
Aktorskiego Akademii Teatralnej
im.A.Zelwerowicza wWarszawie

interview with Wiktoria Gorodetskaya

Loves Labours Lost

actress at the National Theatre.

Degree performance, 4th Year, Faculty of Acting,

50

A . Zelwerowicz Theatre Academy in Warsaw

Ku integralnej edukacji przez sztuk

Zdarza si, e od pocztku


wida bysk moliwoci
O Wiktorii Gorodeckiej mwi Wiesaw
Komasa, aktor iprofesor Akademii
Teatralnej wrozmowie zMagd
Butkiewicz.

Towards an Integrated Education through Art

Sometimes the flash of capabilities is visible from the

34 Katarzyna Nocu

very start. Magda Butkiewiczs interview: Wiesaw


Komasa, actor and Professor of the Theatre

Akademia Sztuk Piknych wWarszawie

Teatr antropologiczny Josefa Nadja


uniwersum literackie jako rdo
pyta o czowieka w wiecie

Academy, talks about Wiktoria Gorodetskaya.

Academy of Fine Arts in Warsaw

Iannis Xenakis architekt dwikw


Iannis Xenakis Architect of Sound

s.

48
Nigdy nie mylaam o aktorstwie
Wiktoria Gorodecka aktorka Teatru
Narodowego rozmawia zMagd
Butkiewicz

18 Joanna Turek
26 Leszek Lorent

s.

Shakespeare According to Peter Brook. Part 1:

Estetyzacja przestrzeni miejskiej


przypadek Warszawy

s.

44 Grzegorz Janikowski

Fotografia jako zewntrzna forma


pamici subiektywno zapisu
i unikatowo zjawiska

Desire for a Great Aphasia

s.

70
Wystawa Stefan Gierowski. Lata 60.

Pragnienie wielkiej afazji

s.

s.

Magnatki i Molire

Subjective Record and Unique Phenomenon

s.

38 Patryk Kencki

ycz Pastwu lepszego roku

30 J. Katarzyna Dadak-Kozicka

ASPIRACJE jesie / autumn 2010


Pismo warszawskich uczelni artystycznych
Journal of Warsaw Schools of Arts

Akademia Teatralna im.Aleksandra Zelwerowicza

s.

52 Beata Fiugajska

Literary Universe As a Source of Questions

Z sercem Chopina w drodze


ku przyszoci uczelni i muzyki polskiej

Regarding Human Being in the World

With Chopins Heart On the Path to the Future

Anthropological Theatre of Josef Nadj:

of the University and Polish Music

s.

s.

58 Teresa Grzybkowska

Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina


Fryderyk Chopin University of Music

Wydawca / Publisher:
Akademia Sztuk Piknych wWarszawie
Academy of Fine Arts in Warsaw

Zesp redakcyjny / Editorial committee:

Amor Polonus czyli mio Polakw

Jagna Dankowska, Barbara Osterloff, Katarzyna Olesiska,

Amor Polonus or Love of the Poles

Agnieszka Szewczyk (sekretarz redakcji / Editorial assistant)

64 Tamara Ksiek
Pomidzy form a przestrzeni
Between Form and Space

s.

Aleksander Zelwerowicz Theatre Academy

68 Rafa Kochaski
Wystawa To be announced
Exhibition: To be announced

Piotr Szymor (redaktor naczelny / Editor-in-chief)

Rada redakcyjna irecenzenci / Advisory board and reviewers:


prof. dr hab. Mieczysawa Demska-Trbacz,
dr hab. Danuta Kunicka, dr hab. Joanna Sosnowska

Projekt / Design: studio headmade


DTP studio headmade

Druk / Printed in Poland by Matrix


Nakad / Printrun: 1000 egz. / copies

iprawnikami tej firmy, pomimo pisemnych owiadcze, e zusytuowania bramy wtym miejscu rezygnujemy, nie przyniosy adnych rezultatw. Protest
nabra mocy iuniemoliwi rozpoczcie budowy
wplanowanym terminie. Brak zrozumienia interesu
spoecznego ze strony wadz tej wielkiej ibogatej
firmy spowoduje utrudnienia wrealizacji programu
dydaktycznego na obu wydziaach. Mam nadziej,
e firma nie ostrzela z produkowanej broni cikiej naszych pozycji, a jeeli miaoby do tego doj,
prosibym oczas na wyprowadzenie zbudynkw
ludnoci cywilnej.

SARP projekcie. Nie jest to zgodne zprocedurami.


Jedni zwielu kontrolerw, ktrzy prawie od roku
sprawdzaj nasz dziaalno, we wszystkich zreszt obszarach, na moje pytanie, czy lepiej byo zrezygnowa zdalszej realizacji projektu, czy postpi
zgodnie zprzepisami iw tej sytuacji zrezygnowa
zmoliwoci wybudowania gmachu, ktry bdzie
suy iszkole imiastu ipolskiej kulturze przez wiele
lat, odpowiedzieli, e trzeba zawsze dziaa zgodnie zzapisami ustawowymi. Tak wic rwnie nasza
uczelnia staa si ofiar drczcej cae pastwo patologicznej sytuacji nadmiaru stale zmienianych

ASPIRACJE

ASPIRACJE

Przygotowanie dokumentacji koniecznej do rozpoczcia inwestycji usytuowanej przy Wybrzeu Kociuszkowskim zajo nam prawie trzy lata. Koszt
ekspertyz, dokumentacji iprojektw to ponad trzy
miliony zotych. Wtrakcie prac trzykrotnie zmieniay
si przepisy, aoprotestowanie projektu przez ssiadujce wsplnoty mieszkaniowe wyduyo okres
przygotowa orok. Zostalimy zmuszeni do dokonania zmian wprzyjtym przez komisj konkursow

YCZ
PASTWU
LEPSZEGO
ROKU

Przemwienie prof. Ksawerego


Piwockiego, rektora Akademii
Sztuk Piknych wWarszawie,
wygoszone podczas inauguracji
roku akademickiego 2010/2011

roku cz zaj prowadzonych na wymienionych


wydziaach. Oprotestowanie przez naszego ssiada
firm Bumar wystpienia ozezwolenie na przystpienie do prac projektowych, odsuno moliwo rozpoczcia realizacji tej inwestycji w2011
roku. Protest uzasadniono niezgod na usytuowanie bramy wjazdowej do projektowanego pawilonu
wodlegoci trzech metrw od granicy zssiadem.
Nasze monity iuzgodnienia zprzedstawicielami

Eminencjo, Magnificencje, Szanowni Pastwo, jak


co roku postaram si przedstawi nasze dokonania wminionym roku akademickim, krtko omwi
plany uczelni na najblisze lata, podzieli si troskami iniepokojami, opowiedzie otrudnociach,
awreszcie zainfekowa nowych studentw niezachwian wiar, e wybrane studia przygotuj ich do
zawodw dajcych moliwoci pracy interesujcej,
twrczej iniezbdnej dla normalnego funkcjonowania kraju jego kultury ijego gospodarki.
Niewtpliwie najistotniejszym dla naszej uczelni wydarzeniem byo podpisanie wsierpniu tego
roku umowy zPanem ministrem Bogdanem Zdrojewskim ofinansowaniu budowy nowego gmachu
oraz orewitalizacji przedwojennej siedziby Akademii
Sztuk Piknych przy ulicy Wybrzee Kociuszkowskie 37/39. Koszt tej inwestycji to 65 ip miliona
zotych, zczego dotacja zEuropejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego Programu Operacyjnego Infrastruktura irodowisko wramach dziaania
Infrastruktura szkolnictwa artystycznego wyniesie ponad 41 milionw zotych. Chciabym ztego
miejsca jeszcze raz podzikowa Panu ministrowi
ipracownikom Ministerstwa Kultury iDziedzictwa
Narodowego, aprzede wszystkim byemu dyrektorowi Departamentu Szkolnictwa Artystycznego,
Panu Maksymilianowi Celedzie iobecnemu dyrektorowi tego departamentu, profesorowi Wiktorowi
Jdrzejcowi, oraz wszystkim, ktrych zaangaowanie ipraca pozwoliy nam rozpocz nastpny
etap realizacji tego historycznego dla naszej szkoy zamierzenia.

W nowym budynku, ktrego oddanie do uytku planujemy w2013 roku, mieci si bd dwa wydziay
naszej uczelni; funkcjonujcy ju drugi rok dwukierunkowy Wydzia Sztuki Mediw iScenografii oraz
Wydzia Kultury Artystycznej, ktrego powoanie do
ycia przez Senat jest przewidywane w2012 roku.
Na czwartej kondygnacji nowego budynku znajd si dwupoziomowe pracownie scenografii, sala
widowiskowa na 250 miejsc oraz pomieszczenia
biurowe. Dostarego budynku Akademii zostanie
dobudowana jedna kondygnacja, przywracajca
temu zabytkowemu obiektowi historyczny wygld.
Na nowym poziomie bd mieciy si pracownie
ibiura Midzyuczelnianego Instytutu Konserwacji iRestauracji Dzie Sztuki oraz pomieszczenia
projektowanego Pogotowia Konserwatorskiego.
Kubatura obu poczonych na kadym poziomie
budynkw przekroczy 16000 m2. To pierwsza, po
drugiej wojnie wiatowej iodbudowie ze zniszcze
wojennych budynkw przy Krakowskim Przedmie-

ciu, inwestycja budowlana warszawskiej Akademii.


Jeeli wszystko bdzie sprawnie przebiega, roboty budowlane rozpoczniemy na przeomie marca
ikwietnia przyszego roku kalendarzowego.
W tym miejscu powinienem poprosi owyrozumiao pracownikw istudentw wydziaw
konserwacji irzeby za organizacyjne perturbacje
iutrudnienia wrealizowanym toku studiw przez
najblisze dwa, amoe trzy lata. Planowalimy budow niewielkiego budynku przy ulicy Spokojnej,
obecnej siedzibie Wydziau Sztuki Mediw iScenografii. Zamierzalimy przenie tam w2012 i2013

wo-badawcze. Dziaaniami tymi tworzymy podstawy do uzyskania nowoczesnych narzdzi pozwalajcych na precyzyjniejsze wytyczanie kierunkw
rozwoju Akademii.
Wanym wydarzeniem wzakoczonym roku akademickim bya, po raz pity whistorii szkoy, uroczysto nadania tytuu doktora honoris causa Panu
Ryszardowi Horowitzowi. Ten fotograf omidzynarodowej sawie otrzyma najwysze akademickie wyrnienie na wniosek Rady Wydziau Sztuki
Mediw iScenografii. Dzikuj prof. Januszowi Foglerowi za t inicjatyw. Musz przyzna, e wtpilimy wmoliwo zorganizowania tak znaczcej
uroczystoci wtak krtkim czasie.
zasb praktycznych umiejtnoci artystycznych
iznajomo warsztatu. Dzikuj prof. Annie Lewickiej iprof. Wojciechowi Wodarczykowi za dziaania
programowe, ktre, mam nadziej, doprowadz ju
niebawem do powstania tej nowej struktury na poziomie wydziaowym.

4
ASPIRACJE

Wan decyzj dla rozwoju szkoy iznaczcego


wzbogacenia naszej oferty dydaktycznej podj
Wydzia Wzornictwa. Wtym roku, po dwch latach
przygotowa, uruchomiona zostaa nowa specjalno projektowanie mody. Nabr studentw na
te studia zosta przeprowadzony po raz pierwszy.
Przyjtych zostao 12 osb. Wydzia Wzornictwa
wtej sytuacji staje si najliczniejszym wydziaem,
gdy na studiach dziennych nauk rozpoczo 42
studentw. Projekt ten moglimy zrealizowa dziki
dotacji zMechanizmw Finansowych Europejskiego
Obszaru Gospodarczego iNorweskiego Mechanizmu Finansowego. Zatrudniona zostaa nowa kadra.
Przeprowadzono remonty pomieszcze ipowikszono powierzchni dydaktycznej o260 m2. Dzikuj za ogromny wysiek woony wzrealizowanie
tego programu prof. Jerzemu Porbskiemu, dziekanowi Wydziau Wzornictwa.
Mam nadziej, e na najbliszym posiedzeniu Senatu zostan podjte decyzje outworzeniu dwch
nowych jednostek: Instytutu Sztuki Mediw, przeksztaconego zgodnie zdecyzj Rady Wydziau
Grafiki wstruktur midzywydziaow, oraz Midzyuczelnianego Instytutu Badania Przestrzeni Publicznej, ktrego funkcjonowanie opierao si bdzie naporozumieniu zWysz Szko Psychologii

Spoecznej. Dzikuj za inicjatyw iogromn prac


wykonan przy tworzeniu iopracowywaniu zaoe
merytorycznych iorganizacyjnych tych jednostek
prof. Stanisawowi Wieczorkowi zWydziau Sztuki
Mediw i Scenografii oraz prof. Mirosawowi Duchowskiemu zWydziau Malarstwa. Uruchomienie nowych struktur pozwoli na znaczcy rozwj
tworzonego wnaszej uczelni produktu naukowego, zintensyfikuje iumoliwi realizacj bada obejmujcych swoim zasigiem nowe, dotd przez nas
niepenetrowane, obszary wiedzy ofunkcjonowaniu
kultury isztuki we wspczesnym postindustrialnym
spoeczestwie.
Jak ju wspomniaem, rozpoczynamy prace zmierzajce do otwarcia nowego Wydziau Kultury Artystycznej. Absolwenci tego wydziau bd przygotowywani do ksztatowania oblicza kraju, opierajc
si nawiedzy okulturze ispoeczestwie oraz jego
potrzebach na poziomie lokalnym, narodowym
ieuropejskim. Wydzia bdzie tworzyo docelowo
pi jednostek: Katedra Historii Sztuki, prowadzca dydaktyk dla caej uczelni, Studium Pedagogiczne, katedra problemw sztuki wspczesnej,
katedra dla przyszych koordynatorw itwrcw
projektw spoeczno-artystycznych iwreszcie katedra oglnoplastyczna, zapewniajca studiujcym

Wszystkie te inicjatywy s odpowiedzi na zapisy


nowelizowanej Ustawy oszkolnictwie wyszym
okoniecznoci otwierania uczelni wyszych na
wiat zewntrzny, awnaszym przypadku na rynek
sztuki oraz na nowe obszary projektowe inauko-

Remonty, ktre zostay wtym roku przeprowadzone prawie we wszystkich budynkach uczelni,
zakupy sprztowe oraz dziaalno wydawnicza

ASPIRACJE

decyzji urzdniczych, ktre nastpnie mona wielokrotnie iz powodzeniem zaskara, oraz kolejki kontrolerw prbujcych zrozumie specyfik
funkcjonowania uczelni artystycznej.

Chciabym poinformowa Pastwa ozakoczonym remoncie generalnym pawilonu zpracowniami artystycznymi wdomu plenerowym wDuewie. Dzikuj nowemu dyrektorowi Duewa, Pani
mgr Magorzacie Maolepszy, za energi, zjak
stara si doprowadzi t posiado do wymaganego standardu.

Od roku dziaa przy ul. Traugutta, reaktywowana


po latach, galeria ASP Salon Akademii. Realizowane tam ekspozycje zapewniy nam sta obecno
wofercie wystawowej znaczcych galerii warszawskich. Uwietniajca nasz dzisiejsz uroczysto
wystawa obrazw prof. Stefana Gierowskiego, wanie wsalach tej galerii, jest dowodem na potrzeb istnienia dostpnych dla szerokiej publicznoci
sal wystawowych wbudynkach przy Krakowskim
Przedmieciu. Dzikuj prorektorowi prof. Pawowi Nowakowi za inicjatyw, dziki ktrej nareszcie
mamy gdzie organizowa wystawy iza zesp pracownikw, ktrzy zpasj tworz zrby dziaalnoci
wystawienniczej, wydawniczej ipromocyjnej.

W tym roku Midzyuczelniany Instytut Konserwacji


iRestauracji Dzie Sztuki obchodzi swoje dziesiciolecie. Podsumowaniem tej dziaalnoci bdzie wystawa wZamku Krlewskim, obrazujca dorobek
Instytutu: konserwacje irestauracje najwaniejszych
pomnikw historii naszego narodu, wprowadzenie
do dziaalnoci konserwatorskiej nowych technologii, znaczce dla zachowania dziedzictwa kulturowego inicjatywy, ale rwnie godny zauwaenia
przychd ztej dziaalnoci, ktry pozwala naszej
oraz krakowskiej Akademii Sztuk Piknych na wiele dotd niemoliwych do zrealizowania inicjatyw.
Dzikuj dyrektorowi Instytutu prof. Andrzejowi Kosowi za wieloletni trud.

szukajcy prawdy absolutnej bardzo czsto pytaj,


ajak jest naprawd? Dotyczy to kadego obszaru
wiedzy uczonej, czy te wykadanej wszkoach
wyszych. Ja im wtedy mwi, e gdybym wiedzia
jaka jest ostateczna prawda, to powinni mnie zwolni zuczelni, bo to by byo nieprofesjonalne. Wiemy,
co kto gosi, wiemy jak argumentuje, apotem musimy wyrabia swoje wasne pogldy, ale musimy
zawsze pamita, e to s tylko pogldy. Nie istnieje
uprawniony arbiter, ktry by nam powiedzia, jaka
jest prawda oczowieku, owiecie. Prawda to nigdy
nie osigany idea, do ktrego naley dy wspinajc si po kolejnych szczeblach. Przekonany jestem,
e takie podejcie do kadej wiedzy, rwnie do
tej przekazywanej wszkole artystycznej, to jedyna
moliwa platforma, na ktrej moemy uczciwie wykonywa nasz misj.

iwystawiennicza jest wogromnej mierze zasug


pracownikw uczelni, ktrych wystpienia odotacje uzyskay pozytywne oceny. Wzeszym roku
akademickim zdobyta wten sposb kwota to okoo 4 milionw zotych. Dzikuj wszystkim, ktrych
dziaania pozwoliy na realizacj tych zamierze.

Podobne zastrzeenia do wprowadzanej ustawy


ma nasze przedstawicielstwo pracownikw nauki wcentrali Zwizku Zawodowego Solidarno.
Co mog ipowinienem powiedzie Wam, rozpoczynajcym nauk na uczelni artystycznej, t fantastyczn przygod. Czy spenimy Wasze oczekiwania? Czy
opuszczajc mury tej uczelni bdziecie zawodowo
przygotowani do rozpoczcia samodzielnej pracy
artystycznej ido wykonywania projektw wzakresie wzornictwia, architektury wntrz, wystawiennictwa, do projektw filmowych, scenograficznych, do
pracy wzespoach konserwatorskich? Na to pytanie,
zpenym przekonaniem, odpowiem twierdzco.

ASPIRACJE

Przygotujemy Was do pracy wzawodach, uatwimy


iumoliwimy Wam wejcie wycie zawodowe. Ale
to od Waszego zapau, Waszej kreatywnoci, Waszej pracowitoci, zapobiegliwoci ipo prostu od
szczcia bdzie zaleao, czy uda Wam si odnie
sukces. S wrd Was, na kadym roku studiw, na
kadym wydziale, utalentowani twrcy, ktrzy taki
sukces odnios. Twrczo artystyczna to nie tylko przyjemno, zabawa, zawd ipasja. To rwnie
wybr postawy, ktr kady zWas powinien przyj wyciu. Postawy staego poszukiwania nowych
rodkw wypowiedzi artystycznej, nieustannego
samodoskonalenia iledzenia tego, co si wkulturze, ale rwnie wotaczajcej cywilizacji inauce,
dzieje. Bez staej obserwacji otaczajcego wiata nie
bdziecie mogli prawidowo icelnie kontekstowa
swoj dziaalnoci twrcz napierajcej tak silnie
icoraz szybciej zmieniajcej si rzeczywistoci. Nie
jest to atwe dzisiaj, abdzie coraz trudniejsze. Pochodzcy zRosji belgijski fizyk ichemik Ilya Prigogine zauway ju w1977 roku wwygoszonej zokazji
przyznania Nagrody Nobla mowie, e: coraz bardziej czuje si niepewno irozbieno opinii na
kady temat. Nikt tak ju naprawd nie wierzy do
koca wadne, coraz szybciej zmieniane koncepcje
naukowe, polityczne, spoeczne, artystyczne. Nie
wierzymy ju klasycznej nauce. Nie ufamy twrcom
sztuki, muzyki, malarstwa, literatury. Ludzie zostali
zmuszeni do akceptowania rnorodnoci stylw
ipogldw. Ludzko osigna kres pewnoci.

A przecie twrca nowego przekazu artystycznego czy projektowego musi mie nadziej na to, e
jego wypowied zostanie zrozumiana iprzez kogo
zaakceptowana. Musi, wchodzc na drog kreacji
artystycznej, mie pewno co do susznoci obranej drogi artystycznej. Bdzie po niej kroczy samotnie. Dzisiaj tych drg jest tak wiele, e nikt nie
jest wstanie wskaza jedynego susznego kierunku. Po prostu go nie ma. Wt busol wic Was nie
wyposaymy.
Nils Bohr, jeden znajwikszych uczonych XX wieku, zwyk opowiada nastpujc histori: Ucze
jesziwy zbiednej wioski ze Wschodniej Europy zosta wysany do wielkiego miasta na trzy wykady
sawnego rabina. Po powrocie spytano go jak byo.
Pierwszy wykad by znakomity, przejrzysty iprecyzyjny odpowiedzia. Wszystko zrozumiaem.
Adrugi wykad? Znacznie lepszy od pierwszego, inspirujcy, pogbiajcy irozszerzajcy zagadnienia.
Zrozumiaem moe poow. Aostatni? Ten by najwaniejszy. Nic nie zrozumiaem, iwydaje mi si, e
rabin te niewiele. (Na podstawie zwywiadu zmatematykiem Gregory Caitimem zIBM.)
Czy przytoczona anegdota odpowiada naszym
niepokojom? Nie potrafi na to pytanie odpowiedzie. Ale myl, e bdziemy prbowali wtrakcie
studiw irozmw zWami doj do jakich, choby
chwilowo, zarysowanych moliwych odpowiedzi.
Profesor filozofii Tadeusz Gadacz, dzielc si swoim dowiadczeniem dydaktycznym wrozmowie
zJackiem akowskim, powiedzia: () studenci

Na zakoczenie tego wystpienia chciabym wyranie ijednoznacznie podkreli znaczenie tych wartoci iumiejtnoci, ktrych powodem jest funkcjonowanie takich uczelni jak Akademia Sztuk Piknych
wWarszawie. Mona przyj tez, e nauka jest jedynie zbiorem relacji wejcie wyjcie, e jest to
zestaw dokumentowanych kolejnymi odkryciami
sprawdzalnych regu. Centrum krgu okrelajcego
ludzk wiedz owiecie, to przede wszystkim wizja tego wiata, ata wizja jest budowana przez jej
najistotniejszy skadnik, przez kultur. Wymierzalna
isprawdzalna wiedza pozwala poznawa, kultura
rozumie. Aosi izewntrzn powok kadego

W spoeczestwie poprzemysowym kultura jest


warunkiem funkcjonowania nie tylko wobszarze
spoecznym, ale rwnie gospodarczym. Bezporednio poprzez przemys powizany zwytworami artystw iprojektantw. Przemys ciki ilekki,
rzemioso, przemys filmowy, media, przemys poligraficzny, architektura, konserwacja, muzealnictwo,
przemys reklamowy itd. Porednio, gdy wpyw
kultury na spoeczestwo igospodark zwiksza
zdolno do innowacyjnoci. Im wicej twrcw,
artystw, projektantw, ludzi kreatywnych, tym
wiksza gwarancja stworzenia spoeczestwa, ktre
potrafi sprosta rosncym wymaganiom globalnej
cywilizacji. Absolwenci artystycznych szk wyszych wporwnaniu zabsolwentami pozostaych
uczelni czciej znajduj zatrudnienie wukoczonych na studiach specjalizacjach, przede wszystkim
po kierunkach projektowych, atych mamy przecie wikszo.
Nasza uczelnia nawizuje wiele kontaktw zpodmiotami zewntrznymi. Na kierunkach artystycznych jest to staa obecno naszych pracownikw,
absolwentw istudentw na krajowych izagranicznych wystawach, przegldach, biennale. Na
kierunkach projektowych ikonserwacji to wsppraca wydziaw zfirmami polskimi izagranicznymi,
wydawnictwami, agencjami, wadzami wszelkich
szczebli. Tworzymy wiele wsplnych projektw, to
liczce si wdorobku uczelni realizacje.
W tym roku dziki inicjatywie ministra Bogdana
Zdrojewskiego do szk podstawowych powrcia
plastyka imuzyka. Cigle jednak wysoko nakadw na kultur, wtym na szkolnictwo artystyczne
wszystkich stopni, ustawia nas na samym kocu listy
pastw europejskich. Znadziej naley wic przywita powsta po krakowskim Kongresie Kultury
inicjatyw, ktrej celem jest wymuszenie na wadzy
decyzji ozwikszeniu dotacji na kultur do wysokoci jednego procenta budetu pastwa. Miejmy
nadziej, e istotna rola kultury isztuki wPolsce zostanie przez decydentw, ale iprzez media, kreujce

nastawienie spoeczne do tego obszaru dziaalnoci, zauwaona, doceniona izrozumiana. Nie mamy
tej pewnoci. Niepodjcie odpowiednich dziaa
ustawowych idecyzyjnych stanie si zaniechaniem
marnujcym cywilizacyjn szans, ktr otrzymalimy wychodzc zobszaru zniewolonego istajc si
jednym zpastw czonkowskich Unii Europejskiej.
ycz rozpoczynajcym nauk osigni artystycznych i studiw, ktre bdziecie wspomina
ztsknot.
Wszystkim Pastwu ycz lepszego roku ni ten,
ktry upyn.
Dzikuj.

Fot. Szymon Tomsia

ASPIRACJE

W tym roku zostaa przeprowadzona przez Ministerstwo Nauki iSzkolnictwa Wyszego ocena jednostek naukowych. Zostay jej poddane wszystkie
wydziay naszej uczelni. Okazao si, e wypadamy
wtych porwnaniach owiele gorzej ni wydziay
artystyczne na przykad wCieszynie czy Czstochowie. Albo nasza wiedza na temat osigni artystycznych idziaalnoci projektowej wkraju jest
niepena, awic nie potrafimy ledzi najistotniejszych wydarze kulturalnych, albo preferowane
s uczelnie podlege resortowi nauki iszkolnictwa
wyszego. Po raz pierwszy nie potrafilimy sprosta
wymogom, aprzedstawiciele uczelni plastycznych
wciaach ustalajcych punktacj najprawdopodobniej mieli niky wpyw na decyzje. Przypuszczam
jednak, e wyznaczeni przez wydziay penomocnicy ipracownicy administracji, ktrzy mieli ich wtej
pracy wspomaga, nie byli wstanie wypeni niedostosowanych do naszej specyfiki ankiet. Jestem
autentycznie zmartwiony itroch zdumiony.
W tym miejscu jestem zobowizany do przekazania
Pastwu informacji, e Konferencja Rektorw Uczelni Artystycznych na spotkaniu wdniu 27 wrzenia br.
podja uchwa, ktr rektorzy wszystkich 18 szk
artystycznych wPolsce zobowizali si przytoczy
wswoich przemwieniach inauguracyjnych. Konferencja Rektorw Szk Artystycznych wyraa
stanowczy protest wobec nieuwzgldnienia przez
Ministerstwo Nauki iSzkolnictwa Wyszego wielokrotnie zgaszanych uwag do projektu nowelizowanej ustawy. Konsekwencj tego bdzie zagroenie
funkcjonowania polskich uczelni artystycznych.
Uchwaa zostaa przyjta jednogonie.

krgu kulturowego najprawdopodobniej jest sztuka. Sztuka jest te lustrem, wktrym odnajdujemy
przesanki do prognozowania przyszoci, wjego
odbiciu odnajdujemy podsumowania naszych dowiadcze zprzeszoci, odnajdujemy te, czsto
wykrzywione grotesk, odbicie teraniejszoci.

Uczelni czeka bardzo trudny rok. Rozpoczcie


inwestycji idostosowanie si do nowych zapisw Ustawy oszkolnictwie wyszym, zmienianych
zreszt ju po raz trzeci wokresie od kiedy peni
funkcj rektora, wymaga ogromnego zaangaowania ze strony wadz uczelni, wydziaw iadministracji szkoy.

Pami. Wszystko, czym zdaj si sobie by wdanym momencie, to poczenie tego, czym jest mj
wiat emocji, przey, oraz to, co nazywam moj
tradycj. Zestawem zdarze okrzepym wczasie.
Dowiadcze wynikajcych zsytuacji inapotkanych
osb. Wmoim rozumieniu wasnej osobowoci jestem zatem zoeniem swojej teraniejszoci wyrosej ze zdarze minionych, ktre stanowi podstaw
moich dobrych izych wspomnie.
Dla mnie stao si to tym bardziej istotne, gdy jak
wikszo przedstawicieli naszego gatunku obdarzonego wiadomoci, cierpiaem zpowodu przemijalnoci iulotnoci tych chwil.
Do szybko wic zaczem budowa sobie wiat
rwnolegy do tego, wktrym istniao moje ciao.
wiat wspomnie. wiat pamici. Dziecku, ktrym
wwczas byem, przychodzi to otyle atwiej, e jego
pojmowanie polega na otwartoci bez wyranego
podziau na moliwe inierealne. Tym samym wirtualny wiat myli trwajcy jako rwnolega rzeczywisto wstosunku do tak zwanej teraniejszoci staje
si wtym wieku realnym bytem.

ASPIRACJE

ASPIRACJE

FOTOGRAFIA
JAKO ZEWNTRZNA
FORMA PAMICI

W czasie dorastania dziecinne wycieczki wkrain


wspomnie ipamici przeistoczyy si wplanowane wyprawy, przed ktrymi stawiaem konkretne
cele, ktre dawa miay konkretne rezultaty zblione do tych, jakie zapewniao funkcjonowanie
wrzeczywistoci: wzruszenia, przeycia, ponowne
spotkania miejsc iludzi dawno wwymiarze materialnym minionych. Zdajc sobie spraw zpotencjau wiata pamici, zaczem interesowa si nim
jako zjawiskiem. Rozumiaem go jako zdolno do
zapamitywania iponownego przywoywania wrae zmysowych, skojarze czy informacji.

Prot Jarnuszkiewicz

SUBIEKTYWNO
ZAPISU
IUNIKATOWO
ZJAWISKA

Takie jego rozumienie sprawio, e coraz bardziej


intensyfikowao si moje tym zjawiskiem zainteresowanie. Stosunek do niego stawa si coraz bardziej emocjonalny. Zmieni si on szybko wchorobliw potrzeb zapamitywania. Stanowio to analogi
do legendy okrlu Midasie. Bowiem to, co byo marzeniem owego wadcy, wwymiarze symbolicznym
zwizanym ze wiatem materii, stao si moj obsesj
wkrainie myli iwspomnie. On, dotykajc przedmiotw, chcia je zmienia wnadrzdn warto
symboliczne zoto, ja natomiast, poprzez zatrzymanie wspomnie, chciaem nadawa chwilom
niemiertelno. Czuem wrcz fizyczn potrzeb
zachowywania chwil, ich przechowywania. Stwarzania ich jako zjawisk mogcych istnie wteraniejszoci nie tylko poprzez mnie jako jedynego demiurga, ale jako osobne oddzielone ode mnie byty.
Zaczem poszukiwa sposobu na ich eksplikacje.
Na to, by oddzieli moje wspomnienie ode mnie
samego. Pozwoli mu zaistnie jako zewntrznemu,
suwerennemu bytowi. Wybr wsposb oczywisty
pad na fotografi. Najniezwyklejsze zdostpnych
czowiekowi mediw, ktre ma moc ucieleniania
wspomnie.

1
Presupozycja przestrzeni

[praca habilitacyjna], Wydzia Nowych


Mediw iScenografii ASP w Warszawie,
Warszawa 2009

Tak zrodzia si moja fotografia imetoda narracji


wobrbie tego medium. Moment odnalezienia
fotografii; wywodzcy si zpocztkowego zainteresowania technik, ktry pniej sta si wiadomoci wiata magicznego, tego, co dzi nazywam
Tajemnic tego, co nas otacza.

Zarwno bowiem obrazy wnaszym umyle, jak


ina materiale wiatoczuym powstaj poprzez
wiato. To wanie ono, bdc materi, wsposb
bezporedni inamacalny, czc siatkwk naszego
oka zprzedmiotem, stwarza nam obraz, ktry zapamitujemy. Jak warto, byt, ktry zaczyna
funkcjonowa wramach naszego istnienia.
Zagadkowy jest jednak dalszy los owej istoty.

Co byo najpierw? Wczenie niezwykle prosty


aparat, zakadanie filmu wciemnej szafie, fotografowanie ukochanego psa na spacerze.
To skoczyo sie rwnie szybko jak koczy si dziwny
Sam zapis za pozwala mi by stwrc innych
wiat dziecistwa, pozbawiony podziau na proz
rzeczywistoci.
ipoezj. Realno ifikcj. wiat materialny imetafizyk. Fotografia bya dla mnie wtedy poczeniem
Im bardziej umacniaem wsobie wiadomo wyfascynacji maego chopca mechanicznym urz- jtkowoci tego medium, metafizyki formowanych
dzeniem, ktre potrafi opanowa zbezwiedn
za jego pomoc bytw, tym bardziej czuem si demetod pozyskiwania pamitek. Wtedy jeszcze
miurgiem stwarzajcym postacie pamici miniowsposb nienazwany czuem, e tworz jakie
nych osb iprzestrzeni.
wersje przeszych zdarze, ktre uwszystkich zyskiway miano bezspornych iobiektywnych. Dawao to Tym, co zawsze mnie wfotografii urzekao, byo
poczucie wagi moich dziaa.
owo zjawisko wyrywania zprzestrzeni czasu pewnych chwil ipotgowania ich wformie statycznych
Teraz dopiero wiem, e nie ma takiego rodzaju zapi- obrazw niewdziczna rola wspomagania tym
su. e zdjcie nigdy nie jest obiektywne. Sam wso- samym naszej pamici, zarwno wzakresie tego,
bie bowiem aparat nie zrobi zdjcia. Nawet usta- co chcielibymy, jak itego, oczym nie chcielibywiony od niechcenia pozostanie posuszny owemu
my pamita. Pami jest bowiem, podobnie jak
niechceniu. Subiektywnoci naszego wspomnienia. zmys wzroku, obarczona pewnym symptomem
Ksztatowi naszej pamieci. Temu, czy jestemy pra- wybirczoci wodniesieniu do zjawisk, ktrych
wo- czy leworczni, czy mamy wad wzroku. Zdj- dotyka, nastpuje pewna selekcja faktw na te,
cie, chcc nie chcc, nasyci si nasz osobowoci. ktre pamitamy (cho czasem nie chcemy), ina

te, ktrych przypomnie sobie po pewnym czasie nie potrafimy (cho bardzo nam na tym zaley).
Std te odwieczna tsknota czowieka za trwaniem
istrach przed nieuchronnym przemijaniem stay si
motorem sztuk przedstawiajcych, bdcych zabawn odpowiedzi czowieka na Boski plan cigej
dynamiki wszechwiata1.
Bezporedni przyczyn moich rozmyla ianalizy
wiata fotografii ipamici bya zasyszana informacja, e pami osiemdziesicioletniego czowieka
skada si zpiciominutowego cigu statycznych
obrazw. Std wniosek, e mimo rnych bodcw,
powstaych woparciu oinne zmysy, jak smak czy
powonienie, to wanie obrazy stanowi konstytucj
czowieka jako osoby (historii itradycji). Informacja
ta utwierdzia mnie nie tylko wprzeczuwanym bardziej ni uwiadomionym odczuwaniu faktu, e jako
byty skadamy si zobrazw fotograficznych bdcych furtkami naszej pamici do przey minionych.
Uwiadomio mi to niezwyky fenomen, e istniej
dwie formy pamici: zewntrzna, pod postaci fotografii, iwewntrzna, pod postaci moich wspomnie.
Wspistniejce iczerpice zjednego mianownika.
Ze mnie.
Analizujc zjawisko pamici, jego struktur wobrbie mojego umysu, czy te mojej fotografii, zacz naley od warunku istnienia wszelkich bytw.
Odwiata. Jest to pierwszy iniezbdny warunek zjawiania si, naszej wiadomoci, ksztatw
ibarw, tym samym jest to niezbdny warunek istnienia naszych wspomnie.

Obraz iwspomnienie wwypadku naszego umysu


nie jest wynikiem tylko iwycznie dziaania siatkwki
oka. To tylko iwycznie zapis stanu rzeczy takim, jaki
si objawi. System postrzegania, ico za tym idzie zapamitywania, poprzez mzg inasze dowiadczenia
dokonuje analizy, co dostrzeg, zabarwia go znaczeniami, nadaje wymiar czsto abstrakcyjnym ukadom,
wiatocieniom bry ipaszczyzn.
Interpretujc te formy jako takie zjawisko, obraz zostaje poddany zapamitaniu.
W fotografii ten etap, etap wiadomej rejestracji, jest
niezwykle trudny izoony.
Najwiksz bowiem si izagroeniem wramach
tego medium jest jego zdolno do dosownego
irealistycznego przenoszenia zdarze.
Ta waciwo jest zjednej strony jego si zdru-

giej niesie niebezpieczestwo tautologii. Fotografia ograniczajc si bowiem do momentu rejestracji, awic zapisu, pozostaje na etapie, na jakim jest
wiato, gdy trafia na siatkwk naszego oka.
Nie istnieje wjego obrbie moliwo interpretacji
inacechowania tego obrazu. Zostaje on zinterpretowany dopiero przez odbiorc.
Warunkiem zatem powstania gstego, wymiernego
zdjcia, bdcego czyteln form wspomnienia, jest
umiejtno fotografa, osoby to wspomnienie rejestrujcej, ktra posiada umiejtno operowania jzykiem fotografii ibudowania za jego pomoc znacze.

Gdy uwiadomimy sobie to zagroenie izadbamy,


aby ksztatowany metod fotograficzn obraz nabra zamierzonych przez nas znacze (tak jak wspomnienie), moemy wpeni korzysta zfunkcji naladowczej, jak niesie ze sob fotografia. Stanowi
to zagadnienie natury mimetycznej. Wyznacza rol
medium fotografii wodniesieniu do funkcji pamici.
Jeli bowiem pozbdziemy si zagroenia tautologi, guchym naladowaniem form, pozostajcym
wkrgu literackich znacze, moemy wesprze
si wynikajcym ze wspomnianej mimetycznoci wraeniem dokumentu, wiadectwem tego,
co si naprawd zdarzyo. Opowiadanie to wtedy
ma konstrukcj bliniacz do tego, czym jest nasze wspomnienie. Tworzc bowiem subiektywn
wizj istniejcej sytuacji buduje j zform rzeczywicie istniejcych. Mwi otym, wjakim ukadzie
przedmiotw iprzestrzeni osadzone byy zdarzenia.
Pozwala dziki wiernemu ich odwzorowaniu nada
wiarygodno prezentowanym zdarzeniom. To
wanie stanowi opodstawowym podobiestwie
tych dwch przestrzeni, wspomnie, zapis zdarzajcy si poprzez zatrzymywanie realnych obrazw isubiektywno ich zapamitywania zarwno
fizjologicznego jak ifotograficznego.

ASPIRACJE

ASPIRACJE

Prot Jarnuszkiewicz, Nieobecno.

11

10

Moja droga do tego medium bya intuicyjna.


Kiedy, dlaczego zaczem fotografowa?
Rzecz przecie jest nie wpierwszych zdjciach,
awzmianie rodzaju patrzenia czy wrcz mylenia
ootaczajcym nas wiecie. Zmiana ta polega na
przejciu od rejestrowania zastanych rzeczy wotaczajcej przestrzeni, od przechodzenia nad nimi
do porzdku dziennego, do kreowania nowych jakoci, nowych wiatw, poprzez uycie zastanych
elementw, ale posugujc si zmian ich znacze.
Innymi sowy, mona przestrze przedstawi jako
tautologi, gdzie znaczenia pokrywaj si zfunkcj,
gdzie wszystkie elementy znacz dokadnie to, do
czego zostay stworzone; st narzdzie do stawiania na nim przedmiotw, krzeso narzdzie do
siedzenia. Mona jednak wpatrzy si wten ukad,
zbada go jako przestrze rytmw inapi. Zadziwi si nim, wycign dalej idce wnioski, bdce relacj nie tylko na temat pokoju stoowego
wmoim mieszkaniu, ale pewn prawd owiecie
daleko bardziej uniwersaln. Istot zmiany jest wic
nie tylko dokumentalne opowiadanie okonkrecie,
lecz by za jego pomoc wyrazi jak prawd osobist na temat wiata.

Innymi sowy, osoba, ktra za pomoc wiadomoci zpogranicza technologii isymboliki iznacze
wiata obrazw jest wstanie nada takiej rejestracji
cechy osobowe, odcinajc j od tautologii ibanau.
Myl bowiem, e nie mona powiedzie, e dana
sytuacja, przedmiot czy przestrze jest banalna.
To ja jako twrca mog pozostawa banalnym, nie
mogc zobserwowanego ukadu wydoby znacze znajdujcych si ponad literackim okreleniem
tego-co-wida.

