OBCIENIA STAE

Rozciganie: r=F/Ar<=kr
ciskanie: c=F/Ac<=kc
Zginanie: r=Mg/Wx<=kg (Wx,o-wskanik wytrzymaociowy)
Skrcanie: s=Ms/Wo<=ks
cinanie: t=Ft/At<=kt.
POCZENIA NIEROZCZNE Rodzaje: nitowe, zgrzewane, lutowane,
ciskane, klejone, spawane.
Poczenia nierozczne mog by porednie
(spawane, lutowane, itp.) lub bezporednie, zalenie od tego czy czone elementy
s w sposb bezporedni czy za pomoc cznikw. Przy poczeniach
nierozcznych, poczonych elementw nie mona rozdzieli bez zniszczenia
konstrukcji.
POCZENIA SPAWANE- to najczciej stosowany rodzaj pocze
nierozcznych. W porwnaniu z poczeniami nitowymi, mniejszy ciar, daje
moliwo wykonania elementw o niewygodnych ksztatach. Polega on na czeniu
brzegw cz. metalowych przy wtopieniu w nie prta. Elementy powinny mie te
same waciwoci fizyczne co cz. spawane. W zalenoci od rda ciepa
powodujcego proces topienia rozrnia si spawania: gazowe, elektryczne (ukowe,
rezystancyjne, wizk elektronw, laserowe).
Podzia zczy spawanych ze wzgldu na usytuowanie czonych cz.:
doczoowe
teowe
narone
zakadkowe

krzyowe

przylgowe brzene nakadkowe

Rodzaje spoin:
czoowa

pachwinowa

otworowa

grzbietowa

Dla spoiny pachwinowej wyk si obl na naprenia dopuszczalne k 'st skr Gdzie:
s=0,65 dla spoin pachwinowych niezalenie od sposobu obcienia; k r - naprenie
dopuszczalne na rozciganie dla materiau spawanego i ma warto: kr=Re/xe gdzie
Re-granica plastycznoci, xe - wspczynnik bezpieczestwa xe 1,5 1,7
Obliczenie gruboci spoiny: a 0,7 * gmin Obliczenie dugoci spoiny (z oglnego
warunku wytrzymaociowego dla pocze spawanych): F/A`<=k`st A`=a*l A`pole przekroju, F-stae obcienie obliczeniowe; Std l>=F/ak`st Trzeba uwzglednic
dugoc krateru (spoina na pocztku i na kocu ktra nie przenosi obcie lk=a

NITY mona podzieli na mocne, szczelne i mocno szczelne. W zalenoci od

wzajemnego ustawienia czonych elementw: Zakadkowe, nakadkowe
(jednostronne dwustronne symetryczne nie symetryczne jednorzdowe
wielorzdowe )

Rodzaje

.
Rodz normalne d>10 (kul socz p); drobne <10; specjalne.
Noty mona formowa na gorco i na zimno(d<=8)
OBLICZENIA : d 0 d 1mm [d>10] d 0 d (0,1 0,2) [d<10];

l l1 g1 g2 ; l1 (1,3 1,8) d n

1) Na cinanie

F
d 02
kt A
n * m , n-wszystkie nity (po zakadkowe) lub nity
A
4
przypadajce na 1 czony element (poczenie nakadkowe) m-l przekrojw
cinanych dla 1 nita.
2) Na naciski

F
k0 A d g m k0 naciski dopusz
A

POCZENIA ROZCZNE
Poczenia konstrukcyjne rozczne- to poczenia, ktre umoliwiaj
wielokrotne czenie i rozczanie element. konstruk. bez ich uszkodzenia.
Podzia: gwintowe, kokowe, sworzniowe, wpustowe, klinowe, rurowe, spryste;
POCZENIA WPUSTOWE (poczenia porednie, poaczenie ksztatowe
porednie ) element sucy do czenia osi lub waw z elementami na nich
osadzonymi(tuleje, koo pasowe ,zbate); Podzia poprzeczne , wzdune; ze wzg na
ksztat pryzmatyczne, czenkowe, kokowe, otworowe.
Obliczenia z war na naciski (decydujcy Warunek) i cinanie
1 Obl sred waka w ktrym ma by wpust +10% 2. Dobranie wstpnie wpustu dla
danej sr 3 wyznaczenie wartoci siy F=2M/dw , M=k*(9550*N/n) 4 wyznaczenie
wielkoci naciskw pow p=F/A<=ko -> t1>t2 ; A=lo*t2 -> l) lo>= F/t2*ko*i -> l=lo+b
(PN)

WIELOWYPUSTOWE poaczenie ksztatowe rozczne bezporednie.W poczeniu

wypustowym, wpust zosta zastpiony wystpami wykonanymi wprost na czopie.
Wystpy te wsppracuj z odpowiednimi rowkami wykonanymi w piacie.
W zalenoci od ksztatu zarysu rozrnia si wypusty:
- prostoktne,- ewolwentowe,- trjktne.
Poczenia wypustowe mniej osabiaj wa anieli poczenia wpustowe i
zwikszaj jego sztywno. Poczenia wypustowe pozwalaj na przenoszenie
nierwnomiernych i udarowych momentw skrcajcych.
Obliczenia: Wypusty oblicza si z warunku na naciski powierzchniowe p:
F=2M/Dsr Dsr=(D+d)/2 p=F/A<=ko A=h*lo h=(D-d)/2 p=F/(n*lo*i)<=ko
Wielowypusty przenosza 75% obcienia czyli: l>=F/(0,75*h*ko*i)
OYSKA
oyska ustalaj pooenie osi i waw wzgldem korpusw maszyn i urzdze,
przenoszc obcienia pochodzce od ciaru waw i elementw osadzonych na
nich oraz si obciajcych way i osie. oyska powinny si charakteryzowa:
maymi oporami ruchu, stabiln prac, niezawodnoci dziaania i du trwaoci
oraz spenia okrelone wymagania technologiczno-konstrukcyjne.
Podzia oysk ze wzgldu na przenoszone obcienia: poprzeczne, wzdune i
porzeczno-wzdune.
oysk lizgowe- powierzchnia czopu wau lizga si bezporednio po powierzchni
otworu oyska lub po powierzchni panewki.
Zastosowanie: przy przenoszeniu duych obcie, przy obcieniach udarowych
(do tumienia drga), w razie stosowania oysk dzielonych, przy duych
prdkociach obrotowych, gdy wymagana jest cichobieno oyska, gdy
osignicie duej dokadnoci montau.
Szukane "d" i dugo czopa "l"

, -ustala si na podstawie

wasnoci materiaw czopa i panwi

=
Sprawdzanie na zagrzanie
( )

oyska toczne- midzy wsppracujcymi

powierzchniami piercieni oyska s
umieszczone elementy toczne. W czasie pracy oyska wystpuje tarcie toczne.
Skadaj si z : piercienia zewntrznego, piercienia wewntrznego, elementu
tocznego, koszyka, bieni wewntrznej i zewntrznej.
oyska toczne:
Zastosowanie: gdy zaley nam na uzyskaniu bardzo maych oporw pracy
zwaszcza podczas rozruchu, przy zmiennych prdkociach obrotowych wau, przy
czstym zatrzymywaniu i uruchamianiu, gdy wymagana jest dua niezawodno i
trwao, gdy ze wzgldu na wymian korpusu konieczne jest stosowanie oysk o
maych wymiarach wzdunych.
Podzia oysk ze wzgldu na ksztat elementw tocznych : kulkowe i waeczkowe.
Podzia: oyska tocznych, ze wzgldu na kierunek dziaania siy:

poprzeczne, wzdune, poprzeczno-wzdune.

Konstrukcje:
- oysko poprzeczne

- oysko wzdune

- oysko poprzeczno-wzdune:
- (stokowe)
- (kulkowe)

Nono statyczna:
Co nono spoczynkowa jest to takie obcienie oyska, przy ktrym
odksztacenie elementu tocznego (kulki, waka) wyniesie 0,001 rednicy elementu
tocznego. Na nono t dobiera si oyska ktre pracuj do 10 obr/min lub pracuj
w spoczynku.
Maksymalne obcienie oyska ma by mniejsze od Co.
Fo=Xo*Fr+Yo*Fw
gdzie: Fr skadowa promieniowa obcienia [N], Fw skadowa osiowa obcienia
[N], X wspczynnik obcienia poprzecznego, Y wspczynnik obcienia
wzdunego (dla oysk kulkowych zwykych Xo=0,6, Yo=0,5).
Nono dynamiczna:
C nono dynamiczna jest to takie obcienie oyska, przy ktrym oysko bez
oznak zuycia utrzymuje trwao rwn jednego miliona obrotw (n>10 obr/min).
C = F fT fn fd * ft
F=X*V*Fr+Y*Fw
gdzie: F obcienie zastpcze w [N],
V-liczba wpywu rodzaju ruchu okrela, ktry piercie si obraca (V=1 -piercie
wewntrzny, V=1,2- zewntrzny)
X- liczba wpywu obcienia poprzecznego,
Y- liczba wpywu obcienia
wzdunego,

fn wspczynnik zaleny od prdkoci obrotowej oyska = n obroty

rzeczywiste no = 33,3 obr/min, a -wykadnik potgowy, a= 3 oyska kulkowe ,
a= 10/3 oyska waeczkowe, stokowe, barykowe

ft wspczynnik zaleny od przewidywanego czasu pracy oyska = T

planowany czas pracy oyska, To 500 h.
fd wspczynnik zaleny od zmiennych obcie dynamicznych [-], przy braku
obcie zmiennych fd = 1,
ft wspczynnik zaleny od temperatury pracy oyska [-], dla temperatur do
120C ft = 1,
Zaleno midzy trwaoci a nonoci dynamiczn okrela zaleno:

= ( ) , gdzie L- trwao oysk w mln obrotw

Trwao pracy w godzinach okrela wzr:

=

16660
( )

SPRZGA:
Sprzgo jest zespoem sucym do czenia waw. Przenosz moment obrotowy
i ruch obrotowy. Dziki zastosowaniu sprzgie unika si: wykonania nadmiernie
dugich waw, uatwia si monta i transport.
Sprzga mechaniczne dzielimy na:
sprzga nierozczne :
a) sztywne: tulejowe, konierzowe, ubkowe;
b) samonastawne: - zbate, przegubowe, koowe;
c) podatne: sprynowe, z wkadk gumow .
rozczne sterowane(wczalne):
a) Mechaniczne( synchr. asynchr.)
b) Hydrodynamiczne
c) Elektromagnetyczne
sprzga rozczne samoczynne:
a) Mechaniczne( bezpieczestwa, jednokirunkowe, odrodkowe.)
b) Hydrodynamiczne
c) Elektromagnetyczne
Sprzgo sztywne tulejowe:

L= 3d
D= 2d
Sprzga sztywne- uniemoliwiaj ruch wzgldny waw. W przypadku sprzga
tulejowego, wymagane jest dokadne ustalenie wzgldem siebie osi waw.
Obliczenia:
W[kW] , n [obr/min] ;
n - prdko obrotowa waka czynnego
Mo=k*M, gdzie M=9550*N/n
Mo [Nm] moment nominalny
N- moc przenoszona przez wa [kW]
n- prdko obrotowa wau [obr/min]
k= k1+k2
k1- wspcz. zaleny od rodzaju silnika
k2- wspcz. zaleny od rodzaju napdzanej maszyny
s= Mo/Wo ksj
Wo= (*d3)/16
3
=(16* Mobl.)/(*d )
p pdop.
z = 1,2,3;
z - ilo wpustw
Sprzgo sztywne konierzowe - skada si z dwch tarcz.
R: bez obrzey ochronnych i z obrzeami ochronnymi.
Tarcze sprzga osadza si na waach, na stokach, za pomoc wpustw lub
wielowypustw. Tarcze czone s za pomoc
rub ciasno pasowanych(1) w otworach lub rub luno pasowanych(2)

Sprzga samonastawne umoliwiaj niewielkie zmiany wzgldem pooenia osi

waw. Zmiany mog mie charakter trway lub wolno zmieniajcy si w czasie.
Takie zmiany s wynikiem: wadliwego montau, trwaego odksztacenia elementw
czonych zespow podczas eksploatacji. Stosowanie sprzgie sztywnych
powoduje wprowadzenie dodatkowych napre. Przemiany wzgldem osi wau
mog by: osiowe, ktowe i promieniowe. Sprzga mog by stosowane do
kompensacji jednego rodzaju przemieszcze lub te przemieszczenia zoonego.

Sprzga samonastawne przegubowe (krzyakowe/Cardana/ wychylne) su

do czenia waw o osiach przecinajcych si pod ktem 0. Kt ustawienia osi jest
przy tym zamierzony i wynika z ukadu konstrukcyjnego maszyny. Podstaw
konstrukcji jest przegub Cardana. Ramiona sztywnego krzya, oyskowane s w
oyskach wideek, osadzonych na kocach waw, tworzcych kt . Wideki le
w paszczynie prostopadej. Krzy wykonuje ruch kulisty, uniemoliwiajcy
przemieszczenie elementu z jednego wau na drugi.

Sprzgo rozczne cierne:

Moment obrotowy przenoszony jest za pomoc tarcia, wystpujcego pomidzy
elementami ciernymi sprzgaa. Elementy te s umieszczone na wale czynnym i
biernym. Warunkami prawidowej pracy jest uzyskanie odpowiedniej wartoci
momentu tarcia. Podzia:
a) Usytuowanie pooenia powierzchni ciernej:
- osiowe
- promieniowe
b) Ksztat powierzchni ciernych:
- paskie
- stokowe
- rowkowe

Wystpuje, podczas rozruchu, nadwyka momentu tarcia, co powoduje wydzielanie

si ciepa. Im moment tarcia jest o wikszej nadwyce nad momentem obrotowym,
tym czas rozruchu jest krtszy.
Materiay na elementy cierne:
Mt= M*k
k= 1,22
a) niemetalowe
- dua warto wspcz.
- duy nacisk
- szybkie zuycie
b) metalowe
- mniejsza warto wspcz.
- mniejsze zuycie
- wiksza trwao
G. wymiary sprzgie ustala si tak aby uzyska dostatecznie duy moment tarcia,
przy zadowalajcej trwaoci.