Warto zatem przeledzi drog, jak przebywa


wspomnienie wwypadku pamici fizjologicznej
ifotograficznej. Droga ta iwzajemny ukad s bowiem podobne, ale sama ich struktura znacznie si
rni: kluczowym, wspomnianym ju przeze mnie,
momentem jest faza rejestracji, chwila, gdy wiato
pada na siatkwk oka lub materia wiatoczuy.
Wydaje mi si, e do szczegowo podkreliem
udzia osobowoci twrcy wpowstawaniu obrazu
fotograficznego itego rejestrowanego przez nasz
mzg. Sam charakter powstawania zapisu wydaje si wobydwu wypadkach identyczny, zpewn
istotn rnic ot, siatkwka naszego oka jest

12

13

ASPIRACJE

ASPIRACJE

przestrzeni, ktra wielokrotnie, wsposb nieprzerwany, rejestruje coraz to nowe obrazy. Wfotografii
odpowiednikiem tego mechanizmu jest matryca
cyfrowa. Oba te wiatoczue elementy, po przesaniu informacji wynikajcych zzarejestrowania
danej sytuacji, s gotowe na rejestracj nowego
obrazu. Ow rnic wtym wymiarze jest stanowicy serce fotografii analogowej negatyw. Ot raz
nawietlony, pozostaje na zawsze zwizany zkonkretnym obrazem ksztatowanym przez wiato. Jedyn metod na rozczenie tych dwch wiatw,
paszczyzny negatywu nasiknitej wiatem pochodzcym zdanej sytuacji, jest unicestwienie samego negatywu. S one zespolone na wieczno,
podczas gdy siatkwka (jak imatryca wiatoczua)
nie jest zwizana zkonkretnym zdarzeniem, bytem.
Jest tylko przekanikiem.

Na siatkwce oka moe pozosta co najwyej


krtkotrway powidok. Nigdy jednak nie pozostanie ona tym, czym wfotografii jest negatyw.
Artefaktem zdarze minionych.

W wypadku naszego mzgu jest to otyle skomplikowane e do dzi nie ustalono miejsc przechowywania wspomnie. Mwi si onaturze hologramowej tego zapisu, czyli zapisu na wicej ni jednej
paszczynie bd noniku ktre dopiero wzoeniu ze sob daj obrazy, form naszych wspomnie.
Jest to potwierdzenie przedstawionej na pocztku
tezy, e nasze ciao stanowi przestrze przechowywania naszych wspomnie. Cae nasze istnienie jest
przestrzeni, wktrej ulokowane jest nasze jestestwo; przestrze odtwarzania owego wspomnienia.

Prawdziwe misterium trwania obrazu wniedopowiedzeniu. Istnienia zapisu chwili jako niewidocznego goym okiem potencjau.

Ju od momentu rejestracji powstaje co wstosunku do naszego ciaa zewntrznego; negatyw


(a wfotografii cyfrowej informacja wsystemie 0-1,
znajdujca swj magazyn poza ukadem naszego
ciaa). Znegatywu natomiast, poprzez materi wiata, powstaje odbitka, przenoszc nasze rozmylania
nad fenomenem fotografii ipamici wnowe rejony
rozwaa, amianowicie wzagadnienie odtwarzania.

momentu chwila stanowica nasze wspomnienie


zaczyna istnie rwnolegle, jako oddzielony od nas
byt. To wanie ten moment, gdy fotografia pozwala mi czu si demiurgiem. Stwarza. Da szans
chwilom, narodzi si na nowo. Po chwili uwsplnienia naszych drg, mojej izaobserwowanej sytuacji, znw zaczynamy istnie rwnolegle. Ja jako
istota imoje wspomnienie jako obiekt. Podlegajcy
tym samym prawom wiata materii co moje ciao.
Odbitka, ktra wskali mojego ycia jest wieczna
(pomijajc bowiem wypadki losowe ma due szanse przey moje ciao). To niezwyke, niepowtarzalne zjawisko stwarzajce zfotografii prawdziwie
zewntrzn form pamici. Nie tylko ze wzgldu
na oddzielenie si fizycznoci naszych cia (mojego imojego wspomnienia), ale te ze wzgldu na
moliwo konfrontacji owego wspomnienia zinnymi ludmi.

W wypadku fotografii zagadnienie archiwizacji myli


ma si do prosto. Przy tym medium, bez wzgldu
na wybr techniki analogowej lub cyfrowej, istnieje zewntrzna, konkretna przestrze, stanowica
nonik informacji, ktre skadaj si na istot zapamitanej sytuacji, bd to pod postaci dysku
twardego komputera, bd te analogowego materiau wiatoczuego.

Ot wspomniana odbitka fotograficzna jest punktem kulminacyjnym tego, co odbieram jako metafizyk medium fotografii. Jest to moment, gdy
dostrzeona przez nas sytuacja zarejestrowana
aparatem fotograficznym na powrt przeobleka si
wbyt. Wmaterialno. To co byo chwil, ukadem
rytmw, bry, cieni iprocesu, przeobleka si wfizyczne istnienie wodbitk fotograficzn. Od tego

Wspomnienie przechowywane wobrbie mojego


ciaa zawsze przetwarzane jest na nowo podczas
kolejnych procesw jego wywoywania nigdy nie
zyska ostatecznej formy inie bdzie wstanie podlega penym zewntrznym ocenom odbiorcy. Podczas gdy wspomnienie przeobleczone wform fotograficznego bytu nie tylko moe zosta poddane
analizie iocenie widzw inaszych odbiorcw, ale,

Sama myl onegatywie prowadzi nas wprost do


zagadnienia zwizanego zarwno zfotografi, jak
ipamici, czyli do przechowywania zarejestrowanej
informacji. Negatyw bowiem, oprcz niezwykej swej
istoty zwizanej zwspistnieniem zzapisan sytuacj, cechuje niezwyke zjawisko obrazu utajonego.
To moment, gdy na paszczyzn materiau przenikno ju wiato, ostatni oddech rejestrowanej sytuacji, ale przed momentem tego negatywu wywoania.

Tym samym straszniejsz iprawdziw wydaje sie


myl, e wraz zkocem naszej egzystencji koczy si droga iistnienie wspomnie, ktre nosimy
wsobie. Wszystkie wiaty, ktre wybudowalimy,
cay ich potencja irnorodno nikn wraz znaszym ciaem.
Tu swoj niezwyk si ujawnia medium fotografii wanie.

co najpikniejsze, jest wstanie poddawa si naszej


ocenie cigle na nowo.
Innymi sowy, moemy skonfrontowa si znaszym
wasnym wspomnieniem zarwno wdniu jego powstania, jak idziesi lat pniej. Obserwujc proces zmian naszej materialnej istoty wodniesieniu
do trwaoci fotograficznego przekazu. Uytych
rodkw, ekspresji, tematu ipunktu odniesienia,
ktry na zawsze pozostanie dowodem naszego
patrzenia minionego.
Mona zatem powiedzie, e odbitka to obraz
wspomnienia. Byt stworzony wformie osobowej,
ksztatowany wci na nowo przez kadego kolejnego odbiorc.

W wypadku pamici jest to proces do naturalny.


Mona go odbiera na dwa sposoby. Albo ubolewa
nad nim, jako nad istot staej dynamiki wszechwiata, ktrej jestemy znikom czci, nad procesem naszego zanikania, obumierania, albo te
moemy spojrze na ten problem wsposb zbliony do tego, co proponowa Antoni Sonimski,
mwic, e zapominanie to higiena umysu. Tym
samym rodzaj degradacji mojej pamici jest zapowiedzi ostatecznego unicestwienia mnie imoich
wspomnie.
Orelacjach pomidzy mn azdjciem, zwizanych
zzamieraniem, wspomniaem juz wczeniej. Tu jednak pojawia sie niezwykle pikna analogia midzy
istnieniem czowieka, ktrego istot jest pami,
azdjciem jako istnieniem.
Ot, tak jak nasze ciao bdce nonikiem wspomnie jest przycigane do ziemi, czemu wkocu
ulega irozprasza si wmaterii, zktrej powstao, tak
dzieje si ze zdjciem. Zt tylko rnic, e zdjcie,
bdce wmoim rozumieniu przestrzeni mistyczn,
zanika we wszechwiecie poprzez wiato.
Zjawisko to zwyklimy nazywa powieniem rzeczy. Wwypadku jednak zdjcia ma to wsobie znamiona mistyki funkcjonujcej na granicy pomidzy
pamici jednostki apamici wszechwiata. Powrt informacji powstaej poprzez wiato zpowrotem do materii wiata zdaje mi si najpikniejsz
form zanikania. Potwierdza warto isens stwarzania swoich wspomnie wformie bytw nieza-

Fotografia, jako metoda zapamitywanie zdarze,


wytworzya system rwnie ciekawych przetworze.
Podstawowymi przestrzeniami, bdcymi niejako
odpowiednikiem reakcji psychofizycznych rzdzcych archiwum wspomnie, wwypadku fotografii
s ciemnia czy retusz cyfrowy. Zabiegi postprodukcyjne obecne wramach tego medium od samego
jego pocztku.
Tak prezentuje si rwnolego bytw tych dwch
przestrzeni pamici. Wszystkie opisane elementy
pokazuj, e cho tak jak nasze narzdzia postrzegania czy technika fotograficzna opieraj si ote
same zasady techniczne, rodz mimo to pikno
rnorodnoci.

Jest zatem moliwo, by zdjcie nie stawao si


wycznie bytem historycznym. Metod na osignicie tego jest uniwersalno znacze.
Ingerencja wteraniejszo moe by drog do
uniwersalnoci, anie do tautologii konkretnej chwili
(czysta mimetyczno) iw tym wanie wymiarze
fotografia moe by Sztuk.
Czyli fotografi wspomnieniem, tego co tu iteraz, ale wzbogaconym oodniesienia uniwersalne.
Fotografia, tak jak dzielenie si wspomnieniem,
pozwala spojrze na rzeczywisto minion, na
zdarzenie, przez pryzmat narratora, ktry przywouje obrazy ze swego archiwum (fizjologicznego
bd fotograficznego) idzieli si nimi zodbiorc,
sprawiajc, e dostrzega on znane mu zjawiska
wsposb wyjtkowy.
Dlatego pami pewnych osb oraz pewne fotografie s bezcenne, wi bowiem wartoci zwizerunkiem, czego doskonaym przykadem jest portret Alberta Einsteina.
Dziki fotografii wspomnieniu fotograficznemu
wizerunek jego twarzy staje si utosamieniem
pewnych wartoci.
Dlatego moe peni funkcje spoeczne.
To wanie sprawia, e fotografia jest pamici spoeczestw.
Fot. Prot Jarnuszkiewicz, z cyklw:
Nieobecno i Portret Rodzinny

Czym zatem jest unikatowo zjawiska fotografii


jako formy pamici? Co sprawia, e tak bardzo j
ceni jako zapis wspomnie iprzey. Jako zapis
mnie zczasw minionych, cigle obecnego wkadym kolejnym takim wspomnieniu.
Przede wszystkim fakt, e pojedyncze zdjcie, ju
na poziomie negatywu, staje si suwerennym bytem, podlegym wszelkim prawom zanikania, jakim
podlega nasze ciao. Zblia to te dwie materie, ustanawiajc form symbiozy midzy nimi. Pozostaj
one od momentu stworzenia wzajemnym dla siebie
punktem odniesienia. Pozwalaj istocie czowieka
traktowa fotografi jako lustro, wktrym oglda
moe zachodzce wczowieku przemiany poprzez
kadorazowe zmiany interpretacji tego samego obrazu. Czowiek za zdjciu jest potrzebny jako seria
nieustajcych wskrzesze.
Przez kadego ogldajcego, ktry je uwspczenia.
Dojmuje mnie take suwerenno wspomnie
wpostaci obrazw, do ktrych moemy si odnie, potencjalna osoba moe je zobaczy iwyrazi onich osd. Ja jako twrca, nie jestem po-

Prot Jarnuszkiewicz ur. 1977, absolwent


Wydziau Operatorskiego PWSFTviT w odzi oraz
zaocznych studiw fotograficznych. W 2002 roku
uzyska dyplom itytu magistra sztuki. W lipcu
2010 nadano mu stopie doktora habilitowanego
w dziedzinie sztuk plastycznych. Obecnie prowadzi
pracowni fotografii dla studentw II-V roku
na Wydziale Sztuki Mediw i Scenografii ASP
wWarszawie. Pracuje czynnie jako fotograf,
prowadzc wasne studio. Zrealizowa kilkanacie
wystaw zbiorowych i indywidualnych. Publikowa
w miesiczniku Pozytyw, magazynie Konteksty,
Kwartalniku Polskiej Fotografii OKO;prace
komercyjne i reklamowe m. in. wRzeczpospolitej, Teatrze, Didaskaliach.

ASPIRACJE

ASPIRACJE

Kade jednak wspomnienie zanika. Ten sam proces,


zwany czasem, ktry jest motorem coraz to nowych
dowiadcze, jest powodem oddalania si od nas
zdarze przeytych.

Jak by nie podchodzi do tego zjawiska, faktem


jest, e wraz zdynamik wiata nasze wspomnienia, podobnie jak nasze ciao, podlegaj przeistoczeniu. Zwykle jest to zjawisko nieuwiadomione,
zwizane zprocesami zewntrznymi iwewntrznymi, majcymi miejsce wnas iw wiecie. Czasem
jednak jest to rodzaj konfabulowania. Zjawisko istniejce zarwno wobrbie naszego organicznego
pamitania, jak itego, czym pami jest wfotografii.
W naszej gowie, najlepszym tego przykladem jest
opisane przez Freuda zjawisko wypierania. Polega
ono na nieuwiadomionym procesie naszego umysu, usuwajcym poza obrb naszych wspomnie
te zdowiadcze, ktre byy dla nas wjaki sposb
przykre. Innymi sowy, wpisana wnasz gatunek forma przeksztacenia dowiadcze itego wszystkiego,
zczego skadamy si jako osobowoci.

trzebny do jego ogldu. Daje zatem wiatu pewien


zapis chwili bogatej wmoje przeywanie.
Naznaczonej moj osobowoci.

15

14

Zbdna staje si nasza obecno, sama forma


wspomnienia zdjcie, sposb jego wywoania
to nasz lad, nasza pozostao wtak niezwyklej
formie jak ciao skamieniaego zwierzcia, nadajce form kamieniowi wktrym sie utrwalio. Subiektywizacja iinterpretacja wiata zewntrznego
odbywajca si poprzez nasz istot.

lenych, uwzniolonych wiatem, przeniesionych


za jego pomoc do innej sfery bytu. Ponad nasz,
ludzk lini czasu, jednokierunkowego procesu
zwanego przemijaniem.

PRAGNIENIE
Micha
Chojecki

(Afazja to spowodowane organicznym uszkodzeniem odpowiednich


struktur mzgowych czciowe lub cakowite zaburzenie mechanizmw
programujcych czynnoci mowy uczowieka, ktry ju uprzednio

WIELKIEJ

Umieranie sztuki to ulubiony temat piszcych oponowoczesnoci autorw. Ju samo uycie przedrostka po sugeruje, e co si skoczyo. Ilekro
sigam po ciekaw ksik diagnozujc moj
wspczesno, musi ona nosi przewidywalny,
nudny tytu. Dla przykadu Koniec sztuki Kuspita,
Sztuka po kocu sztuki Dziamskiego, Koniec ico
dalej Giyckiego. Mona zasn od samego czytania grzbietw.
mier sztuki to kokieteria, mwi oniej ludzie, ktrzy s zazwyczaj jej najwikszymi ordownikami,
ktrzy pisz oniej imwi nie zperspektywy historycznej, lecz jak najbardziej wspczesnej. Oto taki
przekorny katastrofizm spjrzmy wok sztuka
wcale nie umara. Wrcz odwrotnie, yje rozpleniona jak chwast, zawaszczajc sobie wszystkie dziedziny ycia dzisiejszego czowieka. Jeszcze nigdy
nie miaa si tak dobrze, nie byo jej tak duo, nie
pozostawiano jej tyle swobody.
Dzieje ludzkoci znaj jednak przypadki, gdy to, co
teraz nazywamy sztuk, po prostu obumierao izanikao. Sztuka ju nie raz whistorii przestawaa istnie. Wczasie paleolitu akty kreacji byy jak samotne
wyspy, rzucone gdzie wrd bezmiaru wd. Tradycja malarstwa jaskiniowego rodzia si niezalenie wrnych miejscach tylko po to, aby zaistnie
kilkoma realizacjami, po czym zgin wodmtach
niepamici, nie znajdujc kontynuatorw. Powodw tego badacze podaj wiele ito rnorakich,
poczwszy od zwykego wyginicia kultywujcego twrczo plemienia, po katastrofy naturalne izniszczenie rde przez odcicie dostpu do
malowide, na przykad wskutek podnoszenia si
poziomu wody wmorzach.

opanowa te czynnoci, [w:]M.Maruszewski, Afazja. Zagadnienia

teorii iterapii, PWN, Warszawa 1966.

2.

Sztuka paleolityczna jest fenomenem pojedynczych


wybuchw kreatywnoci. Co ciekawe, patrzc teraz
zperspektywy badaczy, mona pokusi si oscharakteryzowanie czego na ksztat paleolitycznego
Zeitgeist. Te twrcze eksplozje generoway niezalenie od siebie bardzo podobne, mniej lub bardziej zaawansowane rozwizania plastyczne. Jednak, co warte podkrelenia, wedle nowych bada
wyjtkowo rozwinite ikonograficznie, technicznie
ifabularnie przedstawienia, uznawane za pne
idojrzae, potrafiy wyprzedza osetki itysice lat
inne, duo bardziej prymitywne lub proste przykady twrczoci paleolitycznej. Co rusz odkrywane
s groty, wktrych znajduj si dowody na to, e
dzieje pocztkw sztuki to wzasadzie nie jest historia, lecz federacja rnych, ale podobnych zjawisk, niezalenie rozoonych wczasie, niezalenie
si rozwijajcych iniezalenie si rozpywajcych.
Umierajcych.
Zatem sztuka umara. Umara nie raz, nie dwa, ale
umieraa wiele razy iwtpi, aby ktokolwiek wtedy
si tym przejmowa. Nie trzeba si tym martwi.
Gdy spocony, wochaty, prymitywny czowiek jaskiniowy odkryje wsobie ponownie pokady wraliwoci, potrzeb przeycia czego wicej ni radoci
zzaspokojenia jakiej potrzeby, sztuka narodzi si
ponownie. Ato, jak bardzo bdzie zaawansowana
technicznie irozbudowana merytorycznie, zaley
tylko od jego motywacji, biecych okolicznoci
icigoci wczasie, kiedy to mona rozwija wyklarowane idee.

3.
Gdyby zatem przyj kilka zaoe, na przykad
wynikajc zdeterminizmu dziejowego tez,
e sztuka musiaa si pojawi, bo taki jest charakter natury ludzkiej, mona rwnie zaryzykowa,
e jest ona jak waka-wstaka. Jeli j zabijemy,

narodzi si znowu. Widocznie taka jest potrzeba


potrzeba stworzenia czego nie do koca praktycznego, albo przynajmniej czego nie wkada si
do garnka celem zaspokojenia godu albo dziaania
niesucego utrzymaniu gatunku. Genez sztuki
jest szczera potrzeba przeycia czego, niezalena
od zewntrznych uwarunkowa, bo wyhodowana
iukryta gboko wnaturze czowieka.
Wyobramy sobie teraz tak sytuacj wspczesn zbiorowa, artystyczna afazja1. Ukatrupienie,
mier sztuki dzisiaj. Ico wtedy? Artyci nie maj
szk, nie ma norm postpowania, nie czerpiemy
ztradycji. Nie istniej wzorce swobodnej, spontanicznej kreacji. Nie wiemy, jak trzyma pdzel, aby
byo dobrze, jak robi performance, aby pojecha
na festiwal. Ale dalej: widzimy, co dzieje si dokoa,
odbieramy bodce izaczynamy na nie reagowa.
Uczymy si. Przyjmujc te zaoenie determinizmu, nasza podwiadomo sprbuje ponownie
wyksztaci co na ksztat sztuki. Iteraz najciekawsze, najbardziej mnie interesujce pytanie. Jak wygldaaby nasza kreacja artystyczna, gdyby zrodzia si wspczenie? Gdyby zrodzia si ponownie
od zera, od pocztku, od ziarna, od zarodka? Tak
jak wielokrotnie od zera rodzia si sztuka wczasach pradawnych.

nie jak paleolit, jest okresem dla ktrego stosowanie kryteriw czasowych iwysuwanie wnioskw
wynikajcych zcigu przyczynowo-skutkowego
jest najczciej bezcelowe. Nastpstwa mog by
lokalne, ju raczej nie globalne. Nastpuje rozoenie, rozbicie na dziaania jednostkowe, nabierajce samodzielnie istotnego znaczenia. Wielo
jednoci, nie ma jednego decydujcego gosu,
mimo i wszyscy wspegzystujemy wtej samej
globalnej kulturze.
Anything is possible but nothing really matters
wszystko jest moliwe, ale nic nie ma znaczenia.
Artysta moe dzi tworzy, co chce ijak chce;
wszystkie konwencje, rodki imetody twrcze s
dopuszczalne. Nieistotne stay si rnice midzy
sztuk figuratywn iabstrakcyjn, ekspresyjn icerebraln. Nie istnieje adna dominujca tendencja uniewaniajca, na pewien przynajmniej czas,
inne tendencje, aden charakterystyczny dla ducha czasu sposb tworzenia. Gorzej, szukanie jakich dominujcych tendencji, nurtw czy md
staje si mieszne, bo rezultaty takich poszukiwa

uniewania kada nastpna. Artysta moe tworzy


dzisiaj, jak chce.2
Wpostmodernistycznej wspczesnoci, kady artysta wykona musi taki sam trud, jaki podejmowaa caa ludzko przez dziesitki tysicy lat, aby
wykreowa co takiego, jak dzieo sztuki. Ba, dzi
artysta musi taki trud podejmowa kadorazowo,
gdy chce si za co zabra, gdy chce si zmierzy
zaktem kreacji. Oglna konwencja nie istnieje
przynajmniej wedle teoretycznych iidealistycznych zaoe. Artysta sam musi wyznaczy sobie
ramy, granice ibariery. Sam musi zamieni materia
wnonik idei. Awybiera moe ze wszystkiego.
Sztuk moe by dzisiaj wszystko, wszystko moe
funkcjonowa jako sztuka, poniewa sztuka wyzwolia si zwszelkich ogranicze, take zogranicze wasnej definicji iuzyskaa absolutn wolno []. Staa si absolutna, poniewa uczynia
zantysztuki penoprawn cz sztuki iod tej pory,
od wczenia antysztuki wobszar sztuki nie mona
ju podway ani zanegowa sztuki, gdy nawet
negacja sztuki jest sztuk [].3

AFAZJI
2

Parafraza cytatu zksiki Grzegorza Dziamskiego


Sztuka po kocu sztuki , Galeria Arsena 2009.

Zamiast sw malarz imalowa podstawiono artysta


itworzy, oryginalnie tekst brzmi nastpujco:
Anything is possible but nothing really matters
wszystko jest moliwe, ale nic nie ma znaczenia.
Malarz moe dzi malowa co chce ijak chce;
wszystkie konwencje, rodki imetody malarskie s

4.

dopuszczalne. Nieistotne stay si rnice midzy

Ta pikna paleolityczna perspektywa czystej, niezabrudzonej koniunkturalizmem ifaszem sztuki jest


bardzo sentymentalna. Ale przypatrzmy si naszej
nowoczesnoci, araczej temu, co definiuje si jako
ponowoczesno. Zestawienie ze sob paleolitu
zpostmodernizmem moe by bardzo pouczajce.
Widz wnich wiele ciekawych relacji, wiele punktw stycznych, wiele ciekawych analogii.
Przede wszystkim interesuje mnie stosunek do
czasu, do chronologii. Postmodernizm, podob-

icerebralnym. Nie istnieje adna dominujca tendencja

malarstwem figuratywnym iabstrakcyjnym, ekspresyjnym


uniewaniajca, na pewien przynajmniej czas, inne
tendencje, aden charakterystyczny dla ducha czasu
sposb malowania. Gorzej, szukanie jakich dominujcych
tendencji, nurtw czy md staje si mieszne, bo
rezultaty takich poszukiwa uniewania kada nastpna.
Malarz moe malowa dzisiaj, jak chce.
3
Grzegorz Dziamski, op. cit.

6.
Zawsze ciekawiy mnie mazace zAltamiry, rysunki
powstae wwyniku rycia palcami wrozmokej, glinopodobnej powierzchni. Formalnie rysunki te byy
bardzo podobne do tak uwielbianej ostatnio przez
malarzy, swobodnej, figlarnie ifiluternie krccej
si, gitkiej linii. Woscy badacze okrelili je wiele
mwicym terminem macaroni.
Fascynujcy jest ten moment, wktrym czowiek
paleolityczny drtwy, nieobdarzony zbyt wielk
wyobrani facet zaczyna sobie byle jak wodzi
palcem po wilgotnej cianie jaskini, krelc serpentynowate ksztaty, rozbudowujc je ikomponujc
na tyle, na ile pozwala mu swobodny ruch rki.
Lubi wyobraa sobie moment, wktrym utego
sztywniaka, skoncentrowanego na upolowaniu
lepszego bizona, nagle pojawia si prymitywna,
nieuyteczna wczeniej komrka wmzgu. Dziki niej, przechodzc koo ciany, zatrzyma si, po
czym wykona czynno prniacz iabsurdaln.
Pozwoli sobie na niekonsekwencj. Potem wyobraam sobie jego mzg, gdy wwyniku tej niespodziewanej, uwolnionej kreacji nastpuje nieprawdopodobna eksplozja. Zjednej komrki rodzi si miliard.
Rodzi si wyobrania.
Kiedy myl otym zdarzeniu, zaczynam temu anonimowemu, paleolitycznemu czowiekowi zazdroci. Tskni za takim prawdziwym, tak podnym
wskutki impulsem. Tskni za dzieem sztuki, ktre byoby dla mnie tak wane, aby zetknicie znim
byo dla mnie podobnie istotne.
Artyku pierwotnie publikowany na portalu
GablotaKrytyki.pl

Dzieje ludzkoci znaj ju takie przypadki, gdy to, co teraz


nazywamy sztuk, po prostu obumierao izanikao. Sztuka
nie raz ju whistorii przestawaa istnie. Jak wygldaaby
nasza kreacja, gdyby musiaa si zrodzi dzisiaj od zera,
od pocztku? Moe zatem warto by powiedzie sprawdzam.
Moe warto by spowodowa wielk, artystyczn afazj?
Moe warto by zabi sztuk na jaki czas, da jej moliwo
odrodzi si woczyszczonej formie, bardziej szczer,
autentyczniejsz, kreatywniejsz?

5.
Ale czy ta bajka ototalnej wolnoci sztuki nie jest
tak sam kokieteri, jak dywagacje na temat jej
mierci?
Moe zatem warto by powiedzie sprawdzam.
Moe warto by spowodowa wielk, artystyczn
afazj? Moe warto zabi sztuk na jaki czas, da jej
moliwo odrodzenia si woczyszczonej formie,
bardziej szczer, autentyczniejsz, kreatywniejsz?

Micha Chojecki ur. 1985, artysta, krytyk,


asystent wpracowni malarstwa na Wydziale
Grafiki Akademii Sztuk Piknych wWarszawie,
podrnik. Twrca kolonii artystycznej
Odolaska 10.

ASPIRACJE

ASPIRACJE

Dosownie afazja oznacza cakowit utrat zdolnoci do mowy.

17

16

1.

ESTETYZACJA
Joanna Turek

PRZYPADEK
WARSZAWY

ASPIRACJE

18

1
W. Welch, Estetyka poza estetyk: onow posta estetyki,
Polskie Towarzystwo Estetyczne, Krakw 2005, s.48.

Iwona Zaj c, Berek , wramach gal eri i Murrr

ASPIRACJE

Nadarza si okazja, aby wskaza na


alternatywn moliwo estetyzacji.
Wprzeciwiestwie do zwyczajnej
estetyzacji, ktra zajmuje si spektakularnym dekorowaniem rzeczywistoci ozdobami wzornictwa,
t drug nie interesuj pojedyncze
przedmioty iich powierzchniowe
przejawy, lecz ich kontekst kulturowy ifunkcjonalny.
Jej celem jest ksztatowanie
caociowe, wktrym prbuje si
poczy aspekty urbanistyczne,
funkcjonalne iemocjonalne,
woptymalnym stosunku.
Jej efekt wprzeciwiestwie
do rezultatw zdobnictwa
moe by cakiem niepozorny1.

przestrzeni nowych obrazw elektronicznych informujcych nas wczasie rzeczywistym owydarzeniach majcych miejsce winnej czci miasta,
czy te multiplikujcych jego wizerunki. Te obrazy
to nowe znaki, symbole, ktre (za przyzwoleniem
wadz miasta, chccych utrzyma ekonomiczny
porzdek) wchodz wmiejsk przestrze, wsptworzc j: na ulice, do rodkw komunikacji miejskiej czy do podziemi, na stacje metra. Korzystaj
ponadto ztych samych narzdzi, zktrych korzysta
sztuka wyparta zprzestrzeni miejskiej, stale przegrywajca walk odostp do miasta. Take zbraku

19

PRZESTRZENI
MIEJSKIEJ

We wspczesnych miastach, take wWarszawie,


zdobnictwo przyjmuje czsto karykaturaln posta.
Chodzi tu ocoraz czciej pojawiajce si na fasadach budynkw reklamy wielkoformatowe billboardy czy elektroniczne ekrany, tworzce naskrkow jako dynamicznie rozwijajcego si miasta,
wktrym dobrze zagospodarowana uytkowa
przestrze publiczna nadal jest ksztatowana iodbierana przez mieszkacw jedynie powierzchownie. Powierzchownie, bo opierajc si po pierwsze
na praktyce zasaniania tego, co zniszczone inieestetyczne, po drugie za na namnaaniu wjego

ASPIRACJE

mera ijej tytu Wydobycie koloru, bo dokadnie


oto chodzio4.
Na stronie internetowej galerii Murrr czytamy: Galeria Murrr powstaa wruchliwym miejscu stolicy,
miejscu codziennie omiatanym tysicami spojrze.
Teraz staje si przestrzeni prezentacji wielkoformatowych dzie utrzymanych wnowoczesnej, miejskiej
stylistyce []. Galeria Murrr jest widocznym znakiem wprzestrzeni miasta. Prace powstawa bd
specjalnie dla tej przestrzeni, zmyl ospecyfice
miejsca, atake ocharakterze najbliszej okolicy5.

2
Cho wobliczu rozmw na temat
wpisywania kolejnych budynkw
do rejestru zabytkw, sprzeciww
wobec planw wyburzania idecyzjach
orenowacji czego dobrym przykadem

W pewnej mierze tekst Welscha potwierdza procesy


zachodzce we wspczesnej przestrzeni miejskiej
stolicy ktre moim zdaniem s procesami negatywnymi. Negatywnymi, bo powierzchownymi. Majc jednak na uwadze wspomniane przeksztacenia
Warszawy imoment, wktrym miasto znajduje si
teraz, mona zaoy, e procesy takie s konieczne, aby mogy zaistnie przeobraenia struktury
miejskiej iprzestrzeni publicznej, rozumianej jako
przestrze spoeczna. Czy tak jest rzeczywicie?
Czym jest owa powierzchowno? Czy da si
takich procesw unikn? Wjaki sposb?

jest dyskusja dotyczca Paacu Kultury


iNauki, Dworca Centralnego czy ostatnio
budynku Rotundy mona stwierdzi,
e mamy obecnie do czynienia zsytuacj
zachodzenia zmian wpostrzeganiu
dawnych inowych symboli Warszawy.

awka-Ptelka, p rojek t Jacka Piot rowskieg o iPr zemka Kaczkowskieg o,


k t r y p owsta zin icja t y w y fu n d acji B c Zmian a

3
E. Rewers, Post-polis. Wstp do filozofii
ponowoczesnego miasta , Universitas,

Krakw 2005, s.292-293.


4
A. Kowalska, Otwarto galeri na
cianie fabryki Wedla, [w:] Gazeta

Wyborcza ,http://warszawa.gazeta.pl/

Opisujc procesy estetyzacji, ktre maj miejsce


wPolsce, wWarszawie, nie moemy wprosty sposb przeoy ich na spostrzeenia ianalizy mechanizmw, oktrych pisze Welsch.
Po pierwsze dlatego, e odnosz si jedynie do
rodowiska przestrzeni publicznej wjej artystycznym wymiarze, nie za do estetyzacji rzeczywistoci wogle czy te wprosty sposb do aspektw
medialnych, reklamy. Po drugie dlatego, e budowanie wspczesnej przestrzeni miejskiej Warszawy
zwizane jest zkonkretnym etapem jej przeksztace
spoecznych, kulturowych iekonomicznych. Najbardziej nieodwracalne zmiany, jakie zaszy podczas
formowania si struktury Warszawy wlatach powojennych, miay zwizek zcakowitym przeobraeniem struktury spoecznej miasta. Innym punktem
zwrotnym stay si zmiany wjego sytuacji politycznej iekonomicznej, aco za tym idzie, take przeksztacenia struktury urbanistycznej, przestrzennej. Warszawiacy stali si konsumentami, akapita
spoeczny zwartoci przeobrazi si wzagroenie: zacz kumulowa si miejscowo, aby stworzy jak najtrwalsze warunki bezpiecznej izolacji.
Najwyraniejszym przejawem takiego procesu s

warszawa/1,34889,6670856,Otwarto_galerie_

Kamuflae
Co rozumiem poprzez estetyzacj wodniesieniu do
wspczesnej przestrzeni miejskiej Warszawy? Jest
ona wyranym rodzajem wspomnianego wczeniej
kamuflau widocznego zarwno wsferze ekonomicznej, architektonicznej jak iartystycznej. Mam tu
na myli powierzchowno miasta rozumian jako
jej funkcjonowanie fasadowe, nakadanie si na
siebie kolejnych warstw, obrazw znakw na powierzchniach budynkw, ale te wok nich. Wysokie, masywne budowle, ktre odziedziczylimy po
epoce socrealizmu, nadal pozostaj elementem nie
do przyjcia, elementem odrzucanym, nieakceptowanym, takim, ktremu chcemy nada now form,
ale tylko powierzchownie, nie rozumiejc tej starej2.

Ro n d o S ed laczka, Fest iwal St reet A r t Dop in g , ed ycja II, 2 010.


Fo t . Pa we Klon owski

na_scianie_fabryki_Wedla.html
5
http://www.galeriamur.pl/oprojekcie.html
6
W 2005 roku na cianie jednej zkamienic
przy ul. Zbkowskiej powsta mural Psy
wyprowadzamy wycznie na smyczy,

autorstwa Anny Marciniak iMichaa Frydrycha,


wczesnych studentw ASP wWarszawie.
Projekt (sfinansowany przez Urzd Dzielnicy
Praga Pnoc, ktry przeznaczy na
przedsiwzicie 16 tys. zotych) nie jest
jedynie nawizaniem do klimatu Pragi,
jest odzwierciedleniem codziennego
praskiego ycia, ilustruje jedn zhistorii

Jak pisze Ewa Rewers, wbadaniach nad miastami nadal utrzymuje si zainteresowanie kwestiami
definiowania ich tosamoci oraz ich empirycznego dowiadczania, poszerzone jednak okategorie
utosamiania iprzywaszczania. Wtakim procesie
utosamiania, wwycigu zinnymi lepiej rozwini-

opowiedzianych przez mieszkacw.


Taka realizacja wydaje mi si mie przewag
nad pracami realizowanymi wGalerii Murrr,
nie tyle zracji jakoci wykonania,
ile stworzenia moliwoci nawizania
rwnoprawnego dialogu zodbiorc.

Oprcz pracy Dominika Cymera wpostaci kolorowej wielkoformatowej naklejki kolau, majcej
umoliwi wydobycie koloru zszarej przestrzeni
Pragi Pnoc, na murze pojawiy si geometryczne formy Trutha (ktre mimo zmiany szablonw na
murze pozostaj na swoim miejscu, zupenie nie
wspgrajc zkolejnymi pracami), kolejna barwna ozdoba Autobus Jana Kalwejta oraz ostatnia
zprac Berek Iwony Zajc. Praca gdaskiej artystki
wpisuje si wseri prac dotyczcych historii osobistych irodzinnych malarki. Przedstawiajc wizerunki bawicych si dzieci, tym razem nawizuje do
specyficznego charakteru dzielnicy (a moe tworzy
go na nowo?)6.

tymi miastami europejskimi, znajduje si wanie


Warszawa. Jednak u podstaw utosamienia znajduj si roszczenia do uznania [...]. Uznanie jednoczenie potwierdza inadaje tosamo, wczajc
jednostk, grup etniczn, nard, miasto wskad
spoecznoci, oktrej czonkostwo zabiega. Nie
jest, co wicej, aktem jednorazowym, lecz stale wymagajcym powtarzania. Ten, kto ma by uznany,
nie jest jeszcze sob. Jeli miasto chce by uznane
za europejskie, to nim jeszcze nie jest. Cechuje je
Cao wzaoeniach otwarta galeria miejska
niepewno wynikajca ztego, e nie jest jeszcze przyja form realizacji, ktra mogaby powsta
tym, czym chce by, adystansujc si od siebie, od- wkadym innym punkcie miasta, wtakim samym
biera sobie jednoczenie szans powrotu do stanu
stopniu nie zmieniajc sposobu jej odbioru przez
wczeniejszego3.
mieszkacw, nie rozpoczynajc rozmowy, interakcji ajedynie zaznaczajc kolejny fragment miaW odniesieniu do realizacji artystycznych zpogra- sta ipokazujc jaki powinien by.
nicza sztuki iarchitektury czy designu, postawione
powyej problemy s tylko jednym zczynnikw
Taka strategia na dusz met wydaje mi si wprzyksztatujcych ow wspomnian przeze mnie po- padku Warszawy, chybiona.
wierzchowno. Aby wyjani opisywane zjawisko, Problemem staje si tu (podobnie jak wpoprzedchciaabym oprze si na konkretnych przykadach, nich projektach fundacji, Jelonkw nad Wis czy
amianowicie na pracach zrealizowanych wramach
awki Ptelki wParku witokrzyskim, kolejnych
dziaania galerii Murrr, powstaych we wsppracy
niesatysfakcjonujcych gadetach) prba narzuzwarszawsk Fundacj Nowej Kultury Bc Zmiana, cenia interpretacji, narzucenia wspomnianej wyej
muralach zrealizowanych podczas dwch edycji nowoczesnej miejskiej stylistyki. Takie dziaanie
festiwalu Street Art Doping, organizowanego przez
powoduje, e podobne realizacje pozostaj bez
grup City Doping zRobertem Przepirskim oraz
rzeczywistego wpywu na mieszkacw miasta
na przykadach stojcych wopozycji do wymie- czy samej dzielnicy. Mona oczywicie dyskutowa
nionych projektw pod wzgldem sposobu funk- otym, czy obecno sztuki wprzestrzeni publiczcjonowania wprzestrzeni miejskiej, moliwoci
nej Warszawy nie powinna by podkrelana na wiejej wsptworzenia ioddziaywania na odbiorcw
le rnych sposobw tak, aby da jej publicznoci
mieszkacw miasta.
moliwo konfrontacji zobecnoci irnorodnoci sztuki, ktra od niedawna potrafi miao ibez
Nowoczesna stylistyka miejska
kompleksw wkracza na ulice miasta.
Latem 2009 roku warszawskie organizacje rozpoczy ofensyw przeciwko szarym stoecznym murom. Kwestia pozostaje sporna. Mwic oWarszawie,
Fundacja Bc Zmiana ogosia koniec szaroci na
zjednej strony wtpliwa wydaje si moliwo omiPradze Pnoc, adokadnie na 24-metrowej prze- nicia fazy, wktrej przestrze miejska, ktra zaczystrzeni muru fabryki Frito Lay, ktrej przedstawiciele
na by ponownie widoczna (zarwno wwymiarze
sami wyszli zinicjatyw zmiany wygldu muru. Jak
politycznym, spoecznym jak iartystycznym) gotomwi Pawe Chrocicki, jeden zprzedstawicieli
wa jest przyj, wchon kady element, ktry j
firmy: Codziennie tdy przejedaem iju nie mo- odmieni. Aby jednak tak jej struktur wpewnym
gem na to patrze. Std pomys, eby co ztym
momencie zama, mona posuy si wieloma
murem zrobi isprawi mieszkacom przyjem- sposobami, metodami pracy artystycznej wprzeno. Bardzo mi si podoba praca Dominika Cy- strzeni publicznej, ktrych uczy si moglibymy,

ASPIRACJE

Analizujc procesy estetyzacji, Welsch nie skania si


ku jedynie susznej postawie, twierdzc, e bdna
byaby zarwno jednoznaczna krytyka, jak iaprobata opisywanych przez niego zjawisk. Dzieli je midzy
innymi na procesy estetyzacji powierzchownej
(software), ktra odnosi si do estetycznej stylizacji przedmiotw oraz na formy estetyzacji gbokiej (hardware), ktra zkolei oznacza nie tylko sposb przedstawienia, ile sam mechanizm tworzenia,
wktrym na prowadzenie rwnie wysuwa si
czynnik estetyczny (na przykad manipulacje dokonywane za pomoc najnowoczeniejszych technik
komputerowych przy tworzeniu wielkoformatowych obrazw reklam na elektronicznych ekranach). Konsekwencj zachodzenia takich zjawisk
jest wymienno opakowania itowaru, softwareu
ihardwareu. Artyku, przedmiot wodniesieniu do
przestrzeni publicznej zarwno wspomniana reklama zewntrzna jak iobiekty artystyczne zpoziomu hardwareu przechodz na poziom dodatku,
dekoracji. Wrodowisku ulic, parkw, placw odbir przestrzeni miejskiej staje si wedug Welscha
jednowymiarowy, estetyka danego przedmiotu staje
si jego jedyn wartoci, dochodzi do estetyzacji
samej materialnoci.

zamknite osiedla, zktrymi wie si konkretny


sposb korzystania zmiasta, oparty (w uproszczeniu) na ograniczaniu jego przestrzeni uytkowej do
odcinka czcego miejsce pracy zcentrum handlowym imiejscem zamieszkania.

21

20

dobrego podoa, na ktrym mogaby zaistnie


jakim jest stale toczca si dyskusja omiecie, jego
mieszkacach, ich prawach ipotrzebach. Mowa tu
osztuce, ktra wtakich warunkach staje si jedynie
przykrojonym na miar, kontrolowanym dodatkiem.
Bez prawa gosu iniewpywajcym pozytywnie
na estetyk naszego otoczenia, awraz zreklam,
wchodzc wzakres procesw estetyzacji przestrzeni publicznej zjawiska szeroko opisanego
przez niemieckiego filozofa ihistoryka sztuki, jednego zczoowych teoretykw postmodernizmu,
Wolfganga Welscha.

obserwujc rozwizania winnych europejskich


miastach. Dziaania, jakie wtym przypadku podejmuje na przykad Bc Zmiana, moim zdaniem s
pewnym naddatkiem, oktrym wjednym ze swych
tekstw pisze Vito Acconci: Sztuka publiczna musi
si wcisn idopasowa, przykroi na miar tego
co ju wmiecie istnieje. Jej sposb funkcjonowania polega na przeprowadzeniu operacji, ktre
zdaj si niekonieczne wramach wybudowanego
rodowiska; dodaje do wertykalnego, odejmuje od
horyzontalnego, mnoy idzieli co wsieci midzy
nimi. Te operacje s naddatkiem; powielajc, co ju
istnieje, mno to istniejce niczym zarazki choroby.
Funkcj sztuki publicznej jest de-design7. Co jednak
rozumiem przez taki de-design?

za spenione. Dyskusja, ktra wywizaa si na amach gazet iforach internetowych po udekorowaniu Powila, okazaa si znamienna. Unaocznia,
jak bardzo surowy iw gruncie rzeczy nietknity jest
temat przestrzeni publicznej wWarszawie (a take
winnych polskich miastach).

Przestrze przez grup 3 Fala. Rnice si od siebie


tematycznie, aprzede wszystkim jakociowo, murale powstay take przy rondzie Sedlaczka. Podczas
wielkiego finau festiwalu, 300-metrow cian
muru przeciwpowodziowego nad Wis przejli uznawani za najlepszych artyci uliczni zPolski
iWielkiej Brytanii.

7
V. Acconci, Przestrze publiczna wprywatnym
czasie, [w:] A. Zeidler-Janiszewska J. W. Wojciechowski

(red.), Formy estetyzacji przestrzeni publicznej,


Instytut Kultury, Warszawa 1998, s.85.
8

Zjawisko estetyzacji, od ktrego zaczam, rwnie


zdaje si funkcjonowa na takim podwjnym polu.
Jako proces mylowy, rodzaj podporzdkowania
caoci otaczajcej nas rzeczywistoci, oraz jako
rzeczywiste dziaania, opierajce si na procesach
swoistej mistyfikacji. Skadaj si na ni dwa czynniki. Po pierwsze jest to przeniesienie ciaru oddziaywania zpodmiotu na wszechobecny przedmiot

J. Baudrillard, Spisek sztuki: iluzje ideziluzje


estetyczne, Sic!, Warszawa 2006, s.83.

9
S. Sontag, Przeciw interpretacji ,
[w:] Literatura na wiecie 1979 nr 9, s.298.

W przypadku wybranych przeze mnie przykadw, projektw Fundacji Bc Zmiana, oczekiwania wobec takiego badania terenu mona uzna

10
Materiay dostpne na stronie
http://www.streetartdoping.com/
11
Korzystam zmateriau zgromadzonego podczas
spotkania Znaki:Ludzie:Ulica, ktre odbyo
si w Akademii Sztuk Piknych wWarszawie,
wlistopadzie 2009 roku.
12
W. Welsch, op. cit. s.48.

Mo ni ka S os nowska, Kra ta . Fot . Bar tosz Sta wia r s ki

ASPIRACJE

Przestrze miast zajta jest cakowicie przez specjalistw: kierunek wertykalny powierzono architektom, horyzontalny za naley do architektw
krajobrazu, asie powiza midzy nimi do inynierw iurbanistw. Ale, co warto wtym miejscu przypomnie, odwracajc synn wypowiedz
Le Corbusiera, projektowanie miast jest zajciem
zbyt wanym, by pozostawia je urbanistom, wnaszym przypadku deweloperom. Dlatego osoby
dziaajce wrnego rodzaju organizacjach pozarzdowych, instytucjach, mog ipowinny wpywa
na wadze miejskie Warszawy, aby takie projektowanie mogo si rozpocz. Pisz rozpocz, bo
powstae wcigu ostatnich kilku lat wymienione
realizacje wprzestrzeni miejskiej stolicy, zdaj si
by jedynie prb wsppracy zmiastem, dziaaniem punktowym, eksperymentem isprawdzaniem
reakcji miejskiej publicznoci.

Artyci uliczni, Elo Melo, Sepe iChazme, na murze


uwylotu ulicy Zotej przed Paacem Kultury iNauki

wykonali mural przedstawiajcy posta Chopina.


Marcin Ochmaski, rzecznik prasowy Urzdu Miasta, podczas wspomnianej wyej dyskusji, stwierdzi.
e, dziki pracy artystw posta Chopina zostaa
pokazana woryginalny, niepomnikowy sposb10.
Drugi temat przewodni festiwalu ilustrowaa praca
autorstwa Artura Wabika iPatryka Polednika, powstaa na schodach Mostu lsko-Dbrowskiego.
Na murze przy skrzyowaniu ulicy Kasprzaka ialei
Prymasa 1000-lecia pojawi si mural wolnociowy Wolny Tybet, wykonany wraz zFundacj Inna

ASPIRACJE

Ron d o S e d la c z ka, Fest iwal St reet Ar t Doping, edyc ja I I , 2 010


Fot . Pa we Klonowski

wwiadomoci mieszkacw. Mona powiedzie,


e wtakim procesie zarwno polityka, jak iekonomia orazinformacja korzystaj zironicznej
(wpltanej wgr) rezygnacji ze strony odbiorcw.
Dobrze ilustruj to sowa Baudrillarda, ktry pisze:
[] aspektem takiej nicoci jest zmuszanie nas
wielowarstwowy zjednej, ajednowymiarowy
wszystkich, bymy nadawali temu wszystkiemu
zdrugiej strony. Miejsce krytycznej funkcji podmiotu
jakie znaczenie idarzyli zaufaniem, pod pretekzaja ironiczna funkcja przedmiotu, zewntrznego
stem, e jest niemoliwoci, eby to byo a wtaartefaktu. Wszystko bowiem potrzebuje wspcze- kim stopniu niczym, e co musi si przecie pod
nie ujawnienia, wystawienia na widok publiczny, tym kry 8. Na podobn kwesti, weseju Przeciw
bez liczenia si zwarunkami odbioru. Wszystkie te
interpretacji zdaje si wskazywa Susan Sontag, piartefakty, od reklamy po elektronik, od wiata me- szc ofilisterstwie interpretacji iprzypominajc,
dialnego po wirtualny, wszystkie obrazy, modele
e nie s nam potrzebne kolejne wersje naszego
isieci, peni funkcj wraeniowego przycigania
wiata, dopki znowu nie zaczniemy bezporednio
odbiorcy, wo wiele wikszym stopniu ni funkcj
dowiadcza jego przejaww9.
komunikacji czy informacji. Mimo fascynacji lub
jedynie sympatii, pocztkowego zainteresowania, Niepomnikowy sposb
kolejne prace po pewnym czasie staj si dla nas
Jak wskazaam na pocztku, podobn strategi
obojtnymi, bo nie dotycz nas, nie dotykaj inie
wprowadzania wprzestrze miejsk nowoczesnej
spogldaj na nas widzw, przechodniw.
miejskiej stylistyki przyja Grupa Citydoping, organizujc pierwszy festiwal street artu latem ubiegego
Drugim procesem, zktrym mamy moim zdaniem
roku. Artyci, ktrzy zgodzili si na udzia wprzeddo czynienia, jest wspomniane wczeniej narzuca- siwziciu, wykonali szereg murali wokrelonych,
nie ram interpretacyjnych podczas tworzenia pro- wskazanych przez wadze miejskie lokalizacjach.
jektw miejskich. Zjednej strony prace umieszczane
Rwnie ramy tematyczne prac czciowo okrewprzestrzeni miejskiej nie mog obroni si przed
lio Biuro Kultury iBiuro Promocji Miasta. Motywy
rnorodnoci odczyta, zdrugiej za podawanie
przewodnie to posta Fryderyka Chopina (ze wzglgotowych interpretacji jest dla mnie tosame jedy- du na zbliajcy si Rok Chopinowski) oraz powstanie
nie znietrwaym dziaaniem punktowym, niepozo- warszawskie (ze wzgldu na nadchodzc okrg
stawiajcym trwaych ladw na mapie miasta ani
rocznic). Podczas zorganizowanej wramach festi-

walu debaty Street art pod opiek miasta czy pod


oson nocy? ze strony publicznoci paday pytania:
orol wadz miejskich przy organizacji podobnych
imprez, osposoby ich organizacji iwprowadzania
sztuki na ulice miasta. Wtpliwoci dotyczce zalania miasta jubileuszowymi iokolicznociowymi muralami rozwia Andrzej Makowski zBiura Promocji
Miasta, tumaczc, e realizacje tematyczne pozwalaj na dofinansowanie takiego przedsiwzicia.

23

22

Mu ral-p rojek t Ch op in Elo Melo, S ep e, Ch a zme, w ramach fest iwalu St reet A r t Dop in g 2 009

Robert Przepirski twierdzi, e szarej ibrudnej przestrzeni miejskiej nie wystarczy jednak, e nagle pojawi
si wniej co, co sprawi, e okoliczni mieszkacy
nie przejd obok obojtnie, pasywnie, zpunktu
Ado punktu B11. Posta Chopina jak imotywy walki
powstaczej utrwalone s nie tylko wpamici
mieszkacw Warszawy, ale i, czasowo, wwizualnej
warstwie miasta. Ich powtarzanie, take jeli chodzi onietrwae murale czy graffiti, nie tworzy spjnej caoci projektu, takie prace nie mog na trwae
wpisa si wmiasto, nawet na poziomie dyskusji, pamici; nie wpyn na zmian funkcjonowania jego
przestrzeni publicznej. Staj si kolejnym naddatkiem. Wmiecie, ktre znajduje si wokresie prb
tworzenia przestrzeni publicznej, spoecznej nie
tylko otwartej na mieszkacw, ale te takiej, zktr
mog si oni identyfikowa nadal potrzebne jest
czerpanie zjego historii, kultury, przez moliwo
ich wydobycia jednak (m.in. dziki realizacjom
artystycznym) anie schematyczne powielanie motyww, tematw, strategii. Niezwykle trafnie okrela to wjednym ze swoich tekstw Arthur C. Danto,
piszc: Jednym zgwnych celw sztuki jest poszerzanie wiadomoci. Nie poszerzanie wiadomoci sztuki jako takiej, lecz wymiarw irysw ycia,
ktre sztuka ukazuje wich maksymalnie uwydatnionych jakociach, sama pozostajc niewidoczn, kierujc wraliwoci odbiorcy na zasadzie estetycznie
ukrytej rki. Wszystko moe by sztuk, nie majc
wcale wygldu podobnego sztuce12.

Podczas drugiej edycji Street Art Doping rozwin


swoj formu. Oprcz realizacji murali polskich
izagranicznych twrcw przygotowano dodatkowe wydarzenia: spotkania ztwrcami (m.in. zIwon
Zajc iwsppracujc zni Mod Zaog), warsztaty (w tym odbywajcy si rwnie wzeszym roku
Jak wjednej zwypowiedzi przypomina artysta
Szablon Dem), debaty. Podczas jednej znich, na
uliczny Miesto zgrupy vlep[v]net, powoujc si na
ktr zaproszono, jak podaj organizatorzy, m.in.:
sowa socjologa miasta Hartmuta Hussermanna:
animatorw sceny graffiti Igora Dzieranowskiego Miasta nie zajmuj si ludmi, tylko promuj swj
(Europejska Fundacja Kultury), Karola Szufladowi- kapita, promuj siebie iswoj polityk woparciu
cza (Good Looking Studio) iWojtka Winiewskiego
odziaania artystyczne czy sportowe. Polityka fe(Taki Myk Studio, Street Art Doping), rzecznika pre- stiwalizacji prowadzi do festiwalizacji polityki, czyli
zydent miasta st. Warszawy Marcina Ochmaskie- tak naprawd do krcenia si wok wasnej osi tylgo, przedstawicieli Biura Kultury iBiura Promocji
ko po to, eby teraz onas mwili, anie po to, eby
Miasta, Muzeum Powstania Warszawskiego, Mu- komukolwiek yo si lepiej, wlepszym otoczeniu,
zeum Fryderyka Chopina oraz artystw, poruszono
we wasnej przestrzeni15.
kwesti, czy bardziej korzystne dla miasta (suce
jego estetyce) staj si prace tematyczne czy te
Taka forma wsptworzenia przestrzeni miejskiej
artystyczna wolno. Komentarzem do tak sta- Warszawy nie powinna przewaa, nie moe te
wianych pyta moe pozosta wypowied Marci- zamieni si wdziaanie promocyjne miasta. Nie

16
Materiay dostpne na stronie http://www.streetartdoping.com/
17
Joanna Erbel iNatalia Ostrowska wrozmowie zRochem Sulim
Rajkowska. Przewodnik Krytyki Politycznej (wybr

tekstw, redakcja: Zesp Krytyki Politycznej). Wydawnictwo


Krytyki Politycznej, Warszawa 2010, s.187 203.
18
Przyczyni moe si do tego take ustawa zczerwca b.r.,
znoszca kary za deptanie trawnikw wwarszawskich parkach
czy innych miejscach przeznaczonych do rekreacji.
19
V. Acconci, Przestrze publiczna wprywatnym czasie,

Z tak opini nie do koca si zgadzam. To, oczym


mwi, dobrze ilustruje chociaby przykad sztucznej palmy daktylowej, projekt Pozdrowienia zAlej
Jerozolimskich Joanny Rajkowskiej, obszernie opisany idoskonale znany wszystkim warszawiakom,
anawet mieszkacom innych polskich miast. Jest to
projekt zainspirowany indywidualnymi dowiadczeniami artystki, ktre wprocesie twrczym poczya ze specyfik ihistori danego miejsca. Miejsce
wtwrczoci Rajkowskiej wydaje si by niezwykle wanym sowem kluczem. Wybiera je iprzeksztaca, odwanie, jednak bez narzucania interpretacji, oktrej bya mowa wczeniej.

13
Podobne strategie stosowane s wpolskiej przestrzeni
publicznej od jakiego czasu. Przykadem moe by Galeria
Rusz (grupa artystyczna, wktrej skad wchodz Joanna
Grska iRafa Gralski), zajmujca si przede wszystkim
prezentacj sztuki wprzestrzeni miejskiej.
Od 1999 roku prowadzi wasn galeri billboardow
(przy Szosie Chemiskiej 37 wToruniu), gdzie pokazywane
s prace wacicieli galerii izaproszonych goci
(jest to najduej dziaajcy projekt tego typu na wiecie,
prezentujcy non stop sztuk na jednym billbordzie). Grupa
tworzy grafiki imurale, realizuje akcje plakatowe (czsto
ozaangaowane spoecznie lub politycznie), przeprowadza
interwencje oraz akcje spoeczne wprzestrzeni miasta.
Jako kolejny, warszawski ju przykad, posuy moe
akcja Sztuka wmiecie Zewntrznej Galerii AMS,
przeprowadzona wlatach 1998-2002. Wakcji wzili udzia
artyci modzi (Marcin Maciejowski, Paulina Oowska),
Pa we Al th ame r, Raj , Pa rk Rzeby na Brdn ie, 2 009. Fot . Ja n Sm ag a

W tym roku prace twrcw biorcych udzia wfestiwalu nie powielay przedstawionych odgrnie
tematw, pracowano nie tylko wgwnych, reprezentacyjnych punktach miasta. Organizatorzy nie
poprzestali jedynie na realizacji prac, na spotkaniach poruszono kwestie strategii przyjmowanych
przez rnorodne grupy czy osoby wsptworzce
przestrze miejsk / przestrze publiczn Warszawy. Czy jednak cae przedsiwzicie realizowane
przez Grup Citydoping (wydajc przewodnik po
najciekawszych miejscach Warszawy) nie pozostaje
nadal sprzeczne zsam ide graffiti, ktre funkcjonowa ma jako niezaleny gos wprzestrzeni miasta, prba przejcia, zaznaczenia przestrzeni? Czy
street art nie staje si tu jeszcze jednym znarzdzi
wdziaaniach promocyjnych miasta, ktre wyczuo
koniunktur na taki sposb promocji?

powinno si to dzia, jeli chcemy, aby Warszawa,


przestaa by miejscem szczeglnego rodzaju estetyzacji, wktrym zachodzi zjawisko dwustronnej
zgody na brak moliwoci krytycznego osdu tego,
co moemy obserwowa wprzestrzeni miejskiej
oraz gdzie do czynienia mamy zdwustronn deklaracj chci udziau wgrze pozorw. Znw mona
spotka si zzarzutami przeciwko takiej postawie,
gosami za tym, e jedynie obecno sztuki wprzestrzeni publicznej, nie zawsze spjnej projektowo,
stylistycznie, nie zawsze te zwizanej zkonkretnym miejscem historycznie, jest wstanie uwraliwi mieszkacw miasta na jej obecno, oswoi
zni iz biegiem czasu pozwoli na realizacj innych projektw.

jak ibardziej dowiadczeni, np. Pawe Susid iKatarzyna


Kozyra. Informacje znale mona na stronach http://www.
galeriarusz.art.pl/rusz.php oraz http://www.culture.pl/pl/
culture/artykuly/wy_wy_sztuka_w_miescie_bunkier)
14
http://www.streetartdoping.com/index.html
15
Za iprzeciw festiwalowi street-artu

(opinie zebraa Agnieszka Kowalska), [w:]


Gazeta Wyborcza http://warszawa.gazeta.pl/
warszawa/1,34861,6857641,Za_iprzeciw_festiwalowi_
street_artu.html

[w:] Formy estetyzacji przestrzeni publicznej,

A.Zeidler-Janiszewska, J.W.Wojciechowski (red.), Instytut


Kultury, Warszawa 1998.

Palma do dzi wywouje emocje. Podzielia mieszkacw Warszawy na tych, dla ktrych jest to znak
miasta gotowego na inno, nastawionego na zmian iotwartego na rozmaite interpretacje oraz tych,
ktrzy s zwolennikami porzdku, tradycji imiasta
zamknitego dla obcych. Palma jest fragmentem
Warszawy, przykadem sztuki wprzestrzeni publicznej, ktry generuje konflikty, kwestie ju drzemice wspoeczestwie, czekajce na odpowiedni
drog ujcia. Wskazane realizacje Bc Zmiany czy
Grupy Citydoping pozostaj jedynie kolejnym powieleniem, jakich Warszawie, zwaszcza wsferze
wizualnej, nie brakuje. Strategi dziaania drugiej
zopisywanych organizacji idealnie oddaj sowa
Roberta Przepirskiego: Street Art Doping to akcja, ktra zmieni nieco oblicze miasta ispojrzenie
na graffiti. Chcemy oywi szarobure brudne ciany,
chcemy doda Warszawie kolorw, chcemy mie
sztuk na wycignicie rki. Izrobimy to!16. Ponadto, jak susznie zauwaa Roch Sulima wopublikowanej wPrzewodniku Krytyki Politycznej rozmowie
zJoann Erbel iNatali Ostrowsk, powiconej
twrczoci Joanny Rajkowskiej: Kiedy przestrze
zastawiona jest gadetami kultury konsumpcyjnej,
jedynym sposobem, by co przekaza, jest wstawienie wni czego, co jest nie na swoim miejscu.
Przez palm nie przemawia adna nasz tradycja [],
nie wyziera zniej adna utarta symbolika, za ktr mona by si schowa [...]. Palma reinterpretuje miejsca, ktrych jednoznacznie strzega wadza.
[] Zadaniem artystw za nie jest wytyczanie drg,
astawanie na naszej drodze17.
Park rzeby na Brdnie, ktry powsta dziki inicjatywie wiceburmistrza Targwka Krzysztof Bugla
imieszkaca Brdna, artysty Pawa Althamera, we
wsppracy zMuzeum Sztuki Nowoczesnej wWarszawie, jest nie tylko kolejnym przykadem opozycyjnego do przytaczanych przeze mnie przykadw
realizacji publicznych wmiecie, lecz take interesujcym przypadkiem wsppracy midzy urzdnikami, artyst iinstytucj kultury.

Wiosn 2009 roku na terenie parku pojawiy si


realizacje czterech artystw: Pawa Althamera
(Raj), Moniki Sosnowskiej (Krata rzeba ulepiona zornamentalnie uksztatowanych prtw, powstaa jako rezultat obserwacji ksztatw iwzorw
krat montowanych przez mieszkacw Brdna
wmieszkaniach na parterze), Rikrita Tiravaniji (Untitled tilted teahouse with coffeemachine) oraz
Olafura Eliassona (Negative Glacier Kaleidoscope rzeba zanurzona wziemi, przypominajca
wielki, mienicy si kolorami kalejdoskop). Caa
realizacja moe sta si wyznacznikiem kolejnych
nowych sposobw mylenia omiecie oprzestrzeni parkw, ktre wWarszawie nadal pozostaj
nietykalnymi skansenami18; wodrnieniu od krajw zachodnich, gdzie przestrzenie terenw zielonych projektowane s caociowo, staj si nie
tylko dobrze wyposaonym miejscem do odpoczynku, ale te yw przestrzeni publiczn /
spoeczn, otwartym forum dla rnego rodzaju
oddolnych inicjatyw, miejscem prezentacji sztuki.
Ponadto prace powstae na Brdnie znw nie narzucaj pewnych oczywistych interpretacji miasta.
Pojawiajc si, wprowadzaj zaskoczenie, wraenie
nowej jakoci nie bez kontekstu oczywicie. Raj
Pawa Althamera, rolinna rzeba nad parkowym
stawem, powsta dziki wsppracy zuczniami pobliskiej szkoy podstawowej, praca Rikrita Tiravaniji
to szecian ostalowej powierzchni, ktrego mona
uywa jako miejsca do picia herbaty czy kawy, ale
ijako schronienia przed deszczem. Rzeba jest prostym odzwierciedleniem strategii dziaania artysty,
nie tyle tworzenia konkretnych prac, ile kreowania
sytuacji, wspdziaania zgrup, tworzenia okazji
do spotkania iinnego sposobu na kontakt ze sztuk.
Cao projektu miaa stworzy konstelacj bdcym pewnym odzwierciedleniem najprostszych
ludzkich zachowa irelacji. Staa si jednak na polskim gruncie jednym zkolejnych eksperymentw,
prb uruchomienia dialogu midzy mieszkacami, wadz, artystami ianimatorami kultury. Jest
rwnie wyznacznikiem potrzeb mieszkacw,
poziomu dyskusji na temat przestrzeni miejskiej,
przestrzeni publicznej miasta. Dyskusji, wktrej
warszawiacy sprzeciw wobec tego typu realizacji
wyraaj niszczc kolejne prace, wParku rzeby
czy wgalerii A19 na stacji metra Marymont. Jednak
take dyskusji, wktrej postawiono wane pytania,
jak integralnie wpisa wtakie dziaanie rewitalizacj
przestrzeni miejskich, jak strategi wybra?
Sigajc we wstpie do pojcia estetyzacji, analizowanego przez Wolfganga Welscha, chciaam
wyjani, czym mog by podobne procesy ijak
rol mog peni wfunkcjonowaniu sztuki wprzestrzeni publicznej wWarszawie, zuwzgldnieniem
specyfiki tego miasta, etapu jego rozwoju, jego historii. Na sposb, wjaki sztuka wkracza wprzestrze
miejsk Warszawy wpywa wiele czynnikw: model
wsppracy zmiastem, sposb finansowania projektw, system grantowy (tzw. grant art, czyli realizacje przykrojone na miar wymaga zawartych

we wnioskach odofinansowanie). Zupenie innym


czynnikiem jest poziom wsppracy odbiorcy, widza,
mieszkaca miasta, ktry nie potrafi odczytywa,
przyjmowa czy korzysta zkolejnych projektw,
amoe raczej nie jest na tak czynno ani odpowiednio przygotowany, ani nakierowany.
Opisujc nieskuteczne, moim zdaniem, dziaania,
chciaam przypomnie, e sztuka publiczna wanie ze wzgldu na to, e pojawia si wrodowisku
obcionym moliwoci rnorodnych interpretacji, kontekstem imiejsca ihistorycznym, nie moe
by wtym momencie wWarszawie wprowadzana
jedynie punktowo chodzi tu oprace, ktre staj
si odosobnionymi przypadkami, wwyjtkowym
stopniu nastawionymi na krtkotrwao, na to, e
zarwno nie wkrocz ponownie wycie miasta od
strony estetycznej, fizycznej, jak inie pojawi si
wdyskusji omiecie. Jak wspomniaam wczeniej,
kolejne pomysy na wprowadzanie sztuki publicznej na ulice Warszawy mwi tu opojawianiu si
instalacji, murali, inicjatyw festiwali ulicznych czy
tworzeniu odrbnych przestrzeni prezentacji sztuki
publicznej, takich jak wspomniana wyej galeria A19
na warszawskiej stacji metra Marymont, gdzie prezentowane s wybrane prace artystw plastykw,
studentw iabsolwentw uczelni plastycznych, jest
dziaaniem jak najbardziej podanym ipotrzebnym
oraz naturalnym procesem otwierania przestrzeni
miejskiej, oswajania sztuki zmiejskim odbiorc. Taki
proces jednak, szczeglnie jeli chodzi oprzestrze
Warszawy, nie powinien przyjmowa formy miejskiej galerii, agenerowa impulsy otwierajce inie
tyle zaznajamiajce, ile przypominajce otym, co
wdanej przestrzeni ju tkwi, bo, o czym przypomina Vito Acconci, sztuka publiczna, mimo e czsto wchodzi wprzestrze miejsk tylnymi drzwiami, zamiast nad tym ubolewa, potrafi wycign
korzyci ze swojej marginalnej pozycji19, sta si
gosem opinii mniejszoci, gosem kultur marginalnych czy wreszcie niewydobytych jeszcze historii,
mitologii imiejsc.
Fot. Joanna Turek (jeli nie zaznaczono inaczej)

Joanna Turek (ur. 1986) absolwentka


studiw licencjackich w Instytucie Kultury
iKomunikowania SWPS wWarszawie, na kierunku
kulturoznawstwo, oraz studiw magisterskich
uzupeniajcych w Instytucie Kultury Polskiej UW
na tym samym kierunku. Interesuje si zwizkami
sztuki z aktywizmem spoeczno-politycznym,
kwesti migracji i granic geopolitycznych oraz
spoecznymi, politycznymi ikulturowymi
czynnikami ksztatowania przestrzeni publicznej,
formami jej kontroli iekskluzji spoecznej w jej
obszarze. Wychowanka Orodka Bada Przestrzeni
Publicznej, wsppracowaa zkilkoma stoecznymi
fundacjami, realizujcymi projekty w przestrzeni
miejskiej Warszawy.

ASPIRACJE

ASPIRACJE

na Jasiskiego zBiura Kultury, ktry na konferencji


prasowej festiwalu przyzna, e street art moe by
jednym zpomysw na Warszaw, moe budowa
jej wizerunek14. Podzieli tym samym rado organizatorw zdopingowania przestrzeni publicznej
do zmian na lepsze.

25

24

W2010 roku odbya si druga edycja festiwalu Street Art Doping. Kolejne fragmenty miasta oyy,
tym razem midzy innymi dziki wsppracy zPKP
(w roku 2009 wspprac zorganizatorami podj
Zarzd Drg Miejskich). Na panelach trzech warszawskich stacji powstay pierwsze, jak na stronie
festiwalu pisz organizatorzy, galerie kolejowe
(stacje Rakowiec, wirki iWigury oraz stacja Aleje Jerozolimskie, na cianie ktrej powsta komiks
autorstwa midzy innymi Artura Wabika, ktry bra
udzia take wpoprzedniej edycji festiwalu). Ponadto dziki muralowi now fasad zyska Och-Teatr
na warszawskiej Ochocie, anowy wystrj muszla
koncertowa amfiteatru wParku Praskim. Kolejne
realizacje powstay na rondzie Sedlaczka, wchodzc wskad zbioru prac majcych sta si miejsk
galeri street artu. Oprcz cian za przestrze ekspresji posuyy twrcom billboardy, udostpnione
przez firm Strer13.

Leszek Lorent

IANNIS XENAKIS
Xenakis to architekt ksztatujcy
muzyk swojej duszy1.

I
W

D
T
K
E
T
ARCHI

Obiekty architektoniczne
zaprojektowane przez Xenakisa to
m.in.: budynek Chadigar Parlament
wIndiach, stadion wBagdadzie,
Pawilon Philipsa prezentowany
podczas targw EXPO58 wBrukseli.

3
Muzyka stochastyczna (gr. stochos
dcy do celu) muzyka, uktrej podstaw
kompozycyjnych le obliczenia matematyczne,
oscylujce wok takich poj jak algebra
zbiorw irachunek prawdopodobiestwa.
Sowo stochastyczny jest terminem rachunku
prawdopodobiestwa, oznaczajcym:
majcy cel (stochos), poniewa zjawiska
przypadkowe d asymptotycznie (tzn. wg
linii bliskostycznych) ku stanom ustalonym...
(Iannis Xenakis)
4
Iannis Xenakis, Determinizm
indeterminizm , red. Dorota Szwarcman,

PTMW, Warszawa 1988, s. 83.

Zagadnienie istnienia pierwiastka


matematycznego wmuzyce od czasw
jednym ztematw sympozjum naukowego,
ktre odbyo si wstudiu S1 UMFC 28 marca
2010 roku prelekcja Dariusza Przybylskiego
Matematyka wmuzyce od Okhegema do
Xenakisa (materiay zsympozjum dostpne

s wprywatnych zbiorach kompozytora).

Muzyka XX wieku jest zagadnieniem stale wymagajcym opisywania iposzukiwania metod badawczych, za ktrych pomoc mona ukaza niezwyke
bogactwo ioryginalno zawartej wniej wspczesnoci. Mnogo postaw twrczych artystw,
starajcych si stworzy swj wasny iniepowtarzalny styl spowodowana bya wieloma czynnikami podyktowanymi przez bieg historii, midzy
innymi reakcj kompozytorw na tragedi drugiej
wojny wiatowej. Oto bowiem wobliczu holokaustu, wszechogarniajcej mierci, ktra swe ramiona
rozcigna nad ca Europ, wartoci humanitarne
od wiekw towarzyszce przekazowi muzycznemu straciy racj bytu. Wielka potrzeba budowania
nowych estetyk znalaza swe odbicie wdzieach
wybitnych wspczesnych kompozytorw, ktrzy
przeyli wojn ina gruzach dawnych idei wznieli
nowe filary wspczesnej sztuki. Do takich twrcw
naley niewtpliwie Iannis Xenakis.
1
James Harley, Iannis Xenakis;
racjonalny mistyk, architekt
dwiku , tum. Maksymilian Kapelaski,

s. 33, [w:] Muzyka nr 4(171) wiat


Xenakisa , red. Maciej Gb, Instytut
Projek t Pawilonu Philipsa

Sztuki PAN, Warszawa 1998.

Genialny Grek przyszed na wiat 22 maja 1922


roku wmiejscowoci Braile wRumunii. Rodzice
Xenakisa byli Grekami, wielkimi patriotami, ktrzy
sukcesywnie przekazywali synowi wiedz okulturze antycznej Grecji oraz wiedz omuzyce (matka
kompozytora bya pianistk). Wlatach 1932-1938

Podobnie do twrczych poczyna europejskich


teoretykw muzyki od redniowiecza (Guido zArezzo) po czasy wspczesne (francuscy spektralici),
wywid Xenakis podstaw intelektualn swojej
muzyki od pitagorejczykw zliczby 5. Poczenie
idei matematycznych zmuzyk kompozytor tumaczy potrzeb rozpatrywania dwikw, muzyki
jako obszernego zbiornia nowych (co najmniej potencjalnie) moliwoci, wktrych znajomo praw
mylenia iuksztatowane twory myli mog znale
zupenie nowy rodek materializacji6.
Metody stochastyczne, stanowice podstaw sposobu porzdkowania materii dwikowej wdzieach
Xenakisa, powizane zteoriami gier, grup, prawdopodobiestwa, zbiorw czy cigu Fibonacciego,
stay si dla kompozytora rodkiem muzycznej wypowiedzi, ktra mimo swoich cisych zaoe nie
pozostaje odhumanizowana kompozytor czsto
odwoywa si do wielu stanowisk epistemologicznych iontologicznych, rozpatrujcych zaleno
bytu od rozumu.
Iannis Xenakis czsto powtarza, e idee wywodz
si zintuicji, zpewnego rodzaju wizji fakt ten stawia estetyk mistrza wopozycji do deterministycznych zaoe dodekafonistw czy martwych, quasi
komputerowych wizji dwikowych Stevea Reicha.
Wniemal wszystkich dzieach genialnego Greka pojedynczy dwik traci znaczenie. Wana natomiast
staje si struktura, wyraona jako cig dwikw,
budujcych paszczyzn brzmieniow (mona to

Zafascynowanie kompozytora wielowiekow spucizn kulturaln wasnego narodu, pogbione


wnikliwymi studiami literatury antycznej, zaowocowao kompozycjami na stae wpisanymi whistori
muzyki europejskiej. Do dzie tego rodzaju nale
midzy innnymi Oresteia iPsappha.

W krgu antycznej Grecji

Jestem klasycznym
Grekiem yjcym
wXX wieku.
Iannis Xenakis

Oresteia
Rodzaj dwikowego misterium, wktrym archaiczna surowo miesza si ztopofoni brzmienia,
elektronik iwiatami, to jedna zulubionych form
muzycznej wypowiedzi kompozytora. Do dzie
tego gatunku naley niewtpliwie Oresteia, trylogia teatralna napisana do tekstu greckiego tragika
Ajschylosa. Utwr skada si zszeciu czci: Agamemnon (1965-66), Kasandra (1987), Agamemnon
(1966), Ofiarnice (1966), Eumenidy (1966), Bogini
Atena (1992) iprzeznaczony jest na chr, solistw
(perkusja ibaryton falsetowy), obj, klarnety, flet, fagot, rg, puzon, trbk, tub, perkusj iwiolonczel.
Przystpujc do pracy nad partytur, Xenakis mia
du wiedz na temat dawnych sposobw czenia warstwy muzycznej zwarstw werbaln dziea.
Bya to wiedza nie tylko teoretyczna wyniesiona
zlektur traktujcych oteatrze antycznym lecz
rwnie nabyta drog bezporedniego poznania.
W1961 roku kompozytor odby podr do Japonii.
Zetkn si tam ztradycyjnym teatrem No, wktrym
dostrzeg wiele podobiestw do europejskiego teatru: tosamo masek wyraajcych rne afekty,
podobne interpretacje ruchu scenicznego, paralele
zasad wizania tekstu zmuzyk.
Komponujc Orestei nie ogranicza si zatem jedynie do instrumentacji dramatu Ajschylosa. Wswej

ASPIRACJE

Okhegema do czasw wspczesnych byo

mody Iannis opuci rodzinne miasto irozpocz


nauk harmonii oraz gry na fortepianie na greckiej
wyspie Spetses. Wybuch drugiej wojny wiatowej
sta si punktem zwrotnym wyciu kompozytora.
Zafascynowany traktatami filozoficznymi Platona
i... Marksa przystpi Xenakis do greckiego ruchu
oporu. Wwyniku ran odniesionych podczas walk
jego twarz ulega oszpeceniu. Wlatach 1940-1946
studiowa architektur na politechnice wAtenach.
cise wyksztacenie poczone zumiowaniem
kultury antyku pozwolio mu na podjcie wsppracy zfrancuskim architektem Le Corbusierem,
ktry pozostawa pod wielkim wraeniem intelektu modego inyniera - kompozytora2. W1951 roku
Xenakis rozpocz studia kompozytorskie uOliviera
Messiaena. Rwnoczenie zacz czy matematyczne zagadnienia inynierii ldowej zmateri muzyczn, tworzc tym samym swj wasny sposb
artystycznej wypowiedzi muzyk stochastyczn3.
Kompozytor powinien by oryginalny, powinien
tworzy swoj wasn muzyk, nie poddan wpywom zprzeszoci. Mona by wrcz powiedzie, e
wpewien sposb powinien dziaa tak, jak to czyni
cay wszechwiat: Nico tworzca...4.

Starogrecka myl, by sztuka ietyka tworzyy jedn,


organiczn cao, bya Xenakisowi bardzo bliska.
Muzyka mistrza jest na wskro grecka, przepeniona duchem antycznej kultury. U podstaw wszystkich
zabiegw twrczych kompozytora le bowiem nie
tylko skomplikowane rwnania matematyczne, ale
rwnie uczuciowo, lk, dowiadczenia wojenne.
Zderzenie szczliwego dziecistwa ztraumatycznymi dowiadczeniami lat 1939-1945 pozostawio
wumyle twrcy emocjonalny rozam. Owo pknicie byo rwnie widoczne na jego sparaliowanej twarzy wyglda tak, jakby dramat wojny
zabi wnim jak cz jego samego.

27

26

ASPIRACJE

bezporednio odnie do architektury), std czsto


uywane przez kompozytora glissanda, stanowice
symbol cigoci materii brzmieniowej.

darzona darem jasnowidzenia. Tragizm bohaterki


drugiej czci Orestei polega na tym, i nikt nie wierzy wjej przepowiednie7. Pozostaje zatem jednostk
odrzucon, niezrozumian. Dar widzenia przyszoci staje si brzemieniem, ktre kobieta musi samotnie dwiga do koca ycia niepodobna bowiem
nie ulec boskiemu wyrokowi. Jednak mier nie jest
dla gwnej bohaterki najwiksz tragedi. Znacznie gorsza jest poprzedzajca mier wiadomo
czekajcego j losu, atake losu jej bliskich, niemono powstrzymania tragicznych wydarze,
wtym morderczych zamiarw Klitajmestry, ony
Agamemnona.
Dla wyraenia wielkiego tragizmu tej postaci posuy si Xenakis poczeniem dwiku instrumentw
perkusyjnych zbrzmieniem gosu barytonu falsetowego, ktry dodatkowo gra na psalterium antycznym instrumencie strunowym przypominajcym lir8. Cao dziea ma form dialogu Kasandry
(falsetowa barwa gosu) zprzewodnikiem (naturalny
piew barytonu). Lamentacje wieszczki s przeplatane solistycznymi interwencjami perkusji, co buduje niezwyke napicie ienergetyk kompozycji.
Amplifikowany gos barytonu czsto zmienia rejestry, posuguje si kilkoma dwikami otoczonymi
glissandami, mikrotonami, tremolandami. Wniektrych miejscach partytury Xenakis wykorzystuje
nawet piew gardowy, przypominajcy napity,
niemy krzyk. Cao tak skonstruowanego dziea
poraa suchaczy niezwyk energetyk.
Z podobn sytuacj spotykamy si wostatniej czci dziea Bogini Atenie. Oprcz wspomnianych
wczeniej instrumentw solowych kompozytor
wprowadza zesp instrumentalny: obj, klarnety,

6
Iannis Xenakis, Problemy mojej
techniki kompozytorskiej, tum:

Zofia Jaremko-Pytowska, s. 1, [w:] Res


Facta, t. I Horyzonty muzyki , red.

Jzef Patkowski, Anna Skrzyska, PWM,


Krakw 1969, nr 27.
7
Przepowiednie Kasandry s niezwykle
dramatyczne. Dowiadcza ona wizji
morderstw, jakie popenione zostan
wrodzie Atrydw, widzi sceny
kanibalistyczne.

W omawianym dziele Xenakisa poszczeglne ukady rytmiczno-sylabowe strofy safickiej zostaj przeoone na jzyk dwikw perkusyjnych, wnikaj wkompozycj itworz jej unikatow struktur.
Wmiar rozwoju utworu kompozytor wprowadza
coraz wicej samodzielnych gosw, kreujc tym
samym perkusyjn polifoni.

im dzieem potwierdza wypowiedziane przez Galileusza przed 400 laty sowa, e matematyka jest
alfabetem, za pomoc ktrego Bg opisa wszechwiat. w wszechwiat peen niesamowitych zdarze watomowym mikrokosmosie iw makrokosmosie, jest widoczny wkadym utworze Xenakisa,
ajego poznanie jest ogromnym wyzwaniem....

Niezwyky jest rwnie sposb notacji Psapphy. Genialny Grek zrezygnowa cakowicie ztradycyjnej
formy zapisu nutowego funkcj piciolinii peni
wpartyturze siatka przypominajca powikszony papier milimetrowy, nuty za zastpione zostay
przez due, czarne kule. Odstp midzy kad krat-

Nadzwyczajny koncert arcydzie perkusyjnych Iannisa Xenakisa odbdzie si 6 marca 2011 roku ogodz.
17 wsali koncertowej UMFC (ul. Oklnik 2).