Obliczenia wstpne:
Mt= M*k Mt=Fw**Dr/2
Fw= p**Dr*b
Mt= p**Dr*b**Dr/2
Dr (Dt+Dw)/2
=b/Dr =(0,20,4) wspcz. ksztatu sprzga.
b=*Dr,
Mt=p****(Dr)3/2 Dr
p=pdop
Mt-=k*Ms

Obliczenia sprawdzajce:
1.) Naciski dopuszczalne:

2.) Rozgrzanie:

Max. temperatur wyznaczamy z bilansu energetycznego.

T=Tdop
T=To+[(Lt*m)/(*F)]
Lt= Lc-Lk-Lo
Lt energia tarcia Lt=1/2*[Mt/(Mt-Mo)]*I*2
Lc energia cakowita dostarczana w czasie rozruchu
Lk energia kinematyczna

Lo praca zuyta na pokonania oporu

I moment bezwadnoci [m4]
prdko ktowa [1/s]
wspcz. przejmowania ciepa =10-3(5,2+7* v 3/4)
v wzgldna prdko powierzchni chodzonej i otaczajcego j powietrza [m/s],
m ilo wcze
Vr rednia prdko obrotowa Vr= (*Dr*n)/60 n[obr/min]
3.) Moc na jednostk powierzchni
p*Vr N
Vr< 10 m/s
N=1 2 sprzgo suche
N=2 3,5 chodz olejem
Vr 10 m/Or
N=2,5 5.-mokre
Sprzgo tarczowe: (z rubami lunymi, pasowanymi). to sprzgo o bardzo
prostej konstrukcji Skada si z dwch tarcz. Jedna z nich jest osadzona na
stae, druga osadzona przesuwnie. Moment obrotowy jest przenoszony
momentem tarcia, gdy tarcza przesuwna jest dociskana do tarczy staej si
wzdun F w .

l= 1,2d 20mm
b= 0,8 40mm
= 0,1 do 0,2.

D= 2,6d 80mm
z= 48 lp. rub

ruby lune:
Mo- przenoszony jest przez tarcie, powstajce na pow. czoowej tarczy.
1.) Mo= k*M Mt
Mt= Ft*Dr./2
ruby lune:
Ps sia odniesiona do jednej ruby.
Mt = Ps**z* Dred./2
Ps = 2Mo/(*z* Dred./2)
4*Ps/*d2kr
drsqrt(4*Ps/*kr)
ruby pasowe:
Mo = k*M=((*dr 2)/4)*kt

Sprzgo cierne stokowe - to sprzgo, ktre rwnie przenosi moment

obrotowy dziki sile tarcia wywoanej si docisku Fw

Sprzgo cierne wielopytkowe to sprzgo, ktrego konstrukcja zostaa oparta

na sprzgle jednotarczowym ciernym.

Dw/Dz=(0,60,8)
i= (420) - ilo pytek ciernych
(i-1) - ilo powierzchni ciernych
g= (0,2 2,5) - grubo pytek
M t k M o ko Dsr b z

Dsr
2

Zastosowanie:
- obrabiarki
- maszyny w ktrych s b. due momenty obrotowe

Sprzgo odrodkowe

Wykorz w mechanizmach jako sprzga rozruchowe do napadu cikich maszyn o

duych masowych momentach bezwladnosci. Np: sprzeglo bbnowe ze szczekami.
W zalenoci od prdkoci obrotowej nastpuje samoczynne wczanie si sprzga
na skutek wzrostu sil odrodkowych mas wirujcych(szczek z okadzinami). W
trakcie wczania sprzga odrodkowego nastpuje stabiliz. Jego pracy wraz ze
wzrostem predk.obrot.
1bben 2,3szczki z okadzinami
4spryna 5dwignia poczona z wakiem 6 zderzak element gumowy 7 waek
czynny 8 wpust b-szeroko bbna
Dane: k, M, mat dw, D
, no, n; no=(0,60,8)n
Co-si odrodkowa
Co=mr02 ;
,

n
30

G
2 no2 G r 2
C0
r

no m G
9,81
900
900
9,81

MtkM=TD=ND N
, 2

C m * r *

Gr 2
n0
900

N=C-Co= G r (n2-no2)G(r)
900

T=N
N
Pd b
bD

sl1+sl2=Col

Co l
(napicie spryny)
l1 l 2

l- deformacje konieczn spryny

b-szerokoc bbna