Na szczegln uwag zasuguje Psappha dzieo


inspirowane poezj Safony. Kompozycja zostaa napisana wroku 1975 dla genialnego perkusisty, przyjaciela Xenakisa, Silvio Gualdy. Przeznaczona jest na
pokanych rozmiarw instalacj multiperkusyjn,
wktrej skad wchodz membranofony, idiofony
drewniane imetalowe. Naley wtym miejscu zaznaczy, i kompozytor nie precyzuje dokadnie instrumentw, ograniczajc si jedynie do podania rodzaju materiau, zktrego winny by one stworzone.
Psappha to forma od archaicznego sowa Sappho
(gr. , ac. Sappho), bdcego imieniem staroytnej poetki osiadej na wyspie Lesbos Safony
wybitnej przedstawicielki liryki eolskiej.

ASPIRACJE

ASPIRACJE

flet, fagot, rg, puzon, trbk, tub, dodatkow perkusj, wiolonczel. Wanym zabiegiem artystycznym jest powierzenie czci partii chralnej zespoowi dziecicemu oraz zaangaowanie publicznoci
wkocowym fragmencie dziea.
Oresteia antyczna opowie ozbrodni iprzeznaczeniu, warunkowanym przez wczeniejsze czyny
gwnych bohaterw jest dramatem uniwersalnym, ktrego przekaz ideowy pozostaje wci aktualny. Najlepiej wiadczy otym wiele wspczesnych
adaptacji dziea. Wyrnia si wrd nich Oresteia
wreyserii Michaa Zadary, wystawiona wTeatrze
Wielkim Operze Narodowej wWarszawie. Akcja dramatu zostaa umiejscowiona wpowojennej Polsce.
Historia tamtych czasw, naznaczona wydarzeniami
sierpnia 1980 roku, doskonale harmonizuje zpen dramatyzmu muzyk Xenakisa, wktrej odgosy
dawnych eksplozji, zapamitanych przez kompozytora zokresu drugiej wojny wiatowej, mieszaj si
znadziej na lepsze jutro:
Pokj, przymierze na wieki zawarte
z ludem Pallady!
Zgodnym wyrokiem
Los tak rozstrzygn iojciec nasz Zeus.
Zawtrujcie tej pieni zradoci!9

29

28

pracy nad partytur korzysta zuniwersalnych idiomw twrczych, obecnych wrnych kulturach
Europy iwiata.
Historia Orestei rozpoczyna si od powrotu zwyciskiego Agamemnona zwojny przeciwko Troi. Jedn ze zdobyczy wodza jest pikna branka Kasandra,
wktrej zakochuje si bg Apollo (zwany rwnie
Loksjasem). Kasandra odrzuca jednak jego zaloty,
przez co bstwo zsya na ni kltw zostaje ob-

Charakterystyczny styl poezji staroytnej artystki,


peen uczuciowoci izmysowoci, stanowi jednak
dla muzyki Xenakisa opozycj Psappha jest bowiem dzieem, wktrym dominuj niezwykle ostre,
czasem nawet brutalne brzmienia. Znacznie waniejsza dla kompozytora bya sama struktura wiersza,
jego rytmika, zmienna metryczno, oparta na tzw.
strofie safickiej, skadajcej si ztrzech wersw jedenastozgoskowych iczwartego piciozgoskowego.

Psappha
Pozostajc wkrgu rozwaa nad muzyk Xenakisa, trudno nie wspomnie szerzej ogrupie instrumentw perkusyjnych. Perkusja naleaa bowiem
do ulubionych grup instrumentalnych kompozytora.
Xenakis widzia wniej olbrzymi potencja brzmieniowy, idealny do wyraenia skrajnych stanw emocjonalnych. Bogactwo barw, sposobw artykulacyjnych, mnogo wyboru rnorodnych induktorw
brzmienia paek stanowia wielkie wyzwanie dla
podnego umysu mistrza.
W cigu swojego ycia kompozytor napisa wiele
dzie, wktrych perkusja odgrywa gwn rol. S
wrd nich dziea kameralne (Persephasa na 6 instalacji perkusyjnych, Idmen ana 4 grupy perkusyjne
ichr, Idmen b na 6 instalacji perkusyjnych), solowe
(Psappha, Rebond aib) iorkiestrowe (Ais koncert
na perkusj solo, baryton falsetowy iwielk orkiestr symfoniczn).

W antyku wyrniano:
- strof safick mniejsz (ac. stropha Sapphica minor) 3 wersy jedenastosylabowe i1 wers piciosylabowy (poniej ukad rytmiczno-sylabowy):
/

- strof safick wiksz (ac. stropha Sapphica maior) pierwszy itrzeci wers siedmiosylabowy, drugi
iczwarty pitnastosylabowy (poniej ukad rytmiczno-sylabowy):

Xenakis bardzo czsto wykorzystywa


zarwno gos ludzki, jak iperkusj.
Jego ulubionymi wykonawcami, ktrym
dedykowa swe kompozycje, byli baryton
Spiros Sakkas iperkusista Silvio Gualda.

/
/

Ajschylos, Tragedie. Oresteia, prze.

/
/

9
Stefan Srebrny, Wydawnictwo Homini,

Krakw 2005, s. 539.

k partytury stanowi graficzne odwzorowanie czasu, ktry na metronomicznej podziace wynosi 152.
Dziki takiej formie notacji kompozytor mg zapisa
skomplikowane, polifoniczne podziay rytmiczne,
nie naruszajc jednoczenie przejrzystoci partytury.
Psappha jest arcydzieem wiatowej literatury perkusyjnej, stanowicym wielkie wyzwanie dla muzykw. Jest jednoczenie doskonaym wiadectwem
umiowanej przez antyczn Grecj jednoci sztuk,
wspistnienia poezji, muzyki imatematyki...
Na zakoczenie rozwaa nad muzyk genialnego Greka pragn przytoczy sowa wypowiedziane przez kompozytora Dariusza Przybylskiego 28
marca 2010 roku, podczas otwarcia wystawy Xenakis ijego dzieo, towarzyszcej sympozjum naukowemu wUMFC:
Ze zdjcia spoglda na nas twarz geniusza do poowy skryta wmroku, geniusza, ktry kadym swo-

Leszek Lorent ur. 1984, perkusista,


absolwent UMFC wklasie perkusji prof. Stanisawa
Skoczyskiego, obecnie doktorant UMFC, ksztaci
si take wConservatoire Nationale Superieur
Musique et Danse de Lyon wmistrzowskiej klasie
prof. Jeana Geoffroya. wlatach 1995-2003 by
solist orkiestry Jeunesses Musicales (koncerty
wNiemczech, Czechach, Szkocji, Woszech,
Francji). Wykona solow parti multiperkusyjn
podczas tegorocznej premiery spektaklu Oresteia
Iannisa Xenakisa wOperze Narodowej wWarszawie. Nagrywa dla Polskiego Radia iTelewizji
oraz dla Radia Estoskiego. Ma na swoim koncie
prawykonania dzie wielu wspczesnych
kompozytorw. Czonek Stowarzyszenia Artystw
Euforis iformacji perkusyjnej Sixen.

jce od wewntrz fakty i[...] procesy9. Dostrzega


te analogi midzy histori ludzi imuzyki; widzia
wtych procesach stae denie do wolnoci idemokratyzacji czowieka oraz sztuki10.

5
Zob. J. K. Dadak-Kozicka, Ewolucja
rodzimoci wpostawie twrczej
Karola Szymanowskiego, [w:] PRM

2007-8, s.79-96.
6
Chopin , op. cit., s.260.

7
Pisma, op. cit., s.264-292.

ASPIRACJE

Wychowawcza rola , op. cit.,

s.281-282.
9
Ibidem, op. cit., s.272.
10
Ibidem, op. cit., s.274-275.
11
Ibidem, op. cit., s.269-270.

1
Niniejszy tekst skoncentrowany
jest nazwizkach muzyki zpoezj,
dramatem, obrzdem itacem, co nie
znaczy, e rozwaania te nie maj
zastosowania np. do sztuk plastycznych;
wymagayby jednak innych kompetencji.
2
Studia Karola Szymanowskiego, na ktre
powouj si wartykule (dotyczce
Chopina bezporednio bd porednio),

W Roku Chopinowskim tytuowe rozwaania1 warto rozpocz od przypomnienia, co pisa otwrcy


mazurkw Karol Szymanowski, uznajcy si za jego
duchowego spadkobierc. Charakterystyczne dla
Szymanowskiego dogbne izarazem szeroko zakrojone postrzeganie znaczenia Chopina dla muzyki
oraz kultury polskiej iwiatowej ujawnia szczegln integralno jego podejcia do sztuki. Erudycyjne, nierzadko pene polemicznej pasji wypowiedzi
Szymanowskiego wlatach 20. i30. XX wieku2 zainicjoway jedn znajciekawszych oglnopolskich
dyskusji onarodowej kulturze imuzyce oraz jej edukacyjnych wartociach. Spory dotyczyy midzy

innymi prowincjonalizmu grocego narodowej


muzyce wwczas, gdy przez mao odkrywcze nawizywanie do formu tanecznego folkloru redniej
miary kompozytorzy tworzyli muzyk odstajc od
poziomu europejskiego iod nowych prdw epoki3. Wdyskusjach tych Szymanowski zdecydowanie opowiada si przeciw ideologizowaniu muzyki
isztuki (czego przejawem byy liczne dziea nurtu
narodowego), ktrych nadrzdn wartoci powinien by artyzm, cechujcy na przykad muzyk
Chopina. Nasuwao si pytanie, na czym on mia
polega; czy mia odnosi si do kwestii stylu iestetyki, preferujc sztuk dla sztuki? Szymanowski
nie by jej zwolennikiem. Wskazywa na szczegln
trwao imoc muzyki Chopina, narodowej izarazem uniwersalnej, zdolnej inspirowa kolejne pokolenia twrcw, zmienia czowieka ibudowa
wsplnoty. No iksztatowa lepsz przyszo narodu, bo, jak zauway Szymanowski, pomiertne
zwycistwo wieszczcej nam wolno sztuki Norwida iChopina nie byo mrzonk, ale faktem4.

wypowiedzi wielu wczesnych twrcw przewodnikw duchowych narodu, Szymanowski uzna


muzyk Chopina za rodzaj testamentu arliwego
wysiku zmierzajcego do [...] realizacji ideau [...],
kunajwyszym wartociom6.

pochodz zpierwszego tomu pracy


Pisma. Pisma muzyczne, zebra

iopracowa K. Michaowski, PWM,


Krakw1984.
3
Do najzagorzalszych oponentw
Szymanowskiego naleeli m.in. Piotr
Rytel iStanisaw Niewiadomski,
zwalczajcy go jako niepoprawnego
kosmopolit ifuturyst, co brzmiao
wwczas niemal jak obelga (patrz:
Uwagi wsprawie wspczesnej
opinii muzycznej wPolsce, [w:]
Pisma, op.cit. s.33-47).

4
Chopin, op. cit., s.260-261,

oraz Wychowawcza rola kultury


muzycznej wspoeczestwie,

[w:] Pisma, op. cit., s.267.

Integralno podejcia Szymanowskiego wynikaa


ztego, e ocenia on Chopina jak czowiek wietnie
zorientowany wsztuce, literaturze ifilozofii, wyczulony na kwestie ludzkie inarodowe, oraz jako kompozytor wiatowej sawy, ktry na przeomie lat 20.
i30. podj trud reformy warszawskiego konserwatorium. Szymanowski jako twrca obdarzony wyjtkow samowiadomoci artystyczn iczsto sigajcy po piro, wkadym kolejnym okresie swej
twrczoci chcia wpierw zrozumie czasy, wjakich
yje, ich dynamik ikierunki zmian. By te ciekaw
rde oryginalnoci sztuki oraz kultur, zjakimi si
styka, pragnc niejako przetestowa lec uich
podoa filozofi. Chodzio ojej zdolno tumaczenia gwnych zagadnie ycia, bdcych, jego
zdaniem, przedmiotem arcydzie5. Interesowa go
stan europejskiej kultury okresu dekadencji, dramatyczne dzieje iaspiracje wasnego narodu, wreszcie
zadania twrcy ijego szczeglna odpowiedzialno
wobec spoeczestwa, ktre odzyskao suwerenno dar cenny izobowizujcy. Chcia te pozna swoje miejsce wwiecie iokreli tosamo
jako mieszkaniec kresw, Polak iEuropejczyk, jako
spadkobierca kultury sigajcej antyku greckiego
irdziemnomorskiego. Wedug tak szeroko zarysowanych kryteriw ocenia te innych twrcw,
wtym Chopina, ktry swymi kompozycjami pomaga mu zrozumie wielowymiarow tosamo
artysty. Potga sztuki Chopina, wielkiego ambasadora Polski wykrelonej zmapy Europy, przejawiaa si wtrwaoci idogbnoci jej twrczego oddziaywania. Raczej stronicy od wzniosego stylu

Ranga muzyki Chopina miaa wic wymiar zarwno artystyczny, jak ietyczny, ponadestetyczny,
spoeczny. Co wicej, muzyka Chopina, iw ogle
wszelka wielka muzyka, adresowana jest wedug
Szymanowskiego nie tylko do elit, ale do wszystkich. Wymaga trudu, ale jest dostpnego kademu.
Jest wrcz niezbdna dla czowieka, gdy pomaga osign dojrzao zarwno wwymiarze jednostkowym, jak ispoecznym (znamienne s uwagi
odojrzewaniu czowieka inarodu poprzez sztuk,
przewijajce si wwielu pismach Szymanowskiego, take wgwnym jego studium Wychowawcza
rola kultury muzycznej wspoeczestwie7). czno artyzmu ipowszechnoci sztuki uzasadnia
Szymanowski przykadami muzyki tradycyjnej oraz
antycznych dramatw greckich, jednoczcych wartoci artystyczne ireligijne, estetyczne ietyczne, ludyczne iintegrujce spoeczno Aten.
Szczeglna edukacyjno-wychowawcza rola muzyki wynika miaa midzy innymi zjej bezporednio oddziaujcej dwikowej natury jzyka dostpnego kademu, zjej procesualnego charakteru
wymagajcego zestrajania si, zharmonizowania
si wykonawcw, atake suchaczy. Demokratyczny charakter, integrujca oraz organizujco-twrcza sia muzyki8 ujawniay jej szczeglne miejsce
wprocesie ksztacenia indywidualnego ispoecznego. Szymanowski podkrela powszechno potrzeb muzycznych obserwowanych we wszystkich
wsplnotach tradycyjnych, wyraajcych si midzy innymi spontanicznym muzykowaniem, tacem
iobrzdem. Konsekwencj tego winny by starania,
by owe potrzeby jak najpeniej zaspokoi; inwestycja wsztuk jest zatem powinnoci pastwa. We
wspomnianym studium owychowawczej roli kultury muzycznej wspoeczestwie zauway te, e
dzieje muzyki isztuki s kluczem do zrozumienia historii ludzkoci, ujawniajc wewntrzne mechanizmy funkcjonowania iprzemian kultury, owietla-

Dla toczcej si dzi dyskusji opotrzebie naprawy


edukacji muzycznej io kierunkach jej przemian, gdy
ustalane s nowe zaoenia ipodstawy programowe, nawizanie do idei Szymanowskiego wydaje si
szczeglnie cenne. Warto zwaszcza zaakcentowa
organiczn wi muzyki zwszechstronnym rozwojem czowieka oraz ksztatowaniem wartociowych wizi spoecznych. Chodzi ospajane muzyk
wsplnoty regionalne, narodowe iponadnarodowe,
atake rodowiskowe, rwienicze iponadpokoleniowe12. Szeroko wizji Szymanowskiego traktuj
jako zakrelenie ram, wktrych naley prowadzi
konkretne dyskusje, dotyczce edukacji muzycznej,
atake oglnej.
Szczeglnie interesujce wydaj si wtym kontekcie analogie midzy drog twrcz iprogramem
edukacyjno-muzycznym Karola Szymanowskiego
iZoltna Kodlya, dwch czoowych kompozytorw narodowych rodkowej Europy, urodzonych
w1882 roku13. Podobiestwa wmyleniu ozadaniach kompozytora, moliwociach edukacji muzycznej imuzyki ujawniaj si wyrazicie wich tekstach programowych, powstaych wtym samym
niemal czasie: Wychowawczej roli kultury muzycznej wspoeczestwie (1930) Szymanowskiego oraz
Chrach dziecicych Kodlya, artykule pomylanym
jako komentarz do festiwalu chrw dziecicych
w1929 roku wBudapeszcie (ruch zainicjowali, obok
Kodlya, Jen Adm, Lajos Brdos, Gyrgy Kereny,
Endre Borus iin. w1927 roku).

ASPIRACJE

KU INTEGRALNEJ
EDUKACJI
PRZEZ SZTUK

31

30

J. Katarzyna Dadak-Kozicka

Tak wielkim zadaniom sprosta jednak moe tylko muzyka wartociowa; tylko arcydziea s zdolne rozwija czowieka izmienia histori. Szymanowski podkrela, e muzyka jest ywioem, ktry
moe budowa lub deprawowa. Wielkie dziea
mog ksztatowa nowego czowieka, ale kiepskie
umacniaj jego niedojrzao itworz pozr kultury muzycznej. Marna muzyka usypia narkotycznym oddziaywaniem, dajc namiastk obcowania
ze sztuk; jest zatem oszustwem. Tymczasem yciodajna sia wielkiej muzyki, zwaszcza twrczego powszechnego wykonawstwa (tu wskazywa
na szczegln rol chrw izespow amatorskich wykonujcych ambitny repertuar klasyczny),
pynie zgbi jej humanizmu, lecego upodstaw
wszelkich arcydzie. Ich podno iwieczna wspczesno, organiczny zwizek zyciem czowieka,
jego rozwojem idojrzewaniem, nakada na artystw,
naukowcw, nauczycieli ina pastwo obowizek
wykorzystania moliwoci edukacyjno-wychowawczych muzyki isztuki11. Szymanowski, wykazujc
nieustajc wspczesno iywotno wielkiej
muzyki Chopina czy Bacha, zakada, e jest ona
form poznania, zrozumienia irozwoju czowieka.
Poznania irozwoju organicznego, wszechstronnego, sigajcego uniwersalnych fundamentw
ludzkiego ycia.

32
ASPIRACJE

12

14

Powierzchowno inietrwao wizw

Znamienne, e wiele dzie Kodlya, jak Psalmus

czcych fanw muzyki pop wykazay

Hungaricus , Wariacje Paw czy Te Deum ,

m.in. prowadzone na przeomie lat

powstao dla uczczenia rocznic historycznych.

80. i90. XX wieku (w ramach tematu


resortowego Edukacja muzyczna

15

wPolsce pod moim kierunkiem

Ruch kodalyowski wPolsce rozwijay gwnie Akademie

badania wdwudziestu dwch

Muzyczne wWarszawie (dzi UMFC) iw Katowicach;

szkoach, dotyczce umiejtnoci

to dziki wsppracy obu orodkw (w przypadku Katowic

ipreferencji muzycznych modziey

ruch ten reprezentoway: Anna Waluga, Barbara Stencel,

(zob. TheAttitude of Polish

Czesaw Freund, Dominika Lenska, Grayna Darak, Maria

Teenagers Towards Music, [w]: VII

Piotrowska iinni modsi koledzy) moliwe byo owocne

European Seminar in Ethnomusicology,

korzystanie zdowiadcze wgierskich specjalistw

Berlin 1990, czy Owymiarach

zMidzynarodowego Instytutu Kodlya wKecskemt.

iprzejawach integracji przez


muzyk, [w]: Integrujce wartoci

16

muzyki, red.J.K.Dadak-Kozicka,

Chodzi oseminaria w: Bieczu (1988; gwnym organizatorem

W. Jankowski, AMFC, Warszawa 2002,

by IPM AMFC), acucie (1990 IPM), Zakopanem

s.27-40).

(1992 IPM), owiczu (1994 IPM), Gdasku


(1996 AM K.Szymanowskiego wKatowicach), Zamociu

13

(1998 AMKSz), Biaymstoku (2000 IPM), Cieszynie

Znamienne s te podobiestwa midzy

(2002 Studium Kodlya AMFC), Elblgu (2004 SK)

dziejami Polski aWgier, krajw, ktre

iLublinie (2006 SK); organizatorami iwykadowcami

wkocu pierwszego tysiclecia weszy

zkatowickiej Akademii Muzycznej byli Anna Waluga,

jako due pastwa wkrg oddziaywa

Barbara Stencel iCzesaw Freund, oraz zmodszej

europejskiej kultury aciskiej, oba te

generacji Dominika Lenska iGrayna Darak

straciy niezaleno wwyniku agresji

W gwnych zarysach programy te wzorowane byy


na schemacie odbywajcych si wrnych czciach wiata kursw kodalyowskich, budowanych
na zrbie zaoe jego koncepcji pedagogiczno-muzycznej. Jednak podczas dziesiciu Polsko-Wgierskich Seminariw Kodalyowskich, organizowanych wlatach 1988-2006 przez pracownikw
Akademii Muzycznych wWarszawie iwKatowicach16 (pomijam seminaria wZakopanem iw Cieszynie wlatach 1983 i1985, gdy byy one prowadzone przez wgierskich wykadowcw igwnie
woparciu owgierskie materiay muzyczne), nadalimy im wiele rysw polskich, majc na uwadze
zarwno wasne korzenie muzyczne, jak iuniwersalny charakter koncepcji Kodlya. Aktualno kodalyowskiej koncepcji polega bowiem, moim zdaniem, na nakreleniu gwnych zaoe edukacji

innych pastw, odzyskujc, po licznych

17

zrywach narodowo-wyzwoleczych,

Oewolucji polskich seminariw kodalyowskich pisa

pen niezawiso po pierwszej wojnie

m.in.Wojciech Jankowski wsptwrca imoderator

wiatowej.

polskiego ruchu kodalyowskiego ( Zmiany na


seminariach. Jak ewoluoway?, [w:] Kodalyowskie
inspiracje, AMFC, Warszawa 2006, s.129-136),

koncentrujc si na zestawianiu przedmiotw


iwykadowcw.
18
J. K. Dadak-Kozicka, piewaje mi jako umiesz,
WSiP,Warszawa 2002.
19
Odwoania do Kodlya pochodz zksiki Zoltan Kodly
ijego pedagogika muzyczna, red.M.Jankowska,

W.Jankowski, WSiP, Warszawa 1990.

Podstawowy zestaw zaj podczas polsko-wgierskich seminariw tworzyy:


rozpiewanie (morning singing), bdce form
emisji gosu, akcentujc, obok wicze ksztaccych oddech, such igos, take muzykowanie,
gwnie piewanie kanonw;
solfe, bdcy syntez ksztacenia suchu, historii
muzyki, stylw ianalizy dziea;
metodyki jako wzorce szukania idopasowywania
metod do oglnych celw ikonkretnych zada
edukacyjno-muzycznych (std zrnicowane
co do treci, poziomu trudnoci irodzaju szkoy,
wktrych pracowali seminarzyci);
folklor, lokalny (zwizany zmiejscem, gdzie odbywao si seminarium) oraz dotyczcy waniejszych regionw Polski (czasem take Europy),
ujawniajcy zwizek muzyki zyciem czowieka (zajcia, obrzdy, zwyczaje), zkrajobrazem,
atake zflor ifaun regionu (uwidoczniao si
to zwaszcza wprzypadku folkloru grskiego czy
kurpiowskiego, np. poprzez styl piewu, atake poprzez symbolik pieni), zgwar (akcenty
rytmiczne, wzorce deklamacyjne, formuy melodyczne) oraz zmuzyk artystyczn wielorako
nawizujc do folkloru;
prezentacja zaj zdziemi, poczona zdyskusj
nad tematem ikonspektem lekcji, wykorzystanymi
metodami oraz sposobem podejcia, kontaktem
zdziemi, osiganym poprzez muzyk, wreszcie
nad osigniciem zaoonych celw;
chr, bdcy zwieczeniem nie tylko codziennych zaj, ale te caego kursu; chodzio bowiem
oto, by uzmysowi wszystkim fakt, i to koncert,
tj. wsplne muzykowanie, jest najwaniejszym
dowiadczeniem izarazem sprawdzianem pracy
wszystkich, wykadowcw iuczestnikw seminarium; jest podsumowaniem iprezentacj zdo-

bytych umiejtnoci, ujawnieniem rozumienia jej


iwogle postaw wobec muzyki, poczucia wsplnoty, siy mobilizacji oraz koncentracji na muzyce.
Wanym dopenieniem seminariw byy tzw. wykady zmienne. Dotyczyy one pocztkowo wycznie ycia ikoncepcji edukacyjnych Kodlya, potem
take twrczoci innych kompozytorw, zwaszcza
polskich (np. Szymanowskiego, Lutosawskiego czy
Greckiego), ujawniajc swoisto polskiej tradycji
muzycznej (maej iwielkiej) oraz jej zwizki ze spucizn muzyczn Europy iwiata. Pomagao to nam
zrozumie zarwno uniwersalizm koncepcji Kodlya, jak ikonieczno wypracowywania stosownych wdanej sytuacji drg rozwoju muzycznego.
Dowiadczenie tego, czym moe by muzyka, jak
organicznie zwizana jest ona zrozwojem oglnym
ispoecznym czowieka (otwierajc go na kolejne,
coraz szersze krgi wsplnot, od lokalnych po uniwersalne), jak czy si zjzykiem imow poetyck, zmatematyk iakustyk, zhistori igeografi,
zkultur isztuk, wymaga cigego zgbiania fenomenu muzyki. Jej edukacyjno-wychowawcze
wartoci winny by stale odkrywane iwykorzystywane wksztaceniu.
Trudno zatem zgodzi si ztymi mionikami twrczoci Szymanowskiego, ktrzy uwaali, i niepotrzebnie uwika si wreform warszawskiego konserwatorium. Bya ona bowiem wpisana wlogik
jego drogi twrczej iyciowej. Pozorna przegrana
Szymanowskiego okazaa si wielkim impulsem
przemian, ktre wedukacji muzycznej owocuj do dzi.

J. Katarzyna Dadak-Kozicka dr hab.,


prof. UKSW iUMFC, antropolog muzyki (m.in. Folklor
sztuk ycia. Urde antropologii muzyki ,
Warszawa, IS PAN 1996) iteoretyk edukacji muzycznej
(m.in. autorka polskiej adaptacji koncepcji Zoltna
Kodlya piewaje mi jako umiesz, Warszawa, WSiP
1992); przewodniczca Sekcji Muzykologw ZKP
(1997-2001, iod 2003), redaktor naczelny Polskiego
Rocznika Muzykologicznego, czonek redakcji
Musicology Today.

ASPIRACJE

Przyjmuje si, e upodstaw koncepcji Kodlya (ktr trzeba odczytywa zjego pism, wypowiedzi,
zkompozycji izeszytw wicze onajwyszych
walorach artystycznych) le:
folklor (wpierw rodzimy, potem pobratymczy
iobcy, jako e najpierw naley pozna ojczysty jzyk muzyczny, apotem obce, jak zauway Kodly19);
czynnie uprawiana muzyka narodowa ieuropejska, czyli preferowanie piewu chralnego odpocztkw edukacji;
solfe, ale nie jako zestaw wicze do osigania
sprawnoci analityczno-teoretycznej, lecz jako
pomoc wprzyswajaniu jzyka muzycznego, co
umoliwia wielowymiarowe dekodowanie dzie
muzycznych; tu ma te rdo preferowanie solmizacji relatywnej, uczcej od pocztku mylenia
muzycznego (tonalno-harmonicznego, formalnego), odwoujcego si do staych relacji igrawitacji tonalnych konstytuujcych dzieo;
nauka czytania ipisania muzycznego, dajca kademu klucz do wiata muzyki;

docenianie wartoci muzyki iich odczytywanie


przez twrcz interpretacj; muzykowanie jest
rdem izarazem sprawdzianem rozumienia
dziea; teoria ihistoria muzyki maj by wtym
ujciu pomoc, dlatego konieczne jest integralne traktowanie takich przedmiotw, jak solfe,
analiza dziea, historia muzyki, folklor czy style.

33

Znamienna jest integralno traktowania przez Szymanowskiego iKodlya muzyki jako wanej czci
ycia, uatwiajcej ludziom rozumienie tego, kim s
wkontekcie dramatycznych dziejw wasnego narodu iEuropy. Kompozycje obu twrcw s niezastpionym komentarzem do osobicie iwsplnotowo przeywanej historii14, nie wzmacniajc traumy,
abudujc nadziej, dojrzao isi ducha. Coraz
wiksza uwaga zwracana przez nich wlatach 30.
XXwieku na ksztacce funkcje muzyki doczekaa
si wprzypadku Kodlya piknego zwieczenia po drugiej wojnie wiatowej. Mam na myli wypracowanie koncepcji edukacji muzycznej, ktra
staa si podstaw licznych wiatowych adaptacji
ze wzgldu na swe walory edukacyjne iwychowawcze, wszerokim tego sowa znaczeniu. Trzeba
jednak doda, e urzeczywistnianie wizji wielkiej
muzyki dostpnej kademu dziecku ju wszkole podstawowej (anawet wprzedszkolu) udao si
Kodlyowi dziki temu, e przey Szymanowskiego
dokadnie o30 lat. Wydaje si, e prowadzone na
UMFC15 prace nad kolejnymi etapami adaptacji Kodlya, wydawanie jego studiw czy organizowanie
letniego Polsko-Wgierskiego Seminaria Kodalyowskiego, jest nawizaniem take do idei Szymanowskiego, ktry dwukrotnie podj trud reformy warszawskiego konserwatorium, wkocu rezygnujc
w1932 roku pod naporem obrocw status quo.
Wkadym razie ferment wywoany ideami idziaaniami Szymanowskiego cigle inspiruje do kontynuowania pewnych wtkw integralnej edukacji muzycznej. Leaa ona upodstaw programw
wspomnianych dwutygodniowych polsko-wgierskich seminariw.

muzycznej, tj. swoistej filozofii iantropologii muzyki,


kierunkw inurtw prac edukacyjnych oraz rozlegego, wysokiego horyzontu wartoci, do ktrego
edukacja muzyczna winna zmierza. Za kadym
razem wkonkretnych krajach izmieniajcych si
czasach nieco inn drog. Ponisze uwagi odwoywa si bd zwaszcza do tych seminariw,
wktrych organizacji braam udzia, oddziaujc te
na ich ksztat programowy17. Dodam, e seminaria
byy fundamentem prac nad polsk adaptacj koncepcji Kodlya; ju wowiczu seminarzyci korzystali zksiki piewaje mi jako umiesz18, bdcej
pierwszym etapem adaptacji, apodczas kolejnych
zpodrcznikw Marii Czarneckiej iAnny Walugi Rozpiewana szkoa (kolejne tomy wychodziy
wlatach 1995-1997).

ASPIRACJE

TEATR ANTROPOLOGICZNY
JOSEFA NADJA
UNIWERSUM LITERACKIE
JAKO RDO PYTA
OCZOWIEKA WWIECIE

kiego,
s
b
r
e
s
zenia
kraju
d
o
m
y
h
t
c

o
w
sera p ji, cieszy si znawany
y

e
r
,
a
Nadj o we Franc
hnie u syfikacjom.
a
c
f
e
e
z
s
s
o
J
w
g
Teatr
ajce dzeniem. Po prostym kla ratury,
k
z
s
e
i
odlat mncym powo ka si jednak e obficie zlite ch teatrw
niesabr taca, wymy gestu, czerpi wrd inny relacj
za teat ykorzystania ycj wyjtkow na pytanie o dzy nimi
Obok w wnia mu poz dpowiedzie zachodzi mi materialne,
co zape adj prbuje oem, oto, czy e tego, co nie kryje si
taca. Nsowem acia ej przeoeni . Odpowied ysera.
midzy ienie, czy racz y jzyk gestu spektakle re
dopenkretny, fizycznk prezentuj
na kon czowieka, ja
wwizji
Przedstawienia Nadja s rodzajem hodu skadanego autorom, wynikiem refleksji iosobistej rozmowy
reysera zpisarzami, ktrych podziwia. To on jest
osob czc pozornie odlegych twrcw. Bliscy
s mu m.in.: Kafka, Borges, Beckett, Schulz, Roussel,
Michaux, Csth. Wswoich spektaklach odwouje si
nie tylko do ich twrczoci, ale ido biografii. Rozpoczynajc prac nad spektaklem, siga najpierw do
yciorysu pisarza, po czym koncentruje si na jego
caym dorobku artystycznym. Studiuje te komentarze dotyczce utworw, eseje, prby interpretacji,
by pracujc ju na scenie, dorzuca inne elementy
zwizane ztematyk, ktra mieci si wcentrum
zainteresowa autora. Nadj nie inscenizuje konkretnych utworw, nie czyni bohaterami swoich spektakli
postaci literackich czy samych pisarzy. Interesuje go
sens ukryty midzy sowami. Wydobywa zutworw
nastrj oraz znaczenia iprzekada je na jzyk wizualny, plastyczny jzyk gestu. Cenieni przez niego
pisarze to tragiczne postacie literatury, dla ktrych
ucieczka wwiat wyobrani bya czsto jedynym
skutecznym lekarstwem na samotno, chorob,
spoeczn alienacj. Ich twrczo nieodcznie
wizaa si zich egzystencj. Dla Nadja ich biografia
isztuka s wiadectwem bycia wwiecie, tym realnym itym wykreowanym. Na tej podstawie zadaje
pytanie okondycj ludzk.

ASPIRACJE

Katarzyna Nocu

Podobna mier spotkaa Oscara Vojnicha, pisarza


ipodrnika, rwnie pochodzenia wgierskiego, ktremu Nadj dedykuje spektakl LAnatomie du
fauve (1994). Podczas licznych podry do Afryki, Vojnich uczestniczy wpolowaniach na dzikie
zwierzta, co znajduje odbicie wtytule spektaklu.
Te dowiadczenia skoniy go do pytania onatur
czowieka; oinstynkt, siy pierwotne, zwierzce, popychajce go do podbijania nowych ldw. Tragiczna samobjcza mier, konsekwencja burzliwego
ycia, czy go zwieloma pisarzami, ktrym Nadj
powica swoje spektakle.

35

34

Pierwszym spektaklem Nadja zwizanym zliteratur


jest Comedia tempio (1990) stworzona whodzie
Gzie Csth, wgierskiemu pisarzowi, dramaturgowi, muzykowi, atake psychiatrze uzalenionemu od opium imorfiny. Przyjmowanie narkotykw
byo, jak wynika zjego twrczoci, eksperymentem
natury egzystencjalnej, deniem do zgbienia si
drzemicych wczowieku, ktre pozwoliyby mu
y peniej. Zdaniem Nadja Csth by pierwszym
nowoczesnym pisarzem wgierskim. Swoje dowiadczenia szpitalne, jako lekarz ipacjent, zawar
wDzienniku wiadectwie cakowitej izolacji od
wiata. Csth skoczy tragicznie, popadajc wrozpacz, szalestwo, zabijajc narzeczon, by wkocu
popeni samobjstwo.

Kady znich by samotny, zamknity wsobie, nieprzystosowany do wiata. Sztuka okazywaa si


czsto jedynym wybawieniem. Ucieczka wwiat
wyobrani lub eksperymenty znarkotykami, ktrym
poddawali si Antonin Artaud, Henri Michaux, Raymond Roussel czy wspomniany Gza Csth, byy
dla nich drog pogbiania rzeczywistoci. Wszystkich dotkna choroba; psychiczna, jak wprzypadku Roussela, Artauda iCstha (pacjentw szpitala
psychiatrycznego), lub fizyczna, ktrej nie uniknli
Borges, Beckett iKafka. Choroba izwizane zni
cierpienie, izolacja pogbiona czsto stanami depresyjnymi, miay olbrzymi wpyw na ich twrczo.

ASPIRACJE

36

Swobodne mieszanie realnoci ifikcji, motywy


snu ilabiryntu, wywoujce pytania oczas iprzestrze (obecne uKafki, Michaux, Borgesa, Schulza)
teelementy Nadj wykorzystuje na paszczynie

Wizja plastyczna wtym teatrze podporzdkowana


jest jednak czowiekowi. Ma on wiele twarzy. Zagadk pozostaje, czy wicej jest wnim zwierzcia,
czy moe bazna. Nadja interesuje gwnie dualizm
przejawiajcy si wzwierzcoci czowieka iczowieczestwie zwierzcia. Tancerze poruszaj si
czsto po scenie na czworakach, by zaraz, pnc
si wgr podejmowa nieudolne prby latania.
Reyser nie ukrywa swoich fascynacji ptakami (s
rwnie wzorem do naladowania dla tancerzy).

W twrczoci Nadja krzyuj si wpywy

J. L. Borges, Opowiadania,

wielu kultur: wgierskiej, serbskiej,

Wydawnictwo Literackie, Krakw, 1978.

francuskiej, pobrzmiewaj wniej take


echa Dalekiego Wschodu, inspiracje
tradycyjn sztuk Japonii iChin.

okazywa si czsto najprostsz form kontaktu.


Gest jest jednak mniej konkretny ni sowo, dlatego
jedn zwaniejszych cech teatru Nadja jest wielo
sensw. Teatr ma swj konkretny jzyk niezaleny
od sowa. Jzyk fizyczny, spoisty, twardy, materialny,
przez Artauda nazywany poezj zmysw. To jemu
Nadj dedykowa jeden ze swoich spektakli, Ilny
aplus les firmaments (2003), to jego model teatru,
zawarty wksice Teatr ijego sobowtr, znaczco wpyn na teatraln wizj Nadja, kierowanego
dobnie Michaux, dla ktrego malarstwo byo rwnie wane jak pisanie. Zdaniem Nadja zapoycza
on rysunek, by dry jzyk. Metafor jest dla niego sama sytuacja, anie sowo. Ich twrczo, tak
jak twrczo Borgesa, skonstruowana jest zsystemu symboli. Borges uwaa, e jzyk nie wystarcza
do opisu rzeczywistoci, uywa go wic, by przez
konkret wyraa to, co abstrakcyjne.

Zwierzce ruchy czy zachowania s na tyle czytelne,


e sowo okazuje si zbdne do rozjanienia sensu.
Czowiek wtym teatrze ma te wsobie co zkuky. Jego ruchy s czsto uwarunkowane ruchami
innych. Bardzo duo jest podnoszenia ispadkw,
przechwytywania jednego tancerza przez drugiego imanipulowania jego ciaem. Std wanie charakterystyczne wteatrze Nadja wraenie, e mamy
do czynienia zkukami, manekinami, anie ywymi
ludmi. Jedno ciao wobec wielu lub taniec konfrontacja wparach. Nadj stosuje czsto metod podwjnego odbicia, to jest dwch par, ktre wykonuj wstosunku do siebie okrelony zestaw ruchw.
Reyser, upodabniajc tancerzy do siebie, nadaje
im cechy sobowtra. Wykonawcy wsppracujcy
zNadjem, to grupa osb skupiona wok niego od
wielu lat. Ich stae sekwencje ruchw, powtarzane
czsto wkolejnych spektaklach, stanowi niekoczc si opowie tworzenia czowieka. Budowana za kadym razem od nowa, jest ona prb odpowiedzi na pytanie, kim jest czowiek?

Podobnie zdaje si postpowa Nadj wswoim teatrze; stawia nas wkrgu symboli, obiektw znakw, ktre mwi do nas przez cay czas za spraw
bezporedniej obecnoci, anie linearnej narracji.
Rzeczywisto wymyka si sowom, ktre nigdy
nie oddaj jednoczenie caoci, wjakiej jawi nam
si wiat. Std rwnie pomys teatru taca. Ciao
jest obrazem wruchu podlegajcym cigej transformacji, wraliw powierzchni, na ktrej mona
zapisa wicej ni na ptnie czy na papierze. Jak
przyznaje reyser, literatura suy mu do utrzymania si na poziomie refleksji, teatr prbuje dotkn
tajemnicy, jak jest dla niego czowiek. Sowo jest
wkocu zwieczeniem myli, ac zrobiby bez
niej czowiek? Czy nie byby tylko ciaem?

W teatrze Nadja bohaterowie ubrani s zawsze


wczarne marynarki ibiae podkoszulki. Zatracenie
indywidualnoci ipodkrelenie cielesnoci przywodzi na myl pokraczne twory Michaux lub Schulzo
wsk materi, pulsujc, plastyczn, gotow do
uformowania. Nadj, jak wielu wspczesnych cho-

Fot. z albumu Lajosa Somlsi


Crations de Josef Nadj, Orlans 2001

reografw, ukazuje ciao ze wszystkimi jego uomnociami. Cho czowiek wjego teatrze posiada
sprawne, elastyczne ciao, zawsze jest wnim co
kalekiego (dotyczy to te wszystkich dotknitych
chorob pisarzy). Nadj buduje teatr antropologiczny,
wktrym czowiek tragiczny wswojej uomnoci,
dy do wyraenia tajemnicy, jak stanowi sam dla
siebie. Jzyk ciaa zastpuje mow. Brak sw jest
uzasadniony treci kondycj czowieka.
Gest, bdcy pierwotnym, przedjzykowym narzdziem komunikacji, wydaje si Nadjowi bardziej
uniwersalny ni sowo. rde takiego wyboru naleaoby szuka wdziecistwie reysera, ktry dorasta wbyej Jugosawii, gdzie mieszkajcy obok
siebie ludzie oodmiennych narodowociach porozumiewali si rnymi jzykami ito wanie gest

przewiadczeniem, e dziedzina teatru nie jest psychiczna, ale fizyczna iplastyczna. Bezporedni gest
nie przedstawia sowa, ale idee, postawy, aspekty
przyrody. Powstaje wic pytanie, co wteatrze opartym ogest robi literatura? Jaka jest relacja midzy
sowem aciaem?
Wielu zwybranych przez Nadja pisarzy wtpio
wjzyk. Wopowiadaniu Alef Borges pisze: Wszystko, co ujrzay moje oczy byo rwnoczesne to, co
teraz opisz bdzie sukcesywne, bo taka jest natura jzyka2. Ztym problemem boryka si wikszo
twrcw opisujcych wiat. Zjawiska, przeycia czy
odczucia wymykaj si sowom. Pisarze inspirujcy
Nadja uwzgldniali czsto rwnolego idopenienie rnych dyscyplin sztuki. Schulz rysunkiem
naladowa proz, aproz dopenia rysunek. Po-

Katarzyna Nocu absolwentka wiedzy oteatrze


na Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza wWarszawie,
studentka wydziau rzeby na ASP wWarszawie,
stypendystka Ministra Kultury iDziedzictwa Narodowego
oraz stypendium Miasta Stoecznogo Warszawy.
Stara si czy teori zpraktyk. Poza dziaalnoci
plastyczn zajmuje si gwnie pisaniem.

ASPIRACJE

Dla wielu pisarzy inspirujcych Nadja wyobrania


jest podstawow wartoci, pozwala tworzy nierealne wiaty, ktre trafnie komentuj rzeczywisto. Skrajnym tego przykadem jest postawa Raymonda Roussela, ktremu Nadj dedykuje spektakl
Poussire de soleils (2004). Ten przewrotny podrnik, ktry zjecha cay wiat znosem wksikach,
przyznaje, e wyobrania jest dla niego wszystkim
ie nie zawar wswoim dziele adnych dowiadcze zpodry.

W swojej pracy choreografa Nadj nie eksponuje jedynie taca. Wspektaklach wida inspiracje sztukami walki, teatrem kukiekowym, pantomim. Nadj
uznaje plastyk za rwnie wan jak ciao tancerza.
Wykorzystuje instalacje wideo imuzyk. Mwic
ojego twrczoci, waciwszym ni teatr taca
okreleniem wydaje si wic teatr ruchu orozbudowanej wizji plastycznej. Reyser operuje przedmiotami, ktre wzalenoci od kontekstu nabieraj
rnych znacze iwspgrajc zciaami tancerzy,
tworz zmienne ukady na scenie. Stoy zamiast
szyb woknach, blaszana wanna jednoczenie
koyska itrumna, czowiek golcy si siekier, inny
zlask przytwierdzon do rki za pomoc sznurka,
puszczajcy papierowy statek wkapeluszu penym
wody, pijcy wino przez owinite opask usta. Deski,
podesty, stoy s stale wykorzystywane przez tancerzy, ktrych ciaa, za ich pomoc, tworz skomplikowane figury.

37

Dla wielu ztych pisarzy inn ni uywki form


ucieczki bya podr (kolejna bliska Nadjowi kategoria). Wielokrotnie powica on swoje spektakle
pisarzom podrnikom: Rousselowi, Michaux,
Vojnichowi, Artaud. Dla Nadja podr jest nie tylko dowiadczeniem zmiany miejsca, ale te symbolicznym momentem przejcia, transgresji, bycia
pomidzy. Umoliwia spojrzenie zzewntrz, zobaczenie siebie przez pryzmat inno wiata. Wswoich spektaklach odbywa podr do dziecistwa, do
Kanjiy, rodzinnego miasteczka pooonego na styku kultur iprzez to inspirujcego rnorodnoci1.
Kanjia jako mitotwrcze rdo inspiracji artystycznych jest dla Nadja tym, czym Drohobycz dla
Schulza czy Praga dla Kafki. Do obu pisarzy reyser
rwnie odnosi si wswoich spektaklach. WLes veilleurs (1999) nawizuje do twrczoci Kafki, wLes
Philosophes (2001) do prozy Schulza. Pisarze dziel zNadjem wspln tradycj rodkowoeuropejsk
wyobraenie czowieka iwiata, wktrym zjawiska
chorobliwe, dziwaczne, groteskowe s stale obecne.

konstrukcyjnej spektakli. Wcentrum jego uwagi


pojawia si jednak czowiek wyrniajcy si licznymi cechami: zwierzcia, manekina, bazna, szaleca, sobowtra. Posugiwanie si jzykiem teatru
taca znielinearn struktur, ktra odpowiada wizji sennej, ipowtarzalnoci ruchw, obsesyjnym
powielaniem gestw podobnym do optania czy
szalestwa, znajduje uzasadnienie wformie itreci spektaklu.

Patryk Kencki

K. Wierzbicka, Oteatrze

Radziwiowskim iinnych

teatrach magnackich wXVIII w.,

w: Teatr Urszuli Radziwiowej,


oprac. K.Wierzbicka, Warszawa 1961.
2

R. Kaleta, Wzmianki oyciu


teatralnym Warszawy

wkorespondencji Marianny

zKtskich Potockiej (1765-1766),

Pamitnik Teatralny 1966, z. 1-4,

Janie Owiecone Tumaczki


Pierwsza znich jest czciej przypominana, jej nazwisko pojawia si wsyntezach historycznych teatru
polskiego, ajej twrczoci powicono niejedno
studium. Myl oFranciszce Urszuli zksit Winiowieckich ksinej Radziwiowej (1705-1753). Odrugiej tumaczce pamita si rzadko, ajej twrczo
pojawia si wopracowaniach raczej marginalnie. Ta
zapomniana pisarka to Marianna zKtskich Potocka (zm. 1768). Pami ojednej izapomnienie, ktre
stao si udziaem drugiej, to oczywicie nie przypadek. Radziwiowa bya podn poetk, poza trzema
przekadami zMolirea skomponowaa kilkanacie
utworw scenicznych. Do tego prowadzia dworski teatr, ktry uwietnia rne domowe irodzinne
uroczystoci1. Tworzya zatem dla sceny ijakkolwiek
bya to scena amatorska, to zmysu teatralnego nie
sposb jej odmwi.
Twrczo dramatopisarska Potockiej ogranicza
si do dwch przekadw komedii Molierowskich,
zktrych drugi nie zachowa si wcaoci. Wrkopimiennej kopii brakuje koca trzeciego aktu. Nie
bya te Marianna Potocka czowiekiem teatru, cho
bya teatromank2. Jako pisarka zasuguje na miano
amatorki, tworzcej raczej dla wasnej przyjemnoci.

W osiemnastym stuleciu do grona polskich pisarzy


doczyy kobiety. Zdarzay si wrd nich redniozamone
szlachcianki, jak Antonina zJeowickich Niemiryczowa czy
Elbieta zKowalskich Drubacka, jedna znajwybitniejszych
polskich poetek wswojej epoce, notabene praprababka
Aleksandra Fredry. Czsto byy to jednak przedstawicielki
magnaterii. Ludzie nalecy do tej warstwy mieli bez
wtpienia wiksze moliwoci intelektualnego rozwoju,
czstsze okazje do zapoznawania si zobcym teatrem
bd literatur (zaznaczmy, e iDrubacka przebywaa na
magnackich dworach). Wielu magnatw zasuyo sobie
na godne miejsce whistorii dramatu. Mona tu miao
wymieni Jana Andrzeja Morsztyna, Stanisawa Herakliusza
Lubomirskiego czy Wacawa Rzewuskiego. Ale na swoje
miejsce zasuguj take wybitne magnatki. Wrd nich
wyrniaj si dwie osiemnastowieczne niewiasty, ktrym
zawdziczamy przekady komedii samego Molirea.

Pod ob izn a Ur szu li Rad ziw i owej ze zb io rw


Mu zeu m Ksit Czar to r yskich w Krakow ie

Jeeli jednak spojrzymy na koleje yciowe obydwu


tumaczek3, dostrzec moemy pewne zbienoci.
Obydwie urodziy si wrodzinach zajmujcych
wysok pozycj spoeczn. Franciszka Urszula bya
crk Janusza Antoniego Winiowieckiego iTeofili
Leszczyskiej. Rodzicami Marianny byli Jan Stanisaw Ktski iWiktoria ze Szczukw, po matce wywodzca si zPotockich. Ciekawymi ludmi byli obydwaj dziadkowie Marianny, ludzie pira owysokiej
kulturze intelektualnej. Marcin Ktski to synny genera artylerii konnej. Stanisaw Antoni Szczuka za
to przedstawiciel redniej szlachty, ktremu wasn
prac udao si doj do duego majtku iwysokich

Por. K. Wierzbicka-Michalska,
Radziwiowa zWiniowieckich
Franciszka Urszula , haso w: Polski
Sownik Biograficzny, t. XXX,

Wrocaw 1987, s.388-390; B. Grosfeld,


Potocki Eustachy h. Pilawa , haso

w: Polski Sownik Biograficzny,


Wrocaw 1983, t. XXVII, s.804-807;
J. Rudnicka, Maria zKtskich
Potocka jako tumaczka
Moliera , w: Midzy barokiem
aowieceniem. Nowe spojrzenie
na czasy saskie, red. K. Stasiewicz,

s.Achremczyk, Olsztyn 1996, s.285-296.

ASPIRACJE

ASPIRACJE

38

s.146-166.

Obydwie panie magnatki miay wiele dzieci, zktrych cz zapisaa si na kartach historii. Synami
Radziwiw byli: Micha Krzysztof, Janusz Tadeusz
isynny Karol Stanisaw, nazywany Panie Kochanku. By on uosobieniem sarmatyzmu, ajak chc
niektrzy, take obskurantyzmu. Wojewoda wileski, waciciel ogromnych latyfundiw ipodobno jeden znajbogatszych ludzi wEuropie. Posta
utrwalona wniezliczonych anegdotach. Zhistori
teatru wie go fakt, e wjego to wanie paacu
przy Krakowskim Przedmieciu (obecnie siedziba
Prezydenta RP) przez jaki czas dziaa Teatr Narodowy, eksmitowany przy okazji powrotu waciciela
do Warszawy. Radziwiowa miaa take kilka crek:
Ann, Ludwik, Teofil Konstancj iKatarzyn Karolin. Potomkowie Potockich to: Cecylia Urszula,
Kajetan, Roman Ignacy Franciszek, Jerzy Micha,
Jan Nepomucen Eryk ichyba najsynniejszy znich
Stanisaw Kostka, powszechnie kojarzony przynajmniej zpiknego konnego portretu namalowanego przez Jacquesa-Louisa Davida. Stanisaw Kostka
wraz ze swym bratem Ignacym zasuguj na pami
jako jedni znajbardziej interesujcych wswoim pokoleniu. Obydwaj Potoccy byli absolwentami pijarskiego Collegium Nobilium (dzi siedziba warszawskiej Akademii Teatralnej), wybitnymi mami stanu,
aktywnymi wolnomularzami (penili kolejno funkcj
wielkiego mistrza Wielkiego Wschodu Narodowegodnoci, uwieczonych urzdem podkanclerze- go Polski). Ignacy pooy zasugi jako wsptwrca
go litewskiego. Tak jeden, jak i drugi to ludzie pira
Konstytucji 3 maja. Obydwaj wspierali rozwj edui osoby o wysokiej kulturze intelektualnej.
kacji wPolsce, aStanisaw Kostka by take aktywnym mecenasem ikolekcjonerem, wsptwrc
Obydwie tumaczki Molirea wyszy za m za
rezydencji wWilanowie.
przedstawicieli magnaterii. Mem Franciszki Urszuli
zosta Micha Kazimierz Radziwi, zwany Rybeko, Wracajc jeszcze do osb obydwu matek, to poktry piastowa szereg litewskich urzdw, cznie
czyo je take ito, e nie yy zbyt dugo. Radzizwojewod wileskim ihetmanem wielkim litew- wiowa, urodzona w1705, zmara w1753. Potocka,
skim. By on take ordynatem niewieskim ioyc- urodzona zapewne na pocztku lat dwudziestych
kim, aprcz tego starost licznych krlewszczyzn.
(nie znamy dokadnej daty), zmara w1768. KsiMem Marianny zosta Eustachy Potocki, awanso- na Franciszka zostaa pochowana wniewieskim
wany na kolejne stopnie generalskie wwojsku pol- mauzoleum Radziwiw. Maonkowie Potoccy
skim, piastujcy midzy innymi godno czenika wkociele w. Andrzeja wWarszawie. Ich nagrobek
koronnego. M tumaczki by rwnie (nomen
zaprojektowa Jakub Fontana. Po II wojnie wiatoomen) starost tumackim. Warto otym przypo- wej rozebrano uszkodzon, ale nadajc si do remontu iwci czynn wityni. W1999 roku zomnie choby dlatego, e nazwa warszawskiej ulicy
Tomackie przypomina oistniejcej tu ongi jury- staa odbudowana jako koci stanowicy siedzib
duszpasterstwa rodowisk twrczych. Co stao si
dyce, zaoonej wanie przez starost Eustachego.
zprochami Potockich nie wiadomo.
Obydwie przyczyniy si do wzrostu potgi domw,
do ktrych weszy jako ony. Radziwiowa wzbogacia ma latyfundiami odziedziczonymi po mierci
ojca istryja. Potocka natomiast, zanim wysza za
m, odziedziczya ogromne woci po rodzicach
(szczeglnie za po matce), ktrzy do wczenie j osierocili. Obie potrafiy zarzdza dobrami
ziemskimi. Ich maestwa byy niezwykle udane
iszczliwe. Ociepych relacjach midzy Francysi
aMichasiem (tak czule nazywali si Radziwiowie)
mona si przekona, czytajc ich korespondencj.
Ostosunkach midzy Potockimi wiadczy choby
fakt, e Potocki, zakadajc wWarszawie jurydyk
Mariensztadt, nazwa j tak na cze swojej ony.
Azapewne ito, e zmar zaledwie kilka dni po niej.

39

MAGNATKI
iMolire
1

40

Pierwsze udokumentowane wystawienie sztuki


Molirea wPolsce miao miejsce wwarszawskim
paacu Jana Andrzeja Morsztyna, gdzie 5 marca
1669 roku odegrano komedi Sganarelle ou Le cocu
imaginaire (Sganarel czyli Rogacz zurojenia). Potem
budowl przerobiono na Paac Saski, wczasie drugiej wojny wiatowej zostaa zniszczona, dzi wtym
miejscu jest Grb Nieznanego onierza.

Archiwum Publicznego Potockich nr 273.

Kolejne, nieliczne zreszt wystawienia iprzekady


pojawiay si jeszcze wwieku siedemnastym ina
pocztku osiemnastego. Zainteresowanie pisarek
Molireem moemy wic traktowa jako przejaw
pewnej oryginalnoci. Francuski klasyk nie by jeszcze wPolsce autorem popularnym ani nazbyt znanym. Nie widziano wnim geniusza, aczytywano go
jako jednego zwielu komediopisarzy. Obie magnatki nie zaznaczyy wprzekadach, czyje dziea postanowiy przyswoi polskim czytelnikom, iograniczay si zreguy do informacji, e mamy do czynienia
ze sztuk przetumaczon zfrancuskiego.

Drug prac translatorsk Potockiej byy Zdradziectwa Skapina (Les Fourberies de Scapin). Ta
jedna znajsynniejszych inajzabawniejszych sztuk
Molirea czerpie wduej mierze zkonwencji commedia dell arte. Akcja pena jest zawiych intryg,
przezabawnych sytuacji iniespodziewanych zwrotw. Gwnym sprawc tych wszystkich perypetii jest tytuowy Skapin, sprytny suga, potraficy
wykpi swego pana, dopomc paniczowi idosta-

5
J. Rudnicka, op. cit., s.293.
6
Archiwum Gwne Akt Dawnych, rkopis
Archiwum Radziwiowskiego nr VII/114.

wiu, spraw najzacniejszych dam inajznaczniejszych kawalerw na widok nie raz pokazane, zawsze
jednostajnym, najgodniejszych widzw isuchaczw zdaniem, wychwalone, teraz przez przytomnego wiadka iwiernego domu ksicego sug do
druku podane, roku, jak si wcielone Sowo sysze
iwidzie dao, 1754. Wtym foliale znale moemy wszystkie trzy przekady. Les Prcieuses ridicules tym razem zostay opatrzone tytuem Tragedia
zfrancuskiego jzyka na polski wytumaczona, aLe
Mdecin malgr-lui Komedia zfrancuskiego jzyka na polski przetumaczona.

Edycja w: Teatr Urszuli


Radziwiowej, op. cit.

8
J. A. Zauski, Bibliotheca poetarum
Polonorum , Warszawa 1754, s.75.

tecznie wykorzysta wszystkie sytuacje dla wasnej korzyci.


Obydwa przekady zachoway si tylko wczystopisie przepisanym przez sekretarza ipoprawionym
zapewne rk samej tumaczki. Owa rkopimienna kopia znalaza si wArchiwum Publicznym Potockich, wczona do prac Ignacego Potockiego4.W
drugim zprzekadw brakuje zakoczenia. Jadwiga
Rudnicka zwrcia uwag, e brakujcy ustp musia zagin przed wczeniem wopraw, jako e
nie ma ladw po wyrwanych kartach5. Dodajmy
jeszcze, e wtrakcie owego oprawiania wprzekadzie Zdradziectw Skapina przestawiono cz kart.
W Archiwum Radziwiowskim wArchiwum Gwnym Akt Dawnych zachoway si autografy jedenastu sztuk Radziwiowej6. Obok Komedii wytwornych
imiesznych dziwaczek7, znajdujemy tu jeszcze jeden przekad Molierowski, ajest nim Gwatem medyk (Le Mdecin malgr-lui Lekarz mimo woli).
Owa doskonaa Molierowska farsa ukazuje, jak Martine, chcc zemci si na mu (drwalu ipijaku),
wmawia ludziom poszukujcym lekarza, e to wanie jej maonek jest doktorem. Sganarel doskonale
wczuwa si wnow rol ipotrafi dziki niej osign
pewne zyski. Jednak kiedy jego oszustwa wychodz
na jaw, ledwo udaje mu si wykpi od szubienicy.
Utwory dramatyczne Radziwiowej wyszy take
drukiem. Zauski wspomina owydaniu niewieskim
z17518, ale ztego wydania zachoway si jedynie
egzemplarze szeciu sztuk, wrd nich jeden zin-

teresujcych nas przekadw, czyli Dostojni wspzalotnicy (Les Amants magnifiques), zatytuowany
przez Radziwiow Przejrzane nie mija. Jest to
wytworny ikunsztowny komediobalet, do ktrego
muzyk skomponowa Jean Baptiste Lully, aktry
wystawiono wkarnawale 1670 roku wSaint-Germain-en-Laye. Pomys na zawizanie akcji tej komedii
pochodzi mia od samego Ludwika XIV. Tytuowi
dostojni wspzalotnicy zabawiaj ksin Arystion ijej crk Eryfil. Zapewne pomysem samego
Molirea bya posta wykpionego Anaxarcha, astrologa oszusta.
Kolejne wydanie utworw dramatycznych wydrukowane zostao woficynie Gierszona Halewiego
wkwi w1754 roku. Nosi ono tytu, ktrego trudno byoby nie zacytowa: Komedie itragedie przednio dowcipnym wynalazkiem, wybornym wiersza
ksztatem, bujnoci rzeczy ipowanymi przykadami znamienite, przez Janie Owiecon ksin
zksit Winiowieckich Korybutw Radziwiow,
wojewodzin wilesk, hetmanow wielk W.X. Litt:
zoone, na wspaniaym theatrum Ksicym wNie-

Jak ju wspomniano, sztuki Radziwiowej pisane


byy na scen. Itak komedi Przejrzane nie mija
grano 24 czerwca 1749 zokazji imienin Jana Fryderyka Sapiehy, wielkiego kanclerza litewskiego.
Gwatem medyk wystawiony zosta ztakiej okazji
dla ordynata Klemensa Zamoyskiego (23 listopada
1752). Premiera Komedii wytwornych imiesznych
dziwaczek zkolei miaa miejsce dwa miesice wczeniej, dla uczczenia imienin Teofili Radziwiowej.

Zastanawiajc si nad kryteriami doboru tumaczonych komedii, nie sposb nie zwrci uwagi na popularno Les Prcieuses ridicules. Jak si wydaje,
recepcja tej sztuki wPolsce, podobnie jak Mieszczanina szlachcicem (Le Bourgeois gentilhomme),
zwizana moe by zfaktem, e wobydwu utworach wykpione zostay postaci niszego stanu, ktre prbuj wlizgn si wszeregi szlachty. Jakkolwiek wliteraturze barokowej ruch imetamorfoza
to elementy nader powszechne, polskim autorom
idea zmian spoecznych nie bardzo przypada do
gustu. Zmiana statusu spoecznego dopuszczalna
bywaa jako element zabawy karnawaowej, co dostrzegamy wkomedii Piotra Baryki Zchopa krl. Ale
itutaj uczynienie Szotysa karnawaowym krlem
jest okazj nie tylko do zabawy, ale ido omieszenia chopa, do pokazania, i kady winien trzyma
si przypisanej mu roli. Zutworu Stanisawa Herakliusza Lubomirskiego Ermida albo Krlewna pasterska wynika, e niewskazana jest prba zmiany
statusu spoecznego take zwyszego na niszy.
Po rnych przygodach, krlewna Ermida przekonuje si, e ycie pasterki nie jest wcale tak atrakcyjne. Wymownie brzmi ostatnie sowa sztuki:
Ten szczliwy, co si swym stanem kontentuje.
Wtakim kontekcie atwo zrozumie, e zarwno
snobistyczne cigoty pana Jourdain wLe Bourgeois gentilhomme, jak ipozowanie na pana przez
pretensjonalnych sucych wLes Prcieuses ridicules odbierane byy przez nalecych do szlachty
tumaczy jako dowd, i kady winien trzyma si
swego stanu ie aspirowanie do wyszej warstwy
jest nie tylko mieszne, ale ikarygodne. Staropolscy pisarze nie do koca jednak dobrze rozumieli
myl Molirea. Jakkolwiek bowiem komediopisarz
wymiewa pustot snobw, to jednoczenie pod
prgierzem miechu stawia przedstawicieli wyszego stanu, zdawa si te ostronie krytykowa
istniejcy porzdek spoeczny.
Zainteresowanie tumaczek takimi utworami, jak Le
Mdecin malgr-lui czy Les Fourberies de Scapin
wynikao by moe zatrakcyjnoci farsy oraz zjej
zalet dydaktycznych. Zalety te dostrzegy obie panie
zpewnoci iw Les Prcieuses ridicules. Nie naley bowiem zapomina, e byy matkami przejmujcymi si wychowaniem swych dzieci. Natomiast
przetumaczenie przez Radziwiow wytwornej komedii Les Amants magnifiques wizao si zapewne
zjej wraliwoci dotyczc ycia dworskiego, jego
ceremoniau irozrywek.

ASPIRACJE

Autorki przeoyy cznie cztery utwory Molirea.


Obie zajy si komedi Pocieszne wykwintnisie
(Les Prcieuses ridicules), ktr Radziwiowa przetumaczya jako Komedi wytwornych imiesznych
dziwaczek, aPotocka jako Komedi owykwintnych
idrocych si biaogowach. Utwr ten przedstawia histori dwch kuzynek zprowincji, ktre wtowarzystwie swego opiekuna przybywaj do Parya,
aby dobrze wyda si za m. Naczytawszy si jednak romansw, s osobami nader zmanierowanymi iniepotraficymi ocenia ludzi. Odrzucaj wic
zaloty szlachetnych kawalerw istaj si atwym
obiektem ich zemsty. Wzgardzeni konkurenci nasyaj na nie swoich sucych snobw, ktrzy
udajc wielkich iwytwornych panw, zdobywaj ich
serca. Wkulminacyjnym momencie kawalerowie
wkraczaj znw na scen, demaskujc sucych.
Obydwie panienki zostaj upokorzone iwystawione na gniew ojca iwuja Gorgibusa. Molire, jakkolwiek wsposb jawny zaatakowa tu prne prowincjuszki, prbujce naladowa paryskie damy, to
zapewne wsposb zamaskowany chcia te wykpi
isamo towarzystwo wytwornisiw skupione wok
salonu markizy de Rambouillet ipropagujce pen
pretensjonalnoci isztucznoci prciosit (wykwintno). Dowodem na to jest fakt, e Gorgibus swj
gniew obraca nie tylko przeciwko obydwu pannom,
ale przeklina te ksiki iwiersze, zktrych Madelon
iCathos czerpay inspiracj.

Archiwum Gwne Akt Dawnych, rkopis

41

ASPIRACJE

Przetumaczone
iwytumaczone komedie

ASPIRACJE

pewnej gry sw wswojej odpowiedzi, mwic,


e nie obchodzi go ani aria, ani piosenka (Je nai
que faire ni d air, ni de c h an s on). Radziwiowa nie najlepiej poradzia sobie zgr sw, skoro
jej szlachcic powiatowy mwi: Ja nie chc min,
ni pieni, sw, akcentw. Tymczasem Potocka lepiej oddaa chwyt Molirea. Skoro jej Magdalena
radzi si ojcu nauczy piknych manier rzeczy,
ten odpowiada: Nie potrzeba mi ni manier, ni adnych rzeczy.
Mimo wietnej znajomoci francuskiego Potocka popeniaa niekiedy drobne bdy. Na przykad
wpierwszej scenie La Grange mwi ozachowaniu
tytuowych bohaterek, e chce pomci t bezczelno (je me veux venger de cette impertinence),
podczas kiedy uPotockiej kwestia brzmi: si chce
zemci ztych grubijanek. Winnym miejscu, Madelon, opowiadajc, jak winien przebiega wzorcowy romans, dochodzi do momentu, wktrym
pojawiaj si iprzygody, irywale (Aprs cela viennent les avantures, les rivaux). UPotockiej przetumaczone to jest na po tym nadchodz awantury
rywalw. Jako e s to pomyki drobne, zakadam,
e wynikaj znieuwagi tumaczki.

9
Rkopis Biblioteki Krnickiej nr 410;
edycja w: J. Lewaski, Ze studiw nad
Molierem wteatrze staropolskim,
Pamitnik Teatralny

1956, z. 4, s.597-633.
10
Rkopis Biblioteki Ossolineum nr 5359.

Przykadem, jak obydwie tumaczki radziy sobie


zparodi stylu wytwornego, pojawiajc si nie raz
wtej sztuce jest kwestia, wktrej Madelon poucza
suc, jakich sw dobra, pytajc, czy panienki
zechc przyj gocia. Woryginale brzmi to: Voil
un ncessaire qui demande si vous tes en commodit dtre visibles, co Potocka najzwyczajniej przekada na jest tu potrzebujcy, ktren si pyta, jeeli
jestecie wwygodzie by widzianemi. Radziwiowa natomiast wswym wierszowanym przekadzie
daje taki oto popis stylu:
Powiedz, e pilny kursor przybieg szybk drog,
Pyta si, czy zwygod widzie dzi nas mog.
Wytworne okrelenie lustra le conseiller des grces
jest uPotockiej spolszczone na konsyliark gracji
naszej, awwierszowanym przekadzie uzyskuje
form konsylijarza wdzikw ipiknoci.
Prawdziwym jednak popisem stylu wykwintnego jest skierowane do Mascarillea zaproszenie,
by zasiad wfotelu. Cathos we francuskim oryginale mwi:

11
J. Lewaski, op. cit., s.599-600.
12
. V. Niekrasziewicz-Karotkaja,
Niaswiskaja Mielpamena:
Dramaturgija Franciszki Urszuli
Radziwi , Misk 2002, s.160.

***

13
J. Krzyanowski, Talia iMelpomena
wNiewieu. Twrczo U. F.
Radziwiowej, w: Teatr Urszuli

Drug istotn zmian byo dostosowanie realiw


utworu do warunkw polskich. Tak wic pominite
zostao miejsce akcji, ktrym uMolirea jest Pary,
aGorgibus zosta okrelony jako szlachcic powiatowy, podczas gdy uMolirea jest on poczciwym
mieszczaninem (bon bourgeois). Podobnie rzekome tytuy arystokratyczne Mascarillea iJodeleta
przerobione zostay na godnoci bardziej znane
polskim widzom. Oile markiz Mascarille sta si
grafem (niem. hrabia), otyle wicehrabia Jodelet sta
si starost Jodeleckim. Potocka zkolei Mascarillea
postanowia nazwa hrabi, aJodeleta dla rozrnienia grafem. Skoro jednak bardziej trzymaa si

Radziwiowej, op. cit.

14
Zob. B. Judkowiak, Sowo
inscenizowane: oFranciszce
Urszuli Radziwiowej poetce,

Mais de grce, monsieur, ne soyez pas inexorable


ce fauteuil qui vous tend les bras il y aun quart
dheure; contentez un peu lenvie quil ade vous
embrasser.
Potocka, jak zwykle dosowna oddaje to przez:
Z aski swojej Waszmo Pan nie chciej by nieuczynnym temu krzesowi, ktre wyciga rce wicej kwadrans, ukontentuj Waszmo Pan ochot jego, ktr
ma obapi jego.
Radziwiowa zkolei znw wykorzystuje form
swego przekadu iwkada wusta Kasi nastpujcy
czterowiersz:
Zdewinkuj lito serca na krzesa suplik,
Ktre zkwadrans cierpliwie czeka na replik,
Wyciga rce miao na twoje objcie,
Ulokuj ty swj wciasne krzesa przedsiwzicie.
Nawet tak pobienie porwnujc obydwa przekady, musimy przyzna, e uRadziwiowej jzyk jest
bardziej atrakcyjny ipeen lekkoci. Ksina atwo
znajdowaa zgrabne polskie odpowiedniki, podczas
kiedy ch zbyt kurczowego trzymania si oryginau szkodzia czstokro przekadowi Potockiej
ipowodowaa ociao dialogw.

Literacki warsztat kadej z pisarek jest bardzo odmienny. Odmienny by te charakter ich twrczoci.
Rne wzwizku zni stawiay sobie cele. Twrczo Radziwiowej, jak ju podkrelaem, zwizana
bya ze scen, pisana bya po to, aby prezentowa
j odbiorcom. Potocka, jak si zdaje, pisaa dla wasnej przyjemnoci.
W przypadku dorobku Radziwiowej, tak ongi surowo ocenionego przez Juliana Krzyanowskiego13,
czas przypomnienia irehabilitacji niewtpliwie ju
nadszed. Doceniaj go ianalizuj badacze zarwno
polscy, szczeglnie Barbara Judkowiak14, jak ibiaoruscy (np. anna Niekrasziewicz-Karotkaja15). Marianna zKtskich Potocka jest autork nadal zapomnian. Kilkadziesit lat temu zwraca na ni uwag
jako tumaczk Molirea Julian Lewaski, kilkanacie lat temu Jadwiga Rudnicka. Niestety, mimo
tych gosw pani czenikowa koronna pozostaje
postaci pomijan wopracowaniach, niedocenian,
amoe po prostu zapomnian. Wyglda na to, e
Potocka nie ma wswoim pomiertnym funkcjonowaniu szczcia. Nie pamitamy oniej. Nie wiemy,
kiedy si urodzia, ani co stao si zjej prochami. Nie
znamy nawet jej portretu. Moe wic przynajmniej
powinno si stworzy jej portret pisarski?

Pozna 1992; Eadem, Wzgardzony


wielogos. Kultura teatralna
czasw saskich ijej tradycje,

Pozna 2007.
15
. W. Niekrasziewicz-Karotkaja, op. cit.

Nieobce s jednak Potockiej prby oddania gry sw.


Wscenie czwartej Madelon poucza ojca, epowinien si nauczy piknego sposobu rzeczy (vous
devriez un peu vous faire apprendre le bel air des c
h os e s). Uyty tu rzeczownik air moe oznacza
isposb bycia, iari, imin. Gorgibus dokonuje

Patryk Kencki doktor nauk humanistycznych.


Adiunkt Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk
i sekretarz redakcji Pamitnika Teatralnego.
Adiunkt Wydziau Aktorskiego Akademii Teatralnej
im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie. Sekretarz
Polskiego Towarzystwa Historykw Teatru.

ASPIRACJE

Przekady Potockiej iRadziwiowej s wporwnaniu do tumaczenia Platera duo bardziej wyrafinowane. Zestawiajc je zkolei zKomedi Parysk,
trzeba przyzna, e s te bardzo wierne wobec
oryginau. Wierno ta przejawia si ukadej z autorek wzupenie inny sposb. Potocka stara si dosownie przerabia na polski tekst Molirea, stosujc
niekiedy nawet kalki jzykowe. Radziwiowa zkolei
przy zachowaniu caej wiernoci znacze wprowadza jedn zmian zasadnicz wprzeciwiestwie
do Molirea swj przekad pisze wierszem. Zaznaczmy od razu, e Radziwiowa wogle swoje utwory
dramatyczne wierszowaa, przekonana zapewne,
e nadaje im przez to bardziej wytworn form. Zaznaczmy ito, e miaa du lekko wposugiwaniu
si wierszem, dziki czemu przekad nie cierpia na
takim zabiegu.

oryginau, to pozostawia wypowiedzi dowodzce,


e wydarzenia maj miejsce wParyu. Mascarille
wydaje nioscym lektyk polecenie, aby wieczorem
zanieli go do Luwru, arozmawiajc zpannami, pyta
si ich: C mwicie oParyu?. U Radziwiowej
zdanie to brzmi: Co mwicie omiasta tego okolicy? Owe nieokrelone miasto moe by wdomyle Niewieem12.

43

42

Dziwaczki po staropolsku
Jako e obydwie magnatki przeoyy komedi
Les Prcieuses ridicules, na jej przykadzie najlepiej
mona porwna ich technik translatorsk. Wypada wyjani, e przed nimi sztuk t, wystawion po
raz pierwszy wteatrze Petit-Bourbon 18 listopada
1659 roku, przekadano na polski ju dwukrotnie.
Anonimowa przerbka utworu, noszca tytu Komedii paryskiej9, pochodzi zpierwszej dekady XVIII
stulecia irni si od oryginau. Drugi zprzekadw
to Kosztowne duraczki albo Dziwaczki wymylne.10
Tak zabawnie zatytuowane tumaczenie byo dzieem Platera, piastujcego godno wojewody inflanckiego. Bdnie przypisywano ow prac Konstantemu Platerowi, ktry wojewod nie by. Jak
udao si ustali Julianowi Lewaskiemu tumaczenia dokona Jan Ludwik Plater, zmary w1736
roku11. Utwr woryginale peen finezji iparodiowanej wykwintnoci, wprzerbce staropolskiego
wojewody zyska sarmacki koloryt. Przyzna zreszt
trzeba, e czasami nieporadno tumacza budzi
moe szczer wesoo czytelnika. Kiedy woryginale tytuowe panienki narzekaj na rzekom niewytworno zalotnikw, przejawiajc si tym, ici
zaczli konkury od zaproponowania im maestwa,
zdumiony Gorgibus pyta si crki: Et par o veux-tu
donc quils dbutant? Par le concubinage? (A od
czego chciaaby, eby zaczli? Od naonictwa?).
UPlatera odpowiedni fragment brzmi: Ac wam
ofiarowa mieli? Kurewskie zaloty? Albo e was
mie chc za metresy?.

Grzegorz Janikowski

44
ASPIRACJE

(CZ PIERWSZA) OBUDZI BRYTYJCZYKW

W Polsce pamita si spotkanie znim w1992 roku


wStarym Teatrze wKrakowie (w ramach Europejskiego
Miesica Kultury), podczas ktrego uhonorowano go
Nagrod im. Tadeusza Kantora oraz rok 2004, wktrym reyserowi nadano tytu doktora honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza wPoznaniu.
A wszystko zaczo si... wmaym domku wKensington zielonej dzielnicy Londynu. Warto przypomnie,
e siedmioletni Peter Brook dosta od ojca na gwiazdk
drewniany, lalkowy teatrzyk. To wanie wnim po raz
pierwszy, zpomoc starszego brata Alexisa, wystawi
prawie czterogodzinne przedstawienie pt. Hamleta P.
Brooka iW. Shakespearea. Jak podaje biograf reysera
John C. Trewin, rodzice dzielnie wytrwali jako widzowie podczas caego spektaklu. Zbuntowali si dopiero wchwili, gdy may Peter chcia odegra Hamleta
jeszcze raz, by sprawdzi kilka nowych pomysw.

Zob. P. Brook, Pusta przestrze,


Warszawa 1981.
3

Por. wypowied P. Brooka,


[w:]D.Williams, Peter Brook
and the Mahabharata ,
London 1991, s. 24.
4

Zob. np. wywiad R. Berryego


zBrookiem, [w:] R. Berry,
OnShakespeare Directing,
London1989, s. 3.
5

Por. P. Brook, Szekspir nie jest


nudziarzem [wywiad dla
New Theatre zczerwca 1947],
[w:] idem, Ruchomy punkt ,
PoznaWrocaw 2004.
6

P. Brook, List otwarty do Williama


Szekspira, czyli Jak mi si nie
podoba...,

[w:] idem, Ruchomy


punkt, op. cit.
7

Cyt. za: P. Brook, Wywoujc


(izapominajc) Szekspira ,
Wrocaw 2006, s. 5 i54.
8

Zob. okrelenie Brooka,


[w:]D.Williams, APlace Marked
by Life, The New Theatre Quarterly,
1985, vol. I, no. 1, s. 41.
9

Por. typologi reysera,


[w:] idem, Pusta przestrze, op. cit.

I cho na studiach wOksfordzie marzy oreyserii


filmowej, to, paradoksalnie, dziki kanonowi elbietaskiemu, azwaszcza sztukom Stratfordczyka,
sta si najsynniejszym twrc teatralnym drugiej
poowy XX wieku.1
W dorobku Brooka znajduje si dziewitnacie inscenizacji szekspirowskich, kinowa ekranizacja Krla Leara (sfilmowana w1969 na Jutlandii, zPaulem
Scofieldem), trzy telewizyjne filmy (nakrcony dla
amerykaskiej telewizji w1953 Krl Lear zOrsonem Wellesem wroli tytuowej, francuska Miarka za
miark z1978 zBrucem Myersem wroli Angela oraz
nagrana w2002 wparyskim Bouffes du Nord Tragedia Hamleta zAdrianem Lesterem wroli tytuowej).
W niniejszym szkicu zajm si brytyjskim okresem
reyserii Brooka. Warto podkreli, e dwanacie
szekspirowskich inscenizacji zrealizowa wAnglii.
Do tego opusu zaliczy naley take przygotowan wmidzynarodowej obsadzie homoseksualn Burz, ktrej prby odbyway si wmaju 1968
wzrewoltowanym Paryu, premiera miaa miejsce
18 lipca wlondyskim Roundhouse.
wywiadach powtarza, e Shakespeare to enerPunktem odniesienia dla poszukiwa teatralnych
gia4. Wtym samym miejscu snu analogi midzy
Brooka by zawsze teatr elbietaski jako model
utworami akawakami wgla, ktre ujawniaj swoj
przestrzeni scenicznej (z niego wywid swoj ide tajemnic wmomencie spalania. Od pocztku topustej przestrzeni2) ifunkcjonowania sztuki wspo- warzyszyo mu przekonanie okoniecznoci insceeczestwie. Na widowni The Globe pojawiali si
nizowania sztuk autora Krla Leara tak, by stay si
przedstawiciele wszystkich warstw spoecznych. To
aktualne iwspczesne. Broni si przed wiktoriawanie teatr by miejscem wsplnej celebracji kul- skimi igwiazdorskimi tradycjami teatru brytyjskiego.
turowej peni spoeczestwa. Brook uwaa go za
Postulowa czytanie na nowo, prowokujc manimodel teatru bezporedniego iuniwersalnego. Nie
festami Szekspir nie jest nudziarzem5 iList otwarprzypadkiem wielokrotnie inscenizowa Burz (te- ty do Williama Szekspira, czyli Jak mi si nie podostament Shakespearea) iHamleta. S one bowiem
ba...6. Chcia, by inscenizacje sztuk Stratfordczyka
jego zdaniem obiektywnym wyrazem tego, co
obchodziy widzw jak newsy wprasie. Pisa: Biewdowiadczeniu ludzkim jest esencj3. Co wicej, rzemy do rki gazet. Przekonani, e jest dzisiejsza,
kade ztych dzie cieszy si powszechnym zainte- czytamy zzainteresowaniem. Nagle spostrzegamy,
resowaniem ima jako mitu.
e to wczorajsza ilektura natychmiast przestaje
nas ciekawi. [...] Dopiero zapominajc oSzekspiReyser przyrwna kiedy sztuki Stratfordczyka do
rze, moemy zacz go odnajdywa7. Ucieka od
talii kart tarota, wktrej zapisany jest los. Wwielu
rodzajowoci iobyczajowoci elbietaskiej, podkrelajc uniwersalno ludzkich dowiadcze wpisanych wtre sztuk autora Hamleta, wktrych
sfera sacrum miesza si zprofanum. Brook dotar
Pau l S cofield ( Krl Lear ) i A lan Web b (Glou cester )
zpowrotem do Shakespearea, oywia jego dzieo,
w Krlu Lear ze , Royal S h akesp eare Comp any
St ra t fo rd 1 9 62 ; fot . ze zb io rw au to ra
goszc, e utwory Stratfordczyka cechuje genialna nieobecno stylu8. Dla Brytyjczykw brzmiao
to jak blunierstwo, zwaszcza gdy wemiemy pod
uwag, e anachroniczny Szekspirowski jzyk brzmi
wich uszach niczym ywot Jzefa Mikoaja Reja dla
wspczesnych polskich widzw.
Swoj ewolucj twrcz reyser okreli jako przejcie od teatru malarskiego ku Teatrowi Bezporedniemu (czcy elementy Teatru Prostego iTeatru
witego)9. Ale jego przysza kariera artystyczna
rozpocza si od spotkania zekscentrycznym sir
Barrym Jacksonem (zaoyciel legendarnego Birmingham Repertory Theatre), ktry przypadkiem
obejrza w1942 studencki spektakl Doktora Faustusa wg Marlowea wreyserii Brooka (grany wniewielkim londyskim Torch Theatre) izaprosi mo-

ASPIRACJE

Ponad osiemdziesit inscenizacji teatralnych, jedenacie przedstawie operowych, dwanacie filmw


oto plon dziaalnoci artystycznej Petera Brooka.
Jest reyserem teatralnym ioperowym, scenografem,
tumaczem, scenarzyst, kompozytorem (twrc
muzyki konkretnej), autorem sztuk iwidowisk telewizyjnych, reyserem filmowym, recenzentem, anade
wszystko eksperymentatorem. Opublikowa kilkadziesit szkicw imanifestw teatralnych, udzieli
setek wywiadw, awswym dorobku ma te dziesi
ksiek oteatrze. W1989 wTaorminie na Sycylii odebra, przyznawan pod patronatem Wsplnoty Europejskiej, Europejsk Nagrod Teatraln (Premio Europa per il Teatro). W sumie otrzyma blisko sto nagrd
iwyrnie, awrd nich w1997 nagrod Premium
Imperiale (laur Cesarza Japonii, porwnywany zNagrod Nobla wdziedzinie literatury) iprzyznan po
raz pierwszy Midzynarodow Nagrod Ibsenowsk
(2008), ktr rzd Norwegii pragnie uczyni najwysz nagrod teatraln wEuropie. Urodzony 21marca
1925 roku wLondynie Brook jest take mylicielem,
dla wielu mistrzem dla niektrych guru.

Zob. J. C. Trewin, Peter Brook.


ABiography, London 1971, s. 89.

45

SHAKESPEARE
WEDUG
PETERA
BROOKA

46
ASPIRACJE

Zob. G. Zikowski, Teatr Bezporedni


Petera Brooka , Gdask 2000, s. 54-55.

14

Istotny by take fina. Aktorzy schodzili ze sceny


ina znak przyjani ipojednania ciskali rce widzw.
Teatralne wito pokoju, mioci ucielenienie idei
kontrkultury.

Cyt. za: P. Brook, Ruchomy punkt,


op.cit., s. 73.
15
Ibidem, s. 73.
10

16

Zob. E. T. Jones, Following

Por. C. Barnes, recenzja ze spektaklu,

Directions. AStudy of Peter Brook ,

The New York Times, 28 VIII 1970.

New York 1985, s. 101-102.


Lau ren ce Olivier ( Ty tu s A n d ron icu s) i Viv i en Lei gh (Lawi ni a)
w Ty tusie Andronikusie , S h akesp eare Me mo ri al Thea tre, Stra t fo rd 1955;
fot . ze zb io rw au to ra

11
Cyt. za: R. Szydowski, Szekspir Petera
Brooka , [w:] idem, Anglosaska
Melpomena , Krakw 1971, s. 23.

12
Cyt. za: P. Brook, Pusta przestrze,
op.cit., s. 8.

W 1962 roku podczas kilku miesicy prb do Krla


Leara artysta zerwa ze swoim iluzyjnym stylem teatrem obrazw. Oceniajc dotychczasowe spektakle,
stwierdzi: to co mnie wwczas najbardziej interesowao, to tworzenie obrazw, tworzenie wiata12.
Brook pozostawa dotd pod silnym wpywem pism
iteorii Edwarda Gordona Craiga (zna go osobicie).
Wdomu reyser budowa makiety scenografii, opracowywa sceniczny ruch postaci za pomoc figur
szachowych. Jednak, jak sam przyznaje, pewnej nocy
zburzy t ukadank, bowiem doszed do wniosku,
e ta metoda przy Learze si nie sprawdzi.
Byo to jego pierwsze inscenizacyjne arcydzieo.
Brook zyska miano gromowadnego, przedstawienie pokazano wmaju 1963 roku wramach Teatru
Narodw wParyu, anastpnie odbyo triumfalne
tourne po Europie Wschodniej iUSA. Wwarstwie
scenograficznej spektakl odwoywa si do Brechtowskiej koncepcji teatru epickiego (brak kurtyny,
jednostajne, biae wiato, ktre zapalano take na
widowni). Komentatorzy podkrelali ahistoryczno
kostiumw zcikich, znoszonych skr ipcien,

oraz drewnianych, nieheblowanych sprztw (obok


cynowych pucharw ielaznej broni). Awszystko
to zardzewiae, ubogie, surowe. Miay one tylko sugerowa czasy odlege, bez konkretw iprecyzyjnych kontekstw. Brook powykrela ztekstu wszelkie akcenty wspczucia. Chtnie stosowa efekty
obcoci. Asam akcj umieci w rozpadajcym
si wiecie bohaterw Beckettowskiej Kocwki.
Dominowaa aura absurdalnoci losu iuwizienia
wwiecie, ktrej najdobitniejszym wyrazem bya
pantomimiczna scena skoku wprzepa Gloucestera wpenym wietle, na pustej scenie, wobec...
nieobecnego boga.
W komentarzach reyser wyjania: U Szekspira znajdziemy teatr epicki, analiz spoeczn, rytualne okruciestwo, introspekcj ale wszystkie te elementy funkcjonuj obok siebie, wchodz
wsprzecznoci, wspistniej niepogodzone14.
Idodawa: Powinnimy wci zaglda do Szekspira. Wszystko, co godne uwagi wsztukach Brechta, Becketta, Artauda, znajdziemy ju uniego. eby
utrwali jak ide, nie wystarczy jej wyrazi musi
ona wgry si wnasz pami15.
Doceniono te rol tyrana Leara, ktrego kreowa
zwalisty, siwowosy Paul Scofield. Gra introwertycznie, zwewntrznym napiciem, antydeklamatorsko. Nowoczenie iintelektualnie jak unas
Gustaw Holoubek.
Brook coraz gbiej zapuszcza si weksperymenty
teatralne iaktorskie. Bada teatr okruciestwa Antonina Artauda, mierzy si zteatrem ubogim Jerzego

Warto podkreli, e przy realizacji Snu Brook zastosowa nowe techniki wicze aktorskich, m.in.
bezsowne improwizacje, onglerk, trening sztuk
walki, chisk gimnastyk. Wefekcie spektakl obwoano wAnglii objawieniem teatru fizycznego,
cho reyser jawnie siga po elementy Meyerholdowskiej biomechaniki.

Clive Barnes, recenzent New York Timesa, pisa:


[...] najwaniejsze dzieo reysera obdarzonego najGrotowskiego. Aprzede wszystkim marzy oopusz- wiksz wyobrani iinwencj na wiecie. Gdyby
czeniu teatru-instytucji izaoeniu midzynarodo- Peter Brook nie zrealizowa nic poza tym Snem, itak
wego zespou, bez przymusu dawania regularnych
wszedby do historii teatru [...]. Potraktowa tekst
premier iprzedstawie.
tak, jakby zosta wanie napisany inadesany mu
poczt. Wystawi go bez jakichkolwiek odniesie do
Zyska sojusznikw dla swoich planw, zwaszcza
przeszoci ibez szacunku dla tradycji16. Oceniajc
we Francji. Zanim jednak na zawsze opuci Wielk
zamys inscenizacyjny, sugerowa, e reyser: dojBrytani, na zakoczenie pracy wRSC przygotowa, rza wsztuce alegori zmysowej mioci imagiczco rzadkie, zarazem hit teatralny iprawdziwe arcy- ne pole gry utraconej niewinnoci iskrytych obaw.
dzieo. 27 sierpnia 1970 roku wStratfordzie odbya
Krytyk konkludowa: Brook da nam nowe oczy.
si premiera Snu nocy letniej. Owiatowym sukcesie tej inscenizacji do powiedzie, e zdobya
Z waniejszych inscenizacji Brooka wAnglii poprestiow amerykask nagrod Tony za najlep- minem tu m.in. Antoniusza iKleopatr, ktre to
sz reyseri, adwie obsady aktorskie (wymien- przedstawienie przygotowa gocinnie zaktorami
nie) prezentoway spektakl prawie trzy lata pod- RSC wStratfordzie w1978. Spektakl typowo gwiazczas kilkumiesicznych tournes (w USA iKanadzie, dorski zGlend Jackson (Kleopatra) iAlanem Hoponad dwa miesice wEuropie, Japonii iAustralii). wardem (Marek Antoniusz). C, reyser przyzna
Przedstawienie Brooka wcigu blisko czterech lat
po latach, e zgodzi si go wystawi zszacunku dla
eksploatacji pokazano 535 razy w36 miastach na
swoich byych aktorw, ktrzy obchodzili benefis.
kuli ziemskiej.
By to zreszt jedyny przypadek jego powrotu do
pracy na Wyspach Brytyjskich po osiedleniu si na
O ile Krl Lear by jak trzsienie ziemi iwywoa
stae wParyu (w 1970 roku). We Francji zabra si
szok tragiczny Sen jawi si jako mistrzowski po- za Szekspira znow wizj.
pis magii teatru, prawdziwa feeria wyobrani. Wscenografii dominowaa tonacja bieli, kostiumy byy
proste, utrzymane wintensywnych kolorach podstawowych (Oberon na fioletowo, Tytania na zielono, Puk na to).
Brook umieci akcj we wntrzu biaego pudeka, ktre kojarzyo si zsal gimnastyczn (nawet
podoga bya biaa). Przestrze ugry otoczono
galeryjk, skd wrzeczywisto miertelnikw ingeroway elfy. Zafascynowany sztuczkami iprecyzj
chiskiego cyrku kaza opanowa aktorom zestaw
magicznych trickw (np. Oberon iPuk przekazywali
sobie czarodziejski napj na trapezach, wirujc na
drku magicznym talerzykiem). Zkolei John Kane
(Puk) stawa si niewidzialny dla czworga modych
kochankw wlesie dziki gigantycznym szczudom,
na ktrych chodzi. Osobn kwesti stanowia pena
podwiadomych instynktw, freudowska aura podania winscenizacji. Na przykad Tytania, czeka-

Grzegorz Janikowski krytyk teatralny


ipublicysta, wykadowca Akademii Teatralnej
wWarszawie oraz Wydziau Sztuki Lalkarskiej
wBiaymstoku, czonek redakcji Pamitnika
Teatralnego. Rzecznik prasowy ikonsultant
midzynarodowych festiwali teatralnych
wPolsce. Wsppracuje m.in. ze: Scen,
Opcjami iwortalem Kultura Enter.

ASPIRACJE

Na tra p eza c h Alan Howard (Oberon) i John Kane ( Puk ) w nie nocy letniej ,
Roya l S h a ke speare Com pany, St ra t fo rd 1 970 ; fot . ze zbio rw auto ra

W 1955 roku odnis wielki triumf, wystawiajc


wShakespeare Memorial Theatre Tytusa Andronikusa jedn znajsabszych sztuk Stratfordczyka.
Sam zaprojektowa umown scenografi (echo teatru epickiego Brechta), stroje iopracowa muzyk konkretn. Odwoa si do wielkiego malarstwa
doby renesansu ibaroku. Ca gam zoonych
toci wzi od Tycjana, kapanw ubra wdranic ziele Veronesea. Jego Murzyn wczarno-niebiesko-zotym kostiumie wzity by od Rubensa.11 Na dodatek spektakl mia gwiazdorsk obsad
Laurence Olivier (Tytus), Vivien Leigh (Lawinia) iAnthony Quayle (Aaron). Tragedia zemsty ukazywaa
okruciestwo wiata inatury ludzkiej, jednak Brook unikn dosownoci na rzecz znaku. Np. okaleczona Lawinia nosia przy sukni iw ustach czerwone wstki plastyczny korelat wiadczcy
otym, e wyrwano jej jzyk iucito donie. By to
prawdziwy teatr okruciestwa znut egzystencjalizmu, ktry najpeniej obrazowaa finaowa scena
uwizienia Aarona wklatce zdrabin. Wczerwcu
1957 roku pokazano Tytusa wramach Sezonu Teatru Narodw wParyu, anastpnie spektakl odby
europejskie tourne (Wenecja, Belgrad, Warszawa,
Wiede iZagrzeb).
11 kwietnia 1962 roku Brook zosta mianowany
trzecim dyrektorem teatru wStratfordzie, ktry
przemianowano na Royal Shakespeare Company.
Poraz pierwszy te ijedyny odmwi inscenizacji Szekspirowskiej sztuki (Peter Hall zaproponowa mu reyseri Makbeta, ktry, wedle teatralnych
przesdw, przynosi pecha).

jc na upragnionego Spodka, erotycznie przecigaa si na ou zpurpurowych strusich pir, aich


spotkaniu-zblieniu towarzyszy triumfalny marsz
weselny Mendelssohna.

13

47

dego twrc do wyreyserowania Szekspirowskiej


sztuki usiebie. Brook wybra na pocztek prawie
nieznanego Krla Jana (premiera w1945 roku). Rok
pniej Jackson zabra go ze sob do Shakespeare
Memorial Theatre wStratfordzie nad Avonem, gdzie
koordynowa letni festiwal. Mody reyser przygotowa inspirowane malarstwem Watteau Stracone
zachody mioci (sam zaprojektowa te scenografi ikostiumy). Awfinale, niczym memento mori,
wprowadzi posaca Mercadea, ktry ubrany na
czarno przynosi wieci omierci krla francuskiego. W1947 roku przygotowa Romea iJuli, wktrej
wroli wcale nie-sentymentalnej kochanki obsadzi
mod iutalentowan aktork Daphne Slater. Zerwa
tym samym ztradycj gwiazd aktorskich wrednim wieku. Ponownie zaprojektowa scenografi
ikostiumy, rozgrywajc akcj na pustej platformie
sceny (powrt do idei elbietaskiej sceny). Wreszcie w1950 roku, inscenizujc wStratfordzie Miark
za miark, zaprosi do wsppracy Johna Gielguda
(Angelo) jednego ztrzech najwybitniejszych aktorw wpowojennej Anglii. Kolejny raz opracowujc

ksztat sceniczny przedstawienia iprojektujc kostiumy, inspiracji szuka wmalarstwie Boscha iBreughla. Std wnieco turpistycznym spektaklu pojawia
si pamitna scena procesji kalek. Miarka odniosa wielki sukces iodbya tourne po Niemczech.
WBerlinie Brook zetkn si zBertoltem Brechtem
izainteresowa jego koncepcj teatru epickiego, co
zaowocowao dekad pniej podczas inscenizowania legendarnego Krla Leara (1962). Podrodze
przygotowa na londyskim West Endzie wPhoenix Theatre w1951 roku Opowie zimow zGielgudem wroli Leontesa ipierwszego, nieudanego,
Hamleta zPaulem Scofieldem wroli tytuowej (premiera 1955 roku). Mimo e ostatni zwymienionych
spektakli pokazano dwanacie razy wMoskiewskim
Teatrze Artystycznym, gdzie owacyjnie przyjli go
Rosjanie, sam Brook uwaa, e inscenizacja mu nie
wysza. Inscenizator zyma si na zbyt statyczn
ikonwersacyjn form, malarsko scen ibrak metafizyki. Mawia: Musi by wHamlecie! iprzyznawa, e ukaza go zbyt realistycznie, jak zwyczajnego ojca, ktry ma ochot na rozmow zsynem. Co
gorsza, wanie ten spektakl na wiele lat zaway na
karierze Brooka iustali opini, wedle ktrej reyser
by specjalist od odkrywania ireinterpretacji pomniejszych lub zapomnianych sztuk Shakespearea, anie jego arcydzie10. Podobnie odebrano jego
zagmatwan Burz, ktr przygotowa w1957 roku
wStratfordzie. Nie pomogo obsadzenie wroli Prospera samego Johna Gielguda.

NIGDY W YCIU NIE MYLAAM


O AKTORSTWIE
Wiktoria Gorodecka aktorka Teatru Narodowego
rozmawia zMagd Butkiewicz

Sowackiego. Czujesz si pewniej ni przed


debiutem na deskach Narodowego ?
WG: Nie. Jeli wco wchodzisz zpoczuciem
pewnoci, to powiniene skoczy ztym zawodem jest takie powiedzenie wrd aktorw
Bardzo komfortowo si czuam po Marat/Sade
to bya zespoowa praca. Wiedziaam, e
oceniaj nas jako zesp. ABalladyna kojarzya
mi si zwielk, osobist odpowiedzialnoci.

MB: Odpowiedzialnoci pojawiajc


si ju na etapie budowania roli?
WG: Tak. Wbudowaniu roli istotna jest dla mnie
analiza postaci na podstawie dramatu lub
wasnej wyobrani ale wkontekcie jej
dziecistwa. Podzielam pogld, do ju dzisiaj

MB: Interesuje Ci teatr litewski?


WG: Wstyd si przyzna, ale litewskich reyserw poznaam, bdc wPolsce. Wmoim
rodzinnym miasteczku by teatr, do ktrego
nie chodzilimy. Zpunktu widzenia zawodowego, gdybym wrcia do Poniewiea,
znaczyoby to, e mi si nie udao. Byby to
krok wty. Mam natomiast ch na spotkanie zrosyjskimi aktorami. Myl, e
moja pracowito wywodzi si stamtd.
Moe kiedy co tam mnie zaprowadzi?

MB: Uczya si wSzkole Aktorskiej Haliny


iJana Machulskich, pniej wystpowaa wTeatrze ydowskim. Zdawaa
wtym okresie do Akademii Teatralnej?
WG: Pierwsze p roku przed Machulskimi
nie robiam nic. Nigdy wyciu nie mylaam
oaktorstwie. Ojczym pcha mnie do wielu
rzeczy byam wIdolu, wDrodze do gwiazd,
wSzansie na sukces. Pniej, te on, znalaz
mi szko Machulskich. Na egzaminy wstpne
nauczyam si tekstw na pami. Prawd mwic, nie miaam pojcia, co mwi. Bdc ju
uMachulskich, dowiedziaam si otrzyletnim
studium aktorskim przy Teatrze ydowskim, po
ktrym mona zrobi egzamin eksternistyczny.
Na II roku studium przy Teatrze ydowskim iIII
uMachulskich dyrektor Teatru ydowskiego
zaangaowa mnie do spektaklu y nie umiera.
Wtedy poznaam Teres Wrosk, kierownika
muzycznego teatru, ktra zasugerowaa, bym
wprzyszym roku zdawaa do AT. Miaam wtedy
24 lata, wic musiaam napisa podanie zprob
odopuszczenie do egzaminw. Napisaam,
e dopiero teraz czuj si na siach, by studiowa.
Przede wszystkim chodzio ojzyk

Wiktoria Gorodecka absolwentka


Wydziau Aktorskiego Akademii Teatralnej im.
Aleksandra Zelwerowicza (2009). Absolwentka
Szkoy Aktorskiej Haliny iJana Machulskich
(2005). Odstycznia 2009 roku aktorka Teatru
Narodowego wWarszawie. Obecnie mona j
zobaczy wUmowie czyli ajdaku ukaranym
wroli Kawalera, wMarat/Sade wroli Rossignola
oraz wBalladynie, wroli tytuowej.
*Magdalena Butkiewicz absolwentka
Wydziau Wiedzy oTeatrze warszawskiej
Akademii Teatralnej (2010). Pracuje wdziale
literackim Teatru Wspczesnego wWarszawie.

Fot . A rch iw u m A kad em ii Tea traln ej

ASPIRACJE

wym Jak to si stao, e otrzymaa


rol uJacquesa Lassallea?
WG: Jan Englert zaprosi mnie na rozmow
byam przeraona. Ale oczywicie poszam
Zaproponowa mi rol ietat. Jestem wielk
szczciar. Miaam jeszcze przed sob premier dyplomu Mio igniew oraz Moulin Noir
wTeatrze Wspczesnym. Premiera uLassallea
wydawaa si tak odlega, e byam spokojna
Zdaj sobie spraw, e dla wielu etat wTeatrze
Narodowym to marzenie. Trzy premiery, wktrych do tej pory zagraam wymagay cikiej
pracy. Jeli chodzi orol wUmowie, to miaam
zni duy problem. Dopiero po drugiej prbie
generalnej co ruszyo. Wczeniej wszystko, co
robiam, byo nie tak. To by dla mnie ciki czas.

zbanalizowany, e osobowo ksztatuje si


wdziecistwie, aproblemy, stany, wjakich si
znajdujemy w yciu dorosym, maj tam swj
pocztek. Wprzypadku roli Alison zMioci
by to dom peen sztucznych, angielskich
manier. Std jej brak porozumienia zmem.
Balladyna mylaam pochodzi zbiednej
iprostackiej rodziny zPGR-u. Wtym przypadku wiele czerpaam zpopularnego swego
czasu dokumentu Ballady ozabarwieniu erotycznym. Mode dziewczyny zprowincji zrobi
wszystko, by si ztej biedy wyrwa. Balladyna
zgarbatej prostaczki staje si krlow. Wspomniana ju Alison musi za przey mier
wasnego dziecka, by nauczy si mwi
ouczuciach. Wzawodzie aktora ta moliwo
przemiany, niekiedy wprzecigu paru godzin,
jest dla mnie bez wtpienia najciekawsza.

ASPIRACJE

steczku Poniewie. Jak znalaza si wPolsce?


Wiktoria Gorodecka: Moja mama tu mieszkaa
ipracowaa. Nie mam polskich korzeni,
moja babcia bya Rosjank. Na podwrku
mwio si po litewsku, wdomu po rosyjsku.
Do Polski przyjechaam na wakacje, byam
wtedy po maturze na Litwie. Poniewa nie
do koca widziaam dla siebie przyszo
wPoniewieu, zdecydowaam si tu zosta,
mimo e wizao si to niestety zkoniecznoci pozostawienia tam babci ibrata.

MB: Grasz teraz tytuow rol wBalladynie

49

48

Magda Butkiewicz: Urodzia si na Litwie wmia-

MB: Powiedz, jak byo zTeatrem Narodo-

ASPIRACJE

ZDARZA SI,
E OD POCZTKU WIDA
BYSK MOLIWOCI

Magda Butkiewicz: Pamita Pan Wiktori


Gorodeck zegzaminw wstpnych?
Wiesaw Komasa: Ja wanie nie pamitam, czy ja
na tych eliminacjach byem Pniej jednak
pamitam ju wszystko, co zwizane zWiktori.
Widz taki obraz Nieprawdopodobnie skoncentrowana studentka, ktra sucha tego, co si do
niej mwi. Jest osob zawsze przygotowan
do zaj, ale jak si pniej okazao przez
skromno organicznie zni zwizan nigdy
nie narzuca siebie. Jest otwarta na mnie jako
profesora ina kolegw. Za chwil okazuje
si, e Wiktoria ma niebanaln wyobrani.
Wszystkie jej pomysy na etiudy s nietuzinkowe,
aniekiedy wrcz szokujce. Wymieni jedn
etiud, ktra przesza ju do historii szkoy.
Wiktoria wymylia zachowanie gumy do ucia
wtrakcie ucia. Pomys wydawa mi si absolutnie niemoliwy do wykonania. Tutaj kolejna
niespodzianka wszystkie elementy etiudy
wwykonaniu Wiktorii byy jasne, czytelne,
anajbardziej zaskoczyo mnie to, e etiuda
wfinale nawet wzruszaa. al mi byo tej gumy
do ucia. Wiktori zaliczam do cisej czowki
adeptw, zktrymi miaem rado spotka si.
Praca zutalentowanymi ludmi, ogarnitymi
pasj, jest wyjtkow nagrod wdydaktyce.

MB: By Pan stremowany, gdy Wiktoria debiutowaa wroli Kawalera wUmowie czyli ajdaku
ukaranym na deskach Teatru Narodowego?
WK: Bardzo. Bardzo Zadanie, ktre miaa
do wykonania byo trudne. Nawet nie
miaem odwagi porozmawia zni na ten
temat, tylko przez Magosi Kouchowsk
przesaem jej pozdrowienia idobre myli na
premier. Ale nie wytrzymaem. Poszedem
na drug generaln. Wiktoria zaimponowaa
mi desperacj walki orol. Natomiast klimat,
ktry Wiktoria zbudowaa wprzedstawieniu
Marcina Przybylskiego Moulin Noir sprawi
mi du przyjemno. Tamten czwarty rok
by wyjtkowo dobrze piewajcy, aWiktoria
naleaa przecie do czoowych gosw.
MB: Koczy Pan PWST wKrakowie w1971 roku.
Studenci tamtych lat rni si od dzisiejszych?
WK: Chc gboko wierzy, e do szkoy teatralnej
zdaj modzi ludzie wiedzeni pasj artystyczn.
Wtedy wKrakowie byli sami pasjonaci idlatego
studentom tak wiele opowiadam otamtych
czasach. Przecie ycie si zmienio, teatr, ktry
jest najbliej ycia, te. Wydaje mi si, e ch
zostania aktorem, powd dla ktrego czowiek
wybiera ten zawd, musi by ten sam, aprzynajmniej powinien, bo dotyka rzeczy podstawowej
jego wraliwoci itsknoty. Zawsze mwi

MB: Dzikuj za rozmow.

Prof. Wiesaw Komasa absolwent


Wydziau Aktorskiego Pastwowej Wyszej
Szkoy Teatralnej wKrakowie (1971). Od 1988 roku
pedagog warszawskiej PWST (obecnie Akademii
Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza). Wteatrze
zadebiutowa 9 padziernika 1971 roku jako
Albin wkomedii Aleksandra Fredry luby panieskie
wre. Macieja Prusa. Obecnie Wiesawa Komas
mona zobaczy m.in. wTeatrze Studio wspektaklu
Filozofia po gralsku oraz wTeatrze Wspczesnym
wspektaklu Mimo wszystko.

Maja Komo rowska-Sarah Ber nhardt , Wi esaw Komasa- Pi tou. Ak t II.


Fot . Mi cha Engl er t , archi wum Tea tru Wspczesnego w War szawi e

ASPIRACJE

O Wiktorii Gorodeckiej
mwi Wiesaw Komasa,
aktor iprofesor
Akademii Teatralnej
wrozmowie
zMagd Butkiewicz

Ma ja Ko m o rows ka - S arah Ber n h ard t , Wies aw Komasa-Pitou . A k t I.


Fo t . M i c h a E n g ler t , arch iw u m Tea t r u Wsp czesn eg o w War szaw ie

MB: S opinie, e Wiktoria stosuje technik


aktorsk przypisywan starym mistrzom.
Mwi otym choby Wojciech Pszoniak.
Zgadza si Pan, czy inaczej opisaby Pan
styl Wiktorii?
WK: Mylc otej opinii Wojtka Pszoniaka, mam
wraenie, e podkrela te jej intuicj, ktra
jest podstawowym otwarciem na pierwsze
poszukiwania ireakcje prawdy postaci.
Aponiewa Wiktoria umie to wsobie wywoa, pewnie skrtowo mona by to nazwa
metod artystw od Stanisawskiego. Jest to
oczywicie spostrzeenie bardzo pozytywne.

studentom, za wielk artystk prof. Zofi Jaroszewsk: Talentu nie da si nauczy. Rozumiem to tak,
e kady znas wykadowcw, umie co lepiej,
co jest mu blisze iwramach tego potrafi te
precyzyjniej zaznaczy kierunek poszukiwania
ilad warsztatu aktorskiego, ktrego dzi student,
ajutro aktor musi si uczy systematycznie iprzez
dugie lata ju samodzielnie Najdziwniejsze
wtym wszystkim jest to, e dopiero czas przynosi
odpowied na pytanie, co ci najbardziej pomogo
wczasie studiw. No tak Talentu nie nauczysz.
Moesz tylko sprowokowa co wmyleniu,
ewentualnie co przewidzie wdrugim
czowieku, pomc mu wpracy nad sob.

51

50

MB: Skoro jestemy przy tym temacie.


Jest Pan wykadowc wAkademii
Teatralnej ponad 20 lat. Co, oprcz tej
wspomnianej radoci, daje najwiksz
satysfakcj wrelacji profesor student?
WK: Wydaje mi si, e nie ma nic ciekawszego
ni mie poczucie, e studenci rozumiej,
oczym mwi wykadowca. Widok, gdy student
wczasie pracy otwiera si na siebie ina swoje
nowe moliwoci. Wreszcie, czasami zdarza si,
e student zaskakuje wpropozycjach artystycznych. Bywa tak, e od pocztku wida ten
bysk moliwoci ustudenta. Do tej grupy na
pewno zaliczam Wiktori. Miaa takie dary, jak
wraliwo, wyobrania, temperament, poczucie rytmu, muzykalno, umiejtno piewu,
organiczno ciaa wdziaaniu. Aprosz jeszcze do tego doda pasj ipracowito, to bdzie
to peen obraz wtedy studentki, adzi aktorki.

Z SERCEM CHOPINA WDRODZE


53

52

Beata Fiugajska

KU PRZYSZOCI UCZELNI IMUZYKI POLSKIEJ

ASPIRACJE

ASPIRACJE

Pr ze ma r sz zOklnika do ba z yliki w. K r z y a

Siedemnastypadziernika, jako data chopinowska,


zazwyczaj upamitniany by wuczelni noszcej
imi swego najwybitniejszego absolwenta i jednoczenie najwikszego polskiego kompozytora koncertem, na ktry skaday si naturalnie jego
dziea. Formu znacznie bardziej uroczyst nadano obchodom przypadajcym wroku 2010, bdcym wdwjnasb jubileuszowym dla tej instytucji:
zpowodu obchodw dwusetnejrocznicy urodzin
Fryderyka Chopina oraz witowanego wroku
akademickim 2010/2011 dwchsetlecia istnienia
uczelni. Do tych niewtpliwie wielkich iokrgych
rocznic doczyy tego dnia dwie inne, onieco
skromniejszej symbolice liczb, cho nie mniej wa-

kie: 65.rocznica powrotu zwojennej tuaczki urny


zsercem Fryderyka Chopina do Kocioa witego
Krzya oraz 65.rocznica wznowienia dziaalnoci
Pastwowego Konserwatorium Warszawskiego po
IIwojnie wiatowej. To nagromadzenie pod jedn
dat tak doniosych dla historii uczelni wydarze
zaowocowao wtym roku przepiknymi uroczystociami, ktre rozegray si wgmachu na Oklniku iwjego bezporedniej bliskoci wniedzielne
popoudnie 17padziernika 2010 roku.
Organizacji wydarze podj si Samorzd Studencki Uniwersytetu Muzycznego, wpisujc wramy tej
uroczystoci kilka znamiennych gestw, bdcych

nawizaniem do wydarze sprzed 65lat. Obchody


rozpoczto uroczystym przemarszem wkierunku
bazyliki w.Krzya, wktrym wzili udzia przedstawiciele spoecznoci akademickiej oraz wadz
uczelni, zpocztem sztandarowym nioscym dwie
chorgwie: wspczesny proporzec szkoy oraz
ocalae zpoogi wojennej ptno historyczne zwyhaftowan na lir emblematem Pastwowego
Konserwatorium Warszawskiego. Orszak ten przypomnie mia wielk narodow fet, jak zgotowaa
Warszawa imieszkacy okolicznych miejscowoci,
gdy po ponad rocznej nieobecnoci wstolicy serce
Chopina na powrt trafio wmury witokrzyskiej
bazyliki, niesione wuroczystym pochodzie wanie

przez wczesnych studentw historycznej prawersji


dzisiejszego Uniwersytetu. Itak jak przed 65laty, tak
itego dnia odbya si uroczysta mszawita celebrowana przez prorektora uczelni, ks.prof. Kazimierza Szymonika, ktry wygosi take kazanie, podczas gdy opraw muzyczn uroczystoci zapewnili
studenci uniwersytetu pod dyrekcj adiunktaDariusza Zimnickiego. Dodajmy, e liturgi owego historycznego dnia, wktrym urna zostaa ponownie
wmurowana wfilar kocioa w.Krzya, sprawowa
wczesny proboszcz parafii, ks.Leopold Pietrzyk,
homili wygosi muzykolog ks.prof.drHieronim
Feicht, amuzycznie cao uwietni chr Harfa
pod dyrekcj Wacawa Lachmana.

Szczegy historii, do ktrej wielokrotnie odnoszono


si podczas tego uroczystego dnia, przypomniano
(wol samorzdu studenckiego iwspierajcego jego
dziaania Kanclerza Marka Bykowskiego) prezentujc
film zatytuowany Serce Chopina wreyserii Piotra
Szalszy. Ten arcyciekawy, niespena godzinny, dokument przedstawia wojenne losy urny znarodowym
skarbem. Niestety, film wyprodukowany w1995
roku (!), awydany na noniku elektronicznym pod
auspicjami Biura Obchodw CHOPIN 2010 wroku
H i sto r yc zny i wspczesny sz tandar uc zel ni

Stu d en ci sk ad aj w ien iec w b a z ylice w. Kr z ya

niosym przeyciem bya dla Polakw uroczysto


powrotu serca Chopina do stolicy, odbywajca si
na caej swej, wkocu kilkudziesiciokilometrowej,
trasie wobecnoci wzruszonych tumw rzucajcych kwiaty na przejedajcy samochd? Pozostaje mie nadziej, e film ten niejeden raz jeszcze
Re c i ta l K r z ys z tofa Tr za s kows k i e g o

ASPIRACJE

2004 (!) do tej pory nie znalaz si wpowszechnej


dystrybucji, cho na to zca pewnoci zasuguje. Aprzypomina on histori nader ciekaw, ktrej
kluczowe momenty warto tu wypunktowa, gdy
nie s one powszechnie znane. Kt bowiem pamita, e narodow relikwi, przewiezion do kraju
na osobiste yczenie Fryderyka przez jego siostr
Ludwik, przed niechybnym zniszczeniem wtrakcie
walk powstaczych 1944 roku uratowa pozostajcy wniemieckiej subie kapelan oniepewnej dotd
tosamoci, prawdopodobnie nazwiskiem Schulze?
Albo czy pamitamy otym, e urna zsercem Chopina (co prawda wcelach propagandowych) zwrcona zostaa jednak przez Niemcw najwyszym
wadzom kocielnym archidiecezji warszawskiej
wosobie arcybiskupa Antoniego Szlagowskiego,
rezydujcego wczasie powstania warszawskiego
wpodwarszawskim Milanwku, czyli wczesnej siedzibie najwaniejszych organw Polskiego Pastwa
Podziemnego? Czy pamitamy wreszcie, jak do-

Zaskoczy fina tegorocznych obchodw chopinowskiej rocznicy. Modzi inicjatorzy tego szczytnego
ize wszech miar godnego powtrek przedsiwzicia, nastrj peen nostalgicznej zadumy przeamali
radosnymi toastami nad ufundowanym zwasnych
rodkw potnym tortem wksztacie fortepianu
gratuluj modzieczej fantazji! Sama za licz na
to, e ten nadzwyczaj uroczysty sposb witowania rocznicy mierci Wielkiego Fryderyka wejdzie
na stae do kalendarza uczelnianych uroczystoci, zgodnie ztym, co proroczo przed 65 laty pisali
organizatorzy tamtych historycznych obchodw
wtekcie okolicznociowej odezwy do Warszawiakw: Dzie 17padziernika bdzie dniem hodu [Warszawy] dla niemiertelnego geniuszu jednego ztwych synw. Bdzie witem Warszawy
miasta Chopina.
Fot. Tadeusz Fidecki

Beata Fiugajska pracownik Biura Koncertowego


Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina.
Absolwentka sekcji Teorii Muzyki Akademii Muzycznej
wKrakowie; autorka pracy zatytuowanej Idee
dekonstrukcjonistyczne wtwrczoci Pawa
Mykietyna, ktra zdobya Inagrod wkonkursie
prac magisterskich w2002 roku.

ASPIRACJE

bdzie wuczelni prezentowany, by mg wzrusza


coraz szersze gremia, anie tylko niezbyt licznie
zgromadzon tego dnia na projekcji wAudytorium
Szymanowskiego publiczno. Ta ostatnia dopisaa
na szczcie podczas wieczcego uroczystoci
recitalu chopinowskiego, wykonanego przez studenta uniwersytetu Krzysztofa Trzaskowskiego.

55

54

Pr z y fo r tepi ani e -to rci e duet Kr z ysz tof Tr zaskowsk i Adam Kowal sk i
( pr zewodni czcy samo r zdu studenck i ego)

Pr ze kr j X 1946

58
ASPIRACJE

Do takich naleaa wystawa historyczna Amor Polonus, czyli mio Polakw, czynna od marca do
sierpnia 2010 roku wOranerii parku Paacu-Muzeum wWilanowie. Trudno sobie wyobrazi lepsze
miejsce dla rozwinicia gwnych wtkw wystawy
zajmujcej si mioci do... ojczyzny, kobiety, rodziny, jak wanie Wilanw, gdzie y krl speniajcy wszystkie te postulaty. Zwycizca spod Wiednia,
czuy kochanek, autor wspaniaych, wskali europejskiej, listw miosnych, wreszcie troskliwy ojciec.
Jednolita, dua przestrze Oranerii pozwolia na
rozwinicie wystawy wukadzie otwartym. Niezwyka elegancja ekspozycji bya dzieem Violety
Damickiej ianety Govenlock. Cao mona byo
obj jednym spojrzeniem zaraz od wejcia. Obiekty na wystawie pochodziy ze zbiorw wilanowskich, Muzew Narodowych Krakowa, Warszawy,
Poznania iWrocawia, Fundacji XX Czartoryskich
wKrakowie, muzew wacucie, Nieborowie, Kozwce oraz Lwowskiej Galerii Obrazw.
Trzem dziaom nadalimy tytuy aciskie, umiecilimy te sporo dzie nawizujcych do kultury staroytnej, jako e okres, wjakim yli nasi bohaterowie, od bitwy pod Grunwaldem po Jzefa
Pisudskiego, by czasem, kiedy jzykiem wsplnego porozumienia wszystkich wyksztaconych
ludzi wEuropie bya acina oraz mitologia grecko-rzymska.
Symbolem wystawy uczynilimy marmurow rzeb Amora Antonia Canovy, ogowie polskiego
ksicia Henryka Lubomirskiego. By on nie tylko
pikny, ale imdry, wyksztacony, ajako dorosy
przysuy si bardzo sprawie narodowej dbajc
odobro publiczne.
Trzy czci wystawy, idealizujce postawy bohaterw, nosiy tytu: Amor Patriae, Amor Feminae
iAmor Familie. Dzia pierwszy opracowa prof.
Zdzisawa ygulski junior wybitny historyk sztuki,
znawca midzy innymi wojskowoci idawnej bro-

Rzecz prosta na wystawie nie pokazalimy obrazu polskiej anarchii. Wystawa, oczym ju wspomniaam, jest programowo idealizujca. Skupilimy
si na przykadach dowodzcych bezinteresownoci. Ze wzgldu na szesetn rocznic grunwaldzk umiecilimy tu szkic Jana Matejki do tej
sawnej bitwy. Artyci polscy wwieku XIX, gwnie
uczniowie Matejki, malowali liczne sceny zhistorii
polskiej, wydobywajc gwnie czyny bohaterskie,
dajce powody do dumy Polakom, cho pastwo
wwczas nie istniao na mapie Europy. Dla wieku
XVI wyszukalimy rzadki motyw na miar rzymskiego heroizmu, kiedy dowdca powica syna
wobronie ojczyzny, jak to uczyni Kacper Karliski, bronic twierdzy Olsztyn na Jurze Krakowsko-Czstochowskiej przed wojskami ksicia austriackiego Maksymiliana wroku 1588. Tym samym
odci wrogowi drog do stolicy wKrakowie. T
dramatyczn scen przypomina obraz Kazimierza Alchimowicza. Dla wieku XVII przedstawilimy mier hetmana Stanisawa kiewskiego
wbitwie pod Cecor, apotem jej pomszczenie
zwycistwo prawnuka JanaIII pod Wiedniem.
Okres walki oniepodlego, ktr rozpocz Tadeusz Kociuszko, kaza przypomnie innych bohaterw, ze szczeglnym uwzgldnieniem ksicia
Jzefa Poniatowskiego, biorcego udzia wtworzeniu Ksistwa Warszawskiego igeneraa Jzefa
Sowiskiego, polegego wpowstaniu listopadowym. T cz wystawy zamyka portret wwczas
jeszcze brygadiera Jzefa Pisudskiego, za spraw
ktrego Polska odzyskaa niepodlego po 123
latach niewoli.

Obrazom towarzyszyy przedmioty zepoki, wic


bro; karabele, szable, buawy, rzadkie stroje, jak
upan Stanisawa kiewskiego, burka Stefana
Czarneckiego, tarcza wrebna Jana III Sobieskiego,
wspaniae kobierce, poty namiotowe, przypominajce trofea spod Wiednia. Wgablotach umieszczono te wiele przykadw znakomitej broni polskiej
itej trofealnej tureckiej, mundur generaa artylerii
Stanisawa Kostki Potockiego ikurtk mundurow
generaa Dbrowskiego.
W dziale Amor Feminae dominoway portrety kobiet
iznanych par kochankw zXVI-XIX w. Mona wiec
byo zobaczy portret anonimowej gdaskiej patrycjuszki wstroju lubnym zkoca wieku XVI, portret
matrony Agnieszki zTczyskich Firlejowej, yjcej na przeomie XVI iXVII wieku, ktra po mierci
ma wychowywaa dzieci izarzdzaa ogromnym
majtkiem, staa si te rozrzutn na Boga, oya
bowiem wielkie sumy na rne instytucje kocielne.
Na og mio Polakw nie bya szczliwa. Mio
Barbary Radziwiwny ikrla Zygmunta Augusta
skoczya si przedwczesn mierci krlowej. Za
gwiazda, jaka patronowaa temu najsynniejszemu
na tronie polskim romansowi, zostaa uchwycona
na obrazie Jana Matejki, ukazujcym par wnajszczliwszych jej chwilach na zamku wWilnie. Na
wystawie znalazy si due portrety zakochanego
wsobie przybranego rodzestwa Anny iStanisawa
Owiecimw. Stanisaw pojecha do Rzymu, uzyska upapiea pozwolenie na lub, jednak Anna nie
przeya rozki. Obraz ukazujcy Stanisawa przy
trumnie Anny tak oywi wyobrani Mieczysawa
Karowicza, e skomponowa znany poemat symfoniczny Stanisaw iAnna Owiecimowie.
Przeom wieku XVIII iXIX to czas wielkich arystokratek, mogcych stanowi przedmiot marze take
wspczesnej kobiety. Helena Radziwiowa, Izabela
Czartoryska, Izabela Lubomirska... czuy si wwielkim wiecie europejskim, jak usiebie wdomu. Wyksztacone, waday jzykami, wiele podroway,
gromadziy wietne dziea sztuki, czsto zmyl
odarowaniu ich narodowi. Helena Radziwiowa zaoya na mazowieckiej wsi, nazwanej Arkadi, pi
kilometrw od Nieborowa, jeden znajpikniejszych
inajbardziej niezwykych wEuropie parkw wstylu angielskim. Zebraa tam jedn zpierwszych kolekcji dzie sztuki staroytnej na ziemiach polskich.
Wjej zbiorach znalaza si sawna rzeba Gowy
Niobe. Radziwiowa rywalizowaa zzaprzyjanion Izabel Czartorysk ijej sentymentaln wiosk
wPowzkach. Gdy kozacy w1794roku, wodwecie za pomoc okazan Tadeuszowi Kociuszce,
zniszczyli ten wspaniay park itam wzniesione pawilony, Czartoryska wszystkie swoje siy intelektualne ifinansowe skierowaa do Puaw. Tam wzniosa w1801 roku wityni Sybilli, pierwsze polskie
muzeum narodowe, gdzie zgromadzia pamitki po
polskich wodzach, krlach ibohaterach. Wparku
puawskim postawia te Dom Gotycki, gdzie umiecia przedmioty zwizane ze sawnymi postaciami

ASPIRACJE

Czy podobna wystawa mogaby powsta


we Francji, Woszech lub wNiemczech
czy Anglii? Zapewne nie, bowiem mio
Francuzw skupia si bardziej na wyrafinowanej zmysowoci ifrywolnoci,
Anglicy nie lubi rozmawia ouczuciach,
dystansujc si od nich humorem, Niemcy,
mimo czuych wierszy Goethego iHeinego,
maj jednak do uczu stosunek bardziej
racjonalny, amio Wochw wedle
stereotypu wyraa si wnamitnoci.

Dzisiaj miejsce czuoci zajmuje brutalno ibezczeszczenie pikna, jak to zjawisko okreli filozof
angielski Roger Scruton. Przypomnia on przedstawienie Mozartowskiego Uprowadzenia zSeraju z2004roku wberliskiej Komische Oper. Sztuk obezinteresownej mioci hiszpaski reyser
Calixto Bieito umieci wberliskim burdelu iwyposay wkrwawe sceny przemocy. Znalaz wielu
naladowcw. Triumf brzydoty iweryzmu obserwujemy od dawna na wielu modnych wystawach,
rwnie wPolsce. Cho nadal wielkie muzea wiatowe urzdzaj wystawy dawnej sztuki, ukazujce
ponadczasowe pikno, majce wielu amatorw.

ni. Wjego ujciu (jak dla wikszoci Polakw zdajcych matur przed 1939 rokiem, wielk spraw
bya wwczas wieo odzyskana niepodlego)
mio ojczyzny przejawiaa si wpowiceniu
dla niej tego, co najcenniejsze, wic ycia. Jednoczenie Zdzisaw ygulski junior uzna, e jedn
zcech charakterystycznych whistorii polskiej by
tak dzi bdcy wnieasce sarmatyzm. Zjawisko sarmatyzmu byo tematem bada, nie tylko
polskich historykw ihistorykw sztuki, idoczekao
si licznych publikacji. Ale Zdzisaw ygulski junior
zaproponowa now definicj tego nurtu, streszczajc si wtrzech odmianach: sarmatyzmu i heroicznego, anarchicznego inostalgicznego. Ztym,
e te trzy odmiany nie maj charakteru chronologicznego, wystpuj wrnym czasie, od XVI do
XXI wieku. Na przykad dzisiaj panuje sarmatyzm
anarchiczny, ktrego dobrym przykadem s wypowiedzi prasowe, skdind znakomitego pisarza,
Jarosawa Marii Rymkiewicza, uznajcego, e wolno jest gwnym celem politycznej dziaalnoci
Polakw, bez wzgldu na panujcy ustrj. Jego
bohaterem sta si Samuel Zborowski. Jest rzecz
oczywist, e ta anarchistyczna, egoistyczna wolno osobista, dca jedynie do realizacji wasnej
pychy, doprowadzia Polakw do upadku wkocu
XVIII wieku. Ale przez cay bieg naszych dziejw
przejawia si te sarmatyzm heroiczny, polegajcy midzy innymina najwyszych powiceniach.

59

CZYLI
MIO
POLAKW

AMOR
POLONUS
Teresa Grzybkowska

Ale to nie znaczy by nie sign do staropolskich


przejaww mioci wczasach, gdy wzniose uczucia miesz, czsto s niezrozumiane, na pewno
niemodne, aodwieczna definicja mioci jako
podania pikna przestaa obowizywa.

zcaego wiata. Tam te znalazy si arcydziea, do


dzi bdce chlub polskich zbiorw: Leonarda da
Vinci Dama zasic, Rembrandta Krajobraz zmiosiernym Samarytaninem oraz zaginiony wczasie
wojny, Portret modzieca Rafaela.
Te wielkie damy yy zgodnie zwasn wol, dziki
majtkowi ipozycji spoecznej cieszyy si ogromn
swobod intelektualn oraz obyczajow.

Mio rodzinn Amor familiae reprezentuj portrety szczliwej rodziny Sobieskich Marii Kazimiery,
Jana III Sobieskiego iich dzieci Jakuba, Jana, Teresy Kunegundy. Jeden zobrazw ukazuje Mari Kazimier wotoczeniu dzieci: jako rzymsk bogini
macierzystwa imioci Wenus Genetrix. Wizerunek ten ujawnia dynastyczne ambicje krla. Radosn iharmonijn rodzin tworzya crka Izabeli
Czartoryskiej, Zofia, zamna za ordynata Stanisawa Kostk Zamoyskiego. Zofia uchodzia za sko-

czon pikno, cieszya si wielkim powodzeniem


na salonach europejskich, wychowana watmosferze puawskiego dworu odznaczaa si wysok
kultur, nowoczesnoci, kochaa muzyk isztuk
ogrodw. Bya wzorow matk, ktra wychowaa
siedmiu synw itrzy crki. Biorc przykad zwasnej matki, Izabeli Czartoryskiej, sama zajmowaa si
swymi dziemi, zktrymi gdy byy mae prawie
si nie rozstawaa. Bya, jak wiate kobiety jej czasu, wyznawczyni zasad Jeana Jacquesa Rousseau,
dopuszczajcych dzieci do rozmw izebra dorosych. Szczer mioci bratersk darzyli si Franciszek iKazimierz Rzewuscy. Ich wsplny portret
na tle Rzymu stanowi doskonay dokument ycia
codziennego kulturalnych Polakw czasw krla
Stanisawa Augusta.

Fragment w ystaw y Amo r Polonus wOraneri i wWi l anowi e.


Na pi er wsz y pl ani e popi er si e Stefana Czar ni eck i ego, wtl e j ego burka.
Wgbi po r tret Jana III Sobi esk i ego. Wgabl oci e ok rga
tarcza wrebna, w yej pol ska cho rgi ew woj skowa zII poow y
X VII wi ek u. Fragmenty potw nami otow ych i kobi erce.

60

Sarmatyzm nostalgiczny szczeglnie rozkwit wok


resie polskiego romantyzmu, kiedy dawn Polsk
idealizowano, aprzejawiao si to szczeglnie wkulcie polskiej kobiety, jako czstej inspiratorki dziaa
patriotycznych. Artur Grottger rozpropagowa na
przeszo sto lat obraz Polki jako nieszczliwej matki, ony, siostry, narzeczonej, czekajcej na powrt
swych bliskich zpowsta iwygnania. Kobiety wnieustannej aobie. Ale ten sam Artur Grottger kocha
mioci odwzajemnion, cho tkwic wokowach
konwenansu, Wand Mone. Zachoway si czue
listy tej pary iportrety narzeczonych. Grottger by
te twrc pierwszego Aktu wsztuce polskiej (nie
liczc zupenie pozbawionego erotyzmu aktu Kornellisa Stattlera). Naga dziewczyna Grottgera, namalowana w1867roku jest zawstydzona, zakrywa
twarz doni, jest przedmiotem mskiego podania, anie niezalen kobiet, ktra sama decyduje
oswej seksualnoci, jak na powstaych tylko par
lat wczeniej wParyu wobrazach Eduarda Maneta,
niadaniu na trawie oraz Olimpii. Na wystawie znalaz si te szkic do sawnego Szau uniesie, nama-

lowanego w1894roku ibdcego symbolem nieokieznanej namitnoci, przyjtego zzachwytem


przez wspczesnych artystw. Wodpowiedzi na to
dzieo nauczyciel Podkowiskiego, Wojciech Gerson namalowa, bodaj ostatni tej klasy, akademicki
akt zatytuowany Odpoczynek, ukazujcy pikn,
nag kobiet bogini lec jak Wenus wrd
przyrody. Scen mieszczaskiego flirtu, pen pogody idowcipu, stworzy Leon Wyczkowski, malujc par swoich krewnych. Moda, liczna kobieta
gra na fortepianie melodi popularnego romansu
Kazimierza Kratzera, mczyzna piewa uoony do niej wiersz Jana Chciskiego Ujrzaem raz
spojrzenie skromne. Ten dzia zamyka Autoportret
Jacka Malczewskiego zMuz, pikn Mari Balow.

61

ASPIRACJE

Fra g me n t w ystaw y Amo r Polonus wOranerii w W il anow ie.


Na p i e r ws z ym planie m ar m urowa r ze ba z X VI I I w.
E ro s a i A n te rosa, walcz cych oserce.

Niezalenie od tego, jak interpretuje si obecnie


zwizek Adama Mickiewicza zMaryl Wereszczakwn, to uczucie do niej inspirowao jego najpikniejsze liryki. Najwiksz mioci ycia Juliusza Sowackiego bya nie jedna zlicznych, adorujcych go
kobiet, lecz jego matka, do ktrej wcigu osiemnastu lat rozki pisa najpikniejsze strofy iczue listy. Wielki aktor itwrca teatru polskiego Wojciech
Bogusawski przey odwzajemnion mio do
aktorki Anny Lampel. Kiedy nagle umara, Bogusawski nigdy nie pogodzi si zt strat. Zamwi
uBacciarellego portret ukochanej wpozie lecej
Wenus zmaym Amorem. Do koca ycia nie rozstawa si ztym wizerunkiem. Prawdziw muz
romantyzmu bya pikna Delfina Potocka, mio
poety Zygmunta Krasiskiego, ale te darzona czu

przyjani przez Fryderyka Chopina. Norwid niemal


cae ycie kocha Mari Kalergis, wielk dam lekcewac jego uczucia.

ASPIRACJE

Uniwersytetu wWarszawie. Dobrobyt iharmoni


kulturalnego domu podkrela skupienie rodziny
wok siedzcej przy klawikordzie ony Amelii, crki inspektora Galerii Drezdeskiej. Wystaw koczy
jedyny obraz wspczesny Zbysawa Maciejewskiego Amor iPsyche, oparty na sawnej rzebie Canovy zLuwru. Ta mitologiczna para jest symbolem
szczliwego maestwa, czcego wharmonijnym zwizku zmysy idusz.

62
ASPIRACJE

Z koleji Izabela Lubomirska, rezydujca wacucie, gromadzia dziea sztuki kupowane wlicznych
idugich podrach orazwychowywaa swego adoptowanego syna Henryka. Chopiec syn zurody, kazaa wic najwybitniejszym artystom epoki utrwali jego dziecice pikno. Antoni Canova
wyrzebi posag Henryka jako Amora, podobnie
przedstawiaa go Angelica Kaufmann, aElisabeth
Vige Le Brun namalowaa chopca jako Geniusza
Sawy iMioci. Lubomirska wpaacu wacucie
urzdzia ma wityni, na wzr staroytnych, dosownie ubstwiajc Henryka. Na tak ostentacyjne
wyraanie swej mioci moga sobie pozwoli arystokratka znajdujca si poza rygorami mieszczaskiej mentalnoci. Mio bya wwczas wmodzie
iportrety piknego chopca, szczliwa przybrana
matka ofiarowywaa swoim przyjacioom. Henryk
by nie tylko pikny, ale iszczliwy. Lubomirska

Uwag przyciga portret piknej ony poety Zygmunta Krasiskiego, Elizy zdziemi, pdzla jednego
znajbardziej wwczas modnych malarzy krlowych
iarystokratek, Franza Winterhatera oraz duy portret
dzieci Jana Matejki. Przykadem mieszczaskiej sceny rodzinnej we wntrzu jest Autoportret zrodzin
Antoniego Blanka, znanego malarza inauczyciela
rysunku na Oddziale Sztuk Piknych Krlewskiego

Frag men t w ystaw y Amo r Polonus wOraneri i wWi l anowi e.


S er w is d o kaw y ih erba ty, d zi eo f rancusk i ego zotni ka
J. B. Clau d e Od iot , ok .1815.

ASPIRACJE

Fra g me n t e ks poz ycji z r ze b Antonia Canov y, pr zedstaw iaj c Henr y ka Lubomir sk iego ja ko Am o ra , wi d o c z n a j e st j e g o h a r fa ,
p o p ra we j je g o po r t ret y malowane pr zez El isabeth Vige Lebrun i A ngel ik Kauf fmann.

Doskona rodzin tworzyli Stanisaw Kostka Potocki zon Aleksandr zLubomirskich, crk Izabeli.
Jako waciciele Wilanowa powikszyli jego zbiory
owietne dziea sztuki, zbierali pamitki po Janie III
Sobieskim. Potocki by pierwszym polskim historykiem sztuki ipierwszym archeologiem, dbaym
oszkolnictwo publiczne, nalea do grona twrcw
Konstytucji 3 maja, nalea te do obozu przywdcw postpowych reform. Znaszego punktu widzenia wana jest pena mioci iczuoci dedykacja
onie ksiki O sztuce udawnych czyli Winkelman
polski (1803). Pokazalimy te portret arystokratycznej malarki Jzefiny zMniszchw Potockiej przy
sztalugach. Towarzyszy jej crka Pelagia. Obraz jest
dzieem nauczyciela Potockiej, woskiego malarza
Jana Chrzciciela Lampiego.

Fot. A. Grzybkowski

Teresa Grzybkowska profesor zwyczajny,


zajmuje si gwnie malarstwemeuropejskim
ipolskim czasw nowoytnych. Zaoya Zakad
Histori Sztuki na Uniwersytecie Gdaskim,
gdzie pracowaa wlatach 1989-2003. Potem
bya Akademia Muzyczna im. Fryderyka Chopina
wWarszawie (dzi Uniwersytet Muzyczny FC).
Autorka licznych ksiek iwystaw ostatnio
Amor Polonus czyli mio Polakw wMuzeum
wWilanowie 2010.

63

bowiem nauczya go, jak y szczliwie, czego na


og nikogo si nie uczy, iwpoia mu dbao odobro publiczne. Doskonale wyksztacony wyrs na
dzielnego Polaka. To on razem zOssoliskim zaoyli Zakad zwany Ossolineum ion ufundowa we
Lwowie Muzeum Ksit Lubomirskich, znane dzisiaj
jako Lwowska Galeria Obrazw. Na wystawie osob Henryka przybliaa nie tylko wspaniaa rzeba
Canovy iportrety, ale te przedmioty znim zwizane. Wasnorcznie wykonane plany ogrodowe,
harfa, na ktrym to instrumencie dobrze gra, serwis
obiadowy dekorowany wpolne trawy, zamwiony
dla niego wWiedniu przez Lubomirsk.

Wystawa Amor Polonus ukazywaa wane fakty zPolskiej historii isylwetki wybitnych Polakw,
twrcw polskiej pastwowoci ipolskiej kultury,
bya przez p roku maym muzeum historii Polski. Twrcy wystawy starali si wydoby najwartociowsze cechy patriotycznej polskiej elity wczasach, kiedy sowa te miay sw pierwotn warto
iznaczenie. Wspomniany angielski filozof Roger
Scruton pisa obezczeszczeniu pikna, my moemy mwi dzisiaj obezczeszczeniu pojcia patriotyzmu. Staralimy si przywrci waciwy wymiar
temu pojciu, oczym zawiadczaj liczne wpisy
ogldajcych wystaw.

Wystawie towarzyszy obszerny, dwutomowy katalog oraz osobno wydrukowane nuty Tria fortepianoweg, skomponowanego przez Marcina Baewicza
specjalnie zokazji wystawy, noszcego taki sam tytu jak ekspozycja. Utwr mia swoje prawykonanie
na otwarciu 23 marca 2010 roku. Katalog ukaza si
take wwersji angielskiej izawiera wpierwszym tomie eseje pomysodawcw wystawy, czyli Zdzisawa ygulskiego juniora oraz Teresy Grzybkowskiej,
oraz hasa wszystkich obiektw. Tom drugi skupia
eseje dotyczce obyczajowoci miosnej od Etruskw po wiek XVIII. Dyrektor Pawe Jaskanis ijego
zastpca Wodzimierz Malawski byli entuzjastami
wystawy. Wpracach nad katalogiem zasugi merytoryczne wniosa Dominika Walawender-Musz,
artystyczne Maciej Buszewicz.

POMIDZY FORM
A PRZESTRZENI

Czer wony z cylku Jedcy Apokalipsy , 2 005


1 18x81 , ob ra z ceram i czny

z cy k l u Pr zestr zenieGowa
94x 3 0 x 5 4 , g l i n a s za m o towa, p o rcelan a

czone wukadzie konstytuuj przestrze fizyczn


itrjwymiarow, ktra jest sum wszystkich napi
ipowiza ksztatw. Wkolejnych realizacjach (tych
z2009 i2010) ksztaty figur coraz bardziej upraszczane przybieraj form znaku (Przestrze 4909
z2009), arwnoczenie artysta potguje ich dramatyzm przez dziaania fakturowe ijeszcze bardzo
oszczdny powrt do koloru (Gowa 2009, Dialog
2009), jedynie zasada zamykania ich wprzestrzeni wyznaczonej kratownic wakw pozostaje niezmieniona.

ASPIRACJE

ASPIRACJE

Stanisaw Brach deklaracj ocharakterze wybranej


drogi twrczej zawar wpublikowanych wypowiedziach, zktrych pierwsza wskazuje na jej gwnego bohatera czowieka ijego wiat wewntrzny;
druga zwizana jest zwyborem tworzywa rzebiarskiego ceramiki. Wczeniejsze dowiadczenia
(artysta ukoczy Technikum Ceramiczne) zdecydoway owyborze materii rzebiarskiej ze wiadomoci waciwoci strukturalnych rnych gatunkw gliny iwartoci kreatywnych, jakie zawarte s
wjej materii. Pozwala mu to na uzyskanie wielkiej
precyzji warsztatowotechnicznej ina zachowanie
rwnowagi pomidzy form atreci. To wszystko
razem tematyka, materia iwarsztat, skadaj si
na wyrazisty, indywidualny jzyk wypowiedzi Stanisawa Bracha.

Stanisaw Brach uprawia rzeb, ceramik artystyczn irysunek. Po tematy siga do Biblii, mitologii
oraz rnych aspektw otaczajcej rzeczywistoci.
Wczesne prace (te zpocztku lat 2000.) wskazuj na zachwycenie si artysty moliwociami, jakie
daje materia gliny: bogactwo koloru, podatno na
modelowanie, rnorodno faktur. Brach bawi si
barwami szkliwa, kocha czerwienie, ktre dodatkowo dynamizuj narracj iwydobywaj wartoci ekspresyjne kompozycji. Mimo to, barwne ifakturalne
efekty prac zadziwiaj umiarkowaniem, rytmizacj
ipewn kondensacj barwy, ktra sprawia e kolor
ma wnich cechy materialne ikonstrukcyjne (Wiea
Babel, Ikar, obie prace z2000). Wnarracji obecnej
wtych pracach kry Brach wok spraw majcych
wymiar egzystencjalny, ponadczasowy, opowieci
biblijnych, postaci mitologicznych kanonicznych dla
naszej kultury, stawiajc na nowo fundamentalne
pytania dotyczce kadego czowieka. Zczasem
twrca rezygnuje znarracji. Skupia uwag na for-

65

64

Tamara Ksiek

Dialog, 2 007
4 3x9 5x50, p o rcelan a

Kla tka z cyklu Pr zestr zenie , 2 008


36x36x47

mie coraz bardziej uproszczonej izwartej. Nowe


formy, dla wzmocnienia przekazu, zestawia niekiedy wzrytmizowane grupy. Kolor jest teraz bardziej
stonowany czsto ograniczony do szaroci iangoby (Marsz 2005).
Od okoo 2005 roku rozpoczyna artysta realizacj
nowego cyklu prac, wktrych jako jej immanentny element pojawia si przestrze. Denie do jej
wizualizacji wie si zposzukiwaniem nowej formy. Ta za wymaga od artysty ju nie tylko znajomoci waciwoci tworzywa ceramicznego ijego
wytrzymaoci, ale panowania nad procesem technologicznym.

Dialog, 2 008
g lin a szamotowa, p o rcelan a

Nowe prace to aurowe konstrukcje zkratownicy


wakw zestawione zform pen charakterystycznej dla artysty uproszczonej, zgeometryzowanej
postaci zpochylon gow (Dialog, 2007), lub tylko
aurowe zkratownicy wakw (Oni, 2007, Lustracja Konia trojaskiego 2008) Wwymienionych iinnych pracach, ktre teraz powstaj, wspegzystuj
rne obecnoci powoywane przez konkretno
wakw. Czowiek, przedmiot iprzestrze, po-

W formie objtej zewntrznym konturem zachodz


procesy, ktre wyraaj si wustawicznej zmiennoci przenikajcych si planw przestrzennych zalenie od punktu obserwacji, ktra jednak nie przeszkadza wsamointegracji dokonujcej si wgranicach
wyznaczonych krawdziami. S te prezentacj
przyjtych przez artyst regu, ate pozwalaj rwnie dobitnie widzie to, co pomidzy (przestrze),
jak ksztaty ifigury. Poszczeglne elementy kompozycji kratownica, ktra jest wyznacznikiem
pola ielementy rzebiarskie ktre j wypeniaj, s
rwnowartociowe. Razem powouj sytuacj pozwalajc zaistnie przestrzeni. Sytuacj, wktrej
nie chodzi oprzedmiot ani postrzegajcy podmiot,
ale oto, co pomidzy oprzestrze.

ASPIRACJE

66
ASPIRACJE

partonat medialny Aspiracji

67

Pytajc oprzestrze io to czym ona jest, artysta nie


pyta ojej fizyczny wymiar. Jest to pytanie onieznane zawarte midzy granicami formy. Wtakiej stworzonej przez artyst sytuacji odbiorca musi swoje
poznanie sytuowa pomidzy: pomidzy jedn
idrug postaci bytu, pomidzy obecnoci ijej
brakiem, asugerowanej nieobecnoci nie traktowa jako braku ale jako inn posta istnienia. Jednoznaczno odbioru dziea staje si niemoliwa
wobec faktu, i oto autor wswojej nowej propozycji
plastycznej, rozwija kilka sposobw konstruowania
idekonstruowania przestrzeni powodujc, i oto
otwiera si przed nami trzecia przestrze Lyotarda, oktrej filozof mwi, i jest rna od przestrzeni
jzyka iprzestrzeni wiata, ajej granica przebiega
nie midzy tym, co realne, atym, co wyobraone, lecz midzy tym, co rozpoznawalne, atym co
niepoznawalne. Niepoznawalne jawi si wic jako
warto, jest nowym dowiadczeniem artysty, ma
egzystencjalny ikulturowy wymiar.

Tamara Woniak-Ksiek dr historii


sztuki, autorka tekstw krytycznych iwystaw
sztuki wspczesnej. Pracowaa wCentrum
Rzeby Polskiej wOrosku. Obecnie wsppracuje
zKatedr Struktur Przestrzennych iTeorii Sztuki
Wydziau Sztuki Politechniki Radomskiej.
Stanisaw Brach ur. 1972 r. wGorlicach.
Absolwent Wydziau Rzeby Akademii Sztuk
Piknych wKrakowie, dyplom w pracowni prof.
Mariana Koniecznego w2000 roku. Wlatach
1987-93 ucze Technikum Ceramicznego wysej
Grze. W2008 roku uzyska tytu doktora
wdziedzinie sztuk piknych na Wydziale Rzeby
ASP wKrakowie. Od 2010 adiunkt na Wydziale
Rzeby Akademii Sztuk Piknych w Warszawie
Pracownia Ceramiki. Wlatach 2002-2005 oraz
2009-2010 prowadzi zajcia dydaktyczne
wdziedzinie rzeby wInstytucie Sztuki
Uniwersytetu Pedagogicznego wKrakowie.
Uprawia rzeb, ceramik artystyczn irysunek.
Projek t ar t yst yczny 2 00 x Chopin , d zi ed zi ni ec Akademi i Sz tuk Pi k nych w War szawi e (Krakowsk i e Pr zedmi eci e), 8 - 22 pad zi er ni ka 2 010 r.

Rafa Kochaski
kurator wystawy

68
ASPIRACJE

ASPIRACJE

Wystawa To be announced jest prezentacj


dokona studentw Pracowni Ilustracji
Ksikowej oraz Grafiki Artystycznej
zKunsthochschule Halle Burg Giebichenstein. Podopieczni profesorw Thomasa Ruga
oraz Georga Barbera przyjeli zaproszenie
ipostanowili zawita do Warszawy,
aby przedstawi si spoecznoci
stoecznej Akademi Sztuk Piknych.

Wsplnym wysikiem wymylili koncepcj izrealizowali bardzo interesujcy projekt wystawowy. Jakie
pozostanie wraenie iczy wsppraca midzy naszymi szkoami bdzi si rozwija dalej? Mam nadziej,
e tak wanie bdzie. Mam te przekonanie, e podobne inicjatywy maj sens bo sprawiaj, e poznajemy si lepiej iby moe lepiej rozumiemy.
W 2007 roku Kunsthochschule Burg Giebichenstein
Halle wosobie wczesnego Rektora Profesora Urlicha Kliebera zaprosio Warszaw do podobnego
projektu. Wystawa plakatw z mistrzowskich pracownii profesorw Macieja Buszewicza, Lecha Majewskiego oraz Mieczysawa Wasilewskiego pt. Top
flor spotkaa sie zpozytywnym odzewem izapocztkowaa ywy dialog midzy naszymi szkoami.
Zdzisiejszej perspektywy patrzc, nie mam wtpliwoci, e pasja ientuzjazm jest waunkiem koniecznym wszelkich pozytywnych dziaa. Owszystkim
te potrafi zdecydowa przypadek. Pamitam moment, wktrym Rektor Klieber zwiedzajc Wydzia
Grafiki iogldajc wystaw bez wahania podj
decyzj odziaaniu na rzecz zblienia do siebie naszych szk. Rektor Klieber wswej polityce strategicznej otwatroci na wiat, na Azj iAmeryk postanowi jednak nie pomija Polski iw szczeglnoci
Warszawy. Bya to odwana decyzja, za ktr jak si
wydaje sta entuzjazm wobec polskiej szkoy plakatu ipasji tworzenia wogle.
Powszechnie uznaje si, e sztuka atake szkolnictwo artystyczne uczestnicz dzi wspektaklu konsumenckim, wktrym jednym zargumentw jest
umiejtno akceptacji iadaptacji. Historia idugoletnie tradycje uczelni wyszych czynia ten proces
bardziej skomplikowanym. Tym bardziej na znaczeniu zyskuje refleksja otosamoci narodowej
ikulturowej oraz wobec powyszego, kada prba
zblienia iwzajemnego zrozumienia.

69

TO BE ANNOUNCED

WYSTAWA

WYSTAWA

nej, rozpoczy si starania rektora Mariana Wnuka osprowadzenie Gierowskiego do warszawskiej


ASP. Nastpio to blisko rok pniej jesieni 1961
roku Stefan Gierowski zosta pedagogiem Wydziau Malarstwa. Jego charyzma ipozycja jednego
znajwaniejszych wspczesnych abstrakcjonistw stanowiy oznaczcej zmianie kursu, jakiemu podlegao dotychczas nauczanie malarstwa
wAkademii. Obecnej wystawie towarzyszy intencja
swoistego powtrzenia, czy moe raczej przywoania wystawy, ktr Stefan Gierowski rozpoczyna
swj ponad trzydziestoletni pobyt wwarszawskiej
ASP (1961-1996), aktra towarzyszya jego przewodowi habilitacyjnemu.

STEFAN GIEROWSKI
LATA 60.

Agnieszka Szewczyk
Kurator wystawy
Fot. Szymon Tomsia

ASPIRACJE

ASPIRACJE

Wystawa Stefan Gierowski. Lata 60. prezentuje kilka prac artysty zprzeomu lat 50. i60.
Ten okres by swoistym punktem wzowym
wtwrczoci Stefana Gierowskiego, mia take
wielkie znaczenie dla jego dziaalnoci wyciu artystycznym. Wmalarstwie tego czasu Gierowski
stopniowo zacz wyzbywa si aury kameralnoci iintymnoci, stosowania kaligraficznych znakw,
tak charakterystycznych dla obrazw drugiej poowy lat 50., arozpocz trwajc do dzi prac nad
kluczowymi dla malarstwa problemami przestrzeni,
energii, ruchu, wiata. Stopniowo zacz zawa
gam kolorystyczn, ktrej towarzyszyy bogate
efekty fakturalne, oraz monumentalizowa obraz,
osigajc doskona tosamo skali irozmiarw
ptna. Prezentowane na wystawie prace pozwalaj wsyntetyczny sposb przeledzi t ewolucj
artystyczn Gierowskiego, ktra od momentu jego
udziau wII Wystawie Sztuki Nowoczesnej (Warszawa 1957) bya ywo dyskutowana przez najwybitniejszych krytykw tego czasu: Aleksandra Wojciechowskiego, Mieczysawa Porbskiego, Jerzego
Olkiewicza, Jerzego Stajud.
Drugim, niezwykle wanym kontekstem wystawy,
zuwagi na miejsce, wktrym si odbywa Salon
Akademii ASP jest przywoanie momentu, wktrym Stefan Gierowski zosta pedagogiem Wydziau
Malarstwa ASP. Przeom lat 50. i60. mia kluczowe znaczenie dla rodowiskowej dziaalnoci Gierowskiego, by wspomnie tylko jego aktywno
wGalerii Krzywe Koo, azwaszcza wan wystaw
Konfrontacje 1960, malarstwo, rzeba (lipiec 1960).
Artysta by jednym zjej komisarzy ijednoczenie
uczestnikw. To wanie po sukcesie pokazu, ktry sta si wan manifestacj sztuki abstrakcyj-

71

70

Prace pokazane na wystawie pochodz zkolekcji Muzeum Narodowego wWarszawie ikolekcji


prywatnych.

KALENDARIUM

72

14 wrzenia 30 listopada

zycja odbya si na dziedzicu ASP. Filmy

22 26 wrzenia

W ramach II Festiwalu Miasto Gwiazd 2010

W Galerii Narodowej wPradze na wystawie

prezentowane wramach projektu byy wy-

Uczestnicy Warsztatw Edukacji Historycz-

Jarosaw Skoczylas pokaza swoje prace

czyli Festiwalu wyrardowie swoj twr-

Twarze polskiego designu przedstawiono

wietlane, we fragmentach, na specjalnych

nej Pleneru Malarstwa ciennego: Sylwester

na wystawie Grunwald, Matejko iwsp-

czo zaprezentowali pracownicy istuden-

projekty studenckie wydziaw wzornictwa

ekranach wssiedztwie gmachu ASP na

Pidziejewski, Arkadiusz Karapuda, Anna

czeni. 600-lecie Bitwy pod Grunwaldem.

ci warszawskiej ASP:

przemysowego szk wyszych, prace pro-

Krakowskim Przedmieciu iobok kina Kul-

witalska, Piotr Kolasiski, Zuzanna Zikow-

Prezentacja odbya si wMuzeum Ziemi

Jacek Staszewski, Lot 210765, Okrglaki.

jektantw wzornictwa ifirm projektowych,

tura. Wnietypowej scenerii zaprezentowa-

ska, Krzysztof Borkowski, Przemysaw Kli-

Chemiskiej.

Kava-Lava iPing-Pong malarstwo; Magda

atake producentw iich wyroby zaprojek-

no fragmenty synnych filmw fabularnych,

mek, Maciej Czyewski, Anna Hlebowicz,

Sykulska, Natura fotografia; Rafa Kocha-

towane wPolsce oraz instytucje wspieraj-

dokumentalnych ianimowanych zdrugiej

Maciej Pakalski, Wojciech Wgrzyski iSe-

ski, Rkopis przepisany grafika; Baej

ce ipromujce polskie wzornictwo.

poowy lat 70. ipocztku lat 80., stanowi-

bastian Kloc. Pracownicy istudenci zPra-

5 wrzenia

Ostoja-Lniski, Wideo; Dominik Gb, Pro-

Kuratorem wystawy by Andrzej Tomasz

ce komentarz artystw do otaczajcej rze-

cowni Technologii i Technik Malarstwa

Studentki IV roku kierunku aktorskiego Wy-

jekty na planszach; Artur Krajewski, Moja

Rudkiewicz, Designer Roku 2007.

czywistoci. Odbyy si akcje: malowanie

ciennego zaprezentowali kompozycje

dziau Sztuki Lalkarskiej Akademii Teatralnej,

Rodzina malarstwo; Andrzej Kokosza,

muralu na specjalnej cianie na Krakowskim

malarskie wykonane na Zamku Ksit Ma-

4 padziernika

Daria Brudnias iKatarzyna Grajlich, zdoby-

Kalejdoskop intymny instalacja wideo.

Organizatorzy: Instytut Polski wPradze,

Przedmieciu ipubliczna prezentacja zdj

zowieckich wCzersku. Organizatorem ple-

Odbya si uroczysta inauguracja roku aka-

y pierwsz nagrod na XI Midzynarodo

Dyplomy: Wojtek Domagalski, Port ma-

Galeria Narodowa wPradze, Fundacja Pro-

z1980 roku, przynoszonych wtym celu

neru byo Towarzystwo Opieki nad Zabyt-

demickiego 2010/2011 na biaostockim

wym Festiwalu Zdarzenia wTczewie za

larstwo; Anna Barlik, Paryska 37 rzeba.

-Design.pl, Urzd Patentowy RP, Akademia

przez mieszkacw Warszawy. Artystyczno-

kami Oddzia wCzersku.

Wydziale Sztuki Lalkarskiej Akademii Teatral-

spektakl Pif Paf (opieka pedagogiczna

Pracownia prof. Jacka Dyrzyskiego Kata-

Sztuk Piknych wWarszawie. Patronat: Mi-

-filmowa cieka prowadzia wzdu Kra-

nej. Wykad inauguracyjny pt. Teatr dla dzie-

prof. W.Czopiski).

rzyna Bkowska, Trabant Exklusive insta-

nisterstwo Gospodarki. Patronat medialny:

kowskiego Przedmiecia, poczwszy od

ci. Teatr dla dorosych wygosi prof. Maciej

lacja; Maciej Pakalski, Na krawdzi przest

Polish Market, Lidove Noviny, Profundo.

Akademii Sztuk Piknych a do siedziby

25 wrzenia

rzeni; Marcin Adamczyk, Zcyklu Ciocia

Sponsorzy: Sklejka Pisz, Terma Technologie,

Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej ikina

W ramach XIV Festiwalu Nauki wWarszawie

6 24 wrzenia

zAmeryki leci wkosmos. Rzeby to auto-

Zelmer, NC.ART, Akant. Najwiksza whisto-

Kultura. Przechodniom ogwnych wyda-

na Wydziale Konserwacji iRestauracji Dzie

Inauguracja roku akademickiego na Wydzia-

W galerii Polsko-Sowackiego Domu wBa-

portret Supermana iautoportret Batmana

rii prezentacja polskiego wzornictwa prze-

rzeniach ipostaciach tamtego czasu przy-

Sztuki ASP odby si cykl wykadw pod

le Wzornictwa ASP miaa miejsce wnowo-

rejowie odbya si wystawa malarstwa trj-

oraz obraz: Czerwonej kropki nie bdzie

mysowego wRepublice Czech bya czci

pominay supy z rysunkami, zdjciami

tytuem Co waciwie konserwujemy: mgr

powstaej Katedrze Mody. Licencjat zpro-

ki pracownikw warszawskiej ASP: Joanny

instalacja. Pracownia Kompozycji Projekto-

DESIGNBLOK odbywajcego si co roku

idrukami prasowymi ztego okresu oraz

Maciej Baran, Co konserwujemy?, dr hab.

jektowania ubioru bdzie mona zdoby

Goaszewskiej, Sylwestra Pidziejewskiego

wej iRysunku prof. Mariana Nowiskiego:

wpadzierniku festiwalu designu wPradze.

postaci zcyklu obrazw Edwarda Dwurnika

Pawe Jakubowski, Aranacje wntrz ko-

bezpatnie, wtrybie dziennym. Wpadzier-

(Wydzia Malarstwa) iMariusza Woszczy-

Natalia Andrzejewska, Nigdy. Nigdzie. Nic

Robotnicy 80.

ciow Mazowsza, adi. Janusz Smaza, Pol-

niku 3,5-letni nauk rozpoczo 12 studen-

skiego (Wydzia Rzeby). Artyci zaprezen-

(teksty Jzefa Szajny); Bartosz Rabiej, Wme-

skie konserwacje na Kresach wcigu ostat-

tw. Pomysodawc nowej katedry jest prof.

towali prace zostatnich lat. Podczas werni-

chanicznej sieci; Hanna Siemitkowska, bez

15 wrzenia

nich 20 lat, mgr Izabela Zajc, Zabytkowa

Jerzy Porbski, dziekan Wydziau Wzornic-

sau dyrektor sowackiego orodka Marceli

tytuu; Mateusz Jasiski, bez tytuu; Baej

Mennica Polska SA wyemitowaa wramach

fotografia, adi. Aleksandra Krupska, Skd

twa. Program studiw zosta zbudowany

Trybus przedstawi szeroko pojt tematy-

Szyszkowski, Faun Mallarme Debussy

kolekcji Srebrne monety otematyce mio-

16 wrzenia
11 padziernika

czerpiemy wiedz odawnych technikach

zgodnie ze standardami obowizujcym na

k ipostacie zwizane zhistori warszaw-

Niynski, Kuratorem Artystycznym Festi-

snej, wserii Synne historie miosne jedno-

Wodzimierz Pawlak szesnacie przestrze-

artystycznych?, Iwona Rawska, Dwa portre-

najlepszych wiatowych uczelniach.

skiej Akademii.

walu by Artur Krajewski.

dolarwk przedstawiajc Samsona iDal-

ni logicznych obrazu to wystawa, na ktrej

ty pary krlewskiej: Jana III Sobieskiego

lil. Projekt monety jest autorstwa prof.

artysta zaprezentowa seri prac powsta

iMarii Kazimiery Sobieskiej, dr hab. Maria

Wykad inauguracyjny pt. Wtpliwe, ryzy-

Hanny Jelonek.

wlatach 2000-2007. Ekspozycja miaa miej-

Lubryczyska, Pieta zwosku, po. XVI wieku,

kowne idwuznaczne regiony mody wygo-

Wojtyszko.

13 wrzenia

sce wArt NEW Media Polska Sztuka Wsp-

zkocioa Podwyszenia witego Krzya

si Janusz Noniewicz, kierownik nowo po-

Kwartalnik Aspiracje
nagrodzony

W restauracji Stary Dom wWarszawie odby

czesna wWarszawie.

wGrze Kalwarii, Anna Chabracka, Konser-

wstaej Katedry Mody. Po inauguracji odbyo

si wieczr powicony pamici prof. Zbi-

16 19 wrzenia

wacja mskich szat grobowych zklasztoru

si otwarcie wystawy przygotowanej przez

Aspiracje otrzymay NAGROD SPECJAL-

gniewa Zapasiewicza, ze specjalnym udzia-

Projekt 1980 powsta, aby przypomnie, e

Ojcw Paulinw na Jasnej Grze.

dr Jzefa Mrozka pt. Kruche oznaki stylu.

N wkonkursie na najciekawsz okadk

em Olgi Sawickiej oraz Wodzimierza

polityka bez sztuki ikultury umiera szybko!

pisma akademickiego, przyznan podczas

Nahornego. Studenci IV roku Wydziau Ak-

Sztuka jest motorem przemian, wwyobra-

16 wrzenia
16 padziernika

XVIII Zjazdu Redaktorw Gazet Akademic-

torskiego Akademii Teatralnej przedstawili

ni reyserw, pisarzy, artystw rodz si

W Miejskim Domu Kultury wMisku Mazo-

26 wrzenia

kich wGdasku, ktry odby si wdniach

Kwiaty polskie Juliana Tuwima, przygoto-

scenariusze, idee, pomysy, ktre zobrazw,

wieckim odbya si wystawa Stanisaw Baj

Finisa wystawy Rajmunda Ziemskiego Pej-

4 25 padziernika

2-4 wrzenia 2010r. Autorem okadki jest

wane pod opiek reysersk Boeny Su-

tekstw, przedstawie wkraczaj wycie.

Malarstwo.

za 1953-2005 wZachcie Narodowej Ga-

Na wystawie Artyci Galerii wgalerii Spo-

Marcin Wadyka.

chockiej iJarosawa Gajewskiego. Praca nad

Tak byo wlatach 1978-1980 filmowe,

lerii Sztuki.

kojna wWarszawie pokazano prace Tade-

sowem: prof. Zbigniew Zapasiewicz oraz

rysunkowe, plakatowe, obrazowe podpo-

Olga Sawicka.

6 30 wrzenia

Szko we wzornictwie XX w.

usza Dominika, Janusza Foglera, Stefana

wiedzi zza kulis wsczay wpodwiado-

16 wrzenia 20 listopada

25 sierpnia 5 wrzenia

Plakaty projektowane m.in. przez Stanisa-

mo potrzeb innego wiata, omieszay

W Galerii aTAK miaa miejsce wystawa Stefan

30 wrzenia

wa Hasiora, Prota Jarnuszkiewicza, Kazi

W Iwiatowym Festiwalu Szk Lalkarskich

wa Ostoj-Chrostowskiego, Henryka To-

totalitaryzm, gryzy, bawiy, proponoway

Gierowski jako, jasno, nasycenie. Za-

W Teatrze Collegium Nobilium Akademii

mierza M. yszcza, Andrzeja Markiewicza,

wSankt Petersburgu wzili udzia studenci

maszewskiego, Konstantego Maria Sopo-

13 18 wrzenia

rozwizania. Pomysodawcy projektu to:

prezentowano kilkanacie pcien artysty

Teatralnej im. A. Zelwerowicza wWarszawie

Pawa Nowaka, Jerzego Nowosielskiego,

Iroku biaostockiego Wydziau Sztuki Lal-

k, Romana Cielewicza, Janusza Stannego,

Prof. Grzegorz Kowalski poprowadzi warsz-

profesor historii sztuki Dorota Folga-Janu-

oraz zestaw prac na papierze.

odbya si uroczysta inauguracja roku aka-

Krzysztofa Olszewskiego, Andrzeja Podka-

karskiej Akademii Teatralnej wWarszawie.

Rosawa Szaybo i Lecha Majewskiego

taty pt. Czy rzebiarz potrzebuje kamer?

szewska oraz reyser Krzysztof Tchrzewski.

demickiego 2010/11. Wykad inauguracyjny

skiego, Marii Luizy Pyrlik, Anny Sawkow-

zaprezentowano na wystawie Fryderyk

Kamera jako narzdzie badania czasoprze-

Projekt wspary: Ministerstwo Kultury iDzie-

Moralno ycia publicznego wygosia

skiej-Rode, Henryka Staewskiego, Adama

Chopin wplakacie artystycznym wGalerii

strzeni wIstituto del Marmo Pietro Tacca,

dzictwa Narodowego, Polski Instytut Sztuki

20 21 wrzenia

drhab. prof. UW Magdalena roda. Gociem

Styki, Jana Tarasina, Jerzego Tchrzewskie-

2 15 wrzenia

Mazowieckiej wWarszawie. Ekspozycj

wramach XIV Biennale Internazionale di

Filmowej oraz Akademia Sztuk Piknych

W Akademii Teatralnej wWarszawie odbyy

specjalnym by Premier RP Donald Tusk.

go, Jana Trojana, Apoloniusza Wgowskie-

Wacaw Gibaszek (Aborgen), absolwent

przygotowa zesp pod artystyczn opie-

Scultura di Carrara we Woszech

wWarszawie. Uroczysta inauguracja odby-

si egzaminy wstpne (drugi termin) na

Uroczysto bya okazj do uhonorowania

go, Stanisawa Wieczorka, Krzysztofa Wy-

Akademii Sztuk Piknych wWarszawie (dy-

k prof. Stanisawa Wieczorka. Wystawa

a si 16 wrzenia wAuli Akademii Sztuk

studia magisterskie (II st.) Wydziau Wiedzy

50-lecia pracy artystycznej Mai Komorow-

znera. Wernisa odby si 4 padziernika.

plom zwyrnieniem obroni w1983 roku

zostaa powielona wcaoci w200 kopiach

Piknych wWarszawie. Czci projektu

oTeatrze. Zostao przyjtych 11 osb.

skiej, wielkiej aktorki iwieloletniego peda-

Powernisau miao miejsce spotkanie zRa-

na Wydziale Malarstwa wpracowni prof.

ijest udostpniana w200 miejscach wPol-

13 18 wrzenia

bya wystawa plakatw autorstwa m.in.:

goga AT. Profesor Wiesaw Komasa otrzyma

faem Bryndalem, autorem limerykw,

Tadeusza Dominika), zaprezentowa swoje

sce iza granic, m.in. w:USA, Emiratach

Prof. Ryszard Sekua zaprezentowa swoje

Henryka Tomaszewskiego, Lecha Majew-

Nagrod Ministerstwa Kultury iDziedzictwa

dziennikarzem Radia Zet, redaktorem na-

najnowsze prace na wystawie Wacaw Gi-

Arabskich, wWielkiej Brytanii,Brazylii we

prace na wystawie Klubu Plastyka Walor

skiego, Andrzeja Pgowskiego iMarcina

20 24 wrzenia

Narodowego.

czelnym miesicznika Bluszcz. Spotkanie

baszek, malarstwo. Ekspozycja miaa miej-

Francji i na Kubie.

wPiastowie.

Mroszczaka. Pokazano take rysunki Julia-

W Akademii Teatralnej wWarszawie odbyy

poprowadzili Czesaw Apiecionek iRafa

na Bohdanowicza, Andrzeja Czeczota, Zyg-

si egzaminy wstpne na Wydzia Reyserii.

Sawo.

munta Januszewskiego iAndrzeja Krauzego

Przyjto 6 osb.

sce wgalerii sztuki Wystawa wWarszawie.

Gierowskiego, Doroty Grynczel, Wadysa-

ASPIRACJE

WRZESIE
2010

PADZIERNIK
2010

11 19 wrzenia

73

ASPIRACJE

(opatrzone komentarzami cenzury). Ekspo-

4 wrzenia
3 padziernika

zuyciem produktw firmy Solbet iich

5 padziernika

realizacja wprzestrzeni otwartej. Realizacja

10 padziernika

23 24 padziernika

projektu: STEP/2b, Klara Kopciska & Jzef

W Uniwersytecie Muzycznym, zcyklu Dla

15 padziernika
8 listopada

20 padziernika

W Sali Koncertowej Uniwersytetu Muzycz-

W ramach VII Midzynarodowego Festiwa-

Odby si IFestiwal Fredrowski wKronie.

26 27 padziernika

nego Fryderyka Chopina odbya si uroczy-

uk Piwkowski oraz Dobrochna Badora;

mionikw idla znawcw, odby si recital

W Galerii Modych Twrcw azienkow-

lu Teatrw Lalek Spotkania wToruniu

Wkonkursie dla studentw isuchaczy wy-

W Akademii Teatralnej wWarszawie Teatro

sta inauguracja roku akademickiego 2010/

wsppraca: Sylwia Federico, Katarzyna

klawesynowy Krzysztofa Garstki. By on

ska wWarszawie miaa miejsce wystawa

studenci biaostockiego Wydziau Sztuki

dziaw aktorskich wyszych szk arty-

Nacional Cervantes zBuenos Aires pokaza

2011. Wrczono odznaczenia nadane przez

Jakiewicz, Micha Koziski, Sebastian Ku-

Nagrod Rektora dla laureata IAkademic

Agnieszki Zawiszy Poruszenie. Agnieszka

Lalkarskiej Akademii Teatralnej wWarszawie

stycznych jury (Marzena Trybaa, Przemy-

spektakl Trans-AtlantykWitolda Gombrowi-

PrezydentaRP, odznaczenia Ministra Kultury

jawski, Jan Pieniek, Rafa Rychter, Tomasz

kiego Konkursu Klawesynowego wPozna-

Zawisza studiowaa na Wydziale Malarstwa

pokazali ma form teatraln zatytuowan

saw Teykowski oraz Henryk Wichniewicz)

cza w adaptacji Adriana Blanco i Hugo

iDziedzictwa Narodowego, medale UMFC,

Rychter, Kuba Somkowski iin. Projekt zo-

niu. Artysta wykona kompozycje m.in.:

warszawskiej ASP. Dyplom wpracowni

Guzik (wystpiy: Paula Czarnecka iNatalia

postanowio wytypowa do koncertu fina-

Delzillio wreyserii Adriana Blanco.

stypendia Dongsan Research Foundation

sta zrealizowany ze rodkw ministra kul-

C.Ph. E. Bacha, J. N. P. Royera, J. G. Prat-

malarstwa prof. Rajmunda Ziemskiego oraz

Zdu; opieka pedagogiczna prof. AT Wie-

owego zudziaem publicznoci sceny:

Teatr otrzymaGrand Prix IX Midzynaro-

oraz Pro Polonia Society. Wykad inaugura

tury idziedzictwa narodowego oraz dziki

scha.

aneks zlitografii wpracowni prof. Wacawa

saw Czopiski).

zZemsty wwykonaniu Kacpra Matuli iKa-

dowego Festiwalu Gombrowiczowskiego

cyjny pt.Nadzieje iniebezpieczestwa prze

bezinteresownej wsppracy wielu wspa-

mila Kuli izCiotuni wwykonaniu Agnieszki

wRadomiu.

szczepiania narzdw od ywego dawcy

niaych ludzi.

wygosi prof. drhab. n. med. Marek Kraw-

Partnerzy: Akademia Sztuk Piknych

11 padziernika

to pokaz kilkunastu nowych obrazw

20 padziernika

Sceny te pod opiek prof. Anny Seniuk przy-

czyk. Maonka Prezydenta RP Pani Anna

wWarszawie, PERI, Biblioteka Uniwersyte-

W Uniwersytecie Muzycznym odby si

Agnieszki Zawiszy, wktrych obecny jest

W Uniwersytecie Muzycznym, wramach

gotowali studenci III roku Wydziau Aktor-

27 padziernika

Komorowska odsonia rzeb Serce Cho

tu Warszawskiego, TVP Kultura, Indepen-

koncert doktorantw Wydziau Wokalnego.

aspekt ruchu. Podobnie jak muzyka, ma

cyklu roda na Oklniku, odby si koncert

skiego Akademii Teatralnej wWarszawie.

W Uniwersytecie Muzycznym, wramach

pina duta artysty rzebiarza Maksymiliana

dent, kulturalnie.waw.pl, egluga rdl-

Wystpiy: Izabela Kosiska sopran, Ma

przemawia do naszych zmysw.

muzyki hiszpaskiej. Wykonawcami byli

Biskupskiego. Wczci artystycznej wyst

dowa, Tadeusz Prokop.

gorzata Kubala sopran, Magdalena

Jadwiga Rapp alt, Mariusz Rutkowski

Idzik mezzosopran, wprogramie za zna-

fortepian, Jakub Niedoborek gitara,

16 padziernik
30 listopada

W galerii Wystawa wWarszawie, miaa miej-

W Centrum Rzeby Polskiej wOrosku mia-

sce ekspozycja Stanisaw Baj, malarstwo.

a miejsce wystawa prodziekana Wydziau

pi Marek Bracha, ktry wykona utwory


Fryderyka Chopina.

74

pina / P. Viardot.

W Uniwersytecie Muzycznym, wramachcy-

11 20 padziernika

Rzeby ASP Macieja Aleksandrowicza Gdzie

klu roda na Oklniku, odby si koncert

W Salonie Akademii na wystawie Stefan

jeste?. Kurator: Mariusz Knorowski.

Pawekiewicz iWojciecha Raszewskiego.

cyklu roda na Oklniku, odby si koncert

25 padziernika

symfoniczny. Wykonawcami byli: Konstanty

24 padziernika

Na Midzynarodowym Festiwalu Teatrw

Andrzej Kulka skrzypce oraz Orkiestra

Agata Teodorczyk taniec flamenco. Wy-

W Uniwersytecie Muzycznym odby si kon-

Lalek wEgerze (Wgry) studenci II roku

Symfoniczna UMFC pod dyrekcj Marka

konano kompozycje m.in.: M. de Falli,

cert jubileuszowy kompozytora Romualda

Wydziau Sztuki Lalkarskiej Akademii Teatral-

Pijarowskiego. Zaprezentowano kompozy-

D.Szostakowicza.

Twardowskiego. Udzia wzili: Warszawska

nej pokazali ma form Zom (opieka pe-

cje P. Czajkowskiego iD. Szostakowicza.

Orkiestra Smyczkowa im. Zenona Brzew-

dagogiczna prof. Krzysztof Rau, asystent

Wdniach 27-28 padziernika wfoyer Sali

skiego, Chr iOrkiestra Zespou Pastwo

Agnieszka Baranowska).

Koncertowej miaa miejsce rwnie wysta-

21 padziernika

wych Szk Muzycznych im. Fryderyka Cho

wa prac artystw lutnikw Podhala, prezen

Zagran icznych Goci wykad owcw

8 22 padziernika

Gierowski. Lata 60. zaprezentowano prace

Na Wydziale Wzornictwa ASP wramach

pina wWarszawie pod kierunkiem Sawka

Litewskiej Akademii Muzyki iTeatru. Instru-

Na dziedzicu Akademii Sztuk Piknych

jednego znajwybitniejszych pedagogw

Spotka Czwartkowych wystpia Gosia

A. Wrblewskiego, Orkiestra Zespou Pa

25 padziernika

mentalici iwokalici wykonali kompozycje

wWarszawie zaprezentowano projekt arty-

warszawskiej ASP.

17 padziernika

Lipiska. Tematem byo projektowanie je-

stwow ych Szk Muzycznych im. Jzefa

W Teatrze Collegium Nobillium Akademii

m.in.: M. iurlionisa, K. Pendereckiego,

styczny Stanisawa Bracha pt. 200 x Chopin.

Wernisa wystawy ipromocja ksiki Zbi-

W Uniwersytecie Muzycznym oraz wba-

dzenia. Projektantka opowiadaa ozwiz-

Elsnera wWarszawie pod kierunkiem Piotra

Teatralnej im.A.Zelwerowicza wWarszawie

29 padziernika

S.Moniuszki, G.Rossiniego.

Realizacja to dwiecie porcelanowych rzeb

gniewa Taranienki Obszary abstrakcji. Dialog

zylice w. Krzya odbyo si wydarzenie

kach jedzenia zprojektowaniem, zaprezen-

Wajraka oraz solici: Andrzej Gbski, Leonard

odbya si premiera spektaklu dyplomowe-

W Uniwersytecie Muzycznym Koncert Pol-

przedstawiajcych gow Chopina. Rzeby

omalarstwie ze Stefanem Gierowskim od-

ZSercem Chopina wdrodze ku przyszo-

towaa rwnie sylwetki najwaniejszych

Andrzej Mrz, Joanna awrynowicz.

go IV roku Wydziau Aktorskiego Stracone

sko-Norweskiej Orkiestry Kameralnej. Wy-

zostay wykonane wZakadach Porcelany

byy si 8 padziernika.

towana przez mistrza Stanisawa Krla.

wspczesnych projektantw zwizanych

zachody mioci Williama Shakespeare`a

darzenie to byo zwieczeniem kursw

w mielowie. Po zakoczeniu projektu

w nim 65. rocznic przeniesienia urny

zt mao poznan dziedzin designu.

wtumaczeniu Stanisawa Baraczaka, re-

mistrzowskich Polsko-Norweska Akademia

W Auli ASP miaa miejsce uroczysta Inau-

cz rzeb wchodzcych wjego skad

zsercem Fryderyka Chopina do kocioa

25 padziernika

yserii Boeny Suchockiej. Scenografia iko-

Muzyczna Modych wsplnej inicjatywy

guracja Roku Akademickiego 2010/2011.

artysta chciaby przeznaczy na aukcje cha-

w. Krzya oraz reaktywacj dziaalnoci

W Uniwersytecie Muzycznym odby si kon-

stiumy: Marta Zajc iPawe Cukier (studen-

Zespou Pastwowych Szk Muzycznych

Przemwienie inauguracyjne wygosi JM

rytatywne.

Konserwatorium Muzycznego po drugiej

21 padziernika

cert Zakadu Harfy, Gitary iPerkusji zatytu-

ci IV roku Wydziau Scenografii ASP);

nr 1w Warszawieoraz Barratt-Due Institutt

wojnie wiatowej.

Na VII Midzynarodowym Festiwalu Teatrw

owany Gitara wbarwach jesieni. Gitarzyci

muzyka: Moondog.

wOslo. Wprogramie znalazy si kompo-

Lalek Spotkania wToruniu pokazano pra-

zaprezentowali utwory m.in.: S. Assada,

zycje m.in.: A. Vivaldiego, M. Ravela,

c dyplomow studentki Wydziau Sztuki

A.Barrios-Mangora, L. Brouwera, R.Dyensa,

B. Bartka.

M.Llobeta, A. Tansmana, J.Turiny.

Rektor prof. Ksawery Piwocki. Wykad inauguracyjny pt. Pisarze-malarze. Sowa iobrazy wygosi prof. Wodzimierz Bolecki.

8 29 padziernika

Tradycyjnie odbyo si lubowanie iimma-

W galerii 2.0 miaa miejsce wystawa Borisa

18 padziernika

Lalkarskiej Akademii Teatralnej Honoraty

trykulacja studentw Iroku oraz promocje

Schwencke Owybieraniu wody zmorza

W Traffic-Club wWarszawie odbyo si

Mierzejewskiej-Mikoszy, zatytuowan

doktorskie ihabilitacyjne.

yk rzeby, reliefy, szkice. Wernisa wy-

spotkanie zautorami albumu Wadysaw

Oducha do ucha.

stawy odby si 15 padziernika.

Winiecki wielki wodewil, Magdalen Pio-

8 padziernika

13 padziernika

trowsk iBaejem Ostoja Lniskim. Otwarto

W Uniwersytecie Muzycznym, wramach

wystaw grafiki Wadysawa Winieckiego.

25 padziernika

29 padziernika
27 listopada

W Salonie Akademii odby si wernisa wy-

W galerii Spokojna zaprezentowano prace

stawy Wyznanie. Prace zaprezentowao

prof. Stanisawa Wieczorka na Wystawie

czworo artystw zNarodowej Akademii

plakatw 1966-2010. Wybr. Po wernisau

W galerii 2.0 ASP zaprezentowano prac

9 10 padziernika

cyklu roda na Oklniku, Warszawscy So-

21 padziernika
29 listopada

doktorsk Pauli Jaszczyk Multimedialna

W ramach Rewicz Open Festiwal wRa-

lici Concerto Avenna wykonali kompozycje

Prace ukasza Rudnickiego zaprezentowa-

Sztuk Piknych wBergen: Rita Marhaug,

odbyo si spotkanie zAnd Rottenberg.

forma przestrzenna, promotor prof. Jacek

domsku pedagog Akademii Teatralnej wWar

F.Chopina iP. ukaszewskiego. Solistk

no na wystawie mier Kwitncej Wini.

Morten Kvamme, Anne Helen Mydland

Spotkanie poprowadzili Czesaw Apiecionek

Dyrzyski.

szawie dr Katarzyna Skaranka prowadzia

wieczoru bya Joanna awrynowicz.

Ekspozycja miaa miejsce wgalerii Apteka

iTove Tmmerberg. Uzupenieniem wysta-

iRafa Sawo.

Sztuki wWarszawie.

wy byy wykady artystw powicone pre-

warsztat teatralny dla uczniw szk istudentw. Dyrektorem artystycznym festiwa-

zentowanej przez nich sztuce. Wystawa

8 11 padziernika

lu powiconego twrczoci braci Rewi-

14 padziernika

Na Wydziale Rzeby Akademii Sztuk Pik-

czw: Janusza, Stanisawa iTadeusza bya

Na Wydziale Wzornictwa ASP wramach

22 padziernika

CZYSTA SZTUKA PURE ART, wspfinan-

nych wWarszawie mia miejsce wernisa

prof. Barbara Osterloff, prorektor AT.

Spotka Czwartkowych wystpi Artur Fran-

Na Wydziale Wzornictwa ASP prof. Tom

sowanego ze rodkw Mechanizmu Finan-

wystawy prac konkursowych studentw

kowski. Temat spotkania: Litera wtypografii,

Klinkowstein zPratt Institute iHofstra Uni-

sowego Europejskiego Obszaru Gospodar-

iabsolwentw tego wydziau poczony

ze szczeglnym uwzgldnieniem takich

versity wNowym Jorku wygosi wykad

czego oraz Norweskiego Mechanizmu

25 padziernika
4 listopada

zogoszeniem wynikw konkursu Przytul

zagadnie, jak: anatomia litery, klasyfikacja

pt.Design: State of the Art 2010, 2030. Wy-

Finansowego.

Prace Arkadiusza Karapudy zaprezentowa-

mnie idiom bliskoci. Imiejsce przyzna-

irozpoznawanie pism drukarskich irelacja

kad zosta zorganizowany dziki uprzejmo-

no na wystawie VARIA wgalerii sztuki Wy-

no Piotrowi Koreckiemu, IImiejsce Mar-

sowo wiersz kolumna. Artur Frankow-

ci pana Tomasza Sikorskiego, prof. Uni

stawa wWarszawie.

cinowi Fabiskiemu, III miejsce Paulinie

ski jest projektantem pism, wykada typo-

wersytu Humanistyczno-Przyrodniczego

Antoniewicz.

grafi na Politechnice Warszawskiej iAka-

wKielcach, gdzie prowadzi pracowni dzia-

Rzeby zostay zaprezentowane wprze-

demii Sztuk Piknych wWarszawie.

a multimedialnych ikieruje Zakadem No-

strzeni nadwilaskiej. Celem konkursu


byo wyonienie najciekawszych projektw

zostaa zrealizowana wramach projektu

wych Mediw wInstytucie Sztuk Piknych.

ASPIRACJE

ci uczelni imuzyki polskiej. Uczczono

8 padziernika

75

ASPIRACJE

bywajc wyrnienie. Wystawa Poruszenie

lazy si utwory m.in.: C. Guastavina, F. Cho

8 21 padziernika
6 padziernika

Winieckiego obronia w2000 roku, zdo-

materia informacyjny fundacji

LISTOPAD
2010

skim. 13 listopada zostanie zaprezentowany


wramach FIST Festival wBelgradzie (Serbia).
Belgradzie (Serbia).

11 14 listopada
Podczas Festival of International Student
Theatre wBelgradzie Grand Prix iNagrod
Publicznoci otrzyma spektakl Laboratorium podry wreyserii studentki Wydziau Reyserii Akademii Teatralnej wWarszawie Kamili Michalak.

3 7 listopada
11 15 listopada

tyw Teatralnych Biaysztuk na scenie Te-

W Pastwowej Wyszej Szkole Teatralnej

atru Szkolnego im. Jana Wilkowskiego Wy-

im. L. Solskiego w Krakowie odbyy si

dziau Sztuki Lalkarskiej Akademii Teatralnej

XVIIIWarsztaty Wydziaw Aktorskich Pol-

odbyy si: biaostocka premiera spektaklu

skich Szk Teatralnych. Skierowane s one

Matka wg Witkacego wwykonaniu Teatru

do studentw trzecich lat wydziaw aktor-

Malabar Hotel; pokazy etiud studentw

skich Akademii Teatralnej wWarszawie,

Wydziau Sztuki Lalkarskiej Pif-Paf (wyk.

Pastwowej Wyszej Szkoy Filmowej, Te-

Katarzyna Grajlich, Daria Brudnias), Prosta

lewizyjnej iTeatralnej wodzi, Filii PWST we

Historia (wyk. Mateusz Tymura); wystp

Wrocawiu oraz krakowskiej PWST.Studen-

Mariusza Wilka Wilczyskiego igrupy Po-

ci warszawskiej AT pokazali Ksidza Marka

godno; spektakl polskiego dramatu wsp-

pod opiek pedagogiczn prof. Aleksandry

czesnego Korytarz Mika Malzah.

Grskiej. Wkonkursie Mwienie wiersza,

ASPIRACJE

76

Na V Midzynarodowym Przegldzie Inicja-

Fundacja Ro
zwoju Sztuk
i
Zielona Ma
rchewka
zaprasza stu
dentw
i absolwent
w kierunkw
artystycznyc
h do udziau
w konkursie
malarskim
pt. Wntrz
e.

ktry odbywa si przy okazji warsztatw,


studenci IIIroku Wydziau Aktorskiego Aka-

4 6 listopada

demii Teatralnej zdobyli: II nagrod Adam

W Uniwersytecie Muzycznym Fryder yka

Serowaniec iIII nagrod Fabian Kocicki

Chop ina odby si doroczny kong res

(pierwszej nagrody nie przyznano).

Europejskiego Stowarzyszenia Wyszych


Uczelni Muzycznych (Europ enne des
Conservatoires, Acadmies de Musique et

11 30 listopada

Musikhochschulen AEC).

WUniwersy tecie Muzycznym Fryder yka


Chopina, wfoyer Sali Koncertowej, prezentowana bya wystawa pt. Chopin wWiedniu.

7 listopada

Autorem ikuratorem wystawy by Piotr Szal-

W Uniwersytecie Muzycznym, wramach

sza, za jej organizatorami Biuro Obchodw

cyklu roda na Oklniku, odby si Koncert

Chopin 2010, Haus der Musik Wien, Wiener-

Katedry Dyrygentury Chralnej, zatytuo-

-Krakauer Kultur-Gesellschaft, Narodowy

wany Interpretacje muzyki chralnej ACA-

Instytut Fryderyka Chopina, Instytut Polski

DEMIA CANTANS. Chr Politechniki War-

wWiedniu, Uniwersytet Muzyczny Frydery-

szawskiej i Jego Gocie u Fryderyka

ka Chopina, Austriackie Forum Kultury.

Chopina. Warszawscy Soli ci Concerto


Avenna wraz zsolistami wykonali dziea
J.Haydna iG. F. Haendla.

14 listopada
W Uniwersytecie Muzycznym odby si
koncert laureatw konkursw na instru-

7 8 listopada

menty dte. Piotr Zawadzki, Piotr Kamiski,

W Akademii Teatralnej wWarszawie odby

Wojciech Psiuk, Cyprian wich oraz Kata

si pokaz pracy studentki Wydziau Reyse-

rzyna Sabuda wykonali utwory m.in.:

rii Joanny Grabowieckiej (scenariusz irey-

J. N. Hummla, G.F.Haendela. J. Horovitza,

seria) SOLILOQUIUM MORIcz I: H2O

A. Tansmana.

I nagroda - 10 tys. z
II nagroda - 5 tys. z
III nagroda - 3 tys. z

(zinspiracji Hamletem Williama Shakespe-

zielona
marchewka
fundacja
rozwoju
sztuki

area). Scenografia: Martyna Owczarczyk,


muzyka: Agata Zubel, Marek Dyjak, Pawe

15 listopada

Andryszczyk, wideo: Jakub Burakiewicz.

W Uniwersytecie Muzycznym wystpili ab-

Spektakl by pokazywany m.in. na Festival

solwenci Katedry Fortepianu: Tomasz Paw

Europen de Thtre Universitaire et dEco-

owski oraz Micha Pietrzak. Artyci zapre-

le De Cour Jardin wAngers (Francja)

zentowali utwory m.in.: L. van Beethovena,

Opracowali Katarzyna Fogler, Piotr Kdzierski

oraz na XIV Gdaskim Festiwalu Szekspirow-

M. Ravela, S.Prokofiewa.

i Eugenia Krasiska-Kencka

Na dokumentacj fotograficzn prac czekamy do 28 lutego 2011r.


Informacje oraz regulamin i formularz zgoszeniowy na stronie
www.zielonamarchewka.pl

Prot Jarnuszkiewicz
Photography as an Outer Form of Memory,
Subjective Record and Unique Phenomenon
The essay gives an account of philosophy of photography as a form of memory. The author an art photographer after he had realised the potential of the world
of memory in his adolescence, became interested in it
as a phenomenon. His relation with it was becoming
more and more emotional, and the need to preserve
moments, to store them, was even physical; yet at the
same time he sought the way to explain them, to detach them from his own self. The choice fell on photography the most extraordinary medium available,
one that has power to embody memories.
Micha Chojecki
Desire for a Great Aphasia
The history of humanity is familiar with cases in which
what we nowadays call art was simply dying away and
disappearing. In the past, art was ceasing to exist more
than once. What would our artistic creation be like
if it had to be born today from the scratch, from the
very beginning? Maybe it would be worthwhile to say:
I call. It might be worthwhile to cause a great artistic aphasia. It might be worthwhile to kill art for some
time, to give it opportunity to be reborn in a purified
form, more frank, authentic, creative suggests the
author of the essay, in which he examines an alternative to the so-called death of art.

SUMMARIES
78

Leszek Lorent
Iannis Xenakis Architect of Sounds
The article presents the life and works of the prominent
Greek composer, also trained as architect-engineer.
Stochastic methods which are the basis for organizing
the sound matter in Xenakiss works, associated with
theories of games, groups, probability, sets, or Fibonacci sequence, became for the composer the means
of musical expression, which despite its exact scientific
assumptions is not dehumanised the composer often referred to a number of epistemological and ontological positions which consider dependence of being
upon reason. The author describes two grand works
by Xenakis: Oresteia and Psappha, based on Aeschylus
tragedies and Sapphos poetry, respectively.
J. Katarzyna Dadak-Kozicka
Towards an Integrated Education through Art
Particular role of music and art in integrated processes of upbringing and education is one of todays most
important challenges. It refers to organic relationships,
especially between musicing and the science of music
(integral approach towards solfge, analysis and history of music), and between music and history, literature,
but also art, mathematics, culture and harmonious development of a human being in general. In discussion
on these matters it is worthwhile to refer to educational ideas of Karol Szymanowski and Zoltn Kodly
which share many analogies: comprehensive approach
towards music and its role in the life of a nation and
every person, and especially a child. Noteworthy are
both convergence of creative paths of both composers, and their music education concepts and initiatives. Guidance included in Szymanowskis and Kodlys
writings, their compositions and attempts to reform
the system of musical education were helpful in establishing an integrated programme of Polish-Hungarian
Kodly Seminars, organised by employees of Warsaw
University of Music and Katowice Academy of Music.
This programme should be subject to further work and
implementation.

Katarzyna Nocu
Anthropological Theatre of Josef Nadj:
Literary Universe As a Source of Questions
Regarding Human Being in the World
Drawing on literature, Josef Nadj in his dance-theatre
explores relationships between body and word. He is
familiar with Kafka, Borges, Beckett, Schulz, Roussel,
Michaux, Csth. In his stage productions he refers not
only to their works, but also to biographies. He does
not simply translate particular works into the idiom of
theatre, but from them he draws inspiration regarding
subjects, motifs, themes. These include imagination,
journey, bizarre and grotesque phenomena, madness,
illness, dream. They have shaped the vision of a human
in this theatre. Detached from words, they are transferred into a visual language, a vivid idiom of gesture.
The director creates anthropological theatre, in which
human tragic in his own weakness seeks to express
the mystery of his own self. Body language is a substitute for speech. And the body is a moving image which
is subject to continuous transformations; a sensitive
surface into which more can be inscribed than into
canvas or paper. The literature is used by the director
to maintain the level of reflection and theatre tries to
grasp the mystery of the human.
Patryk Kencki
Molire and the Noble Ladies
In the eighteenth century Polish writers were gladly
translating Molires plays. Particularly interesting was
the comedy Les Prcieuses ridicules, translated by
Franciszka Urszula Radziwiowa and Marianna Potocka, among others. These two noble ladies were also
translating into Polish other Molire plays (Radziwiowa Le Mdecin malgr-lui and Les Amants magnifiques, Potocka Les fourberies de Scapin). The article
attempts to look at both writers, find the causes of their
interest in the works of Molire, and finally, to remember Marianna Potocka, a forgotten author.
Magda Butkiewiczs interviews:
I never thought of acting, says Wiktoria
Gorodetskaya actress at the National Theatre.
Wiktoria Gorodetskaya: Aleksander Zelwerowicz Academy for the Dramatic Arts, Faculty of Acting graduate
(2009). Halina and Jan Machulskis Acting School graduate (2005). Actress at the National Theatre in Warsaw since 2009. You can see her in La Fausse Suivante,
or Le Fourbe Puni as the Knight, in Marat/Sade as Rossignol, and in Balladyna as Balladyna.
Sometimes the flash of capabilities is visible
from the very start, says Wiesaw Komasa,
actor and Professor of the Theatre Academy,
talks about Wiktoria Gorodetskaya.
Professor Wiesaw Komasa: Ludwik Solski State Drama School graduate (1971). Since 1988 State Drama
School in Warsaw (currently: Aleksander Zelwerowicz
Academy for the Dramatic Arts) teacher. He made his
theatre debut on 9 October 1971 as Albin in Aleksander
Fredros Maidens Vows directed by Maciej Prus. You
can see Wiesaw Komasa in Studio Theatre production
The Goral History of Philosophy and Modern Theatre
production In Spite of All, among others.

Beata Fiugajska
With Chopins Heart On the Path to the
Future of the University and Polish Music
On 17 October 2010 the Fryderyk Chopin University of Music organised several events associated with
celebration of two 65th anniversaries: the return of an
urn containing Frederic Chopins heart to the Church
of the Holy Cross in Warsaw from wartime exile and
the resumption of the activity of the State Conservatory in Warsaw after World War II. On this occasion the
following events were organised: a ceremonial march
of the representatives of students and University authorities to the Church of the Holy Cross, a High Mass
celebrated by the Rev. Prof. Kazimierz Szymonik, a
screening of a film entitled Chopins Heart directed by
Piotr Szalsza in the Karol Szymanowski Auditorium at
the University and a Chopin recital by Krzysztof Trzaskowski at the University Concert Hall.
Grzegorz Janikowski
Shakespeare According to Peter Brook. Part 1:
To Wake Up the British
The output of Peter Brook includes 19 Shakespeare
stage productions, film adaptation of King Lear (1969,
starring Paul Scofield), three television films (American
King Lear with Orson Welles from 1953, French Measure for Measure from 1978, and The Tragedy of Hamlet
recorded in 2002 in Bouffes du Nord theatre in Paris).
This outline deals with the British period of Brooks
productions, when he staged 12 Shakespeare plays. Elizabethan theatre has always been a point of reference
in Brooks theatre explorations both as a model of
the stage space (it brought out the idea of empty space) and model of function of art in the society. Thanks
to the Elizabethan canon, and particularly to Shakespeares plays, he became the most famous theatre creator of the second half of the twentieth century.
Teresa Grzybkowska
Amor Polonus or Love of the Poles
From March to August the Orangery of the Wilanw
Palace hosted an exhibition about feelings of the onetime Poles. The scenario was authored by the exhibition commissioners, Z. ygulski Jr. and T. Grzybkowska,
in collaboration with Dominika Walawender-Musz, the
head curator. The three divisions were named in Latin:
Amor Patriae, Amor Feminae, and Amor Familiae; also
the sculptures, vases and paintings alluded to antiquity
because in the period between the Battle of Grunwald
and leadership of Jzef Pisudski when the characters of the exhibitions lived Latin language and Greek
and Roman myths were a language of understanding
for all cultured Europeans. Wilanw Palace, where the
king John III Sobieski had lived, was a perfect location
for an exhibition dealing with love to homeland, woman, and family. John III expressed these three feelings
perfectly as the Vienna victor, affectionate lover, author
of exquisite love letters, and caring father.
The symbol of the exhibition, placed on the poster, was
Amor statue sculpted by Antonio Canova, with head of
Henryk Lubomirski, Polish aristocrat who in his boyhood was famous for great beauty and as a mature
man contributed with attention to public affairs.

Tamara Ksiek
Between Form and Space
A presentation of Stanisaw Brach, artist and educator,
author of 200 x Chopin installation at the Academy of
Fine Arts in Warsaw Krakowskie Przedmiecie campus,
8-22 October 2010. He practices sculpture, ceramics
and drawing. His early works (those from early 2000s)
indicate the artists enchantment with opportunities
offered by the material of clay: richness of colour,
susceptibility to modelling, variety of textures. From
around 2005 the artist started to execute new cycle
of works in which space appears as the immanent element. Strivings to visualise it are associated with exploration of a new form. This in turn requires not only the
artists knowledge of the properties of ceramic material
and its strength but the full control over the technological process. Within the form contained in the outer
contour, the processes that are reflected in the continuing volatility of intersecting spatial plans depending
on the point of observation occur, but it does not interfere with self-integration within the limits of prescribed edges. They also present the rules adopted by
the artist, and these allow you to see clearly what is in
between (space) as well as the very shapes and figures.
Exhibition:
To be announced
This is a presentation of an exhibition To be announced,
showing accomplishments of the students of book illustration and graphic arts studios at Burg Giebichenstein Kunsthochschule Halle, under charge of professors Thomas Rug and Georg Barber. In 2007, its then
Rector, Professor Urlich Klieber, on behalf of Burg
Giebichenstein Kunsthochschule Halle invited Warsaw
to a similar project. Exhibition of posters from master
studios of Professors Maciej Buszewicz, Lech Majewski
and Mieczysaw Wasilewski entitled Top Floor received
positive feedback and initiated a lively dialogue between the schools. The curator of the Warsaw exhibition was Rafa Kochaski.
Exhibition:
Stefan Gierowski. The 1960s
The exhibition presented several paintings from the
1950s/1960s, a period that was a nodal point in Stefan
Gierowskis work. In his painting of that time, he began
to work out and develope some key problems of painting: space, energy, movement and light. The second
important context of the exhibition was related with the
site where it took place the Academy of Fine Arts in
Warsaw, which provokes a recollection of the moment
when Stefan Gierowski started to teach at the Faculty
of Painting.

Translated by Maria Witkowska

ASPIRACJE

The most important event was signing an agreement


with the Minister of Culture Bogdan Zdrojewski to finance the construction of a new building and the revitalisation of the pre-war establishment of the Academy
of Fine Arts, which took place last August. The new
faculties of the Academy will be situated there: the
double-major Faculty of Media Art and Stage Design
(already established) and the Faculty of Artistic Culture
which is expected to be called to life by the Senate in
2012, as well as a two-storey stage design studios, an
auditorium for 250 seats and office space. An important decision for the development of the Academy and
enrichment of the curricular offer has been the launch
of a new major of Fashion Design at the Faculty of Design. It is hoped that in the next few days two new units
will be created: the inter-faculty Media Art Institute and
the inter-university Institute for Public Space Research,
which will operate on the basis of an agreement with
the Warsaw School of Social Sciences and Humanities.
For a year now, the revived Academys gallery Salon
Akademii has been operating at Traugutta Street. The
quality of the exhibitions which are presented there
secure its permanent presence in the exhibition offering of significant Warsaw galleries. This year the
Inter-Academy Institute of Conservation and Restoration of Works of Art will celebrate its tenth anniversary.
However, as Professor Piwocki went on to say, The
Academy faces a very difficult year. Launching the investments and adapting to new provisions of the Act
on Higher Education, amended for the third time since
I have been Rector, requires a huge commitment on
the part of Academy authorities, faculties and school
administration.

Joanna Turek
Aesthetisation of Urban Space:
The Case of Warsaw
Wolfgang Welsch leading postmodern theorist uses
the notion of aesthetisation of public space to describe
processes of superficial aesthetisation (software) which
refers to aesthetic styling of objects, and forms of deep
aesthetisation (hardware) which is not only a way of
depiction but rather the very mechanism of creation,
in which also an aesthetic factor moves forward. In this
article the author uses analytical tools of the philosopher to describe the current situation of shaping public/urban space of Warsaw. Particular attention is given
not to physical, aesthetical dimension of presented
projects, but rather their broader social, cultural and
historical context.

79

ASPIRACJE

Ksawery Piwocki
I Wish You a Better Year
Speech by the Rector of the Academy of Fine Arts in
Warsaw, delivered at the inauguration of the academic
year 2010/2011

STRACONE
ZACHODY
MIOCI

ASPIRACJE

80

Spektakl dyplomowy
IV roku Wydziau Aktorskiego
Akademii Teatralnej
im.A.Zelwerowicza
wWarszawie

Reyseria:
Boena Suchocka
Wsppraca reyserska:
Marcin Hycnar
Scenografia i kostiumy:
Marta Zajc i Pawe Cukier
(studenci IV Roku ASP)
Asystenci reysera:
Maria Herbich, Olga Omeljaniec
Muzyka: Moondog
Ruch sceniczny:
Magorzata Jwiak
Praca nad sowem:
Katarzyna Skaranka
Konsultacje muzyczne:
Andrzej Perkman

Obsada:
Ferdynand - Mateusz Rusin
Biron - Micha Mikoajczak
Longueville - Kamil Przysta
Dumaine - Igor Oboza
Boyet - Kamil Dominiak
Armado - Jan Staszczyk
Bania - Mateusz Banasiuk
ma - Marta Kurzak
Ksiniczka - Joanna Halinowska
Rozalina - Agata Gral
Maria - Martyna Kowalik
Katarzyna - Diana Zamojska
akinetta - Marta Sroka
Marcade - Fabian Kocicki (III rok WA)
Leniczy - Krzysztof Szczepaniak (II rok WA)

William Shakespeare
tumaczenie:
Stanisaw Baraaczak
premiera:
Teatr Collegium Nobilium
25 X 2010 godz. 19

Prot Ja r n u s zkiewicz , Tita 2

You might also like